STATIVS MELIORI SVO SALVTEM
Et familiaritas nostra qua gaudeo, Melior, uir optime nec minus in iudicio litterarum quam in omni uitae colore tersissime, et ipsa opusculorum quae tibi trado condicio sic posita est ut totus hic ad te liber meus etiam sine epistula spectet. Primum enim habet Glauciam nostrum, cuius gratissima infantia et qualem plerumque infelices sorduntur apud te complexus amabam iam non tibi. Huius amissi recens uulnus, ut scis, epicedio prosecutus sum adeo festinanter ut excusandam habuerim adfectibus tuis celeritatem. Nec nunc eam apud te iacto qui nosti, sed et ceteris indico, ne quis asperiore lima carmen examinet et a confuso scriptum et dolenti datum, cum paene superuacua sint tarda solacia. Polli mei uilla Surrentina quae sequitur debuit a me uel in honorem eloquentiae eius diligentius dici, sed amicus ignouit. In arborem certe tuam, Melior, et psittacum scis a me leues libellos quasi epigrammatis loco scriptos. Eandem exigebat stili facilitatem leo mansuetus, quem in amphitheatro prostratum frigidum erat sacratissimo imperatori ni statim tradere. Ad Vrsum quoque nostrum, iuuenem candidissimum et sine iactura desidiae doctissimum, scriptam de amisso puero consolationem super ea quae ipsi debeo huic libro libenter inserui, quia honorem eius tibi laturus accepto est. Cludit uolumen genethliacon Lucani, quod Polla Argentaria, rarissima uxorum, cum hunc diem forte consuleremus, imputari sibi uoluit. Ego non potui maiorem tanti auctoris habere reuerentiam quam quod laudes eius dicturus hexametros meos timui. Haec qualiacumque sunt, Melior carissime, si tibi non displicuerint, a te publicum accipiant; si minus, ad me reuertantur.
I
GLAVCIAS ATEDI MELIORIS DELICATVS
Quōd tĭbĭ praērēptī, Mĕlĭōr, sōlāmĕn ălūmnī
īmprŏbŭs āntĕ rŏgōs ĕt ădhūc vīvēntĕ făvīllā
ōrdĭăr? Ābrūptīs ĕtĭām nūnc flēbĭlĕ vēnīs
vūlnŭs hĭāt, māgnaēquĕ pătēt vĭă lūbrĭcă plāgaē,
cūm iam ĕgŏmēt cāntūs ēt vērbă mĕdēntĭă saēvūs
cōnsĕrŏ, tū plānctūs lāmēntăquĕ fōrtĭă māvīs
ōdīstīquĕ chĕlŷn sūrdāque āvērtĕrĭs aūrĕ.
Īntēmpēstă cănō: cĭtĭūs mē tīgrĭs ăbāctīs
fētĭbŭs ōrbātīquĕ vĕlīnt aūdīrĕ lĕōnēs.
Nēc sī tērgĕmĭnūm Sĭcŭlā dē vīrgĭnĕ cārmēn
āfflŭăt aūt sīlvīs chĕlўs īntēllēctă fĕrīsquĕ,
mūlcĕăt īnsānōs gĕmĭtūs. Stāt pēctŏrĕ dēmēns
lūctŭs ĕt ādmōtō lātrānt praēcōrdĭă tāctū.
Nēmŏ vĕtāt: sătĭārĕ mălīs aēgrūmquĕ dŏlōrēm
lībērtātĕ dŏmā. Iām flēndi ēxplētă vŏlūptās,
iāmquĕ prĕcēs fēssūs nōn īndīgnārĭs ămīcās?
Iāmnĕ cănām? Lăcrĭmīs ēn ēt mĕă cārmĭne ĭn īpsō
ōră nătānt trīstēsquĕ cădūnt īn vērbă lĭtūraē.
Īpse ĕtĕnīm tēcūm nīgraē sōllēmnĭă pōmpaē
spēctātūmque Ūrbī scĕlŭs ēt pŭĕrīlĕ fĕrētrūm
prōdūxī, saēvōs dāmnātī tūrĭs ăcērvōs
plōrāntēmque ănĭmām sūprā sŭă fūnĕră vīdī,
tēquĕ pătrūm gĕmĭtūs sŭpĕrāntem ēt brācchĭă mātrūm
cōmplēxūmquĕ rŏgōs īgnēmque haūrīrĕ părāntēm
vīx tĕnŭī sĭmĭlīs cŏmĕs ōffēndīquĕ tĕnēndō.
Ēt nūnc, heū, vīttīs ēt frōntĭs hŏnōrĕ sŏlūtō
īnfaūstūs vātēs vērsā mĕă pēctŏră tēcūm
plāngŏ lўrā: crūdī cŏmĭtēm sŏcĭūmquĕ dŏlōrīs,
sī mĕrŭī lūctūsquĕ tŭī cōnsōrtĭă sēnsī,
iām lēnīs pătĭārĕ prĕcōr. Mē fūlmĭne ĭn īpsō
aūdīvērĕ pătrēs, ĕgŏ iūxtā būstă prŏfūsīs
mātrĭbŭs ātquĕ pĭīs cĕcĭnī sōlācĭă nātīs
ēt mĭhĭ, cūm prŏprĭōs gĕmĕrēm dēfēctŭs ăd īgnēs
(quēm, Nātūră!) pătrēm. Nēc tē lūgērĕ sĕvērūs
ārcĕŏ, sēd cōnfēr gĕmĭtūs părĭtērquĕ flĕāmūs.
Iāmdūdūm dīgnōs ădĭtūs laūdūmquĕ tŭārūm,
ō mĕrĭtō dīlēctĕ pŭēr, prīmōrdĭă quaērēns
dīstrăhŏr. Hīnc ānnī stāntēs īn līmĭnĕ vītaē,
hīnc mē fōrmă răpīt, răpĭt īndĕ mŏdēstĭă praēcōx
ēt pŭdŏr ēt tĕnĕrō prŏbĭtās mātūrĭŏr aēvō.
Ō | ŭbĭ pūrpŭrĕō sūffūsūs sānguĭnĕ cāndōr
sīdĕrĕīque ōrbēs rădĭātăquĕ lūmĭnă caēlō
ēt cāstīgātaē cōllēctă mŏdēstĭă frōntīs
īngĕnŭīquĕ sŭpēr crīnēs mōllīsquĕ dĕcōraē
mārgŏ cŏmaē? Blāndīs ŭbĭnam ōra ārgūtă quĕrēlīs
ōscŭlăque īmplĭcĭtī vērnōs rĕdŏlēntĭă flōrēs
ēt mīxtaē rīsū lăcrĭmaē pĕnĭtūsquĕ lŏquēntīs
Hŷblaēīs vōx mīxtă făvīs? Cuī sībĭlă sērpēns
pōnĕrĕt ēt saēvaē vēllēnt sērvīrĕ nŏvērcaē.
Nīl vērīs āffīngŏ bŏnīs. Heū lāctĕă cōllă
brācchĭăque ēt nūmquām dŏmĭnī sĭnĕ pōndĕrĕ cērvīx!
Ō | ŭbĭ vēntūraē spēs nōn lōngīnquă iŭvēntaē
ātquĕ gĕnīs ōptātŭs hŏnōs iūrātăquĕ mūltūm
bārbă tĭbī? Cūncta īn cĭnĕrēs grăvĭs īntŭlĭt hōră
hōstīlīsquĕ dĭēs: nōbīs mĕmĭnīssĕ rĕlīctūm.
Quīs tŭă cōllŏquĭīs hĭlărīs mūlcēbĭt ămātīs
pēctŏră? Quīs cūrās mēntīsque ārcānă rĕmīttēt?
Āccēnsūm quīs bīlĕ fĕrā fămŭlīsquĕ tŭmēntēm
lēnĭĕt ārdēntīque īn sē dēflēctĕt ăb īrā?
Īncēptās quĭs ăb ōrĕ dăpēs lībātăquĕ vīnă
aūfĕrĕt ēt dūlcī tūrbābīt cūnctă răpīnā?
Quīs mātūtīnōs ābrūmpēt mūrmŭrĕ sōmnōs
īmpŏsĭtūs strātīs ăbĭtūsquĕ mŏrābĭtŭr ārtīs
nēxĭbŭs ātque īpsō rĕvŏcābĭt ăd ōscŭlă pōstĕ?
Ōbvĭŭs īntrāntī rūrsūs quĭs ĭn ōră mănūsquĕ
prōsĭlĭēt brĕvĭbūsque ŭmĕrōs cīrcūmdăbĭt ūlnīs?
Mūtă dŏmūs, fătĕōr, dēsōlātīquĕ pĕnātēs,
ēt sĭtŭs īn thălămīs ēt maēstă sĭlēntĭă mēnsīs!
Quīd mīrūm, tāntō sī tē pĭŭs āltŏr hŏnōrāt
fūnĕrĕ? Tū dŏmĭnō rĕquĭēs pōrtūsquĕ sĕnēctaē,
tū mŏdŏ dēlĭcĭaē, dūlcēs mŏdŏ pēctŏrĕ cūraē.
Nōn tē bārbărĭcaē vērsābāt tūrbŏ cătāstaē,
nēc mīxtūs Phărĭīs vēnālīs mērcĭbŭs īnfāns
cōmpŏsĭtōsquĕ sălēs mĕdĭtātăquĕ vērbă lŏcūtūs
quaēsīstī lāscīvŭs ĕrūm tārdēquĕ părāstī.
Hīc dŏmŭs, hīnc ōrtūs, dŏmĭnīquĕ pĕnātĭbŭs ōlīm
cārŭs ŭtērquĕ părēns ātque īn tŭă gaūdĭă lībēr,
nē quĕrĕrērĕ gĕnūs. Rāptūm sēd prōtĭnŭs ālvō
sūstŭlĭt ēxsūltāns āc prīmā lūcĭdă vōcĕ
āstră sălūtāntēm dŏmĭnūs sĭbĭ mēntĕ dĭcāvīt
āmplēxūsquĕ sĭnū tŭlĭt ēt gĕnŭīssĕ pŭtāvīt.
Fās mĭhĭ sānctōrūm vĕnĭā dīxīssĕ părēntūm,
tūque, ōrō, Nātūră, sĭnās, cuī prīmă pĕr ōrbēm
iūra ănĭmīs sāncīrĕ dătūm: nōn ōmnĭă sānguīs
prōxĭmŭs aūt sĕrĭē gĕnĕrīs dēmīssă prŏpāgŏ
āllĭgăt; īntĕrĭūs nŏvă saēpe ādscītăquĕ sērpūnt
pīgnŏră cōnēxīs. Nātōs gĕnuīssĕ nĕcēssēst,
ēlēgīssĕ iŭvāt. Tĕnĕrō sīc blāndŭs Ăchīllī
sēmĭfĕr Haēmŏnĭūm vīncēbāt Pēlĕă Chīrōn.
Nēc sĕnĭōr Pēleūs nātūm cŏmĭtātŭs ĭn ārmă
Trōĭcă, sēd clārō Phoēnīx haērēbăt ălūmnō.
Ōptābāt lōngē rĕdĭtūs Pāllāntĭs ŏvāntīs
Ēvāndēr, fīdūs pūgnās spēctābăt Ăcoētēs.
Cūmquĕ prŏcūl nĭtĭdīs gĕnĭtōr cēssārĕt ăb āstrīs
flūctĭvăgūs vŏlŭcrēm cōmēbāt Pērsĕă Dīctŷs.
Quīd rĕfĕram āltrīcūm vīctās pĭĕtātĕ părēntēs?
Quīd tē pōst cĭnĕrēs dēcēptăquĕ fūnĕră mātrīs
tūtĭŭs Īnōō rēptāntēm pēctŏrĕ, Bācchĕ?
iām sēcūră pătrīs Tūscīs rēgnābăt ĭn ūndīs
Īlĭă, pōrtāntēm lāssābāt Rōmŭlŭs Āccām.
vīdi ĕgŏ trānsērtōs ălĭēno īn rōbŏrĕ rāmōs
āltĭŭs īrĕ sŭīs. Ēt tē iām fēcĕrăt īllī
mēns ănĭmūsquĕ pătrēm, nēcdūm mōrēsvĕ dĕcōrvĕ:
tū tămĕn ēt vīnctās ĕtĭām nūnc mūrmŭrĕ vōcēs
vāgītūmquĕ rŭdēm flētūsque īnfāntĭs ămābās.
Īllĕ, vĕlūt prīmōs ēxspīrātūrŭs ăd aūstrōs
mōllĭbŭs īn prātīs āltē flōs īmprŏbŭs ēxstāt,
sīc tĕnĕr āntĕ dĭēm vūltū grēssūquĕ sŭpērbō
vīcĕrăt aēquālēs mūltūmquĕ rĕlīquĕrăt ānnōs.
Sīvĕ cătēnātīs cūrvātūs mēmbră pălaēstrīs
stārĕt, Ămŷclaēā cōncēptūm mātrĕ pŭtārēs,
Oēbălĭdēn īllō praēcēps mūtārĕt Ăpōllŏ,
Ālcīdēs pēnsārĕt Hўlān; seū Grāiŭs ămīctū
Āttĭcă fācūndī dēcūrrĕrĕt ōrsă Mĕnāndrī,
laūdārēt gāvīsă sŏnūm crīnēmquĕ dĕcōrūm
frēgīssēt rŏsĕā lāscīvă Thălīă cŏrōnā;
Maēŏnĭūm sīve īllĕ sĕnēm Troīaēquĕ lăbōrēs
dīcĕrĕt aūt cāsūs tārdē rĕmĕāntĭs Ŭlīxīs,
īpsĕ pătēr sēnsūs, īpsī stŭpŭērĕ măgīstrī.
Scīlĭcĕt īnfaūstā Lăchĕsīs cūnābŭlă dēxtrā
āttĭgĭt, ēt grĕmĭō pŭĕrūm cōmplēxă fŏvēbāt
Īnvĭdĭa: īllă gĕnās ĕt ădūltūm cōmĕrĕ crīnēm
ēt mōnstrāre ārtēs ēt vērba īnfīgĕrĕ, quaē nūnc
plāngĭmŭs. Hērcŭlĕōs ānnīs aēquārĕ lăbōrēs
coēpĕrăt ādsūrgēns, sĕd ădhūc īnfāntĭă iūxtā;
iām tămĕn ēt vălĭdī grēssūs mēnsūrăquĕ māiōr
cūltĭbŭs ēt vīsaē pŭĕrō dēcrēscĕrĕ vēstēs,
cūm tĭbĭ quās vēstēs, quaē nōn gēstāmĭnă mītīs
fēstīnābăt ĕrūs! Brĕvĭbūs cōnstrīngĕrĕ laēnīs
pēctŏra ĕt āngūstā tēlās ārtārĕ lăcērnā;
ēnōrmēs nōn īllĕ sĭnūs, sēd sēmpĕr ăd ānnōs
tēxtă lĕgēns mŏdŏ pūnĭcĕō vēlābăt ămīctū,
nūnc hērbās ĭmĭtāntĕ sĭnū, nūnc dūlcĕ rŭbēntī
mūrĭcĕ, nūnc vīvīs dĭgĭtōs īncēndĕrĕ gēmmīs
gaūdēbāt: nōn tūrbă cŏmēs, nōn mūnĕră cēssānt:
sōlă vĕrēcūndō dĕĕrāt praētēxtă dĕcōrī.
Haēc fōrtūnă dŏmūs. Sŭbĭtās ĭnĭmīcă lĕvāvīt
Pārcă mănūs. Quō, dīvă, fĕrōs grăvĭs ēxsĕrĭs ūnguēs?
Nōn tē fōrmă mŏvēt, nōn tē lăcrĭmābĭlĭs aētās?
Hūnc nēc saēvă vĭrō pŏtŭīssēt cārpĕrĕ Prōcnē,
nēc fĕră crūdēlēs Cōlchīs dūrāssĕt ĭn īrās,
ēdĭtŭs Aēŏlĭā nēc sī fŏrĕt īstĕ Crĕūsā;
tōrvŭs ăb hōc Ăthămās īnsānōs flēctĕrĕt ārcūs,
hūnc quāmquam Hēctŏrĕōs cĭnĕrēs Troīāmquĕ pĕrōsūs
tūrrĭbŭs ē Phrўgĭīs flēssēt mīssūrŭs Ŭlīxēs.
Sēptĭmă lūx, ēt iām frīgēntĭă lūmĭnă tōrpēnt,
iām cōmplēxă mănū crīnēm tĕnĕt īnfĕră Iūnŏ.
Īllĕ tămēn Pārcīs frăgĭlēs ūrgēntĭbŭs ānnōs
tē vūltū mŏrĭēntĕ vĭdēt līnguāquĕ cădēntĕ
mūrmŭrăt; īn te ōmnēs văcŭī iām pēctŏrĭs ēfflāt
rēlĭquĭās, sōlūm mĕmĭnīt sōlūmquĕ vŏcāntēm
ēxaūdīt, tĭbĭque ōră mŏvēt, tĭbĭ vērbă rĕlīnquīt
ēt prŏhĭbēt gĕmĭtūs cōnsōlātūrquĕ dŏlēntēm.
Grātum ēst, Fātă, tămēn, quōd nōn mōrs lēntă iăcēntīs
ēxēdīt pŭĕrīlĕ dĕcūs, mānēsquĕ sŭbīvīt
īntĕgĕr ēt nūllō tĕmĕrātūs cōrpŏră dāmnō,
quālĭs ĕrāt. Quĭd ĕgo ēxsĕquĭās ēt prōdĭgă flāmmīs
dōnă lŏquār maēstōque ārdēntĭă fūnĕră lūxū?
Quōd tĭbĭ pūrpŭrĕō trīstīs rŏgŭs āggĕrĕ crēvīt,
quōd Cĭlĭcūm flōrēs, quōd mūnĕră grāmĭnĭs Īndī
quōdque Ărăbēs Phărĭīquĕ Pălaēstīnīquĕ lĭquōrēs
ārsūrām lāvērĕ cŏmām? Cŭpĭt ōmnĭă fērrĕ
prōdĭgŭs ēt tōtōs Mĕlĭōr sūccēndĕrĕ cēnsūs,
dēsērtās ēxōsŭs ŏpēs; sēd nōn căpĭt īgnīs
īnvĭdŭs, ātque ārtaē dēsūnt īn mūnĕră flāmmaē.
Hōrrŏr hăbēt sēnsūs. Quālēm tē fūnĕrĕ sūmmō
ātquĕ rŏgūm iūxtā, Mĕlĭōr plăcĭdīssĭmĕ quōndām,
ēxtĭmŭī! Tūne īlle hĭlărīs cōmīsquĕ vĭdērī?
Ūnde ănĭmī saēvaēquĕ mănūs ēt bārbărŭs hōrrōr,
dūm, mŏdŏ fūsŭs hŭmī lūcem āvērsārĭs ĭnīquām,
nūnc tōrvūs părĭtēr vēstēs ēt pēctŏră rūmpīs
dīlēctōsquĕ prĕmīs vīsūs ēt frīgĭdă lāmbīs
ōscŭla? Ĕrānt īllīc gĕnĭtōr mātērquĕ iăcēntīs
maēstă, sĕd āttŏnĭtī tē spēctāvērĕ părēntēs.
Quīd mīrūm? Plēbs cūnctă nĕfās ēt praēvĭă flērūnt
āgmĭnă, Flāmĭnĭō quaē līmĭtĕ Mōlvĭŭs āggēr
trānsvĕhĭt, īmmĕrĭtūs flāmmīs dūm trīstĭbŭs īnfāns
trādĭtŭr, ēt gĕmĭtūm fōrmāque aēvōquĕ mĕrētūr:
tālĭs ĭn Īsthmĭăcōs prōlātŭs ăb aēquŏrĕ pōrtūs
naūfrăgŭs īmpŏsĭtā iăcŭīt sūb mātrĕ Pălaēmōn;
sīc ĕt ĭn ānguĭfĕraē lūdēntēm grāmĭnĕ Lērnaē
rēscīssūm squāmīs ăvĭdūs bĭbĭt īgnĭs Ŏphēltēn.
Pōnĕ mĕtūs Lētīquĕ mĭnās dēsīstĕ vĕrērī:
īllūm nēc tērnō lātrābīt Cērbĕrŭs ōrĕ,
nūllă sŏrōr flāmmīs, nūlla ādsūrgēntĭbŭs hŷdrīs
tērrēbīt; quīn īpse ăvĭdaē trūx nāvĭtă cūmbaē
īntĕrĭūs stĕrĭlēs rīpās ĕt ădūstă sŭbībīt
lītŏră, nē pŭĕrō dūra āscēndīssĕ făcūltās.
Quīd mĭhĭ gaūdēntī prōlēs Cŷllēnĭă vīrgā
nūntĭăt? Ēstne ălĭquīd tām saēvo īn tēmpŏrĕ laētūm?
Nōvĕrăt ēffĭgĭēs gĕnĕrōsīque ārdŭă Blaēsī
ōră pŭēr, dūm saēpĕ dŏmī nŏvă sērtă lĭgāntēm
tē vĭdĕt ēt sĭmĭlēs tērgēntēm pēctŏrĕ cērās.
Hūnc ŭbĭ Lēthaēī lūstrāntēm gūrgĭtĭs ōrās
Aūsŏnĭōs īntēr prŏcĕrēs sĕrĭēmquĕ Quĭrīnī
āgnōvīt, tĭmĭdē prīmūm vēstīgĭă iūngīt
āccēssū tăcĭtō sūmmōsquĕ lăcēssĭt ămīctūs,
īndĕ măgīs sĕquĭtūr; nĕque ĕnīm măgĭs īllĕ trăhēntēm
spērnĭt ĕt īgnōtā crēdīt dē stīrpĕ nĕpōtūm.
Mōx ŭbĭ dēlĭcĭās ēt rārī pīgnŭs ămīcī
sēnsĭt ĕt āmīssī pŭĕrūm sōlācĭă Blaēsī,
tōllĭt hŭmō māgnāquĕ lĭgāt cērvīcĕ dĭūquĕ
īpsĕ mănū gaūdēns vĕhĭt ēt, quaē mūnĕră mōllīs
Ēlўsĭī, stĕrĭlēs rāmōs mūtāsquĕ vŏlūcrēs
pōrgĭt ĕt ōbtūnsō pāllēntēs gērmĭnĕ flōrēs.
Nēc prŏhĭbēt mĕmĭnīssĕ tŭī, sēd pēctŏră blāndūs
mīscĕt ĕt āltērnūm pŭĕrī pārtītŭr ămōrēm.
Hīc fīnīs rāptō. Quīn tū iām vūlnĕră sēdās
ēt tōllīs mērsūm lūctū căpŭt? Ōmnĭă fūnctă
aūt mŏrĭtūră vĭdēs: ŏbĕūnt nōctēsquĕ dĭēsquĕ
āstrăquĕ, nēc sŏlĭdīs prōdēst sŭă māchĭnă tērrīs.
Nām pŏpŭlūs mōrtālĕ gĕnūs, plēbīsquĕ cădūcaē
quīs flĕăt īntĕrĭtūs? Hōs bēlla, hōs aēquŏră pōscūnt;
hīs ămŏr ēxĭtĭō, fŭrŏr hīs ēt saēvă cŭpīdŏ,
ūt sĭlĕām mōrbōs; hōs ōră rĭgēntĭă Brūmaē,
īllōs īmplăcĭdō lētālīs Sīrĭŭs īgnī,
hōs mănĕt īmbrĭfĕrō pāllēns Aūtūmnŭs hĭātū.
Quīcquĭd ĭnīt ōrtūs, fīnēm tĭmĕt. Ībĭmŭs ōmnēs,
ībĭmŭs: īmmēnsīs ūrnām quătĭt Aēăcŭs ūmbrīs.
Āst hīc, quēm gĕmĭmūs, fēlīx hŏmĭnēsquĕ dĕōsquĕ
ēt dŭbĭōs cāsūs ēt caēcaē lūbrĭcă vītaē
ēffŭgĭt, īmmūnīs fātīs. Nōn īllĕ rŏgāvīt,
nōn tĭmŭīt mĕrŭītvĕ mŏrī: nōs ānxĭă plēbēs,
nōs mĭsĕrī, quĭbŭs ūndĕ dĭēs sūprēmă, quĭs aēvī
ēxĭtŭs īncērtūm, quĭbŭs īnstēt fūlmĕn ăb āstrīs,
quaē nūbēs fātālĕ sŏnēt. Nīl flēctĕrĭs īstīs?
Sēd flēctērĕ lĭbēns. Ădĕs hūc ēmīssŭs ăb ātrō
līmĭnĕ, cuī sōlī cūncta īmpētrārĕ făcūltās,
Glaūcĭă | - īnsōntīs ănĭmās nēc pōrtĭtŏr ārcēt
nēc dūraē cŏmĕs īllă fĕraē: - tū pēctŏră mūlcē,
tū prŏhĭbē mānārĕ gĕnās nōctēsquĕ bĕātās
dūlcĭbŭs āllŏquĭīs ēt vīvīs vūltĭbŭs īmplē,
ēt pĕrĭīssĕ nĕgā, dēsōlātāmquĕ sŏrōrēm,
quī pŏtĕs, ēt mĭsĕrōs pērge īnsĭnŭārĕ părēntēs.
II
VILLA SVRRENTINA POLLI FELICIS
Ēst īntēr nōtōs Sīrēnūm nōmĭnĕ mūrōs
sāxăquĕ Tŷrrhēnaē tēmplīs ŏnĕrātă Mĭnērvaē
cēlsă Dĭcārchēī spĕcŭlātrīx vīllă prŏfūndī,
quā Brŏmĭō dīlēctŭs ăgēr, cōllēsquĕ pĕr āltōs
ūrĭtŭr ēt prēlīs nōn īnvĭdĕt ūvă Fălērnīs.
Hūc mē pōst pătrĭī laētūm quīnquēnnĭă lūstrī,
cūm stădĭō iām pīgră quĭēs cānūsquĕ sĕdērēt
pūlvĭs, ăd Āmbrăcĭās cōnvērsā gŷmnădĕ frōndēs,
trāns gēntīlĕ frĕtūm plăcĭdī fācūndĭă Pōllī
dētŭlĭt ēt nĭtĭdaē iŭvĕnīlīs grātĭă Pōllaē,
flēctĕrĕ iām cŭpĭdūm grēssūs, quā līmĭtĕ nōtō
Āppĭă lōngārūm tĕrĭtūr rēgīnă vĭārūm.
Sēd iūvērĕ mŏraē. Plăcĭdō lūnātă rĕcēssū
hīnc ātque hīnc cūrvās pērrūmpūnt aēquŏră rūpēs.
Dāt nātūră lŏcūm mōntīque īntērvĕnĭt ūnūm
lītŭs ĕt īn tērrās scŏpŭlīs pēndēntĭbŭs ēxīt.
Grātĭă prīmă lŏcī, gĕmĭnā tēstūdĭnĕ fūmānt
bālnĕa, ĕt ē tērrīs ōccūrrīt dūlcĭs ămārō
nŷmphă mărī. Lĕvĭs hīc Phōrcī chŏrŭs ūdăquĕ crīnēs
Cŷmŏdŏcē vĭrĭdīsquĕ cŭpīt Gălătēă lăvārī.
Āntĕ dŏmūm tŭmĭdaē mŏdĕrātōr caērŭlŭs ūndaē
ēxcŭbăt, īnnŏcŭī cūstōs lărĭs; hūiŭs ămīcō
spūmānt tēmplă sălō. Fēlīcĭă rūră tŭētūr
Ālcīdēs; gaūdēt gĕmĭnō sūb nūmĭnĕ pōrtūs:
hīc sērvāt tērrās, hīc saēvīs flūctĭbŭs ōbstāt.
Mīră quĭēs pĕlăgī: pōnūnt hīc lāssă fŭrōrēm
aēquŏra, ĕt īnsānī spīrānt clēmēntĭŭs aūstrī;
hīc praēcēps mĭnŭs aūdĕt hĭēms, nūllōquĕ tŭmūltū
stāgnă mŏdēstă iăcēnt dŏmĭnīque ĭmĭtāntĭă mōrēs.
Īndĕ pĕr ōblīquās ērēpīt pōrtĭcŭs ārcēs,
ūrbĭs ŏpūs, lōngōquĕ dŏmāt sāxa āspĕră dōrsō.
Quā prĭŭs ōbscūrō pērmīxtī pūlvĕrĕ sōlēs
ēt fĕrĭtās ĭnămoēnă vĭaē, nūnc īrĕ vŏlūptās,
quālīs, sī sŭbĕās Ĕphўrēs Bācchēĭdŏs āltūm
cūlmĕn, ăb Īnōō fērt sēmĭtă tēctă Lўaēō.
Nōn, mĭhĭ sī cūnctōs Hĕlĭcōn īndūlgĕăt āmnēs
ēt sŭpĕrēt Pīplēă sĭtīm lārgēquĕ vŏlāntīs
ūngŭlă sēdĕt ĕquī rĕsĕrētque ārcānă pŭdīcōs
Phēmŏnŏē fōntēs vēl quōs mĕŭs aūspĭcĕ Phoēbō
āltĭŭs īmmērsā tūrbāvīt Pōllĭŭs ūrnā,
īnnŭmĕrās vălĕām spĕcĭēs cūltūsquĕ lŏcōrūm
Pīĕrĭīs aēquārĕ mŏdīs. Vīx ōrdĭnĕ lōngō
sūffēcēre ŏcŭlī, vīx, dūm pēr sīngŭlă dūcōr,
sūffēcērĕ grădūs. Quaē rērūm tūrbă! Lŏcīnĕ
īngĕnĭum ān dŏmĭnī mīrēr prĭŭs? Haēc dŏmŭs ōrtūs
āspĭcĭt ēt Phoēbī tĕnĕrūm iŭbăr; īllă cădēntēm
dētĭnĕt ēxāctāmquĕ nĕgāt dīmīttĕrĕ lūcēm,
cūm iām fēssă dĭēs ĕt ĭn aēquŏră mōntĭs ŏpācī
ūmbră cădīt vĭtrĕōquĕ nătānt praētōrĭă pōntō.
Haēc pĕlăgī clāmōrĕ frĕmūnt, haēc tēctă sŏnōrōs
īgnōrānt flūctūs tērraēquĕ sĭlēntĭă mālūnt.
Hīs fāvīt nātūră lŏcīs, hīc vīctă cŏlēntī
cēssĭt ĕt īgnōtōs dŏcĭlīs mānsuēvĭt ĭn ūsūs.
Mōns ĕrăt hīc, ŭbĭ plānă vĭdēs; ēt lūstră fŭērūnt,
quaē nūnc tēctă sŭbīs; ŭbĭ nūnc nĕmŏra ārdŭă cērnīs,
hīc nēc tērră fŭīt: dŏmŭīt pōssēssŏr, ĕt īllūm
fōrmāntēm rūpēs ēxpūgnāntēmquĕ sĕcūtă
gaūdĕt hŭmūs. Nūnc cērnĕ iŭgūm dīscēntĭă sāxă
īntrāntēmquĕ dŏmōs iūssūmquĕ rĕcēdĕrĕ mōntēm.
Iām Mēthŷmnaēī vātīs mănŭs ēt chĕlўs ūnā
Thēbăĭs ēt Gĕtĭcī cēdāt tĭbĭ glōrĭă plēctrī:
ēt tū sāxă mŏvēs, ēt tē nĕmŏra āltă sĕquūntūr.
Quīd rĕfĕrām vĕtĕrēs cēraēque aērīsquĕ fĭgūrās,
sī quĭd Ăpēllēī gaūdēnt ănĭmāssĕ cŏlōrēs,
sī quĭd ădhūc văcŭā tămĕn ādmīrābĭlĕ Pīsā
Phīdĭăcaē rāsērĕ mănūs, quŏd ăb ārtĕ Mўrōnīs
aūt Pŏlўclītēō iūssum ēst quōd vīvĕrĕ caēlō,
aērăque ăb Īsthmĭăcīs aūrō pŏtĭōră făvīllīs,
ōră dŭcum āc vātūm săpĭēntūmque ōră prĭōrūm,
quōs tĭbĭ cūră sĕquī, quōs tōtō pēctŏrĕ sēntīs
ēxpērs cūrārum ātque ănĭmūm vīrtūtĕ quĭētā
cōmpŏsĭtūs sēmpērquĕ tŭūs? Quīd mīllĕ rĕvōlvām
cūlmĭnă vīsēndīquĕ vĭcēs? Sŭă cuīquĕ vŏlūptās
ātque ōmnī prŏprĭūm thălămō mărĕ, trānsquĕ iăcēntēm
Nērĕă dīvērsīs sĕrŭīt sŭă tērră fĕnēstrīs:
haēc vĭdĕt Īnărĭmēn, īllīnc Prŏchўta āspĕră pārēt;
ārmĭgĕr hāc māgnī pătĕt Hēctŏrĭs, īndĕ mălīgnūm
āĕră rēspīrāt pĕlăgō cīrcūmflŭă Nēsīs;
īndĕ văgīs ōmēn fēlīx Eūploēă cărīnīs,
quaēquĕ fĕrīt cūrvōs ēxsērtă Mĕgālĭă flūctūs;
āngĭtŭr ēt dŏmĭnō cōntrā rĕcŭbāntĕ prŏcūlquĕ
Sūrrēntīnă tŭūs spēctāt praētōrĭă Līmōn.
Ūnă tămēn cūnctīs, prŏcŭl ēmĭnĕt ūnă dĭaētīs,
quaē tĭbĭ Pārthĕnŏpēn dērēctō līmĭtĕ pōntī
īngĕrĭt: hīc Grāīs pĕnĭtūs dēlēctă mĕtāllīs
sāxă; quŏd Ēōaē rēspērgīt vēnă Sўēnēs,
Sŷnnădĕ quōd maēstā Phrўgĭaē fōdērĕ sĕcūrēs
pēr Cўbĕlēs lūgēntĭs ăgrōs, ŭbĭ mārmŏrĕ pīctō
cāndĭdă pūrpŭrĕō dīstīnguĭtŭr ārĕă gŷrō;
hīc ĕt Ămŷclaēī caēsūm dē mōntĕ Lўcūrgī
quōd vĭrĕt ēt mōllēs ĭmĭtātūr rūpĭbŭs hērbās,
hīc Nŏmădūm lūcēnt flāvēntĭă sāxă Thăsōsquĕ
ēt Chĭŏs ēt gaūdēns flūctūs spēctārĕ Cărŷstōs:
ōmnĭă Chālcĭdĭcās tūrrēs ōbvērsă sălūtānt.
Mācte ănĭmō, quōd Grāiă prŏbās, quōd Grāiă frĕquēntās
ārvă, nĕc īnvĭdĕānt quaē tē gĕnŭērĕ Dĭcārchī
moēnĭă: nōs dōctō mĕlĭūs pŏtĭēmŭr ălūmnō.
Quīd nūnc rūrĭs ŏpēs pōntōquĕ nŏvālĭă dīcām
īniēcta ēt mădĭdās Bācchēō nēctărĕ rūpēs?
Saēpĕ pĕr aūtūmnūm iām pūbēscēntĕ Lўaēō
cōnscēndīt scŏpŭlōs nōctīsque ōccūltă sŭb ūmbrā
pālmĭtĕ mātūrō rōrāntĭă lūmĭnă tērsīt
Nērĕĭs ēt dūlcēs răpŭīt dē cōllĭbŭs ūvās.
Saēpe ēt vīcīnō spārsa ēst vīndēmĭă flūctū,
ēt Sătўrī cĕcĭdērĕ vădīs, nūdāmquĕ pĕr ūndās
Dōrĭdă mōntānī cŭpĭērūnt prēndĕrĕ Pānēs.
Sīs fēlīx, tēllūs, dŏmĭnīs āmbōbŭs ĭn ānnōs
Mŷgdŏnĭī Pўlĭīquĕ sĕnīs nēc nōbĭlĕ mūtēs
sērvĭtĭūm, nēc tē cūltū Tīrŷnthĭă vīncāt
aūlă Dĭcārchēīquĕ sĭnūs, nēc saēpĭŭs īstī
blāndă Thĕrāpnaēī plācēnt vīnētă Gălaēsī.
Hīc ŭbĭ Pīĕrĭās ēxērcēt Pōllĭŭs ārtēs,
seū vōlvīt mŏnĭtūs, quōs dāt Gārgēttĭŭs aūctōr,
seū nōstrām quătĭt īllĕ chĕlŷn, seū dīssŏnă nēctīt
cārmĭnă, sīvĕ mĭnāx ūltōrēm strīngĭt ĭāmbōn,
hīnc lĕvĭs ē scŏpŭlīs mēliōra ād cārmĭnă Sīrēn
ādvŏlăt, hīnc mōtīs aūdīt Trītōnĭă crīstīs.
Tūnc răpĭdī pōnūnt flātūs, mărĭa īpsă vĕtāntūr
ōbstrĕpĕre, ēmērgūnt pĕlăgō dōctāmquĕ trăhūntūr
ād chĕlўn ēt blāndī scŏpŭlīs dēlphīnĕs ădērrānt.
Vīvĕ, Mĭdaē gāzīs ēt Lŷdō dītĭŏr aūrō,
Trōĭca ĕt Eūphrātaē sūprā dĭădēmătă fēlīx,
quēm nōn āmbĭgŭī fāscēs, nōn mōbĭlĕ vūlgūs,
nōn lēgēs, nōn cāstră tĕnēnt, quī pēctŏrĕ māgnō
spēmquĕ mĕtūmquĕ dŏmās vōtō sūblīmĭŏr ōmnī,
ēxēmptūs fātīs īndīgnāntēmquĕ rĕfēllēns
Fōrtūnām; dŭbĭō quēm nōn īn tūrbĭnĕ rērūm
dēprēndēt sūprēmă dĭēs, sĕd ăbīrĕ părātūm
āc plēnūm vītā. Nōs, vīlīs tūrbă, cădūcīs
dēsērvīrĕ bŏnīs sēmpērque ōptārĕ părātī,
spārgĭmŭr īn cāsūs: cēlsā tū mēntĭs ăb ārcĕ
dēspĭcĭs ērrāntēs hūmānăquĕ gaūdĭă rīdēs.
Tēmpŭs ĕrāt, cūm tē gĕmĭnaē sūffrāgĭă tērraē
dīrĭpĕrēnt cēlsūsquĕ dŭās vĕhĕrērĕ pĕr ūrbēs,
īndĕ Dĭcārchēīs mūltūm vĕnĕrāndĕ cŏlōnīs,
hīnc ādscītĕ mĕīs, părĭtērque hīs lārgŭs ĕt īllīs
āc iŭvĕnīlĕ călēns plēctrīque ērrōrĕ sŭpērbūs.
Āt nūnc dīscūssā rērūm cālīgĭnĕ vērūm
āspĭcĭs. Īllo ălĭī rūrsūs iāctāntŭr ĭn āltō,
ēt tŭă sēcūrōs pōrtūs plăcĭdāmquĕ quĭētēm
īntrāvīt nōn quāssă rătīs. Sīc pērgĕ nĕc ūmquām
ēmĕrĭtam īn nōstrās pūppēm dīmīttĕ prŏcēllās.
Dīscĭtĕ sēcūrī, quōrūm dē pēctŏrĕ mīxtaē
īn lōngūm cŏĭērĕ făcēs sānctūsquĕ pŭdīcaē
sērvăt ămīcĭtĭaē lēgēs ămŏr. Ītĕ pĕr ānnōs
saēcŭlăque ēt prīscaē tĭtŭlōs praēcēdĭtĕ fāmaē.
Tūquĕ, nŭrūs īntēr lōngē **********
************************ praēcōrdĭă cūraē,
nōn frōntēm vērtērĕ mĭnaē, sēd cāndĭdă sēmpēr
gaūdĭa ĕt īn vūltū cūrārum īgnāră vŏlūptās;
nōn tĭbĭ sēpŏsĭtās īnfēlīx strāngŭlăt ārcă
dīvĭtĭās ăvĭdīque ănĭmūm dīspēndĭă tōrquēnt
fēnŏrĭs: ēxpŏsĭtī cēnsūs ēt dōctā fruēndī
tēmpĕrĭēs. Nōn ūllă dĕō mĕlĭōrĕ cŏhaērēnt
pēctŏră, nōn ălĭās dŏcŭīt Cōncōrdĭă mēntēs.
III
ARBOR ATEDI MELIORIS
Stāt, quaē pērspĭcŭās nĭtĭdī Mĕlĭōrĭs ŏpācēt
ārbŏr ăquās cōmplēxă lăcūs, quaē rōbŏre ăb īmō
īncūrvātă vădīs rĕdĭt īndĕ căcūmĭnĕ rēctō
ārdŭă, ceū mĕdĭīs ĭtĕrūm nāscātŭr ăb ūndīs
ātque hăbĭtēt vĭtrĕūm tăcĭtīs rādīcĭbŭs āmnēm.
Quīd Phoēbūm tām pārvă rŏgēm? Vōs dīcĭtĕ caūsās,
Nāĭdĕs, ēt făcĭlēs, sătĭs ēst, dătĕ cārmĭnă Faūnī.
Nŷmphārūm tĕnĕraē fŭgĭēbānt Pānă cătērvaē;
īllĕ quĭdem īt, cūnctās tāmquām vĕlĭt, īt tămĕn ūnām
īn Phŏlŏēn. Sīlvīs haēc flūmĭnĭbūsquĕ sĕquēntīs
nūnc hīrtōs grēssūs, nūnc īmprŏbă cōrnŭă vītāt.
Iāmque ēt bēllĭgĕrūm Iānī nĕmŭs ātrăquĕ Cācī
rūră Quĭrīnālēsquĕ fŭgā sūspēnsă pĕr āgrōs
Caēlĭcă tēscă sŭbīt; ĭbĭ dēmūm vīctă lăbōrĕ,
fēssă mĕtū, quā nūnc plăcĭdī Mĕlĭōrĭs ăpērtī
stānt sĭnĕ fraūdĕ lărēs, flāvōs cōllēgĭt ămīctūs
ārtĭŭs ēt nĭvĕaē pŏsŭīt sē mārgĭnĕ rīpaē.
Īnsĕquĭtūr vēlōx pĕcŏrūm dĕŭs ēt sŭă crēdīt
cōnŭbĭa; ārdēntī iāmiām sūspīrĭă lībrāt
pēctŏrĕ, iām praēdaē lĕvĭs īmmĭnĕt. Ēccĕ cĭtātōs
ādvērtīt Dīānă grădūs, dūm pēr iŭgă sēptēm
ērrăt Ăvēntīnaēquĕ lĕgīt vēstīgĭă cērvaē.
Paēnĭtŭīt vīdīssĕ dĕām, cōnvērsăquĕ fīdās
ād cŏmĭtēs: "Nūmquāmne ăvĭdīs ārcēbŏ răpīnīs
hōc pĕtŭlāns foēdūmquĕ pĕcūs, sēmpērquĕ pŭdīcī
dēcrēscēt mĭhĭ tūrbă chŏrī?" Sīc deīndĕ lŏcūtă
dēprōmīt phărĕtrā tēlūm brĕvĕ, quōd nĕquĕ flēxīs
cōrnĭbŭs aūt sŏlĭtō tōrquēt strīdōrĕ, sĕd ūnā
ēmīsīt cōntēntă mănū laēvūmquĕ sŏpōrēm
Nāĭdŏs āvērsā fērtūr tĕtĭgīssĕ săgīttā.
Īllă dĭēm părĭtēr sūrgēns hōstēmquĕ prŏtērvūm
vīdĭt ĕt īn fōntēm, nĭvĕōs nē pāndĕrĕt ārtūs,
sīc tōtā cūm vēstĕ rŭīt, stāgnīsquĕ sŭb āltīs
Pānă sĕquī crēdēns īmā lătŭs īmplĭcăt ālgā.
Quīd făcĕrēt sŭbĭtō dēcēptūs praēdŏ? Nĕc āltīs
crēdĕrĕ cōrpŭs ăquīs hīrtaē sĭbĭ cōnscĭŭs aūdēt
pēllĭs, ĕt ā tĕnĕrō nāndī rŭdĭs. Ōmnĭă quēstūs,
īmmītēm Brŏmĭūm, stāgna īnvĭda ĕt īnvĭdă tēlă,
prīmaēvām vīsū plătănūm, cuī lōngă prŏpāgŏ
īnnŭmĕraēquĕ mănūs ĕt ĭtūrŭs ĭn aēthĕră vērtēx,
dēpŏsŭīt iūxtā vīvāmque āggēssĭt hărēnām
ōptātīsque āspērgĭt ăquīs ēt tālĭă māndāt:
"vīvĕ dĭū nōstrī pīgnūs mĕmŏrābĭlĕ vōtī,
ārbŏr, ĕt haēc dūraē lătĕbrōsă cŭbīlĭă nŷmphaē
tū sāltēm dēclīnĭs ămā, prĕmĕ frōndĭbŭs ūndām.
Īllă quĭdēm mĕrŭīt, sēd nē, prĕcŏr, īgnĕ sŭpērnō
aēstŭĕt aūt dūrā fĕrĭātūr grāndĭnĕ; tāntūm
spārgĕrĕ tū lătĭcem ēt fŏlĭīs tūrbārĕ mĕmēntŏ.
tūnc ĕgŏ tēquĕ dĭū rĕcŏlām dŏmĭnāmquĕ bĕnīgnaē
sēdĭs ĕt īnlaēsā tūtābŏr ŭtrāmquĕ sĕnēctā,
ūt Iŏvĭs, ūt Phoēbī frōndēs, ūt dīscŏlŏr ūmbrā
pōpŭlŭs ēt nōstraē stŭpĕānt tŭă gērmĭnă pīnūs".
Sīc ăĭt. Īllă dĕī vĕtĕrēs ănĭmātă călōrēs
ūbĕrĭbūs stāgnīs ōblīquō pēndŭlă trūncō
īncŭbăt ātque ūmbrīs scrūtātŭr ămāntĭbŭs ūndās.
Spērăt ĕt āmplēxūs, sĕd ăquārūm spīrĭtŭs ārcēt
nēc pătĭtūr tāctūs. Tāndem ēlūctātă sŭb aūrās
lībrātūr fūndō rūrsūsque ēnōdĕ căcūmēn
īngĕnĭōsă lĕvāt, vĕlŭtī dēscēndăt ĭn īmōs
stīrpĕ lăcūs ălĭā. Iām nēc Phoēbēĭă Nāīs
ōdĭt ĕt ēxclūsōs īnvītāt gūrgĭtĕ rāmōs.
Haēc tĭbĭ pārvă quĭdēm gĕnĭtālī lūcĕ părāmūs
dōnă, sĕd īngēntī fōrsān vīctūră sŭb aēvō.
Tū, cūiūs plăcĭdō pŏsŭēre īn pēctŏrĕ sēdēm
blāndŭs hŏnōs hĭlărīsquĕ tămēn cūm pōndĕrĕ vīrtūs,
cuī nēc pīgră quĭēs nĕc ĭnīquă pŏtēntĭă nēc spēs
īmprŏbă, sēd mĕdĭūs pĕr hŏnēsta ēt dūlcĭă līmēs,
īncōrrūptĕ fĭdēm nūllōsque ēxpērtĕ tŭmūltūs
ēt sēcrētĕ pălām quōd dīgĕrĭs ōrdĭnĕ vītām,
īdem aūrī făcĭlīs cōntēmptŏr ĕt ōptĭmŭs īdēm
cōmĕrĕ dīvĭtĭās ŏpĭbūsque īmmīttĕrĕ lūcēm:
hāc lōngūm flōrēns ănĭmī mōrūmquĕ iŭvēntā
Īlĭăcōs aēquārĕ sĕnēs ēt vīncĕrĕ pērstā,
quōs pătĕr Ēlўsĭō, gĕnĕtrīx quōs dētŭlĭt ānnōs:
hōc īllī dūrās ēxōrāvērĕ sŏrōrēs,
hōc, quaē tē sūb tēstĕ sĭtūm fŭgĭtūră tăcēntēm
ārdŭă māgnănĭmī rĕvĭrēscēt glōrĭă Blaēsī.
IV
PSITTACVS EIVSDEM
Psīttăcĕ, dūx vŏlŭcrūm, dŏmĭnī fācūndă vŏlūptās,
hūmānaē sōllērs ĭmĭtātōr, psīttăcĕ, līnguaē,
quīs tŭă tām sŭbĭtō praēclūsīt mūrmŭră fātō?
Hēstērnās, mĭsĕrāndĕ, dăpēs mŏrĭtūrŭs ĭnīstī
nōbīscum, ēt grātaē cārpēntēm mūnĕră mēnsaē
ērrāntēmquĕ tŏrīs mĕdĭaē plūs tēmpŏrĕ nōctīs
vīdĭmŭs. Ādfātūs ĕtĭām mĕdĭtātăquĕ vērbă
rēddĭdĕrās. āt nūnc aētērnă sĭlēntĭă Lēthēs
īllĕ cănōrŭs hăbēs. Cēdāt Phăĕthōntĭă vūlgī
fābŭlă: nōn sōlī cĕlĕbrānt sŭă fūnĕră cŷgnī.
Āt tĭbĭ quāntă dŏmūs rŭtĭlā tēstūdĭnĕ fūlgēns,
cōnēxūsque ĕbŏrī vīrgārum ārgēntĕŭs ōrdŏ,
ārgūtūmquĕ tŭō strīdēntĭă līmĭnă cōrnū
ēt quĕrŭlaē iām spōntĕ fŏrēs! Văcăt īllĕ bĕātūs
cārcĕr ĕt aūgūstī nūsquām cōnvīcĭă tēctī.
Hūc dōctaē stīpēntŭr ăvēs, quīs nōbĭlĕ fāndī
iūs Nātūră dĕdīt: plāngāt Phoēbēĭŭs ālēs
aūdītāsquĕ mĕmōr pĕnĭtūs dīmīttĕrĕ vōcēs
stūrnŭs, ĕt Āŏnĭō vērsaē cērtāmĭnĕ pīcaē,
quīquĕ rĕfērt iūngēns ĭtĕrātă vŏcābŭlă pērdīx,
ēt quaē Bīstŏnĭō quĕrĭtūr sŏrŏr ōrbă cŭbīlī:
fērtĕ sĭmūl gĕmĭtūs cōgnātăquĕ dūcĭtĕ flāmmīs
fūnĕra, ĕt hōc cūnctaē mĭsĕrāndum āddīscĭtĕ cārmēn:
"Ōccĭdĭt āĕrĭaē cĕlĕbērrĭmă glōrĭă gēntīs
psīttăcŭs, īllĕ plăgaē vĭrĭdīs rēgnātŏr Ĕōaē,
quēm nōn gēmmātā vŏlŭcrīs Iūnōnĭă caūdā
vīncĕrĕt āspēctū, gĕlĭdī nōn Phāsĭdĭs ālēs,
nēc quās ūmēntī Nŭmĭdaē răpŭērĕ sŭb aūstrō;
īllĕ sălūtātōr rēgūm nōmēnquĕ lŏcūtūs
Caēsărĕum ēt quĕrŭlī quōndām vĭcĕ fūnctŭs ămīcī,
nūnc cōnvīvă lĕvīs mōnstrātăquĕ rēddĕrĕ vērbă
tām făcĭlīs, quō tū, Mĕlĭōr dīlēctĕ, rĕclūsō
nūmquām sōlŭs ĕrās. Āt nōn īnglōrĭŭs ūmbrīs
mīttĭtŭr: Āssўrĭō cĭnĕrēs ădŏlēntŭr ămōmō
ēt tĕnŭēs Ărăbūm rēspīrānt grāmĭnĕ plūmaē
Sīcănĭīsquĕ crŏcīs; sĕnĭō nēc fēssŭs ĭnērtī
scāndĕt ŏdōrātōs phoēnīx fēlīcĭŏr īgnēs!"
V
LEO MANSVETVS
Quīd tĭbĭ mōnstrātā mānsuēscĕrĕ prōfŭĭt īrā?
Quīd scĕlŭs hūmānāsque ănĭmō dēdīscĕrĕ caēdēs
īmpĕrĭūmquĕ păti ēt dŏmĭnō pārērĕ mĭnōrī?
Quīd, quŏd ăbīrĕ dŏmō rūrsūsque īn claūstră rĕvērtī
suētŭs ĕt ā cāptā iām spōntĕ rĕcēdĕrĕ praēdā
īnsērtāsquĕ mănūs lāxō dīmīttĕrĕ mōrsū?
ōccĭdĭs, āltārūm vāstātōr dōctĕ fĕrārūm,
nōn grĕgĕ Māssŷlō cūrvāque īndāgĭnĕ claūsūs,
nōn fōrmīdātō sūprā vēnābŭlă sāltū
īncĭtŭs aūt caēcō fŏvĕaē dēcēptŭs hĭātū,
sēd vīctūs fŭgĭēntĕ fĕrā. Stāt cārdĭne ăpērtō
īnfēlīx căvĕa ēt claūsās cīrcum ūndĭquĕ pōrtās
hōc lĭcŭīssĕ nĕfās plăcĭdī tŭmŭērĕ lĕōnēs.
Tūm cūnctīs cĕcĭdērĕ iŭbaē, pŭdŭītquĕ rĕlātūm
āspĭcĕre, ēt tōtās dūxēre īn lūmĭnă frōntēs.
Āt nōn tē prīmō fūsūm nŏvŭs ōbrŭĭt īctū
īllĕ pŭdōr: mānsēre ănĭmī, vīrtūsquĕ cădēntī
ā mĕdĭā iām mōrtĕ rĕdīt, nēc prōtĭnŭs ōmnēs
tērgă dĕdērĕ mĭnaē. Sīcūt sĭbĭ cōnscĭŭs āltī
vūlnĕrĭs ādvērsūm mŏrĭēns īt mīlĕs ĭn hōstēm
āttōllītquĕ mănum ēt fērrō lābēntĕ mĭnātūr,
sīc pĭgĕr īllĕ grădū sŏlĭtōque ēxūtŭs hŏnōrĕ
fīrmăt hĭāns ŏcŭlōs ănĭmāmque hōstēmquĕ rĕquīrīt.
Māgnă tămēn sŭbĭtī tēcūm sōlācĭă lētī,
vīctĕ, fĕrēs, quōd tē maēstī pŏpŭlūsquĕ pătrēsquĕ,
ceū nōtūs cădĕrēs trīstī glădĭātŏr hărēnā,
īngĕmŭērĕ mŏrī; māgnī quōd Caēsărĭs ōră
īntēr tōt Scўthĭcās Lĭbўcāsque, ā lītŏrĕ Rhēnī
ēt Phărĭā dē gēntĕ fĕrās, quās pērdĕrĕ vīle ēst,
ūnĭŭs āmīssī tĕtĭgīt iāctūră lĕōnīs.
VI
CONSOLATIO AD FLAVIVM VRSVM DE AMISSIONE PVERI DELICATI
Saēvĕ nĭmīs, lăcrĭmīs quīsquīs dīscrīmĭnă pōnīs
lūgēndīquĕ mŏdōs. Mĭsĕrum ēst prīmaēvă părēntī
pīgnŏră sūrgēntēsquĕ (nĕfās!) āccēndĕrĕ nātōs;
dūrum ēt dēsērtī praērēptā cōniŭgĕ pārtēm
cōnclāmārĕ tŏrī, maēsta ēt lāmēntă sŏrōrūm
ēt frātrūm gĕmĭtūs: āltē tămĕn ēt prŏcŭl īntrāt
āltĭŭs īn sēnsūs māiōrăquĕ vūlnĕră vīncīt
plāgă mĭnōr. Fămŭlūm (quĭă rērūm nōmĭnă caēcā
sīc mīscēt Fōrtūnă mănū nēc pēctŏră nōvīt),
sēd fămŭlūm gĕmĭs, Ūrsĕ, pĭūm, sĕd ămōrĕ fĭdēquĕ
hās mĕrĭtūm lăcrĭmās, cuī māiōr stēmmătĕ iūnctō
lībērtās ēx mēntĕ fŭīt. Nē cōmprĭmĕ flētūs,
nē pŭdĕāt; rūmpāt frēnōs dŏlŏr īstĕ dĕcūsquĕ,
sī tām dūră plăcēnt: hŏmĭnēm gĕmĭs heī mĭhĭ! sūbdō
īpsĕ făcēs), hŏmĭnem, Ūrsĕ, tŭūm, cuī dūlcĕ vŏlēntī
sērvĭtĭūm, cuī trīstĕ nĭhīl, quī spōntĕ sĭbīquĕ
īmpĕrĭōsŭs ĕrāt. Quīsnam haēc īn fūnĕră mīssōs
cāstīgēt lūctūs? Gĕmĭt īntēr bēllă pĕrēmptūm
Pārthŭs ĕquūm, fīdōsquĕ cănēs flēvērĕ Mŏlōssī,
ēt vŏlŭcrēs hăbŭērĕ rŏgūm cērvūsquĕ Mărōnēm.
Quīd, sī nēc fămŭlūs? Vīdi īpse hăbĭtūsquĕ nŏtāvī
tē tāntūm cŭpĭēntĭs ĕrūm, sēd māiŏr ĭn ōrĕ
spīrĭtŭs ēt tĕnĕrō mănĭfēsti īn sānguĭnĕ mōrēs.
Ōptārēnt mūltūm Grāiaē cŭpĕrēntquĕ Lătīnaē
sīc pĕpĕrīssĕ nŭrūs. Nōn tālēm Crēssă sŭpērbūm
cāllĭdă sōllĭcĭtō rĕvŏcāvīt Thēsĕă fīlō
nēc Părĭs Oēbălĭōs tālīs vīsūrŭs ămōrēs
rūstĭcŭs īnvītās dēiēcĭt ĭn aēquŏră pīnūs.
Nōn fāllo aūt cāntūs ādsuētă lĭcēntĭă dūcīt:
vīdi ĕt ădhūc vĭdĕō, quālēm nēc bēllă căvēntēm
lītŏrĕ vīrgĭnĕō Thĕtĭs ōccūltāvĭt Ăchīllēn,
nēc cīrcūm saēvī fŭgĭēntēm moēnĭă Phoēbī
Trōĭlŏn Haēmŏnĭaē dēprēndīt lāncĕă dēxtraē.
Quālĭs ĕrās! Prŏcŭl ēn cūnctīs pŭĕrīsquĕ vĭrīsquĕ
pūlchrĭŏr ēt tāntūm dŏmĭnō mĭnŏr! Īllĭŭs ūnūs
āntĕ dĕcōr, quāntūm praēcēdīt clāră mĭnōrēs
lūnă făcēs quāntūmque ălĭōs prĕmĭt Hēspĕrŏs īgnēs.
Nōn tĭbĭ fēmĭnĕūm vūltū dĕcŭs ōrăquĕ sūprā
mōllĭs hŏnōs (quālīs dŭbĭaē pōst crīmĭnă fōrmaē
dē sēxū trānsīrĕ iŭbēnt) tōrva ātquĕ vĭrīlīs
grātĭă; nēc pĕtŭlāns ăcĭēs, blāndīquĕ sĕvērō
īgne ŏcŭlī, quālīs, bēllāns cūm cāssĭdĕ mīssā,
Pārthĕnŏpaēŭs ĕrāt; sīmplēxque hōrrōrĕ dĕcōrō
crīnĭs, ĕt ōbsēssaē nōndūm prīmōquĕ mĭcāntēs
flōrĕ gĕnaē: tālēm Lēdaēō gūrgĭtĕ pūbēm
ēdŭcăt Eūrōtās, tĕnĕrī sīc īntĕgĕr aēvī
Ēlĭn ădīt prīmōsquĕ Iŏvī pŭĕr āpprŏbăt ānnōs.
Nām pŭdŏr īngĕnŭaē mēntīs trānquīllăquĕ mōrūm
tēmpĕrĭēs tĕnĕrōque ănĭmūs mātūrĭŏr aēvō,
cārmĭnĕ quō pătŭīssĕ quĕānt? Saēpe īllĕ vŏlēntēm
cāstīgābăt ĕrūm stŭdĭōque āltīsquĕ iŭvābāt
cōnsĭlĭīs; tēcūm trīstīsque hĭlărīsquĕ nĕc ūmquām
īllĕ sŭūs, vūltūmquĕ tŭō sūmēbăt ăb ōrĕ:
dīgnŭs ĕt Haēmŏnĭūm Pўlădēn praēcēdĕrĕ fāmā
Cēcrŏpĭāmquĕ fĭdēm. Sēd laūdūm tērmĭnŭs ēstŏ,
quēm fōrtūnă sĭnīt: nōn mēntĕ fĭdēlĭŏr aēgrā
spērāvīt tārdī rĕdĭtūs Eūmaēŭs Ŭlīxīs.
Quīs dĕŭs aūt quīsnām tām trīstĭă vūlnĕră cāsūs
ēlĭgĭt? Ūndĕ mănūs Fātīs tām cērtă nŏcēndī?
Ō quām dīvĭtĭīs cēnsūque ēxūtŭs ŏpīmō
fōrtĭŏr, Ūrsĕ, fŏrēs! Sī vēl fūmāntĕ rŭīnā
rūctāssēnt dītēs Vĕsŭvīna īncēndĭă Lōcroē,
seū Pōllēntīnōs mērsīssēnt flūmĭnă sāltūs,
seū Lūcānŭs Ăcīr seū Thŷbrĭdĭs īmpĕtŭs āltās
īn dēxtrūm tōrsīssĕt ăquās, pătĕrērĕ sĕrēnā
frōntĕ dĕōs; sīve ālmă fĭdēm mēssīsquĕ nĕgāssēt
Crētăquĕ Cŷrēnēque ēt quā tĭbĭ cūmquĕ bĕātō
lārgă rĕdīt Fōrtūnă sĭnū. Sēd gnāră dŏlōrūm
Īnvĭdĭa īnfēlīx ănĭmī vītālĭă vīdīt
laēdēndīquĕ vĭās. Vītaē mŏdŏ gērmĕn ădūltaē
nēctĕrĕ tēmptābāt iŭvĕnūm pūlchērrĭmŭs īllĕ
cūm trĭbŭs Ēlēīs ūnām trĭĕtērĭdă lūstrīs.
Āttēndīt tōrvō trīstīs Rhāmnūsĭă vūltū,
āc prīmum īmplēvītquĕ tŏrōs ŏcŭlīsquĕ nĭtōrēm
āddĭdĭt āc sŏlĭtō sūblīmĭŭs ōră lĕvāvīt,
heū! mĭsĕrō lētālĕ făvēns, sēsēquĕ vĭdēndō
tōrsĭt ŏb īnvĭdĭām mōrtēmque āmplēxă iăcēntī
īnĭĕcīt nēxūs cārpsītque īmmītĭs ădūncā
ōră vĕrēndă mănū. quīntā vīx Phōsphŏrŏs hōrā
rōrāntēm stērnēbăt ĕquūm: iām lītŏră dūrī
saēvă, Phĭlētĕ, sĕnīs dūrūmque Ăchĕrōntă vĭdēbās,
quō dŏmĭnī clāmātĕ sŏnō! Nōn saēvĭŭs ātrōs
nīgrāssēt plānctū gĕnĕtrīx tĭbĭ sālvă lăcērtōs,
nēc pătĕr; ēt cērtē quī vīdīt fūnĕră frātēr
ērŭbŭīt vīncī. Sēd nēc sērvīlĭs ădēmptō
īgnĭs: ŏdōrĭfĕrōs ēxhaūsīt flāmmă Săbaēōs
ēt Cĭlĭcūm mēssīs Phărĭaēque ēxēmptă vŏlūcrī
cīnnăma ĕt Āssўrĭō mānāntēs grāmĭnĕ sūcōs
ēt dŏmĭnī flētūs: hōs tāntum haūsērĕ făvīllaē,
hōs bĭbĭt ūsquĕ rŏgūs; nēc quōd tĭbĭ Sētĭă cānōs
rēstīnxīt cĭnĕrēs, grĕmĭō nēc lūbrĭcŭs ōssă
quōd vāllāvĭt ŏnŷx, mĭsĕrīs āccēptĭŭs ūmbrīs
quām gĕmĭtūs. sēd flēssĕ iŭvāt: quīd tērgă dŏlōrī,
Ūrsĕ, dămūs? quīd dāmnă fŏvēs ēt pēctŏre ĭnīquō
vūlnŭs ămās? Ŭbĭ nōtă rĕīs fācūndĭă rāptīs?
Quīd cārām crŭcĭās tām saēvīs lūctĭbŭs ūmbrām?
Ēxĭmĭūs lĭcĕt īlle ănĭmī mĕrĭtūsquĕ dŏlērī:
sōlvīstī. Sŭbĭt īllĕ pĭōs cārpītquĕ quĭētēm
Ēlўsĭām clārōsque īllīc fōrtāssĕ părēntēs
īnvĕnĭt; aūt īllī pĕr ămoēnă sĭlēntĭă Lēthēs
fōrsăn Ăvērnālēs āllūdūnt ūndĭquĕ mīxtaē
Nāĭdĕs, ōblīquōquĕ nŏtāt Prōsērpĭnă vūltū.
Pōnĕ, prĕcōr, quēstūs; ălĭūm tĭbĭ Fātă Phĭlētōn
fōrsăn ĕt īpsĕ dăbīt mōrēsque hăbĭtūsquĕ dĕcōrōs
mōnstrābīt gaūdēns sĭmĭlēmquĕ dŏcēbĭt ămōrēm.
VII
GENETHLIACON LVCANI AD POLLIAM
Lūcānī prŏprĭūm dĭēm frĕquēntēt
quīsquīs cōllĭbŭs Īsthmĭaē Dĭōnēs
dōctō pēctŏră cōncĭtātŭs oēstrō
pēndēntīs bĭbĭt ūngŭlaē lĭquōrēm.
Īpsī quōs pĕnĕs ēst hŏnōr cănēndī,
vōcālīs cĭthăraē rĕpērtŏr Ārcās
ēr tū, Bāssărĭdūm rŏtātŏr Eūhān,
ēt Paēān ĕt Hўāntĭaē sŏrōrēs,
laētaē pūrpŭrĕās nŏvātĕ vīttās,
crīnēm cōmĭtĕ, cāndĭdāmquĕ vēstēm
pērfūndānt hĕdĕraē rĕcēntĭōrēs.
Dōctī lārgĭŭs ēvăgēntŭr āmnēs
ēt plūs, Āŏnĭaē, vĭrētĕ, sīlvaē,
ēt, sī quā pătĕt aūt dĭēm rĕcēpīt,
sērtīs mōllĭbŭs ēxplĕātŭr ūmbră.
cēntūm Thēspĭăcīs ŏdōră lūcīs
stēnt āltārĭă vīctĭmaēquĕ cēntūm
quās Dīrcē lăvăt aūt ălīt Cĭthaērōn.
Lūcānūm cănĭmūs, făvētĕ līnguīs;
vēstra ēst īstă dĭēs, făvētĕ, Mūsaē,
dūm quī vōs gĕmĭnās tŭlīt pĕr ārtēs,
ēt vīnctaē pĕdĕ vōcĭs ēt sŏlūtaē,
Rōmānī cŏlĭtūr chŏrī săcērdōs.
Fēlīx eū nĭmĭs ēt bĕātă tēllūs,
quaē prōnōs Hўpĕrīŏnīs mĕātūs
sūmmīs Ōcĕănī vĭdēs ĭn ūndīs
strīdōrēmquĕ rŏtaē cădēntĭs aūdīs;
quaē Trītōnĭdĕ fērtĭlēs Ăthēnās
ūnctīs, Baētĭcă, prōvŏcās trăpētīs:
Lūcānūm pŏtĕs īmpŭtārĕ tērrīs.
Hōc plūs quām Sĕnĕcām dĕdīssĕ mūndō
aūt dūlcēm gĕnĕrāssĕ Gāllĭōnēm.
Āttōllāt rĕflŭōs ĭn āstră fōntēs
Grāiō nōbĭlĭōr Mĕlētĕ Baētīs;
Baētīm, Māntŭă, prōvŏcārĕ nōlī.
Nātūm prōtĭnŭs ātque hŭmūm pĕr īpsām
prīmō mūrmŭrĕ dūlcĕ vāgĭēntēm
blāndō Cāllĭŏpē sĭnū rĕcēpīt
tūm prīmūm pŏsĭtō rĕmīssă lūctū
lōngōs Ōrphĕŏs ēxŭīt dŏlōrēs
ēt dīxīt: "pŭĕr ō dĭcātĕ Mūsīs,
lōngaēvōs cĭtŏ trānsĭtūrĕ vātēs,
nōn tū flūmĭnă nēc grĕgēs fĕrārūm
nēc plēctrō Gĕtĭcās mŏvēbĭs ōrnōs,
sēd sēptēm iŭgă Mārtĭūmquĕ Thŷbrīm
ēt dōctōs ĕquĭtēs ĕt ēlŏquēntĕ
cāntū pūrpŭrĕūm trăhēs sĕnātūm.
Nōctūrnās ălĭī Phrўgūm rŭīnās
ēt tārdī rĕdŭcēs vĭās Ŭlīxīs
ēt pūppēm tĕmĕrārĭām Mĭnērvaē
trītā vātĭbŭs ōrbĭtā sĕquāntūr:
tū cārūs Lătĭō mĕmōrquĕ gēntīs
cārmēn fōrtĭŏr ēxsĕrēs tŏgātūm.
Āc prīmūm tĕnĕrīs ădhūc ĭn ānnīs
lūdēs Hēctŏră Thēssălōsquĕ cūrrūs
ēt sūpplēx Prĭămī pŏtēntĭs aūrūm,
ēt sēdēs rĕsĕrābĭs īnfĕrōrūm;
īngrātūs Nĕrŏ dūlcĭbūs thĕātrīs
ēt nōstēr tĭbĭ prōfĕrētŭr Ōrpheūs.
Dīcēs cūlmĭnĭbūs Rĕmī văgāntēs
īnfāndōs dŏmĭnī nŏcēntĭs īgnēs.
Hīnc cāstaē tĭtŭlūm dĕcūsquĕ Pōllaē
iŭcūndā dăbĭs ādlŏcūtĭōnĕ.
Mōx coēptā gĕnĕrōsĭōr iŭvēntā
ālbōs ōssĭbŭs Ītălīs Phĭlīppōs
ēt Phārsālĭcă bēllă dētŏnābīs,
quō fūlmēn dŭcĭs īntĕr ārmă dīvī
...
lībērtātĕ grăvēm pĭā Cătōnēm
ēt grātūm pŏpŭlārĭtātĕ Māgnūm.
Tū Pēlūsĭăcī scĕlūs Cănōpī
dēflēbīs pĭŭs ēt Phărō crŭēntā
Pōmpēiō dăbĭs āltĭūs sĕpūlchrūm.
Haēc prīmō iŭvĕnīs cănēs sŭb aēvō
ānte ānnōs Cŭlĭcīs Mărōnĭānī.
Cēdēt Mūsă rŭdīs fĕrōcĭs Ēnnī
ēt dōctī fŭrŏr ārdŭūs Lŭcrētī
ēt quī pēr frĕtă dūxĭt Ārgŏnaūtās
ēt quī cōrpŏră prīmă trānsfĭgūrāt
quīd? māiūs lŏquăr: īpsă tē Lătīnīs
Aēnēīs vĕnĕrābĭtūr cănēntēm.
Nēc sōlūm dăbŏ cārmĭnūm nĭtōrēm
sēd taēdīs gĕnĭālĭbūs dĭcābō
dōctam ātque īngĕnĭō tŭō dĕcōrām,
quālēm blāndă Vĕnūs dărētquĕ Iūnŏ
fōrmā, sīmplĭcĭtātĕ, cōmĭtātĕ,
cēnsū, sānguĭnĕ, grātĭā, dĕcōrĕ,
ēt vēstrōs hўmĕnaēŏn āntĕ pōstēs
fēstīs cāntĭbŭs īpsă pērsŏnābō.
Ō saēvē nĭmĭūm grăvēsquĕ Pārcaē!
ō nūmquām dătă lōngă fātă sūmmīs!
cūr plūs, ārdŭă, cāsĭbūs pătētīs?
cūr saēvā vĭcĕ māgnă nōn sĕnēscūnt?
sīc nātūm Năsămōnĭī Tŏnāntīs
pōst ōrtūs ŏbĭtūsquĕ fūlmĭnātōs
āngūstō Băbўlōn prĕmīt sĕpūlchrō;
sīc fīxūm Părĭdīs mănū trĕmēntīs
Pēlīdēn Thĕtĭs hōrrŭīt cădēntēm;
sīc rīpīs ĕgŏ mūrmŭrāntĭs Hēbrī
nōn mūtūm căpŭt Ōrphĕōs sĕquēbār.
Sĭc ēt tū, răbĭdī nĕfās tўrānnī,
iūssūs praēcĭpĭtēm sŭbīrĕ Lēthēn,
dūm pūgnās cănĭs ārdŭāquĕ vōcĕ
dās sōlācĭă grāndĭbūs sĕpūlchrīs,
(ō dīrūm scĕlŭs, ō scĕlūs!) tăcēbīs."
Sīc fāta ēst lĕvĭtērquĕ dēcĭdēntēs
ābrāsīt lăcrĭmās nĭtēntĕ plēctrō.
Āt tū, seū răpĭdūm pŏlī pĕr āxēm
fāmaē cūrrĭbŭs ārdŭīs lĕvātūs,
quā sūrgūnt ănĭmaē pŏtēntĭōrēs,
tērrās dēspĭcĭs ēt sĕpūlchră rīdēs;
seū pācīs mĕrĭtō nĕmūs rĕclūsī
fēlīx Ēlўsĭī tĕnēs ĭn ōrīs,
quō Phārsālĭcă tūrbă cōngrĕgātūr,
ēt tē nōbĭlĕ cārmĕn īnsŏnāntēm
Pōmpēī cŏmĭtāntŭr ēt Cătōnēs
(tū māgnā săcĕr ēt sŭpērbŭs ūmbrā
nēscīs Tārtărŏn ēt prŏcūl nŏcēntūm
aūdīs vērbĕră pāllĭdūmquĕ vīsā
mātrīs lāmpădĕ rēspĭcīs Nĕrōnēm);
ādsīs lūcĭdŭs ēt vŏcāntĕ Pōllā
ūnūm, quaēsŏ, dĭēm dĕōs sĭlēntūm
ēxōrēs: sŏlĕt hōc pătērĕ līmēn
ād nūptās rĕdĕūntĭbūs mărītīs.
Haēc tē nōn thĭăsīs prŏcāx dŏlōsīs
fālsī nūmĭnĭs īndŭīt fĭgūrā,
īpsūm sēd cŏlĭt ēt frĕquēntăt īpsūm
īmīs āltĭŭs īnsĭtūm mĕdūllīs;
āt sōlācĭă vānă sūbmĭnīstrāt
vūltūs, quī sĭmĭlī nŏtātŭs aūrō
strātīs praēnĭtĕt īncŭbātquĕ sōmnō
sēcūraē. prŏcŭl hīnc ăbītĕ, Mōrtēs:
haēc vītaē gĕnĭtālĭs ēst ŏrīgŏ.
Cēdāt lūctŭs ătrōx gĕnīsquĕ mānēnt
iām dūlcēs lăcrĭmaē, dŏlōrquĕ fēstūs,
quīcquīd flēvĕrăt āntĕ, nūnc ădōrēt.
STATIVS MELIORI SVO SALVTEM
Et familiaritas nostra qua gaudeo, Melior, uir optime nec minus in iudicio litterarum quam in omni uitae colore tersissime, et ipsa opusculorum quae tibi trado condicio sic posita est ut totus hic ad te liber meus etiam sine epistula spectet. Primum enim habet Glauciam nostrum, cuius gratissima infantia et qualem plerumque infelices sorduntur apud te complexus amabam iam non tibi. Huius amissi recens uulnus, ut scis, epicedio prosecutus sum adeo festinanter ut excusandam habuerim adfectibus tuis celeritatem. Nec nunc eam apud te iacto qui nosti, sed et ceteris indico, ne quis asperiore lima carmen examinet et a confuso scriptum et dolenti datum, cum paene superuacua sint tarda solacia. Polli mei uilla Surrentina quae sequitur debuit a me uel in honorem eloquentiae eius diligentius dici, sed amicus ignouit. In arborem certe tuam, Melior, et psittacum scis a me leues libellos quasi epigrammatis loco scriptos. Eandem exigebat stili facilitatem leo mansuetus, quem in amphitheatro prostratum frigidum erat sacratissimo imperatori ni statim tradere. Ad Vrsum quoque nostrum, iuuenem candidissimum et sine iactura desidiae doctissimum, scriptam de amisso puero consolationem super ea quae ipsi debeo huic libro libenter inserui, quia honorem eius tibi laturus accepto est. Cludit uolumen genethliacon Lucani, quod Polla Argentaria, rarissima uxorum, cum hunc diem forte consuleremus, imputari sibi uoluit. Ego non potui maiorem tanti auctoris habere reuerentiam quam quod laudes eius dicturus hexametros meos timui. Haec qualiacumque sunt, Melior carissime, si tibi non displicuerint, a te publicum accipiant; si minus, ad me reuertantur.
I
GLAVCIAS ATEDI MELIORIS DELICATVS
Quod tibi praerepti, Melior, solamen alumni
improbus ante rogos et adhuc uiuente fauilla
ordiar? Abruptis etiam nunc flebile uenis
uulnus hiat, magnaeque patet uia lubrica plagae,
cum iam egomet cantus et uerba medentia saeuus
consero, tu planctus lamentaque fortia mauis
odistique chelyn surdaque auerteris aure.
Intempesta cano: citius me tigris abactis
fetibus orbatique uelint audire leones.
Nec si tergeminum Sicula de uirgine carmen
affluat aut siluis chelys intellecta ferisque,
mulceat insanos gemitus. Stat pectore demens
luctus et admoto latrant praecordia tactu.
Nemo uetat: satiare malis aegrumque dolorem
libertate doma. Iam flendi expleta uoluptas,
iamque preces fessus non indignaris amicas?
Iamne canam? Lacrimis en et mea carmine in ipso
ora natant tristesque cadunt in uerba liturae.
Ipse etenim tecum nigrae sollemnia pompae
spectatumque Vrbi scelus et puerile feretrum
produxi, saeuos damnati turis aceruos
plorantemque animam supra sua funera uidi,
teque patrum gemitus superantem et bracchia matrum
complexumque rogos ignemque haurire parantem
uix tenui similis comes offendique tenendo.
Et nunc, heu, uittis et frontis honore soluto
infaustus uates uersa mea pectora tecum
plango lyra: crudi comitem sociumque doloris,
si merui luctusque tui consortia sensi,
iam lenis patiare precor. Me fulmine in ipso
audiuere patres, ego iuxta busta profusis
matribus atque piis cecini solacia natis
et mihi, cum proprios gemerem defectus ad ignes
(quem, Natura!) patrem. Nec te lugere seuerus
arceo, sed confer gemitus pariterque fleamus.
Iamdudum dignos aditus laudumque tuarum,
o merito dilecte puer, primordia quaerens
distrahor. Hinc anni stantes in limine uitae,
hinc me forma rapit, rapit inde modestia praecox
et pudor et tenero probitas maturior aeuo.
O | ubi purpureo suffusus sanguine candor
sidereique orbes radiataque lumina caelo
et castigatae collecta modestia frontis
ingenuique super crines mollisque decorae
margo comae? Blandis ubinam ora arguta querelis
osculaque impliciti uernos redolentia flores
et mixtae risu lacrimae penitusque loquentis
Hyblaeis uox mixta fauis? Cui sibila serpens
poneret et saeuae uellent seruire nouercae.
Nil ueris affingo bonis. Heu lactea colla
bracchiaque et numquam domini sine pondere ceruix!
O | ubi uenturae spes non longinqua iuuentae
atque genis optatus honos iurataque multum
barba tibi? Cuncta in cineres grauis intulit hora
hostilisque dies: nobis meminisse relictum.
Quis tua colloquiis hilaris mulcebit amatis
pectora? Quis curas mentisque arcana remittet?
Accensum quis bile fera famulisque tumentem
leniet ardentique in se deflectet ab ira?
Inceptas quis ab ore dapes libataque uina
auferet et dulci turbabit cuncta rapina?
Quis matutinos abrumpet murmure somnos
impositus stratis abitusque morabitur artis
nexibus atque ipso reuocabit ad oscula poste?
Obuius intranti rursus quis in ora manusque
prosiliet breuibusque umeros circumdabit ulnis?
Muta domus, fateor, desolatique penates,
et situs in thalamis et maesta silentia mensis!
Quid mirum, tanto si te pius altor honorat
funere? Tu domino requies portusque senectae,
tu modo deliciae, dulces modo pectore curae.
Non te barbaricae uersabat turbo catastae,
nec mixtus Phariis uenalis mercibus infans
compositosque sales meditataque uerba locutus
quaesisti lasciuus erum tardeque parasti.
Hic domus, hinc ortus, dominique penatibus olim
carus uterque parens atque in tua gaudia liber,
ne quererere genus. Raptum sed protinus aluo
sustulit exsultans ac prima lucida uoce
astra salutantem dominus sibi mente dicauit
amplexusque sinu tulit et genuisse putauit.
Fas mihi sanctorum uenia dixisse parentum,
tuque, oro, Natura, sinas, cui prima per orbem
iura animis sancire datum: non omnia sanguis
proximus aut serie generis demissa propago
alligat; interius noua saepe adscitaque serpunt
pignora conexis. Natos genuisse necessest,
elegisse iuuat. Tenero sic blandus Achilli
semifer Haemonium uincebat Pelea Chiron.
Nec senior Peleus natum comitatus in arma
Troica, sed claro Phoenix haerebat alumno.
Optabat longe reditus Pallantis ouantis
Euander, fidus pugnas spectabat Acoetes.
Cumque procul nitidis genitor cessaret ab astris
fluctiuagus uolucrem comebat Persea Dictys.
Quid referam altricum uictas pietate parentes?
Quid te post cineres deceptaque funera matris
tutius Inoo reptantem pectore, Bacche?
iam secura patris Tuscis regnabat in undis
Ilia, portantem lassabat Romulus Accam.
uidi ego transertos alieno in robore ramos
altius ire suis. Et te iam fecerat illi
mens animusque patrem, necdum moresue decorue:
tu tamen et uinctas etiam nunc murmure uoces
uagitumque rudem fletusque infantis amabas.
Ille, uelut primos exspiraturus ad austros
mollibus in pratis alte flos improbus exstat,
sic tener ante diem uultu gressuque superbo
uicerat aequales multumque reliquerat annos.
Siue catenatis curuatus membra palaestris
staret, Amyclaea conceptum matre putares,
Oebaliden illo praeceps mutaret Apollo,
Alcides pensaret Hylan; seu Graius amictu
Attica facundi decurreret orsa Menandri,
laudaret gauisa sonum crinemque decorum
fregisset rosea lasciua Thalia corona;
Maeonium siue ille senem Troiaeque labores
diceret aut casus tarde remeantis Vlixis,
ipse pater sensus, ipsi stupuere magistri.
Scilicet infausta Lachesis cunabula dextra
attigit, et gremio puerum complexa fouebat
Inuidia: illa genas et adultum comere crinem
et monstrare artes et uerba infigere, quae nunc
plangimus. Herculeos annis aequare labores
coeperat adsurgens, sed adhuc infantia iuxta;
iam tamen et ualidi gressus mensuraque maior
cultibus et uisae puero decrescere uestes,
cum tibi quas uestes, quae non gestamina mitis
festinabat erus! Breuibus constringere laenis
pectora et angusta telas artare lacerna;
enormes non ille sinus, sed semper ad annos
texta legens modo puniceo uelabat amictu,
nunc herbas imitante sinu, nunc dulce rubenti
murice, nunc uiuis digitos incendere gemmis
gaudebat: non turba comes, non munera cessant:
sola uerecundo deerat praetexta decori.
Haec fortuna domus. Subitas inimica leuauit
Parca manus. Quo, diua, feros grauis exseris ungues?
Non te forma mouet, non te lacrimabilis aetas?
Hunc nec saeua uiro potuisset carpere Procne,
nec fera crudeles Colchis durasset in iras,
editus Aeolia nec si foret iste Creusa;
toruus ab hoc Athamas insanos flecteret arcus,
hunc quamquam Hectoreos cineres Troiamque perosus
turribus e Phrygiis flesset missurus Vlixes.
Septima lux, et iam frigentia lumina torpent,
iam complexa manu crinem tenet infera Iuno.
Ille tamen Parcis fragiles urgentibus annos
te uultu moriente uidet linguaque cadente
murmurat; in te omnes uacui iam pectoris efflat
reliquias, solum meminit solumque uocantem
exaudit, tibique ora mouet, tibi uerba relinquit
et prohibet gemitus consolaturque dolentem.
Gratum est, Fata, tamen, quod non mors lenta iacentis
exedit puerile decus, manesque subiuit
integer et nullo temeratus corpora damno,
qualis erat. Quid ego exsequias et prodiga flammis
dona loquar maestoque ardentia funera luxu?
Quod tibi purpureo tristis rogus aggere creuit,
quod Cilicum flores, quod munera graminis Indi
quodque Arabes Phariique Palaestinique liquores
arsuram lauere comam? Cupit omnia ferre
prodigus et totos Melior succendere census,
desertas exosus opes; sed non capit ignis
inuidus, atque artae desunt in munera flammae.
Horror habet sensus. Qualem te funere summo
atque rogum iuxta, Melior placidissime quondam,
extimui! Tune ille hilaris comisque uideri?
Vnde animi saeuaeque manus et barbarus horror,
dum, modo fusus humi lucem auersaris iniquam,
nunc toruus pariter uestes et pectora rumpis
dilectosque premis uisus et frigida lambis
oscula? Erant illic genitor materque iacentis
maesta, sed attoniti te spectauere parentes.
Quid mirum? Plebs cuncta nefas et praeuia flerunt
agmina, Flaminio quae limite Moluius agger
transuehit, immeritus flammis dum tristibus infans
traditur, et gemitum formaque aeuoque meretur:
talis in Isthmiacos prolatus ab aequore portus
naufragus imposita iacuit sub matre Palaemon;
sic et in anguiferae ludentem gramine Lernae
rescissum squamis auidus bibit ignis Ophelten.
Pone metus Letique minas desiste uereri:
illum nec terno latrabit Cerberus ore,
nulla soror flammis, nulla adsurgentibus hydris
terrebit; quin ipse auidae trux nauita cumbae
interius steriles ripas et adusta subibit
litora, ne puero dura ascendisse facultas.
Quid mihi gaudenti proles Cyllenia uirga
nuntiat? Estne aliquid tam saeuo in tempore laetum?
Nouerat effigies generosique ardua Blaesi
ora puer, dum saepe domi noua serta ligantem
te uidet et similes tergentem pectore ceras.
Hunc ubi Lethaei lustrantem gurgitis oras
Ausonios inter proceres seriemque Quirini
agnouit, timide primum uestigia iungit
accessu tacito summosque lacessit amictus,
inde magis sequitur; neque enim magis ille trahentem
spernit et ignota credit de stirpe nepotum.
Mox ubi delicias et rari pignus amici
sensit et amissi puerum solacia Blaesi,
tollit humo magnaque ligat ceruice diuque
ipse manu gaudens uehit et, quae munera mollis
Elysii, steriles ramos mutasque uolucres
porgit et obtunso pallentes germine flores.
Nec prohibet meminisse tui, sed pectora blandus
miscet et alternum pueri partitur amorem.
Hic finis rapto. Quin tu iam uulnera sedas
et tollis mersum luctu caput? Omnia functa
aut moritura uides: obeunt noctesque diesque
astraque, nec solidis prodest sua machina terris.
Nam populus mortale genus, plebisque caducae
quis fleat interitus? Hos bella, hos aequora poscunt;
his amor exitio, furor his et saeua cupido,
ut sileam morbos; hos ora rigentia Brumae,
illos implacido letalis Sirius igni,
hos manet imbrifero pallens Autumnus hiatu.
Quicquid init ortus, finem timet. Ibimus omnes,
ibimus: immensis urnam quatit Aeacus umbris.
Ast hic, quem gemimus, felix hominesque deosque
et dubios casus et caecae lubrica uitae
effugit, immunis fatis. Non ille rogauit,
non timuit meruitue mori: nos anxia plebes,
nos miseri, quibus unde dies suprema, quis aeui
exitus incertum, quibus instet fulmen ab astris,
quae nubes fatale sonet. Nil flecteris istis?
Sed flectere libens. Ades huc emissus ab atro
limine, cui soli cuncta impetrare facultas,
Glaucia | - insontis animas nec portitor arcet
nec durae comes illa ferae: - tu pectora mulce,
tu prohibe manare genas noctesque beatas
dulcibus alloquiis et uiuis uultibus imple,
et periisse nega, desolatamque sororem,
qui potes, et miseros perge insinuare parentes.
II
VILLA SVRRENTINA POLLI FELICIS
Est inter notos Sirenum nomine muros
saxaque Tyrrhenae templis onerata Mineruae
celsa Dicarchei speculatrix uilla profundi,
qua Bromio dilectus ager, collesque per altos
uritur et prelis non inuidet uua Falernis.
Huc me post patrii laetum quinquennia lustri,
cum stadio iam pigra quies canusque sederet
puluis, ad Ambracias conuersa gymnade frondes,
trans gentile fretum placidi facundia Polli
detulit et nitidae iuuenilis gratia Pollae,
flectere iam cupidum gressus, qua limite noto
Appia longarum teritur regina uiarum.
Sed iuuere morae. Placido lunata recessu
hinc atque hinc curuas perrumpunt aequora rupes.
Dat natura locum montique interuenit unum
litus et in terras scopulis pendentibus exit.
Gratia prima loci, gemina testudine fumant
balnea, et e terris occurrit dulcis amaro
nympha mari. Leuis hic Phorci chorus udaque crines
Cymodoce uiridisque cupit Galatea lauari.
Ante domum tumidae moderator caerulus undae
excubat, innocui custos laris; huius amico
spumant templa salo. Felicia rura tuetur
Alcides; gaudet gemino sub numine portus:
hic seruat terras, hic saeuis fluctibus obstat.
Mira quies pelagi: ponunt hic lassa furorem
aequora, et insani spirant clementius austri;
hic praeceps minus audet hiems, nulloque tumultu
stagna modesta iacent dominique imitantia mores.
Inde per obliquas erepit porticus arces,
urbis opus, longoque domat saxa aspera dorso.
Qua prius obscuro permixti puluere soles
et feritas inamoena uiae, nunc ire uoluptas,
qualis, si subeas Ephyres Baccheidos altum
culmen, ab Inoo fert semita tecta Lyaeo.
Non, mihi si cunctos Helicon indulgeat amnes
et superet Piplea sitim largeque uolantis
ungula sedet equi reseretque arcana pudicos
Phemonoë fontes uel quos meus auspice Phoebo
altius immersa turbauit Pollius urna,
innumeras ualeam species cultusque locorum
Pieriis aequare modis. Vix ordine longo
suffecere oculi, uix, dum per singula ducor,
suffecere gradus. Quae rerum turba! Locine
ingenium an domini mirer prius? Haec domus ortus
aspicit et Phoebi tenerum iubar; illa cadentem
detinet exactamque negat dimittere lucem,
cum iam fessa dies et in aequora montis opaci
umbra cadit uitreoque natant praetoria ponto.
Haec pelagi clamore fremunt, haec tecta sonoros
ignorant fluctus terraeque silentia malunt.
His fauit natura locis, hic uicta colenti
cessit et ignotos docilis mansueuit in usus.
Mons erat hic, ubi plana uides; et lustra fuerunt,
quae nunc tecta subis; ubi nunc nemora ardua cernis,
hic nec terra fuit: domuit possessor, et illum
formantem rupes expugnantemque secuta
gaudet humus. Nunc cerne iugum discentia saxa
intrantemque domos iussumque recedere montem.
Iam Methymnaei uatis manus et chelys una
Thebais et Getici cedat tibi gloria plectri:
et tu saxa moues, et te nemora alta sequuntur.
Quid referam ueteres ceraeque aerisque figuras,
si quid Apellei gaudent animasse colores,
si quid adhuc uacua tamen admirabile Pisa
Phidiacae rasere manus, quod ab arte Myronis
aut Polycliteo iussum est quod uiuere caelo,
aeraque ab Isthmiacis auro potiora fauillis,
ora ducum ac uatum sapientumque ora priorum,
quos tibi cura sequi, quos toto pectore sentis
expers curarum atque animum uirtute quieta
compositus semperque tuus? Quid mille reuoluam
culmina uisendique uices? Sua cuique uoluptas
atque omni proprium thalamo mare, transque iacentem
Nerea diuersis seruit sua terra fenestris:
haec uidet Inarimen, illinc Prochyta aspera paret;
armiger hac magni patet Hectoris, inde malignum
aëra respirat pelago circumflua Nesis;
inde uagis omen felix Euploea carinis,
quaeque ferit curuos exserta Megalia fluctus;
angitur et domino contra recubante proculque
Surrentina tuus spectat praetoria Limon.
Vna tamen cunctis, procul eminet una diaetis,
quae tibi Parthenopen derecto limite ponti
ingerit: hic Grais penitus delecta metallis
saxa; quod Eoae respergit uena Syenes,
Synnade quod maesta Phrygiae fodere secures
per Cybeles lugentis agros, ubi marmore picto
candida purpureo distinguitur area gyro;
hic et Amyclaei caesum de monte Lycurgi
quod uiret et molles imitatur rupibus herbas,
hic Nomadum lucent flauentia saxa Thasosque
et Chios et gaudens fluctus spectare Carystos:
omnia Chalcidicas turres obuersa salutant.
Macte animo, quod Graia probas, quod Graia frequentas
arua, nec inuideant quae te genuere Dicarchi
moenia: nos docto melius potiemur alumno.
Quid nunc ruris opes pontoque noualia dicam
iniecta et madidas Baccheo nectare rupes?
Saepe per autumnum iam pubescente Lyaeo
conscendit scopulos noctisque occulta sub umbra
palmite maturo rorantia lumina tersit
Nereis et dulces rapuit de collibus uuas.
Saepe et uicino sparsa est uindemia fluctu,
et Satyri cecidere uadis, nudamque per undas
Dorida montani cupierunt prendere Panes.
Sis felix, tellus, dominis ambobus in annos
Mygdonii Pyliique senis nec nobile mutes
seruitium, nec te cultu Tirynthia uincat
aula Dicarcheique sinus, nec saepius isti
blanda Therapnaei placent uineta Galaesi.
Hic ubi Pierias exercet Pollius artes,
seu uoluit monitus, quos dat Gargettius auctor,
seu nostram quatit ille chelyn, seu dissona nectit
carmina, siue minax ultorem stringit iambon,
hinc leuis e scopulis meliora ad carmina Siren
aduolat, hinc motis audit Tritonia cristis.
Tunc rapidi ponunt flatus, maria ipsa uetantur
obstrepere, emergunt pelago doctamque trahuntur
ad chelyn et blandi scopulis delphines aderrant.
Viue, Midae gazis et Lydo ditior auro,
Troica et Euphratae supra diademata felix,
quem non ambigui fasces, non mobile uulgus,
non leges, non castra tenent, qui pectore magno
spemque metumque domas uoto sublimior omni,
exemptus fatis indignantemque refellens
Fortunam; dubio quem non in turbine rerum
deprendet suprema dies, sed abire paratum
ac plenum uita. Nos, uilis turba, caducis
deseruire bonis semperque optare parati,
spargimur in casus: celsa tu mentis ab arce
despicis errantes humanaque gaudia rides.
Tempus erat, cum te geminae suffragia terrae
diriperent celsusque duas ueherere per urbes,
inde Dicarcheis multum uenerande colonis,
hinc adscite meis, pariterque his largus et illis
ac iuuenile calens plectrique errore superbus.
At nunc discussa rerum caligine uerum
aspicis. Illo alii rursus iactantur in alto,
et tua securos portus placidamque quietem
intrauit non quassa ratis. Sic perge nec umquam
emeritam in nostras puppem dimitte procellas.
Discite securi, quorum de pectore mixtae
in longum coiere faces sanctusque pudicae
seruat amicitiae leges amor. Ite per annos
saeculaque et priscae titulos praecedite famae.
Tuque, nurus inter longe **********
************************ praecordia curae,
non frontem uertere minae, sed candida semper
gaudia et in uultu curarum ignara uoluptas;
non tibi sepositas infelix strangulat arca
diuitias auidique animum dispendia torquent
fenoris: expositi census et docta fruendi
temperies. Non ulla deo meliore cohaerent
pectora, non alias docuit Concordia mentes.
III
ARBOR ATEDI MELIORIS
Stat, quae perspicuas nitidi Melioris opacet
arbor aquas complexa lacus, quae robore ab imo
incuruata uadis redit inde cacumine recto
ardua, ceu mediis iterum nascatur ab undis
atque habitet uitreum tacitis radicibus amnem.
Quid Phoebum tam parua rogem? Vos dicite causas,
Naides, et faciles, satis est, date carmina Fauni.
Nympharum tenerae fugiebant Pana cateruae;
ille quidem it, cunctas tamquam uelit, it tamen unam
in Pholoën. Siluis haec fluminibusque sequentis
nunc hirtos gressus, nunc improba cornua uitat.
Iamque et belligerum Iani nemus atraque Caci
rura Quirinalesque fuga suspensa per agros
Caelica tesca subit; ibi demum uicta labore,
fessa metu, qua nunc placidi Melioris aperti
stant sine fraude lares, flauos collegit amictus
artius et niueae posuit se margine ripae.
Insequitur uelox pecorum deus et sua credit
conubia; ardenti iamiam suspiria librat
pectore, iam praedae leuis imminet. Ecce citatos
aduertit Diana gradus, dum per iuga septem
errat Auentinaeque legit uestigia ceruae.
Paenituit uidisse deam, conuersaque fidas
ad comites: "Numquamne auidis arcebo rapinis
hoc petulans foedumque pecus, semperque pudici
decrescet mihi turba chori?" Sic deinde locuta
depromit pharetra telum breue, quod neque flexis
cornibus aut solito torquet stridore, sed una
emisit contenta manu laeuumque soporem
Naidos auersa fertur tetigisse sagitta.
Illa diem pariter surgens hostemque proteruum
uidit et in fontem, niueos ne panderet artus,
sic tota cum ueste ruit, stagnisque sub altis
Pana sequi credens ima latus implicat alga.
Quid faceret subito deceptus praedo? Nec altis
credere corpus aquis hirtae sibi conscius audet
pellis, et a tenero nandi rudis. Omnia questus,
immitem Bromium, stagna inuida et inuida tela,
primaeuam uisu platanum, cui longa propago
innumeraeque manus et iturus in aethera uertex,
deposuit iuxta uiuamque aggessit harenam
optatisque aspergit aquis et talia mandat:
"uiue diu nostri pignus memorabile uoti,
arbor, et haec durae latebrosa cubilia nymphae
tu saltem declinis ama, preme frondibus undam.
Illa quidem meruit, sed ne, precor, igne superno
aestuet aut dura feriatur grandine; tantum
spargere tu laticem et foliis turbare memento.
tunc ego teque diu recolam dominamque benignae
sedis et inlaesa tutabor utramque senecta,
ut Iouis, ut Phoebi frondes, ut discolor umbra
populus et nostrae stupeant tua germina pinus".
Sic ait. Illa dei ueteres animata calores
uberibus stagnis obliquo pendula trunco
incubat atque umbris scrutatur amantibus undas.
Sperat et amplexus, sed aquarum spiritus arcet
nec patitur tactus. Tandem eluctata sub auras
libratur fundo rursusque enode cacumen
ingeniosa leuat, ueluti descendat in imos
stirpe lacus alia. Iam nec Phoebeia Nais
odit et exclusos inuitat gurgite ramos.
Haec tibi parua quidem genitali luce paramus
dona, sed ingenti forsan uictura sub aeuo.
Tu, cuius placido posuere in pectore sedem
blandus honos hilarisque tamen cum pondere uirtus,
cui nec pigra quies nec iniqua potentia nec spes
improba, sed medius per honesta et dulcia limes,
incorrupte fidem nullosque experte tumultus
et secrete palam quod digeris ordine uitam,
idem auri facilis contemptor et optimus idem
comere diuitias opibusque immittere lucem:
hac longum florens animi morumque iuuenta
Iliacos aequare senes et uincere persta,
quos pater Elysio, genetrix quos detulit annos:
hoc illi duras exorauere sorores,
hoc, quae te sub teste situm fugitura tacentem
ardua magnanimi reuirescet gloria Blaesi.
IV
PSITTACVS EIVSDEM
Psittace, dux uolucrum, domini facunda uoluptas,
humanae sollers imitator, psittace, linguae,
quis tua tam subito praeclusit murmura fato?
Hesternas, miserande, dapes moriturus inisti
nobiscum, et gratae carpentem munera mensae
errantemque toris mediae plus tempore noctis
uidimus. Adfatus etiam meditataque uerba
reddideras. at nunc aeterna silentia Lethes
ille canorus habes. Cedat Phaëthontia uulgi
fabula: non soli celebrant sua funera cygni.
At tibi quanta domus rutila testudine fulgens,
conexusque ebori uirgarum argenteus ordo,
argutumque tuo stridentia limina cornu
et querulae iam sponte fores! Vacat ille beatus
carcer et augusti nusquam conuicia tecti.
Huc doctae stipentur aues, quis nobile fandi
ius Natura dedit: plangat Phoebeius ales
auditasque memor penitus dimittere uoces
sturnus, et Aonio uersae certamine picae,
quique refert iungens iterata uocabula perdix,
et quae Bistonio queritur soror orba cubili:
ferte simul gemitus cognataque ducite flammis
funera, et hoc cunctae miserandum addiscite carmen:
"Occidit aëriae celeberrima gloria gentis
psittacus, ille plagae uiridis regnator Eoae,
quem non gemmata uolucris Iunonia cauda
uinceret aspectu, gelidi non Phasidis ales,
nec quas umenti Numidae rapuere sub austro;
ille salutator regum nomenque locutus
Caesareum et queruli quondam uice functus amici,
nunc conuiua leuis monstrataque reddere uerba
tam facilis, quo tu, Melior dilecte, recluso
numquam solus eras. At non inglorius umbris
mittitur: Assyrio cineres adolentur amomo
et tenues Arabum respirant gramine plumae
Sicaniisque crocis; senio nec fessus inerti
scandet odoratos phoenix felicior ignes!"
V
LEO MANSVETVS
Quid tibi monstrata mansuescere profuit ira?
Quid scelus humanasque animo dediscere caedes
imperiumque pati et domino parere minori?
Quid, quod abire domo rursusque in claustra reuerti
suetus et a capta iam sponte recedere praeda
insertasque manus laxo dimittere morsu?
occidis, altarum uastator docte ferarum,
non grege Massylo curuaque indagine clausus,
non formidato supra uenabula saltu
incitus aut caeco foueae deceptus hiatu,
sed uictus fugiente fera. Stat cardine aperto
infelix cauea et clausas circum undique portas
hoc licuisse nefas placidi tumuere leones.
Tum cunctis cecidere iubae, puduitque relatum
aspicere, et totas duxere in lumina frontes.
At non te primo fusum nouus obruit ictu
ille pudor: mansere animi, uirtusque cadenti
a media iam morte redit, nec protinus omnes
terga dedere minae. Sicut sibi conscius alti
uulneris aduersum moriens it miles in hostem
attollitque manum et ferro labente minatur,
sic piger ille gradu solitoque exutus honore
firmat hians oculos animamque hostemque requirit.
Magna tamen subiti tecum solacia leti,
uicte, feres, quod te maesti populusque patresque,
ceu notus caderes tristi gladiator harena,
ingemuere mori; magni quod Caesaris ora
inter tot Scythicas Libycasque, a litore Rheni
et Pharia de gente feras, quas perdere uile est,
unius amissi tetigit iactura leonis.
VI
CONSOLATIO AD FLAVIVM VRSVM DE AMISSIONE PVERI DELICATI
Saeue nimis, lacrimis quisquis discrimina ponis
lugendique modos. Miserum est primaeua parenti
pignora surgentesque (nefas!) accendere natos;
durum et deserti praerepta coniuge partem
conclamare tori, maesta et lamenta sororum
et fratrum gemitus: alte tamen et procul intrat
altius in sensus maioraque uulnera uincit
plaga minor. Famulum (quia rerum nomina caeca
sic miscet Fortuna manu nec pectora nouit),
sed famulum gemis, Vrse, pium, sed amore fideque
has meritum lacrimas, cui maior stemmate iuncto
libertas ex mente fuit. Ne comprime fletus,
ne pudeat; rumpat frenos dolor iste decusque,
si tam dura placent: hominem gemis (hei mihi! subdo
ipse faces), hominem, Vrse, tuum, cui dulce uolenti
seruitium, cui triste nihil, qui sponte sibique
imperiosus erat. Quisnam haec in funera missos
castiget luctus? Gemit inter bella peremptum
Parthus equum, fidosque canes fleuere Molossi,
et uolucres habuere rogum ceruusque Maronem.
Quid, si nec famulus? Vidi ipse habitusque notaui
te tantum cupientis erum, sed maior in ore
spiritus et tenero manifesti in sanguine mores.
Optarent multum Graiae cuperentque Latinae
sic peperisse nurus. Non talem Cressa superbum
callida sollicito reuocauit Thesea filo
nec Paris Oebalios talis uisurus amores
rusticus inuitas deiecit in aequora pinus.
Non fallo aut cantus adsueta licentia ducit:
uidi et adhuc uideo, qualem nec bella cauentem
litore uirgineo Thetis occultauit Achillen,
nec circum saeui fugientem moenia Phoebi
Troilon Haemoniae deprendit lancea dextrae.
Qualis eras! Procul en cunctis puerisque uirisque
pulchrior et tantum domino minor! Illius unus
ante decor, quantum praecedit clara minores
luna faces quantumque alios premit Hesperos ignes.
Non tibi femineum uultu decus oraque supra
mollis honos (qualis dubiae post crimina formae
de sexu transire iubent) torua atque uirilis
gratia; nec petulans acies, blandique seuero
igne oculi, qualis, bellans cum casside missa,
Parthenopaeus erat; simplexque horrore decoro
crinis, et obsessae nondum primoque micantes
flore genae: talem Ledaeo gurgite pubem
educat Eurotas, teneri sic integer aeui
Elin adit primosque Ioui puer approbat annos.
Nam pudor ingenuae mentis tranquillaque morum
temperies teneroque animus maturior aeuo,
carmine quo patuisse queant? Saepe ille uolentem
castigabat erum studioque altisque iuuabat
consiliis; tecum tristisque hilarisque nec umquam
ille suus, uultumque tuo sumebat ab ore:
dignus et Haemonium Pyladen praecedere fama
Cecropiamque fidem. Sed laudum terminus esto,
quem fortuna sinit: non mente fidelior aegra
sperauit tardi reditus Eumaeus Vlixis.
Quis deus aut quisnam tam tristia uulnera casus
eligit? Vnde manus Fatis tam certa nocendi?
O quam diuitiis censuque exutus opimo
fortior, Vrse, fores! Si uel fumante ruina
ructassent dites Vesuuina incendia Locroe,
seu Pollentinos mersissent flumina saltus,
seu Lucanus Acir seu Thybridis impetus altas
in dextrum torsisset aquas, paterere serena
fronte deos; siue alma fidem messisque negasset
Cretaque Cyreneque et qua tibi cumque beato
larga redit Fortuna sinu. Sed gnara dolorum
Inuidia infelix animi uitalia uidit
laedendique uias. Vitae modo germen adultae
nectere temptabat iuuenum pulcherrimus ille
cum tribus Eleis unam trieterida lustris.
Attendit toruo tristis Rhamnusia uultu,
ac primum impleuitque toros oculisque nitorem
addidit ac solito sublimius ora leuauit,
heu! misero letale fauens, seseque uidendo
torsit ob inuidiam mortemque amplexa iacenti
iniecit nexus carpsitque immitis adunca
ora uerenda manu. quinta uix Phosphoros hora
rorantem sternebat equum: iam litora duri
saeua, Philete, senis durumque Acheronta uidebas,
quo domini clamate sono! Non saeuius atros
nigrasset planctu genetrix tibi salua lacertos,
nec pater; et certe qui uidit funera frater
erubuit uinci. Sed nec seruilis adempto
ignis: odoriferos exhausit flamma Sabaeos
et Cilicum messis Phariaeque exempta uolucri
cinnama et Assyrio manantes gramine sucos
et domini fletus: hos tantum hausere fauillae,
hos bibit usque rogus; nec quod tibi Setia canos
restinxit cineres, gremio nec lubricus ossa
quod uallauit onyx, miseris acceptius umbris
quam gemitus. sed flesse iuuat: quid terga dolori,
Vrse, damus? quid damna foues et pectore iniquo
uulnus amas? Vbi nota reis facundia raptis?
Quid caram crucias tam saeuis luctibus umbram?
Eximius licet ille animi meritusque doleri:
soluisti. Subit ille pios carpitque quietem
Elysiam clarosque illic fortasse parentes
inuenit; aut illi per amoena silentia Lethes
forsan Auernales alludunt undique mixtae
Naides, obliquoque notat Proserpina uultu.
Pone, precor, questus; alium tibi Fata Phileton
forsan et ipse dabit moresque habitusque decoros
monstrabit gaudens similemque docebit amorem.
VII
GENETHLIACON LVCANI AD POLLIAM
Lucani proprium diem frequentet
quisquis collibus Isthmiae Diones
docto pectora concitatus oestro
pendentis bibit ungulae liquorem.
Ipsi quos penes est honor canendi,
uocalis citharae repertor Arcas
er tu, Bassaridum rotator Euhan,
et Paean et Hyantiae sorores,
laetae purpureas nouate uittas,
crinem comite, candidamque uestem
perfundant hederae recentiores.
Docti largius euagentur amnes
et plus, Aoniae, uirete, siluae,
et, si qua patet aut diem recepit,
sertis mollibus expleatur umbra.
centum Thespiacis odora lucis
stent altaria uictimaeque centum
quas Dirce lauat aut alit Cithaeron.
Lucanum canimus, fauete linguis;
uestra est ista dies, fauete, Musae,
dum qui uos geminas tulit per artes,
et uinctae pede uocis et solutae,
Romani colitur chori sacerdos.
Felix eu nimis et beata tellus,
quae pronos Hyperionis meatus
summis Oceani uides in undis
stridoremque rotae cadentis audis;
quae Tritonide fertiles Athenas
unctis, Baetica, prouocas trapetis:
Lucanum potes imputare terris.
Hoc plus quam Senecam dedisse mundo
aut dulcem generasse Gallionem.
Attollat refluos in astra fontes
Graio nobilior Melete Baetis;
Baetim, Mantua, prouocare noli.
Natum protinus atque humum per ipsam
primo murmure dulce uagientem
blando Calliope sinu recepit
tum primum posito remissa luctu
longos Orpheos exuit dolores
et dixit: "puer o dicate Musis,
longaeuos cito transiture uates,
non tu flumina nec greges ferarum
nec plectro Geticas mouebis ornos,
sed septem iuga Martiumque Thybrim
et doctos equites et eloquente
cantu purpureum trahes senatum.
Nocturnas alii Phrygum ruinas
et tardi reduces uias Vlixis
et puppem temerariam Mineruae
trita uatibus orbita sequantur:
tu carus Latio memorque gentis
carmen fortior exseres togatum.
Ac primum teneris adhuc in annis
ludes Hectora Thessalosque currus
et supplex Priami potentis aurum,
et sedes reserabis inferorum;
ingratus Nero dulcibus theatris
et noster tibi proferetur Orpheus.
Dices culminibus Remi uagantes
infandos domini nocentis ignes.
Hinc castae titulum decusque Pollae
iucunda dabis adlocutione.
Mox coepta generosior iuuenta
albos ossibus Italis Philippos
et Pharsalica bella detonabis,
quo fulmen ducis inter arma diui
...
libertate grauem pia Catonem
et gratum popularitate Magnum.
Tu Pelusiaci scelus Canopi
deflebis pius et Pharo cruenta
Pompeio dabis altius sepulchrum.
Haec primo iuuenis canes sub aeuo
ante annos Culicis Maroniani.
Cedet Musa rudis ferocis Enni
et docti furor arduus Lucreti
et qui per freta duxit Argonautas
et qui corpora prima transfigurat
quid? maius loquar: ipsa te Latinis
Aeneis uenerabitur canentem.
Nec solum dabo carminum nitorem
sed taedis genialibus dicabo
doctam atque ingenio tuo decoram,
qualem blanda Venus daretque Iuno
forma, simplicitate, comitate,
censu, sanguine, gratia, decore,
et uestros hymenaeon ante postes
festis cantibus ipsa personabo.
O saeue nimium grauesque Parcae!
o numquam data longa fata summis!
cur plus, ardua, casibus patetis?
cur saeua uice magna non senescunt?
sic natum Nasamonii Tonantis
post ortus obitusque fulminatos
angusto Babylon premit sepulchro;
sic fixum Paridis manu trementis
Peliden Thetis horruit cadentem;
sic ripis ego murmurantis Hebri
non mutum caput Orpheos sequebar.
Sic et tu, rabidi nefas tyranni,
iussus praecipitem subire Lethen,
dum pugnas canis arduaque uoce
das solacia grandibus sepulchris,
(o dirum scelus, o scelus!) tacebis."
Sic fata est leuiterque decidentes
abrasit lacrimas nitente plectro.
At tu, seu rapidum poli per axem
famae curribus arduis leuatus,
qua surgunt animae potentiores,
terras despicis et sepulchra rides;
seu pacis merito nemus reclusi
felix Elysii tenes in oris,
quo Pharsalica turba congregatur,
et te nobile carmen insonantem
Pompei comitantur et Catones
(tu magna sacer et superbus umbra
nescis Tartaron et procul nocentum
audis uerbera pallidumque uisa
matris lampade respicis Neronem);
adsis lucidus et uocante Polla
unum, quaeso, diem deos silentum
exores: solet hoc patere limen
ad nuptas redeuntibus maritis.
Haec te non thiasis procax dolosis
falsi numinis induit figura,
ipsum sed colit et frequentat ipsum
imis altius insitum medullis;
at solacia uana subministrat
uultus, qui simili notatus auro
stratis praenitet incubatque somno
securae. procul hinc abite, Mortes:
haec uitae genitalis est origo.
Cedat luctus atrox genisque manent
iam dulces lacrimae, dolorque festus,
quicquid fleuerat ante, nunc adoret.