ARGUMENTUM I

Missus mercatum ab suo adulescens patre

Emit atque adoptat scita forma mulierem.

Requirit quae sit, postquam eam vidit, senex:

Confingit servos emptam matri pedisequam.

Amat senex hanc, at se simulans vendere

Tradit vicino; eum putat uxor sibi

Obduxe scortum. Tum Charinum ex fuga

Retrahit sodalis, postquam amicam invenit.

ARGUMENTUM II

Mercatum asotum filium extrudit pater.

Is peregre missus redimit ancillam hospitis

amore captus, advehit. Nave exsilit,

pater advolat, visam ancillam deperit.

Cuius sit percunctatur; servus pedisequam

ab adulescente matri emptam ipsius.

Senex, sibi prospiciens, ut amico suo

veniret natum orabat, natus ut suo:

hic filium subdiderat vicini, pater

vicinum; praemercatur ancillam senex.

Eam domi deprensam coniunx illius

vicini scortum insimulat, protelat virum.

Mercator exspes patria fugere destinat,

prohibetur a sodale, qui patrem illius

orat cum † suo patre † nato ut cederet.

[Absente cum lenone perfido].

PERSONAE

CHARINUS ADULESCENS

ACANTHIO SERVUS

DEMIPHO SENEX

LYSIMACHUS SENEX

LORARIUS

EUTYCHUS ADULESCENS

PASICOMPSA MERETRIX

DORIPPA MATRONA

SYRA ANUS

COCUS

SCAENA ATHENIS

ACTUS I

CHARINUS.

CH. Duas res simul nunc agere decretumst mihi:

et argumentum et meos amores eloquar.

Non ego item facio ut alios in comoediis

‹vi› vidi amoris facere, qui aut Nocti aut Dii

aut Soli aut Lunae miserias narrant suas:

quos pol ego credo | humanas querimonias

non tanti facere, quid velint, quid non velint;

vobis narrabo potius meas nunc miserias.

Graece haec vocatur Emporos Philemonis,

eadem Latine Mercator Macci Titi.

Pater ad mercatum hinc me meus misit Rhodum:

biennium iam factum est postquam abii domo.

Ibi amare occepi forma eximia mulierem.

Sed ea ut sim implicitus dicam, si operaest auribus

atque aduortendum ad animum adest benignitas.

Et hoc parum hercle more amatorum institi,

†per mea perconatus sum uos sumque inde exilico†

nam amorem haec cuncta uitia sectari solent,

cura, aegritudo nimiaque elegantia,

haec non modo illum qui amat sed quemque attigit

magno atque solido multat infortunio,

nec pol profecto quisquam sine grandi malo

praequam res patitur studuit elegantiae.

Sed amori accedunt etiam haec quae dixi minus:

insomnia, aerumna, error, terror et fuga;

ineptia, stultitiaque adeo et temeritast,

incogitantia excors, inmodestia,

petulantia et cupiditas, maliuolentia;

inerit etiam auiditas, desidia, iniuria,

inopia, contumelia et dispendium,

multiloquium, parumloquium: hoc ideo fit quia

quae nihil attingunt ad rem nec sunt usui,

tam amator profert saepe aduorso tempore;

hoc, pauciloquium, rusum idcirco praedico,

quia nullus umquam amator adeost callide

facundus quae in rem sint suam ut possit loqui.

Nunc uos mi irasci ob multiloquium non decet:

eodem quo amorem Venu' mi hoc legauit die.

Illuc reuorti certumst, conata eloquar.

Principio ut ex ephebis aetate exii

atque animus studio amotus puerilist meus,

amare ualide coepi hic meretricem: ilico

res exsulatum ad illam clam abibat patris.

Leno inportunus, dominus eiius mulieris,

ui summa ut quidque poterat rapiebat domum.

Obiurigare pater haec noctes et dies,

perfidiam, iniustitiam lenonum expromere;

lacerari ualide suam rem, illius augerier.

Summo haec clamore; interdum mussans conloqui:

abnuere, negitare adeo me natum suom.

Conclamitare tota urbe et praedicere

omnes tenerent mutuitanti credere.

Amorem multos inlexe in dispendium:

intemperantem, non modestum, iniurium

trahere, exhaurire me quod quirem ab se domo;

ratione pessuma a me ea quae ipsus optuma

omnis labores inuenisset perferens

amoris ui diffunditari ac didier.

Conuicium tot me annos iam se pascere;

quod nisi puderet, ne luberet uiuere.

Sese extemplo ex ephebis postquam excesserit,

non, ut ego, amori neque desidiae in otio

operam dedisse neque potestatem sibi

fuisse; adeo arte cohibitum esse se a patre:

multo opere inmundo rustico se exercitum

neque nisi quinto anno quoque solitum uisere

urbem atque extemplo inde, ut spectauisset peplum,

rus rusum confestim exigi solitum a patre.

Ibi multo primum sese familiarium

laborauisse, quom haec pater sibi diceret:

"tibi aras, tibi occas, tibi seris, tibi item metis,

tibi denique iste pariet laetitiam labos".

Postquam recesset uita patrio corpore,

agrum se uendidisse atque ea pecunia

nauim, metretas quae trecentas tolleret,

parasse atque ea se mercis uectatum undique,

adeo dum, quae tum haberet, peperisset bona;

me idem decere, si ut deceret me forem.

Ego me ubi inuisum meo patri esse intellego

atque odio †esse me† quoi placere aequom fuit,

amens amansque ui animum offirmo meum,

dico esse iturum me mercatum, si uelit:

amorem missum facere me, dum illi opsequar.

Agit gratias mi atque ingenium adlaudat meum;

sed mea promissa non neglexit persequi.

Aedificat nauim cercurum et mercis emit,

parata naui imponit, praeterea mihi

talentum argenti ipsus sua adnumerat manu;

seruom una mittit, qui olim puero paruolo

mihi paedagogus fuerat, quasi uti mihi foret

custos. His sic confectis nauim soluimus.

Rhodum uenimus, ubi quas mercis uexeram

omnis ut uolui uendidi ex sententia.

Lucrum ingens facio praeterquam mihi meu' pater

dedit aestumatas mercis: ita peculium

conficio grande. Sed dum in portu illi ambulo,

hospes me quidam adgnouit, ad cenam uocat.

Venio, decumbo acceptus hilare atque ampliter.

Discubitum noctu ut imus, ecce ad me aduenit

mulier, qua mulier alia nullast pulchrior;

ea nocte mecum illa hospitis iussu fuit.

Vosmet uidete quam mihi ualide placuerit:

postridie hospitem adeo, oro ut uendat mihi,

dico eius pro meritis gratum me et munem fore.

Quid uerbis opus est? emi | atque aduexi heri.

Eam me aduexisse nolo resciscat pater.

Modo eam reliqui ad portum iri naui et seruolum.

Sed quid currentem seruom a portu conspicor,

quem naui abire uotui? timeo quid siet.

ACANTHIO CHARINVS

AC. Ex summis opibus uiribusque usque experire, nitere

erus ut minor opera tua seruetur: agedum, Acanthio,

abige aps te lassitudinem, caue pigritiae praeuorteris.

Simul enicat suspiritus (uix suffero hercle anhelitum),

simul autem plenis semitis qui aduorsum eunt: aspellito,

detrude, deturba in uiam. Haec disciplina hic pessumast:

currenti, properanti hau quisquam dignum habet decedere.

Ita tres simitu res agendae sunt, quando unam occeperis:

et currendum et pugnandum et autem iurigandum est in uia.

CH. Quid illuc est quod ille tam expedite exquirit cursuram sibi?

curaest negoti quid sit aut quid nuntiet. AC. Nugas ago.

Quam restito, tam maxume res in periclo uortitur.

CH. Mali nescioquid nuntiat. AC. Genua hunc cursorem deserunt;

perii, seditionem facit lien, occupat praecordia,

perii, animam nequeo uortere, nimi' nihili tibicen siem.

CH. At tu edepol sume laciniam atque apsterge sudorem tibi.

AC. Numquam edepol omnes balineae mihi hanc lassitudinem eximent.

Domin an foris dicam esse erum Charinum? CH. Ego animi pendeo.

Quid illuc sit negoti lubet scire me, ex hoc metu ut sim certus.

AC. At etiam asto? at etiam cesso foribus facere hisce assulas.

Aperite aliquis! ubi Charinust eru'? domin est an foris?

num quisquam adire ad ostium dignum arbitratur? CH. Ecce me,

Acanthio, quem quaeris. AC. Nusquamst disciplina ignauior.

CH. Quae te malae res agitant? AC. Multae, ere, te atque me.

CH. Quid est negoti? AC. Periimus.

CH. Principium id inimicis dato.

AC. At tibi sortito id optigit.

CH. Loquere id negoti quidquid est. AC. Placide, uolo adquiescere.

Tua caussa rupi ramites, iam dudum sputo sanguinem.

CH. Resinam ex melle Aegyptiam uorato, saluom feceris.

AC. At edepol tu calidam picem bibito, aegritudo apscesserit.

CH. Hominem ego iracundiorem quam te noui neminem.

AC. At ego maledicentiorem quam te noui neminem.

CH. Sin saluti quod tibi esse censeo, id consuadeo?

AC. Apage istiusmodi salutem cum cruciatu quae aduenit.

CH. Dic mihi, an boni quid usquamst quod quisquam uti possiet

sine malo omni, aut ne laborem capias quom illo uti uoles?

AC. Nescio ego istaec: philosophari numquam didici neque scio.

Ego bonum, malum quo accedit, mihi dari hau desidero.

CH. Cedo tuam mihi dexteram, agedum, Acanthio. AC. Em dabitur, tene.

CH. Vin tu te mihi opsequentem esse an neuis? AC. Opera licet

experiri, qui me rupi caussa currendo tua,

ut quae scirem scire actutum tibi liceret. CH. Liberum

caput tibi faciam * paucos mensis. AC. Palpo percutis.

CH. Egon ausim tibi usquam quicquam facinus falsum proloqui?

quin iam priu' quam sum elocutus, scis sei mentiri uolo. AC. Ah!

Lassitudinem hercle uerba tua mihi addunt, enicas.

CH. Sicine mi opsequens es? AC. Quid uis faciam? CH. Tun? id quod uolo.

AC. Quid id est igitur quod uis? CH. Dicam. AC. Dice. CH. At enim placide uolo.

AC. Dormientis spectatores metuis ne ex somno excites?

CH. Vae tibi! AC. Tibi equidem a portu adporto hoc - CH. Quid fers? dic mihi.

AC. Vim, metum, cruciatum, curam, iurgiumque atque inopiam.

CH. Perii! tu quidem thensaurum huc mihi adportauisti mali.

Nullus sum. AC. Immo es - CH. Scio iam, miserum dices tu. AC. Dixi ego tacens.

CH. Quid istuc est mali? AC. Ne rogites, maxumum infortunium est.

CH. Opsecro, dissolue iam me; nimi' diu animi pendeo.

AC. Placide, multa exquirere etiam priu' uolo quam uapulem.

CH. Hercle uero uapulabis nisi iam loquere aut hinc abis.

AC. Hoc sis uide, ut palpatur. Nullust, quando occepit, blandior.

CH. Opsecro hercle oroque ut istuc quid sit actutum indices,

quandoquidem mihi supplicandum seruolo uideo meo.

AC. Tandem indignus uideor? CH. Immo dignus. AC. Equidem credidi.

CH. Opsecro, num nauis periit? AC. Saluast nauis, ne time.

CH. Quid alia armamenta? AC. Salua et sana sunt. CH. Quin tu expedis

quid siet quod me per urbem currens quaerebas modo?

AC. Tuquidem ex ore orationem mi eripis. CH. Taceo. AC. Tace.

Credo, si boni quid ad te nuntiem, instes acriter,

qui nunc, quom malum audiendumst, flagitas me ut eloquar.

CH. Opsecro hercle te istuc uti tu mihi malum facias palam.

AC. Eloquar, quandoquidem me oras. Tuo' pater - CH. Quid meu' pater?

AC. Tuam amicam - CH. Quid eam? AC. Vidit. CH. Vidit? uae misero mihi! Hoc

quod te interrogo responde. AC. Quin tu si quid uis roga.

CH. Qui potuit uidere? AC. Oculis. CH. Quo pacto? AC. Hiantibus.

CH. In' hinc dierectus? nugare in re capitali mea.

AC. Qui, malum, ego nugor si tibi quod me rogas respondeo?

CH. Certen uidit? AC. Tam hercle certe quam ego te aut tu me uides.

CH. Vbi eam uidit? AC. Intus intra nauim, ut prope astitit;

et cum ea confabulatust. CH. Perdidisti me, pater.

Eho tu, eho tu, quin cauisti ne eam uideret, uerbero?

quin, sceleste, | apstrudebas, ne eam conspiceret pater?

AC. Quia negotiosi eramus nos nostris negotiis:

armamentis complicandis, componendis studuimus.

Dum haec aguntur, lembo aduehitur tuo' pater pauxillulo,

neque quisquam hominem conspicatust, donec in nauim subit.

CH. Nequiquam, mare, supterfugi a tuis tempestatibus:

equidem me iam censebam esse in terra atque in tuto loco,

uerum uideo med ad saxa ferri saeuis fluctibus.

Loquere porro quid sit actum. AC. Postquam aspexit mulierem,

rogitare occepit quoia esset. CH. Quid respondit? AC. Ilico

occucurri atque interpello matri te ancillam tuae

emisse illam. CH. Visun est tibi credere id? AC. Etiam rogas?

sed scelestus subigitare occepit. CH. Illamne, opsecro?

AC. Mirum quin me subigitaret. CH. Edepol cor miserum meum,

quod guttatim contabescit quasi in aquam indideris salem.

Perii! AC. Em istuc unum uerbum dixisti uerissumum.

Stultitia istaec est. CH. Quid faciam? credo, non credet pater

si illam matri meae me emisse dicam; post autem mihi

scelu' uidetur me parenti proloqui mendacium.

Neque ille credet neque credibile est forma eximia mulierem

eam me emisse ancillam matri. AC. Non taces, stultissume?

credet hercle, nam credebat iam mihi. CH. Metuo miser,

ne patrem prehendat ut sit gesta res suspicio.

Hoc quod te rogo responde, quaeso. AC. Quaeso, quid rogas?

CH. Num esse amicam suspicari uisus est? AC. Non uisus est.

Quin quidque ut dicebam mihi credebat. CH. Verum, ut tibi quidem

uisus est. AC. Non, sed credebat. CH. Vae mihi misero, nullu' sum!

sed quid ego hic in lamentando pereo, ad nauim non eo?

sequere. AC. Si istac ibis, commodum obuiam uenies patri;

postea aspicit te timidum esse atque exanimatum: ilico

Retinebit, rogitabit unde illam emeris, quanti emeris:

timidum temptabit te. CH. Hac ibo potius. Iam censes patrem

abiisse a portu? AC. Quin ea ego huc praecucurri gratia,

ne te opprimeret inprudentem atque electaret. CH. Optume. -

ACTVS II

DEMIPHO

DE. Miris modis di ludos faciunt hominibus

mirisque exemplis somnia in somnis danunt.

Velut ego nocte hac quae praeteriit proxuma

in somnis egi satis et fui homo exercitus.

Mercari uisus mihi sum formosam capram;

ei ne noceret quam domi ante habui capram

neu discordarent si ambae in uno essent loco,

posterius quam mercatus fueram uisu' sum

in custodelam simiae concredere.

Ea simia adeo post hau multo ad me uenit,

male mihi precatur et facit conuicium:

ait sese illius opera atque aduentu caprae

flagitium et damnum fecisse hau mediocriter;

dicit capram, quam dederam seruandam sibi,

suai uxoris dotem ambedisse oppido.

Mihi illud uideri mirum ut una illaec capra

uxoris simiai dotem ambederit.

Instare factum simia atque hoc denique

respondet, ni properem illam ab sese abducere,

ad me domum intro ad uxorem ducturum meam.

Atque oppido hercle bene uelle illi uisu' sum,

ast non habere quoi commendarem capram;

quo magi' quid facerem cura cruciabar miser.

Interea ad me haedus uisust adgredirier,

infit mihi praedicare sese ab simia

capram abduxisse et coepit inridere me;

ego enim lugere atque abductam illam aegre pati.

Hoc quam ad rem credam pertinere somnium

nequeo inuenire; nisi capram illam suspicor

iam me inuenisse quae sit aut quid uoluerit.

Ad portum hinc abii mane cum luci semul;

postquam id quod uolui transegi, atque ego conspicor

nauim ex Rhodo quast heri aduectus filius;

conlibitumst illuc mihi nescioqui uisere:

inscendo in lembum; atque ad nauim deuehor.

Atque ego illi aspicio forma eximia mulierem,

filiu' quam aduexit meu' matri ancillam suae.

Quam ego postquam aspexi, non ita amo ut sanei solent

homines sed eodem pacto ut insanei solent.

Amaui hercle equidem ego olim in adulescentia,

uerum ad hoc exemplum numquam ut nunc insanio.

unum quidem hercle iam scio, periisse me;

uosmet uidete ceterum quanti siem.

Nunc hoc profecto seic est: haec illast capra;

uerum hercle simia illa atque haedus mihi malum

adportant atque eos esse quos deicam hau scio.

sed conticiscam, nam eccum it uicinus foras.

LESIMACHVS DEMIPHO SERVVS

LY. Profecto ego illunc hircum castrari uolo

ruri qui uobeis exhibet negotium.

DE. Nec omen illuc mihi nec auspicium placet.

Quasi hircum metuo ne uxor me castret mea,

ac metuo ne illaec simiae partis ferat.

LY. I tu hinc ad uillam atque istos rastros uilico

Pisto ipsi facito coram ut tradas in manum.

Vxori facito ut nunties negotium

mihi esse in urbe, ne me exspectet; nam mihi

tris hodie litis iudicandas dicito.

I, et hoc memento dicere. SE. Numquid amplius?

LY. Tantumst. DE. Lysimache, salue. LY. Eugae, Demipho,

salueto. Quid agis? quid fit? DE. Quod miserrumus.

LY. Di melius faxint! DE. Di hoc quidem faciunt. LY. Quid est?

DE. Dicam, si uideam tibi esse operam aut otium.

LY. Quamquam negotiumst, si quid ueis, Demipho,

non sum occupatus umquam amico operam dare.

DE. Benignitatem tuam mihi experto praedicas.

Quid tibi ego aetatis uideor? LY. Accherunticus,

senex uetus, decrepitus. DE. Peruorse uides.

Puer sum, Lysimache, septuennis. LY. Sanun es

qui puerum te esse dicas? DE. Vera praedico.

LY. Modo hercle in mentem uenit quid tu diceres:

senex quom extemplo est, iam nec sentit nec sapit,

aiunt solere eum rusum repuerascere.

DE. Immo bis tanto ualeo quam ualui prius.

LY. Bene hercle factum et gaudeo. DE. Immo si scias,

oculeis quoque etiam plus iam uideo quam prius.

LY. Benest. DE. Malae rei deico. LY. Iam istuc non benest.

DE. Sed aussimne ego tibi eloqui fideliter?

LY. Audacter. DE. Animum aduorte. LY. Fiet sedulo.

DE. Hodie eire occepi in ludum litterarium,

Lysimache. Ternas scio iam. LY. Quid ternas? DE. Amo.

LY. Tun capite cano amas, senex nequissume?

DE. Si canum seu istuc rutilumst siue atrumst, amo.

LY. Ludificas nunc tu me heic, opinor, Demipho.

DE. decide collum stanti si falsum loquor;

uel, ut scias me amare, cape cultrum, seca

digitum uel aurem uel tu nassum uel labrum:

sei mouero me seu secari sensero,

Lysimache, auctor sum ut med amando - enices.

LY. Si umquam uidistis pictum amatorem, em illic est.

Nam meo quidem animo uetulus, decrepitus senex

tantidemst quasi sit signum pictum in pariete.

DE. Nunc tu me, credo, castigare cogitas.

LY. Egon te? DE. Nihil est iam quod tu mihi suscenseas:

fecere tale ante aliei spectatei uirei.

Humanum amarest, humanum autem ignoscere est:

humanum * * * atque id ui optingit deum.

Ne sis me obiurga, hoc non uoluntas me impulit.

LY. Quin non obiurgo. DE. At ne deteriorem tamen

hoc facto ducas. LY. Egon te? ah, ne di siuerint!

DE. Vide sis modo etiam. LY. Visumst. DE. Certen? LY. Perdi' me.

Hic homo ex amore insanit. Numquid uis? DE. Vale.

LY. Ad portum propero, nam ibi mihi negotium est.

DE. Bene ambulato. LY. Bene uale. - DE. Bene sit tibi.

Quin mihi quoque etiamst ad portum negotium.

Nunc adeo ibo illuc. Sed optume gnatum meum

uideo eccum. Opperiar hominem. Hoc nunc mihi uiso opust,

huic persuadere quo modo potis siem

ut illam uendat neue det matri suae;

nam ei dono aduexe audiui. Sed praecauto opust,

ne hic illam me animum adiecisse aliqua sentiat.

CHARINVS DEMIPHO

CH. Homo me miserior nullust aeque, opinor,

neque aduorsa quoi plura sint sempiterna;

satin quidquid est quam rem agere occepi,

proprium nequit mi quod cupio euenire?

Ita mihi mala res aliqua obicitur,

bonum quae meum comprimit consilium.

Miser amicam mihi paraui, animi caussa, pretio eripui,

ratus clam patrem me meum posse habere;

is resciuit et uidit et perdidit me;

neque is quom roget quid loquar cogitatumst,

ita animi decem in pectore incerti certant.

Nec quid corde nunc consili capere possim

scio, tantus cum cura meost error animo,

dum serui mei perplacet mi consilium,

dum rusum hau placet nec pater poti' uidetur

induci ut putet matri ancillam emptam esse illam.

Nunc si dico ut res est atque illam mihi me

emisse indico, quem ad modum existumet me?

atque illam apstrahat trans mare hinc uenum asportet;

scio saeuo' quam sit, domo doctus. Igitur

hoccine est amare? arare mauelim quam sic amare.

Iam hinc olim inuitum domo extrusit ab se,

mercatum ire iussit: ibi hoc malum ego inueni.

Vbi uoluptatem aegritudo uincat, quid ibi inest amoeni?

nequiquam abdidi, apscondidi, apstrusam habebam:

muscast meu' pater, nil potest clam illum haberi,

nec sacrum nec tam profanum quicquamst, quin ibi ilico adsit.

nec qui rebus meis confidam mi ulla spes in corde certast.

DE. Quid illuc est quod solus secum fabulatur filius?

sollicitus mihi nescioqua re uidetur. CH. Attatae!

meu' pater hicquidem est quem uideo. Ibo, adloquar. quid fit, pater?

DE. Vnde incedis, quid festinas, gnate mi? CH. Recte, pater.

DE. Ita uolo, sed istuc quid est tibi quod commutatust color?

numquid tibi dolet? CH. Nescioquid meo animost aegre, pater.

Poste hac nocte non quieui sati' mea ex sententia.

DE. Per mare ut uectu's, nunc oculi terram mirantur tui.

CH. Magis opinor - DE. Id est profecto; uerum actutum apscesserit.

Ergo edepol palles. Si sapias, eas ac decumbas domi.

CH. Otium non est: mandatis rebus praeuorti uolo.

DE. Cras agito, perendie agito. CH. Saepe ex te audiui, pater:

rei mandatae omnis sapientis primum praeuorti decet.

DE. Age igitur; nolo aduorsari tuam aduorsum sententiam.

CH. Saluos sum, siquidem isti dicto solida et perpetuast fides.

DE. Quid illuc est quod a me solus se in consilium seuocat?

[iam] non uereor ne illam me amare hic potuerit resciscere;

quippe haud etiam quicquam inepte feci amantes ut solent.

CH. Res adhuc quidem hercle in tutost, nam hunc nescire sat scio

de illa amica; quod si sciret, esset alia oratio.

DE. Quin ego hunc adgredior de illa? CH. Quin ego hinc me amolior?

eo ego, ut quae mandata amicus amicis tradam. DE. Immo mane;

paucula etiam sciscitare priu' uolo. CH. Dic quid uelis.

DE. Vsquine ualuisti? CH. Perpetuo recte, dum quidem illic fui;

uerum in portum huc ut sum aduectus, nescioqui animus mihi dolet.

DE. Nausea edepol factum credo; uerum actutum apscesserit.

Sed quid ais? ecquam tu aduexti tuae matri ancillam e Rhodo?

CH. Aduexi. DE. Quid? ea ut uidetur mulier? CH. Non edepol mala.

DE. Vt moratast? CH. Nullam uidi melius mea sententia.

DE. Mihi quidem edepol uisast quom illam uidi - CH. Eho an uidisti, pater?

DE. Vidi. Verum non ex usu nostrost neque adeo placet.

CH. Qui uero? DE. Quia - ‹quia› non nostra formam habet dignam domo.

Nihil opust nobis ancilla nisi quae texat, quae molat,

lignum caedat, pensum faciat, aedis uorrat, uapulet,

quae habeat cottidianum familiae coctum cibum:

horunc illa nihilum quicquam facere poterit. CH. Admodum.

Ea caussa equidem illam emi dono quam darem matri meae.

DE. Ne duas neu te aduexisse dixeris. CH. Di me adiuuant.

DE. Labefacto paullatim. Verum quod praeterii dicere,

neque illa matrem satis honeste tuam sequi poterit comes

neque sinam. CH. Qui uero? DE. Quia illa forma matrem familias

flagitium sit sei sequatur; quando incedat per uias,

contemplent, conspiciant omnes, nutent, nictent, sibilent,

uellicent, uocent, molesti sint; occentent ostium:

impleantur elegeorum meae fores carbonibus.

Atque, ut nunc sunt maledicentes homines, uxori meae

mihique obiectent lenocinium facere. Nam quid eost opus?

CH. Hercle qui tu recte dicis et tibi adsentior.

Sed quid illi nunc fiet? DE. Recte. Ego emero matri tuae

ancillam uiraginem aliquam non malam, forma mala,

ut matrem addecet familias, aut Syram aut Aegyptiam:

ea molet, coquet, conficiet pensum, pinsetur flagro,

neque propter eam quicquam eueniet nostris foribus flagiti.

CH. Quid si igitur reddatur illi unde empta est? DE. Minime gentium.

CH. Dixit se redhibere si non placeat. DE. Nihil istoc opust:

litigari nolo ego usquam, tuam autem accusari fidem;

multo edepol, si quid faciendumst, facere damni mauolo

quam opprobramentum aut flagitium muliebre ecferri domo.

Me tibi illam posse opinor luculente uendere.

CH. Dum quidem hercle ne minoris uendas quam ego emi, pater.

DE. Tace modo: senex est quidam qui illam mandauit mihi

ut emerem - ad istanc faciem. CH. At mihi quidam adulescens, pater,

mandauit ad illam faciem, ita ut illa est, emerem sibi.

DE. Viginti minis opinor posse me illam uendere.

CH. At ego si uelim, iam dantur septem et uiginti minae.

DE. At ego - CH. Quin ego, inquam - DE. Ah, nescis quid dicturus sum, tace.

Tris minas accudere etiam possum, ut triginta sient.

CH. Quo uortisti? DE. Ad illum qui emit. CH. Vbinamst is homo gentium?

DE. Eccillum uideo. Iubet quinque me addere etiam nunc minas.

CH. Hercle illunc di infelicent, quisquis est. DE. Ibidem mihi

etiam nunc adnutat addam sex minas. CH. Septem mihi.

DE. Numquam edepol me uincet hodie. CH. Commodis poscit, pater.

DE. Nequiquam poscit: ego habebo. CH. At illic pollicitust prior.

DE. Nihili facio. CH. Quinquaginta poscit. DE. Non centum datur.

Potine ut ne licitere aduorsum mei animi sententiam?

maxumam hercle habebis praedam: ita ille est, quoi emitur, senex;

sanus non est ex amore illius. Quod posces feres.

CH. Certe edepol adulescens ille, quoi ego emo, ecflictim perit

eius amore. DE. Multo hercle ille magi' senex, si tu scias.

CH. Numquam edepol fuit neque fiet ille senex insanior

ex amore quam ille adulescens quoi ego do hanc operam, pater.

DE. Quiesce, inquam. Istanc rem ego recte uidero. CH. Quid ais? DE. Quid est?

CH. Non ego illam mancupio accepi. DE. Sed ille illam accipiet. Sine.

CH. Non potes tu lege uendere illam. DE. Ego aliquid uidero.

CH. Post autem communest illa mihi cum alio. Qui scio

quid sit ei animi, uenirene eam uelit an non uelit?

DE. Ego scio uelle. CH. At pol ego esse credo aliquem qui non uelit.

DE. Quid id mea refert? CH. Quia illi suam rem esse aequomst in manu.

DE. Quid ais? CH. Communis mihi illa est cum illo: is hic nunc non adest.

DE. Priu' respondes quam rogo. CH. Priu' tu emis quam uendo, pater.

Nescio, inquam, uelit ille illam necne abalienarier.

DE. Quid? illic quidam qui mandauit tibi si emetur, tum uolet,

si ego emo illi qui mandauit, tum ille nolet? nihil agis.

Numquam edepol quisquam illam habebit potius quam ille quem ego uolo.

CH. Certumnest? DE. Censen certum esse? quin ad nauim iam hinc eo,

ibi uenibit. CH. Vin me tecum illo ire? DE. Nolo. CH. Non places.

DE. Meliust te quae sunt mandatae res tibi praeuortier.

CH. Tu prohibes. DE. At me incusato: te fecisse sedulo.

Ad portum ne bitas, dico iam tibi. CH. Auscultabitur.

DE. Ibo ad portum. Ne hic resciscat cauto opust: non ipse emam,

sed Lysimacho amico mandabo. Is se ad portum deixerat

ire dudum. Me moror quom heic asto. - CH. Nullus sum, occidi.

CHARINVS EVTHYCHVS

CH. Pentheum diripuisse aiiunt Bacchas: nugas maxumas

fuisse credo, praeut quo pacto ego diuorsus distrahor.

Qur ego ueiuo? qur non morior? quid mihist in uita boni?

certumst, ibo ad medicum atque ibi me toxico morti dabo,

quando id mi adimitur qua caussa uitam cupio uiuere.

EV. Mane, mane opsecro, Charine. CH. Qui me reuocat? EV. Eutychus,

tuos amicus et sodalis, simul uicinus proxumus.

CH. Non tu scis quantum malarum rerum sustineam. EV. Scio:

omnia ego istaec auscultaui ab ostio, omnem rem scio.

CH. Quid id est quod scis? EV. Tuo' pater uolt uendere - CH. Omnem rem tenes.

EV. Tuam amicam. CH. Nimium multum scis. EV. Tueis ingratieis.

CH. Plurumum tu scis. Sed qui scis esse amicam illam meam?

EV. Tute heri ipsus mihi narrasti. CH. Satine ut oblitus fui

tibi me narrauisse? EV. Hau mirumst factum. CH. Te nunc consulo.

Responde: quo leto censes me ut peream potissumum?

EV. Non taces? caue tu istuc deixis. CH. Quid ueis me igitur deicere?

EV. Vin patri sublinere pulchre me os tuo? CH. Sane uolo.

EV. Visne eam ad portum - CH. Qui potius quam uoles? EV. Atque eximam

mulierem pretio? CH. Qui potius quam auro expendas? EV. Vnde erit?

CH. Acchillem orabo aurum mihi det Hector qui expensus fuit.

EV. Sanun es? CH. Pol sanus sei sim, non te medicum mi expetam.

EV. Tanti quanti poscit, uin tanti illam emi? CH. Auctarium

adicito uel mille nummum plus quam poscet. EV. Iam tace.

Sed quid ais? unde erit argentum quod des, quom poscet pater?

CH. Inuenietur, exquiretur, aliquid fiet; enicas.

EV. Iam istuc "aliquid fiet" metuo. CH. Quin taces? EV. Muto imperas.

CH. Satin istuc mandatumst? EV. Potin ut aliud cures? CH. Non potest.

EV. Bene uale. CH. Non edepol possum priu' quam tu ad me redieris.

EV. Meliust sanus sis. CH. Vale, uince et me serua. EV. Ego fecero.

Domi maneto me. CH. Ergo actutum face cum praeda recipias. -

ACTVS III

LYSIMACHVS PASICOMPSA

LY. Amice amico operam dedi: uicinus quod rogauit,

hoc emei mercimonium. Mea es tu, sequere sane.

Ne plora: nimi' stulte facis, oculos corrumpis talis.

Quin tibi quidem quod rideas magis est quam ut lamentere.

PA. Amabo ecastor, mi senex, eloquere - LY. Exquire quiduis.

PA. Qur emeris me. LY. Tene ego? ut quod imperetur facias,

item quod tu mihi si imperes, ego faciam. PA. Facere certumst

pro copia et sapientia quae te uelle arbitrabor.

LY. Laboriossi nil tibi quicquam operis imperabo.

PA. Namque edepol equidem, mi senex, non didici baiiolare

nec pecua ruri pascere nec pueros nutricare.

LY. Bona si esse ueis, bene erit tibi. PA. Tum pol ego perii misera.

LY. Qui? PA. Quia illim unde huc aduecta sum, malis bene esse solitumst.

LY. Quasi deicas nullam mulierem bonam esse. PA. Haud equidem deico

nec mos meust ut praedicem quod ego omnis scire credam.

LY. Oratio edepol pluris est huiius quam quanti haec emptast.

Rogare hoc unum te uolo. PA. Roganti respondebo.

LY. Quid ais tu? quid nomen tibi deicam esse? PA. Pasicompsae.

LY. Ex forma nomen inditumst. Sed quid ais, Pasicompsa?

possin tu, sei ussus uenerit, subtemen tenue nere?

PA. Possum. LY. Sei tenue scis, scio te uberius posse nere.

PA. De lanificio neminem metuo, una aetate quae sit.

LY. Bonae hercle te frugi arbitror, matura iam inde aetate

quom scis facere officium tuom, mulier. PA. Pol docta didici.

Operam accusari non sinam meam. LY. Em istaec hercle res est.

Ouem tibi eccillam dabo, natam annos sexaginta,

peculiarem. PA. Mi senex, tam uetulam? LY. Generis graecist;

eam sei curabis, perbonast, tondetur nimium scite.

PA. Honoris caussa quidquid est quod dabitur gratum habebo.

LY. Nunc, mulier, ne tu frustra sis, mea non es, ne arbitrere.

PA. Deic igitur quaeso, quoia sum? LY. Tuo ero redempta's rusum;

ego te redemi, ille mecum orauit. PA. Animus rediit,

sei mecum seruatur fides. LY. Bono animo es, liberabit

ille te homo: ita edepol deperit, atque hodie primum uidit.

PA. Ecastor iam bienniumst quom mecum rem coepit.

Nunc, quando amicum te scio esse illius, indicabo.

LY. Quid ais tu? iam bienniumst quom tecum rem habet? PA. Certo;

et inter nos coniurauimus, ego cum illo et ille mecum:

ego cum uiro et ill' cum muliere, nisi cum illo aut ille mecum,

neuter stupri caussa caput limaret. LY. Di inmortales!

etiam cum uxore non cubet? PA. Amabo, an maritust?

neque est neque erit. LY. Nolim quidem. Homo hercle peiierauit.

PA. Nullum adulescentem plus amo. LY. Puer est ille quidem, stulta.

Nam illi quidem hau sane diust quom dentes exciderunt.

PA. Quid, dentes? LY. Nihil est. Sequere sis. Hunc me diem unum orauit

ut apud me praehiberem locum, ideo quia uxor rurist. -

DEMIPHO

DE. Tandem impetraui egomet me ut corrumperem:

emptast amica clam uxorem et clam filium.

Certumst, antiqua recolam et seruibo mihi.

Breue iam relicuom uitae spatiumst: quin ego

uoluptate, uino et amore delectauero.

Nam hanc se bene habere aetatem nimiost aequius.

Adulescens quom sis, tum quom est sanguis integer,

rei tuae quaerundae conuenit operam dare;

demum igitur quom sis iam senex, tum in otium

te conloces, dum potest ames: id iam lucrumst

quod uiuis. Hoc ut deico, facteis persequar.

Nunc tamen interea ad med huc inuisam domum:

uxor me exspectat iam dudum essuriens domi;

iam iurgio enicabit, si intro rediero.

Verum hercle postremo, utut est, non ibo tamen,

sed hunc uicinum priu' conueniam quam domum

redeam; ut mihi aedis aliquas conducat uolo

ubi habitet istaec mulier. Atque eccum it foras.

LYSIMACHVS DEMIPHO

LY. Adducam ego illum iam ad te, si conuenero.

DE. Me dicit. LY. Quid ais, Demipho? DE. Est mulier domi?

LY. Quid censes? DE. Quid si uisam? LY. Quid properas? mane.

DE. Quid faciam? LY. Quod opust facto facito ut cogites.

DE. Quid cogitem? equidem hercle opus hoc facto existum

ut illo intro eam. LY. Itane uero, ueruex? intro eas?

DE. Quid aliud faciam? LY. Prius hoc ausculta atque ades:

prius etiamst quod te facere ego aequom censeo.

Nam nunc si illo introieris, amplecti uoles,

confabulari atque osculari. DE. Tu quidem

meum animum gestas: scis quid acturus siem.

LY. Peruorse facies. DE. Quodne ames? LY. Tanto minus.

Iaiunitatis plenus, anima foetida,

senex hircosus tu osculere mulierem?

Vtine adueniens uomitum excutias mulieri?

scio pol te amare, quom istaec praemostras mihi.

DE. Quid si igitur unum faciam hoc? si censes, coquom

aliquem arripiamus prandium qui percoquat

apud te hic usque ad uesperum. LY. Em istuc censeo.

Nunc tu sapienter loquere neque amatorie.

DE. Quid stamus? quin ergo imus atque opsonium

curamus, pulchre ut simus? LY. Equidem te sequor.

Atque hercle inuenies tu locum illi, si sapis:

nullum hercle praeter hunc diem illa apud med erit.

Metuo ego uxorem, cras si rure redierit

ne illam hic offendat. DE. Res parata est, sequere me. -

CHARINVS EVTYCHVS

CH. Sumne ego homo miser, qui nusquam bene queo quiescere?

si domi sum, foris est animus, sin foris sum, animus domist.

Ita mi in pectore atque in corde facit amor incendium:

ni ex oculis lacrumae defendant, iam ardeat credo caput.

Spem teneo, salutem amisi; redeat an non nescio:

si opprimit pater quod dixit, exsolatum abiit salus.

sein sodalis quod promisit fecit, non abiit salus.

Sed tamendem si podagrosis pedibus esset Eutychus,

iam a portu rediisse potuit. Id illi uitium maxumumst

quod nimi' tardus est aduorsum mei animi sententiam.

Sed isne est quem currentem uideo? ipsus est. Ibo obuiam.

Diuom atque hominum quae speratrix atque era eadem es hominibus,

spem speratam quom optulisti hanc mihi, tibi gratis ago.

Nunc, quod restat, - ei disperii! uoltus neutiquam huius placet;

tristis incedit (pectus ardet, haereo), quassat caput.

Eutyche! EV. Eu, Charine! CH. Priu'quam recipias anhelitum,

uno uerbo eloquere: ubi ego sum? hicine an apud mortuos?

EV. Neque apud mortuos neque hic es. CH. Saluos sum, inmortalitas

mihi data est: hic emit illam, pulchre os subleuit patri.

Impetrabilior qui uiuat nullus est. Dice, opsecro:

sei neque hic neque Accherunti sum, ubi sum? EV. Nusquam gentium.

CH. Disperii, illaec interemit me modo oratio.

EV. Odiosast oratio, quom rem agas longinquom loqui.

CH. Quidquid est, ad capita rerum perueni. EV. Primum omnium:

periimus. CH. Quin tu illud potius nuntias Quod nescio?

EV. Mulier alienata est aps te. CH. Eutyche, capital facis.

EV. Qui? CH. Quia aequalem et sodalem, liberum ciuem, enicas.

EV. Ne di sirint! CH. Demisisti gladium in iugulum: iam cadam.

EV. Quaeso hercle, animum ne desponde. CH. Nullust quem despondeam.

Loquere pono aliam malam rem. Quoii est empta? EV. Nescio.

Iam addicta atque abducta erat, quom ad portum uenio. CH. Vae mihi!

montis tu quidem mali in me ardentis iam dudum iacis.

Perge, excrucia, carnufex, quandoquidem occepisti semel.

EV. Non tibi istuc magis diuidiaest, quam mihi hodie fuit.

CH. Dic, quis emit? EV. Nescio hercle. CH. Hem istucinest operam dare

bonum sodalem? EV. Quid me facere uis? CH. Idem quod me uides,

ut pereas. Quin percontatu's hominis quae facies foret

qui illam emisset: eo si pacto posset indagarier

mulier? heu me miserum! EV. Flere omitte, istuc quod nunc agis.

Quid ego feci? CH. Perdidisti me et fidem mecum tuam.

EV. Di sciunt culpam meam istanc non esse ullam. CH. Eugepae!

deos apsentis testis memoras: qui ego istuc credam tibi?

EV. Quia tibi in manu est quod credas, ego quod dicam, id mihi in manust.

CH. De istac re argutus es, ut par pari respondeas,

ad mandata claudus, caecus, mutus, mancus, debilis.

Promittebas te os sublinere meo patri; egomet credidi

homini docto rem mandare, is lapidi mando maxumo.

EV. Quid ego facerem? CH. Quid tu faceres? men rogas? requireres,

rogitares quis esset aut unde esset, qua prosapia,

ciuisne esset an peregrinus. EV. Ciuem esse aibant Atticum.

CH. Vbi habitaret inuenires saltem, si nomen nequis.

EV. Nemo aiebat scire. CH. At saltem hominis faciem exquireres.

EV. Feci. CH. Qua forma esse aiebant, Eutyche? EV. Ego dicam tibi:

canum, uarum, uentriosum, bucculentum, breuiculum,

subnigris oculis, oblongis malis, pansam aliquantulum.

CH. Non hominem mi sed thensaurum nescioquem memoras mali.

Numquid est quod dicas aliud de illo? EV. Tantum, quod sciam.

CH. Edepol ne ille oblongis malis mihi dedit magnum malum.

Non possum durare, certumst exsulatum hinc ire me.

Sed quam capiam ciuitatem cogito potissumum:

Megares, Eretriam, Corinthum, Chalcidem, Cretam, Cyprum,

Sicyonem, Cnidum, Zacynthum, Lesbiam, Boeotiam.

EV. Qur istuc coeptas consilium? CH. Quia enim me adflictat amor.

EV. Quid tu ais? quid quom illuc quo nunc ire paritas ueneris,

si ibi amare forte occipias atque item eius sit inopia,

iam inde porro aufugies, deinde item illinc, si item euenerit?

quis modus tibi exsilio tandem eueniet, qui finis fugae?

quae patria aut domus tibi stabilis esse poterit? dic mihi.

Cedo, si hac urbe abis, amorem te hic relicturum putas?

si id fore ita sat animo acceptum est, certum id, pro certo si habes,

quanto te satiust rus aliquo abire, ibi esse, ibi uiuere

adeo dum illius te cupiditas atque amor missum facit?

CH. Iam dixisti? EV. Dixi. CH. Frustra dixti. Hoc mihi certissumumst.

Eo domum, patrem atque matrem ut meos salutem, postea

clam patrem patria hac ecfugiam aut aliquid capiam consili. -

EV. Vt corripuit se repente atque abiit! heu misero mihi!

si ille abierit, mea factum omnes dicent esse ignauia.

certumst praeconum iubere iam quantum est conducier,

qui illam inuestigent, qui inueniant. Post ad praetorem ilico

ibo, orabo ut conquistores det mi in uicis omnibus;

nam mihi nil relicti quicquam aliud iam esse intellego. -

ACTVS IV

DORIPPA SYRA

DO. Quoniam a uiro ad me rus aduenit nuntius

rus non iturum, feci ego ingenium meum,

reueni, ut illum persequar qui me fugit.

Sed anum non uideo consequi nostram Syram.

Atque eccam incedit tandem. Quin is ocius?

SY. Nequeo mecastor, tantum hoc onerist quod fero.

DO. Quid oneris? SY. Annos octoginta et quattuor:

et eodem accedit seruitus, sudor, sitis:

simul haec quae porto deprimunt. DO. Aliquid cedo

†Qui hanc uicini nostri aram augeam.†

Da sane hanc uirgam lauri. Abi tu intro. SY. Eo. -

DO. Apollo, quaeso te ut des pacem propitius,

salutem et sanitatem nostrae familiae,

meoque ut parcas gnato pace propitius.

SY. Disperii, perii misera, uae miserae mihi!

DO. Satin tu sana's, opsecro? quid eiulas?

SY. Dorippa, mea Dorippa. DO. Quid clamas, opsecro?

SY. Nescioquaest mulier intus hic in aedibus.

DO. Quid, mulier? SY. Mulier meretrix. DO. Veron serio?

SY. Nimium scis sapere ruri quae non manseris.

Quamueis insipiens poterat persentiscere

* * * *

illam esse amicam tui uiri bellissumi.

DO. Credo mecastor. SY. I hac mecum, ut uideas semul

tuam Alcumenam paelicem, Iuno mea. -

DO. Ecastor uero istuc eo quantum potest. -

LYSIMACHVS

LY. Parumne est malai rei quod amat Demipho,

ni sumptuosus insuper etiam siet?

decem si uocasset summos ad cenam uiros,

nimium opsonauit. Sed coquos, quasi in mari

solet hortator remiges hortarier,

ita hortabatur. Egomet conduxi coquom.

Sed eum demiror non uenire ut iusseram.

Sed hinc quinam a nobis exit? aperitur foris.

DORIPPA LYSIMACHVS

DO. Miserior mulier me nec fiet nec fuit,

tali uiro quae nupserim. Heu miserae mihi!

em quoi te et tua quae tu habeas commendes uiro,

em quoi decem talenta dotis detuli,

haec ut uiderem, ut ferrem has contumelias!

LY. Perii hercle! rure iam rediit uxor mea:

uidisse credo mulierem illam in aedibus.

Sed quae loquatur exaudire hinc non queo.

Accedam propius. DO. Vae miserae mi! LY. Immo mihi.

DO. Disperii! LY. Equidem hercle oppido perii miser!

uidit. Vt te omnes, Demipho, di perduint!

DO. Pol hoc est ire quod rus meu' uir noluit.

LY. Quid nunc ego faciam nisi uti ideam atque adloquar?

iubet saluere suo' uir uxorem suam.

Vrbani fiunt rustici? DO. Pudicius

faciunt quam illi qui non fiunt rustici.

LY. Num quid delinquont rustici? DO. Ecastor minus

quam urbani et multo minu' mali quaerunt sibi.

LY. Quid autem urbani deliquerunt? dic mihi,

cupio hercle scire. DO. Sed tu me temptas sciens.

Quoia illa mulier intust? LY. Vidistine eam?

DO. Vidi. LY. Quoia ea sit rogitas? DO. Resciscam tamen.

LY. Vin dicam quoiast? illa - illa edepol - uae mihi!

nescio quid dicam. DO. Haeres. LY. Hau uidi magis.

DO. Quin dicis? LY. Quin si liceat - DO. Dictum oportuit.

LY. Non possum, ita instas; urges quasi pro noxio.

DO. Scio, innoxiu's. LY. Audacter quamuis dicito.

DO. Dice igitur. LY. Dicam. DO. Atqui dicundum est tamen.

LY. Illast - etiam uis nomen dicam? DO. Nihil agis,

manufesto teneo in noxia. LY. Qua noxia?

istaquidem illa est. DO. Quae illa est? LY. Illa - DO. †Iohia†

LY. Iam - si nihil usus esset, iam non dicerem.

DO. Non tu scis quae sit illa? LY. Immo iam scio:

de istac sum iudex captus. DO. Iudex? iam scio:

nunc tu in consilium istam aduocauisti tibi.

LY. Immo sic: sequestro mihi datast. DO. Intellego.

LY. Nihil hercle istius quicquam est. DO. Numero purigas.

LY. Nimium negoti repperi. Enim uero haereo.

COCVS LYSIMACHVS DORIPPA SYRA

CO. Agite ite actutum, nam mi amatori seni

coquendast cena. Atque, quom recogito,

nobis coquendast, non quoi conducti sumus.

Nam qui amat quod amat si habet, id habet pro cibo:

uidere, amplecti, osculari, adloqui;

sed nos confido onustos redituros domum.

Eite hac. Sed eccum qui nos conduxit senex.

LY. Ecce autem perii, coquos adest! CO. Aduenimus.

LY. Abei. CO. Quid, abeam? LY. St! abei. CO. Abeam? LY. Abei.

CO. Non estis cenaturi? LY. Iam saturi sumus.

CO. Sed - LY. Interii! DO. Quid ais tu? etiamne haec illi tibi

iusserunt ferri, quos inter iudex datu's?

CO. Haecin tua est amica quam dudum mihi

te amare dixtei, quom opsonabas? LY. Non taces?

CO. Sati' scitum filum mulieris. Verum hercle anet.

LY. Abin dierectus? CO. Hau malast. LY. At tu malu's.

CO. Scitam hercle opinor concubinam hanc. LY. Quin abis?

non ego sum qui te dudum conduxi. CO. Quid est?

immo hercle tu istic ipsus. LY. Vae misero mihi!

CO. Nempe uxor rurist tua, quam dudum deixeras

te odisse [aeque] atque anguis. LY. Egone istuc dixi tibi?

CO. Mihi quidem hercle. LY. Ita me amabit Iuppiter,

uxor, ut ego illud numquam deixi. DO. Etiam negas?

palam istaec fiunt te me odisse. LY. Quin nego.

CO. Non, non ted odisse aibat sed uxorem suam;

et uxorem suam ruri esse aiebat. LY. Haec east.

Quid mihi molestu's? CO. Quia nouisse me negas;

nisi metuis tu istanc. LY. Sapio, nam mihi unicast.

CO. Vein me experirei? LY. Nolo. CO. Mercedem cedo.

LY. Cras petito; dabitur. Nunc abi. DO. Heu miserae mihi!

LY. Nunc ego uerum illud uerbum esse experior uetus:

aliquid mali esse propter uicinum malum.

CO. Qur heic astamus? quin abimus? incommodi

si quid tibi euenit, id non est culpa mea.

LY. Quin me eradicas miserum. CO. Scio iam quid uelis:

nemp'me hinc abire ueis. LY. Volo inquam. CO. Abibitur.

Drachmam dato. LY. Dabitur. CO. Darei ergo sis iube.

Darei potest interea dum illei ponunt. LY. Quin abis?

potine ut molestus ne sis? CO. Agite apponite

opsonium istuc ante pedes illi seni.

Haec uassa aut mox aut cras iubebo aps te peti.

Sequiminei. - LY. Fortasse te illum mirari coquom

quod uenit atque haec attulit. Dicam id quid est.

DO. Non miror sei quid damni facis aut flagiti.

Nec pol ego patiar seic me nuptam tam male

measque in aedis seic scorta obductarier.

Syra, i, rogato meum patrem uerbeis meeis

ut ueniat ad me iam semul tecum. - SY. Eo. -

LY. Nescis negoti quid sit, uxor, opsecro.

Concepteis uerbeis iam iusiurandum dabo

me numquam quicquam cum illa - iamne abiit Syra?

perii hercle! ecce autem haec abiit. Vae misero mihi!

at te, uicine, di deaeque perduint,

cum tua amica cumque amationibus!

suspicione impleuit me indignissume,

conciuit hostis domi: uxor acerrumast.

Ibo ad forum atque Demiphoni haec eloquar,

me istanc capillo protracturum esse in uiam,

nisi hinc abducit quo uolt ex hisce aedibus.

Vxor, heus uxor! quamquam tu irata es mihi,

iubeas, si sapias, haec hinc intro auferrier:

eadem licebit† mox cenare rectius. -

SYRA EVTYCHVS

SY. Era quo me misit, ad patrem, non est domi:

rus abiisse aibant. Nunc domum renuntio.

EV. Defessus sum urbem totam peruenarier:

nihil inuestigo quicquam de illa muliere.

Sed mater rure rediit, nam uideo Syram

astare ante aedis. Syra! SY. Quis est qui me uocat?

EV. Erus atque alumnus tuo' sum. SY. Salue, alumnule.

EV. Iam mater rure rediit? responde mihi.

SY. Cum quidem salute familiai maxuma.

EV. Quid istuc negotist? SY. Tuo' pater bellissumus

amicam adduxit intro in aedis. EV. Quo modo?

SY. Adueniens mater rure eam offendit domi.

EV. Pol hau censebam istarum esse operarum patrem.

Etiam nunc mulier intust? SY. Etiam. EV. Sequere me. -

SYRA

SY. Ecastor lege dura uiuont mulieres

multoque iniquiore miserae quam uiri.

Nam si uir scortum duxit clam uxorem suam,

id si resciuit uxor, inpunest uiro;

uxor uirum si clam domo egressa est foras,

uiro fit caussa, exigitur matrumonio.

Vtinam lex esset eadem quae uxori est uiro;

nam uxor contenta est quae bona est uno uiro:

qui minu' uir una uxore contentus siet?

ecastor faxim, si itidem plectantur uiri,

si quis clam uxorem duxerit scortum suam,

ut illae exiguntur quae in se culpam commerent,

plures uiri sint uidui quam nunc mulieres. -

ACTVS IV

CHARINVS

CH. Limen superum | inferumque, salue, simul autem uale:

hunc hodie postremum extollo mea domo patria pedem.

Vsus, fructus, uictus, cultus iam mihi harunc aedium

interemptust, interfectust, alienatust. Occidi!

di penates meum parentum, familiai Lar pater,

uobis mando meum parentum rem bene ut tutemini.

Ego mihi alios deos penatis persequar, alium Larem,

aliam urbem, aliam ciuitatem: ab Atticis abhorreo;

nam ubi mores deteriores increbrescunt in dies,

ubique amici qui infideles sient nequeas pernoscere

ubique id eripiatur animo tuo quod placeat maxume,

ibi quidem si regnum detur, non cupitast ciuitas.

EVTYCHVS CHARINVS

EV. Diuom atque hominum quae speratrix atque era eadem es hominibus,

spem speratam quom optulisti hanc mihi gratis ago.

Ecquisnam deus est qui mea nunc laetus laetitia fuat?

domi erit quod quaeritabam: sex sodalis repperi,

uitam, amicitiam, ciuitatem, laetitiam, ludum, iocum;

eorum inuentu res simitu pessumas pessum dedi,

iram, inimicitiam, maerorem, lacrumas, exsilium, inopiam,

solitudinem, stultitiam, exitium, pertinaciam.

Date, di, quaeso conueniundi mihi eius celerem copiam.

CH. Apparatus sum ut uidetis: abicio superbiam;

egomet mihi comes, calator, equos, agaso, armiger,

egomet sum mihi imperator, idem egomet mihi oboedio,

egomet mihi fero quod usust. O Cupido, quantus es!

nam tu quemuis confidentem facile tuis factis facis,

eundem ex confidente actutum diffidentem denuo.

EV. Cogito quonam ego illum curram quaeritatum. CH. Certa rest

me usque quaerere illam quoquo hinc abductast gentium;

neque mihi ulla opsistet amnis nec mons neque adeo mare

nec calor nec frigus metuo neque uentum neque grandinem;

imbrem perpetiar, laborem sufferam, solem, sitim;

non concedam neque quiescam usquam noctu neque dius

priu' profecto quam aut amicam aut mortem inuestigauero.

EV. Nescioquoia uox ad auris mi aduolauit. CH. Inuoco

uos, Lares uiales, ut me bene tutetis. EV. Iuppiter!

estne illic Charinus? CH. Ciues, bene ualete. EV. Ilico

sta, Charine. CH. Qui me reuocat? EV. Spes, Salus, Victoria.

CH. Quid me uoltis? EV. Ire tecum. CH. Alium comitem quaerite,

non amittunt hi me comites qui tenent. EV. Qui sunt ei?

CH. Cura, miseria, aegritudo, lacrumae, lamentatio.

EV. Repudia istos comites atque huc respice et reuortere.

CH. Siquidem mecum fabulari uis, supsequere. EV. Sta ilico.

CH. Male facis properantem qui me commorare. Sol abit.

EV. Si huc item properes ut istuc properas, facias rectius:

huc secundus uentus nunc est; cape modo uorsoriam:

hic fauonius serenust, istic auster imbricus;

hic facit tranquillitatem, iste omnis fluctus conciet.

Recipe te ad terram, Charine, huc ex aduorsoque uide sis.

Nubis ater imberque instat - aspicin? - ad sinisteram.

Caelum ut est splendore plenum nonne ex aduorso uides?

CH. Religionem illic mi obiecit: recipiam me illuc. EV. Sapis.

O Charine, contra pariter fer gradum et confer pedem,

porge bracchium. CH. Prehende. Iam tenes? EV. Teneo. CH. Tene.

EV. Quo nunc ibas? CH. Exsulatum. EV. Quid ibi faceres? CH. Quod miser.

EV. St!

Ne paue, restituam iam ego te in gaudio antiquo ut sies.

Maxume quod uis audire, id audies, quod gaudeas.

Sta ilico, nam amicus amico aduenio multum beneuolens.

Tuam amicam - CH. Quid eam? EV. Vbi sit ego scio. CH. Tune, opsecro?

EV. Sanam et saluam. CH. Vbi eam saluam? EV. Ego scio. CH. Ego me mauelim.

EV. Potin ut animo sis tranquillo? CH. Quid si mi animus fluctuat?

EV. Ego istum in tranquillo, quieto, tuto sistam: ne time.

CH. Opsecro te, loquere propere ubi sit, ubi eam uideris.

Quid taces? dice. Enicas me miserum tua reticentia.

EV. Non longe hinc abest a nobis. CH. Quin [ergo] commostras, sei uides?

EV. Non uideo hercle nunc, sed uidi modo. CH. Qui ego uideam facis?

EV. Faciam. CH. Longum istuc amantist. EV. Etiam metuis? omnia

commostrabo. Amicior mihi nullus uiuit atque is est

qui illam habet neque est quoi magi' me melius uelle aequom siet.

CH. Non curo istunc, de illa quaero. EV. De illa ergo ego dico tibi.

Sane hoc non in mentem uenit dudum, ut ubi si dicerem.

CH. Dic igitur, ubi illa est? EV. In nostris aedibus. CH. Aedis probas,

si tu uera dicis, pulchre aedificatas arbitro.

Sed quid ego istuc credam? uidisti an de audito nuntias?

EV. Egomet uidi. CH. Quis eam adduxit ad uos, inque. EV. Tu rogas?

CH. Vera dicis. EV. Nil, Charine, te quidem quicquam pudet.

Quid tua refert qui cum istac uenerit? CH. Dum istic siet.

EV. Est profecto. CH. Opta ergo ob istunc nuntium quid uis tibi.

EV. Quid si optabo? CH. Deos orato ut eius faciant copiam.

EV. Derides. CH. Seruata res est demum, si illam uidero.

Sed quin ornatum hunc reicio? heus! aliquis actutum huc foras

exite, illinc pallium mi ecferte. EV. Em, nunc tu mihi places.

CH. Optume aduenis, puere, cape chlamydem atque istic sta ilico,

ut, si haec non sint uera, inceptum hoc itiner perficere exsequar.

EV. Non mihi credis? CH. Omnia equidem credo quae dicis mihi.

Sed quin intro ducis me ad eam, ut uideam? EV. Paullisper mane.

CH. Quid manebo? EV. Tempus non est intro eundi. CH. Enicas.

EV. Non opus est, inquam, nunc intro te ire. CH. Responde mihi,

qua caussa? EV. Operae non est. CH. Qur? EV. Quia non est illi commodum.

CH. Itane? commodum illi non est, quae me amat, quam ego contra amo?

omnibus me ludificatur hic modis. Ego stultior

qui isti credam. Commoratur. Chlamydem sumam denuo.

EV. Mane parumper atque haec audi. CH. Cape sis, puere, hoc pallium.

EV. Mater irata est patri uehementer, quia scortum sibi

ob oculos adduxerit in aedis, dum ruri ipsa abest:

suspicatur illam amicam esse illi. CH. Zonam sustuli.

EV. Eam rem nunc exquirit intus. CH. Iam machaerast in manu.

EV. Nam si eo ted intro ducam - CH. Tollo ampullam atque hinc eo.

EV. Mane, mane, Charine. CH. Erras, sic me decipere hau potes.

EV. Neque edepol uolo. CH. Quin tu ergo itiner exsequi meum me sinis?

EV. Non sino. CH. Egomet me moror. Tu puere, abi hinc intro ocius.

Iam in currum escendi, iam lora in manus cepi meas.

EV. Sanus non es. CH. Quin, pedes, uos in curriculum conicitis

in Cyprum recta, quandoquidem pater mihi exsilium parat?

EV. Stultus es, noli istuc quaeso dicere. CH. Certum exsequist,

operam ut sumam ad peruestigandum ubi sit illaec. EV. Quin domist.

CH. Nam hic quod dixit id mentitust. EV. Vera dixi equidem tibi.

CH. Iam Cyprum ueni. EV. Quin sequere, ut illam uideas quam expetis.

CH. Percontatus non inueni. EV. Matris iam iram neglego.

CH. Porro proficiscor quaesitum. Nunc perueni Chalcidem;

uideo ibi hospitem Zacyntho, dico quid eo aduenerim,

rogito quis eam uexerit, quis habeat si ibi indaudiuerit.

EV. Quin tu istas omittis nugas ac mecum huc intro ambulas?

CH. Hospes respondit Zacynthi ficos fieri non malas.

EV. Nil mentitust. CH. Sed de amica se indaudiuisse autumat

hic Athenis esse. EV. Calchas iste quidem Zacynthiust.

CH. Nauem conscendo, proficiscor ilico. Iam sum domi,

iam redii ex exsilio. Salue, mi sodalis Eutyche:

ut ualuisti? quid parentes mei? ualent mater, pater?

bene uocas, benigne dicis: cras apud te, nunc domi.

Sic decet, sic fieri oportet. EV. Heia! quae mi somnias!

hic homo non sanust. CH. Medicari amicus quin properas mihi?

EV. Sequere sis. CH. Sequor. EV. Clementer quaeso, calcis deteris.

Audin tu? CH. Iam dudum audiui. EV. Pacem componi uolo

meo patri cum matre: nam nunc est irata - CH. I modo.

EV. Propter istanc. CH. I modo. EV. Ergo cura. CH. Quin tu ergo i modo.

Tam propitiam reddam, quam quom propitiast Iuno Ioui. -

DEMIPHO LYSIMACHVS

DE. Quasi tu numquam quicquam adsimile huiius facti feceris.

LY. Edepol numquam; caui ne quid facerem. Vix uiuo miser.

Nam mea uxor propter illam tota in fermento iacet.

DE. At ego expurigationem habebo, ut ne suscenseat.

LY. Sequere me. Sed exeuntem filium uideo meum.

EVTYCHVS LYSIMACHVS DEMIPHO

EV. Ad patrem ibo, ut matris iram sibi esse sedatam sciat.

Iam redeo. LY. Placet principium. quid agis? quid fit, Eutyche?

EV. Optuma opportunitate ambo aduenistis. LY. Quid rei est?

EV. Vxor tibi placida et placatast. Cette dextras nunciam.

LY. Di me seruant. EV. Tibi amicam esse nullam nuntio.

DE. Di te perdant! quid negotist nam, quaeso, istuc? EV. Eloquar.

Animum aduortite igitur ambo. LY. Quin tibi ambo operam damus.

EV. Qui bono sunt genere nati, si sunt ingenio malo,

suapte culpa †genere capiunt†, genus ingenio inprobant.

DE. Verum hic dicit. LY. Tibi ergo dicit. EV. Eo illud est uerum magis.

Nam te istac aetate haud aequom filio fuerat tuo

adulescenti amanti amicam eripere emptam argento suo.

DE. Quid tu ais? Charini amicast illa? EV. Vt dissimulat malus!

DE. Ille quidem illam sese ancillam matri emisse dixerat.

EV. Propterea igitur tu mercatu's, nouos amator, uetu' puer?

LY. Optume hercle, perge, ego adsistam hinc alterinsecus.

Quibus est dictis dignus usque oneremus ambo. DE. Nullu' sum.

LY. Filio suo qui innocenti fecit tantam iniuriam.

EV. Quem quidem hercle ego, in exsilium quom iret, redduxi domum;

nam ibat exsulatum. DE. An abiit? LY. Etiam loquere, larua?

temperare istac aetate istis decet ted artibus.

DE. Fateor deliqui profecto. EV. Etiam loquere, larua?

uacuom esse istac ted aetate his decebat noxiis.

Itidem ut tempus anni, aetate alia aliud factum conuenit;

nam si istuc ius est, senecta aetate scortari senes,

ubi locist res summa nostra puplica? DE. Ei, perii miser!

LY. Adulescentes rei agendae isti magi' solent operam dare.

DE. Iam opsecro hercl' uobis habete cum porcis, cum fiscina.

EV. Redde illi. DE. Sibi habeat, iam ut uolt per me sibi habeat licet.

EV. Temperi edepol, quoniam ut aliter facias non est copiae.

DE. Supplici sibi sumat quid uolt ipse ob hanc iniuriam,

modo pacem faciatis oro, ut ne mihi iratus siet.

Si hercle sciuissem siue adeo ioculo dixisset mihi

se illam amare, numquam facerem ut illam amanti abducerem.

Eutyche, ted oro, sodalis eius es, serua et subueni:

hunc senem para me clientem; memorem dices benefici.

LY. Ora ut ignoscat delictis tuis atque adulescentiae.

DE. Pergin tu autem? heia! superbe inuehere. Spero ego mihi quoque

tempus tale euenturum ut tibi gratiam referam parem.

LY. Missas iam ego istas artis feci. DE. Et quidem ego dehinc iam. EV. Nihil agis:

consuetudine animus rusus te huc inducet. DE. Opsecro,

sati' iam ut habeatis. Quin loris caedite etiam, si lubet.

LY. Recte dicis. sed istuc uxor faciet, quom hoc resciuerit.

DE. Nihil opust resciscat. EV. Quid istic? non resciscet, ne time.

Eamus intro, non utibilest hic locus, factis tuis,

dum memoramus, arbitri ut sint qui praetereant per uias.

DE. Hercle qui tu recte dicis: eadem breuior fabula

erit. Eamus. EV. Hic est intus filius apud nos tuos.

DE. Optumest. Illac per hortum nos domum transibimus.

LY. Eutyche, hanc uolo priu' rem agi quam meum intro refero pedem.

EV. Quid istuc est? LY. Suam quisque homo rem meminit. Responde mihi:

certon scis non suscensere mihi tuam matrem? EV. Scio.

LY. Vide. EV. Mea fide. LY. Satis habeo. Id quaeso hercle, etiam uide.

EV. Non mihi credis? LY. Immo credo, sed tamen metuo miser.

DE. Eamus intro. EV. Immo dicamus senibus legem censeo

priu' quam abeamus, qua se lege teneant contentique sint.

Annos gnatus sexaginta qui erit, si quem scibimus

si maritum siue hercle adeo caelibem scortarier,

cum eo nos hic lege agemus: inscitum arbitrabimur

et per nos quidem hercle egebit qui suom prodegerit.

Neu quisquam posthac prohibeto adulescentem filium

quin amet et scortum ducat, quod bono fiat modo;

siquis prohibuerit, plus perdet clam quasi praehibuerit palam.

Haec adeo uti ex hac nocte primum lex teneat senes.

Bene ualete; atque, adulescentes, haec si uobis lex placet,

ob senum hercle industriam uos aequom est clare plaudere.