Nūnc ăgĕ, quōs clādēs īnsīgnĭs Ĭāpўgĕ cāmpō
vērtĕrĭt ād Lĭbўām pŏpŭlōs Sārrānăquĕ cāstră,
ēxpĕdĭām. stāt nūllă dĭū mōrtālĭbŭs ūsquām
Fōrtūnā tĭtŭbāntĕ fĭdēs. ādiūngĕrĕ dēxtrās
cērtāvērĕ pălām rūmpēntī foēdĕră Poēnō
(heū nĭmĭūm făcĭlēs lāssīs dīffīdĕrĕ rēbūs!)
saēvĭŏr ānte ălĭōs īrās sērvāssĕ rĕpōstās
ātque ŏdĭūm rĕnŏvārĕ fĕrōx īn tēmpŏrĕ Sāmnīs
mōx lĕvĭs ēt sērō pēnsūrūs fāctă pŭdōrĕ
Brūttĭŭs, āmbĭgŭīs fāllāx mōx Āpŭlŭs ārmīs,
tūm gēns Hīrpīnī vāna īndŏcĭlīsquĕ quĭētī
ēt rūpīsse īndīgnă fĭdēm, ceū dīră pĕr ōmnēs
mānārēnt pŏpŭlōs foēdī cōntāgĭă mōrbī.
iāmque Ātēllă sŭās iāmque ēt Cālātĭa ădēgīt
fās sŭpĕrāntĕ mĕtū Poēnōrum īn cāstră cŏhōrtēs.
īndĕ Phălāntēō lĕvĭtās ănĭmōsă Tărēntō
Aūsŏnĭūm lāxārĕ iŭgūm. pătĕfēcĭt ămīcās
āltă Crŏtōn pōrtās Āfrīsque ād bārbără iūssă
Thēspĭădūm dŏcŭīt sūmmīttĕrĕ cōllă nĕpōtēs.
īdem ĕtĭām Lōcrōs hăbŭīt fŭrŏr. ōră vădōsī
lītŏrĭs, Ārgīvōs māiōr quā Graēcĭă mūrōs
sērvăt ĕt Īŏnĭo āllŭĭtūr cūrvātă prŏfūndō,
laētās rēs Lĭbўae ēt fōrtūnam īn Mārtĕ sĕcūtă
iūrāvīt păvĭtāns Tўrĭō sŭă proēlĭă Mārtī.
iām vēro, Ērĭdănī tŭmĭdīssĭmŭs āccŏlă, Cēltaē
īncŭbŭērĕ mălīs Ĭtălūm vĕtĕrēsquĕ dŏlōrīs
tōtā sē sŏcĭōs prŏpĕrārūnt iūngĕrĕ mōlĕ.
Sēd fās īd Cēltīs, fās īmpĭă bēllă rĕfērrĕ
Bōiōrūm fŭĕrīt pŏpŭlīs: Căpŭaēnĕ fŭrōrēm,
quēm Sĕnŏnūm gēntī, plăcŭīsse, ēt Dārdăna ăb ōrtū
moēnĭă bārbărĭcō Nŏmădūm sŏcĭātă tўrānnō
quīsnām mūtātō tāntūm nūnc tēmpŏrĕ crēdāt?
lūxŭs ĕt īnsānīs nūtrīta īgnāvĭă lūstrīs
cōnsūmptūsquĕ pŭdōr pēccāndo ūnīsquĕ rĕlīctūs
dīvĭtĭīs prōbrōsŭs hŏnōr lăcĕrābăt hĭāntēm
dēsĭdĭā pŏpŭlum āc rĕsŏlūtām lēgĭbŭs ūrbēm.
īnsŭpĕr ēxĭtĭō trŭcŭlēntă sŭpērbĭa ăgēbāt.
nēc vĭtĭīs dērānt vīrēs. nōn lārgĭŏr ūllī
Aūsŏnĭaē pŏpŭlō (sīc tūm Fōrtūnă fŏvēbāt)
aūrīque ārgēntīquĕ mŏdūs; mădĕfāctă vĕnēnō
Āssўrĭō mărĭbūs vēstīs mĕdĭōquĕ dĭērūm
rēgālēs ĕpŭlae ātque ōrtū cōnvīvĭă sōlīs
dēprēnsa ēt nūllā măcŭlā nōn īllĭtă vītă.
tūm pŏpŭlō saēvī pātrēs, plēbēsquĕ sĕnātūs
īnvĭdĭā laēta, ēt cōllīdēns dīssŏnă cōrdă
sēdĭtĭō. sĕd ĕnim īntĕrĕā tĕmĕrārĭă pūbīs
dēlīcta aūgēbāt pōllūtĭŏr īpsă sĕnēctūs.
nēc, quōs vīlĕ gĕnūs dēspēctăquĕ lūcĭs ŏrīgŏ
foēdābāt, spērārĕ sĭbi ēt dēpōscĕrĕ prīmī
dērānt īmpĕrĭa āc pătrĭaē pĕrĕūntĭs hăbēnās.
quīn ĕtĭam ēxhĭlărārĕ vĭrīs cōnvīvĭă caēdĕ
mōs ōlim ēt mīscēre ĕpŭlīs spēctācŭlă dīră
cērtāntūm fērrō, saēpe ēt sŭpĕr īpsă cădēntūm
pōcŭlă rēspērsīs nōn pārcō sānguĭnĕ mēnsīs.
Hōs āstu āggrēssūs, quō vērtĕrĕt ācrĭŭs aēgrās
ād Tўrĭōs mēntēs, quaē nūllā sōrtĕ dătūrām
cērtŭs ĕrāt Rōmām (nĕque ĕnim īmpētrātă vŏlēbāt)-
Pācŭvĭō fŭĭt haūd ōbscūrūm crīmĭnĕ nōmēn-
hōrtātūr sūmmī pārtēm dēpōscĕrĕ iūrīs
ātque āltērnātōs sŏcĭātō cōnsŭlĕ fāscēs
ēt, sī pārtītā rĕnŭānt sēdīssĕ cŭrūlī
aēquātūmquĕ dĕcūs gĕmĭnāsquĕ vĭdērĕ sĕcūrēs,
ūltōrem ānte ŏcŭlōs ātque ōra āstārĕ rĕpūlsaē.
ērgo ēlēctă mănūs grēssū fērt dīctă cĭtātō.
āntīstāt cūnctīs praēcēllēns Vīrrĭŭs ōrĕ,
sēd gĕnŭs ōbscūrūs nūllīquĕ fŭrōrĕ sĕcūndūs.
quī pōstquām coētū pātrum īngēntīquĕ sĕnātū
īmpĭă dēmēntīs vūlgi āc vīx tōtă prŏfūdīt
cōnsūlta ēt tŭmĭdīs īncēndīt vōcĭbŭs aūrēs,
cōncōrdī frĕmĭtū rĕnŭēntum ēffūndĭtŭr āspēr
tōto ē cōncĭlĭō clāmōr. tūm quīsquĕ fătīgāt
īncrĕpĭtāns, vōcūmquĕ trĕmīt cērtāmĭnĕ tēmplūm.
Hīc Tōrquātŭs ăvūm frōnte aēquāvīssĕ sĕvērā
nōbĭlĭs "heū Căpŭā pōrtāntēs tālĭă dīctă
Rōmŭlĕīs dūrāstĭs" ăīt "sūccēdĕrĕ mūrīs,
ād quōs nōn aūsī Cārthāgo ātque Hānnĭbăl ārmă
pōst Cānnās āffērrĕ sŭās? nūmquāmnĕ pĕr aūrēs
īt vēstrās, īn Tārpēiā cūm sēdĕ Lătīnī
ōrārēnt părĭa, haūd vērbīs, haūd vōcĕ, sĕd ācrī
prōpūlsūm dēxtrā, quī tūm māndātă sŭpērbō
ōre āppōrtābāt, tāntō pēr līmĭnă tēmplī
tūrbĭnĕ praēcĭpĭtēm rĕvŏlūtī cōrpŏrĭs āctūm,
ūt saēvo āfflīctūs sāxō spēctāntĕ pĭārēt
trīstĭă dīctă Iŏve ēt lŭĕrēt vērba īmpĭă lētō?
ēn ĕgŏ prōgĕnĭēs ēiūs, quī sēdĕ Tŏnāntīs
ēxpŭlĭt ōrāntem ēt nūdā Căpĭtōlĭă cōnsūl
dēfēndīt dēxtrā." răbĭdum hīnc pālmāsquĕ vĭrōrūm
īntēntāntem ŏcŭlīs prŏăvītăquĕ fāctă părāntēm
ūt vīdīt māiōre ădĕō crūdēscĕrĕ mōtū,
ēxcĭpĭt hīs frēndēns Făbĭūs: "prō cūnctă pŭdēndī!
sēdēs, ēccĕ, văcāt bēllī vĭdŭātă prŏcēllā;
quēm, quaēso, ē vōbīs huīc īmpŏsŭīssĕ părātīs
īnquĕ lŏcūm Paūlī quēmnām dătĭs? ān tŭă, Vīrrī
prīma ātque ānte ălĭōs sōrs cōncēdēntĕ sĕnātū
tē cĭtăt āc nōstrīs aēquāt iām pūrpŭră Brūtīs?
ī, dēmēns, ī, quō tēndīs; tĭbĭ pērfĭdă fāscēs
dēt Cārthāgŏ sŭōs." mĕdĭō fērvōrĕ lŏquēntīs
īmpătĭēns ūltrā gĕmĭtū cŏhĭbērĕ fŭrōrēm
fūlmĭnĕā tōrvum ēxclāmāt Mārcēllŭs ăb īrā:
"quaē tāndem ēt quām lēntă tĕnēt pătĭēntĭă mēntēm,
ō cōnfūsĕ nĭmīs Grādīvī tūrbĭnĕ Vārrŏ,
ūt pērfērrĕ quĕās fŭrĭbūnda īnsōmnĭă cōnsūl?
nōnne ēxtūrbātōs iām dūdūm līmĭnĕ tēmplī
praēcĭpĭtēs ăgĭs ād pōrtās ēt dīscĕrĕ cōgīs
sēmĭvĭrōs, quōd sīt nōstrō dē mōrĕ crĕātī
cōnsŭlĭs īmpĕrĭūm? nōn ūmquām sōbrĭă pūbēs
ēt pĕrĭtūră brĕvī, mŏnĕo, ōcĭŭs ūrbĕ făcēssĕ.
mūrōs āntĕ tŭōs, ūt pār ēst, dēbĭtă dūctōr
ārmātūs rēspōnsă dăbīt." cōnsūrgĕrĕ cūnctī
hīnc părĭtēr māgnōquĕ vĭrōs clāmōrĕ prĕmēbānt.
nēcnōn ēt fŏrĭbūs prŏpĕrē Cāmpānă iŭvēntūs
ēxtŭlĭt īpsă grădūm, tāntaēquĕ dŏlōrĕ rĕpūlsaē
cōncĭtŭs Hānnĭbălēm vōlvēbāt Vīrrĭŭs ōrĕ.
Fūlvĭŭs (huīc nām spōndēbānt praēsāgĭă mēntīs
vēntūrūm dĕcŭs ēt Căpŭaē pĕrĕūntĭs ĭmāgŏ
iām tum ĕrăt ānte ŏcŭlōs) "nōn sī Cārthāgĭnĭs" īnquīt
"dūctōrēm vēstrīs dēvīnctūm cōllă cătēnīs
Rōmām vīctŏr ăgās, pōsthāc īntrārĕ Quĭrīnī
sācrātās dăbĭtūr sēdēs. tēnde ōcĭŭs, ōrō,
quō mēns aēgră vŏcāt." rĕfĕrūnt haēc īndĕ cĭtātī
mīxtă mĭnīs ēt tōrvă trŭcīs rēspōnsă sĕnātūs.
Tāntāne, Ōmnĭpŏtēns, cālīgĭnĕ mērsă lătērĕ
fātă plăcēt? vĕnĭēt quōndām fēlīcĭŏr aētās,
cūm pĭă Cāmpānō gaūdēbīt cōnsŭlĕ Rōmă
ēt pēr bēllă dĭū fāscēs pērque ārmă nĕgātōs
ūltro ād māgnănĭmōs rĕfĕrēt sēcūră nĕpōtēs.
poēnă sŭpērbōrūm tămĕn haēc dūrābĭt ăvōrūm,
quōd nōn āntĕ sŭōs Căpŭa ād sūffrāgĭă mīttēt,
quām Cārthāgŏ sŭōs. Pōstquām nūnc dīctă sĕnātūs,
nūnc fācta ēxpŏsŭīt, tūm vērīs fālsă pĕr ārtēm
Vīrrĭŭs ādmīscēns cĕcĭnīt fātālĕ crŭēntī
tūrbātīs sīgnūm bēllī. fŭrĭātă iŭvēntūs
ārma, ārma Hānnĭbălēmquĕ vŏlūnt. rŭĭt ūndĭquĕ vūlgūs
ēt Poēnōs īn tēctă vŏcānt. īngēntĭă fāctă
Sīdŏnĭī iŭvĕnīs cĕlĕbrānt: ūt rūpĕrĭt Ālpēs
Hērcŭlĕī sŏcĭūs dĕcŏrīs dīvīsquĕ prŏpīnquās
trānsĭĕrīt cūrsū rūpēs, ūt caēdĕ rĕfērtă
claūsĕrĭt Ērĭdănī vīctōr vădă, vīctŏr ŭt īdēm
Lŷdĭă Rōmānō tūrbārīt stāgnă crŭōrĕ,
ūt Trĕbĭaē rīpās aētērnō nōmĭnĕ fāmaē
trādĭdĕrīt Paūlūmque īdem īntēr proēlĭa ĕt īdēm
Flāmĭnĭūm, prŏcĕrēs rērūm, dēmīsĕrĭt ūmbrīs.
hīs sŭpĕr ēxcīsām prīmōrī Mārtĕ Săgūntūm
ēt iŭgă Pŷrēnēs ĕt Hĭbērum ēt sācră părēntīs
iūrātūmquĕ vĭrō bēllūm pŭĕrīlĭbŭs ānnīs
āccŭmŭlānt. ūnūm dŭcĭbūs tōt caēdĕ pĕrēmptīs,
tōt fūsīs ăcĭē, stāre īntēr proēlĭă nūllīs
āttāctūm tēlīs. sŭpĕrūm cūm mūnĕrĕ dētūr
huīc sŏcĭārĕ vĭrō dēxtrās ēt foēdĕrĕ iūngī,
fāstūs ēxsānguīs pŏpŭlī vānūmquĕ tŭmōrēm
nīmīrūm Căpŭa ēt dŏmĭnātūm pērfĕrăt ūrbīs
ceū fămŭlīs fāscēs aēquātăquĕ iūră nĕgāntīs?
prōrsŭs ĕnīm tāntō pŏtĭōrēm nōmĭne hăbēndūm
Vārrōnem, ūt fŭgĭāt cōnsūl fūlgēntĭŏr ōstrō.
Tālĭă iāctāntēs iām lēctām sōrtĕ părābānt
mīttĕrĕ quaē Tўrĭōs ādiūngāt foēdĕrĕ pūbēm.
sēd nōn īnvīctūm pōnēbāt pēctŏrĕ rōbūr
tūm sōlūm Dĕcĭūs Căpŭaē dĕcŭs. īsquĕ rĕcēptūs
īn mĕdĭōs coētūs (nĕque ĕnīm dīffērrĕ dăbātūr)
"ītĭs," ăīt "cīvēs, vĭŏlānda ād iūră părēntūm
dāmnātūmquĕ căpūt tĕmĕrātī foēdĕrĭs ārīs
iūngĭtĭs hōspĭtĭō? quaē tānta ōblīvĭŏ rēctī!
māgnum ātque īn māgnīs pŏsĭtūm pŏpŭlīsquĕ vĭrīsquĕ
ādvērsā rē stārĕ fĭdēm. nūnc tēmpŭs ĭnīrĕ
proēlĭă prō Rŭtŭlīs, nūnc sīgna ăcĭēmquĕ mŏvērĕ,
dūm trĕpĭdaē rēs ēt mĕdĭcīnām vūlnĕră pōscūnt.
īs lŏcŭs ōffĭcĭō, cūm cēssānt prōspĕră cūmquĕ
dūra ăd ŏpēm Fōrtūnă vŏcāt. nām laētă fŏvērĕ
haūdquāquām māgni ēst ănĭmī dĕcŭs. hūc, ăge, ădēstĕ.
nōvī dīs ănĭmās sĭmĭlēs ēt pēctŏră māgnīs
nūmquam āngūstă mălīs; căpĭūnt, mĭhĭ crēdĭtĕ, Cānnās
ēt Thrăsўmēnnă văda ēt Paūlī mĕmŏrābĭlĕ lētūm.
hī sūnt quī vēstrīs īnfīxūm moēnĭbŭs hōstēm
dēiēcērĕ mănu ēt Căpŭam ērĭpŭērĕ sŭpērbīs
Sāmnītūm iūssīs. hī sūnt quī iūră dĕdērĕ
tērrōre ēxpūlsō Sĭdĭcīnăquĕ bēllă rĕmōrūnt.
quōs fŭgĭtīs sŏcĭōs? quōsve āddĭtĭs? īlle ĕgŏ sānguīs
Dārdănĭūs, cuī sācră pătēr, cuī nōmĭnă līquīt
ā Iŏvĕ dūctă Căpŷs māgnō cōgnātŭs Ĭūlō,
īlle ĕgŏ sēmihŏmĭnēs īntēr Năsămōnăs ĕt īntēr
saēvum ātque aēquāntēm rītūs Gărămāntă fĕrārūm
Mārmărĭcō pōnām tēntōrĭă mīxtŭs ălūmnō
dūctōrēmquĕ fĕrām, cuī nūnc prō foēdĕrĕ prōquĕ
iūstĭtĭa ēst ēnsīs sōlaēque ē sānguĭnĕ laūdēs?
nōn ĭtă, nōn Dĕcĭō pērmīxtūm fāsquĕ nĕfāsquĕ,
haēc ūt vēllĕ quĕāt. nūllō nōs īnvĭdă tāntō
ārmāvīt nātūră bŏnō, quām iānŭă mōrtīs
quōd pătĕt ēt vītā nōn aēqua ēxīrĕ pŏtēstās."
Haēc vāna āvērsās Dĕcĭūs iāctāvĭt ăd aūrēs.
āst dēlēctă mănūs iūngēbāt foēdĕră Poēnō.
iāmque ădĕrāt praēmīssă dŭcī tūrbāntĕ tŭmūltū
Aūtŏlŏlēs nŭmĕrōsă cŏhōrs. īpse āgmĭnĕ māgnō
fēstīnātă cĭtūs pēr cāmpōs sīgnă mŏvēbāt.
ēt Dĕcĭūs: "nūnc hōră, vĭrī, nūnc tēmpŭs. ădēstĕ,
dūm Căpŭā dīgnūm, dūm mē dŭcĕ dēxtĕră vīndēx
mōlītūr făcĭnūs. prōcūmbāt bārbără pūbēs.
prō sē quīsque ălăcrēs răpĭte hōc dĕcŭs. hōstĭs ădīrĕ
sī părăt, ōbstrūctās praēbētĕ cădāvĕrĕ pōrtās
ēt fērrō pūrgātĕ nĕfās. hīc dēnĭquĕ sōlūs
ēlŭĕrīt sānguīs măcŭlātās crīmĭnĕ mēntēs."
Dūmque ĕă nēquīquām nōn ūllī laētă prŏfātūr,
aūdīta āspĕrĭtātĕ vĭrī coēptōquĕ fĕrōcī,
mūltā fētă gĕrēns īrā praēcōrdĭă Poēnūs
āstābāt mūrīs prŏpĕrēque āccērsĕrĕ lēctōs
īmmītēm cāstrīs Dĕcĭūm iŭbĕt. hōrrĭdă vīrtūs
ārmātūmquĕ fĭdē pēctūs rēctīquĕ cŭpīdŏ
ēt māiōr Căpŭā mēns īmpērtērrĭtă mōlĕ
īnvīctā stābāt tōrvōquĕ mĭnācĭă vūltū
iūssă dŭcīs vērbīsque ĕtĭam īncēssēbăt ămārīs.
quēm Lĭbўaē rēctōr tōt sīgnă, tŏt ārmă fĕrēntēs
spērnēntem īncrĕpĭtāns māgnō clāmōrĕ prŏfātūr:
"pōst Paūlūm, pōst Flāmĭnĭūm cōmpōnĭmŭr, ēheū,
vēcōrdī Dĕcĭō, mēcūm cērtāssĕ vŏlēntī
īn dĕcŭs ēt fāmām lētī. răpĭte ītĕ cĭtātī
sīgnă, dŭcēs. pătĕātnĕ mĭhī Cāmpānă vĕtāntĕ
ūrbs Dĕcĭo, ēxplōrārĕ lĭbēt, nŏvă bēllă mŏvēntī
cuī pătŭēre Ālpēs, sāxa īmpēllēntĭă caēlūm
ātque ūnī cālcātă dĕō." sūffūdĕrăt ōră
sānguĭs, ĕt ā tōrvō sūrgēbānt lūmĭnĕ flāmmaē.
tūm rīctūs spūmāns ĕt ănhēlīs faūcĭbŭs āctă
vērsābānt pĕnĭtūs dīrūm sūspīrĭă mūrmūr.
sīc ūrbem īnvēctūs tōtō cŏmĭtāntĕ sĕnātū
ēt vūlgo ād spēctāndă dŭcīs sĭmŭl ōră rŭēntĕ
ēffūndīt cūnctām răbĭem īrārūmquĕ prŏcēllās.
Nēcnōn ēt Dĕcĭō prŏpĭōră pĕrīcŭlă mēntēm
flāmmārānt, tēmpūsque ădĕō cērnēbăt ădēssĕ,
quō laūdēs dŭcĭs īnvīctī sŭpĕrārĕt ĭnērmīs.
nōn īllūm fŭgă, nōn claūsi ōccŭlŭērĕ pĕnātēs,
sēd lībēr, vĕlŭtī nūllūs pĕnĕtrāssĕt ĭn ūrbēm
Hānnĭbăl, īntrĕpĭdō sērvāvĕrăt ōtĭă vūltū,
cūm iŭvĕnēm saēvīs, hōrrēndūm, cōncĭtŭs ārmīs
īnvādīt glŏbŭs ēt pĕdĭbūs sūblīmĕ sĕdēntīs
dūctōrīs sīstīt. tŏnăt īndĕ fĕrōcĭbŭs āltē
īncēssēns vīctōr dīctīs: "sōlūsnĕ rŭēntēm
fūlcīre ēt rĕvŏcārĕ părās ā fūnĕrĕ Rōmām,
ō dēmēns? ēn, quī dīvūm mĭhĭ mūnĕră tāntă
ērĭpĭāt. Dĕcĭō prōrsūs sērvābăr ĭnērtī
vīncēndūs, Dĕcĭo īmbēllī, cuī fēmĭnă nūllă
ōrta ĭn Ăgēnŏrĕīs nōstraē Cārthāgĭnĭs ōrīs
cēssĕrĭt. huīc ăgĕdūm (nām cūr īndīgnă fĕrāmūs?)
māgnănĭmō, mīlēs, mĕrĭtās īnnēctĕ cătēnās."
dīxĕrăt haēc, nēcdūm fīnēm cōnvīcĭă nōrānt.
īllātūs vĕlŭt ārmēntīs sŭpĕr ārdŭă cōllă
cūm sēse īmpŏsŭīt vīctōrque īmmānĕ sŭb īrā
īnfrĕmŭīt lĕo ĕt īmmērsīs grăvĭs ūnguĭbŭs haēsīt,
māndĭt ănhēlāntēm pēndēns cērvīcĕ iŭvēncūm.
āt Dĕcĭūs, dūm vīnclă lĭgānt "nēcte ōcĭŭs" īnquīt
"(nām sīc Hānnĭbălēm dĕcĕt īntrāvīssĕ) cătēnās,
foēdĕrĭs īnfaūstī prĕtĭūm. sīc vīctĭmă prōrsūs
dīgnă cădīt Dĕcĭūs. nĕc ĕnīm tē sānguĭnĕ laētūm
hūmānō sīt fās caēsīs plācāssĕ iŭvēncīs.
ēn dēxtra! ēn foēdūs! nōndūm tĭbĭ cūrĭă nēcdūm
tēmplōrum īntrātī pōstēs: iām pāndĭtŭr ācrī
īmpĕrĭō cārcēr. pērge āc prīmōrdĭă tāntă
āccŭmŭlā părĭbūs fāctīs. mĭhĭ fāmă sŭb ūmbrās
tē fĕrĕt ōpprēssūm Căpŭaē cĕcĭdīssĕ rŭīnīs."
nēc plūra ēffārī cōncēssum. ōbnūbĭtŭr ātrā
vēstĕ căpūt, trăhĭtūrquĕ fĕrōx ānte ōră sŭōrūm.
Ēxīn vīctŏr ŏvāns sēdātō pēctŏrĕ tāndēm
spēctāndīs ūrbīs tēctīs tēmplīsquĕ sĕrēnōs
laētūs cīrcūmfērt ŏcŭlōs ēt sīngŭlă dīscīt:
quīs mūrīs sătŏr, ēt pūbēs sīt quāntă sŭb ārmīs,
quōt bēllō pāteānt ārgēnti aērīsquĕ tălēntă,
nūnc quālīs frēnāta ăcĭēs, nūnc deīndĕ pĕdēstrīs
cōpĭă quāntă vĭrīs. mōnstrānt Căpĭtōlĭă cēlsă
Stēllātēsquĕ dŏcēnt cāmpōs Cĕrĕrēmquĕ bĕnīgnām.
Iāmquĕ dĭem ād mētās dēfēssīs Phoēbŭs Ŏlŷmpō
īmpēllēbăt ĕquīs, fūscābăt ĕt Hēspĕrŭs ūmbrā
paūlātim īnfūsā prŏpĕrāntem ād lītŏră cūrrūm:
īnstĭtŭūnt dē mōre ĕpŭlās fēstāmquĕ pĕr ūrbēm
rēgĭfĭce ēxstrūctīs cĕlĕbrānt cōnvīvĭă mēnsīs.
īpsĕ dĕūm cūltu ēt sācrō dīgnātŭs hŏnōrĕ
praēcĭpŭīs mūltōquĕ prŏcūl splēndēntĭbŭs ōstrō
āccĭpĭtūr sūblīmĕ tŏrīs. nōn ūnă mĭnīstrī
tūrbă grĕgīs: pŏsŭīssĕ dăpēs hīs āddĭtă cūră,
hīs ădŏlērĕ fŏcōs, hīs ōrdĭnĕ pōcŭlă fērrĕ;
nēcnōn ēt cērtīs strŭĭtūr pĕnŭs. āspĕră mēnsā
pōndĕră caēlātī fūlgēnt āntīquĭtŭs aūrī.
ērĭpĭūnt flāmmaē nōctēm, strĕpĭtūquĕ mŏvēntūm
murmurat alta domus. stupet inconsuetus opimae
Sīdŏnĭūs mēnsaē mīlēs făcĭēmquĕ sŭpērbī
īgnōtām lūxūs ŏcŭlīs mīrāntĭbŭs haūrīt.
vēscĭtŭr īpsĕ sĭlēns ēt tāntōs dāmnăt hŏnōrēs
ēsse ĕpŭlīs făcĭlēsquĕ cŏlī tānto āgmĭnĕ mēnsās,
dōnēc pūlsă fămēs ēt Bācchī mūnĕră dūrām
lāxārūnt mēntēm. tūm frōntīs rēddĭtă dēmūm
laētĭtĭa ēt pŏsĭtaē grăvĭōrēs pēctŏrĕ cūraē.
Pērsŏnăt Eūbŏĭcā Teūthrās tēstūdĭnĕ, Cŷmēs
īncŏla, ĕt ōbtūsās īmmītī mūrmŭrĕ saēvaē
īntēr bēllă tŭbaē pērmūlcēt cāntĭbŭs aūrēs.
nāmquĕ Iŏvem ēt laētōs pēr fūrtă cănēbăt ămōrēs
Ēlēctraēquĕ tŏrōs Ātlāntĭdŏs, ūndĕ crĕātūs
prōlēs dīgnă dĕūm tūm Dārdănŭs, īsquĕ Tŏnāntī
ūt dĕt Ĕrīchthŏnĭūm māgnā dē stīrpĕ nĕpōtēm.
hīnc Trōs, hīnc Īlūs, gĕnĕrīs tūnc ōrdĭnĕ lōngō
Āssărăcūs, nūllōquĕ mĭnōr fāmāvĕ mănūvĕ
tūm Căpўs ūt prīmīs dĕdĕrīt sŭă nōmĭnă mūrīs.
cōncĕlĕbrānt plaūsū părĭtēr Sīdōnĭă pūbēs
Cāmpānaēquĕ mănūs. ānte ōmnēs dūctŏr hŏnōrī
nōmĭnĭs aūgūstō lībāt cārchēsĭă rītū;
cētĕră quēm sĕquĭtūr Bācchīque ē mōrĕ lĭquōrēm
īrrōrāt mēnsīs tūrba ārdēscītquĕ Lўaēō.
Īntĕrĕā, Tўrĭō rĕsŏlūta īn gaūdĭă coētū
cōnvērsō (nĕque ĕnīm, iŭvĕnīs nōn dīgnĕ sĭlērī,
trāmīttām tŭă coēptă lĭbēns fāmāmquĕ nĕgābō
quāmquam īmpērfēctīs, māgnaē tămĕn īndŏlĭs, aūsīs)
mēns ūna, īnvĭŏlātă mĕrō nūllīsquĕ vĕnēnīs
pōtāndo ēxārmātă dĕcūs, pūgnaēquĕ nĕcīsquĕ
Sīdŏnĭaē tăcĭtō vōlvēbāt pēctŏrĕ mōlēm.
quōque ēssēt mīrāndă măgīs tām sācră lĭbīdŏ,
Pācŭvĭō gĕnĭtūs pătrĭās dāmnāvĕrăt ārtēs.
īs vărĭīs ŏnĕrātum ĕpŭlīs ātque ātrĭă tārdō
līnquēntēm grēssū cŏmĭtātūs pōnĕ părēntēm,
pōstquām pōssĕ dătūm mĕdĭtāta ăpĕrīrĕ nŏvōsquĕ
pāndĕrĕ cōnātūs ēt lībēr pārtĕ rĕlīctā
tēctōrum ā tērgō pătŭīt lŏcŭs, "āccĭpĕ dīgnă
ēt Căpŭa ēt nōbīs" īnquīt "cōnsūltă" tŏgāquĕ
ārmātum āmōtā nūdāt lătŭs: "hōc ĕgŏ bēllūm
cōnfĭcĕre ēnsĕ păro ātque āvūlsūm fērrĕ Tŏnāntī
rēctōrīs Lĭbўcī vīctōr căpŭt. hīc ĕrĭt īllĕ,
quī pōllūtă dŏlīs iām foēdĕră sāncĭĕt, ēnsīs.
sī pērfērrĕ nĕquīt spēctācŭlă tāntă sĕnēctūs
ēt trĕmĭt īncēptīs lāssō māiōrĭbŭs aēvō,
āt tū sēcūrīs cōncēdĕ pĕnātĭbŭs ēt mē
līnquĕ mĕaē mēntī. sūmmūm quōd crēdĭs ĕt aēquās
Hānnĭbălēm sŭpĕrīs, ō quāntūm nōmĭnĕ māiōr
iām Poēnō tĭbĭ nātŭs ĕrīt!" vībrābăt ăb ōrĕ
īgnĭs ătrōx, ănĭmūsquĕ vĭrī iām bēllă gĕrēbāt,
cūm sĕnĭōr tāntī pōndūs cōnāmĭnĭs aēgrā
iām dūdūm vīx aūrĕ fĕrēns trĕmĕbūndŭs ĭbīdēm
stērnĭtŭr ēt pĕdĭbūs crēbrō păvĭda ōscŭlă fīgēns:
"pēr sī quīd sŭpĕrēst vītaē, pēr iūră părēntīs
pērquĕ tŭām nōstrā pŏtĭōrēm nātĕ, sălūtēm.
ābsīste īncēptīs, ōrō, nē sānguĭnĕ cērnām
pōllūta hōspĭtĭa āc tābō rēplētă crŭēntō
pōcŭla ĕt ēvērsās pūgnaē cērtāmĭnĕ mēnsās.
tūne īllūm, quēm nōn ăcĭēs nēc moēnĭa ĕt ūrbēs
fērrĕ vălēnt, cūm frōns prŏpĭōr lūmēnquĕ cŏrūscō
īgnĕ mĭcāt, tūne īllă vĭrī, quaē vērtĭcĕ fūndīt,
fūlmĭnă pērtŭlĕrīs, sī vīso īntōrsĕrĭt ēnsĕ
dīrām, quā vērtīt pēr cāmpōs āgmĭnă, vōcēm?
fāllīt tē, mēnsās īntēr quōd crēdĭs ĭnērmēm.
tōt bēllīs quaēsītă vĭrō, tōt caēdĭbŭs ārmāt
māiēstās aētērnă dŭcēm. si ādmōvĕrĭs ōră,
Cānnās ēt Trĕbĭam ānte ŏcŭlōs Thrăsўmēnnăquĕ būstă
ēt Paūlī stāre īngēntēm mīrābĕrĭs ūmbrām.
quīd? tānto īn cāsū cŏmĭtūm iūxtāquĕ iăcēntūm
tōrpēbūnt dēxtraē? pārce, ōro, ēt dēsĭnĕ vēllĕ,
cuī nĕquĕās vīctōr sŭpĕrēsse. ān trīstĭă vīnclă
ēt Dĕcĭūs nōn ērŭdĭūnt cōmpōnĕrĕ mēntēm?"
Tālĭă cōmmĕmŏrāns fāmaē māiōrĭs ămōrĕ
flāgrāntem ūt vīdīt iŭvĕnēm sūrdūmquĕ tĭmōrī,
"nīl ūltrā pōscō, rĕfĕr īn cōnvīvĭă grēssūm;
āpprŏpĕrēmŭs;" ăīt "nōn iām tĭbĭ pēctŏră pūbīs
Sīdŏnĭaē fŏdĭēndă mănū tūtāntĭă rēgēm.
hōc iŭgŭlō dēxtram ēxplōrā. nāmque haēc tĭbĭ fērrūm,
sī Poēnum īnvāsīssĕ părās, pēr vīscĕră fērrūm
nōstra ēst dūcēndūm. tārdām nē spērnĕ sĕnēctām.
ōppōnām mēmbra ātque ēnsem ēxtōrquērĕ nĕgātūm
mōrtĕ mĕa ērĭpĭām." lăcrĭmaē tūnc ōrĕ prŏfūsaē
ēt māgnī sŭpĕrūm cūrā sērvātŭs ĭn ārmă
Scīpĭădaē Poēnūs, nēc tāntūm fātă dĕdērūnt
ēxtērnā pĕrăgī dēxtrā. pūlchērrĭmŭs īraē
ēt dīgnūs fĭĕrī cōmpōs mĕmŏrābĭlĭs aūsī,
āmīsīt quāntām pŏsĭtō cōnāmĭnĕ laūdēm,
cuī tāntum ēst vŏlŭīssĕ dĕcūs! tūm rēddĕrĕ sēsē
fēstīnānt ĕpŭlīs ēt trīstĭă frōntĕ sĕrēnānt,
dōnēc laētă vĭrūm sōlvīt cōnvīvĭă sōmnūs.
Pōstĕră lūx Phăĕthōntĭs ĕquōs prōfērrĕ părābāt
iām răpĭdō sūmmīs cūrrū splēndēntĕ sŭb ūndīs.
ēt iŭvĕnīs māgnō gĕnĕrātŭs Hămīlcărĕ dūrās
iām dūdum ēxērcēt cūrās: Cārthāgĭnĭs ārcēs
īrĕ fĕrōx Māgo ēt pătrĭbūs pōrtārĕ iŭbētūr
nūntĭŭs āctă dŭcīs. praēda ēt cāptīvă lĕgūntūr
cōrpŏră dērēptaēquĕ vĭrīs sūb Mārtĕ crŭēntō
ēxŭvĭaē, faūstī sŭpĕrīs lībāmĭnă bēllī.
āltĕră cūrārūm Lĭbўcīs dīmīttĭtŭr ōrīs
heū Dĕcĭūs, rĕdŭcī lēntās sērvātŭs ăd īrās,
nī poēnā iŭvĕnem īndīgnūm mĭsĕrātŭs ăb āltō
Iūppĭtĕr āntīquām Bāttī vērtīssĕt ăd ūrbēm.
hīc Pēllaēă vĭrūm Ptŏlŏmaēī scēptră vĕhēntūm
ērĭpŭērĕ mĭnīs, rĕsŏlūtăquĕ vīncŭlă cōllō.
ātque ĕădēm vītaē cūstōs mōx deīndĕ quĭētō
āccēpīt tēllūs ōssa īnvĭŏlātă sĕpūlcrō.
Nēc Vĕnĕrem īntĕrĕā fŭgĭt ēxōptābĭlĕ tēmpūs
Poēnōrūm mēntēs caēcō pēr laētă prĕmēndī
ēxĭtĭo ēt lūxū cōrda īmpōrtūnă dŏmāndī.
spārgĕrĕ tēlă mănū pāssīm fāllēntĭă nātīs
īmpĕrăt ēt tăcĭtās īn pēctŏră mīttĕrĕ flāmmās.
tūm pŭĕrīs dūlce ārrīdēns: "ĕăt īmprŏbă Iūnŏ
ēt nōs (nēc mīrūm, quĭd ĕnīm sŭmŭs?) āctă sĕcūndīs
dēspĭcĭāt. vălĕt īllă mănū, vălĕt īllă lăcērtīs;
pārvŭlă nōs ārcū pŭĕrīlī spīcŭlă sēnsīm
fūndĭmŭs, ēt nūllūs nōstrō dē vūlnĕrĕ sānguīs.
vērum ăgĭte, ō mĕă tūrbă, prĕcōr (nūnc tēmpŭs) ădēstĕ
ēt Tўrĭām pūbēm tăcĭtīs ēxūrĭtĕ tēlīs.
āmplēxū mūltōquĕ mĕrō sōmnōquĕ vĭrōrūm
prōflīgānda ăcĭēs, quām nōn pērfrēgĕrĭt ēnsīs,
nōn īgnēs, nōn īmmīssīs Grādīvŭs hăbēnīs.
cōmbĭbăt īllāpsōs dūctōr pēr vīscĕră lūxūs,
nēc pŭdĕāt pīctō fūltūm iăcŭīssĕ cŭbīlī,
nēc crīnem Āssўrĭō pērfūndĕrĕ pūgnĕt ămōmō.
īllĕ sŭb hībērnō sōmnōs ēdūcĕrĕ caēlō
iāctātōr tēctīs mālīt cōnsūmĕrĕ nōctēs,
āc pōnāt rītūs vēscēndī saēpĕ cĭtātō
dūm rĕsĭdēt sūb cāssĭde ĕquō, dīscātquĕ Lўaēō
īmbēllēm dōnārĕ dĭēm. tūm deīndĕ mădēntī
pōst ĕpŭlās sīt grātă chĕlŷs, sēgnīsquĕ sŏpōrās
aūt nōstrō vĭgĭlēs dūcāt sūb nūmĭnĕ nōctēs."
Haēc pōstquām Vĕnŭs, āpplaūdīt lāscīvŭs ĕt āltō
mīttīt sē caēlō nĭvĕīs ēxērcĭtŭs ālīs.
sēntīt flāmmĭfĕrās pūbēs Maūrūsĭă pēnnās,
ēt părĭtēr fūsīs tĕpŭērūnt pēctŏră tēlīs.
Bācchī dōnă vŏlūnt ĕpŭlāsque ēt cārmĭnă rūrsūs
Pīĕrĭā lĭquĕfāctă lўrā. nōn ācĕr ăpērtō
dēsūdāt cāmpō sŏnĭpēs, nōn ūllă pĕr aūrās
lāncĕă nūdātōs ēxērcēt tōrtă lăcērtōs.
mōllītaē flāmmīs lŷmphaē lānguēntĭă sōmnō
mēmbră fŏvēnt, mĭsĕrīsquĕ bŏnīs pĕrĭt hōrrĭdă vīrtūs.
īpse ĕtĭam āfflātūs fāllēntĕ Cŭpīdĭnĕ dūctōr
īnstaūrāt mēnsās dăpĭbūs rĕpĕtītquĕ vŏlēntūm
hōspĭtĭa ēt pătrĭās paūlātīm dēcŏlŏr ārtēs
ēxŭĭt ōccūltā mēntēm vītiāntĕ săgīttā.
āltĕră iām pătrĭa ātque aēquō sŭb hŏnōrĕ vŏcātūr
āltĕră Cārthāgō Căpŭa, īntāctūmquĕ sĕcūndaē
fōrtūnae īngĕnĭūm vĭtĭa āllĭcĭēntĭă quāssānt.
nēc lūxūs ūllūs mērsaēquĕ lĭbīdĭnĕ vītaē
Cāmpānīs mŏdŭs. āccŭmŭlānt vărĭāsquĕ pĕr ārtēs
scēnārūm cērtānt ĕpŭlās dīstīnguĕrĕ lūdō,
ūt strĕpĭt āssĭdŭē Phrўgĭam ād Nīlōtĭcă lōtōn
Mēmphĭs Ămŷclaēō pāssīm lāscīvă Cănōpō.
īmprīmīs dūlcēm Poēnō laētāntĕ pĕr aūrēs
nūnc vōce īnfūndīt Teūthrās, nūnc pēctĭnĕ cāntūm.
īsque ŭbĭ mīrāntēm rĕsŏnāntĭă pōllĭcĕ fīlă
dūctōrēm vīdīt Lĭbўaē, cănĕre īndĕ sŭpērbās
Āŏnĭaē laūdēs sēnsīm tēstūdĭnĭs ōrsūs
cōncōrdēm cĭthăraē mōvīt pēr cārmĭnă līnguām,
vīncĕrĕ līnquēntēs vītām quaē pōssĭt ŏlōrēs.
ātque haēc ē mūltīs cārpsīt mōllīssĭmă mēnsaē:
"Ārgŏlĭcīs quōndām pŏpŭlīs, mīrābĭlĕ dīctū,
ēxaūdītă chĕlŷs lăpĭdēm tēstūdĭnĕ fēlīx
dūcĕre ĕt īn mūrīs pŏsŭīssĕ vŏlēntĭă sāxă.
haēc Āmphīŏnĭō vāllāvīt pēctĭnĕ Thēbās
āc sĭlĭce āggĕrĭbūs pēr sē scāndēntĕ lŏcātīs
iūssĭt ĭn īmmēnsūm cāntātās sūrgĕrĕ tūrrēs.
āltĕră tūrbātūm plēctrō mŏdĕrātă prŏfūndūm
ēt tĕnŭīt phōcās ĕt ĭn ōmnī Prōtĕă fōrmā
trāxĭt ĕt aēquŏrĕō pōrtāvĭt Ărīŏnă dōrsō.
nām quaē Pēlĭăcā fōrmābāt rūpĕ cănēndō
hērōūm mēntēs ēt māgnī pēctŏra Ăchīllīs,
Cēntaūrō dīlēctă chĕlŷs cōmpēscĕrĕt īrās
pērcūssā fĭdĕ vēl pĕlăgī vēl trīstĭs Ăvērnī.
nāmquĕ chăōs, caēcām quōndām sĭnĕ sīdĕrĕ mōlēm
nōn sūrgēntĕ dĭe, āc mūndūm sĭnĕ lūcĕ cănēbāt.
tūm dĕŭs ūt lĭquĭdī dīscīssēt stāgnă prŏfūndī
tēllūrīsquĕ glŏbūm mĕdĭā cōmpāgĕ lŏcāssēt,
ūt cēlsūm sŭpĕrīs hăbĭtārĕ dĕdīssĕt Ŏlŷmpūm,
cāstăquĕ Sātūrnī mōnstrābāt saēcŭlă pātrīs.
sēd quōs pūlsābāt Rīphaēum ād Strŷmŏnă nērvōs
aūdītūs sŭpĕrīs, aūdītūs mānĭbŭs Ōrpheūs,
ēmĕrĭtō fūlgēnt clāra īntēr sīdĕră caēlō.
hūnc ĕtĭām mātēr, tōtā cŏmĭtāntĕ sŏrōrūm
Āŏnĭdūm tūrbā, mātēr mīrātă cănēntēm.
nōn īllō Pāngaēă iŭga aūt Māvōrtĭŭs Haēmūs,
nōn īllō mŏdŭlāntĕ sŏnōs stĕtĭt ūltĭmă Thrācē.
cūm sīlvīs vēnērĕ fĕraē, cūm mōntĭbŭs āmnēs,
īmmĕmŏr ēt dūlcīs nīdī pŏsĭtōquĕ vŏlātū
nōn mōtā vŏlŭcrīs cāptīvă pĕpēndĭt ĭn aēthrā.
quīn ĕtĭām, Păgăsaēă rătīs cūm caērŭlă nōndūm
cōgnĭtă tērrēnaē pōntūmque īntrārĕ nĕgārēt,
ād pūppīm sācraē cĭthăra ēlĭcĭēntĕ cărīnaē
āddūctūm cāntū vēnīt mărĕ. pāllĭdă rēgnă
Bīstŏnĭūs vātēs flāmmīsque Ăchĕrōntă sŏnāntēm
plācāvīt plēctro ēt fīxīt rĕvŏlūbĭlĕ sāxūm.
ō dīraē Cĭcŏnūm mātrēs Gĕtĭcīquĕ fŭrōrēs
ēt dāmnātă dĕīs Rhŏdŏpē! tŭlĭt ōră rĕvūlsă
īn pōntūm rīpīs ūtrāquĕ sĕquēntĭbŭs Hēbrūs.
tūm quŏquĕ, cūm răpĭdī căpŭt ā cērvīcĕ rĕcīsūm
pōrtārēnt flūctūs, sŭbĭto ēmĭcŭērĕ pĕr ūndās
ād mūrmūr cētē tōto ēxsūltāntĭă pōntō."
sīc tūnc Pīĕrĭūs bēllīs dūrātă vĭrōrūm
pēctŏră Cāstălĭō frāngēbāt cārmĭnĕ Teūthrās.
Īntĕrĕā plăcĭda āttŭlĕrānt iām flāmĭnă tērrīs
Māgōnēm Lĭbўcīs. laūrō rĕdĭmītă sŭbībāt
ōptātōs pūppīs pōrtūs, pĕlăgōquĕ mĭcābānt
cāptīva ārmă prŏcūl cēlsā fūlgēntĭă prōrā.
āt pătŭlō sūrgēns iām dūdum ēx aēquŏrĕ lātē
naūtĭcŭs īmplēbāt rĕsŏnāntĭă lītŏră clāmōr,
ēt sĭmŭl āddūctīs pērcūssa ād pēctŏră tōnsīs
cēntēnō frāctūs spūmābāt vērbĕrĕ pōntūs.
nēc lēntum īn mĕdĭōs răpĭēnda ād gaūdĭă vūlgūs
prōcūrrīt flūctūs, ēlātăquĕ tūrbă făvōrĕ
cērtātim īngēntī cĕlĕbrāt nŏvă gaūdĭă plaūsū.
aēquātūr rēctōr dīvīs. īllum ūndĭquĕ mātrēs,
īllūm tūrbă mĭnōr, mŏnĭtī gaūdērĕ nĕpōtēs,
ēt sĕnĭōr mănŭs ēt iūxtā pŏpŭlūsquĕ pătrēsquĕ
māctātīs sŭpĕrūm dīgnāntŭr hŏnōrĕ iŭvēncīs.
sīc pătrĭām Māgo ēt pōrtās īngrēssŭs ŏvāntēs
frātērnaē laūdīs fāmā. rŭĭt īndĕ sĕnātūs,
ēt mūltō pātrūm stīpātūr cūrĭă coētū.
tūm dīvōs vĕnĕrātŭs ăvūm dē mōrĕ vĕtūstō
"Mārtem" ăĭt "ēgrĕgĭum ēt frāctās, quīs Ītălă tēllūs
nītēbātŭr, ŏpēs, pārs īpse haūd pārvă lăbōrūm,
nūntĭŏ. pūgnātūm sŭpĕrīs īn vōtă sĕcūndīs.
ēst lŏcŭs, Aētōlī sīgnāt quēm glōrĭă rēgīs,
pōssēssūs quōndām prīsca īntēr saēcŭlă Daūnō.
ūmēntēs răpĭdō cīrcūmdāt gūrgĭtĕ cāmpōs
Aūfĭdŭs ēt stāgnīs īntērcĭpĭt ārvă rĕfūsīs,
mōx flūctūs fĕrĭt Hādrĭăcōs māgnōquĕ frăgōrĕ
cēdēntem īmpēllīt rētrōrsŭs ĭn aēquŏră pōntūm.
hīc Vārro ēt māgnūm Lătĭa īntēr nōmĭnă Paūlūs
nōmēn, quīs rērūm dŭcĭbūs pērmīssă pŏtēstās,
vīxdūm dēpūlsā nīgraē cālīgĭnĕ nōctīs
īnvādūnt cāmpum ēt lātē fūlgēntĭbŭs ārmīs
āccēndūnt ūltrō lūcēm sūrgēntĭs Ĕōī.
nōs cōntrā (nām gērmānūm fŭrŏr ācĕr ăgēbāt
ōptātaē pūgnaē) cāstrīs cĭtă sīgnă mŏvēmūs.
īntrĕmĭt ēt tēllūs ēt pūlsūs mūgĭt Ŏlŷmpūs.
hīc flŭvĭum ēt cāmpōs ābscōndīt caēdĕ vĭrōrūm
dūctōr, quō nūmquām māiōrem ād bēllă tŭlērūnt
rēctōrēm tērraē. vīdī cūm tūrbĭnĕ saēvō
Aūsŏnĭa ēt sŏnĭtū bēllāntīs fūsă pĕr āgrōs
ūnī tērgă dărēt. vīdī cūm Vārrŏ cĭtātō
aūfērrētŭr ĕquō prōiēctīs dēgĕnĕr ārmīs.
quīn ēt māgnănĭmūm pērfōssō cōrpŏrĕ tēlīs
strāgĕ sŭpēr sŏcĭūm vīdī tē, Paūlĕ, cădēntēm.
Aēgātēs īlle ēt sērvīlĭă foēdĕră lārgā
ūltūs caēdĕ dĭēs. nōn plūs ōptāssĕ lĭbērēt,
quām tūm cōncēssīt dēxtēr dĕŭs. āltĕră iām lūx
sī tālīs rĕdĕāt, pŏpŭlīs sīs ōmnĭbŭs ūnă
tūm, Cārthāgŏ, căpūt tērrāsquĕ cŏlārĕ pĕr ōmnēs.
tēstēs hī strāgīs, quōs sīgnum īllūstrĕ sŭpērbīs
mōs laēvā gēstārĕ vĭrīs." tūm fūndĭtŭr āntĕ
ōra ādmīrāntūm praēfūlgēns ānŭlŭs aūrō
dātquĕ fĭdēm vērbīs haūd pārvo īnsīgnĭs ăcērvō.
hīnc ĭtĕrūm rĕpĕtēns "rēstāt nūnc sēdĭbŭs īmīs
vērtēnda ātque aēquāndă sŏlō iām sūbrŭtă Rōmă.
ānnītāmŭr," ăīt "vīrēs rĕfŏvētĕ tŏt haūstās
cāsĭbŭs, ēt pătĕānt nōn pārca aērārĭă dēxtrīs,
quās ĕmĭmūs bēllō. dēfīt iām bēlŭă, trīstīs
Aūsŏnĭīs tērrōr, nēcnōn ălĭmēntă fătīgānt."
Ātque ĕă dūm mĕmŏrāt, tōrvō cōnvērsŭs ĭn ōră
Hānnōnīs vūltū, quēm glīscēns glōrĭă prāvūm
dūctōrīs stŭdĭō iām dūdum ăgĭtābăt ăcērbō:
"iāmnĕ tĭbī dēxtrās īncēptăquĕ nōstră prŏbāmūs?
iām fās Dārdănĭō mē nōn sērvīrĕ cŏlōnō?
ānne ĭtĕrum Hānnĭbălēm dēdī plăcĕt? ātră vĕnēnō
īnvĭdĭaē nīgrōque ūndāntĭă pēctŏră fēllĕ
tāndēm tōt tĭtŭlīs tōtque ēxōrātă trŏpaēīs
īnfēlīx mūtā. dēxtra ēn, ēn dēxtĕră, quām tū
Aēnĕădīs lăcĕrārĕ dăbās, ēt lītŏra ĕt āmnēs
ēt stāgna ēt lātōs īmplēvīt sānguĭnĕ cāmpōs."
haēc Māgo, ātque ănĭmōs făvŏr haūd ōbscūrŭs ălēbāt.
Cuī sĭmŭl īnvĭdĭa ātque īrā stĭmŭlāntĭbŭs Hānnōn:
"tālĭă vēsānī iŭvĕnīs cōnvīcĭă mīrōr
haūd ĕquĭdēm. tŭmĕt īngĕnĭō, frātērnăquĕ cōrdă
nōn tārde āgnōscās ēt vīrūs fūtĭlĕ līnguaē.
quī nē mūtātūm vānīs ābsīstĕrĕ crēdāt,
nūnc pācem ōrāndūm, nūnc īmprŏbă foēdĕrĕ rūptō
ārmă rĕpōnēnda ēt bēllum ēxĭtĭālĕ căvēndūm
aūctŏr ĕgo. ātque ădĕō vōsmēt pērpēndĭtĕ, quaēsō,
quīd fĕrăt. haūd ălĭūd nōbīs cēnsērĕ rĕlīctūmst.
tēlă, vĭrōs, aūrūm, clāssēs, ălĭmēntă prĕcātūr
bēllĭgĕrāmquĕ fĕrām. vīctūs nōn plūră dĕdīssēm.
sānguĭnĕ Dārdănĭō Rŭtŭlōs sătŭrāvĭmŭs āgrōs,
ēt iăcĕt īn cāmpīs Lătĭūm. dēpōnĕrĕ cūrās
tāndem ērgō bŏnĕ dā vīctōr, lĭcĕātquĕ sĕdērĕ
īn pătrĭā, lĭcĕāt nōn ēxhaūrīrĕ răpācīs
īmpēnsīs bēllī văcŭātōs saēpĕ pĕnātēs.
nūnc ēn, nūnc, īnquām (fālsa ūt praēsāgĭă nōstră
sīnt, ōrō, mēnsque aūgŭrĭō lūdātŭr ĭnānī)
haūd prŏcŭl ēst fūnēstă dĭēs. ātrōcĭă nōvī
cōrda āc prōspĭcĭō nātās ē clādĭbŭs īrās.
vōs ĕgŏ, vōs mĕtŭō, Cānnaē. sūmmīttĭtĕ sīgnă
ātque ădĕō tēmptāte, ăgĕdum, āc dēpōscĭtĕ pācēm:
nōn dăbĭtūr. părăt īllĕ dŏlōr, mĭhĭ crēdĭtĕ, māiūs
ēxĭtĭum āccēptō, cĭtĭūsque haēc foēdĕră vīctōr
quām vīctūs dăbĭt. ātque ădĕō, quī tāntă sŭpērbō
fāctă sŏnās ōre ēt spūmāntī tūrbĭnĕ pērflās
īgnōrāntum aūrēs, dīc, ēn, gērmānŭs ĭn ārmīs
īllĕ tŭūs pār Grādīvō, pēr saēcŭlă tēllūs
cuī sĭmĭlēm nūmquām dūctōrem īn bēllă crĕāvīt,
moēnĭă Rōmŭlĕaē cūr nōndūm vīdĕrĭt ūrbīs.
scīlĭcĕt ē grĕmĭō mātrūm răpĭāmŭs ĭn hōstēm
nōndūm pōrtāndīs hăbĭlēs grăvĭōrĭbŭs ārmīs,
aērātās iūssī tēxāmūs mīllĕ cărīnās,
ātque ōmnīs Lĭbўaē quaērātūr bēlŭă tērrīs,
ūt lōnga īmpĕrĭa ātque ārmātōs prōrŏgĕt ānnōs
Hānnĭbăl ēt rēgnūm trăhăt ūsque īn tēmpŏră fātī.
vōs vērō (nĕque ĕnim ōccūltō cīrcūmdămŭr āstū)
nē dūlcēs spŏlĭātĕ dŏmōs, cāstrīsquĕ pŏtēntūm
ātque ŏpĭbūs sāncītĕ mŏdūm. pāx ōptĭmă rērūm,
quās hŏmĭnī nōvīssĕ dătum ēst, pāx ūnă trĭūmphīs
īnnŭmĕrīs pŏtĭōr, pāx cūstōdīrĕ sălūtēm
ēt cīvēs aēquārĕ pŏtēns rĕvŏcētŭr ĭn ārcēs
tāndēm Sīdŏnĭās, ēt fāmă fŭgētŭr ăb ūrbĕ
pērfĭdĭaē, Phoēnīssă, tŭā. sī tāntă lĭbīdŏ
ārmōrūm tĕnĕt ātque ēnsēs nōn rēddĕrĕ pērstāt
pōscēntī pătrĭaē, nīl sūppĕdĭtārĕ fŭrōrī
hōrtŏr ĕt haēc frātrī Māgōnēm dīctă rĕfērrĕ."
Plūra ānnēctēntēm (nĕque ĕnīm sătĭāvĕrăt īrās
dīcēndō) clāmōr tūrbāt dīvērsă vŏlēntūm:
"sī Lĭbўaē dĕcŭs, haūd ūllī sŭpĕrābĭlĭs ārmīs,
Hānnĭbăl ēst īraē tĭbĭ, dēstĭtŭēmŭs ăd īpsās
vīctōrēm mētās nĕc ŏpum ādiūmēntă fĕrēmūs,
īnvĭdĭa ūnīūs scēptra ūt iām pārtă rĕtārdēt?"
īnde ălăcrēs trĭbŭūnt, quaē bēllī pōscĕrĕt ūsūs,
ābsēntīquĕ sŭūm iāctānt sūb tēstĕ făvōrēm.
mōx ĕădēm tērrīs plăcĭtūm trādūcĕre Hĭbērīs
dūm mălŭs ōbtrēctāt fācta īmmōrtālĭă līvōr
nēc sĭnĭt ādiūtās dūctōrīs crēscĕrĕ laūdēs.
Nunc age, quos clades insignis Iapyge campo
uerterit ad Libyam populos Sarranaque castra,
expediam. stat nulla diu mortalibus usquam
Fortuna titubante fides. adiungere dextras
certauere palam rumpenti foedera Poeno
(heu nimium faciles lassis diffidere rebus!)
saeuior ante alios iras seruasse repostas
atque odium renouare ferox in tempore Samnis
mox leuis et sero pensurus facta pudore
Bruttius, ambiguis fallax mox Apulus armis,
tum gens Hirpini uana indocilisque quieti
et rupisse indigna fidem, ceu dira per omnes
manarent populos foedi contagia morbi.
iamque Atella suas iamque et Calatia adegit
fas superante metu Poenorum in castra cohortes.
inde Phalanteo leuitas animosa Tarento
Ausonium laxare iugum. patefecit amicas
alta Croton portas Afrisque ad barbara iussa
Thespiadum docuit summittere colla nepotes.
idem etiam Locros habuit furor. ora uadosi
litoris, Argiuos maior qua Graecia muros
seruat et Ionio alluitur curuata profundo,
laetas res Libyae et fortunam in Marte secuta
iurauit pauitans Tyrio sua proelia Marti.
iam uero, Eridani tumidissimus accola, Celtae
incubuere malis Italum ueteresque doloris
tota se socios properarunt iungere mole.
Sed fas id Celtis, fas impia bella referre
Boiorum fuerit populis: Capuaene furorem,
quem Senonum genti, placuisse, et Dardana ab ortu
moenia barbarico Nomadum sociata tyranno
quisnam mutato tantum nunc tempore credat?
luxus et insanis nutrita ignauia lustris
consumptusque pudor peccando unisque relictus
diuitiis probrosus honor lacerabat hiantem
desidia populum ac resolutam legibus urbem.
insuper exitio truculenta superbia agebat.
nec uitiis derant uires. non largior ulli
Ausoniae populo (sic tum Fortuna fouebat)
aurique argentique modus; madefacta ueneno
Assyrio maribus uestis medioque dierum
regales epulae atque ortu conuiuia solis
deprensa et nulla macula non illita uita.
tum populo saeui patres, plebesque senatus
inuidia laeta, et collidens dissona corda
seditio. sed enim interea temeraria pubis
delicta augebat pollutior ipsa senectus.
nec, quos uile genus despectaque lucis origo
foedabat, sperare sibi et deposcere primi
derant imperia ac patriae pereuntis habenas.
quin etiam exhilarare uiris conuiuia caede
mos olim et miscere epulis spectacula dira
certantum ferro, saepe et super ipsa cadentum
pocula respersis non parco sanguine mensis.
Hos astu aggressus, quo uerteret acrius aegras
ad Tyrios mentes, quae nulla sorte daturam
certus erat Romam (neque enim impetrata uolebat)-
Pacuuio fuit haud obscurum crimine nomen-
hortatur summi partem deposcere iuris
atque alternatos sociato consule fasces
et, si partita renuant sedisse curuli
aequatumque decus geminasque uidere secures,
ultorem ante oculos atque ora astare repulsae.
ergo electa manus gressu fert dicta citato.
antistat cunctis praecellens Virrius ore,
sed genus obscurus nullique furore secundus.
qui postquam coetu patrum ingentique senatu
impia dementis uulgi ac uix tota profudit
consulta et tumidis incendit uocibus aures,
concordi fremitu renuentum effunditur asper
toto e concilio clamor. tum quisque fatigat
increpitans, uocumque tremit certamine templum.
Hic Torquatus auum fronte aequauisse seuera
nobilis "heu Capua portantes talia dicta
Romuleis durastis" ait "succedere muris,
ad quos non ausi Carthago atque Hannibal arma
post Cannas afferre suas? numquamne per aures
it uestras, in Tarpeia cum sede Latini
orarent paria, haud uerbis, haud uoce, sed acri
propulsum dextra, qui tum mandata superbo
ore apportabat, tanto per limina templi
turbine praecipitem reuoluti corporis actum,
ut saeuo afflictus saxo spectante piaret
tristia dicta Ioue et lueret uerba impia leto?
en ego progenies eius, qui sede Tonantis
expulit orantem et nuda Capitolia consul
defendit dextra." rabidum hinc palmasque uirorum
intentantem oculis proauitaque facta parantem
ut uidit maiore adeo crudescere motu,
excipit his frendens Fabius: "pro cuncta pudendi!
sedes, ecce, uacat belli uiduata procella;
quem, quaeso, e uobis huic imposuisse paratis
inque locum Pauli quemnam datis? an tua, Virri
prima atque ante alios sors concedente senatu
te citat ac nostris aequat iam purpura Brutis?
i, demens, i, quo tendis; tibi perfida fasces
det Carthago suos." medio feruore loquentis
impatiens ultra gemitu cohibere furorem
fulminea toruum exclamat Marcellus ab ira:
"quae tandem et quam lenta tenet patientia mentem,
o confuse nimis Gradiui turbine Varro,
ut perferre queas furibunda insomnia consul?
nonne exturbatos iam dudum limine templi
praecipites agis ad portas et discere cogis
semiuiros, quod sit nostro de more creati
consulis imperium? non umquam sobria pubes
et peritura breui, moneo, ocius urbe facesse.
muros ante tuos, ut par est, debita ductor
armatus responsa dabit." consurgere cuncti
hinc pariter magnoque uiros clamore premebant.
necnon et foribus propere Campana iuuentus
extulit ipsa gradum, tantaeque dolore repulsae
concitus Hannibalem uoluebat Virrius ore.
Fuluius (huic nam spondebant praesagia mentis
uenturum decus et Capuae pereuntis imago
iam tum erat ante oculos) "non si Carthaginis" inquit
"ductorem uestris deuinctum colla catenis
Romam uictor agas, posthac intrare Quirini
sacratas dabitur sedes. tende ocius, oro,
quo mens aegra uocat." referunt haec inde citati
mixta minis et torua trucis responsa senatus.
Tantane, Omnipotens, caligine mersa latere
fata placet? ueniet quondam felicior aetas,
cum pia Campano gaudebit consule Roma
et per bella diu fasces perque arma negatos
ultro ad magnanimos referet secura nepotes.
poena superborum tamen haec durabit auorum,
quod non ante suos Capua ad suffragia mittet,
quam Carthago suos. Postquam nunc dicta senatus,
nunc facta exposuit, tum ueris falsa per artem
Virrius admiscens cecinit fatale cruenti
turbatis signum belli. furiata iuuentus
arma, arma Hannibalemque uolunt. ruit undique uulgus
et Poenos in tecta uocant. ingentia facta
Sidonii iuuenis celebrant: ut ruperit Alpes
Herculei socius decoris diuisque propinquas
transierit cursu rupes, ut caede referta
clauserit Eridani uictor uada, uictor ut idem
Lydia Romano turbarit stagna cruore,
ut Trebiae ripas aeterno nomine famae
tradiderit Paulumque idem inter proelia et idem
Flaminium, proceres rerum, demiserit umbris.
his super excisam primori Marte Saguntum
et iuga Pyrenes et Hiberum et sacra parentis
iuratumque uiro bellum puerilibus annis
accumulant. unum ducibus tot caede peremptis,
tot fusis acie, stare inter proelia nullis
attactum telis. superum cum munere detur
huic sociare uiro dextras et foedere iungi,
fastus exsanguis populi uanumque tumorem
nimirum Capua et dominatum perferat urbis
ceu famulis fasces aequataque iura negantis?
prorsus enim tanto potiorem nomine habendum
Varronem, ut fugiat consul fulgentior ostro.
Talia iactantes iam lectam sorte parabant
mittere quae Tyrios adiungat foedere pubem.
sed non inuictum ponebat pectore robur
tum solum Decius Capuae decus. isque receptus
in medios coetus (neque enim differre dabatur)
"itis," ait "ciues, uiolanda ad iura parentum
damnatumque caput temerati foederis aris
iungitis hospitio? quae tanta obliuio recti!
magnum atque in magnis positum populisque uirisque
aduersa re stare fidem. nunc tempus inire
proelia pro Rutulis, nunc signa aciemque mouere,
dum trepidae res et medicinam uulnera poscunt.
is locus officio, cum cessant prospera cumque
dura ad opem Fortuna uocat. nam laeta fouere
haudquaquam magni est animi decus. huc, age, adeste.
noui dis animas similes et pectora magnis
numquam angusta malis; capiunt, mihi credite, Cannas
et Thrasymenna uada et Pauli memorabile letum.
hi sunt qui uestris infixum moenibus hostem
deiecere manu et Capuam eripuere superbis
Samnitum iussis. hi sunt qui iura dedere
terrore expulso Sidicinaque bella remorunt.
quos fugitis socios? quosue additis? ille ego sanguis
Dardanius, cui sacra pater, cui nomina liquit
a Ioue ducta Capys magno cognatus Iulo,
ille ego semihomines inter Nasamonas et inter
saeuum atque aequantem ritus Garamanta ferarum
Marmarico ponam tentoria mixtus alumno
ductoremque feram, cui nunc pro foedere proque
iustitia est ensis solaeque e sanguine laudes?
non ita, non Decio permixtum fasque nefasque,
haec ut uelle queat. nullo nos inuida tanto
armauit natura bono, quam ianua mortis
quod patet et uita non aequa exire potestas."
Haec uana auersas Decius iactauit ad aures.
ast delecta manus iungebat foedera Poeno.
iamque aderat praemissa duci turbante tumultu
Autololes numerosa cohors. ipse agmine magno
festinata citus per campos signa mouebat.
et Decius: "nunc hora, uiri, nunc tempus. adeste,
dum Capua dignum, dum me duce dextera uindex
molitur facinus. procumbat barbara pubes.
pro se quisque alacres rapite hoc decus. hostis adire
si parat, obstructas praebete cadauere portas
et ferro purgate nefas. hic denique solus
eluerit sanguis maculatas crimine mentes."
Dumque ea nequiquam non ulli laeta profatur,
audita asperitate uiri coeptoque feroci,
multa feta gerens ira praecordia Poenus
astabat muris propereque accersere lectos
immitem castris Decium iubet. horrida uirtus
armatumque fide pectus rectique cupido
et maior Capua mens imperterrita mole
inuicta stabat toruoque minacia uultu
iussa ducis uerbisque etiam incessebat amaris.
quem Libyae rector tot signa, tot arma ferentes
spernentem increpitans magno clamore profatur:
"post Paulum, post Flaminium componimur, eheu,
uecordi Decio, mecum certasse uolenti
in decus et famam leti. rapite ite citati
signa, duces. pateatne mihi Campana uetante
urbs Decio, explorare libet, noua bella mouenti
cui patuere Alpes, saxa impellentia caelum
atque uni calcata deo." suffuderat ora
sanguis, et a toruo surgebant lumine flammae.
tum rictus spumans et anhelis faucibus acta
uersabant penitus dirum suspiria murmur.
sic urbem inuectus toto comitante senatu
et uulgo ad spectanda ducis simul ora ruente
effundit cunctam rabiem irarumque procellas.
Necnon et Decio propiora pericula mentem
flammarant, tempusque adeo cernebat adesse,
quo laudes ducis inuicti superaret inermis.
non illum fuga, non clausi occuluere penates,
sed liber, ueluti nullus penetrasset in urbem
Hannibal, intrepido seruauerat otia uultu,
cum iuuenem saeuis, horrendum, concitus armis
inuadit globus et pedibus sublime sedentis
ductoris sistit. tonat inde ferocibus alte
incessens uictor dictis: "solusne ruentem
fulcire et reuocare paras a funere Romam,
o demens? en, qui diuum mihi munera tanta
eripiat. Decio prorsus seruabar inerti
uincendus, Decio imbelli, cui femina nulla
orta in Agenoreis nostrae Carthaginis oris
cesserit. huic agedum (nam cur indigna feramus?)
magnanimo, miles, meritas innecte catenas."
dixerat haec, necdum finem conuicia norant.
illatus uelut armentis super ardua colla
cum sese imposuit uictorque immane sub ira
infremuit leo et immersis grauis unguibus haesit,
mandit anhelantem pendens ceruice iuuencum.
at Decius, dum uincla ligant "necte ocius" inquit
"(nam sic Hannibalem decet intrauisse) catenas,
foederis infausti pretium. sic uictima prorsus
digna cadit Decius. nec enim te sanguine laetum
humano sit fas caesis placasse iuuencis.
en dextra! en foedus! nondum tibi curia necdum
templorum intrati postes: iam panditur acri
imperio carcer. perge ac primordia tanta
accumula paribus factis. mihi fama sub umbras
te feret oppressum Capuae cecidisse ruinis."
nec plura effari concessum. obnubitur atra
ueste caput, trahiturque ferox ante ora suorum.
Exin uictor ouans sedato pectore tandem
spectandis urbis tectis templisque serenos
laetus circumfert oculos et singula discit:
quis muris sator, et pubes sit quanta sub armis,
quot bello pateant argenti aerisque talenta,
nunc qualis frenata acies, nunc deinde pedestris
copia quanta uiris. monstrant Capitolia celsa
Stellatesque docent campos Cereremque benignam.
Iamque diem ad metas defessis Phoebus Olympo
impellebat equis, fuscabat et Hesperus umbra
paulatim infusa properantem ad litora currum:
instituunt de more epulas festamque per urbem
regifice exstructis celebrant conuiuia mensis.
ipse deum cultu et sacro dignatus honore
praecipuis multoque procul splendentibus ostro
accipitur sublime toris. non una ministri
turba gregis: posuisse dapes his addita cura,
his adolere focos, his ordine pocula ferre;
necnon et certis struitur penus. aspera mensa
pondera caelati fulgent antiquitus auri.
eripiunt flammae noctem, strepituque mouentum
murmurat alta domus. stupet inconsuetus opimae
Sidonius mensae miles faciemque superbi
ignotam luxus oculis mirantibus haurit.
uescitur ipse silens et tantos damnat honores
esse epulis facilesque coli tanto agmine mensas,
donec pulsa fames et Bacchi munera duram
laxarunt mentem. tum frontis reddita demum
laetitia et positae grauiores pectore curae.
Personat Euboica Teuthras testudine, Cymes
incola, et obtusas immiti murmure saeuae
inter bella tubae permulcet cantibus aures.
namque Iouem et laetos per furta canebat amores
Electraeque toros Atlantidos, unde creatus
proles digna deum tum Dardanus, isque Tonanti
ut det Erichthonium magna de stirpe nepotem.
hinc Tros, hinc Ilus, generis tunc ordine longo
Assaracus, nulloque minor famaue manuue
tum Capys ut primis dederit sua nomina muris.
concelebrant plausu pariter Sidonia pubes
Campanaeque manus. ante omnes ductor honori
nominis augusto libat carchesia ritu;
cetera quem sequitur Bacchique e more liquorem
irrorat mensis turba ardescitque Lyaeo.
Interea, Tyrio resoluta in gaudia coetu
conuerso (neque enim, iuuenis non digne sileri,
tramittam tua coepta libens famamque negabo
quamquam imperfectis, magnae tamen indolis, ausis)
mens una, inuiolata mero nullisque uenenis
potando exarmata decus, pugnaeque necisque
Sidoniae tacito uoluebat pectore molem.
quoque esset miranda magis tam sacra libido,
Pacuuio genitus patrias damnauerat artes.
is uariis oneratum epulis atque atria tardo
linquentem gressu comitatus pone parentem,
postquam posse datum meditata aperire nouosque
pandere conatus et liber parte relicta
tectorum a tergo patuit locus, "accipe digna
et Capua et nobis" inquit "consulta" togaque
armatum amota nudat latus: "hoc ego bellum
conficere ense paro atque auulsum ferre Tonanti
rectoris Libyci uictor caput. hic erit ille,
qui polluta dolis iam foedera sanciet, ensis.
si perferre nequit spectacula tanta senectus
et tremit inceptis lasso maioribus aeuo,
at tu securis concede penatibus et me
linque meae menti. summum quod credis et aequas
Hannibalem superis, o quantum nomine maior
iam Poeno tibi natus erit!" uibrabat ab ore
ignis atrox, animusque uiri iam bella gerebat,
cum senior tanti pondus conaminis aegra
iam dudum uix aure ferens tremebundus ibidem
sternitur et pedibus crebro pauida oscula figens:
"per si quid superest uitae, per iura parentis
perque tuam nostra potiorem nate, salutem.
absiste inceptis, oro, ne sanguine cernam
polluta hospitia ac tabo repleta cruento
pocula et euersas pugnae certamine mensas.
tune illum, quem non acies nec moenia et urbes
ferre ualent, cum frons propior lumenque corusco
igne micat, tune illa uiri, quae uertice fundit,
fulmina pertuleris, si uiso intorserit ense
diram, qua uertit per campos agmina, uocem?
fallit te, mensas inter quod credis inermem.
tot bellis quaesita uiro, tot caedibus armat
maiestas aeterna ducem. si admoueris ora,
Cannas et Trebiam ante oculos Thrasymennaque busta
et Pauli stare ingentem miraberis umbram.
quid? tanto in casu comitum iuxtaque iacentum
torpebunt dextrae? parce, oro, et desine uelle,
cui nequeas uictor superesse. an tristia uincla
et Decius non erudiunt componere mentem?"
Talia commemorans famae maioris amore
flagrantem ut uidit iuuenem surdumque timori,
"nil ultra posco, refer in conuiuia gressum;
approperemus;" ait "non iam tibi pectora pubis
Sidoniae fodienda manu tutantia regem.
hoc iugulo dextram explora. namque haec tibi ferrum,
si Poenum inuasisse paras, per uiscera ferrum
nostra est ducendum. tardam ne sperne senectam.
opponam membra atque ensem extorquere negatum
morte mea eripiam." lacrimae tunc ore profusae
et magni superum cura seruatus in arma
Scipiadae Poenus, nec tantum fata dederunt
externa peragi dextra. pulcherrimus irae
et dignus fieri compos memorabilis ausi,
amisit quantam posito conamine laudem,
cui tantum est uoluisse decus! tum reddere sese
festinant epulis et tristia fronte serenant,
donec laeta uirum soluit conuiuia somnus.
Postera lux Phaëthontis equos proferre parabat
iam rapido summis curru splendente sub undis.
et iuuenis magno generatus Hamilcare duras
iam dudum exercet curas: Carthaginis arces
ire ferox Mago et patribus portare iubetur
nuntius acta ducis. praeda et captiua leguntur
corpora dereptaeque uiris sub Marte cruento
exuuiae, fausti superis libamina belli.
altera curarum Libycis dimittitur oris
heu Decius, reduci lentas seruatus ad iras,
ni poena iuuenem indignum miseratus ab alto
Iuppiter antiquam Batti uertisset ad urbem.
hic Pellaea uirum Ptolomaei sceptra uehentum
eripuere minis, resolutaque uincula collo.
atque eadem uitae custos mox deinde quieto
accepit tellus ossa inuiolata sepulcro.
Nec Venerem interea fugit exoptabile tempus
Poenorum mentes caeco per laeta premendi
exitio et luxu corda importuna domandi.
spargere tela manu passim fallentia natis
imperat et tacitas in pectora mittere flammas.
tum pueris dulce arridens: "eat improba Iuno
et nos (nec mirum, quid enim sumus?) acta secundis
despiciat. ualet illa manu, ualet illa lacertis;
paruula nos arcu puerili spicula sensim
fundimus, et nullus nostro de uulnere sanguis.
uerum agite, o mea turba, precor (nunc tempus) adeste
et Tyriam pubem tacitis exurite telis.
amplexu multoque mero somnoque uirorum
profliganda acies, quam non perfregerit ensis,
non ignes, non immissis Gradiuus habenis.
combibat illapsos ductor per uiscera luxus,
nec pudeat picto fultum iacuisse cubili,
nec crinem Assyrio perfundere pugnet amomo.
ille sub hiberno somnos educere caelo
iactator tectis malit consumere noctes,
ac ponat ritus uescendi saepe citato
dum residet sub casside equo, discatque Lyaeo
imbellem donare diem. tum deinde madenti
post epulas sit grata chelys, segnisque soporas
aut nostro uigiles ducat sub numine noctes."
Haec postquam Venus, applaudit lasciuus et alto
mittit se caelo niueis exercitus alis.
sentit flammiferas pubes Maurusia pennas,
et pariter fusis tepuerunt pectora telis.
Bacchi dona uolunt epulasque et carmina rursus
Pieria liquefacta lyra. non acer aperto
desudat campo sonipes, non ulla per auras
lancea nudatos exercet torta lacertos.
mollitae flammis lymphae languentia somno
membra fouent, miserisque bonis perit horrida uirtus.
ipse etiam afflatus fallente Cupidine ductor
instaurat mensas dapibus repetitque uolentum
hospitia et patrias paulatim decolor artes
exuit occulta mentem uitiante sagitta.
altera iam patria atque aequo sub honore uocatur
altera Carthago Capua, intactumque secundae
fortunae ingenium uitia allicientia quassant.
nec luxus ullus mersaeque libidine uitae
Campanis modus. accumulant uariasque per artes
scenarum certant epulas distinguere ludo,
ut strepit assidue Phrygiam ad Nilotica loton
Memphis Amyclaeo passim lasciua Canopo.
imprimis dulcem Poeno laetante per aures
nunc uoce infundit Teuthras, nunc pectine cantum.
isque ubi mirantem resonantia pollice fila
ductorem uidit Libyae, canere inde superbas
Aoniae laudes sensim testudinis orsus
concordem citharae mouit per carmina linguam,
uincere linquentes uitam quae possit olores.
atque haec e multis carpsit mollissima mensae:
"Argolicis quondam populis, mirabile dictu,
exaudita chelys lapidem testudine felix
ducere et in muris posuisse uolentia saxa.
haec Amphionio uallauit pectine Thebas
ac silice aggeribus per se scandente locatis
iussit in immensum cantatas surgere turres.
altera turbatum plectro moderata profundum
et tenuit phocas et in omni Protea forma
traxit et aequoreo portauit Ariona dorso.
nam quae Peliaca formabat rupe canendo
heroum mentes et magni pectora Achillis,
Centauro dilecta chelys compesceret iras
percussa fide uel pelagi uel tristis Auerni.
namque chaos, caecam quondam sine sidere molem
non surgente die, ac mundum sine luce canebat.
tum deus ut liquidi discisset stagna profundi
tellurisque globum media compage locasset,
ut celsum superis habitare dedisset Olympum,
castaque Saturni monstrabat saecula patris.
sed quos pulsabat Riphaeum ad Strymona neruos
auditus superis, auditus manibus Orpheus,
emerito fulgent clara inter sidera caelo.
hunc etiam mater, tota comitante sororum
Aonidum turba, mater mirata canentem.
non illo Pangaea iuga aut Mauortius Haemus,
non illo modulante sonos stetit ultima Thrace.
cum siluis uenere ferae, cum montibus amnes,
immemor et dulcis nidi positoque uolatu
non mota uolucris captiua pependit in aethra.
quin etiam, Pagasaea ratis cum caerula nondum
cognita terrenae pontumque intrare negaret,
ad puppim sacrae cithara eliciente carinae
adductum cantu uenit mare. pallida regna
Bistonius uates flammisque Acheronta sonantem
placauit plectro et fixit reuolubile saxum.
o dirae Ciconum matres Geticique furores
et damnata deis Rhodope! tulit ora reuulsa
in pontum ripis utraque sequentibus Hebrus.
tum quoque, cum rapidi caput a ceruice recisum
portarent fluctus, subito emicuere per undas
ad murmur cete toto exsultantia ponto."
sic tunc Pierius bellis durata uirorum
pectora Castalio frangebat carmine Teuthras.
Interea placida attulerant iam flamina terris
Magonem Libycis. lauro redimita subibat
optatos puppis portus, pelagoque micabant
captiua arma procul celsa fulgentia prora.
at patulo surgens iam dudum ex aequore late
nauticus implebat resonantia litora clamor,
et simul adductis percussa ad pectora tonsis
centeno fractus spumabat uerbere pontus.
nec lentum in medios rapienda ad gaudia uulgus
procurrit fluctus, elataque turba fauore
certatim ingenti celebrat noua gaudia plausu.
aequatur rector diuis. illum undique matres,
illum turba minor, moniti gaudere nepotes,
et senior manus et iuxta populusque patresque
mactatis superum dignantur honore iuuencis.
sic patriam Mago et portas ingressus ouantes
fraternae laudis fama. ruit inde senatus,
et multo patrum stipatur curia coetu.
tum diuos ueneratus auum de more uetusto
"Martem" ait "egregium et fractas, quis Itala tellus
nitebatur, opes, pars ipse haud parua laborum,
nuntio. pugnatum superis in uota secundis.
est locus, Aetoli signat quem gloria regis,
possessus quondam prisca inter saecula Dauno.
umentes rapido circumdat gurgite campos
Aufidus et stagnis intercipit arua refusis,
mox fluctus ferit Hadriacos magnoque fragore
cedentem impellit retrorsus in aequora pontum.
hic Varro et magnum Latia inter nomina Paulus
nomen, quis rerum ducibus permissa potestas,
uixdum depulsa nigrae caligine noctis
inuadunt campum et late fulgentibus armis
accendunt ultro lucem surgentis Eoi.
nos contra (nam germanum furor acer agebat
optatae pugnae) castris cita signa mouemus.
intremit et tellus et pulsus mugit Olympus.
hic fluuium et campos abscondit caede uirorum
ductor, quo numquam maiorem ad bella tulerunt
rectorem terrae. uidi cum turbine saeuo
Ausonia et sonitu bellantis fusa per agros
uni terga daret. uidi cum Varro citato
auferretur equo proiectis degener armis.
quin et magnanimum perfosso corpore telis
strage super socium uidi te, Paule, cadentem.
Aegates ille et seruilia foedera larga
ultus caede dies. non plus optasse liberet,
quam tum concessit dexter deus. altera iam lux
si talis redeat, populis sis omnibus una
tum, Carthago, caput terrasque colare per omnes.
testes hi stragis, quos signum illustre superbis
mos laeua gestare uiris." tum funditur ante
ora admirantum praefulgens anulus auro
datque fidem uerbis haud paruo insignis aceruo.
hinc iterum repetens "restat nunc sedibus imis
uertenda atque aequanda solo iam subruta Roma.
annitamur," ait "uires refouete tot haustas
casibus, et pateant non parca aeraria dextris,
quas emimus bello. defit iam belua, tristis
Ausoniis terror, necnon alimenta fatigant."
Atque ea dum memorat, toruo conuersus in ora
Hannonis uultu, quem gliscens gloria prauum
ductoris studio iam dudum agitabat acerbo:
"iamne tibi dextras inceptaque nostra probamus?
iam fas Dardanio me non seruire colono?
anne iterum Hannibalem dedi placet? atra ueneno
inuidiae nigroque undantia pectora felle
tandem tot titulis totque exorata tropaeis
infelix muta. dextra en, en dextera, quam tu
Aeneadis lacerare dabas, et litora et amnes
et stagna et latos impleuit sanguine campos."
haec Mago, atque animos fauor haud obscurus alebat.
Cui simul inuidia atque ira stimulantibus Hannon:
"talia uesani iuuenis conuicia miror
haud equidem. tumet ingenio, fraternaque corda
non tarde agnoscas et uirus futile linguae.
qui ne mutatum uanis absistere credat,
nunc pacem orandum, nunc improba foedere rupto
arma reponenda et bellum exitiale cauendum
auctor ego. atque adeo uosmet perpendite, quaeso,
quid ferat. haud aliud nobis censere relictumst.
tela, uiros, aurum, classes, alimenta precatur
belligeramque feram. uictus non plura dedissem.
sanguine Dardanio Rutulos saturauimus agros,
et iacet in campis Latium. deponere curas
tandem ergo bone da uictor, liceatque sedere
in patria, liceat non exhaurire rapacis
impensis belli uacuatos saepe penates.
nunc en, nunc, inquam (falsa ut praesagia nostra
sint, oro, mensque augurio ludatur inani)
haud procul est funesta dies. atrocia noui
corda ac prospicio natas e cladibus iras.
uos ego, uos metuo, Cannae. summittite signa
atque adeo temptate, agedum, ac deposcite pacem:
non dabitur. parat ille dolor, mihi credite, maius
exitium accepto, citiusque haec foedera uictor
quam uictus dabit. atque adeo, qui tanta superbo
facta sonas ore et spumanti turbine perflas
ignorantum aures, dic, en, germanus in armis
ille tuus par Gradiuo, per saecula tellus
cui similem numquam ductorem in bella creauit,
moenia Romuleae cur nondum uiderit urbis.
scilicet e gremio matrum rapiamus in hostem
nondum portandis habiles grauioribus armis,
aeratas iussi texamus mille carinas,
atque omnis Libyae quaeratur belua terris,
ut longa imperia atque armatos proroget annos
Hannibal et regnum trahat usque in tempora fati.
uos uero (neque enim occulto circumdamur astu)
ne dulces spoliate domos, castrisque potentum
atque opibus sancite modum. pax optima rerum,
quas homini nouisse datum est, pax una triumphis
innumeris potior, pax custodire salutem
et ciues aequare potens reuocetur in arces
tandem Sidonias, et fama fugetur ab urbe
perfidiae, Phoenissa, tua. si tanta libido
armorum tenet atque enses non reddere perstat
poscenti patriae, nil suppeditare furori
hortor et haec fratri Magonem dicta referre."
Plura annectentem (neque enim satiauerat iras
dicendo) clamor turbat diuersa uolentum:
"si Libyae decus, haud ulli superabilis armis,
Hannibal est irae tibi, destituemus ad ipsas
uictorem metas nec opum adiumenta feremus,
inuidia unius sceptra ut iam parta retardet?"
inde alacres tribuunt, quae belli posceret usus,
absentique suum iactant sub teste fauorem.
mox eadem terris placitum traducere Hiberis
dum malus obtrectat facta immortalia liuor
nec sinit adiutas ductoris crescere laudes.