VIRGILII - AENEIDOS LIBER I

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

0

[Ille ego, qui quondam gracili modulatus avena

carmen, et egressus silvis vicina coëgi,

ut quamvis avido parerent arva colono,

gratum opus agricolis, at nunc horrentia Martis].

Arma virumque cano, Troiae qui primus ab oris

Italiam fato profugus Laviniaque venit

litora, multum ille et terris iactatus et alto,

vi superum, saevae memorem Iunonis ob iram,

5multa quoque et bello passus, dum conderet urbem

inferretque deos Latio, genus unde Latinum

Albanique patres atque altae moenia Romae.

Musa, mihi causas memora, quo numine laeso

quidve dolens regina deum tot volvere casus

10insignem pietate virum, tot adire labores

impulerit. Tantaene animis caelestibus irae?

Urbs antiqua fuit (Tyrii tenuere coloni)

Karthago, Italiam contra Tiberinaque longe

ostia, dives opum studiisque asperrima belli;

15quam Iuno fertur terris magis omnibus unam

posthabita coluisse Samo: | hic illius arma,

hic currus fuit; hoc regnum dea gentibus esse,

si qua fata sinant, iam tum tenditque fovetque.

Progeniem sed enim Troiano sanguine duci

20audierat, Tyrias olim quae verteret arces;

hinc populum late regem belloque superbum

venturum excidio Libyae: sic volvere Parcas.

Id metuens veterisque memor Saturnia belli,

prima quod ad Troiam pro caris gesserat Argis:

25necdum etiam causae irarum saevique dolores

exciderant animo; manet alta mente repostum

iudicium Paridis spretaeque iniuria formae

et genus invisum et rapti Ganymedis honores:

his accensa super iactatos aequore toto

30Troas, reliquias Danaum atque immitis Achilli,

arcebat longe Latio, multosque per annos

errabant acti fatis maria omnia circum.

Tantae molis erat Romanam condere gentem.

Vix e conspectu Siculae telluris in altum

35vela dabant laeti et spumas salis aere ruebant,

cum Iuno aeternum servans sub pectore volnus

haec secum: "Mene incepto desistere victam

nec posse Italia Teucrorum avertere regem?

Quippe vetor fatis. Pallasne exurere classem

40Argivum atque ipsos potuit submergere ponto

unius ob noxam et furias Aiacis Oilei?

Ipsa Iovis rapidum iaculata e nubibus ignem

disiecitque rates evertitque aequora ventis,

illum exspirantem transfixo pectore flammas

45turbine corripuit scopuloque infixit acuto;

ast ego, quae divom incedo regina Iovisque

et soror et coniunx, una cum gente tot annos

bella gero. Et quisquam numen Iunonis adorat

praeterea aut supplex aris imponet honorem?"

50Talia flammato secum dea corde volutans

nimborum in patriam, loca feta furentibus Austris,

Aeoliam venit. Hic vasto rex Aeolus antro

luctantis ventos tempestatesque sonoras

imperio premit ac vinclis et carcere frenat.

55Illi indignantes magno cum murmure montis

circum claustra fremunt; celsa sedet Aeolus arce

sceptra tenens mollitque animos et temperat iras.

Ni faciat, maria ac terras caelumque profundum

quippe ferant rapidi secum verrantque per auras:

60sed pater omnipotens speluncis abdidit atris

hoc metuens molemque et montis insuper altos

imposuit, regemque dedit qui foedere certo

et premere et laxas sciret dare iussus habenas.

Ad quem tum Iuno supplex his vocibus usa est:

65"Aeole (namque tibi divom pater atque hominum rex

et mulcere dedit fluctus et tollere vento),

gens inimica mihi Tyrrhenum navigat aequor,

Ilium et Italiam portans victosque penatis:

incute vim ventis submersasque obrue puppes,

70aut age diversos et dissice corpora ponto.

Sunt mihi bis septem praestanti corpore Nymphae,

quarum quae forma pulcherrima Deiopea,

conubio iungam stabili propriamque dicabo,

omnis ut tecum meritis pro talibus annos

75exigat et pulchra faciat te prole parentem".

Aeolus haec contra: "Tuus, o regina, quid optes,

explorare labor; mihi iussa capessere fas est.

Tu mihi quodcumque hoc regni, tu sceptra Iovemque

concilias, tu das epulis accumbere divom

80nimborumque facis tempestatumque potentem".

Haec ubi dicta, cavum conversa cuspide montem

impulit in latus: ac venti velut agmine facto,

qua data porta, ruunt et terras turbine perflant.

Incubuere mari totumque a sedibus imis

85una Eurusque Notusque ruunt creberque procellis

Africus et vastos volvunt ad litora fluctus.

Insequitur clamorque virum stridorque rudentum.

Eripiunt subito nubes caelumque diemque

Teucrorum ex oculis; ponto nox incubat atra;

90intonvere poli et crebris micat ignibus aether

praesentemque viris intentant omnia mortem.

Extemplo Aeneae solvuntur frigore membra;

ingemit et duplicis tendens ad sidera palmas

talia voce refert: "O terque quaterque beati,

95quis ante ora patrum Troiae sub moenibus altis

contigit oppetere! o Danaum fortissime gentis

Tydide! mene Iliacis occumbere campis

non potuisse tuaque animam hanc effundere dextra,

saevus ubi Aeacidae telo iacet Hector, ubi ingens

100Sarpedon, ubi tot Simois correpta sub undis

scuta virum galeasque et fortia corpora volvit!"

Talia iactanti stridens Aquilone procella

velum adversa ferit fluctusque ad sidera tollit.

Franguntur remi; tum prora avertit et undis

105dat latus: insequitur cumulo praeruptus aquae mons.

Hi summo in fluctu pendent; his unda dehiscens

terram inter fluctus aperit, furit aestus harenis.

Tris Notus abreptas in saxa latentia torquet

(saxa vocant Itali, mediis quae in fluctibus, Aras,

110dorsum immane mari summo), tris Eurus ab alto

in brevia et Syrtis urguet (miserabile visu)

inliditque vadis atque aggere cingit harenae.

Unam, quae Lycios fidumque vehebat Oronten,

ipsius ante oculos ingens a vertice pontus

115in puppim ferit: excutitur pronusque magister

volvitur in caput; ast illam ter fluctus ibidem

torquet agens circum et rapidus vorat aequore vortex.

Apparent rari nantes in gurgite vasto,

arma virum tabulaeque et Troia gaza per undas.

120Iam validam Ilionei navem, iam fortis Achatae

et qua vectus Abas et qua grandaevos Aletes,

vicit hiemps; laxis laterum compagibus omnes

accipiunt inimicum imbrem rimisque fatiscunt.

Interea magno misceri murmure pontum

125emissamque hiemem sensit Neptunus et imis

stagna refusa vadis, graviter commotus, et alto

prospiciens summa placidum caput extulit unda.

Disiectam Aeneae toto videt aequore classem,

fluctibus oppressos Troas caelique ruina.

130Nec latuere doli fratrem Iunonis et irae.

Eurum ad se Zephyrumque vocat, dehinc talia fatur:

"Tantane vos generis tenuit fiducia vestri?

iam caelum terramque meo sine numine, venti,

miscere et tantas audetis tollere moles?

135Quos ego! sed motos praestat componere fluctus.

Post mihi non simili poena commissa luetis.

Maturate fugam regique haec dicite vestro:

non illi imperium pelagi saevumque tridentem,

sed mihi sorte datum. Tenet ille immania saxa,

140vestras, Eure, domos; illa se iactet in aula

Aeolus et clauso ventorum carcere regnet".

Sic ait et dicto citius tumida aequora placat

collectasque fugat nubes solemque reducit.

Cymothoë simul et Triton adnixus acuto

145detrudunt navis scopulo; levat ipse tridenti

et vastas aperit Syrtis et temperat aequor

atque rotis summas levibus perlabitur undas.

Ac veluti in magno populo cum saepe coorta est

seditio saevitque animis ignobile vulgus,

150iamque faces et saxa volant, furor arma ministrat:

tum pietate gravem ac meritis si forte virum quem

conspexere, silent arrectisque auribus adstant;

ille regit dictis animos et pectora mulcet:

sic cunctus pelagi cecidit fragor, aequora postquam

155prospiciens genitor caeloque invectus aperto

flectit equos curruque volans dat lora secundo.

Defessi Aeneadae, quae proxima litora, cursu

contendunt petere et Libyae vertuntur ad oras.

Est in secessu longo locus: insula portum

160efficit obiectu laterum, quibus omnis ab alto

frangitur inque sinus scindit sese unda reductos.

Hinc atque hinc vastae rupes geminique minantur

in caelum scopuli, quorum sub vertice late

aequora tuta silent; tum silvis scaena coruscis

165desuper horrentique atrum nemus imminet umbra.

Fronte sub adversa scopulis pendentibus antrum:

intus aquae dulces vivoque sedilia saxo,

Nympharum domus. Hic fessas non vincula navis

ulla tenent, unco non alligat ancora morsu.

170Huc septem Aeneas collectis navibus omni

ex numero subit, ac magno telluris amore

egressi optata potiuntur Troes harena

et sale tabentis artus in litore ponunt.

Ac primum silici scintillam excudit Achates

175succepitque ignem foliis atque arida circum

nutrimenta dedit rapuitque in fomite flammam.

Tum Cererem corruptam undis Cerealiaque arma

expediunt fessi rerum frugesque receptas

et torrere parant flammis et frangere saxo.

180Aeneas scopulum interea conscendit et omnem

prospectum late pelago petit, Anthea si quem

iactatum vento videat Phrygiasque biremis

aut Capyn aut celsis in puppibus arma Caici.

Navem in conspectu nullam, tris litore cervos

185prospicit errantis; hos tota armenta secuntur

a tergo et longum per vallis pascitur agmen.

Constitit hic arcumque manu celerisque sagittas

corripuit fidus quae tela gerebat Achates,

ductoresque ipsos primum, capita alta ferentis

190cornibus arboreis, sternit, tum volgus et omnem

miscet agens telis nemora inter frondea turbam;

nec prius abstitit, quam septem ingentia victor

corpora fundat humi et numerum cum navibus aequet;

hinc portum petit et socios partitur in omnis.

195Vina bonus quae deinde cadis onerarat Acestes

litore Trinacrio dederatque abeuntibus, heros

dividit et dictis maerentia pectora mulcet:

"O socii (neque enim ignari sumus ante malorum),

o passi graviora, dabit deus hic quoque finem.

200Vos et Scyllaeam rabiem penitusque sonantis

accestis scopulos, vos et Cyclopia saxa

experti: revocate animos maestumque timorem

mittite; forsan et haec olim meminisse iuvabit.

Per varios casus per tot discrimina rerum

205tendimus in Latium, sedes ubi fata quietas

ostendunt; illic fas regna resurgere Troiae.

Durate et vosmet rebus servate secundis".

Talia voce refert curisque ingentibus aeger

spem voltu simulat, premit altum corde dolorem.

210Illi se praedae accingunt dapibusque futuris:

tergora diripiunt costis et viscera nudant;

pars in frusta secant veribusque trementia figunt,

litore aëna locant alii flammasque ministrant.

Tum victu revocant viris fusique per herbam

215implentur veteris Bacchi pinguisque ferinae.

Postquam exempta fames epulis mensaeque remotae,

amissos longo socios sermone requirunt

spemque metumque inter dubii, seu vivere credant

sive extrema pati nec iam exaudire vocatos.

220Praecipue pius Aeneas nunc acris Oronti,

nunc Amyci casum gemit et crudelia secum

fata Lyci fortemque Gyan fortemque Cloanthum.

Et iam finis erat, cum Iuppiter aethere summo

despiciens mare velivolum terrasque iacentis

225litoraque et latos populos, sic vertice caeli

constitit et Libyae defixit lumina regnis.

Atque illum talis iactantem pectore curas

tristior et lacrimis oculos suffusa nitentis

adloquitur Venus: "O qui res hominumque deumque

230aeternis regis imperiis et fulmine terres,

quid meus Aeneas in te committere tantum,

quid Troes potuere, quibus tot funera passis

cunctus ob Italiam terrarum clauditur orbis?

Certe hinc Romanos olim volventibus annis,

235hinc fore ductores revocato a sanguine Teucri,

qui mare, qui terras omnis dicione tenerent,

pollicitus: quae te, genitor, sententia vertit?

Hoc equidem occasum Troiae tristisque ruinas

solabar fatis contraria fata rependens;

240nunc eadem fortuna viros tot casibus actos

insequitur. Quem das finem, rex magne, laborum?

Antenor potuit mediis elapsus Achivis

Illyricos penetrare sinus atque intuma tutus

regna Liburnorum et fontem superare Timavi,

245unde per ora novem vasto cum murmure montis

it mare proruptum et pelago premit arva sonanti.

Hic tamen ille urbem Patavi sedesque locavit

Teucrorum et genti nomen dedit armaque fixit

Troia, nunc placida compostus pace quiescit:

250nos, tua progenies, caeli quibus adnuis arcem,

navibus (infandum!) amissis unius ob iram

prodimur atque Italis longe disiungimur oris.

Hic pietatis honos? sic nos in sceptra reponis?"

Olli subridens hominum sator atque deorum

255voltu, quo caelum tempestatesque serenat,

oscula libavit natae, dehinc talia fatur:

"Parce metu, Cytherea: manent immota tuorum

fata tibi; cernes urbem et promissa Lavini

moenia sublimemque feres ad sidera caeli

260magnanimum Aenean; neque me sententia vertit.

Hic tibi (fabor enim, quando haec te cura remordet,

longius, et volvens fatorum arcana movebo)

bellum ingens geret Italia populosque ferocis

contundet moresque viris et moenia ponet,

265tertia dum Latio regnantem viderit aestas

ternaque transierint Rutulis hiberna subactis.

At puer Ascanius, quoi nunc cognomen Iulo

additur (Ilus erat, dum res stetit Ilia regno),

triginta magnos volvendis mensibus orbis

270imperio explebit regnumque ab sede Lavini

transferet et Longam multa vi muniet Albam.

Hic iam ter centum totos regnabitur annos

gente sub Hectorea, donec regina sacerdos

Marte gravis geminam partu dabit Ilia prolem.

275Inde lupae fulvo nutricis tegmine laetus

Romulus excipiet gentem et Mavortia condet

moenia Romanosque suo de nomine dicet.

His ego nec metas rerum nec tempora pono,

imperium sine fine dedi. Quin aspera Iuno,

280quae mare nunc terrasque metu caelumque fatigat,

consilia in melius referet mecumque fovebit

Romanos, rerum dominos gentemque togatam.

Sic placitum. Veniet lustris labentibus aetas,

cum domus Assaraci Phthiam clarasque Mycenas

285servitio premet ac victis dominabitur Argis.

Nascetur pulchra Troianus origine Caesar,

imperium Oceano, famam qui terminet astris,

Iulius, a magno demissum nomen Iulo.

Hunc tu olim caelo spoliis Orientis onustum

290accipies secura; vocabitur hic quoque votis.

Aspera tum positis mitescent saecula bellis:

cana Fides et Vesta, Remo cum fratre Quirinus

iura dabunt; dirae ferro et compagibus artis

claudentur Belli portae; Furor impius intus

295saeva sedens super arma et centum vinctus aenis

post tergum nodis fremet horridus ore cruento".

Haec ait et Maia genitum demittit ab alto,

ut terrae utque novae pateant Karthaginis arces

hospitio Teucris, ne fati nescia Dido

300finibus arceret. Volat ille per aëra magnum

remigio alarum ac Libyae citus adstitit oris.

Et iam iussa facit ponuntque ferocia Poeni

corda volente deo; in primis regina quietum

accipit in Teucros animum mentemque benignam.

305At pius Aeneas per noctem plurima volvens,

ut primum lux alma datast, exire locosque

explorare novos, quas vento accesserit oras,

qui teneant (nam inculta videt), hominesne feraene,

quaerere constituit sociisque exacta referre.

310Classem in convexo nemorum sub rupe cavata

arboribus clausam circum atque horrentibus umbris

occulit; ipse uno graditur comitatus Achate

bina manu lato crispans hastilia ferro.

Cui mater media sese tulit obvia silva,

315virginis os habitumque gerens et virginis arma,

Spartanae vel qualis equos Threissa fatigat

Harpalyce volucremque fuga praevertitur Hebrum.

Namque humeris de more habilem suspenderat arcum

venatrix dederatque comam diffundere ventis,

320nuda genu nodoque sinus collecta fluentis.

Ac prior: "Heus" inquit "iuvenes, monstrate, mearum

vidistis si quam hic errantem forte sororum

succinctam pharetra et maculosae tegmine lyncis,

aut spumantis apri cursum clamore prementem".

325Sic Venus, et Veneris contra sic filius orsus:

"Nulla tuarum audita mihi neque visa sororum,

o ... quam te memorem, virgo? namque haut tibi voltus

mortalis, nec vox hominem sonat; o, dea, certe

(an Phoebi soror? an Nympharum sanguinis una?),

330sis felix nostrumque leves, quaecumque, laborem

et quo sub caelo tandem, quibus orbis in oris

iactemur, doceas: ignari hominumque locorumque

erramus, vento huc vastis et fluctibus acti.

Multa tibi ante aras nostra cadet hostia dextra".

335Tum Venus: "Haut equidem tali me dignor honore;

virginibus Tyriis mos est gestare pharetram

purpureoque alte suras vincire coturno.

Punica regna vides, Tyrios et Agenoris urbem;

sed fines Libyci, genus intractabile bello.

340Imperium Dido Tyria regit urbe profecta,

germanum fugiens. Longa est iniuria, longae

ambages; sed summa sequar fastigia rerum.

Huic coniunx Sychaeus erat, ditissimus agri

Phoenicum et magno miserae dilectus amore,

345cui pater intactam dederat primisque iugarat

ominibus. Sed regna Tyri germanus habebat

Pygmalion, scelere ante alios immanior omnis.

Quos inter medius venit furor. Ille Sychaeum

impius ante aras atque auri caecus amore

350clam ferro incautum superat, securus amorum

germanae; factumque diu celavit et aegram

multa malus simulans vana spe lusit amantem.

Ipsa sed in somnis inhumati venit imago

coniugis ora modis attollens pallida miris;

355crudelis aras traiectaque pectora ferro

nudavit caecumque domus scelus omne retexit.

Tum celerare fugam patriaque excedere suadet

auxiliumque viae veteres tellure recludit

thensauros, ignotum argenti pondus et auri.

360His commota fugam Dido sociosque parabat.

Conveniunt, quibus aut odium crudele tyranni

aut metus acer erat; navis, quae forte paratae,

corripiunt onerantque auro. Portantur avari

Pygmalionis opes pelago; dux femina facti.

365Devenere locos, ubi nunc ingentia cernes

moenia surgentemque novae Karthaginis arcem,

mercatique solum, facti de nomine Byrsam,

taurino quantum possent circumdare tergo.

Sed vos qui tandem? Quibus aut venistis ab oris?

370Quove tenetis iter?". Quaerenti talibus ille

suspirans imoque trahens a pectore vocem:

"O dea, si prima repetens ab origine pergam

et vacet annalis nostrorum audire laborum,

ante diem clauso componet Vesper Olympo.

375Nos Troia antiqua, si vestras forte per auris

Troiae nomen iit, diversa per aequora vectos

forte sua Libycis tempestas appulit oris.

Sum pius Aeneas, raptos qui ex hoste penates

classe veho mecum, fama super aethera notus;

380Italiam quaero patriam et genus ab Iove magno.

Bis denis Phrygium conscendi navibus aequor

matre dea monstrante viam data fata secutus;

vix septem convolsae undis Euroque supersunt.

Ipse ignotus, egens, Libyae deserta peragro,

385Europa atque Asia pulsus". Nec plura querentem

passa Venus medio sic interfata dolore est:

"Quisquis es, haut, credo, invisus caelestibus auras

vitalis carpis, Tyriam qui adveneris urbem;

perge modo atque hinc te reginae ad limina perfer.

390Namque tibi reduces socios classemque relatam

nuntio et in tutum versis Aquilonibus actam,

ni frustra augurium vani docuere parentes.

Aspice bis senos laetantis agmine cycnos,

aetheria quos lapsa plaga Iovis ales aperto

395turbabat caelo; nunc terras ordine longo

aut capere aut captas iam despectare videntur:

ut reduces illi ludunt stridentibus alis

et coetu cinxere polum cantusque dedere,

haut aliter puppesque tuae pubesque tuorum

400aut portum tenet aut pleno subit ostia velo.

Perge modo et, qua te ducit via, derige gressum".

Dixit et avertens rosea cervice refulsit

ambrosiaeque comae divinum vertice odorem

spiravere; pedes vestis defluxit ad imos,

405et vera incessu patuit dea. Ille ubi matrem

adgnovit, tali fugientem est voce secutus:

"Quid natum totiens, crudelis tu quoque, falsis

ludis imaginibus? Cur dextrae iungere dextram

non datur ac veras audire et reddere voces?"

410Talibus incusat gressumque ad moenia tendit.

At Venus obscuro gradientis aëre saepsit

et multo nebulae circum dea fudit amictu,

cernere ne quis eos neu quis contingere posset

molirive moram aut veniendi poscere causas.

415Ipsa Paphum sublimis abit sedesque revisit

laeta suas, ubi templum illi centumque Sabaeo

ture calent arae sertisque recentibus halant.

Corripuere viam interea, qua semita monstrat.

Iamque ascendebant collem, qui plurimus urbi

420imminet adversasque aspectet desuper arces.

Miratur molem Aeneas, magalia quondam,

miratur portas strepitumque et strata viarum.

Instant ardentes Tyrii: pars ducere muros

molirique arcem et manibus subvolvere saxa,

425pars optare locum tecto et concludere sulco;

iura magistratusque legunt sanctumque senatum.

Hic portus alii effodiunt, hic alta theatris

fundamenta petunt alii immanisque columnas

rupibus excidunt, scaenis decora alta futuris.

430Qualis apes aestate nova per florea rura

exercet sub sole labor, cum gentis adultos

educunt fetus, aut cum liquentia mella

stipant et dulci distendunt nectare cellas,

aut onera accipiunt venientum, aut agmine facto

435ignavum fucos pecus a praesepibus arcent;

fervet opus redolentque thymo flagrantia mella.

"O fortunati, quorum iam moenia surgunt!"

Aeneas ait et fastigia suspicit urbis.

Infert se saeptus nebula (mirabile dictu)

440per medios miscetque viris neque cernitur ulli.

Lucus in urbe fuit media, laetissimus umbrae,

quo primum iactati undis et turbine Poeni

effodere loco signum, quod regia Iuno

monstrarat, caput acris equi; sic nam fore bello

445egregiam et facilem victu per saecula gentem.

Hic templum Iunoni ingens Sidonia Dido

condebat, donis opulentum et numine divae,

aerea cui gradibus surgebant limina nexaeque

aere trabes, foribus cardo stridebat aenis.

450Hoc primum in luco nova res oblata timorem

leniit, hic primum Aeneas sperare salutem

ausus et adflictis melius confidere rebus.

Namque sub ingenti lustrat dum singula templo

reginam opperiens, dum, quae fortuna sit urbi,

455artificumque manus inter se operumque laborem

miratur, videt Iliacas ex ordine pugnas

bellaque iam fama totum volgata per orbem,

Atridas Priamumque et saevom ambobus Achillem.

Constitit et lacrimans: "Quis iam locus" inquit, "Achate,

460quae regio in terris nostri non plena laboris?

En Priamus. Sunt hic etiam sua praemia laudi,

sunt lacrimae rerum et mentem mortalia tangunt.

Solve metus; feret haec aliquam tibi fama salutem".

Sic ait atque animum pictura pascit inani

465multa gemens largoque umectat flumine voltum.

Namque videbat uti bellantes Pergama circum

hac fugerent Grai, premeret Troiana iuventus;

hac Phryges, instaret curru cristatus Achilles.

Nec procul hinc Rhesi niveis tentoria velis

470adgnoscit lacrimans, primo quae prodita somno

Tydides multa vastabat caede cruentus,

ardentisque avertit equos in castra priusquam

pabula gustassent Troiae Xanthumque bibissent.

Parte alia fugiens amissis Troilus armis,

475infelix puer atque impar congressus Achilli,

fertur equis curruque haeret resupinus inani,

lora tenens tamen; huic cervixque comaeque trahuntur

per terram et versa pulvis inscribitur hasta.

Interea ad templum non aequae Palladis ibant

480crinibus Iliades passis peplumque ferebant

suppliciter, tristes et tunsae pectora palmis;

diva solo fixos oculos aversa tenebat.

Ter circum Iliacos raptaverat Hectora muros

exanimumque auro corpus vendebat Achilles.

485Tum vero ingentem gemitum dat pectore ab imo,

ut spolia, ut currus, utque ipsum corpus amici

tendentemque manus Priamum conspexit inermis.

Se quoque principibus permixtum agnovit Achivis

Eoasque acies et nigri Memnonis arma.

490Ducit Amazonidum lunatis agmina peltis

Penthesilea furens mediisque in milibus ardet,

aurea subnectens exsectae cingula mammae,

bellatrix, audetque viris concurrere virgo.

Haec dum Dardanio Aeneae miranda videntur,

495dum stupet obtutuque haeret defixus in uno,

regina ad templum, forma pulcerrima Dido,

incessit magna iuvenum stipante caterva.

Qualis in Eurotae ripis aut per iuga Cynthi

exercet Diana choros, quam mille secutae

500hinc atque hinc glomerantur Oreades; illa pharetram

fert umero gradiensque deas supereminet omnis

(Latonae tacitum pertemptant gaudia pectus):

talis erat Dido, talem se laeta ferebat

per medios instans operi regnisque futuris.

505Tum foribus divae, media testudine templi,

saepta armis solioque alte subnixa resedit.

Iura dabat legesque viris operumque laborem

partibus aequabat iustis aut sorte trahebat:

cum subito Aeneas concursu accedere magno

510Anthea Sergestumque videt fortemque Cloanthum

Teucrorumque alios, ater quos aequore turbo

dispulerat penitusque alias avexerat oras.

Obstipuit simul ipse, simul percussus Achates

laetitiaque metuque; avidi coniungere dextras

515ardebant, sed res animos incognita turbat.

Dissimulant et nube cava speculantur amicti,

quae fortuna viris, classem quo litore linquant,

quid veniant: cunctis nam lecti navibus ibant

orantes veniam et templum clamore petebant.

520Postquam introgressi et coram data copia fandi,

maximus Ilioneus placido sic pectore coepit:

"O regina, novam cui condere Iuppiter urbem

iustitiaque dedit gentis frenare superbas,

Troes te miseri, ventis maria omnia vecti,

525oramus: prohibe infandos a navibus ignis,

parce pio generi et propius res aspice nostras.

Non nos aut ferro Libycos populare penatis

venimus aut raptas ad litora vertere praedas;

non ea vis animo nec tanta superbia victis.

530Est locus, Hesperiam Grai cognomine dicunt,

terra antiqua, potens armis atque ubere glebae;

Oenotri coluere viri; nunc fama minores

Italiam dixisse ducis de nomine gentem.

Hic cursus fuit,

535cum subito adsurgens fluctu nimbosus Orion

in vada caeca tulit penitusque procacibus Austris

perque undas superante salo perque invia saxa

dispulit: huc pauci vestris adnavimus oris.

Quod genus hoc hominum? Quaeve hunc tam barbara morem

540permittit patria? Hospitio prohibemur harenae;

bella cient primaque vetant consistere terra.

Si genus humanum et mortalia temnitis arma,

at sperate deos memores fandi atque nefandi.

Rex erat Aeneas nobis, quo iustior alter

545nec pietate fuit nec bello maior et armis.

Quem si fata virum servant, si vescitur aura

aetheria neque adhuc crudelibus occubat umbris,

non metus, officio nec te certasse priorem

paeniteat. Sunt et Siculis regionibus urbes

550armaque Troianoque a sanguine clarus Acestes.

Quassatam ventis liceat subducere classem

et silvis aptare trabes et stringere remos,

si datur Italiam sociis et rege recepto

tendere, ut Italiam laeti Latiumque petamus;

555sin absumpta salus et te, pater optume Teucrum,

pontus habet Libyae nec spes iam restat Iuli,

at freta Sicaniae saltem sedesque paratas,

unde huc advecti, regemque petamus Acesten."

Talibus Ilioneus; cuncti simul ore fremebant

560Dardanidae.

Tum breviter Dido voltum demissa profatur:

"Solvite corde metum, Teucri, secludite curas.

Res dura et regni novitas me talia cogunt

moliri et late finis custode tueri.

565Quis genus Aeneadum, quis Troiae nesciat urbem

virtutesque virosque aut tanti incendia belli?

Non obtunsa adeo gestamus pectora Poeni,

nec tam aversus equos Tyria Sol iungit ab urbe.

Seu vos Hesperiam magnam Saturniaque arva

570sive Erycis finis regemque optatis Acesten,

auxilio tutos dimittam opibusque iuvabo.

Voltis et his mecum pariter considere regnis?

Urbem quam statuo, vestra est; subducite navis;

Tros Tyriusque mihi nullo discrimine agetur.

575Atque utinam rex ipse Noto compulsus eodem

adforet Aeneas! Equidem per litora certos

dimittam et Libyae lustrare extrema iubebo,

si quibus eiectus silvis aut urbibus errat".

His animum arrecti dictis et fortis Achates

580et pater Aeneas iamdudum erumpere nubem

ardebant. Prior Aenean compellat Achates:

"Nate dea, quae nunc animo sententia surgit?

omnia tuta vides, classem sociosque receptos.

Unus abest, medio in fluctu quem vidimus ipsi

585submersum; dictis respondent cetera matris".

Vix ea fatus erat, cum circumfusa repente

scindit se nubes et in aethera purgat apertum.

Restitit Aeneas claraque in luce refulsit

os umerosque deo similis; namque ipsa decoram

590caesariem nato genetrix lumenque iuventae

purpureum et laetos oculis adflarat honores:

quale manus addunt ebori decus aut ubi flavo

argentum Pariusve lapis circumdatur auro.

Tum sic reginam adloquitur cunctisque repente

595inprovisus ait: "Coram, quem quaeritis, adsum

Troius Aeneas, Libycis ereptus ab undis.

O sola infandos Troiae miserata labores,

quae non, reliquias Danaum, terraeque marisque

omnibus exhaustos iam casibus, omnium egenos,

600urbe, domo socias, grates persolvere dignas

non opis est nostrae, Dido, nec quidquid ubique est

gentis Dardaniae, magnum quae sparsa per orbem.

Di tibi, si qua pios respectant numina, si quid

usquam iustitiae est, et mens sibi conscia recti,

605praemia digna ferant. Quae te tam laeta tulerunt

saecula? Qui tanti talem genuere parentes?

In freta dum fluvii current, dum montibus umbrae

lustrabunt convexa, polus dum sidera pascet,

semper honos nomenque tuum laudesque manebunt,

610quae me cumque vocant terrae". Sic fatus amicum

Ilionea petit dextra laevaque Serestum,

post alios, fortemque Gyan fortemque Cloanthum.

Obstipuit primo aspectu Sidonia Dido,

casu deinde viri tanto, et sic ore locuta est:

615"Quis te, nate dea, per tanta pericula casus

insequitur? Quae vis immanibus applicat oris?

Tune ille Aeneas quem Dardanio | Anchisae

alma Venus Phrygii genuit Simoentis ad undam?

Atque equidem Teucrum memini Sidona venire

620finibus expulsum patriis, nova regna petentem

auxilio Beli; genitor tum Belus opimam

vastabat Cyprum et victor dicione tenebat.

Tempore iam ex illo casus mihi cognitus urbis

Troianae nomenque tuum regesque Pelasgi.

625Ipse hostis Teucros insigni laude ferebat

seque ortum antiqua Teucrorum a stirpe volebat.

Quare agite, o tectis, iuvenes, succedite nostris.

Me quoque per multos similis fortuna labores

iactatam hac demum volvit consistere terra;

630non ignara mali miseris succurrere disco".

Sic memorat; simul Aenean in regia ducit

tecta, simul divom templis indicit honorem.

Nec minus interea sociis ad litora mittit

viginti tauros, magnorum horrentia centum

635terga suum, pinguis centum cum matribus agnos,

munera laetitiamque diei.

Ac domus interior regali splendida luxu

instruitur, mediisque parant convivia tectis:

arte laboratae vestes ostroque superbo,

640ingens argentum mensis caelataque in auro

fortia facta patrum, series longissima rerum

per tot ducta viros antiquae ab origine gentis.

Aeneas (neque enim patrius consistere mentem

passus amor) rapidum ad navis praemittit Achaten,

645Ascanio ferat haec ipsumque ad moenia ducat;

omnis in Ascanio cari stat cura parentis.

Munera praeterea Iliacis erepta ruinis

ferre iubet, pallam signis auroque rigentem

et circumtextum croceo velamen acantho,

650ornatus Argivae Helenae, quos illa Mycenis,

Pergama cum peteret inconcessosque hymenaeos,

extulerat, matris Ledae mirabile donum;

praeterea sceptrum, Ilione quod gesserat olim,

maxima natarum Priami colloque monile

655bacatum et duplicem gemmis auroque coronam.

Haec celerans iter ad navis tendebat Achates.

At Cytherea novas artes, nova pectore versat

consilia, ut faciem mutatus et ora Cupido

pro dulci Ascanio veniat donisque furentem

660incendat reginam atque ossibus implicet ignem.

Quippe domum timet ambiguam Tyriosque bilinguis;

urit atrox Iuno et sub noctem cura recursat.

Ergo his aligerum dictis adfatur Amorem:

"Nate, meae vires, mea magna potentia, solus

665nate patris summi qui tela Typhoia temnis,

ad te confugio et supplex tua numina posco.

Frater ut Aeneas pelago tuus omnia circum

litora iactetur odiis Iunonis acerbae,

nota tibi, et nostro doluisti saepe dolore.

670Nunc Phoenissa tenet Dido blandisque moratur

vocibus, et vereor quo se Iunonia vertant

hospitia: haut tanto cessabit cardine rerum.

Quocirca capere ante dolis et cingere flamma

reginam meditor, ne quo se numine mutet,

675sed magno Aeneae mecum teneatur amore.

Qua facere id possis nostram nunc accipe mentem:

regius accitu cari genitoris ad urbem

Sidoniam puer ire parat, mea maxima cura,

dona ferens pelago et flammis restantia Troiae;

680hunc ego sopitum somno super alta Cythera

aut super Idalium sacrata sede recondam,

ne qua scire dolos mediusve occurrere possit.

Tu faciem illius noctem non amplius unam

falle dolo et notos pueri puer indue voltus,

685ut, cum te gremio accipiet laetissima Dido

regalis inter mensas laticemque Lyaeum,

cum dabit amplexus atque oscula dulcia figet,

occultum inspires ignem fallasque veneno".

Paret Amor dictis carae genetricis et alas

690exuit et gressu gaudens incedit Iuli.

At Venus Ascanio placidam per membra quietem

inrigat et fotum gremio dea tollit in altos

Idaliae lucos, ubi mollis amaracus illum

floribus et dulci adspirans complectitur umbra.

695Iamque ibat dicto parens et dona Cupido

regia portabat Tyriis duce laetus Achate.

Cum venit, aulaeis iam se regina superbis

aurea composuit sponda mediamque locavit;

iam pater Aeneas et iam Troiana iuventus

700conveniunt stratoque super discumbitur ostro.

Dant manibus famuli lymphas Cereremque canistris

expediunt tonsisque ferunt mantelia villis.

Quinquaginta intus famulae, quibus ordine longam

cura penum struere et flammis adolere penatis;

705centum aliae totidemque pares aetate ministri,

qui dapibus mensas onerent et pocula ponant.

Nec non et Tyrii per limina laeta frequentes

convenere; toris iussi discumbere pictis

mirantur dona Aeneae, mirantur Iulum

710flagrantisque dei voltus simulataque verba

pallamque et pictum croceo velamen acantho.

Praecipue infelix, pesti devota futurae,

expleri mentem nequit ardescitque tuendo

Phoenissa et pariter puero donisque movetur.

715Ille ubi complexu Aeneae colloque pependit

et magnum falsi implevit genitoris amorem,

reginam petit. Haec oculis, haec pectore toto

haeret et interdum gremio fovet inscia Dido

insidat quantus miserae deus. At memor ille

720matris Acidaliae paulatim abolere Sychaeum

incipit et vivo temptat praevertere amore

iam pridem resides animos desuetaque corda.

Postquam prima quies epulis mensaeque remotae,

crateras magnos statuunt et vina coronant.

725Fit strepitus tectis vocemque per ampla volutant

atria; dependent lychni laquearibus aureis

incensi et noctem flammis funalia vincunt.

Hic regina gravem gemmis auroque poposcit

implevitque mero pateram, quam Belus et omnes

730a Belo soliti; tum facta silentia tectis:

"Iuppiter (hospitibus nam te dare iura locuntur)

hunc laetum Tyriisque diem Troiaque profectis

esse velis nostrosque huius meminisse minores.

Adsit laetitiae Bacchus dator et bona Iuno;

735et vos o coetum, Tyrii, celebrate faventes".

Dixit et in mensam laticum libavit honorem

primaque libato summo tenus attigit ore;

tum Bitiae dedit increpitans; ille impiger hausit

spumantem pateram et pleno se proluit auro;

740post alii proceres. Cithara crinitus Iopas

personat aurata, docuit quem maximus Atlans.

Hic canit errantem lunam solisque labores,

unde hominum genus et pecudes, unde imber et ignes,

Arcturum pluviasque Hyadas geminosque Triones,

745quid tantum Oceano properent se tinguere soles

hiberni vel quae tardis mora noctibus obstet;

ingeminant plausu Tyrii Troesque secuntur.

Nec non et vario noctem sermone trahebat

infelix Dido longumque bibebat amorem,

750multa super Priamo rogitans, super Hectore multa;

nunc quibus Aurorae venisset filius armis,

nunc quales Diomedis equi, nunc quantus Achilles.

"Immo age et a prima dic, hospes, origine nobis

insidias" inquit, "Danaum casusque tuorum

755erroresque tuos; nam te iam septima portat

omnibus errantem terris et fluctibus aestas".

[Īlle ĕgŏ, quī quōndām grăcĭlī mŏdŭlātŭs ăvēnā

cārmĕn, ĕt ēgrēssūs sīlvīs vīcīnă cŏēgī,

ūt quāmvīs ăvĭdō pārērēnt ārvă cŏlōnō,

grātum ŏpŭs āgrĭcŏlīs, āt nūnc hōrrēntĭă Mārtīs].

Ārmă vĭrūmquĕ cănō, Troīaē quī prīmŭs ăb ōrīs

Ītălĭām fātō prŏfŭgūs Lāvīniăquĕ vēnīt

lītŏră, mūltum īlle ēt tērrīs iāctātŭs ĕt āltō,

vī sŭpĕrūm, saēvaē mĕmŏrēm Iūnōnĭs ŏb īrām,

mūltă quŏque ēt bēllō pāssūs, dūm cōndĕrĕt ūrbēm5

īnfērrētquĕ dĕōs Lătĭō, gĕnŭs ūndĕ Lătīnūm

Ālbānīquĕ pătrēs ātque āltaē moēnĭă Rōmaē.

Mūsă, mĭhī caūsās mĕmŏrā, quō nūmĭnĕ laēsō

quīdvĕ dŏlēns rēgīnă dĕūm tōt vōlvĕrĕ cāsūs

īnsīgnēm pĭĕtātĕ vĭrūm, tŏt ădīrĕ lăbōrēs10

īmpŭlĕrīt. Tāntaēne ănĭmīs caēlēstĭbŭs īraē?

Ūrbs āntīquă fŭīt (Tўrĭī tĕnŭērĕ cŏlōnī)

Kārthāgo, Ītălĭām cōntrā Tĭbĕrīnăquĕ lōngē

ōstĭă, dīvĕs ŏpūm stŭdĭīsque āspērrĭmă bēllī;

quām Iūnō fērtūr tērrīs măgĭs ōmnĭbŭs ūnām15

pōsthăbĭtā cŏlŭīssĕ Sămō: | hīc īllĭŭs ārmă,

hīc cūrrūs fŭĭt; hōc rēgnūm dĕă gēntĭbŭs ēssĕ,

sī quā fātă sĭnānt, iām tūm tēndītquĕ fŏvētquĕ.

Prōgĕnĭēm sĕd ĕnīm Trōiānō sānguĭnĕ dūcī

aūdĭĕrāt, Tўrĭās ōlīm quaē vērtĕrĕt ārcēs;20

hīnc pŏpŭlūm lātē rēgēm bēllōquĕ sŭpērbūm

vēntūrum ēxcĭdĭō Lĭbўaē: sīc vōlvĕrĕ Pārcās.

Īd mĕtŭēns vĕtĕrīsquĕ mĕmōr Sātūrnĭă bēllī,

prīmă quŏd ād Troīām prō cārīs gēssĕrăt Ārgīs:

nēcdum ĕtĭām caūsae īrārūm saēvīquĕ dŏlōrēs25

ēxcĭdĕrānt ănĭmō; mănĕt āltā mēntĕ rĕpōstūm

iūdĭcĭūm Părĭdīs sprētaēque īniūrĭă fōrmaē

ēt gĕnŭs īnvīsum ēt rāptī Gănўmēdĭs hŏnōrēs:

hīs āccēnsă sŭpēr iāctātōs aēquŏrĕ tōtō

Trōās, rēlĭquĭās Dănăum ātque īmmītĭs Ăchīllī,30

ārcēbāt lōngē Lătĭō, mūltōsquĕ pĕr ānnōs

ērrābānt āctī fātīs mărĭa ōmnĭă cīrcūm.

Tāntaē mōlĭs ĕrāt Rōmānām cōndĕrĕ gēntēm.

Vīx ē cōnspēctū Sĭcŭlaē tēllūrĭs ĭn āltūm

vēlă dăbānt laēti ēt spūmās sălĭs aērĕ rŭēbānt,35

cūm Iūno aētērnūm sērvāns sūb pēctŏrĕ vōlnūs

haēc sēcūm: "Mēne īncēptō dēsīstĕrĕ vīctām

nēc pōsse Ītălĭā Teūcrōrum āvērtĕrĕ rēgēm?

Quīppĕ vĕtōr fātīs. Pāllāsne ēxūrĕrĕ clāssēm

Ārgīvum ātque īpsōs pŏtŭīt sūbmērgĕrĕ pōntō40

ūnĭŭs ōb nōxam ēt fŭrĭās Aīācĭs Ŏīleī?

Īpsă Iŏvīs răpĭdūm iăcŭlāta ē nūbĭbŭs īgnēm

dīsiēcītquĕ rătēs ēvērtītque aēquŏră vēntīs,

īllum ēxspīrāntēm trānsfīxō pēctŏrĕ flāmmās

tūrbĭnĕ cōrrĭpŭīt scŏpŭlōque īnfīxĭt ăcūtō;45

āst ĕgŏ, quaē dīvom īncēdō rēgīnă Iŏvīsquĕ

ēt sŏrŏr ēt cōniūnx, ūnā cūm gēntĕ tŏt ānnōs

bēllă gĕro. Ēt quīsquām nūmēn Iūnōnĭs ădōrāt

praētĕrĕa aūt sūpplēx ārīs īmpōnĕt hŏnōrēm?"

Tālĭă flāmmātō sēcūm dĕă cōrdĕ vŏlūtāns50

nīmbōrum īn pătrĭām, lŏcă fētă fŭrēntĭbŭs Aūstrīs,

Aēŏlĭām vĕnĭt. Hīc vāstō rēx Aēŏlŭs āntrō

lūctāntīs vēntōs tēmpēstātēsquĕ sŏnōrās

īmpĕrĭō prĕmĭt āc vīnclīs ēt cārcĕrĕ frēnāt.

Īlli īndīgnāntēs māgnō cūm mūrmŭrĕ mōntīs55

cīrcūm claūstră frĕmūnt; cēlsā sĕdĕt Aēŏlŭs ārcĕ

scēptră tĕnēns mōllītque ănĭmōs ēt tēmpĕrăt īrās.

Nī făcĭāt, mărĭa āc tērrās caēlūmquĕ prŏfūndūm

quīppĕ fĕrānt răpĭdī sēcūm vērrāntquĕ pĕr aūrās:

sēd pătĕr ōmnĭpŏtēns spēlūncīs ābdĭdĭt ātrīs60

hōc mĕtŭēns mōlēmque ēt mōntīs īnsŭpĕr āltōs

īmpŏsŭīt, rēgēmquĕ dĕdīt quī foēdĕrĕ cērtō

ēt prĕmĕre ēt lāxās scīrēt dărĕ iūssŭs hăbēnās.

Ād quēm tūm Iūnō sūpplēx hīs vōcĭbŭs ūsa ēst:

"Aēŏlĕ (nāmquĕ tĭbī dīvōm pătĕr ātque hŏmĭnūm rēx65

ēt mūlcērĕ dĕdīt flūctūs ēt tōllĕrĕ vēntō),

gēns ĭnĭmīcă mĭhī Tŷrrhēnūm nāvĭgăt aēquōr,

Īlĭum ĕt Ītălĭām pōrtāns vīctōsquĕ pĕnātīs:

īncŭtĕ vīm vēntīs sūbmērsāsque ōbrŭĕ pūppēs,

aūt ăgĕ dīvērsōs ēt dīssĭcĕ cōrpŏră pōntō.70

Sūnt mĭhĭ bīs sēptēm praēstāntī cōrpŏrĕ Nŷmphaē,

quārūm quaē fōrmā pūlchērrĭmă Dēĭŏpēă,

cōnŭbĭō iūngām stăbĭlī prŏprĭāmquĕ dĭcābō,

ōmnīs ūt tēcūm mĕrĭtīs prō tālĭbŭs ānnōs

ēxĭgăt ēt pūlchrā făcĭāt tē prōlĕ părēntēm".75

Aēŏlŭs haēc cōntrā: "Tŭŭs, ō rēgīnă, quĭd ōptēs,

ēxplōrārĕ lăbōr; mĭhĭ iūssă căpēssĕrĕ fās ēst.

Tū mĭhĭ quōdcūmque hōc rēgnī, tū scēptră Iŏvēmquĕ

cōncĭlĭās, tū dās ĕpŭlīs āccūmbĕrĕ dīvōm

nīmbōrūmquĕ făcīs tēmpēstātūmquĕ pŏtēntēm".80

Haēc ŭbĭ dīctă, căvūm cōnvērsā cūspĭdĕ mōntēm

īmpŭlĭt īn lătŭs: āc vēntī vĕlŭt āgmĭnĕ fāctō,

quā dătă pōrtă, rŭūnt ēt tērrās tūrbĭnĕ pērflānt.

Īncŭbŭērĕ mărī tōtūmque ā sēdĭbŭs īmīs

ūna Eūrūsquĕ Nŏtūsquĕ rŭūnt crēbērquĕ prŏcēllīs85

Āfrĭcŭs ēt vāstōs vōlvūnt ād lītŏră flūctūs.

Īnsĕquĭtūr clāmōrquĕ vĭrūm strīdōrquĕ rŭdēntūm.

Ērĭpĭūnt sŭbĭtō nūbēs caēlūmquĕ dĭēmquĕ

Teūcrōrum ēx ŏcŭlīs; pōntō nōx īncŭbăt ātră;

īntŏnŭērĕ pŏli ēt crēbrīs mĭcăt īgnĭbŭs aēthēr90

praēsēntēmquĕ vĭrīs īntēntānt ōmnĭă mōrtēm.

Ēxtēmplo Aēnēaē sōlvūntūr frīgŏrĕ mēmbră;

īngĕmĭt ēt dŭplĭcīs tēndēns ād sīdĕră pālmās

tālĭă vōcĕ rĕfērt: "Ō tērquĕ quătērquĕ bĕātī,

quīs ānte ōră pătrūm Troīaē sūb moēnĭbŭs āltīs95

cōntĭgĭt ōppĕtĕre! ō Dănăūm fōrtīssĭmĕ gēntīs

Tŷdīdē! mēne Īlĭăcīs ōccūmbĕrĕ cāmpīs

nōn pŏtŭīssĕ tŭāque ănĭmam hānc ēffūndĕrĕ dēxtrā,

saēvŭs ŭbi Aēăcĭdaē tēlō iăcĕt Hēctŏr, ŭbi īngēns

Sārpēdōn, ŭbĭ tōt Sĭmŏīs cōrrēptă sŭb ūndīs100

scūtă vĭrūm gălĕāsque ēt fōrtĭă cōrpŏră vōlvīt!"

Tālĭă iāctāntī strīdēns Ăquĭlōnĕ prŏcēllă

vēlum ādvērsă fĕrīt flūctūsque ād sīdĕră tōllīt.

Frāngūntūr rēmī; tūm prōra āvērtĭt ĕt ūndīs

dāt lătŭs: īnsĕquĭtūr cŭmŭlō praērūptŭs ăquaē mōns.105

Hī sūmmo īn flūctū pēndēnt; hīs ūndă dĕhīscēns

tērram īntēr flūctūs ăpĕrīt, fŭrĭt aēstŭs hărēnīs.

Trīs Nŏtŭs ābrēptās īn sāxă lătēntĭă tōrquēt

(sāxă vŏcānt Ĭtălī, mĕdĭīs quae īn flūctĭbŭs, Ārās,

dōrsum īmmānĕ mărī sūmmō), trīs Eūrŭs ăb āltō110

īn brĕvĭa ēt Sŷrtīs ūrguēt (mĭsĕrābĭlĕ vīsū)

īnlīdītquĕ vădīs ātque āggĕrĕ cīngĭt hărēnaē.

Ūnām, quaē Lўcĭōs fīdūmquĕ vĕhēbăt Ŏrōntēn,

īpsĭŭs ānte ŏcŭlōs īngēns ā vērtĭcĕ pōntūs

īn pūppīm fĕrĭt: ēxcŭtĭtūr prōnūsquĕ măgīstēr115

vōlvĭtŭr īn căpŭt; āst īllām tēr flūctŭs ĭbīdēm

tōrquĕt ăgēns cīrcum ēt răpĭdūs vŏrăt aēquŏrĕ vōrtēx.

Āppārēnt rārī nāntēs īn gūrgĭtĕ vāstō,

ārmă vĭrūm tăbŭlaēque ēt Trōĭă gāză pĕr ūndās.

Iām vălĭdam Īlĭŏneī nāvēm, iām fōrtĭs Ăchātaē120

ēt quā vēctŭs Ăbās ēt quā grāndaēvŏs Ălētēs,

vīcĭt hĭēmps; lāxīs lătĕrūm cōmpāgĭbŭs ōmnēs

āccĭpĭūnt ĭnĭmīcum īmbrēm rīmīsquĕ fătīscūnt.

Īntĕrĕā māgnō mīscērī mūrmŭrĕ pōntūm

ēmīssāmque hĭĕmēm sēnsīt Nēptūnŭs ĕt īmīs125

stāgnă rĕfūsă vădīs, grăvĭtēr cōmmōtŭs, ĕt āltō

prōspĭcĭēns sūmmā plăcĭdūm căpŭt ēxtŭlĭt ūndā.

Dīsiēctam Aēnēaē tōtō vĭdĕt aēquŏrĕ clāssēm,

flūctĭbŭs ōpprēssōs Trōās caēlīquĕ rŭīnā.

Nēc lătŭērĕ dŏlī frātrēm Iūnōnĭs ĕt īraē.130

Eūrum ād sē Zĕphўrūmquĕ vŏcāt, dehīnc tālĭă fātūr:

"Tāntănĕ vōs gĕnĕrīs tĕnŭīt fīdūcĭă vēstrī?

iām caēlūm tērrāmquĕ mĕō sĭnĕ nūmĭnĕ, vēntī,

mīscēre ēt tāntās aūdētīs tōllĕrĕ mōlēs?

Quōs ĕgŏ! sēd mōtōs praēstāt cōmpōnĕrĕ flūctūs.135

Pōst mĭhĭ nōn sĭmĭlī poēnā cōmmīssă lŭētīs.

Mātūrātĕ fŭgām rēgīque haēc dīcĭtĕ vēstrō:

nōn īlli īmpĕrĭūm pĕlăgī saēvūmquĕ trĭdēntēm,

sēd mĭhĭ sōrtĕ dătūm. Tĕnĕt īlle īmmānĭă sāxă,

vēstrās, Eūrĕ, dŏmōs; īllā sē iāctĕt ĭn aūlā140

Aēŏlŭs ēt claūsō vēntōrūm cārcĕrĕ rēgnēt".

Sīc ăĭt ēt dīctō cĭtĭūs tŭmĭda aēquŏră plācāt

cōllēctāsquĕ fŭgāt nūbēs sōlēmquĕ rĕdūcīt.

Cŷmŏthŏē sĭmŭl ēt Trītōn ādnīxŭs ăcūtō

dētrūdūnt nāvīs scŏpŭlō; lĕvăt īpsĕ trĭdēntī145

ēt vāstās ăpĕrīt Sŷrtīs ēt tēmpĕrăt aēquōr

ātquĕ rŏtīs sūmmās lĕvĭbūs pērlābĭtŭr ūndās.

Āc vĕlŭti īn māgnō pŏpŭlō cūm saēpĕ cŏōrta ēst

sēdĭtĭō saēvītque ănĭmīs īgnōbĭlĕ vūlgūs,

iāmquĕ făcēs ēt sāxă vŏlānt, fŭrŏr ārmă mĭnīstrāt:150

tūm pĭĕtātĕ grăvem āc mĕrĭtīs sī fōrtĕ vĭrūm quēm

cōnspēxērĕ, sĭlēnt ārrēctīsque aūrĭbŭs ādstānt;

īllĕ rĕgīt dīctīs ănĭmōs ēt pēctŏră mūlcēt:

sīc cūnctūs pĕlăgī cĕcĭdīt frăgŏr, aēquŏră pōstquām

prōspĭcĭēns gĕnĭtōr caēlōque īnvēctŭs ăpērtō155

flēctĭt ĕquōs cūrrūquĕ vŏlāns dāt lōră sĕcūndō.

Dēfēssi Aēnĕădaē, quaē prōxĭmă lītŏră, cūrsū

cōntēndūnt pĕtĕre ēt Lĭbўaē vērtūntŭr ăd ōrās.

Ēst īn sēcēssū lōngō lŏcŭs: īnsŭlă pōrtūm

ēffĭcĭt ōbiēctū lătĕrūm, quĭbŭs ōmnĭs ăb āltō160

frāngĭtŭr īnquĕ sĭnūs scīndīt sēse ūndă rĕdūctōs.

Hīnc ātque hīnc vāstaē rūpēs gĕmĭnīquĕ mĭnāntūr

īn caēlūm scŏpŭlī, quōrūm sūb vērtĭcĕ lātē

aēquŏră tūtă sĭlēnt; tūm sīlvīs scaēnă cŏrūscīs

dēsŭpĕr hōrrēntīque ātrūm nĕmŭs īmmĭnĕt ūmbrā.165

Frōntĕ sŭb ādvērsā scŏpŭlīs pēndēntĭbŭs āntrūm:

īntŭs ăquaē dūlcēs vīvōquĕ sĕdīlĭă sāxō,

Nŷmphārūm dŏmŭs. Hīc fēssās nōn vīncŭlă nāvīs

ūllă tĕnēnt, ūncō nōn āllĭgăt āncŏră mōrsū.

Hūc sēptem Aēnēās cōllēctīs nāvĭbŭs ōmnī170

ēx nŭmĕrō sŭbĭt, āc māgnō tēllūrĭs ămōrĕ

ēgrēssi ōptātā pŏtĭūntūr Trōĕs hărēnā

ēt sălĕ tābēntīs ārtūs īn lītŏrĕ pōnūnt.

Āc prīmūm sĭlĭcī scīntīllam ēxcūdĭt Ăchātēs

sūccēpītque īgnēm fŏlĭīs ātque ārĭdă cīrcūm175

nūtrīmēntă dĕdīt răpŭītque īn fōmĭtĕ flāmmām.

Tūm Cĕrĕrēm cōrrūptam ūndīs Cĕrĕālĭăque ārmă

ēxpĕdĭūnt fēssī rērūm frūgēsquĕ rĕcēptās

ēt tōrrērĕ părānt flāmmīs ēt frāngĕrĕ sāxō.

Aēnēās scŏpŭlum īntĕrĕā cōnscēndĭt ĕt ōmnēm180

prōspēctūm lātē pĕlăgō pĕtĭt, Ānthĕă sī quēm

iāctātūm vēntō vĭdĕāt Phrўgĭāsquĕ bĭrēmīs

aūt Căpўn aūt cēlsīs īn pūppĭbŭs ārmă Căīcī.

Nāvem īn cōnspēctū nūllām, trīs lītŏrĕ cērvōs

prōspĭcĭt ērrāntīs; hōs tōta ārmēntă sĕcūntūr185

ā tērgo ēt lōngūm pēr vāllīs pāscĭtŭr āgmēn.

Cōnstĭtĭt hīc ārcūmquĕ mănū cĕlĕrīsquĕ săgīttās

cōrrĭpŭīt fīdūs quaē tēlă gĕrēbăt Ăchātēs,

dūctōrēsque īpsōs prīmūm, căpĭta āltă fĕrēntīs

cōrnĭbŭs ārbŏrĕīs, stērnīt, tūm vōlgŭs ĕt ōmnēm190

mīscĕt ăgēns tēlīs nĕmŏra īntēr frōndĕă tūrbām;

nēc prĭŭs ābstītīt, quām sēptem īngēntĭă vīctōr

cōrpŏră fūndăt hŭmi ēt nŭmĕrūm cūm nāvĭbŭs aēquēt;

hīnc pōrtūm pĕtĭt ēt sŏcĭōs pārtītŭr ĭn ōmnīs.

Vīnă bŏnūs quaē deīndĕ cădīs ŏnĕrārăt Ăcēstēs195

lītŏrĕ Trīnăcrĭō dĕdĕrātque ăbĕūntĭbŭs, hērōs

dīvĭdĭt ēt dīctīs maērēntĭă pēctŏră mūlcēt:

"Ō sŏcĭī (nĕque ĕnim īgnārī sŭmŭs āntĕ mălōrūm),

ō pāssī grăvĭōră, dăbīt dĕŭs hīc quŏquĕ fīnēm.

Vōs ēt Scŷllaēām răbĭēm pĕnĭtūsquĕ sŏnāntīs200

āccēstīs scŏpŭlōs, vōs ēt Cŷclōpĭă sāxă

ēxpērtī: rĕvŏcāte ănĭmōs maēstūmquĕ tĭmōrēm

mīttĭtĕ; fōrsăn ĕt haēc ōlīm mĕmĭnīssĕ iŭvābīt.

Pēr vărĭōs cāsūs pēr tōt dīscrīmĭnă rērūm

tēndĭmŭs īn Lătĭūm, sēdēs ŭbĭ fātă quĭētās205

ōstēndūnt; īllīc fās rēgnă rĕsūrgĕrĕ Troīaē.

Dūrāte ēt vōsmēt rēbūs sērvātĕ sĕcūndīs".

Tālĭă vōcĕ rĕfērt cūrīsque īngēntĭbŭs aēgēr

spēm vōltū sĭmŭlāt, prĕmĭt āltūm cōrdĕ dŏlōrēm.

Īllī sē praēdae āccīngūnt dăpĭbūsquĕ fŭtūrīs:210

tērgŏră dīrĭpĭūnt cōstīs ēt vīscĕră nūdānt;

pārs īn frūstă sĕcānt vĕrĭbūsquĕ trĕmēntĭă fīgūnt,

lītōre aēnă lŏcānt ălĭī flāmmāsquĕ mĭnīstrānt.

Tūm vīctū rĕvŏcānt vīrīs fūsīquĕ pĕr hērbām

īmplēntūr vĕtĕrīs Bācchī pīnguīsquĕ fĕrīnaē.215

Pōstquam ēxēmptă fămēs ĕpŭlīs mēnsaēquĕ rĕmōtaē,

āmīssōs lōngō sŏcĭōs sērmōnĕ rĕquīrūnt

spēmquĕ mĕtūmque īntēr dŭbĭī, seū vīvĕrĕ crēdānt

sīve ēxtrēmă pătī nēc iam ēxaūdīrĕ vŏcātōs.

Praēcĭpŭē pĭŭs Aēnēās nūnc ācrĭs Ŏrōntī,220

nūnc Ămўcī cāsūm gĕmĭt ēt crūdēlĭă sēcūm

fātă Lўcī fōrtēmquĕ Gўān fōrtēmquĕ Clŏānthūm.

Ēt iām fīnĭs ĕrāt, cūm Iūppĭtĕr aēthĕrĕ sūmmō

dēspĭcĭēns mărĕ vēlĭvŏlūm tērrāsquĕ iăcēntīs

lītŏrăque ēt lātōs pŏpŭlōs, sīc vērtĭcĕ caēlī225

cōnstĭtĭt ēt Lĭbўaē dēfīxīt lūmĭnă rēgnīs.

Ātque īllūm tālīs iāctāntēm pēctŏrĕ cūrās

trīstĭŏr ēt lăcrĭmīs ŏcŭlōs sūffūsă nĭtēntīs

ādlŏquĭtūr Vĕnŭs: "Ō quī rēs hŏmĭnūmquĕ dĕūmquĕ

aētērnīs rĕgĭs īmpĕrĭīs ēt fūlmĭnĕ tērrēs,230

quīd mĕŭs Aēnēās īn tē cōmmīttĕrĕ tāntūm,

quīd Trōēs pŏtŭērĕ, quĭbūs tōt fūnĕră pāssīs

cūnctŭs ŏb Ītălĭām tērrārūm claūdĭtŭr ōrbīs?

Cērte hīnc Rōmānōs ōlīm vōlvēntĭbŭs ānnīs,

hīnc fŏrĕ dūctōrēs rĕvŏcāto ā sānguĭnĕ Teūcrī,235

quī mărĕ, quī tērrās ōmnīs dĭcĭōnĕ tĕnērēnt,

pōllĭcĭtūs: quaē tē, gĕnĭtōr, sēntēntĭă vērtīt?

Hōc ĕquĭdem ōccāsūm Troīaē trīstīsquĕ rŭīnās

sōlābār fātīs cōntrārĭă fātă rĕpēndēns;

nūnc ĕădēm fōrtūnă vĭrōs tōt cāsĭbŭs āctōs240

īnsĕquĭtūr. Quēm dās fīnēm, rēx māgnĕ, lăbōrūm?

Āntēnōr pŏtŭīt mĕdĭīs ēlāpsŭs Ăchīvīs

Īllўrĭcōs pĕnĕtrārĕ sĭnūs ātque īntŭmă tūtūs

rēgnă Lĭbūrnōrum ēt fōntēm sŭpĕrārĕ Tĭmāvī,

ūndĕ pĕr ōră nŏvēm vāstō cūm mūrmŭrĕ mōntīs245

īt mărĕ prōrūptum ēt pĕlăgō prĕmĭt ārvă sŏnāntī.

Hīc tămĕn īlle ūrbēm Pătăvī sēdēsquĕ lŏcāvīt

Teūcrōrum ēt gēntī nōmēn dĕdĭt ārmăquĕ fīxīt

Troīā, nūnc plăcĭdā cōmpōstūs pācĕ quĭēscīt:

nōs, tŭă prōgĕnĭēs, caēlī quĭbŭs ādnŭĭs ārcēm,250

nāvībūs (īnfāndum!) āmīssĭs ŭnīŭs ŏb īrām

prōdĭmŭr ātque Ĭtălīs lōngē dīsiūngĭmŭr ōrīs.

Hīc pĭĕtātĭs hŏnōs? sīc nōs īn scēptră rĕpōnīs?"

Ōllī sūbrīdēns hŏmĭnūm sătŏr ātquĕ dĕōrūm

vōltū, quō caēlūm tēmpēstātēsquĕ sĕrēnāt,255

ōscŭlă lībāvīt nātaē, dehīnc tālĭă fātūr:

"Pārcĕ mĕtū, Cўthĕrēă: mănēnt īmmōtă tŭōrūm

fātă tĭbī; cērnēs ūrbem ēt prōmīssă Lăvīnī

moēnĭă sūblīmēmquĕ fĕrēs ād sīdĕră caēlī

māgnănĭmum Aēnēān; nĕquĕ mē sēntēntĭă vērtīt.260

Hīc tĭbĭ (fābŏr ĕnīm, quāndo haēc tē cūră rĕmōrdēt,

lōngĭŭs, ēt vōlvēns fātōrum ārcānă mŏvēbō)

bēllum īngēns gĕrĕt Ītălĭā pŏpŭlōsquĕ fĕrōcīs

cōntūndēt mōrēsquĕ vĭrīs ēt moēnĭă pōnēt,

tērtĭă dūm Lătĭō rēgnāntēm vīdĕrĭt aēstās265

tērnăquĕ trānsĭĕrīnt Rŭtŭlīs hībērnă sŭbāctīs.

Āt pŭĕr Āscănĭūs, quoī nūnc cōgnōmĕn Ĭūlō

āddĭtŭr (Īlŭs ĕrāt, dūm rēs stĕtĭt Īlĭă rēgnō),

trīgīntā māgnōs vōlvēndīs mēnsĭbŭs ōrbīs

īmpĕrĭo ēxplēbīt rēgnūmque āb sēdĕ Lăvīnī270

trānsfĕrĕt ēt Lōngām mūltā vī mūnĭĕt Ālbām.

Hīc iām tēr cēntūm tōtōs rēgnābĭtŭr ānnōs

gēntĕ sŭb Hēctŏrĕā, dōnēc rēgīnă săcērdōs

Mārtĕ grăvīs gĕmĭnām pārtū dăbĭt Īlĭă prōlēm.

Īndĕ lŭpaē fūlvō nūtrīcīs tēgmĭnĕ laētūs275

Rōmŭlŭs ēxcĭpĭēt gēntem ēt Māvōrtĭă cōndēt

moēnĭă Rōmānōsquĕ sŭō dē nōmĭnĕ dīcēt.

Hīs ĕgŏ nēc mētās rērūm nēc tēmpŏră pōnō,

īmpĕrĭūm sĭnĕ fīnĕ dĕdī. Quīn āspĕră Iūnō,

quaē mărĕ nūnc tērrāsquĕ mĕtū caēlūmquĕ fătīgāt,280

cōnsĭlĭa īn mĕlĭūs rĕfĕrēt mēcūmquĕ fŏvēbīt

Rōmānōs, rērūm dŏmĭnōs gēntēmquĕ tŏgātām.

Sīc plăcĭtūm. Vĕnĭēt lūstrīs lābēntĭbŭs aētās,

cūm dŏmŭs Āssărăcī Phthīām clārāsquĕ Mўcēnās

sērvĭtĭō prĕmĕt āc vīctīs dŏmĭnābĭtŭr Ārgīs.285

Nāscētūr pūlchrā Trōiānŭs ŏrīgĭnĕ Caēsār,

īmpĕrĭum Ōcĕănō, fāmām quī tērmĭnĕt āstrīs,

Iūlĭŭs, ā māgnō dēmīssūm nōmĕn Ĭūlō.

Hūnc tu ōlīm caēlō spŏlĭīs Ŏrĭēntĭs ŏnūstūm

āccĭpĭēs sēcūră; vŏcābĭtŭr hīc quŏquĕ vōtīs.290

Āspĕră tūm pŏsĭtīs mītēscēnt saēcŭlă bēllīs:

cānă Fĭdēs ēt Vēstă, Rĕmō cūm frātrĕ Quĭrīnūs

iūră dăbūnt; dīraē fērro ēt cōmpāgĭbŭs ārtīs

claūdēntūr Bēllī pōrtaē; Fŭrŏr īmpĭŭs īntūs

saēvă sĕdēns sŭpĕr ārma ēt cēntūm vīnctŭs ăēnīs295

pōst tērgūm nōdīs frĕmĕt hōrrĭdŭs ōrĕ crŭēntō".

Haēc ăĭt ēt Măĭā gĕnĭtūm dēmīttĭt ăb āltō,

ūt tērrae ūtquĕ nŏvaē pāteānt Kārthāgĭnĭs ārcēs

hōspĭtĭō Teūcrīs, nē fātī nēscĭă Dīdō

fīnĭbŭs ārcērēt. Vŏlăt īllĕ pĕr āĕră māgnūm300

rēmĭgĭo ālārum āc Lĭbўaē cĭtŭs ādstĭtĭt ōrīs.

Ēt iām iūssă făcīt pōnūntquĕ fĕrōcĭă Poēnī

cōrdă vŏlēntĕ dĕo; īn prīmīs rēgīnă quĭētūm

āccĭpĭt īn Teūcrōs ănĭmūm mēntēmquĕ bĕnīgnām.

Āt pĭŭs Aēnēās pēr nōctēm plūrĭmă vōlvēns,305

ūt prīmūm lūx ālmă dătāst, ēxīrĕ lŏcōsquĕ

ēxplōrārĕ nŏvōs, quās vēnto āccēssĕrĭt ōrās,

quī tĕnĕānt (nam īncūltă vĭdēt), hŏmĭnēsnĕ fĕraēnĕ,

quaērĕrĕ cōnstĭtŭīt sŏcĭīsque ēxāctă rĕfērrĕ.

Clāssem īn cōnvēxō nĕmŏrūm sūb rūpĕ căvātā310

ārbŏrĭbūs claūsām cīrcum ātque hōrrēntĭbŭs ūmbrīs

ōccŭlĭt; īpse ūnō grădĭtūr cŏmĭtātŭs Ăchātĕ

bīnă mănū lātō crīspāns hāstīlĭă fērrō.

Cuī mātēr mĕdĭā sĕsĕ tūlīt ōbvĭă sīlvā,

vīrgĭnĭs ōs hăbĭtūmquĕ gĕrēns ēt vīrgĭnĭs ārmă,315

Spārtānaē vēl quālĭs ĕquōs Thrēīssă fătīgāt

Hārpălўcē vŏlŭcrēmquĕ fŭgā praēvērtĭtŭr Hēbrūm.

Nāmque hŭmĕrīs dē mōre hăbĭlēm sūspēndĕrăt ārcūm

vēnātrīx dĕdĕrātquĕ cŏmām dīffūndĕrĕ vēntīs,

nūdă gĕnū nōdōquĕ sĭnūs cōllēctă flŭēntīs.320

Āc prĭŏr: "Heūs" īnquīt "iŭvĕnēs, mōnstrātĕ, mĕārūm

vīdīstīs sī quam hīc ērrāntēm fōrtĕ sŏrōrūm

sūccīnctām phărĕtra ēt măcŭlōsaē tēgmĭnĕ lŷncīs,

aūt spūmāntĭs ăprī cūrsūm clāmōrĕ prĕmēntēm".

Sīc Vĕnŭs, ēt Vĕnĕrīs cōntrā sīc fīlĭŭs ōrsūs:325

"Nūllă tŭārum aūdītă mĭhī nĕquĕ vīsă sŏrōrūm,

ō ... quām tē mĕmŏrēm, vīrgō? nāmque haūt tĭbĭ vōltūs

mōrtālīs, nēc vōx hŏmĭnēm sŏnăt; ō, dĕă, cērtē

(ān Phoēbī sŏrŏr? ān Nŷmphārūm sānguĭnĭs ūnă?),

sīs fēlīx nōstrūmquĕ lĕvēs, quaēcūmquĕ, lăbōrēm330

ēt quō sūb caēlō tāndēm, quĭbŭs ōrbĭs ĭn ōrīs

iāctēmūr, dŏcĕās: īgnāri hŏmĭnūmquĕ lŏcōrūmque

ērrāmūs, vēnto hūc vāstīs ēt flūctĭbŭs āctī.

Mūltă tĭbi ānte ārās nōstrā cădĕt hōstĭă dēxtrā".

Tūm Vĕnŭs: "Haūt ĕquĭdēm tālī mē dīgnŏr hŏnōrĕ;335

vīrgĭnĭbūs Tўrĭīs mōs ēst gēstārĕ phărētrām

pūrpŭrĕōque āltē sūrās vīncīrĕ cŏtūrnō.

Pūnĭcă rēgnă vĭdēs, Tўrĭōs ĕt Ăgēnŏrĭs ūrbēm;

sēd fīnēs Lĭbўcī, gĕnŭs īntrāctābĭlĕ bēllō.

Īmpĕrĭūm Dīdō Tўrĭā rĕgĭt ūrbĕ prŏfēctă,340

gērmānūm fŭgĭēns. Lōnga ēst īniūrĭă, lōngaē

āmbāgēs; sēd sūmmă sĕquār fāstīgĭă rērūm.

Huīc cōniūnx Sŷchaēŭs ĕrāt, dītīssĭmŭs āgrī

Phoēnīcum ēt māgnō mĭsĕraē dīlēctŭs ămōrĕ,

cuī pătĕr īntāctām dĕdĕrāt prīmīsquĕ iŭgārāt345

ōmĭnĭbūs. Sēd rēgnă Tўrī gērmānŭs hăbēbāt

Pŷgmāliōn, scĕlĕre ānte ălĭōs īmmānĭŏr ōmnīs.

Quōs īntēr mĕdĭūs vēnīt fŭrŏr. Īllĕ Sўchaēūm

īmpĭŭs ānte ārās ātque aūrī caēcŭs ămōrĕ

clām fērro īncaūtūm sŭpĕrāt, sēcūrŭs ămōrūm350

gērmānaē; fāctūmquĕ dĭū cēlāvĭt ĕt aēgrām

mūltă mălūs sĭmŭlāns vānā spē lūsĭt ămāntēm.

Īpsă sĕd īn sōmnīs ĭnhŭmātī vēnĭt ĭmāgō

cōniŭgĭs ōră mŏdīs āttōllēns pāllĭdă mīrīs;

crūdēlīs ārās trāiēctăquĕ pēctŏră fērrō355

nūdāvīt caēcūmquĕ dŏmūs scĕlŭs ōmnĕ rĕtēxīt.

Tūm cĕlĕrārĕ fŭgām pătrĭāque ēxcēdĕrĕ suādēt

aūxĭlĭūmquĕ vĭaē vĕtĕrēs tēllūrĕ rĕclūdīt

thēnsaūrōs, īgnōtum ārgēntī pōndŭs ĕt aūrī.

Hīs cōmmōtă fŭgām Dīdō sŏcĭōsquĕ părābāt.360

Cōnvĕnĭūnt, quĭbŭs aūt ŏdĭūm crūdēlĕ tўrānnī

aūt mĕtŭs ācĕr ĕrāt; nāvīs, quaē fōrtĕ părātaē,

cōrrĭpĭūnt ŏnĕrāntque aūrō. Pōrtāntŭr ăvārī

Pŷgmălĭōnĭs ŏpēs pĕlăgō; dūx fēmĭnă fāctī.

Dēvēnērĕ lŏcōs, ŭbĭ nūnc īngēntĭă cērnēs365

moēnĭă sūrgēntēmquĕ nŏvaē Kārthāgĭnĭs ārcēm,

mērcātīquĕ sŏlūm, fāctī dē nōmĭnĕ Bŷrsām,

taūrīnō quāntūm pōssēnt cīrcūmdărĕ tērgō.

Sēd vōs quī tāndēm? Quĭbŭs aūt vēnīstĭs ăb ōrīs?

Quōvĕ tĕnētĭs ĭtēr?" Quaērēntī tālĭbŭs īllĕ370

sūspīrāns īmōquĕ trăhēns ā pēctŏrĕ vōcēm:

"Ō dĕă, sī prīmā rĕpĕtēns ăb ŏrīgĭnĕ pērgām

ēt văcĕt ānnālīs nōstrōrum aūdīrĕ lăbōrūm,

āntĕ dĭēm claūsō cōmpōnēt Vēspĕr Ŏlŷmpō.

Nōs Troīa āntīquā, sī vēstrās fōrtĕ pĕr aūrīs375

Troīaē nōmĕn ĭīt, dīvērsă pĕr aēquŏră vēctōs

fōrtĕ sŭā Lĭbўcīs tēmpēstās āppŭlĭt ōrīs.

Sūm pĭŭs Aēnēās, rāptōs qui ēx hōstĕ pĕnātēs

clāssĕ vĕhō mēcūm, fāmā sŭpĕr aēthĕră nōtūs;

Ītălĭām quaērō pătrĭam ēt gĕnŭs āb Iŏvĕ māgnō.380

Bīs dēnīs Phrўgĭūm cōnscēndī nāvĭbŭs aēquōr

mātrĕ dĕā mōnstrāntĕ vĭām dătă fātă sĕcūtūs;

vīx sēptēm cōnvōlsae ūndīs Eūrōquĕ sŭpērsūnt.

Īpse īgnōtŭs, ĕgēns, Lĭbўaē dēsērtă pĕrāgrō,

Eūrōpa ātque Ăsĭā pūlsūs". Nēc plūră quĕrēntēm385

pāssă Vĕnūs mĕdĭō sīc īntērfātă dŏlōre ēst:

"Quīsquĭs ĕs, haūt, crēdo, īnvīsūs caēlēstĭbŭs aūrās

vītālīs cārpīs, Tўrĭām qui ādvēnĕrĭs ūrbēm;

pērgĕ mŏdo ātque hīnc tē rēgīnae ād līmĭnă pērfēr.

Nāmquĕ tĭbī rĕdŭcēs sŏcĭōs clāssēmquĕ rĕlātām390

nūntĭo ĕt īn tūtūm vērsīs Ăquĭlōnĭbŭs āctām,

nī frūstra aūgŭrĭūm vānī dŏcŭērĕ părēntēs.

Āspĭcĕ bīs sēnōs laētāntīs āgmĭnĕ cŷcnōs,

aēthĕrĭā quōs lāpsă plăgā Iŏvĭs ālĕs ăpērtō

tūrbābāt caēlō; nūnc tērrās ōrdĭnĕ lōngō395

aūt căpĕre aūt cāptās iām dēspēctārĕ vĭdēntūr:

ūt rĕdŭcēs īllī lūdūnt strīdēntĭbŭs ālīs

ēt coētū cīnxērĕ pŏlūm cāntūsquĕ dĕdērĕ,

haūt ălĭtēr pūppēsquĕ tŭaē pūbēsquĕ tŭōrūm

aūt pōrtūm tĕnĕt aūt plēnō sŭbĭt ōstĭă vēlō.400

Pērgĕ mŏdo ēt, quā tē dūcīt vĭă, dērĭgĕ grēssūm".

Dīxĭt ĕt āvērtēns rŏsĕā cērvīcĕ rĕfūlsīt

āmbrŏsĭaēquĕ cŏmaē dīvīnūm vērtĭce ŏdōrēm

spīrāvērĕ; pĕdēs vēstīs dēflūxĭt ăd īmōs,

ēt vēra īncēssū pătŭīt dēa. Īlle ŭbĭ mātrēm405

ādgnōvīt, tālī fŭgĭēntem ēst vōcĕ sĕcūtūs:

"Quīd nātūm tŏtĭēns, crūdēlīs tū quŏquĕ, fālsīs

lūdĭs ĭmāgĭnĭbūs? Cūr dēxtraē iūngĕrĕ dēxtrām

nōn dătŭr āc vērās aūdīre ēt rēddĕrĕ vōcēs?"

Tālĭbŭs īncūsāt grēssūmque ād moēnĭă tēndīt.410

Āt Vĕnŭs ōbscūrō grădĭēntīs āĕrĕ saēpsīt

ēt mūltō nĕbŭlaē cīrcūm dĕă fūdĭt ămīctū,

cērnĕrĕ nē quĭs ĕōs neū quīs cōntīngĕrĕ pōssēt

mōlīrīvĕ mŏram aūt vĕnĭēndī pōscĕrĕ caūsās.

Īpsă Păphūm sūblīmĭs ăbīt sēdēsquĕ rĕvīsīt415

laētă sŭās, ŭbĭ tēmplum īllī cēntūmquĕ Săbaēō

tūrĕ călēnt āraē sērtīsquĕ rĕcēntĭbŭs hālānt.

Cōrrĭpŭērĕ vĭam īntĕrĕā, quā sēmĭtă mōnstrāt.

Iāmque āscēndēbānt cōllēm, quī plūrĭmŭs ūrbī

īmmĭnĕt ādvērsāsque āspēctēt dēsŭpĕr ārcēs.420

Mīrātūr mōlem Aēnēās, māgālĭă quōndām,

mīrātūr pōrtās strĕpĭtūmque ēt strātă vĭārūm.

Īnstānt ārdēntēs Tўrĭī: pārs dūcĕrĕ mūrōs

mōlīrīque ārcem ēt mănĭbūs sūbvōlvĕrĕ sāxă,

pārs ōptārĕ lŏcūm tēcto ēt cōnclūdĕrĕ sūlcō;425

iūră măgīstrātūsquĕ lĕgūnt sānctūmquĕ sĕnātūm.

Hīc pōrtūs ălĭi ēffŏdĭūnt, hīc āltă thĕātrīs

fūndāmēntă pĕtūnt ălĭi īmmānīsquĕ cŏlūmnās

rūpĭbŭs ēxcīdūnt, scaēnīs dĕcŏra āltă fŭtūrīs.

Quālĭs ăpēs aēstātĕ nŏvā pēr flōrĕă rūră430

ēxērcēt sūb sōlĕ lăbōr, cūm gēntĭs ădūltōs

ēdūcūnt fētūs, aūt cūm līquēntĭă mēllă

stīpānt ēt dūlcī dīstēndūnt nēctărĕ cēllās,

aūt ŏnĕra āccĭpĭūnt vĕnĭēntum, aūt āgmĭnĕ fāctō

īgnāvūm fūcōs pĕcŭs ā praēsēpĭbŭs ārcēnt;435

fērvĕt ŏpūs rĕdŏlēntquĕ thўmō flāgrāntĭă mēllă.

"Ō fōrtūnātī, quōrūm iām moēnĭă sūrgūnt!"

Aēnēās ăĭt ēt fāstīgĭă sūspĭcĭt ūrbīs.

Īnfērt sē saēptūs nĕbŭlā (mīrābĭlĕ dīctū)

pēr mĕdĭōs mīscētquĕ vĭrīs nĕquĕ cērnĭtŭr ūllī.440

Lūcŭs ĭn ūrbĕ fŭīt mĕdĭā, laētīssĭmŭs ūmbraē,

quō prīmūm iāctāti ūndīs ēt tūrbĭnĕ Poēnī

ēffōdērĕ lŏcō sīgnūm, quōd rēgĭă Iūnŏ

mōnstrārāt, căpŭt ācrĭs ĕquī; sīc nām fŏrĕ bēllō

ēgrĕgĭam ēt făcĭlēm vīctū pēr saēcŭlă gēntēm.445

Hīc tēmplūm Iūnōni īngēns Sīdōnĭă Dīdō

cōndēbāt, dōnīs ŏpŭlēntum ēt nūmĭnĕ dīvaē,

aērĕă cuī grădĭbūs sūrgēbānt līmĭnă nēxaēque

aērĕ trăbēs, fŏrĭbūs cārdō strīdēbăt ăēnīs.

Hōc prīmum īn lūcō nŏvă rēs ōblātă tĭmōrēm450

lēnĭĭt, hīc prīmum Aēnēās spērārĕ sălūtēm

aūsŭs ĕt ādflīctīs mĕlĭūs cōnfīdĕrĕ rēbūs.

Nāmquĕ sŭb īngēntī lūstrāt dūm sīngŭlă tēmplō

rēgīnam ōppĕrĭēns, dūm, quaē fōrtūnă sĭt ūrbī,

ārtĭfĭcūmquĕ mănūs īntēr se ŏpĕrūmquĕ lăbōrēm455

mīrātūr, vĭdĕt Īlĭăcās ēx ōrdĭnĕ pūgnās

bēllăquĕ iām fāmā tōtūm vōlgātă pĕr ōrbēm,

Ātrīdās Prĭămūmque ēt saēvom āmbōbŭs Ăchīllēm.

Cōnstĭtĭt ēt lăcrĭmāns: "Quīs iām lŏcŭs" īnquĭt, "Ăchātĕ,

quaē rĕgĭo īn tērrīs nōstrī nōn plēnă lăbōrīs?460

Ēn Prĭămūs. Sūnt hīc ĕtĭām sŭă praēmĭă laūdī,

sūnt lăcrĭmaē rērum ēt mēntēm mōrtālĭă tāngūnt.

Sōlvĕ mĕtūs; fĕrĕt haēc ălĭquām tĭbĭ fāmă sălūtēm".

Sīc ăĭt ātque ănĭmūm pīctūrā pāscĭt ĭnānī

mūltă gĕmēns lārgōque ūmēctāt flūmĭnĕ vōltūm.465

Nāmquĕ vĭdēbăt ŭtī bēllāntēs Pērgămă cīrcūm

hāc fŭgĕrēnt Grāī, prĕmĕrēt Trōiānă iŭvēntūs;

hāc Phrўgĕs, īnstārēt cūrrū crīstātŭs Ăchīllēs.

Nēc prŏcŭl hīnc Rhēsī nĭvĕīs tēntōrĭă vēlīs

ādgnōscīt lăcrĭmāns, prīmō quaē prōdĭtă sōmnō470

Tŷdīdēs mūltā vāstābāt caēdĕ crŭēntūs,

ārdēntīsque āvērtĭt ĕquōs īn cāstră prĭūsquām

pābŭlă gūstāssēnt Troīaē Xānthūmquĕ bĭbīssēnt.

Pārte ălĭā fŭgĭēns āmīssīs Trōĭlŭs ārmīs,

īnfēlīx pŭĕr ātque īmpār cōngrēssŭs Ăchīllī,475

fērtŭr ĕquīs cūrrūque haērēt rĕsŭpīnŭs ĭnānī,

lōră tĕnēns tămĕn; huīc cērvīxquĕ cŏmaēquĕ trăhūntūr

pēr tērram ēt vērsā pūlvīs īnscrībĭtŭr hāstā.

Īntĕrĕa ād tēmplūm nōn aēquaē Pāllădĭs ībānt

crīnĭbŭs Īlĭădēs pāssīs pēplūmquĕ fĕrēbānt480

sūpplĭcĭtēr, trīstēs ēt tūnsaē pēctŏră pālmīs;

dīvă sŏlō fīxōs ŏcŭlōs āvērsă tĕnēbāt.

Tēr cīrcum Īlĭăcōs rāptāvĕrăt Hēctŏră mūrōs

ēxănĭmūmque aūrō cōrpūs vēndēbăt Ăchīllēs.

Tūm vēro īngēntēm gĕmĭtūm dāt pēctŏre ăb īmō,485

ūt spŏlĭa, ūt cūrrūs, ūtque īpsūm cōrpŭs ămīcī

tēndēntēmquĕ mănūs Prĭămūm cōnspēxĭt ĭnērmīs.

Sē quŏquĕ prīncĭpĭbūs pērmīxtum āgnōvĭt Ăchīvīs

Ēōāsque ăcĭēs ēt nīgrī Mēmnŏnĭs ārmă.

Dūcĭt Ămāzŏnĭdūm lūnātīs āgmĭnă pēltīs490

Pēnthĕsĭlēă fŭrēns mĕdĭīsque īn mīlĭbŭs ārdēt,

aūrĕă sūbnēctēns ēxsēctaē cīngŭlă māmmaē,

bēllātrīx, aūdētquĕ vĭrīs cōncūrrĕrĕ vīrgŏ.

Haēc dūm Dārdănĭo Aēnēaē mīrāndă vĭdēntūr,

dūm stŭpĕt ōbtūtūque haērēt dēfīxŭs ĭn ūnō,495

rēgīna ād tēmplūm, fōrmā pūlcērrĭmă Dīdō,

īncēssīt māgnā iŭvĕnūm stīpāntĕ cătērvā.

Quālĭs ĭn Eūrōtaē rīpīs aūt pēr iŭgă Cŷnthī

ēxērcēt Dīānă chŏrōs, quām mīllĕ sĕcūtaē

hīnc ātque hīnc glŏmĕrāntŭr Ŏrēădĕs; īllă phărētrām500

fērt ŭmĕrō grădĭēnsquĕ dĕās sŭpĕrēmĭnĕt ōmnīs

(Lātōnaē tăcĭtūm pērtēmptānt gaūdĭă pēctūs):

tālĭs ĕrāt Dīdō, tālēm sē laētă fĕrēbāt

pēr mĕdĭōs īnstāns ŏpĕrī rēgnīsquĕ fŭtūrīs.

Tūm fŏrĭbūs dīvaē, mĕdĭā tēstūdĭnĕ tēmplī,505

saēpta ārmīs sŏlĭōque āltē sūbnīxă rĕsēdīt.

Iūră dăbāt lēgēsquĕ vĭrīs ŏpĕrūmquĕ lăbōrēm

pārtĭbŭs aēquābāt iūstīs aūt sōrtĕ trăhēbāt:

cūm sŭbĭto Aēnēās cōncūrsu āccēdĕrĕ māgnō

Ānthĕă Sērgēstūmquĕ vĭdēt fōrtēmquĕ Clŏānthūm510

Teūcrōrūmque ălĭōs, ātēr quōs aēquŏrĕ tūrbō

dīspŭlĕrāt pĕnĭtūsque ălĭās āvēxĕrăt ōrās.

Ōbstĭpŭīt sĭmŭl īpsĕ, sĭmūl pērcūssŭs Ăchātēs

laētĭtĭāquĕ mĕtūque; ăvĭdī cōniūngĕrĕ dēxtrās

ārdēbānt, sēd rēs ănĭmōs īncōgnĭtă tūrbāt.515

Dīssĭmŭlānt ēt nūbĕ căvā spĕcŭlāntŭr ămīctī,

quaē fōrtūnă vĭrīs, clāssēm quō lītŏrĕ līnquānt,

quīd vĕnĭānt: cūnctīs nām lēctī nāvĭbŭs ībānt

ōrāntēs vĕnĭam ēt tēmplūm clāmōrĕ pĕtēbānt.

Pōstquam īntrōgrēssi ēt cōrām dătă cōpĭă fāndī,520

māxĭmŭs Īlĭŏneūs plăcĭdō sīc pēctŏrĕ coēpīt:

"Ō rēgīnă, nŏvām cuī cōndĕrĕ Iūppĭtĕr ūrbēm

iūstĭtĭāquĕ dĕdīt gēntīs frēnārĕ sŭpērbās,

Trōēs tē mĭsĕrī, vēntīs mărĭa ōmnĭă vēctī,

ōrāmūs: prŏhĭbe īnfāndōs ā nāvĭbŭs īgnīs,525

pārcĕ pĭō gĕnĕri ēt prŏpĭūs rēs āspĭcĕ nōstrās.

Nōn nōs aūt fērrō Lĭbўcōs pŏpŭlārĕ pĕnātīs

vēnĭmŭs aūt rāptās ād lītŏră vērtĕrĕ praēdās;

nōn ĕă vīs ănĭmō nēc tāntă sŭpērbĭă vīctīs.

Ēst lŏcŭs, Hēspĕrĭām Grāī cōgnōmĭnĕ dīcūnt,530

tērra āntīquă, pŏtēns ārmīs ātque ūbĕrĕ glēbaē;

Oēnōtrī cŏlŭērĕ vĭrī; nūnc fāmă mĭnōrēs

Ītălĭām dīxīssĕ dŭcīs dē nōmĭnĕ gēntēm.

Hīc cūrsūs fŭĭt,

cūm sŭbĭto ādsūrgēns flūctū nīmbōsŭs Ŏrīōn535

īn vădă caēcă tŭlīt pĕnĭtūsquĕ prŏcācĭbŭs Aūstrīs

pērque ūndās sŭpĕrāntĕ sălō pērque īnvĭă sāxă

dīspŭlĭt: hūc paūcī vēstrīs ādnāvĭmŭs ōrīs.

Quōd gĕnŭs hōc hŏmĭnūm? Quaēve hūnc tām bārbără mōrēm

pērmīttīt pătrĭa? Hōspĭtĭō prŏhĭbēmŭr hărēnaē;540

bēllă cĭēnt prīmāquĕ vĕtānt cōnsīstĕrĕ tērră.

Sī gĕnŭs hūmānum ēt mōrtālĭă tēmnĭtĭs ārmă,

āt spērātĕ dĕōs mĕmŏrēs fāndi ātquĕ nĕfāndī.

Rēx ĕrăt Aēnēās nōbīs, quō iūstĭŏr āltēr

nēc pĭĕtātĕ fŭīt nēc bēllō māiŏr ĕt ārmīs.545

Quēm sī fātă vĭrūm sērvānt, sī vēscĭtŭr aūrā

aēthĕrĭā nĕque ădhūc crūdēlĭbŭs ōccŭbăt ūmbrīs,

nōn mĕtŭs, ōffĭcĭō nēc tē cērtāssĕ prĭōrēm

paēnĭtĕāt. Sūnt ēt Sĭcŭlīs rĕgĭōnĭbŭs ūrbēs

ārmăquĕ Trōiānōque ā sānguĭnĕ clārŭs Ăcēstēs.550

Quāssātām vēntīs lĭcĕāt sūbdūcĕrĕ clāssēm

ēt sīlvīs āptārĕ trăbēs ēt strīngĕrĕ rēmōs,

sī dătŭr Ītălĭām sŏcĭīs ēt rēgĕ rĕcēptō

tēndĕre, ŭt Ītălĭām laētī Lătĭūmquĕ pĕtāmūs;

sīn ābsūmptă sălūs ēt tē, pătĕr ōptŭmĕ Teūcrūm,555

pōntŭs hăbēt Lĭbўaē nēc spēs iām rēstăt Ĭūlī,

āt frĕtă Sīcănĭaē sāltēm sēdēsquĕ părātās,

ūnde hūc ādvēctī, rēgēmquĕ pĕtāmŭs Ăcēstēn."

Tālĭbŭs Īlĭōnĕūs; cūnctī sĭmŭl ōrĕ frĕmēbānt

Dārdănĭdaē.560

Tūm brĕvĭtēr Dīdō vōltūm dēmīssă prŏfātūr:

"Sōlvĭtĕ cōrdĕ mĕtūm, Teūcrī, sēclūdĭtĕ cūrās.

Rēs dūra ēt rēgnī nŏvĭtās mē tālĭă cōgūnt

mōlīri ēt lātē fīnīs cūstōdĕ tŭērī.

Quīs gĕnŭs Aēnĕădūm, quīs Troīaē nēscĭăt ūrbēm565

vīrtūtēsquĕ vĭrōsque aūt tānti īncēndĭă bēllī?

Nōn ōbtūnsa ădĕō gēstāmūs pēctŏră Poēnī,

nēc tam āvērsŭs ĕquōs Tўrĭā Sōl iūngĭt ăb ūrbĕ.

Seū vōs Hēspĕrĭām māgnām Sātūrnĭăque ārvă

sīve Ĕrўcīs fīnīs rēgēmque ōptātĭs Ăcēstēn,570

aūxĭlĭō tūtōs dīmīttam ŏpĭbūsquĕ iŭvābō.

Vōltĭs ĕt hīs mēcūm părĭtēr cōnsīdĕrĕ rēgnīs?

Ūrbēm quām stătŭō, vēstra ēst; sūbdūcĭtĕ nāvīs;

Trōs Tўrĭūsquĕ mĭhī nūllō dīscrīmĭne ăgētūr.

Ātque ŭtĭnām rēx īpsĕ Nŏtō cōmpūlsŭs ĕōdēm575

ādfŏrĕt Aēnēās! Ĕquĭdēm pēr lītŏră cērtōs

dīmīttam ēt Lĭbўaē lūstrāre ēxtrēmă iŭbēbō,

sī quĭbŭs ēiēctūs sīlvīs aūt ūrbĭbŭs ērrāt".

Hīs ănĭmum ārrēctī dīctīs ēt fōrtĭs Ăchātēs

ēt pătĕr Aēnēās iāmdūdum ērūmpĕrĕ nūbēm580

ārdēbānt. Prĭŏr Aēnēān cōmpēllăt Ăchātēs:

"Nātĕ dĕā, quaē nūnc ănĭmō sēntēntĭă sūrgīt?

ōmnĭă tūtă vĭdēs, clāssēm sŏcĭōsquĕ rĕcēptōs.

Ūnŭs ăbēst, mĕdĭo īn flūctū quēm vīdĭmŭs īpsī

sūbmērsūm; dīctīs rēspōndēnt cētĕră mātrīs".585

Vīx ĕă fātŭs ĕrāt, cūm cīrcūmfūsă rĕpēntĕ

scīndīt sē nūbēs ĕt ĭn aēthĕră pūrgăt ăpērtūm.

Rēstĭtĭt Aēnēās clārāque īn lūcĕ rĕfūlsīt

ōs ŭmĕrōsquĕ dĕō sĭmĭlīs; nāmque īpsă dĕcōrām

caēsărĭēm nātō gĕnĕtrīx lūmēnquĕ iŭvēntaē590

pūrpŭrĕum ēt laētōs ŏcŭlīs ādflārăt hŏnōrēs:

quālĕ mănūs āddūnt ĕbŏrī dĕcŭs aūt ŭbĭ flāvō

ārgēntūm Părĭūsvĕ lăpīs cīrcūmdătŭr aūrō.

Tūm sīc rēgīnam ādlŏquĭtūr cūnctīsquĕ rĕpēntĕ

īnprōvīsŭs ăīt: "Cōrām, quēm quaērĭtĭs, ādsūm595

Trōĭŭs Aēnēās, Lĭbўcīs ērēptŭs ăb ūndīs.

Ō sōla īnfāndōs Troīaē mĭsĕrātă lăbōrēs,

quaē nōn, rēlĭquĭās Dănăūm, tērraēquĕ mărīsquĕ

ōmnĭbŭs ēxhaūstōs iām cāsĭbŭs, ōmnĭum ĕgēnōs,

ūrbĕ, dŏmō sŏcĭās, grātēs pērsōlvĕrĕ dīgnās600

nōn ŏpĭs ēst nōstraē, Dīdō, nēc quīdquĭd ŭbīque ēst

gēntīs Dārdănĭaē, māgnūm quaē spārsă pĕr ōrbēm.

Di tibi, si qua pios respectant numina, si quid

ūsquām iūstĭtĭae ēst, ēt mēns sĭbĭ cōnscĭă rēctī,

praēmĭă dīgnă fĕrānt. Quaē tē tām laētă tŭlērūnt605

saēcŭlă? Quī tāntī tālēm gĕnŭērĕ părēntēs?

Īn frĕtă dūm flŭvĭī cūrrēnt, dūm mōntĭbŭs ūmbraē

lūstrābūnt cōnvēxă, pŏlūs dūm sīdĕră pāscēt,

sēmpĕr hŏnōs nōmēnquĕ tŭūm laūdēsquĕ mănēbūnt,

quaē mē cūmquĕ vŏcānt tērraē". Sīc fātŭs ămīcūm610

Īlĭŏnēă pĕtīt dēxtrā laēvāquĕ Sĕrēstūm,

pōst ălĭōs, fōrtēmquĕ Gўān fōrtēmquĕ Clŏānthūm.

Ōbstĭpŭīt prīmo āspēctū Sīdōnĭă Dīdō,

cāsū deīndĕ vĭrī tānto, ēt sīc ōrĕ lŏcūta ēst:

"Quīs tē, nātĕ dĕā, pēr tāntă pĕrīcŭlă cāsūs615

īnsĕquĭtūr? Quaē vīs īmmānĭbŭs āpplĭcăt ōrīs?

Tūne īlle Aēnēās quēm Dārdănĭō | Ānchīsaē

ālmă Vĕnūs Phrўgĭī gĕnŭīt Sĭmŏēntĭs ăd ūndām?

Ātque ĕquĭdēm Teūcrūm mĕmĭnī Sīdōnă vĕnīrĕ

fīnĭbŭs ēxpūlsūm pătrĭīs, nŏvă rēgnă pĕtēntēm620

aūxĭlĭō Bēlī; gĕnĭtōr tūm Bēlŭs ŏpīmām

vāstābāt Cŷprum ēt vīctōr dĭcĭōnĕ tĕnēbāt.

Tēmpŏrĕ iam ēx īllō cāsūs mĭhĭ cōgnĭtŭs ūrbīs

Trōiānaē nōmēnquĕ tŭūm rēgēsquĕ Pĕlāsgī.

Īpse hōstīs Teūcrōs īnsīgnī laūdĕ fĕrēbāt625

sēque ōrtum āntīquā Teūcrōrum ā stīrpĕ vŏlēbāt.

Quāre ăgĭte, ō tēctīs, iŭvĕnēs, sūccēdĭtĕ nōstrīs.

Mē quŏquĕ pēr mūltōs sĭmĭlīs fōrtūnă lăbōrēs

iāctātam hāc dēmūm vŏlŭīt cōnsīstĕrĕ tērrā;

nōn īgnāră mălī mĭsĕrīs sūccūrrĕrĕ dīscō".630

Sīc mĕmŏrāt; sĭmŭl Aēnēān īn rēgĭă dūcīt

tēctă, sĭmūl dīvōm tēmplīs īndīcĭt hŏnōrēm.

Nēc mĭnŭs īntĕrĕā sŏcĭīs ād lītŏră mīttīt

vīgīntī taūrōs, māgnōrum hōrrēntĭă cēntūm

tērgă sŭūm, pīnguīs cēntūm cūm mātrĭbŭs āgnōs,635

mūnĕră laētĭtĭāmquĕ dĭēī.

Āc dŏmŭs īntĕrĭōr rēgālī splēndĭdă lūxū

īnstrŭĭtūr, mĕdĭīsquĕ părānt cōnvīvĭă tēctīs:

ārtĕ lăbōrātaē vēstēs ōstrōquĕ sŭpērbō,

īngēns ārgēntūm mēnsīs caēlātăque ĭn aūrō640

fōrtĭă fāctă pătrūm, sĕrĭēs lōngīssĭmă rērūm

pēr tōt dūctă vĭrōs āntīquae ăb ŏrīgĭnĕ gēntīs.

Aēnēās (nĕque ĕnīm pătrĭūs cōnsīstĕrĕ mēntēm

pāssŭs ămōr) răpĭdum ād nāvīs praēmīttĭt Ăchātēn,

Āscănĭō fĕrăt haēc īpsūmque ād moēnĭă dūcāt;645

ōmnĭs ĭn Āscănĭō cārī stāt cūră părēntīs.

Mūnĕră praētĕrĕa Īlĭăcīs ērēptă rŭīnīs

fērrĕ iŭbēt, pāllām sīgnīs aūrōquĕ rĭgēntēm

ēt cīrcūmtēxtūm crŏcĕō vēlāmĕn ăcānthō,

ōrnātūs Ārgīvae Hĕlĕnaē, quōs īllă Mўcēnīs,650

Pērgămă cūm pĕtĕrēt īncōncēssōsque hўmĕnaēōs,

ēxtŭlĕrāt, mātrīs Lēdaē mīrābĭlĕ dōnūm;

praētĕrĕā scēptrum, Īlĭŏnē quōd gēssĕrăt ōlīm,

māxĭmă nātārūm Prĭămī cōllōquĕ mŏnīlĕ

bācātum ēt dŭplĭcēm gēmmīs aūrōquĕ cŏrōnām.655

Haēc cĕlĕrāns ĭtĕr ād nāvīs tēndēbăt Ăchātēs.

Āt Cўthĕrēă nŏvās ārtēs, nŏvă pēctŏrĕ vērsāt

cōnsĭlĭa, ūt făcĭēm mūtātŭs ĕt ōră Cŭpīdō

prō dūlci Āscănĭō vĕnĭāt dōnīsquĕ fŭrēntēm

īncēndāt rēgīnam ātque ōssĭbŭs īmplĭcĕt īgnēm.660

Quīppĕ dŏmūm tĭmĕt āmbĭgŭām Tўrĭōsquĕ bĭlīnguīs;

ūrĭt ătrōx Iūno ēt sūb nōctēm cūră rĕcūrsāt.

Ērgo hīs ālĭgĕrūm dīctīs ādfātŭr Ămōrēm:

"Nātĕ, mĕaē vīrēs, mĕă māgnă pŏtēntĭă, sōlūs

nātĕ pătrīs sūmmī quī tēlă Tўphōĭă tēmnīs,665

ād tē cōnfŭgĭo ēt sūpplēx tŭă nūmĭnă pōscō.

Frātĕr ŭt Aēnēās pĕlăgō tŭŭs ōmnĭă cīrcūm

lītŏră iāctētūr ŏdĭīs Iūnōnĭs ăcērbaē,

nōtă tĭbi, ēt nōstrō dŏlŭīstī saēpĕ dŏlōrĕ.

Nūnc Phoēnīssă tĕnēt Dīdō blāndīsquĕ mŏrātūr670

vōcĭbŭs, ēt vĕrĕōr quō sē Iūnōnĭă vērtānt

hōspĭtĭa: haūt tāntō cēssābīt cārdĭnĕ rērūm.

Quōcīrcā căpĕre āntĕ dŏlīs ēt cīngĕrĕ flāmmā

rēgīnām mĕdĭtōr, nē quō sē nūmĭnĕ mūtēt,

sēd māgno Aēnēaē mēcūm tĕnĕātŭr ămōrē.675

Quā făcĕre īd pōssīs nōstrām nūnc āccĭpĕ mēntēm:

rēgĭŭs āccītū cārī gĕnĭtōrĭs ăd ūrbēm

Sīdŏnĭām pŭĕr īrĕ părāt, mĕă māxĭmă cūră,

dōnă fĕrēns pĕlăgo ēt flāmmīs rēstāntĭă Troīaē;

hūnc ĕgŏ sōpītūm sōmnō sŭpĕr āltă Cўthēră680

aūt sŭpĕr Īdălĭūm sācrātā sēdĕ rĕcōndām,

nē quā scīrĕ dŏlōs mĕdĭūsve ōccūrrĕrĕ pōssīt.

Tū făcĭem īllīūs nōctēm nōn āmplĭŭs ūnām

fāllĕ dŏlo ēt nōtōs pŭĕrī pŭĕr īndŭĕ vōltūs,

ūt, cūm tē grĕmĭo āccĭpĭēt laētīssĭmă Dīdō685

rēgālīs īntēr mēnsās lătĭcēmquĕ Lўaēūm,

cūm dăbĭt āmplēxūs ātque ōscŭlă dūlcĭă fīgēt,

ōccūltum īnspīrēs īgnēm fāllāsquĕ vĕnēnō".

Pārĕt Ămōr dīctīs cāraē gĕnĕtrīcĭs ĕt ālās

ēxŭĭt ēt grēssū gaūdēns īncēdĭt Ĭūlī.690

Āt Vĕnŭs Āscănĭō plăcĭdām pēr mēmbră quĭētēm

īnrĭgăt ēt fōtūm grĕmĭō dĕă tōllĭt ĭn āltōs

Īdălĭaē lūcōs, ŭbĭ mōllĭs ămārăcŭs īllūm

flōrĭbŭs ēt dūlci ādspīrāns cōmplēctĭtŭr ūmbrā.

Iāmque ībāt dīctō pārēns ēt dōnă Cŭpīdŏ695

rēgĭă pōrtābāt Tўrĭīs dŭcĕ laētŭs Ăchātĕ.

Cūm vĕnĭt, aūlaēīs iām sē rēgīnă sŭpērbīs

aūrĕă cōmpŏsŭīt spōndā mĕdĭāmquĕ lŏcāvīt;

iām pătĕr Aēnēās ēt iām Trōiānă iŭvēntūs

cōnvĕnĭūnt strātōquĕ sŭpēr dīscūmbĭtŭr ōstrō.700

Dānt mănĭbūs fămŭlī lŷmphās Cĕrĕrēmquĕ cănīstrīs

ēxpĕdĭūnt tōnsīsquĕ fĕrūnt māntēlĭă vīllīs.

Quīnquāgīnta īntūs fămŭlaē, quĭbŭs ōrdĭnĕ lōngām

cūră pĕnūm strŭĕre ēt flāmmīs ădŏlērĕ pĕnātīs;

cēntum ălĭaē tŏtĭdēmquĕ părēs aētātĕ mĭnīstrī,705

quī dăpĭbūs mēnsās ŏnĕrēnt ēt pōcŭlă pōnānt.

Nēc nōn ēt Tўrĭī pēr līmĭnă laētă frĕquēntēs

cōnvēnērĕ; tŏrīs iūssī dīscūmbĕrĕ pīctīs

mīrāntūr dōna Aēnēaē, mīrāntŭr Ĭūlūm

flāgrāntīsquĕ dĕī vōltūs sĭmŭlātăquĕ vērbă710

pāllāmque ēt pīctūm crŏcĕō vēlāmĕn ăcānthō.

Praēcĭpŭe īnfēlīx, pēstī dēvōtă fŭtūraē,

ēxplērī mēntēm nĕquĭt ārdēscītquĕ tŭēndō

Phoēnīssa ēt părĭtēr pŭĕrō dōnīsquĕ mŏvētūr.

Īlle ŭbĭ cōmplēxu Aēnēaē cōllōquĕ pĕpēndīt715

ēt māgnūm fālsi īmplēvīt gĕnĭtōrĭs ămōrēm,

rēgīnām pĕtĭt. Haēc ŏcŭlīs, haēc pēctŏrĕ tōtō

haērĕt ĕt īntērdūm grĕmĭō fŏvĕt īnscĭă Dīdō

īnsīdāt quāntūs mĭsĕraē dĕŭs. Āt mĕmŏr īllĕ

mātrĭs Ăcīdălĭaē paūlātim ăbŏlērĕ Sўchaēūm720

īncĭpĭt ēt vīvō tēmptāt praēvērtĕre ămōrĕ

iām prīdēm rĕsĭdēs ănĭmōs dēsuētăquĕ cōrdă.

Pōstquām prīmă quĭēs ĕpŭlīs mēnsaēquĕ rĕmōtaē,

crātērās māgnōs stătŭūnt ēt vīnă cŏrōnānt.

Fīt strĕpĭtūs tēctīs vōcēmquĕ pĕr āmplă vŏlūtānt725

ātrĭă; dēpēndēnt lŷchnī lăquĕārĭbŭs aūreīs

īncēnsi ēt nōctēm flāmmīs fūnālĭă vīncūnt.

Hīc rēgīnă grăvēm gēmmīs aūrōquĕ pŏpōscīt

īmplēvītquĕ mĕrō pătĕrām, quām Bēlŭs ĕt ōmnēs

ā Bēlō sŏlĭtī; tūm fāctă sĭlēntĭă tēctīs:730

"Iūppĭtĕr (hōspĭtĭbŭs nām tē dărĕ iūră lŏcūntūr)

hūnc laētūm Tўrĭīsquĕ dĭēm Troīāquĕ prŏfēctīs

ēssĕ vĕlīs nōstrōsque hūiūs mĕmĭnīssĕ mĭnōrēs.

Ādsīt laētĭtĭaē Bācchūs dătŏr ēt bŏnă Iūnŏ;

ēt vōs ō coētūm, Tўrĭī, cĕlĕbrātĕ făvēntēs".735

Dīxĭt ĕt īn mēnsām lătĭcūm lībāvĭt hŏnōrēm

prīmăquĕ lībātō sūmmō tĕnŭs āttĭgĭt ōrĕ;

tūm Bĭtĭaē dĕdĭt īncrĕpĭtāns; īlle īmpĭgĕr haūsīt

spūmāntēm pătĕram ēt plēnō sē prōlŭĭt aūrō;

pōst ălĭī prŏcĕrēs. Cĭthărā crīnītŭs Ĭōpās740

pērsŏnăt aūrātā, dŏcŭīt quēm māxĭmŭs Ātlāns.

Hīc cănĭt ērrāntēm lūnām sōlīsquĕ lăbōrēs,

ūnde hŏmĭnūm gĕnŭs ēt pĕcŭdēs, ūnde īmbĕr ĕt īgnēs,

Ārctūrūm plŭvĭāsque Hўădās gĕmĭnōsquĕ Trĭōnēs,

quīd tāntum Ōcĕănō prŏpĕrēnt sē tīnguĕrĕ sōlēs745

hībērnī vēl quaē tārdīs mŏră nōctĭbŭs ōbstēt;

īngĕmĭnānt plaūsū Tўrĭī Trōēsquĕ sĕcūntūr.

Nēc nōn ēt vărĭō nōctēm sērmōnĕ trăhēbāt

īnfēlīx Dīdō lōngūmquĕ bĭbēbăt ămōrēm,

mūltă sŭpēr Prĭămō rŏgĭtāns, sŭpĕr Hēctŏrĕ mūltă;750

nūnc quĭbŭs Aūrōraē vēnīssēt fīlĭŭs ārmīs,

nūnc quālēs Dĭŏmēdĭs ĕquī, nūnc quāntŭs Ăchīllēs.

"Īmmo ăge ĕt ā prīmā dīc, hōspĕs, ŏrīgĭnĕ nōbīs

īnsĭdĭās" īnquīt, "Dănăūm cāsūsquĕ tŭōrūm

ērrōrēsquĕ tŭōs; nām tē iām sēptĭmă pōrtāt755

ōmnĭbŭs ērrāntēm tērrīs ēt flūctĭbŭs aēstās".