STATIVS POLLIO SVO SALVTEM
Tibi certe, Polli dulcissime et hac cui tam fideliter inhaeres quiete dignissime, non habeo diu probandam libellorum istorum temeritatem, cum scias multos ex illis in sinu tuo subito natos et hanc audaciam stili nostri frequenter expaueris, quotiens in illius facundiae tuae penetrale seductus altius litteras intro et in omnes a te studiorum sinus ducor. Securus itaque tertius hic Siluarum nostrarum liber ad te mittitur. Habuerat quidem et secundus te testem, sed hic habet auctorem. Nam primum limen eius Hercules Surrentinus aperit, quem in litore tuo consecratum, statim ut uideram, his uersibus adoraui. Sequitur libellus quo splendidissimum et mihi iucundissimum iuuenem Maecium Celerem, a sacratissimo imperatore missum ad legionem Syriacam, quia sequi non poteram, sic prosecutus sum. Merebatur et Claudi Etrusci mei pietas aliquod ex studiis nostris solacium, cum lugeret ueris (quod iam rarissimum est) lacrimis senem patrem. Earinus praeterea, Germanici nostri libertus, scit quam diu desiderium eius moratus sim, cum perisset ut capillos suos, quos cum gemmata pyxide et speculo ad Pergamenum Asclepium mittebat, uersibus dedicarem. Summa est ecloga qua mecum secedere Neapolim Claudiam meam exhortor. Hic, si uerum dicimus, sermo est, et quidem securus ut cum uxore et qui persuadere malit quam placere. Huic praecipue libello fauebis cum scias hanc destinationem quietis meae tibi maxime intendere meque non tam in patriam quam ad te secedere. Vale.
I
HERCVLES SVRRENTINVS POLLI FELICIS
Īntērmīssă tĭbī rĕnŏvāt, Tīrŷnthĭĕ, sācră
Pōllĭŭs ēt caūsās dēsīgnāt dēsĭdĭs ānnī,
quōd cŏlĕrīs māiōrĕ thŏlō nēc lītŏră paūpēr
nūdă tĕnēs tēctūmquĕ văgīs hăbĭtābĭlĕ naūtīs,
sēd nĭtĭdōs pōstēs Grāīsque ēffūltă mĕtāllīs
cūlmĭnă, ceū taēdīs ĭtĕrūm lūstrātŭs hŏnēstī
īgnĭs ăb Oētaēā cōnscēndĕrĭs aēthĕră flāmmā.
Vīx ŏcŭlīs ănĭmōquĕ fĭdēs. Tūne īllĕ rĕclūsī
līmĭnĭs ēt pārvaē cūstōs īnglōrĭŭs āraē?
Ūnde haēc aūlă rĕcēns fūlgōrque ĭnŏpīnŭs ăgrēstī
Ālcīdaē? Sūnt fātă dĕūm, sūnt fātă lŏcōrūm.
Ō vēlōx pĭĕtās! Stĕrĭlēs hīc nūpĕr hărēnās
ād spārsūm pĕlăgō mōntīs lătŭs hīrtăquĕ dūmīs
sāxă nĕc ūllă pătī făcĭlēs vēstīgĭă tērrās
cērnĕre ĕrāt. Quaēnām sŭbĭtō fōrtūnă rĭgēntēs
dītāvīt scŏpŭlōs? Tŷriōne haēc moēnĭă plēctrō
ān Gĕtĭcā vēnērĕ lўrā? Stŭpĕt īpsĕ lăbōrēs
ānnŭs, ĕt āngūstī bīssēnō līmĭtĕ mēnsēs
lōngaēvūm mīrāntŭr ŏpūs. Dĕŭs āttŭlĭt ārcēs
ērēxītquĕ sŭās, ātque ōblūctāntĭă sāxă
sūmmōvīt nītēns ēt māgnō pēctŏrĕ mōntēm
rēppŭlĭt: īmmītēm crēdās iūssīssĕ nŏvērcām.
Ērgo ăgĕ, seū pătrĭōs lībēr iām lēgĭbŭs Ārgōs
īncŏlĭs ēt mērsūm tŭmŭlīs Eūrŷsthĕă cālcās,
sīvĕ tŭī sŏlĭūm Iŏvĭs ēt vīrtūtĕ părātā
āstră tĕnēs, haūstūmquĕ tĭbī sūccīnctă bĕātī
nēctărĭs ēxclūsō mĕlĭōr Phrўgĕ pōrrĭgĭt Hēbē:
hūc ădĕs ēt gĕnĭūm tēmplīs nāscēntĭbŭs īnfēr.
Nōn tē Lērnă nŏcēns nēc paūpĕrĭs ārvă Mŏlōrchī
nēc fōrmīdātūs Nĕmĕēs ăgĕr āntrăquĕ pōscūnt
Thrācĭă nēc Phărĭī pōllūta āltārĭă rēgīs,
sēd fēlīx sīmplēxquĕ dŏmūs fraūdūmquĕ mălārūm
īnscĭa ĕt hōspĭtĭbūs sŭpĕrīs dīgnīssĭmă sēdēs.
Pōnĕ trŭcēs ārcūs āgmēnque īmmītĕ phărētraē
ēt rēgūm mūltō pērfūsūm sānguĭnĕ rōbūr,
īnstrātūmque ŭmĕrīs dīmīttĕ rĭgēntĭbŭs hōstēm.
Hīc tĭbĭ Sīdŏnĭō cēlsūm pūlvīnăr ăcānthō
tēxĭtŭr ēt sīgnīs crēscīt tŏrŭs āspĕr ĕbūrnīs.
Pācātūs mītīsquĕ vĕnī nēc tūrbĭdŭs īrā
nēc fămŭlārĕ tĭmēns, sēd quēm tē Maēnălĭs Aūgē
cōnfēctūm thĭăsīs ēt mūltō frātrĕ mădēntēm
dētĭnŭīt quālēmquĕ văgaē pōst crīmĭnă nōctīs
Thēspĭŭs ōbstŭpŭīt, tŏtĭēns sŏcĕr. Hīc tĭbĭ fēstă
gŷmnăs ĕt īnsōntēs iŭvĕnūm sĭnĕ caēstĭbŭs īraē
ānnŭă vēlōcī pĕrăgūnt cērtāmĭnă lūstrō.
Hīc tēmplīs īnscrīptŭs ăvō gaūdēntĕ săcērdōs
pārvŭs ădhūc sĭmĭlīsquĕ tŭī, cūm prīmă nŏvērcaē
mōnstră mănū prĕmĕrēs ātque ēxănĭmātă dŏlērēs.
Sēd quaēnām sŭbĭtī, vĕnĕrānda, ēxōrdĭă tēmplī
dīc ăgĕ, Cāllĭŏpē; sŏcĭūs tĭbĭ grāndĕ sŏnābīt
Ālcīdēs tēnsōquĕ mŏdōs ĭmĭtābĭtŭr ārcū.
Tēmpŭs ĕrāt, caēlī cūm tōrrēntīssĭmŭs āxīs
īncūmbīt tērrīs īctūsque Hўpĕrīŏnĕ mūltō
ācĕr ănhēlāntīs īncēndīt Sīrĭŭs āgrōs.
Iāmquĕ dĭēs ădĕrāt, prŏfŭgīs cūm rēgĭbŭs āptūm
fūmăt Ărīcīnūm Trĭvĭaē nĕmŭs ēt făcĕ mūltā
cōnscĭŭs Hīppŏlўtī splēndēt lăcŭs; īpsă cŏrōnāt
ēmĕrĭtōs Dīānă cănēs ēt spīcŭlă tērgēt
ēt tūtās sĭnĭt īrĕ fĕrās, ōmnīsquĕ pŭdīcīs
Ītălă tērră fŏcīs Hĕcătēĭdăs ēxcŏlĭt īdūs.
Āst ĕgŏ, Dārdănĭaē quāmvīs sūb cōllĭbŭs Ālbaē
rūs prŏprĭūm māgnīquĕ dŭcīs mĭhĭ mūnĕrĕ cūrrēns
ūndă dŏmī cūrās mūlcēre aēstūsquĕ lĕvārĕ
sūffĭcĕrēnt, nōtās Sīrēnūm nōmĭnĕ rūpēs
fācūndīquĕ lărēm Pōllī nōn hōspĕs hăbēbām,
āssĭdŭē mōrēsquĕ vĭrī pācēmquĕ nŏvōsquĕ
Pīĕrĭdūm flōrēs īntāctăquĕ cārmĭnă dīscēns.
Fōrtĕ dĭēm Trĭvĭaē dūm lītŏrĕ dūcĭmŭs ūdō
āngūstāsquĕ fŏrēs ādsuētăquĕ tēctă grăvātī
frōndĭbŭs ēt pătŭlā dēfēndĭmŭs ārbŏrĕ sōlēs,
dēlĭtŭīt caēlum ēt sŭbĭtīs lūx cāndĭdă cēssīt
nūbĭbŭs āc tĕnŭīs grăvĭōrĕ făvōnĭŭs aūstrō
īmmădŭīt; quālēm Lĭbўaē Sātūrnĭă nīmbūm
āttŭlĭt, Īlĭăcō dūm dīvĕs Ĕlīssă mărītō
dōnātūr tēstēsque ŭlŭlānt pēr dēvĭă nŷmphaē.
Dīffŭgĭmūs, fēstāsquĕ dăpēs rĕdĭmītăquĕ vīnă
ārrĭpĭūnt fămŭlī; nēc quō cōnvīvĭă mīgrēnt,
quāmvīs īnnŭmĕraē gaūdēntĭă rūră sŭpērnē
īnsēdērĕ dŏmūs ēt mūltō cūlmĭnĕ dīvēs
mōns nĭtĕt: īnstāntēs sēd prōxĭmă quaērĕrĕ nīmbī
suādēbānt laēsīquĕ fĭdēs rĕdĭtūră sĕrēnī.
Stābāt dīctă săcrī tĕnŭīs căsă nōmĭnĕ tēmplī
ēt māgnum Ālcīdēn hŭmĭlī lărĕ pārvă prĕmēbāt,
flūctĭvăgōs naūtās scrūtātōrēsquĕ prŏfūndī
vīx ŏpĕrīrĕ căpāx. Hūc ōmnīs tūrbă cŏīmūs,
hūc ĕpŭlaē dītēsquĕ tŏrī coētūsquĕ mĭnīstrūm
stīpāntūr nĭtĭdaēquĕ cŏhōrs grātīssĭmă Pōllaē.
Nōn cēpērĕ fŏrēs, āngūstăquĕ dēfĭcĭt aēdēs.
Ērŭbŭīt rīsītquĕ dĕūs dīlēctăquĕ Pōllī
cōrdă sŭbīt blāndīsquĕ vĭrūm cōmplēctĭtŭr ūlnīs.
"Tūne" īnquīt "lārgītŏr ŏpūm, quī mēntĕ prŏfūsā
tēctă Dĭcārchēī părĭtēr iŭvĕnēmquĕ rĕplēstī
Pārthĕnŏpēn? Nōstrō quī tōt fāstīgĭă mōntī,
tōt vĭrĭdēs lūcōs, tōt sāxa ĭmĭtāntĭă vūltūs
aērăquĕ, tōt scrīptō vīvēntēs lūmĭnĕ cērās
fīxīstī? Quĭd ĕnim īstă dŏmūs, quīd tērră, prĭūsquām
tē gaūdērĕt, ĕrāt? lōngō tū trāmĭtĕ nūdōs
tēxīstī scŏpŭlōs, fŭĕrātque ŭbĭ sēmĭtă tāntūm,
nūnc tĭbĭ dīstīnctīs stāt pōrtĭcŭs āltă cŏlūmnīs,
nē sōrdērĕt ĭtēr. Cūrvī tū lītŏrĭs ōrā
claūsīstī călĭdās gĕmĭnā tēstūdĭnĕ nŷmphās.
vīx ŏpĕra ēnŭmĕrēm; mĭhĭ paūpĕr ĕt īndĭgŭs ūnī
Pōllĭŭs? ēt tālīs hĭlărīs tămĕn īntrŏ pĕnātēs
ēt lītūs, quōd pāndĭs, ămō. Sēd prōxĭmă sēdēm
dēspĭcĭt ēt tăcĭtē rīdēt mĕă līmĭnă Iūnŏ.
Dā tēmplūm dīgnāsquĕ tŭīs cōnātĭbŭs ārās,
quās pūppēs vēlīs nōlīnt trānsīrĕ sĕcūndīs,
quō pătĕr aēthĕrĭūs mēnsīsque āccītă dĕōrūm
tūrba ĕt ăb ēxcēlsō vĕnĭāt sŏrŏr hōspĭtă tēmplō.
Nēc tē, quōd sŏlĭdūs cōntrā rĭgĕt ūmbŏ mălīgnī
mōntĭs ĕt īmmēnsō nōn ūmquam ēxēsŭs ăb aēvō,
tērrĕăt: īpse ădĕro ēt cōnāmĭnă tāntă iŭvābō
āspĕrăque īnvītaē pērfrīngām vīscĕră tērraē.
Īncĭpe ĕt Hērcŭlĕīs fīdēns hōrtātĭbŭs aūdē.
Nōn Āmphīŏnĭaē stĕtĕrīnt vēlōcĭŭs ārcēs
Pērgămĕūsvĕ lăbōr". Dīxīt mēntēmquĕ rĕlīquīt.
Nēc mŏră cūm scrīptā fōrmātŭr ĭmāgĭnĕ tēlă.
Īnnŭmĕraē cŏĭērĕ mănūs: hīs caēdĕrĕ sīlvās
ēt lēvārĕ trăbēs, īllīs īmmērgĕrĕ cūraē
fūndāmēntă sŏlō. Cŏquĭtūr pārs ūmĭdă tērraē
prōtēctūra hĭĕmēs ātque ēxclūsūră prŭīnās,
īndŏmĭtūsquĕ sĭlēx cūrvā fōrnācĕ lĭquēscīt.
Praēcĭpŭūs sĕd ĕnīm lăbŏr ēst ēxscīndĕrĕ dēxtrā
ōppŏsĭtās rūpēs ēt sāxă nĕgāntĭă fērrō.
Hīc pătĕr īpsĕ lŏcī pŏsĭtīs Tīrŷnthĭŭs ārmīs
īnsūdāt vălĭdāquĕ sŏlūm dēfōrmĕ bĭpēnnī,
cūm grăvĕ nōctūrnā caēlūm sūbtēxĭtŭr ūmbrā,
īpsĕ fŏdīt, dītēsquĕ Căpraē vĭrĭdēsquĕ rĕsūltānt
Taūrŭbŭlae, ēt tērrīs īngēns rĕdĭt aēquŏrĭs ēchō.
Nōn tām grāndĕ sŏnāt mōtīs īncūdĭbŭs Aētnē,
cūm Brōntēs Stĕrŏpēsquĕ fĕrīt, nēc māiŏr ăb āntrīs
Lēmnĭăcīs frăgŏr ēst ŭbĭ flāmmĕŭs aēgĭdă caēlāt
Mūlcĭbĕr ēt cāstīs ēxōrnāt Pāllădă dōnīs.
Dēcrēscūnt scŏpŭli, ēt rŏsĕā sūb lūcĕ rĕvērsī
ārtĭfĭcēs mīrāntŭr ŏpūs. Vīx ānnŭs ănhēlāt
āltĕr, ĕt īngēntī dīvēs Tīrŷnthĭŭs ārcĕ
dēspēctāt flūctūs ēt iūnctaē tēctă nŏvērcaē
prōvŏcăt ēt dīgnīs īnvītāt Pāllădă tēmplīs.
Iām plăcĭdaē dānt sīgnă tŭbaē, iām fōrtĭbŭs ārdēns
fūmăt hărēnă săcrīs. Hōs nēc Pīsaēŭs hŏnōrēs
Iūppĭtĕr aūt Cīrrhaē pătĕr āspērnētŭr ŏpācaē.
Nīl hīs trīstĕ lŏcīs; cēdāt lăcrĭmābĭlĭs Īsthmōs,
cēdăt ătrōx Nĕmĕē: lĭtăt hīc fēlīcĭŏr īnfāns.
Īpsaē pūmĭcĕīs vĭrĭdēs Nērēĭdĕs āntrīs
ēxsĭlĭūnt ūltrō, scŏpŭlīs ūmēntĭbŭs haērēnt,
nēc pŭdĕt ōccūltē nūdās spēctārĕ pălaēstrās.
Spēctăt ĕt Īcărĭō nĕmŏrōsūs pālmĭtĕ Gaūrūs
sīlvăquĕ quaē fīxām pĕlăgō Nēsīdă cŏrōnāt,
ēt plăcĭdūs Līmōn ōmēnque Eūploēă cărīnīs,
ēt Lūcrīnă Vĕnūs, Phrўgĭōque ē vērtĭcĕ Grāiās
āddīscēs, Mīsēnĕ, tŭbās, rīdētquĕ bĕnīgnă
Pārthĕnŏpē gēntīlĕ săcrūm nūdōsquĕ vĭrōrūm
cērtātūs ēt pārvă sŭaē sĭmŭlācră cŏrōnaē.
Quīn ăge ĕt īpsĕ lĭbēns prŏprĭī cērtāmĭnĭs āctūs
īnvīctā dīgnārĕ mănū; seū nūbĭlă dīscō
fīndĕrĕ seū vŏlŭcrēs Zĕphўrōs praēcēdĕrĕ tēlō
seū tĭbĭ dūlcĕ mănū Lĭbўcās nōdārĕ pălaēstrās,
īndūlgē sācrīs ēt, sī tĭbĭ pōmă sŭpērsūnt
Hēspĕrĭdūm, grĕmĭō vĕnĕrābĭlĭs īngĕrĕ Pōllaē;
nām căpĭt ēt tāntūm nōn dēgĕnĕrābĭt hŏnōrēm.
Quōd sī dūlcĕ dĕcūs vĭrĭdēsquĕ rĕsūmĕrĕt ānnōs,
(dā vĕnĭam, Ālcīdē) fōrs hīc ēt pēnsă tŭlīssēs.
Haēc ĕgŏ nāscēntēs laētūs bācchātŭs ăd ārās
lībāmēntă tŭlī. Nūnc īpse īn līmĭnĕ cērnō
sōlvēntēm vōcēs ēt tālĭă dīctă fĕrēntēm:
"Mācte ănĭmīs ŏpĭbūsquĕ mĕōs ĭmĭtātĕ lăbōrēs,
quī rĭgĭdās rūpēs īnfēcūndaēquĕ pŭdēndă
nātūraē dēsērtă dŏmās ēt vērtĭs ĭn ūsūm
lūstra hăbĭtātă fĕrīs foēdēquĕ lătēntĭă prōfērs
nūmĭnă. Quaē tĭbĭ nūnc mĕrĭtōrūm praēmĭă sōlvām?
Quās rĕfĕrām grātēs? Pārcārūm fīlă tĕnēbō
ēxtēndāmquĕ cŏlūs (dūrām scĭŏ vīncĕrĕ Mōrtēm),
āvērtām lūctūs ēt trīstĭă dāmnă vĕtābō
tēquĕ nĭhīl laēsūm vĭrĭdī rĕnŏvābŏ sĕnēctā
cōncēdāmquĕ dĭū iŭvĕnēs spēctārĕ nĕpōtēs,
dōnĕc ĕt hīc spōnsaē mātūrŭs ĕt īllă mărītō,
rūrsŭs ĕt ēx īllīs sŭbŏlēs nŏvă grēxquĕ prŏtērvūs
nūnc ŭmĕrīs īrrēptĕt ăvī, nūnc āgmĭnĕ blāndō
cērtātīm plăcĭdaē cōncūrrăt ăd ōscŭlă Pōllaē.
Nām tēmplīs nūmquām stătŭētūr tērmĭnŭs aēvī,
dūm mē flāmmĭgĕrī pōrtābīt māchĭnă caēlī.
Nēc mĭhĭ plūs Nĕmĕē prīscūmque hăbĭtābĭtŭr Ārgōs
nēc Tībūrnă dŏmūs sōlīsquĕ cŭbīlĭă Gādēs".
Sīc ăĭt; ēt tāngēns sūrgēntem āltārĭbŭs īgnēm
pōpŭlĕāquĕ mŏvēns ālbēntĭă tēmpŏră sīlvā
ēt Stўga ĕt aēthĕrĭī iūrāvīt fūlmĭnă Pātrīs.
II
PROPEMPTICON MAECIO CELERI
Dī quĭbŭs aūdācēs ămŏr ēst sērvārĕ cărīnās
saēvăquĕ vēntōsī mūlcērĕ pĕrīcŭlă pōntī,
stērnĭtĕ mōllĕ frĕtūm plăcĭdūmque ādvērtĭtĕ vōtīs
cōncĭlĭum, ēt lēnīs nōn ōbstrĕpăt ūndă prĕcāntī:
grāndĕ tŭō rārūmquĕ dămūs, Nēptūnĕ, prŏfūndō
dēpŏsĭtūm. Iŭvĕnīs dŭbĭō cōmmīttĭtŭr āltō
Maēcĭŭs ātque ănĭmaē pārtēm sŭpĕr aēquŏră nōstraē
māiōrēm trānsfērrĕ părāt. Prōfērtĕ bĕnīgnă
sīdĕra ĕt āntēmnaē gĕmĭnō cōnsīdĭtĕ cōrnū,
Oēbălĭī frātrēs; vōbīs pōntūsquĕ pŏlūsquĕ
lūcĕăt; Īlĭăcaē lōngē nīmbōsă sŏrōrīs
āstră fŭgātĕ, prĕcōr, tōtōque ēxclūdĭtĕ caēlō.
Vōs quŏquĕ caērŭlĕūm pōntī, Nērēĭdĕs, āgmēn,
quīs hŏnŏr ēt rēgnī cēssīt fōrtūnă sĕcūndī
(dīcĕrĕ quaē māgnī fās sīt mĭhĭ sīdĕră pōntī),
sūrgĭtĕ dē vĭtrĕīs spūmōsaē Dōrĭdŏs āntrīs
Bāiānōsquĕ sĭnūs ēt fētă tĕpēntĭbŭs ūndīs
lītŏră trānquīllō cērtātim āmbītĕ nătātū,
quaērēntēs ŭbĭ cēlsă rătīs, quām scāndĕrĕ gaūdēt
nōbĭlĭs Aūsŏnĭaē Cĕlĕr ārmĭpŏtēntĭs ălūmnūs.
Nēc quaērēndă dĭū; mŏdŏ nām trāns aēquŏră tērrīs
prīmă Dĭcārchēīs Phărĭūm grăvĭs īntŭlĭt ānnūm,
prīmă sălūtāvīt Căprĕās ēt mārgĭnĕ dēxtrō
spārsīt Tŷrrhēnaē Mărĕōtĭcă vīnă Mĭnērvaē.
Hūiŭs ŭtrūmquĕ lătūs mōllī praēcīngĭtĕ gŷrō,
pārtītaēquĕ vĭcēs vōs stūppĕă tēndĭtĕ mālī
vīncŭlă, vōs sūmmīs ādnēctĭtĕ sīpără vēlīs,
vōs Zĕphўrīs ăpĕrītĕ sĭnūs; pārs trānstră rĕpōnāt,
pārs dēmīttăt ăquīs cūrvaē mŏdĕrāmĭnă pūppīs;
sīnt quĭbŭs ēxplōrēt prīmōs grăvĭs ārtĕ mŏlōrchōs,
quaēquĕ sĕcūtūrām rĕlĭgēnt pōst tērgă phăsēlōn
ūncăquĕ sūmmērsaē pĕnĭtūs rĕtĭnācŭlă vēllānt;
tēmpĕrĕt haēc aēstūs pĕlăgūsque īnclīnĕt ăd ōrtūs:
ōffĭcĭō cărĕāt glaūcārūm nūllă sŏrōrūm.
Hīnc mūltō Prōteūs gĕmĭnōque hīnc cōrpŏrĕ Trītōn
praēnătĕt, ēt sŭbĭtīs quī pērdĭdĭt īnguĭnă mōnstrīs
Glaūcŭs, ădhūc pătrĭīs quŏtĭēns āllābĭtŭr ōrīs
lītŏrĕām blāndā fĕrĭēns Ānthēdŏnă caūdā.
Tū tămĕn ānte ōmnēs dīvā cūm mātrĕ, Pălaēmōn,
ānnŭĕ, sī vēstrās ămŏr ēst mĭhĭ pāndĕrĕ Thēbās,
nēc cănŏ dēgēnērī Phoēbeum Āmphīŏnă plēctrō.
Ēt pătĕr Aēŏlĭō frāngīt quī cārcĕrĕ vēntōs,
cuī vărĭī flātūs ōmnīsquĕ pĕr aēquŏră mūndī
spīrĭtŭs ātque hĭĕmēs nīmbōsăquĕ nūbĭlă pārēnt,
ārtĭŭs ōbiēctō Bŏrĕān Eūrūmquĕ Nŏtūmquĕ
mōntĕ prĕmāt: sōlī Zĕphўrō sīt cōpĭă caēlī,
sōlŭs ăgāt pūppēs sūmmāsquĕ sŭpērnătĕt ūndās
āssĭdŭūs pĕlăgō; dōnēc tŭă tūrbĭnĕ nūllō
laēsă Păraētŏnĭīs āssīgnēt cārbăsă rīpīs.
Aūdīmūr. Vŏcăt īpsĕ rătēm naūtāsquĕ mŏrāntēs
īncrĕpăt. Ēccĕ mĕūm tĭmĭdō iām frīgŏrĕ pēctūs
lābĭtŭr ēt nĕquĕō, quāmvīs mŏvĕt ōmĭnĭs hōrrōr,
claūdĕrĕ sūspēnsōs ŏcŭlōrum īn mārgĭnĕ flētūs.
Iāmquĕ rătēm tērrīs dīvīsīt fūnĕ sŏlūtō
nāvĭta ĕt āngūstūm dēiēcĭt ĭn aēquŏră pōntēm.
Saēvŭs ĕt ē pūppī lōngō clāmōrĕ măgīstēr
dīssĭpăt āmplēxūs ātque ōscŭlă fīdă rĕvēllīt,
nēc lōngūm cārā lĭcĕt īn cērvīcĕ mŏrārī.
Āttămĕn īn tērrās ē plēbĕ nŏvīssĭmŭs ōmnī
ībŏ nĕc ēgrĕdĭār nĭsĭ iām cūrrēntĕ cărīnā.
Quīs rŭde ĕt ābscīssūm mĭsĕrīs ănĭmāntĭbŭs aēquōr
fēcĭt ĭtēr sŏlĭdaēquĕ pĭōs tēllūrĭs ălūmnōs
ēxpŭlĭt īn flūctūs pĕlăgōque īmmīsĭt hĭāntī
aūdāx īngĕnĭī? Nĕc ĕnīm tĕmĕrārĭă vīrtūs
īllă măgīs, sūmmaē gĕlĭdūm quaē Pēlĭŏn Ōssaē
iūnxĭt ănhēlāntēmquĕ iŭgīs bīs prēssĭt Ŏlŷmpūm.
Ūsque ādeōnĕ părūm lēntās trānsīrĕ pălūdēs
stāgnăque ĕt āngūstōs sūmmīttĕrĕ pōntĭbŭs āmnēs?
Īmŭs ĭn ābrūptūm gēntīlēsque ūndĭquĕ tērrās
ēxĭgŭā fŭgĭmūs claūsī trăbe ĕt āĕrĕ nūdō.
Īndĕ fŭrōr vēntīs īndīgnātaēquĕ prŏcēllaē
ēt caēlī frĕmĭtūs ēt fūlmĭnă plūră Tŏnāntī.
Āntĕ rătēs pīgrō tōrpēbānt aēquŏră sōmnō,
nēc spūmārĕ Thĕtīs nēc spārgĕrĕ nūbĭlă flūctūs
aūdēbānt. Vīsīs tŭmŭērūnt pūppĭbŭs ūndaē,
īnque hŏmĭnēm sūrrēxĭt hĭēms. Tūnc nūbĭlă Plīās
Ōlĕnĭūmquĕ pĕcūs, sŏlĭtō tūnc pēiŏr Ŏrīōn.
Iūstă quĕrōr. Fŭgĭt ēccĕ văgās rătĭs āctă pĕr ūndās
paūlātīm mĭnŏr ēt lōngē sērvāntĭă vīncīt
lūmĭnă, tōt grăcĭlī līgnō cōmplēxă tĭmōrēs,
quaēquĕ sŭpēr rĕlĭquōs tē, nōstrī pīgnŭs ămōrīs,
pōrtāt dūră, Cĕlēr. Quōs nūnc ĕgŏ pēctŏrĕ sōmnōs
quōsvĕ quĕām pērfērrĕ dĭēs? Quīs cūnctă păvēntī
nūntĭŭs ān făcĭlī tē praētērmīsĕrĭt ūndā
Lūcānī răbĭda ōră mărīs, nūm tōrtă Chărŷbdīs
flūctŭĕt aūt Sĭcŭlī pŏpŭlātrīx vīrgŏ prŏfūndī,
quōs tĭbĭ cūrrēntī praēcēps gĕrăt Hādrĭă mōrēs,
quaē pāx Cārpăthĭō, quālī tē sūbvĕhăt aūrā
Dōrĭs Ăgēnŏrĕī fūrtīs blāndītă iŭvēncī?
Sēd mĕrŭī quēstūs. Quĭd ĕnīm tē cāstră pĕtēntĕ
nōn vĕl ăd īgnōtōs ībām cŏmĕs īmpĭgĕr Īndōs
Cīmmĕrĭūmquĕ chăōs? Stārēm prŏpĕ bēllĭcă rēgīs
sīgnă mĕī, seū tēlă mănū seū frēnă tĕnērēs,
ārmātīs seū iūră dărēs; ŏpĕrūmquĕ tŭōrūm
ētsī nōn sŏcĭūs, cērtē mīrātŏr ădēssēm.
Sī quōndām māgnō Phoēnīx rĕvĕrēndŭs Ăchīllī
lītŭs ăd Īlĭăcūm Thŷmbraēăquĕ Pērgămă vēnīt
īmbēllīs tŭmĭdōquĕ nĭhīl iūrātŭs Ătrīdaē,
cūr nŏbĭs īgnāvūs āmōr? Sēd pēctŏrĕ fīdō
nūmquam ăbĕrō lōngīsquĕ sĕquār tŭă cārbăsă vōtīs.
Īsĭ, Phŏrōnēīs ōlīm stăbŭlātă sŭb āntrīs,
nūnc rēgīnă Phărī nūmēnque Ŏrĭēntĭs ănhēlī,
ēxcĭpĕ mūltĭsŏnō pūppēm Mărĕōtĭdă sīstrō
āc iŭvĕnem ēgrĕgĭūm, Lătĭūs cuī dūctŏr Ĕōă
sīgnă Pălaēstīnāsquĕ dĕdīt frēnārĕ cŏhōrtēs,
īpsă mănū plăcĭdā pēr līmĭnă fēstă săcrōsquĕ
dūc pōrtūs ūrbēsquĕ tŭās. Tē praēsĭdĕ nōscāt,
ūndĕ pălūdōsī fēcūndă lĭcēntĭă Nīlī,
cūr vădă dēsīdānt ēt rīpă cŏērcĕăt ūndās
Cēcrŏpĭō stāgnātă lŭtō, cūr īnvĭdă Mēmphīs,
cūrvĕ Thĕrāpnaēī lāscīvĭăt ōră Cănōpī,
cūr sērvēt Phărĭās Lēthaēŭs ĭānĭtŏr ārās,
vīlĭă cūr māgnōs aēquēnt ănĭmālĭă dīvōs;
quaē sĭbĭ praēstērnāt vīvāx āltārĭă Phoēnīx,
quōs dīgnētŭr ăgrōs aūt quō sē gūrgĭtĕ Nīlī
mērgăt ădōrātūs trĕpĭdīs pāstōrĭbŭs Āpīs.
Dūc ĕt ăd Ēmăthĭōs mānēs, ŭbĭ bēllĭgĕr ūrbīs
cōndĭtŏr Hŷblaēō pērfūsūs nēctărĕ dūrāt,
ānguĭfĕrāmquĕ dŏmūm, blāndō quā mērsă vĕnēnō
Āctĭăs Aūsŏnĭās fūgīt Clĕŏpātră cătēnās.
Ūsque ĕt ĭn Āssўrĭās sēdēs māndātăquĕ cāstră
prōsĕquĕre ēt Mārtī iŭvĕnēm, dĕă, trādĕ Lătīnō.
Nēc nŏvŭs hōspĕs ĕrīt: pŭĕr hīs sūdāvĭt ĭn ārvīs
nōtŭs ădhūc tāntūm māiōrīs lūmĭnĕ clāvī,
iām tămĕn ēt tūrmās făcĭlī praēvērtĕrĕ gŷrō
fōrtĭs ĕt Ēōās iăcŭlō dāmnārĕ săgīttās.
Ērgo ĕrĭt īllă dĭēs, quā tē māiōră dătūrūs
Caēsăr ăb ēmĕrĭtō iŭbĕāt dīscēdĕrĕ bēllō,
āt nōs hōc ĭtĕrūm stāntēs īn lītŏrĕ vāstōs
cērnēmūs flūctūs ălĭāsquĕ rŏgābĭmŭs aūrās.
Ō tūm quāntŭs ĕgo aūt quāntā vōtīvă mŏvēbō
plēctră lўrā, cūm mē māgnā cērvīcĕ lĭgātūm
āttōllēs ŭmĕrīs ātque īn mĕă pēctŏră prīmūm
īncūmbēs ē pūppĕ nŏvūs sērvātăquĕ rēddēs
cōllŏquĭa īnquĕ vĭcēm mĕdĭōs nārrābĭmŭs ānnōs:
tū răpĭdum Eūphrātēn ēt rēgĭă Bāctră săcrāsquĕ
āntīquaē Băbўlōnĭs ŏpēs ēt Zeūgmă, Lătīnaē
pācĭs ĭtēr, quā dūlcĕ nĕmūs flōrēntĭs Ĭdūmēs,
quā prĕtĭōsă Tўrōs rŭbĕāt, quō pūrpŭră sūcō
Sīdŏnĭīs ĭtĕrātă cădīs, ŭbĭ gērmĭnĕ prīmūm
cāndĭdă fēlīcēs sūdēnt ŏpŏbālsămă vīrgaē;
āst ĕgŏ, dēvīctīs dĕdĕrīm quaē būstă Pĕlāsgīs
quaēvĕ lăbōrātās claūdāt mĭhĭ pāgĭnă Thēbās.
III
CONSOLATIO AD CLAVDIVM ETRVSCVM
Sūmmă dĕūm, Pĭĕtās, cūiūs grātīssĭmă caēlō
rāră prŏfānātās īnspēctānt nūmĭnă tērrās,
hūc vīttātă cŏmām nĭvĕōque īnsīgnĭs ămīctū,
quālĭs ădhūc praēsēns nūllāque ēxpūlsă nŏcēntūm
fraūdĕ rŭdēs pŏpŭlōs ātque aūrĕă rēgnă cŏlēbās,
mītĭbŭs ēxsĕquĭīs ădĕs ēt lūgēntĭs Ĕtrūscī
cērnĕ pĭōs flētūs laūdātăquĕ lūmĭnă tērgĕ.
Nām quĭs ĭnēxplētō rūmpēntēm pēctŏră quēstū
cōmplēxūmquĕ rŏgōs īncūmbēntēmquĕ făvīllīs
āspĭcĭēns nōn aūt prīmaēvaē fūnĕră plāngī
cōniŭgĭs aūt nātī mŏdŏ pūbēscēntĭă crēdāt
ōră răpī flāmmīs? Pătĕr ēst, quī flētŭr. Ădēstĕ
dīque hŏmĭnēsquĕ săcrīs. Prŏcŭl hīnc, prŏcŭl ītĕ nŏcēntēs,
sī cuī cōrdĕ nĕfās tăcĭtūm fēssīquĕ sĕnēctūs
lōngă pătrīs, sī quīs pūlsātaē cōnscĭŭs ūmquām
mātrĭs ĕt īnfērnā rĭgĭdūm tĭmĕt Aēăcŏn ūrnā:
īnsōntēs cāstōsquĕ vŏcō. Tĕnĕt ēccĕ sĕnīlēs
lēnĭtĕr īmplĭcĭtōs vūltūs sānctāmquĕ părēntīs
cānĭtĭēm spārgīt lăcrĭmīs ănĭmaēquĕ sŭprēmūm
frīgŭs ămāt; cĕlĕrēs gĕnĭtōrīs fīlĭŭs ānnōs
(mīră fĭdēs!) nīgrāsquĕ pŭtāt prŏpĕrāssĕ sŏrōrēs.
Ēxsūltēnt plăcĭdī Lēthaēa ād flūmĭnă mānēs,
Ēlўsĭaē gaūdētĕ dŏmūs, dătĕ sērtă pĕr ārās,
fēstăquĕ pāllēntēs hĭlărēnt āltārĭă lūcōs.
Fēlīx haēc, nĭmĭūm fēlīx plōrātăquĕ nātō
ūmbră vĕnīt. Lōngē Fŭrĭārūm sībĭlă, lōngē
tērgĕmĭnūs cūstōs, pĕnĭtūs vĭă lōngă pătēscāt
mānĭbŭs ēgrĕgĭīs. Ĕăt hōrrēndūmquĕ sĭlēntīs
āccēdāt dŏmĭnī sŏlĭūm grātēsquĕ sŭprēmās
pērfĕrăt ēt tŏtĭdēm iŭvĕnī rŏgĕt ānxĭŭs ānnōs.
Māctĕ pĭō gĕmĭtū! Dăbĭmūs sōlācĭă dīgnīs
lūctĭbŭs Āŏnĭāsquĕ tŭō sācrābĭmŭs ūltrō
īnfĕrĭās, Ētrūscĕ, sĕnī. Tū lārgŭs Ĕōă
gērmĭnă, tū mēssēs Cĭlĭcūmque Ărăbūmquĕ sŭpērbās
mērgĕ rŏgīs; fĕrăt īgnĭs ŏpēs hērēdĭs ĕt āltō
āggĕrĕ mīssūrī nĭtĭdō pĭă nūbĭlă caēlō
stīpēntūr cĭnĕrēs: nōs nōn ārsūră fĕrēmūs
mūnĕră, vēntūrōsquĕ tŭūs dūrābĭt ĭn ānnōs
mē mōnstrāntĕ dŏlōr. Nĕque ĕnīm mĭhĭ flērĕ părēntēm
īgnōtūm; sĭmĭlīs gĕmŭī prōiēctŭs ăd īgnēm.
Īllĕ mĭhī tŭă dāmnă dĭēs cōmpēscĕrĕ cāntū
suādĕt: ĕt īpsĕ tŭlī quōs nūnc tĭbĭ cōnfĕrŏ quēstūs.
Nōn tĭbĭ clāră quĭdēm, sĕnĭōr plăcĭdīssĭmĕ, gēntīs
līnĕă nēc prŏăvīs dēmīssūm stēmmă, sĕd īngēns
sūpplēvīt fōrtūnă gĕnūs cūlpāmquĕ părēntūm
ōccŭlŭīt. Nĕc ĕnīm dŏmĭnōs dē plēbĕ tŭlīstī,
sēd quĭbŭs ōccāsūs părĭtēr fămŭlāntŭr ĕt ōrtūs.
Nēc pŭdŏr īstĕ tĭbī: quĭd ĕnīm tērrīsquĕ pŏlōquĕ
pārēndī sĭnĕ lēgĕ mănēt? Vĭcĕ cūnctă rĕgūntūr
āltērnīsquĕ prĕmūnt. Prŏprĭīs sūb rēgĭbŭs ōmnīs
tērră; prĕmīt fēlīx rēgūm dĭădēmătă Rōmă;
hānc dŭcĭbūs frēnārĕ dătūm; mōx crēscĭt ĭn īllōs
īmpĕrĭūm sŭpĕrīs. Sĕd hăbēnt ēt nūmĭnă lēgēm:
sērvĭt ĕt āstrōrūm vēlōx chŏrŭs ēt văgă sērvīt
lūnă nĕc īniūssaē tŏtĭēns rĕdĭt ōrbĭtă lūcīs,
ēt (mŏdŏ sī fās ēst aēquārĕ iăcēntĭă sūmmīs)
pērtŭlĭt ēt saēvī Tīrŷnthĭŭs hōrrĭdă rēgīs
pāctă, nĕc ērŭbŭīt fămŭlāntīs fīstŭlă Phoēbī.
Sēd nĕquĕ bārbărĭcīs Lătĭō trānsmīssŭs ăb ōrīs:
Smŷrnă tĭbī gēntīlĕ sŏlūm pōtūsquĕ vĕrēndō
fōntĕ Mĕlēs Hērmīquĕ vădūm, quō Lŷdĭŭs īntrāt
Bācchŭs ĕt aūrātō rĕfĭcīt sŭă cōrnŭă līmō.
Laētă dĕhīnc sĕrĭēs vărĭīsque ēx ōrdĭnĕ cūrīs
aūctŭs hŏnōs; sēmpērquĕ grădī prŏpĕ nūmĭnă, sēmpēr
Caēsărĕūm cŏlŭīssĕ lătūs sācrīsquĕ dĕōrūm
ārcānīs haērērĕ dătūm. Tĭbĕrēĭă prīmūm
aūlă tĭbī vīxdum ōră nŏvā mūtāntĕ iŭvēntā
pāndĭtŭr (hīc ānnīs mūltā sŭpĕr īndŏlĕ vīctīs
lībērtās ōblātă vĕnīt) nēc prōxĭmŭs hērēs,
īmmītīs quāmquam ēt Fŭrĭīs ăgĭtātŭs, ăbēgīt.
Hīnc ĕt ĭn Ārctōās tĕnŭīs cŏmĕs ūsquĕ prŭīnās
tērrĭbĭlem āffātū pāssūs vīsūquĕ tўrānnūm
īmmānēmquĕ sŭīs, ūt quī mĕtŭēndă fĕrārūm
cōrdă dŏmānt mērsāsquĕ iŭbēnt iām sānguĭnĕ tāctō
rēddĕre ăb ōrĕ mănūs ēt nūllā vīvĕrĕ praēdā.
Praēcĭpŭōs sĕd ĕnīm mĕrĭtō sūrrēxĭt ĭn āctūs
nōndūm stēllĭgĕrūm sĕnĭōr dīmīssŭs ĭn āxēm
Claūdĭŭs ēt lōngō trānsmīttĭt hăbērĕ nĕpōtī.
Quīs sŭpĕrōs mĕtŭēns părĭtēr tōt tēmplă, tŏt ārās
prōmĕrŭīssĕ dătūr? Sūmmī Iŏvĭs ālĭgĕr Ārcās
nūntĭŭs; īmbrĭfĕrā pŏtĭtūr Thaūmāntĭdĕ Iūnŏ;
stāt cĕlĕr ōbsĕquĭō iūssa ād Nēptūnĭă Trītōn:
tū tŏtĭēns mūtātă dŭcūm iŭgă rītĕ tŭlīstī
īntĕgĕr, īnque ōmnī fēlīx tŭă cūmbă prŏfūndō.
Iāmquĕ pĭām lūx āltă dŏmūm praēcēlsăquĕ tōtō
īntrāvīt Fōrtūnă grădū; iām crēdĭtŭr ūnī
sānctārūm dīgēstŭs ŏpūm pārtaēquĕ pĕr ōmnīs
dīvĭtĭaē pŏpŭlōs māgnīque īmpēndĭă mūndī.
Quīcquĭd ăb aūrĭfĕrīs ēiēctăt Hĭbērĭă fōssīs,
Dālmătĭcō quōd mōntĕ nĭtēt, quōd mēssĭbŭs Āfrīs
vērrĭtŭr, aēstĭfĕrī quīcquīd tĕrĭt ārĕă Nīlī,
quōdquĕ lĕgīt mērsūs pĕlăgī scrūtātŏr Ĕōī,
ēt Lăcĕdaēmŏnĭī pĕcŭārĭă cūltă Gălaēsī
pērspĭcŭaēquĕ nĭvēs Māssŷlăquĕ rōbŏra ĕt Īndī
dēntĭs hŏnōs: ūnī pārēnt cōmmīssă mĭnīstrō,
quaē Bŏrĕās quaēque Eūrŭs ătrōx, quaē nūbĭlŭs Aūstēr
īnvĕhĭt: hībērnōs cĭtĭūs nŭmĕrāvĕrĭs īmbrēs
sīlvārūmquĕ cŏmās. Vĭgĭl īste ănĭmīquĕ săgācīs
ēxcĭtŭs ēvōlvīt quāntūm Rōmānă sŭb ōmnī
pīlă dĭē quāntūmquĕ trĭbūs, quīd tēmplă, quĭd āltī
ūndārūm cūrsūs, quīd prōpūgnācŭlă pōscānt
aēquŏrĭs aūt lōngē sĕrĭēs pōrrēctă vĭārūm;
quōd dŏmĭnī cēlsīs nĭtĕāt lăquĕārĭbŭs aūrūm,
quaē dīvum īn vūltūs īgnī fōrmāndă lĭquēscāt
māssă, quĭd Aūsŏnĭaē scrīptūm crĕpĕt īgnĕ Mŏnētaē.
Hīc tĭbĭ rāră quĭēs ănĭmōque ēxclūsă vŏlūptās,
ēxĭgŭaēquĕ dăpēs ēt nūmquām laēsă prŏfūndō
cūră mĕrō; sēd iūră tămēn gĕnĭālĭă cōrdī
ēt mēntēm vīncīrĕ tŏrīs āc iūngĕrĕ fēstă
cōnŭbĭa ēt fīdōs dŏmĭnō gĕnŭīssĕ clĭēntēs.
Quīs sūblīmĕ gĕnūs fōrmāmque īnsīgnĭs Ĕtrūscaē
nēscĭăt? haūdquāquām prŏprĭō mĭhĭ cōgnĭtă vīsū,
sēd dĕcŭs ēxĭmĭūm fāmaē pār rēddĭt ĭmāgŏ,
vūltĭbŭs ēt sĭmĭlīs nātōrūm grātĭă mōnstrāt.
Nēc vūlgārĕ gĕnūs; fāscēs sūmmāmquĕ cŭrūlēm
frātĕr ĕt Aūsŏnĭōs ēnsēs māndātăquĕ fīdūs
sīgnă tŭlīt, cūm prīmă trŭcēs āmēntĭă Dācōs
īmpŭlĭt ēt māgnō gēns ēst dāmnātă trĭūmphō.
Sīc quīcquīd pătrĭō cēssātum ā sānguĭnĕ, mātēr
rēddĭdĭt, ōbscūrūmquĕ lătūs clārēscĕrĕ vīdīt
cōnŭbĭō gāvīsă dŏmūs. Nēc pīgnŏră lōngē;
quīppĕ bĭs ād pārtūs vēnīt Lūcīnă mănūquĕ
īpsă lĕvī grăvĭdōs tĕtĭgīt fēcūndă lăbōrēs.
Fēlīx ā! sī lōngă dĭēs, sī cērnĕrĕ vūltūs
nātōrūm vĭrĭdīsquĕ gĕnās tĭbĭ iūstă dĕdīssēnt
stāmĭnă! Sēd mĕdĭā cĕcĭdēre ābrūptă iŭvēntā
gaūdĭă, flōrēntēsquĕ mănū scĭdĭt Ātrŏpŏs ānnōs;
quālĭă pāllēntēs dēclīnānt līlĭă cūlmōs
pūbēntēsquĕ rŏsaē prīmōs mŏrĭūntŭr ăd aūstrōs,
aūt ŭbĭ vērnă nŏvīs ēxspīrāt pūrpŭră prātīs.
Īllă săgīttĭfĕrī cīrcūmvŏlĭtāstĭs Ămōrēs
fūnĕră mātērnōquĕ rŏgōs ūnxīstĭs ămōmō;
nēc mŏdŭs aūt pēnnīs lăcĕrīs aūt crīnĭbŭs īgnēm
spārgĕrĕ, cōllēctaēquĕ pўrām strūxērĕ phărētraē.
Quās tūnc īnfĕrĭās aūt quaē lāmēntă dĕdīssēs
mātērnīs, Ētrūscĕ, rŏgīs, quī fūnĕră pātrīs
haūd mātūră pŭtās ātque hōs pĭŭs īngĕmĭs ānnōs!
Īllum ēt quī nūtū sŭpĕrās nūnc tēmpĕrăt ārcēs,
prōgĕnĭēm clārām tērrīs pārtītŭs ĕt āstrīs,
laētŭs Ĭdūmaēī dōnāvĭt hŏnōrĕ trĭūmphī
dīgnātūsquĕ lŏcō vīctrīcĭs ĕt ōrdĭnĕ pōmpaē
nōn vĕtŭīt, tĕnŭēsquĕ nĭhīl mĭnŭērĕ părēntēs.
Ātque īdem īn cŭnĕōs pŏpŭlō dēdūxĭt ĕquēstrēs
mūtāvītquĕ gĕnūs laēvaēque īgnōbĭlĕ fērrūm
ēxŭĭt ēt cēlsō nātōrum aēquāvĭt hŏnōrēm.
Dēxtră bĭs ōctōnīs flūxērūnt saēcŭlă lūstrīs,
ātque aēvī sĭnĕ nūbĕ tĕnōr. Quām dīvĕs ĭn ūsūs
nātōrūm tōtōquĕ vŏlēns ēxcēdĕrĕ cēnsū,
tēstĭs ădhūc lārgī nĭtŏr īnde ādsuētŭs Ĕtrūscī,
cuī tŭă nōn hŭmĭlīs dĕdĭt īndūlgēntĭă mōrēs:
hūnc sĭquĭdem āmplēxū sēmpēr rĕvŏcāntĕ tĕnēbās
blāndŭs ĕt īmpĕrĭō nūmquām pătĕr; hūiŭs hŏnōrī
prōnĭŏr īpse ĕtĭām gaūdēbāt cēdĕrĕ frātēr.
Quās tĭbĭ dēvōtī iŭvĕnēs prō pātrĕ rĕnātō,
sūmmĕ dŭcūm, grātēs, aūt quaē pĭă vōtă rĕpēndūnt!
Tū (seū tārdă sĭtū rēbūsque ēxhaūstă sĕnēctūs
ērrāvīt, seū blāndă dĭū Fōrtūnă rĕgrēssūm
mālŭĭt) āttŏnĭtum ēt vēntūrī fūlmĭnĭs īctūs
hōrrēntēm tŏnĭtrū tāntūm lēnīquĕ prŏcēllā
cōntēntūs mŏnŭīssĕ sĕnēm; cūmque hōrrĭdă sūprā
aēquŏră cūrārūm sŏcĭūs prŏcŭl Ītălă rūră
līnquĕrĕt, hīc mōllēs Cāmpānī lītŏrĭs ōrās
ēt Dĭŏmēdēās cōncēdĕrĕ iūssŭs ĭn ārcēs,
ātque hōspēs, nōn ēxsŭl, ĕrāt. Nēc lōngă mŏrātūs
Rōmŭlĕūm rĕsĕrās ĭtĕrūm, Gērmānĭcĕ, līmēn
maērēntēmquĕ fŏvēs īnclīnātōsquĕ pĕnātēs
ērĭgĭs. Haūd mīrūm, dūctōr plăcĭdīssĭmĕ, quāndō
haēc ēst quaē vīctīs pārcēntĭă foēdĕră Cāttīs
quaēquĕ sŭūm Dācīs dōnāt clēmēntĭă mōntēm,
quaē mŏdŏ Mārcŏmănōs pōst hōrrĭdă bēllă văgōsquĕ
Saūrŏmătās Lătĭō nōn ēst dīgnātă trĭūmphō.
Iāmque īn fīnĕ dĭēs ĕt ĭnēxōrābĭlĕ pēnsūm
dēfĭcĭt. Hīc maēstī pĭĕtās mē pōscĭt Ĕtrūscī,
quālĭă nēc Sĭcŭlaē mŏdĕrāntūr cārmĭnă rūpēs
nēc fātī iām cērtŭs ŏlōr saēvīquĕ mărītă
Tērĕŏs. Heū quāntīs lāssāntēm brācchĭă vīdī
plānctĭbŭs ēt prōnō fūsūm sŭpĕr ōscŭlă vūltū!
Vīx fămŭlī cŏmĭtēsquĕ tĕnēnt, vīx ārdŭŭs īgnīs
sūmmŏvĕt. Haūd ălĭtēr gĕmŭīt pēriūrĭă Thēseūs
lītŏrĕ, quī fālsīs dēcēpĕrăt Aēgĕă vēlīs.
Tūnc īmmānĕ gĕmēns foēdātūsque ōră tĕpēntīs
āffātūr cĭnĕrēs: "Cūr nōs, fīdīssĭmĕ, līnquīs
Fōrtūnā rĕdĕūntĕ, pătēr? Mŏdŏ nūmĭnă māgnī
praēsĭdĭs ātquĕ brĕvēs sŭpĕrūm plācāvĭmŭs īrās,
nēc frŭĕrīs tāntīque ōrbātūs mūnĕrĭs ūsū
ād mānēs, īngrātĕ, fŭgīs. Nēc flēctĕrĕ Pārcās
aūt plācārĕ mălaē dătŭr āspĕră nūmĭnă Lēthēs?
Fēlīx, cuī māgnā pātrēm cērvīcĕ vĕhēntī
sācră Mўcēnaēaē pătŭīt rĕvĕrēntĭă flāmmaē,
quīquĕ tĕnēr saēvīs gĕnĭtōrēm Scīpĭŏ Poēnīs
ābstŭlĭt ēt Lŷdī pĭĕtās tĕmĕrārĭă Laūsī.
Ērgo ēt Thēssălĭcī cōniūnx pēnsārĕ mărītī
fūnŭs ĕt īmmītēm pŏtŭīt Stўgă vīncĕrĕ sūpplēx
Thrācĭŭs? Hōc quāntō mĕlĭūs prō pātrĕ lĭcērēt!
Nōn tōtūs răpĭērĕ tămēn, nēc fūnĕră mīttām
lōngĭŭs; hīc mānēs, hīc īntrā tēctă tĕnēbō:
tū cūstōs dŏmĭnūsquĕ lărīs, tĭbĭ cūnctă tŭōrūm
pārēbūnt; ĕgŏ rītĕ mĭnōr sēmpērquĕ sĕcūndūs
āssĭdŭās lībābŏ dăpēs ēt pōcŭlă sācrīs
mānĭbŭs ēffĭgĭēsquĕ cŏlām: tē lūcĭdă sāxă,
tē sĭmĭlēm dōctaē rĕfĕrēt mĭhĭ līnĕă cēraē,
nūnc ĕbŭr ēt fūlvūm vūltūs ĭmĭtābĭtŭr aūrūm.
Īndĕ vĭām mōrūm lōngaēque ēxāmĭnă vītaē
āffātūsquĕ pĭōs mŏnĭtūrăquĕ sōmnĭă pōscām."
Tālĭă dīcēntēm gĕnĭtōr dūlcēdĭnĕ laētā
aūdĭt ĕt īmmītēs lēntē dēscēndĭt ăd ūmbrās
vērbăquĕ dīlēctaē fērt nārrātūrŭs Ĕtrūscaē.
Sālvē sūprēmūm, sĕnĭōr mītīssĭmĕ pātrūm,
sūprēmūmquĕ vălē, quī nūmquām sōspĭtĕ nātō
trīstĕ chăōs maēstīquĕ sĭtūs pătĭērĕ sĕpūlcrī.
Sēmpĕr ŏdōrātīs spīrābūnt flōrĭbŭs āraē,
sēmpĕr ĕt Āssўrĭōs fēlīx bĭbĕt ūrnă lĭquōrēs
ēt lăcrĭmās, quī māiŏr hŏnōs. Hīc sācră lĭtābīt
mānĭbŭs ēquĕ tŭā tŭmŭlūm tēllūrĕ lĕvābīt.
Nōstră quŏque ēxēmplō mĕrĭtūs tĭbĭ cārmĭnă sāncīt
hōc ĕtĭām gaūdēns cĭnĕrēm dōnāssĕ sĕpūlcrō.
IV
CAPILLI FLAVI EARINI
Ītĕ, cŏmaē, făcĭlēmquĕ prĕcōr trānscūrrĭtĕ pōntūm,
ītĕ cŏrōnātō rĕcŭbāntēs mōllĭtĕr aūrō;
ītĕ, dăbīt cūrsūs mītīs Cўthĕrēă sĕcūndōs
plācābītquĕ nŏtōs, fōrs ēt dē pūppĕ tĭmēndā
trānsfĕrĕt īnquĕ sŭā dūcēt sŭpĕr aēquŏră cōnchā.
Āccĭpĕ laūdātōs, iŭvĕnīs Phoēbēĭĕ, crīnēs
quōs tĭbĭ Caēsărĕūs dōnāt pŭĕr, āccĭpĕ laētūs
īntōnsōque ōstēndĕ pătrī. Sĭnĕ dūlcĕ nĭtēntēs
cōmpărĕt ātquĕ dĭū frātrīs pŭtĕt ēssĕ Lўaēī.
Fōrsăn ĕt īpsĕ cŏmaē nūmquām lābēntĭs hŏnōrēm
praēmĕtĕt ātque ălĭō clūsūm tĭbĭ pōnĕt ĭn aūrō.
Pērgămĕ, pīnĭfĕrā mūltūm fēlīcĭŏr Īdā,
īllă lĭcēt sācraē plăcĕāt sĭbĭ nūbĕ răpīnaē
(nēmpĕ dĕdīt sŭpĕrīs īllūm quēm tūrbĭdă sēmpēr
Iūnŏ vĭdēt rĕfŭgītquĕ mănūm nēctārquĕ rĕcūsāt),
āt tū grātă dĕīs pūlchrōque īnsīgnĭs ălūmnō
mīsīstī Lătĭō, plăcĭdā quēm frōntĕ mĭnīstrūm
Iūppĭtĕr Aūsŏnĭūs părĭtēr Rōmānăquĕ Iūnŏ
āspĭcĭūnt ĕt ŭtērquĕ prŏbānt. Nēc tāntă pŏtēntī
tērrārūm dŏmĭnō dīvūm sĭnĕ mēntĕ vŏlūptās.
Dīcĭtŭr Īdălĭōs Ĕrўcīs dē vērtĭcĕ lūcōs
dūm pĕtĭt ēt mōllēs ăgĭtāt Vĕnŭs aūrĕă cŷgnōs,
Pērgămĕās īntrāssĕ dŏmōs, ŭbĭ māxĭmŭs aēgrīs
aūxĭlĭātŏr ădēst ēt fēstīnāntĭă sīstēns
fātă sălūtĭfĕrō mītīs dĕŭs īncŭbăt ānguī.
Hīc pŭĕrum ēgrĕgĭaē praēclārūm sīdĕrĕ fōrmaē
īpsĭŭs āntĕ dĕī lūdēntēm cōnspĭcĭt ārās.
Āc prīmūm sŭbĭtā paūlūm dēcēptă fĭgūrā
nātōrūm dē plēbĕ pŭtāt; sēd nōn ĕrăt īllī
ārcŭs ĕt ēx ŭmĕrīs nūllaē fūlgēntĭbŭs ūmbraē.
Mīrātūr pŭĕrīlĕ dĕcūs vūltūmquĕ cŏmāsquĕ
āspĭcĭēns "Tūne Aūsŏnĭās" ăĭt "ībĭs ăd ārcēs,
nēglēctūs Vĕnĕrī? tū sōrdĭdă tēctă iŭgūmquĕ
sērvĭtĭī vūlgārĕ fĕrēs? prŏcŭl ābsĭt: ĕgo īstī,
quēm mĕrŭīt fōrmaē dŏmĭnūm dăbŏ. Vāde ăgĕ mēcūm,
vādĕ, pŭēr: dūcām vŏlŭcrī pēr sīdĕră cūrrū
dōnum īmmānĕ dŭcī; nēc tē plēbēiă mănēbūnt
iūră: Pălātīnō fămŭlūs dēbērĭs ămōrī.
Nīl ĕgŏ, nīl, fătĕōr, tōtō tām dūlcĕ sŭb ōrbĕ
aūt vīdi aūt gĕnŭī. Cēdēt tĭbĭ Lātmĭŭs ūltrō
Sāngărĭūsquĕ pŭēr, quēmque īrrĭtă fōntĭs ĭmāgŏ
ēt stĕrĭlīs cōnsūmpsĭt ămōr. Tē caērŭlă Nāīs
māllĕt ĕt āpprēnsā trāxīssēt fōrtĭŭs ūrnā.
Tū, pŭĕr, ānte ōmnīs; sōlūs fōrmōsĭŏr īllĕ,
cuī dăbĕrīs". Sīc ōrsă lĕvēs sēcum īpsă pĕr aūrās
tōllĭt ŏlōrīnāquĕ iŭbēt cōnsīdĕrĕ bīgā.
Nēc mŏră. iām Lătĭī mōntēs vĕtĕrīsquĕ pĕnātēs
Ēvāndrī, quōs mōlĕ nŏvā pătĕr īnclĭtŭs ōrbīs
ēxcŏlĭt ēt sūmmīs aēquāt Gērmānĭcŭs āstrīs.
Tūnc prŏpĭōr iām cūră dĕaē, quaē fōrmă căpīllīs
ōptĭmă, quaē vēstīs rŏsĕōs āccēndĕrĕ vūltūs
āptă, quŏd īn dĭgĭtīs, cōllō quōd dīgnĭŭs aūrūm.
Nōrāt caēlēstīs ŏcŭlōs dŭcĭs īpsăquĕ taēdās
iūnxĕrăt ēt plēnā dĕdĕrāt cōnūbĭă dēxtrā.
Sīc ōrnāt crīnēs, Tўrĭōs sīc fūndĭt ămīctūs,
dāt rădĭōs īgnēmquĕ sŭūm. Cēssērĕ prĭōrēs
dēlĭcĭaē fămŭlūmquĕ grĕgēs; hīc pōcŭlă māgnō
prīmă dŭcī mūrrāsquĕ grăvēs crŷstāllăquĕ pōrtāt
cāndĭdĭōrĕ mănū: crēscīt nŏvă grātĭă Bācchō.
Cārĕ pŭēr sŭpĕrīs, quī praēlībārĕ vĕrēndūm
nēctăr ĕt īngēntēm tŏtĭēns cōntīngĕrĕ dēxtrām
ēlēctūs quām nōssĕ Gĕtaē, quām tāngĕrĕ Pērsaē
Ārmĕnĭīque Īndīquĕ pĕtūnt! Ō sīdĕrĕ dēxtrō
ēdĭtĕ, mūltă tĭbī dīvum īndūlgēntĭă fāvīt!
Ōlim ĕtĭām, nē prīmă gĕnās lānūgŏ nĭtēntēs
cārpĕrĕt ēt pūlchraē fūscārēt grātĭă fōrmaē,
īpsĕ dĕūs pătrĭaē cēlsām trāns aēquŏră līquīt
Pērgămŏn. Haūd ūllī pŭĕrūm mōllīrĕ pŏtēstās
crēdĭtă, sēd tăcĭtā iŭvĕnīs Phoēbēĭŭs ārtĕ
lēnĭtĕr haūd ūllō cōncūssūm vūlnĕrĕ cōrpūs
dē sēxū trānsīrĕ iŭbēt. Tămĕn ānxĭă cūrīs
mōrdētūr pŭĕrīquĕ tĭmēt Cўthĕrēă dŏlōrēs.
Nōndūm pūlchră dŭcīs clēmēntĭă coēpĕrăt ōrtū
īntāctōs sērvārĕ mărēs; nūnc frāngĕrĕ sēxūm
ātque hŏmĭnēm mūtārĕ nĕfās, gāvīsăquĕ sōlōs
quōs gĕnŭīt nātūră vĭdēt, nēc lēgĕ sĭnīstrā
fērrĕ tĭmēnt fămŭlaē nātōrūm pōndĕră mātrēs.
Tū quŏquĕ nūnc, iŭvĕnīs, gĕnĭtūs sī tārdĭŭs ēssēs,
ūmbrātūsquĕ gĕnās ĕt ădūltōs fōrtĭŏr ārtūs
nōn ūnūm gaūdēns Phoēbēa ād līmĭnă mūnūs
mīsīssēs; pătrĭās nūnc sōlūs crīnĭs ăd ōrās
nāvĭgĕt. Hūnc mūltō Păphĭē sătŭrābăt ămōmō,
hūnc nŏvă tērgĕmĭnā pēctēbāt Grātĭă dēxtrā.
Huīc ēt pūrpŭrĕī cēdēt cŏmă saūcĭă Nīsī,
ēt quām Spērchīō tŭmĭdūs sērvābăt Ăchīllēs.
Īpsī, cūm prīmūm nĭvĕām praēcērpĕrĕ frōntēm
dēcrētum ēst ŭmĕrōsquĕ mănū nūdārĕ nĭtēntēs,
āccūrrūnt tĕnĕrī Păphĭā cūm mātrĕ vŏlūcrēs
ēxpĕdĭūntquĕ cŏmās ēt Sērĭcă pēctŏrĕ pōnūnt
pāllĭă. Tūnc iūnctīs crīnem īncīdērĕ săgīttīs
ātque aūrō gēmmīsquĕ lŏcānt, răpĭt īpsă cădēntēm
mātĕr ĕt ārcānōs ĭtĕrāt Cўthĕrēă lĭquōrēs.
Tūnc pŭĕr ē tūrbā, mănĭbūs quī fōrtĕ sŭpīnīs
nōbĭlĕ gēmmātō spĕcŭlūm pōrtāvĕrăt aūrō:
"Hōc quŏquĕ dēmŭs" ăīt "pătrĭīs nēc grātĭŭs ūllūm
mūnŭs ĕrīt tēmplīs īpsōquĕ pŏtēntĭŭs aūrō.
Tū mŏdŏ fīge ăcĭem ēt vūltūs hīc ūsquĕ rĕlīnquĕ."
Sīc ăĭt ēt spĕcŭlūm rēclūsĭt ĭmāgĭnĕ rāptā.
Āt pŭĕr ēgrĕgĭūs tēndēns ād sīdĕră pālmās;
"Hīs mĭhĭ prō dōnīs, hŏmĭnūm mītīssĭmĕ cūstōs,
sī mĕrŭī, lōngā dŏmĭnūm rĕnŏvārĕ iŭvēntā
ātque ōrbī sērvārĕ vĕlīs! Hōc sīdĕră mēcūm,
hōc ūndaē tērraēquĕ rŏgānt. Ĕăt, ōrŏ, pĕr ānnōs
Īlĭăcōs Pўlĭōsquĕ sĭmūl, prŏprĭōsquĕ pĕnātēs
gaūdĕăt ēt sēcūm Tārpēiă sĕnēscĕrĕ tēmplă."
Sīc ăĭt ēt mōtās mīrātūr Pērgămŏs ārās.
V
ECLOGA AD CLAVDIAM VXOREM
Quīd mĭhĭ maēstă dĭē, sŏcĭīs quīd nōctĭbŭs, ūxōr,
ānxĭă pērvĭgĭlī dūcīs sūspīrĭă cūrā?
Nōn mĕtŭō nē laēsă fĭdēs aūt pēctŏre ĭn īstō
āltĕr ămōr; nūllīs īn tē dătŭr īrĕ săgīttīs
(aūdĭăt īnfēstō lĭcĕt hōc Rhāmnūsĭă vūltū),
nōn dătŭr. Ēt si ĕgŏmēt pătrĭō dē lītŏrĕ rāptūs
quāttŭŏr ēmĕrĭtīs pēr bēllă, pĕr aēquŏră lūstrīs
ērrārēm, tū mīllĕ prŏcōs īntāctă fŭgārēs,
nōn īmpērfēctās cōmmēntă rĕtēxĕrĕ tēlās,
sēd sĭnĕ fraūdĕ pălām thălămōsque ārmātă nĕgāssēs.
Dīc tămĕn, ūnde ălĭā mĭhĭ frōnte ēt nūbĭlă vūltūs?
Ānnĕ quŏd Eūbŏĭcōs fēssūs rĕmĕārĕ pĕnātēs
aūgŭrŏr ēt pătrĭā sĕnĭūm cōmpōnĕrĕ tērrā?
Cūr hōc trīstĕ tĭbī? Cērtē lāscīvĭă cōrdĕ
nūllă nĕc aūt trĕpĭdī mūlcēnt tē proēlĭă Cīrcī
aūt īntrāt sēnsūs clāmōsī tūrbă thĕātrī;
sēd prŏbĭtās ĕt ŏpācă quĭēs ēt sōrdĭdă nūmquām
gaūdĭă. Quās aūtēm cŏmĭtēm tē rāptŏ pĕr ūndās?
Quāmquam, ēt sī gĕlĭdās īrēm mānsūrŭs ăd Ārctōs
vēl sŭpĕr Hēspĕrĭaē vădă cālīgāntĭă Thŷlēs
aūt sēptēmgĕmĭnī căpŭt īmpĕnĕtrābĭlĕ Nīlī,
hōrtārērĕ vĭās. Ĕtĕnīm tŭă (nēmpĕ bĕnīgnā
quām mĭhĭ sōrtĕ Vĕnūs iūnctām flōrēntĭbŭs ānnīs
sērvăt ĕt īn sĕnĭūm), tŭă, quaē mē vūlnĕrĕ prīmō
īntāctūm thălămīs ĕt ădhūc iŭvĕnīlĕ văgāntēm
fīxīstī, tŭă frēnă lĭbēns dŏcĭlīsquĕ rĕcēpī,
ēt sĕmĕl īnsērtās nōn mūtātūrŭs hăbēnās
ūsquĕ prĕmō. Tū mē nĭtĭdīs Ālbānă fĕrēntēm
dōnă cŏmīs sānctōque īndūtūm Caēsărĭs aūrō
vīscĕrĭbūs cōmplēxă tŭīs, sērtīsquĕ dĕdīstī
ōscŭla ănhēlă mĕīs; tū, cūm Căpĭtōlĭă nōstraē
īnfĭtĭātă lўraē, saēvum īngrātūmquĕ dŏlēbās
mēcūm vīctă Iŏvēm; tū prōcūrrēntĭă prīmīs
cārmĭnă nōstră sŏnīs, tōtāsque īn mūrmŭrĕ nōctēs
aūrĕ răpīs vĭgĭlī; lōngī tū sōlă lăbōrīs
cōnscĭă, cūmquĕ tŭīs crēvīt mĕă Thēbăĭs ānnīs.
Quālēm tē nūpēr Stўgĭās prŏpĕ rāptŭs ăd ūmbrās
cūm iām Lēthaēōs aūdīrēm cōmmĭnŭs āmnēs,
āspēxī, tĕnŭīque ŏcŭlōs iām mōrtĕ cădēntēs.
Scīlĭcĕt ēxhaūstī Lăchĕsīs mĭhĭ tēmpŏră fātī
tē tāntūm mĭsĕrātă dĕdīt, sŭpĕrīquĕ pŏtēntēs
īnvĭdĭām tĭmŭērĕ tŭām. Pōst īstă prŏpīnquūm
nūnc ĭtĕr ōptāndōsquĕ sĭnūs cŏmĕs īrĕ mŏrārīs?
Heū | ŭbĭ nōtă fĭdēs tōtque ēxplōrātă pĕr ūsūs,
quā vĕtĕrēs Lătĭās Grāiās hērōĭdăs aēquās?
Īssĕt ăd Īlĭăcās (quĭd ĕnīm dētērrĕt ămāntēs?)
Pēnĕlŏpē gāvīsă dŏmōs, sī pāssŭs Ŭlīxēs;
quēsta ēst Aēgĭălē, quēsta ēst Mĕlĭboēă rĕlīnquī,
ēt quām (quām saēvī!) fēcērūnt maēnădă plānctūs.
Nēc mĭnŏr hīs tū nōssĕ fĭdēm vītāmquĕ mărītīs
dēdĕrĕ. Sīc cērtē cĭnĕrēs ūmbrāmquĕ prĭōrēm
quaērĭs ădhūc, sīc ēxsĕquĭās āmplēxă cănōrī
cōniŭgĭs īngēntēs ĭtĕrāstī pēctŏrĕ plānctūs,
iām mĕă. Nēc pĭĕtās ălĭa ēst tĭbĭ cūrăquĕ nātaē;
sīc ēt mātĕr ămās, sīc nūmquām cōrdĕ rĕcēdīt
nātă tŭō, fīxāmque ănĭmī pĕnĕtrālĭbŭs īmīs
nōctĕ dĭēquĕ tĕnēs. Nōn sīc Trāchīnĭă nīdōs
Ālcўŏnē, vērnōs nōn sīc Phĭlŏmēlă pĕnātēs
cīrcŭmĭt āmplēctēns ănĭmāmque īn pīgnŏră trānsfērt.
Ēt nūnc īllă tĕnēt, vĭdŭō quōd sōlă cŭbīlī
ōtĭă tām pūlchraē tĕrĭt īnfēcūndă iŭvēntaē.
Sēd vĕnĭēnt, plēnīs vĕnĭēnt cōnūbĭă taēdīs.
Sīc cērtē fōrmaēquĕ bŏnīs ănĭmīquĕ mĕrētūr;
sīvĕ chĕlŷn cōmplēxă fĕrīt seū vōcĕ pătērnā
dīscēndūm Mūsīs sŏnăt ēt mĕă cārmĭnă flēctīt,
cāndĭdă seū mōllī dīdūcīt brācchĭă mōtū,
īngĕnĭūm prŏbĭtās ārtēmquĕ mŏdēstĭă vīncīt.
Nōnnĕ lĕvēs pŭĕrōs, nōn tē, Cўthĕrēă, pŭdēbīt
hōc cēssārĕ dĕcūs? Nēc tāntūm Rōmă iŭgālēs
cōncĭlĭārĕ tŏrōs fēstāsque āccēndĕrĕ taēdās
fērtĭlĭs: ēt nōstrā gĕnĕrī tēllūrĕ dăbūntūr.
Nōn ădĕō Vĕsŭvīnŭs ăpēx ēt flāmmĕă dīrī
mōntĭs hĭēms trĕpĭdās ēxhaūsīt cīvĭbŭs ūrbēs:
stānt pŏpŭlīsquĕ vĭgēnt, hīnc aūspĭcĕ cōndĭtă Phoēbō
tēctă Dĭcārchēī pōrtūsque ēt lītŏră mūndī
hōspĭta: ăt hīnc māgnaē trāctūs ĭmĭtāntĭă Rōmaē
quaē Căpўs ādvēctīs īmplēvīt moēnĭă Teūcrīs.
Nōstrăquĕ nēc prŏprĭīs tĕnŭīs nēc rāră cŏlōnīs
Pārthĕnŏpē, cuī mītĕ sŏlūm trāns aēquŏră vēctaē
īpsĕ Dĭōnaēā mōnstrāvĭt Ăpōllŏ cŏlūmbā.
Hās ĕgŏ tē sēdēs (nām nēc mĭhĭ bārbără Thrācē
nēc Lĭbўē nātālĕ sŏlūm) trānsfērrĕ lăbōrō,
quās ēt mōllĭs hĭēms ēt frīgĭdă tēmpĕrăt aēstās,
quās īmbēllĕ frĕtūm tōrpēntĭbŭs āllŭĭt ūndīs.
Pāx sēcūră lŏcīs ēt dēsĭdĭs ōtĭă vītaē
ēt nūmquām tūrbātă quĭēs sōmnīquĕ pĕrāctī.
Nūllă fŏrō răbĭēs aūt strīctae īn iūrgĭă lēgēs:
mōrūm iūră vĭrīs sōlum ēt sĭnĕ fāscĭbŭs aēquūm.
Quīd nūnc māgnĭfĭcās spĕcĭēs cūltūsquĕ lŏcōrūm
tēmplăque ĕt īnnŭmĕrīs spătĭa īntērstīnctă cŏlūmnīs,
ēt gĕmĭnām mōlēm nūdī tēctīquĕ thĕātrī
ēt Căpĭtōlīnīs quīnquēnnĭă prōxĭmă lūstrīs,
quīd laūdēm lītūs lībērtātēmquĕ Mĕnāndrī,
quām Rōmānŭs hŏnōs ēt Grāiă lĭcēntĭă mīscēnt?
Nēc dēsūnt vărĭaē cīrca ōblēctāmĭnă vītaē:
sīvĕ văpōrĭfĕrās, blāndīssĭmă lītŏră, Bāiās,
ēnthĕă fātĭdĭcaē seū vīsĕrĕ tēctă Sĭbŷllaē
dūlcĕ sĭt Īlĭăcōquĕ iŭgūm mĕmŏrābĭlĕ rēmō,
seū tĭbĭ Bācchēī vīnētă mădēntĭă Gaūrī
Tēlĕbŏūmquĕ dŏmōs, trĕpĭdīs ŭbĭ dūlcĭă naūtīs
lūmĭnă nōctĭvăgaē tōllīt Phărŭs aēmŭlă lūnaē,
cārăquĕ nōn mōllī iŭgă Sūrrēntīnă Lўaēō,
quaē mĕŭs ānte ălĭōs hăbĭtātōr Pōllĭŭs aūgēt,
Īnărĭmēsquĕ lăcūs mĕdĭcōs Stăbĭāsquĕ rĕnātās.
Mīllĕ tĭbī nōstraē rĕfĕrām tēllūrĭs ămōrēs,
sēd sătĭs hōc, cōniūnx, sătĭs ēst dīxīssĕ: crĕāvīt
mē tĭbĭ, mē sŏcĭūm lōngōs ādstrīnxĭt ĭn ānnōs.
Nōnne haēc āmbōrūm gĕnĕtrīx āltrīxquĕ vĭdērī
dīgnă? Sĕd īngrātūs quī plūra ādnēctŏ tŭīsquĕ
mōrĭbŭs īndŭbĭtō: vĕnĭēs, cārīssĭmă cōniūnx,
praēvĕnĭēsque ĕtĭām; sĭnĕ mē tĭbĭ dūctŏr ăquārūm
Thŷbrĭs ĕt ārmĭfĕrī sōrdēbūnt tēctă Quĭrīnī.
STATIVS POLLIO SVO SALVTEM
Tibi certe, Polli dulcissime et hac cui tam fideliter inhaeres quiete dignissime, non habeo diu probandam libellorum istorum temeritatem, cum scias multos ex illis in sinu tuo subito natos et hanc audaciam stili nostri frequenter expaueris, quotiens in illius facundiae tuae penetrale seductus altius litteras intro et in omnes a te studiorum sinus ducor. Securus itaque tertius hic Siluarum nostrarum liber ad te mittitur. Habuerat quidem et secundus te testem, sed hic habet auctorem. Nam primum limen eius Hercules Surrentinus aperit, quem in litore tuo consecratum, statim ut uideram, his uersibus adoraui. Sequitur libellus quo splendidissimum et mihi iucundissimum iuuenem Maecium Celerem, a sacratissimo imperatore missum ad legionem Syriacam, quia sequi non poteram, sic prosecutus sum. Merebatur et Claudi Etrusci mei pietas aliquod ex studiis nostris solacium, cum lugeret ueris (quod iam rarissimum est) lacrimis senem patrem. Earinus praeterea, Germanici nostri libertus, scit quam diu desiderium eius moratus sim, cum perisset ut capillos suos, quos cum gemmata pyxide et speculo ad Pergamenum Asclepium mittebat, uersibus dedicarem. Summa est ecloga qua mecum secedere Neapolim Claudiam meam exhortor. Hic, si uerum dicimus, sermo est, et quidem securus ut cum uxore et qui persuadere malit quam placere. Huic praecipue libello fauebis cum scias hanc destinationem quietis meae tibi maxime intendere meque non tam in patriam quam ad te secedere. Vale.
I
HERCVLES SVRRENTINVS POLLI FELICIS
Intermissa tibi renouat, Tirynthie, sacra
Pollius et causas designat desidis anni,
quod coleris maiore tholo nec litora pauper
nuda tenes tectumque uagis habitabile nautis,
sed nitidos postes Graisque effulta metallis
culmina, ceu taedis iterum lustratus honesti
ignis ab Oetaea conscenderis aethera flamma.
Vix oculis animoque fides. Tune ille reclusi
liminis et paruae custos inglorius arae?
Vnde haec aula recens fulgorque inopinus agresti
Alcidae? Sunt fata deum, sunt fata locorum.
O uelox pietas! Steriles hic nuper harenas
ad sparsum pelago montis latus hirtaque dumis
saxa nec ulla pati faciles uestigia terras
cernere erat. Quaenam subito fortuna rigentes
ditauit scopulos? Tyrione haec moenia plectro
an Getica uenere lyra? Stupet ipse labores
annus, et angusti bisseno limite menses
longaeuum mirantur opus. Deus attulit arces
erexitque suas, atque obluctantia saxa
summouit nitens et magno pectore montem
reppulit: immitem credas iussisse nouercam.
Ergo age, seu patrios liber iam legibus Argos
incolis et mersum tumulis Eurysthea calcas,
siue tui solium Iouis et uirtute parata
astra tenes, haustumque tibi succincta beati
nectaris excluso melior Phryge porrigit Hebe:
huc ades et genium templis nascentibus infer.
Non te Lerna nocens nec pauperis arua Molorchi
nec formidatus Nemees ager antraque poscunt
Thracia nec Pharii polluta altaria regis,
sed felix simplexque domus fraudumque malarum
inscia et hospitibus superis dignissima sedes.
Pone truces arcus agmenque immite pharetrae
et regum multo perfusum sanguine robur,
instratumque umeris dimitte rigentibus hostem.
Hic tibi Sidonio celsum puluinar acantho
texitur et signis crescit torus asper eburnis.
Pacatus mitisque ueni nec turbidus ira
nec famulare timens, sed quem te Maenalis Auge
confectum thiasis et multo fratre madentem
detinuit qualemque uagae post crimina noctis
Thespius obstupuit, totiens socer. Hic tibi festa
gymnas et insontes iuuenum sine caestibus irae
annua ueloci peragunt certamina lustro.
Hic templis inscriptus auo gaudente sacerdos
paruus adhuc similisque tui, cum prima nouercae
monstra manu premeres atque exanimata doleres.
Sed quaenam subiti, ueneranda, exordia templi
dic age, Calliope; socius tibi grande sonabit
Alcides tensoque modos imitabitur arcu.
Tempus erat, caeli cum torrentissimus axis
incumbit terris ictusque Hyperione multo
acer anhelantis incendit Sirius agros.
Iamque dies aderat, profugis cum regibus aptum
fumat Aricinum Triuiae nemus et face multa
conscius Hippolyti splendet lacus; ipsa coronat
emeritos Diana canes et spicula terget
et tutas sinit ire feras, omnisque pudicis
Itala terra focis Hecateidas excolit idus.
Ast ego, Dardaniae quamuis sub collibus Albae
rus proprium magnique ducis mihi munere currens
unda domi curas mulcere aestusque leuare
sufficerent, notas Sirenum nomine rupes
facundique larem Polli non hospes habebam,
assidue moresque uiri pacemque nouosque
Pieridum flores intactaque carmina discens.
Forte diem Triuiae dum litore ducimus udo
angustasque fores adsuetaque tecta grauati
frondibus et patula defendimus arbore soles,
delituit caelum et subitis lux candida cessit
nubibus ac tenuis grauiore fauonius austro
immaduit; qualem Libyae Saturnia nimbum
attulit, Iliaco dum diues Elissa marito
donatur testesque ululant per deuia nymphae.
Diffugimus, festasque dapes redimitaque uina
arripiunt famuli; nec quo conuiuia migrent,
quamuis innumerae gaudentia rura superne
insedere domus et multo culmine diues
mons nitet: instantes sed proxima quaerere nimbi
suadebant laesique fides reditura sereni.
Stabat dicta sacri tenuis casa nomine templi
et magnum Alciden humili lare parua premebat,
fluctiuagos nautas scrutatoresque profundi
uix operire capax. Huc omnis turba coimus,
huc epulae ditesque tori coetusque ministrum
stipantur nitidaeque cohors gratissima Pollae.
Non cepere fores, angustaque deficit aedes.
Erubuit risitque deus dilectaque Polli
corda subit blandisque uirum complectitur ulnis.
"Tune" inquit "largitor opum, qui mente profusa
tecta Dicarchei pariter iuuenemque replesti
Parthenopen? Nostro qui tot fastigia monti,
tot uirides lucos, tot saxa imitantia uultus
aeraque, tot scripto uiuentes lumine ceras
fixisti? Quid enim ista domus, quid terra, priusquam
te gauderet, erat? longo tu tramite nudos
texisti scopulos, fueratque ubi semita tantum,
nunc tibi distinctis stat porticus alta columnis,
ne sorderet iter. Curui tu litoris ora
clausisti calidas gemina testudine nymphas.
uix opera enumerem; mihi pauper et indigus uni
Pollius? et talis hilaris tamen intro penates
et litus, quod pandis, amo. Sed proxima sedem
despicit et tacite ridet mea limina Iuno.
Da templum dignasque tuis conatibus aras,
quas puppes uelis nolint transire secundis,
quo pater aetherius mensisque accita deorum
turba et ab excelso ueniat soror hospita templo.
Nec te, quod solidus contra riget umbo maligni
montis et immenso non umquam exesus ab aeuo,
terreat: ipse adero et conamina tanta iuuabo
asperaque inuitae perfringam uiscera terrae.
Incipe et Herculeis fidens hortatibus aude.
Non Amphioniae steterint uelocius arces
Pergameusue labor". Dixit mentemque reliquit.
Nec mora cum scripta formatur imagine tela.
Innumerae coiere manus: his caedere siluas
et leuare trabes, illis immergere curae
fundamenta solo. Coquitur pars umida terrae
protectura hiemes atque exclusura pruinas,
indomitusque silex curua fornace liquescit.
Praecipuus sed enim labor est exscindere dextra
oppositas rupes et saxa negantia ferro.
Hic pater ipse loci positis Tirynthius armis
insudat ualidaque solum deforme bipenni,
cum graue nocturna caelum subtexitur umbra,
ipse fodit, ditesque Caprae uiridesque resultant
Taurubulae, et terris ingens redit aequoris echo.
Non tam grande sonat motis incudibus Aetne,
cum Brontes Steropesque ferit, nec maior ab antris
Lemniacis fragor est ubi flammeus aegida caelat
Mulciber et castis exornat Pallada donis.
Decrescunt scopuli, et rosea sub luce reuersi
artifices mirantur opus. Vix annus anhelat
alter, et ingenti diues Tirynthius arce
despectat fluctus et iunctae tecta nouercae
prouocat et dignis inuitat Pallada templis.
Iam placidae dant signa tubae, iam fortibus ardens
fumat harena sacris. Hos nec Pisaeus honores
Iuppiter aut Cirrhae pater aspernetur opacae.
Nil his triste locis; cedat lacrimabilis Isthmos,
cedat atrox Nemee: litat hic felicior infans.
Ipsae pumiceis uirides Nereides antris
exsiliunt ultro, scopulis umentibus haerent,
nec pudet occulte nudas spectare palaestras.
Spectat et Icario nemorosus palmite Gaurus
siluaque quae fixam pelago Nesida coronat,
et placidus Limon omenque Euploea carinis,
et Lucrina Venus, Phrygioque e uertice Graias
addisces, Misene, tubas, ridetque benigna
Parthenope gentile sacrum nudosque uirorum
certatus et parua suae simulacra coronae.
Quin age et ipse libens proprii certaminis actus
inuicta dignare manu; seu nubila disco
findere seu uolucres Zephyros praecedere telo
seu tibi dulce manu Libycas nodare palaestras,
indulge sacris et, si tibi poma supersunt
Hesperidum, gremio uenerabilis ingere Pollae;
nam capit et tantum non degenerabit honorem.
Quod si dulce decus uiridesque resumeret annos,
(da ueniam, Alcide) fors hic et pensa tulisses.
Haec ego nascentes laetus bacchatus ad aras
libamenta tuli. Nunc ipse in limine cerno
soluentem uoces et talia dicta ferentem:
"Macte animis opibusque meos imitate labores,
qui rigidas rupes infecundaeque pudenda
naturae deserta domas et uertis in usum
lustra habitata feris foedeque latentia profers
numina. Quae tibi nunc meritorum praemia soluam?
Quas referam grates? Parcarum fila tenebo
extendamque colus (duram scio uincere Mortem),
auertam luctus et tristia damna uetabo
teque nihil laesum uiridi renouabo senecta
concedamque diu iuuenes spectare nepotes,
donec et hic sponsae maturus et illa marito,
rursus et ex illis suboles noua grexque proteruus
nunc umeris irreptet aui, nunc agmine blando
certatim placidae concurrat ad oscula Pollae.
Nam templis numquam statuetur terminus aeui,
dum me flammigeri portabit machina caeli.
Nec mihi plus Nemee priscumque habitabitur Argos
nec Tiburna domus solisque cubilia Gades".
Sic ait; et tangens surgentem altaribus ignem
populeaque mouens albentia tempora silua
et Styga et aetherii iurauit fulmina Patris.
II
PROPEMPTICON MAECIO CELERI
Di quibus audaces amor est seruare carinas
saeuaque uentosi mulcere pericula ponti,
sternite molle fretum placidumque aduertite uotis
concilium, et lenis non obstrepat unda precanti:
grande tuo rarumque damus, Neptune, profundo
depositum. Iuuenis dubio committitur alto
Maecius atque animae partem super aequora nostrae
maiorem transferre parat. Proferte benigna
sidera et antemnae gemino considite cornu,
Oebalii fratres; uobis pontusque polusque
luceat; Iliacae longe nimbosa sororis
astra fugate, precor, totoque excludite caelo.
Vos quoque caeruleum ponti, Nereides, agmen,
quis honor et regni cessit fortuna secundi
(dicere quae magni fas sit mihi sidera ponti),
surgite de uitreis spumosae Doridos antris
Baianosque sinus et feta tepentibus undis
litora tranquillo certatim ambite natatu,
quaerentes ubi celsa ratis, quam scandere gaudet
nobilis Ausoniae Celer armipotentis alumnus.
Nec quaerenda diu; modo nam trans aequora terris
prima Dicarcheis Pharium grauis intulit annum,
prima salutauit Capreas et margine dextro
sparsit Tyrrhenae Mareotica uina Mineruae.
Huius utrumque latus molli praecingite gyro,
partitaeque uices uos stuppea tendite mali
uincula, uos summis adnectite sipara uelis,
uos Zephyris aperite sinus; pars transtra reponat,
pars demittat aquis curuae moderamina puppis;
sint quibus exploret primos grauis arte molorchos,
quaeque secuturam religent post terga phaselon
uncaque summersae penitus retinacula uellant;
temperet haec aestus pelagusque inclinet ad ortus:
officio careat glaucarum nulla sororum.
Hinc multo Proteus geminoque hinc corpore Triton
praenatet, et subitis qui perdidit inguina monstris
Glaucus, adhuc patriis quotiens allabitur oris
litoream blanda feriens Anthedona cauda.
Tu tamen ante omnes diua cum matre, Palaemon,
annue, si uestras amor est mihi pandere Thebas,
nec cano degeneri Phoebeum Amphiona plectro.
Et pater Aeolio frangit qui carcere uentos,
cui uarii flatus omnisque per aequora mundi
spiritus atque hiemes nimbosaque nubila parent,
artius obiecto Borean Eurumque Notumque
monte premat: soli Zephyro sit copia caeli,
solus agat puppes summasque supernatet undas
assiduus pelago; donec tua turbine nullo
laesa Paraetoniis assignet carbasa ripis.
Audimur. Vocat ipse ratem nautasque morantes
increpat. Ecce meum timido iam frigore pectus
labitur et nequeo, quamuis mouet ominis horror,
claudere suspensos oculorum in margine fletus.
Iamque ratem terris diuisit fune soluto
nauita et angustum deiecit in aequora pontem.
Saeuus et e puppi longo clamore magister
dissipat amplexus atque oscula fida reuellit,
nec longum cara licet in ceruice morari.
Attamen in terras e plebe nouissimus omni
ibo nec egrediar nisi iam currente carina.
Quis rude et abscissum miseris animantibus aequor
fecit iter solidaeque pios telluris alumnos
expulit in fluctus pelagoque immisit hianti
audax ingenii? Nec enim temeraria uirtus
illa magis, summae gelidum quae Pelion Ossae
iunxit anhelantemque iugis bis pressit Olympum.
Vsque adeone parum lentas transire paludes
stagnaque et angustos summittere pontibus amnes?
Imus in abruptum gentilesque undique terras
exigua fugimus clausi trabe et aëre nudo.
Inde furor uentis indignataeque procellae
et caeli fremitus et fulmina plura Tonanti.
Ante rates pigro torpebant aequora somno,
nec spumare Thetis nec spargere nubila fluctus
audebant. Visis tumuerunt puppibus undae,
inque hominem surrexit hiems. Tunc nubila Plias
Oleniumque pecus, solito tunc peior Orion.
Iusta queror. Fugit ecce uagas ratis acta per undas
paulatim minor et longe seruantia uincit
lumina, tot gracili ligno complexa timores,
quaeque super reliquos te, nostri pignus amoris,
portat dura, Celer. Quos nunc ego pectore somnos
quosue queam perferre dies? Quis cuncta pauenti
nuntius an facili te praetermiserit unda
Lucani rabida ora maris, num torta Charybdis
fluctuet aut Siculi populatrix uirgo profundi,
quos tibi currenti praeceps gerat Hadria mores,
quae pax Carpathio, quali te subuehat aura
Doris Agenorei furtis blandita iuuenci?
Sed merui questus. Quid enim te castra petente
non uel ad ignotos ibam comes impiger Indos
Cimmeriumque chaos? Starem prope bellica regis
signa mei, seu tela manu seu frena teneres,
armatis seu iura dares; operumque tuorum
etsi non socius, certe mirator adessem.
Si quondam magno Phoenix reuerendus Achilli
litus ad Iliacum Thymbraeaque Pergama uenit
imbellis tumidoque nihil iuratus Atridae,
cur nobis ignauus amor? Sed pectore fido
numquam abero longisque sequar tua carbasa uotis.
Isi, Phoroneis olim stabulata sub antris,
nunc regina Phari numenque Orientis anheli,
excipe multisono puppem Mareotida sistro
ac iuuenem egregium, Latius cui ductor Eoa
signa Palaestinasque dedit frenare cohortes,
ipsa manu placida per limina festa sacrosque
duc portus urbesque tuas. Te praeside noscat,
unde paludosi fecunda licentia Nili,
cur uada desidant et ripa coërceat undas
Cecropio stagnata luto, cur inuida Memphis,
curue Therapnaei lasciuiat ora Canopi,
cur seruet Pharias Lethaeus ianitor aras,
uilia cur magnos aequent animalia diuos;
quae sibi praesternat uiuax altaria Phoenix,
quos dignetur agros aut quo se gurgite Nili
mergat adoratus trepidis pastoribus Apis.
Duc et ad Emathios manes, ubi belliger urbis
conditor Hyblaeo perfusus nectare durat,
anguiferamque domum, blando qua mersa ueneno
Actias Ausonias fugit Cleopatra catenas.
Vsque et in Assyrias sedes mandataque castra
prosequere et Marti iuuenem, dea, trade Latino.
Nec nouus hospes erit: puer his sudauit in aruis
notus adhuc tantum maioris lumine claui,
iam tamen et turmas facili praeuertere gyro
fortis et Eoas iaculo damnare sagittas.
Ergo erit illa dies, qua te maiora daturus
Caesar ab emerito iubeat discedere bello,
at nos hoc iterum stantes in litore uastos
cernemus fluctus aliasque rogabimus auras.
O tum quantus ego aut quanta uotiua mouebo
plectra lyra, cum me magna ceruice ligatum
attolles umeris atque in mea pectora primum
incumbes e puppe nouus seruataque reddes
colloquia inque uicem medios narrabimus annos:
tu rapidum Euphraten et regia Bactra sacrasque
antiquae Babylonis opes et Zeugma, Latinae
pacis iter, qua dulce nemus florentis Idumes,
qua pretiosa Tyros rubeat, quo purpura suco
Sidoniis iterata cadis, ubi germine primum
candida felices sudent opobalsama uirgae;
ast ego, deuictis dederim quae busta Pelasgis
quaeue laboratas claudat mihi pagina Thebas.
III
CONSOLATIO AD CLAVDIVM ETRVSCVM
Summa deum, Pietas, cuius gratissima caelo
rara profanatas inspectant numina terras,
huc uittata comam niueoque insignis amictu,
qualis adhuc praesens nullaque expulsa nocentum
fraude rudes populos atque aurea regna colebas,
mitibus exsequiis ades et lugentis Etrusci
cerne pios fletus laudataque lumina terge.
Nam quis inexpleto rumpentem pectora questu
complexumque rogos incumbentemque fauillis
aspiciens non aut primaeuae funera plangi
coniugis aut nati modo pubescentia credat
ora rapi flammis? Pater est, qui fletur. Adeste
dique hominesque sacris. Procul hinc, procul ite nocentes,
si cui corde nefas tacitum fessique senectus
longa patris, si quis pulsatae conscius umquam
matris et inferna rigidum timet Aeacon urna:
insontes castosque uoco. Tenet ecce seniles
leniter implicitos uultus sanctamque parentis
canitiem spargit lacrimis animaeque supremum
frigus amat; celeres genitoris filius annos
(mira fides!) nigrasque putat properasse sorores.
Exsultent placidi Lethaea ad flumina manes,
Elysiae gaudete domus, date serta per aras,
festaque pallentes hilarent altaria lucos.
Felix haec, nimium felix plorataque nato
umbra uenit. Longe Furiarum sibila, longe
tergeminus custos, penitus uia longa patescat
manibus egregiis. Eat horrendumque silentis
accedat domini solium gratesque supremas
perferat et totidem iuueni roget anxius annos.
Macte pio gemitu! Dabimus solacia dignis
luctibus Aoniasque tuo sacrabimus ultro
inferias, Etrusce, seni. Tu largus Eoa
germina, tu messes Cilicumque Arabumque superbas
merge rogis; ferat ignis opes heredis et alto
aggere missuri nitido pia nubila caelo
stipentur cineres: nos non arsura feremus
munera, uenturosque tuus durabit in annos
me monstrante dolor. Neque enim mihi flere parentem
ignotum; similis gemui proiectus ad ignem.
Ille mihi tua damna dies compescere cantu
suadet: et ipse tuli quos nunc tibi confero questus.
Non tibi clara quidem, senior placidissime, gentis
linea nec proauis demissum stemma, sed ingens
suppleuit fortuna genus culpamque parentum
occuluit. Nec enim dominos de plebe tulisti,
sed quibus occasus pariter famulantur et ortus.
Nec pudor iste tibi: quid enim terrisque poloque
parendi sine lege manet? Vice cuncta reguntur
alternisque premunt. Propriis sub regibus omnis
terra; premit felix regum diademata Roma;
hanc ducibus frenare datum; mox crescit in illos
imperium superis. Sed habent et numina legem:
seruit et astrorum uelox chorus et uaga seruit
luna nec iniussae totiens redit orbita lucis,
et (modo si fas est aequare iacentia summis)
pertulit et saeui Tirynthius horrida regis
pacta, nec erubuit famulantis fistula Phoebi.
Sed neque barbaricis Latio transmissus ab oris:
Smyrna tibi gentile solum potusque uerendo
fonte Meles Hermique uadum, quo Lydius intrat
Bacchus et aurato reficit sua cornua limo.
Laeta dehinc series uariisque ex ordine curis
auctus honos; semperque gradi prope numina, semper
Caesareum coluisse latus sacrisque deorum
arcanis haerere datum. Tibereia primum
aula tibi uixdum ora noua mutante iuuenta
panditur (hic annis multa super indole uictis
libertas oblata uenit) nec proximus heres,
immitis quamquam et Furiis agitatus, abegit.
Hinc et in Arctoas tenuis comes usque pruinas
terribilem affatu passus uisuque tyrannum
immanemque suis, ut qui metuenda ferarum
corda domant mersasque iubent iam sanguine tacto
reddere ab ore manus et nulla uiuere praeda.
Praecipuos sed enim merito surrexit in actus
nondum stelligerum senior dimissus in axem
Claudius et longo transmittit habere nepoti.
Quis superos metuens pariter tot templa, tot aras
promeruisse datur? Summi Iouis aliger Arcas
nuntius; imbrifera potitur Thaumantide Iuno;
stat celer obsequio iussa ad Neptunia Triton:
tu totiens mutata ducum iuga rite tulisti
integer, inque omni felix tua cumba profundo.
Iamque piam lux alta domum praecelsaque toto
intrauit Fortuna gradu; iam creditur uni
sanctarum digestus opum partaeque per omnis
diuitiae populos magnique impendia mundi.
Quicquid ab auriferis eiectat Hiberia fossis,
Dalmatico quod monte nitet, quod messibus Afris
uerritur, aestiferi quicquid terit area Nili,
quodque legit mersus pelagi scrutator Eoi,
et Lacedaemonii pecuaria culta Galaesi
perspicuaeque niues Massylaque robora et Indi
dentis honos: uni parent commissa ministro,
quae Boreas quaeque Eurus atrox, quae nubilus Auster
inuehit: hibernos citius numeraueris imbres
siluarumque comas. Vigil iste animique sagacis
excitus euoluit quantum Romana sub omni
pila die quantumque tribus, quid templa, quid alti
undarum cursus, quid propugnacula poscant
aequoris aut longe series porrecta uiarum;
quod domini celsis niteat laquearibus aurum,
quae diuum in uultus igni formanda liquescat
massa, quid Ausoniae scriptum crepet igne Monetae.
Hic tibi rara quies animoque exclusa uoluptas,
exiguaeque dapes et numquam laesa profundo
cura mero; sed iura tamen genialia cordi
et mentem uincire toris ac iungere festa
conubia et fidos domino genuisse clientes.
Quis sublime genus formamque insignis Etruscae
nesciat? haudquaquam proprio mihi cognita uisu,
sed decus eximium famae par reddit imago,
uultibus et similis natorum gratia monstrat.
Nec uulgare genus; fasces summamque curulem
frater et Ausonios enses mandataque fidus
signa tulit, cum prima truces amentia Dacos
impulit et magno gens est damnata triumpho.
Sic quicquid patrio cessatum a sanguine, mater
reddidit, obscurumque latus clarescere uidit
conubio gauisa domus. Nec pignora longe;
quippe bis ad partus uenit Lucina manuque
ipsa leui grauidos tetigit fecunda labores.
Felix a! si longa dies, si cernere uultus
natorum uiridisque genas tibi iusta dedissent
stamina! Sed media cecidere abrupta iuuenta
gaudia, florentesque manu scidit Atropos annos;
qualia pallentes declinant lilia culmos
pubentesque rosae primos moriuntur ad austros,
aut ubi uerna nouis exspirat purpura pratis.
Illa sagittiferi circumuolitastis Amores
funera maternoque rogos unxistis amomo;
nec modus aut pennis laceris aut crinibus ignem
spargere, collectaeque pyram struxere pharetrae.
Quas tunc inferias aut quae lamenta dedisses
maternis, Etrusce, rogis, qui funera patris
haud matura putas atque hos pius ingemis annos!
Illum et qui nutu superas nunc temperat arces,
progeniem claram terris partitus et astris,
laetus Idumaei donauit honore triumphi
dignatusque loco uictricis et ordine pompae
non uetuit, tenuesque nihil minuere parentes.
Atque idem in cuneos populo deduxit equestres
mutauitque genus laeuaeque ignobile ferrum
exuit et celso natorum aequauit honorem.
Dextra bis octonis fluxerunt saecula lustris,
atque aeui sine nube tenor. Quam diues in usus
natorum totoque uolens excedere censu,
testis adhuc largi nitor inde adsuetus Etrusci,
cui tua non humilis dedit indulgentia mores:
hunc siquidem amplexu semper reuocante tenebas
blandus et imperio numquam pater; huius honori
pronior ipse etiam gaudebat cedere frater.
Quas tibi deuoti iuuenes pro patre renato,
summe ducum, grates, aut quae pia uota rependunt!
Tu (seu tarda situ rebusque exhausta senectus
errauit, seu blanda diu Fortuna regressum
maluit) attonitum et uenturi fulminis ictus
horrentem tonitru tantum lenique procella
contentus monuisse senem; cumque horrida supra
aequora curarum socius procul Itala rura
linqueret, hic molles Campani litoris oras
et Diomedeas concedere iussus in arces,
atque hospes, non exsul, erat. Nec longa moratus
Romuleum reseras iterum, Germanice, limen
maerentemque foues inclinatosque penates
erigis. Haud mirum, ductor placidissime, quando
haec est quae uictis parcentia foedera Cattis
quaeque suum Dacis donat clementia montem,
quae modo Marcomanos post horrida bella uagosque
Sauromatas Latio non est dignata triumpho.
Iamque in fine dies et inexorabile pensum
deficit. Hic maesti pietas me poscit Etrusci,
qualia nec Siculae moderantur carmina rupes
nec fati iam certus olor saeuique marita
Tereos. Heu quantis lassantem bracchia uidi
planctibus et prono fusum super oscula uultu!
Vix famuli comitesque tenent, uix arduus ignis
summouet. Haud aliter gemuit periuria Theseus
litore, qui falsis deceperat Aegea uelis.
Tunc immane gemens foedatusque ora tepentis
affatur cineres: "Cur nos, fidissime, linquis
Fortuna redeunte, pater? Modo numina magni
praesidis atque breues superum placauimus iras,
nec frueris tantique orbatus muneris usu
ad manes, ingrate, fugis. Nec flectere Parcas
aut placare malae datur aspera numina Lethes?
Felix, cui magna patrem ceruice uehenti
sacra Mycenaeae patuit reuerentia flammae,
quique tener saeuis genitorem Scipio Poenis
abstulit et Lydi pietas temeraria Lausi.
Ergo et Thessalici coniunx pensare mariti
funus et immitem potuit Styga uincere supplex
Thracius? Hoc quanto melius pro patre liceret!
Non totus rapiere tamen, nec funera mittam
longius; hic manes, hic intra tecta tenebo:
tu custos dominusque laris, tibi cuncta tuorum
parebunt; ego rite minor semperque secundus
assiduas libabo dapes et pocula sacris
manibus effigiesque colam: te lucida saxa,
te similem doctae referet mihi linea cerae,
nunc ebur et fuluum uultus imitabitur aurum.
Inde uiam morum longaeque examina uitae
affatusque pios monituraque somnia poscam."
Talia dicentem genitor dulcedine laeta
audit et immites lente descendit ad umbras
uerbaque dilectae fert narraturus Etruscae.
Salue supremum, senior mitissime patrum,
supremumque uale, qui numquam sospite nato
triste chaos maestique situs patiere sepulcri.
Semper odoratis spirabunt floribus arae,
semper et Assyrios felix bibet urna liquores
et lacrimas, qui maior honos. Hic sacra litabit
manibus eque tua tumulum tellure leuabit.
Nostra quoque exemplo meritus tibi carmina sancit
hoc etiam gaudens cinerem donasse sepulcro.
IV
CAPILLI FLAVI EARINI
Ite, comae, facilemque precor transcurrite pontum,
ite coronato recubantes molliter auro;
ite, dabit cursus mitis Cytherea secundos
placabitque notos, fors et de puppe timenda
transferet inque sua ducet super aequora concha.
Accipe laudatos, iuuenis Phoebeie, crines
quos tibi Caesareus donat puer, accipe laetus
intonsoque ostende patri. Sine dulce nitentes
comparet atque diu fratris putet esse Lyaei.
Forsan et ipse comae numquam labentis honorem
praemetet atque alio clusum tibi ponet in auro.
Pergame, pinifera multum felicior Ida,
illa licet sacrae placeat sibi nube rapinae
(nempe dedit superis illum quem turbida semper
Iuno uidet refugitque manum nectarque recusat),
at tu grata deis pulchroque insignis alumno
misisti Latio, placida quem fronte ministrum
Iuppiter Ausonius pariter Romanaque Iuno
aspiciunt et uterque probant. Nec tanta potenti
terrarum domino diuum sine mente uoluptas.
Dicitur Idalios Erycis de uertice lucos
dum petit et molles agitat Venus aurea cygnos,
Pergameas intrasse domos, ubi maximus aegris
auxiliator adest et festinantia sistens
fata salutifero mitis deus incubat angui.
Hic puerum egregiae praeclarum sidere formae
ipsius ante dei ludentem conspicit aras.
Ac primum subita paulum decepta figura
natorum de plebe putat; sed non erat illi
arcus et ex umeris nullae fulgentibus umbrae.
Miratur puerile decus uultumque comasque
aspiciens "Tune Ausonias" ait "ibis ad arces,
neglectus Veneri? tu sordida tecta iugumque
seruitii uulgare feres? procul absit: ego isti,
quem meruit formae dominum dabo. Vade age mecum,
uade, puer: ducam uolucri per sidera curru
donum immane duci; nec te plebeia manebunt
iura: Palatino famulus deberis amori.
Nil ego, nil, fateor, toto tam dulce sub orbe
aut uidi aut genui. Cedet tibi Latmius ultro
Sangariusque puer, quemque irrita fontis imago
et sterilis consumpsit amor. Te caerula Nais
mallet et apprensa traxisset fortius urna.
Tu, puer, ante omnis; solus formosior ille,
cui daberis". Sic orsa leues secum ipsa per auras
tollit olorinaque iubet considere biga.
Nec mora. iam Latii montes ueterisque penates
Euandri, quos mole noua pater inclitus orbis
excolit et summis aequat Germanicus astris.
Tunc propior iam cura deae, quae forma capillis
optima, quae uestis roseos accendere uultus
apta, quod in digitis, collo quod dignius aurum.
Norat caelestis oculos ducis ipsaque taedas
iunxerat et plena dederat conubia dextra.
Sic ornat crines, Tyrios sic fundit amictus,
dat radios ignemque suum. Cessere priores
deliciae famulumque greges; hic pocula magno
prima duci murrasque graues crystallaque portat
candidiore manu: crescit noua gratia Baccho.
Care puer superis, qui praelibare uerendum
nectar et ingentem totiens contingere dextram
electus quam nosse Getae, quam tangere Persae
Armeniique Indique petunt! O sidere dextro
edite, multa tibi diuum indulgentia fauit!
Olim etiam, ne prima genas lanugo nitentes
carperet et pulchrae fuscaret gratia formae,
ipse deus patriae celsam trans aequora liquit
Pergamon. Haud ulli puerum mollire potestas
credita, sed tacita iuuenis Phoebeius arte
leniter haud ullo concussum uulnere corpus
de sexu transire iubet. Tamen anxia curis
mordetur puerique timet Cytherea dolores.
Nondum pulchra ducis clementia coeperat ortu
intactos seruare mares; nunc frangere sexum
atque hominem mutare nefas, gauisaque solos
quos genuit natura uidet, nec lege sinistra
ferre timent famulae natorum pondera matres.
Tu quoque nunc, iuuenis, genitus si tardius esses,
umbratusque genas et adultos fortior artus
non unum gaudens Phoebea ad limina munus
misisses; patrias nunc solus crinis ad oras
nauiget. Hunc multo Paphie saturabat amomo,
hunc noua tergemina pectebat Gratia dextra.
Huic et purpurei cedet coma saucia Nisi,
et quam Sperchio tumidus seruabat Achilles.
Ipsi, cum primum niueam praecerpere frontem
decretum est umerosque manu nudare nitentes,
accurrunt teneri Paphia cum matre uolucres
expediuntque comas et Serica pectore ponunt
pallia. Tunc iunctis crinem incidere sagittis
atque auro gemmisque locant, rapit ipsa cadentem
mater et arcanos iterat Cytherea liquores.
Tunc puer e turba, manibus qui forte supinis
nobile gemmato speculum portauerat auro:
"Hoc quoque demus" ait "patriis nec gratius ullum
munus erit templis ipsoque potentius auro.
Tu modo fige aciem et uultus hic usque relinque."
Sic ait et speculum reclusit imagine rapta.
At puer egregius tendens ad sidera palmas;
"His mihi pro donis, hominum mitissime custos,
si merui, longa dominum renouare iuuenta
atque orbi seruare uelis! Hoc sidera mecum,
hoc undae terraeque rogant. Eat, oro, per annos
Iliacos Pyliosque simul, propriosque penates
gaudeat et secum Tarpeia senescere templa".
Sic ait et motas miratur Pergamos aras.
V
ECLOGA AD CLAVDIAM VXOREM
Quid mihi maesta die, sociis quid noctibus, uxor,
anxia peruigili ducis suspiria cura?
Non metuo ne laesa fides aut pectore in isto
alter amor; nullis in te datur ire sagittis
(audiat infesto licet hoc Rhamnusia uultu),
non datur. Et si egomet patrio de litore raptus
quattuor emeritis per bella, per aequora lustris
errarem, tu mille procos intacta fugares,
non imperfectas commenta retexere telas,
sed sine fraude palam thalamosque armata negasses.
Dic tamen, unde alia mihi fronte et nubila uultus?
Anne quod Euboicos fessus remeare penates
auguror et patria senium componere terra?
Cur hoc triste tibi? Certe lasciuia corde
nulla nec aut trepidi mulcent te proelia Circi
aut intrat sensus clamosi turba theatri;
sed probitas et opaca quies et sordida numquam
gaudia. Quas autem comitem te rapto per undas?
Quamquam, et si gelidas irem mansurus ad Arctos
uel super Hesperiae uada caligantia Thyles
aut septemgemini caput impenetrabile Nili,
hortarere uias. Etenim tua (nempe benigna
quam mihi sorte Venus iunctam florentibus annis
seruat et in senium), tua, quae me uulnere primo
intactum thalamis et adhuc iuuenile uagantem
fixisti, tua frena libens docilisque recepi,
et semel insertas non mutaturus habenas
usque premo. Tu me nitidis Albana ferentem
dona comis sanctoque indutum Caesaris auro
uisceribus complexa tuis, sertisque dedisti
oscula anhela meis; tu, cum Capitolia nostrae
infitiata lyrae, saeuum ingratumque dolebas
mecum uicta Iouem; tu procurrentia primis
carmina nostra sonis, totasque in murmure noctes
aure rapis uigili; longi tu sola laboris
conscia, cumque tuis creuit mea Thebais annis.
Qualem te nuper Stygias prope raptus ad umbras
cum iam Lethaeos audirem comminus amnes,
aspexi, tenuique oculos iam morte cadentes.
Scilicet exhausti Lachesis mihi tempora fati
te tantum miserata dedit, superique potentes
inuidiam timuere tuam. Post ista propinquum
nunc iter optandosque sinus comes ire moraris?
Heu | ubi nota fides totque explorata per usus,
qua ueteres Latias Graias heroidas aequas?
Isset ad Iliacas (quid enim deterret amantes?)
Penelope gauisa domos, si passus Vlixes;
questa est Aegiale, questa est Meliboea relinqui,
et quam (quam saeui!) fecerunt maenada planctus.
Nec minor his tu nosse fidem uitamque maritis
dedere. Sic certe cineres umbramque priorem
quaeris adhuc, sic exsequias amplexa canori
coniugis ingentes iterasti pectore planctus,
iam mea. Nec pietas alia est tibi curaque natae;
sic et mater amas, sic numquam corde recedit
nata tuo, fixamque animi penetralibus imis
nocte dieque tenes. Non sic Trachinia nidos
Alcyone, uernos non sic Philomela penates
circumit amplectens animamque in pignora transfert.
Et nunc illa tenet, uiduo quod sola cubili
otia tam pulchrae terit infecunda iuuentae.
Sed uenient, plenis uenient conubia taedis.
Sic certe formaeque bonis animique meretur;
siue chelyn complexa ferit seu uoce paterna
discendum Musis sonat et mea carmina flectit,
candida seu molli diducit bracchia motu,
ingenium probitas artemque modestia uincit.
Nonne leues pueros, non te, Cytherea, pudebit
hoc cessare decus? Nec tantum Roma iugales
conciliare toros festasque accendere taedas
fertilis: et nostra generi tellure dabuntur.
Non adeo Vesuuinus apex et flammea diri
montis hiems trepidas exhausit ciuibus urbes:
stant populisque uigent, hinc auspice condita Phoebo
tecta Dicarchei portusque et litora mundi
hospita: at hinc magnae tractus imitantia Romae
quae Capys aduectis impleuit moenia Teucris.
Nostraque nec propriis tenuis nec rara colonis
Parthenope, cui mite solum trans aequora uectae
ipse Dionaea monstrauit Apollo columba.
Has ego te sedes (nam nec mihi barbara Thrace
nec Libye natale solum) transferre laboro,
quas et mollis hiems et frigida temperat aestas,
quas imbelle fretum torpentibus alluit undis.
Pax secura locis et desidis otia uitae
et numquam turbata quies somnique peracti.
Nulla foro rabies aut strictae in iurgia leges:
morum iura uiris solum et sine fascibus aequum.
Quid nunc magnificas species cultusque locorum
templaque et innumeris spatia interstincta columnis,
et geminam molem nudi tectique theatri
et Capitolinis quinquennia proxima lustris,
quid laudem litus libertatemque Menandri,
quam Romanus honos et Graia licentia miscent?
Nec desunt uariae circa oblectamina uitae:
siue uaporiferas, blandissima litora, Baias,
enthea fatidicae seu uisere tecta Sibyllae
dulce sit Iliacoque iugum memorabile remo,
seu tibi Bacchei uineta madentia Gauri
Teleboumque domos, trepidis ubi dulcia nautis
lumina noctiuagae tollit Pharus aemula lunae,
caraque non molli iuga Surrentina Lyaeo,
quae meus ante alios habitator Pollius auget,
Inarimesque lacus medicos Stabiasque renatas.
Mille tibi nostrae referam telluris amores,
sed satis hoc, coniunx, satis est dixisse: creauit
me tibi, me socium longos adstrinxit in annos.
Nonne haec amborum genetrix altrixque uideri
digna? Sed ingratus qui plura adnecto tuisque
moribus indubito: uenies, carissima coniunx,
praeueniesque etiam; sine me tibi ductor aquarum
Thybris et armiferi sordebunt tecta Quirini.