ARGVMENTVM
Tres unam pereunt adulescentes mulierem,
Rure unus, alter urbe, peregre tertius;
Vtque ista ingenti militem tangat bolo,
Clam sibi supposuit clandestino editum.
Vi magna seruos est ac trucibus moribus,
Lupae ni rapiant domini parsimoniam;
Et is tamen mollitur. Miles aduenit
Natique causa dat propensa munera.
Tandem compressae pater cognoscit omnia,
Vtque illam ducat qui uitiarat conuenit,
Suomque is repetit a meretrice subditum.
PERSONAE:
DINIARCHVS ADVLESCENS
ASTAPHIVM ANCILLA
TRVCVLENTVS SERVVS
PHRONESIVM MERETRIX
STRATOPHANES MILES
CYAMVS SERVVS GETA
STRABAX ADVLESCENS RVSTICVS
CALLICLES SENEX
ANCILLA CALLICLIS
SVRA TONSTRIX ANCILLA PHRONESII
SCAENA ATHENIS
TRVCVLENTVS - PROLOGVS
Perparuam partem postulat Plautus loci
de uostris magnis atque amoenis moenibus,
Athenas quo sine architectis conferat.
Quid nunc? Daturin estis an non? Adnuont
†melior me quidem uobis† me ablaturum sine mora;
quid si de uostro quippiam orem? Abnuont.
Eu hercle! In uobis resident mores pristini,
ad denegandum ut celeri lingua utamini.
Sed hoc agamus quoia huc uentumst gratia.
Athenis †tracto† ita ut hoc est proscaenium
tantisper dum transigimus hanc comoediam.
Hic habitat mulier nomen quoi est Phronesium;
haec huiius saecli mores in se possidet:
numquam ab amatore postulat - id quod datumst,
sed relicuom dat operam - ne sit relicuom,
poscendo atque auferendo, ut mos est mulierum;
nam omnes id faciunt, quom se amari intellegunt.
Ea se peperisse puerum simulat militi,
quo citius rem ab eo auorrat cum puluisculo.
Quid multa? * * †stuic superet muliere†
†hiscum anima ad eum habenti erce teritur†.
ACTVS I
DINIARCHVS
Non omnis aetas ad perdiscendum sat est
amanti, dum id perdiscat, quot pereat modis;
neque eam rationem eapse umquam educet Venus,
quam penes amantum summa summarum redit,
quot amans exemplis ludificetur, quot modis
pereat quotque exoretur exorabulis:
quot illic blanditiae, quot illic iracundiae
sunt, quot †sui perclamanda†, di uostram fidem, hui!
Quid peiierandum est etiam, praeter munera:
primumdum merces annua, is primus bolust,
ob eam - tres noctes dantur; interea loci
aut aera aut uinum aut oleum aut triticum;
temptat benignusne an bonae frugi sies:
quasi in piscinam rete qui iaculum parat,
quando abiit rete pessum, adducit lineam;
si iniecit rete, piscis ne ecfugiat cauet:
dum huc dum illuc rete †or† impedit
piscis usque adeo donicum eduxit foras.
Itidem est, amator sei quod oratur dedit
atque est benignus potius quam frugi bonae.
Adduntur noctes, interim ille hamum uorat;
si semel amoris poculum accepit meri
eaque intra pectus se penetrauit potio,
extemplo et ipsus periit et res et fides.
Si iratum scortum fortest amatori suo,
bis perit amator, ab re‹d› atque animo simul;
sin alter alteri propitiust, †idem† perit:
si raras noctes ducit, ab animo perit;
si increbrauit, ipsus gaudet, res perit.
[intercepta in aedibus lenonis]
Priu'quam unum dederis, centum quae poscat parat:
aut periit aurum aut conscissa pallula est
aut empta ancilla aut aliquod uasum argenteum
aut uasum ahenum †aliquod aut lectus laptiles†
aut armariola Graeca, aut - aliquid semper est
quod †petra† debeatque amans scorto suo.
Atque haec celamus nos clam magna industria,
quom rem fidemque nosque nosmet perdimus,
ne qui parentes neu cognati sentiant;
quos quom celamus si faximus conscios,
qui nostrae aetati tempestiuo temperent,
unde anteparta demus postpartoribus,
faxim lenonum nec scortorum plus siet
et minu' damnosorum hominum quam nunc sunt siet.
Nam nunc lenonum et scortorum plus est fere
quam olim muscarum est quom caletur maxume.
Nam nusquam alibi si sunt, circum argentarias
†scorti† lenones qui adsident cottidie,
ea nimia est ratio; quippe qui certo scio
fere plus scortorum esse iam quam ponderum.
Quos quidem quam ad rem dicam in argentariis
referre habere, nisi pro tabulis, nescio,
ubi aera perscribantur usuraria:
accepta dico, expensa ne qui censeat.
Postremo id magno in populo multis hominibus,
re placida atque otiosa, uictis hostibus:
amare oportet omnis qui quod dent habent.
Nam mihi haec meretrix quae hic habet, Phronesium,
suom nomen omne ex pectore exmouit meo,
[Phronesium, nam phronesis est sapientia].
Nam me fuisse huic fateor summum atque intumum,
quod amantis multo pessumum est pecuniae;
eadem postquam alium repperit qui plus daret,
damnosiorem meo exinde immouit loco,
quem infestum, odiosum sibi esse memorabat mala,
Babyloniensem militem. Is nunc dicitur
uenturus peregre; eo nunc commenta est dolum:
peperisse simulat sese, ut me extrudat foras;
eum esse simulat militem puero patrem;
atque ut cum solo pergraecetur militi,
†eum isti suppositum puerum opus† pessumae.
Mihi uerba retur dare se? An me censuit
celare se potesse, grauida si foret?
Nam ego Lemno aduenio Athenas nudiustertius,
legatus quo hinc cum publico imperio fui.
Sed haec quidem eiius Astaphium est ancillula;
cum ea quoque etiam mihi fuit commercium.
ASTAPHIVM DINIARCHVS
AS. Ad fores auscultate atque adseruate aedis,
nequis aduentor grauior abaetat quam adueniat,
neu, qui manus attulerit sterilis intro ad nos,
grauidas foras exportet. Noui ego hominum mores;
ita nunc adulescentes morati sunt: quinei aut
senei adueniunt ad scorta congerrones;
consulta sunt consilia: quando intro aduenerunt,
oenus eorum aliqui osculum amicae usque oggerit, dum illi agant ceteri cleptae;
sin uident quempiam se adseruare, obludiant qui custodem oblectent
per ioculum et ludum; de nostro saepe edunt: quod fartores faciunt.
Fit pol hoc, et pars spectatorum scitis pol haec uos me hau mentiri.
†Ibi sibus† pugnae et uirtuti de praedonibu' praedam capere.
At ecastor nos rusum lepide referimu' gratiam furibu' nostris:
nam ipsi uident quom eorum agerimus bona atque etiam ultro ipsi aggerunt ad nos.
DI. Me illis quidem haec uerberat uerbis,
nam ego huc bona mea degessi.
AS. Commemini, iam pol ego eumpse ad nos, si domi erit, mecum adducam.
DI. Heus! Manedum, Astaphium, priu' quam abis.
AS. Qui reuocat? DI. Scies: respice huc. AS. Quis est?
DI. Vobis qui multa bona esse uolt. AS. Dato,
si esse uis. DI. Faxo erunt. Respice huc modo. AS. Oh!
Enicas me miseram, quisquis es.
DI. Pessuma, mane.
AS. Optume, odio es.
Diniarchusne illic est? Atque is est.
DI. Salua sis. AS. Et tu.
DI. Fer contra manum et pariter gradere.
AS. Tuis seruio atque audiens sum imperiis.
DI. Quid agis? AS. Valeo et ualidum teneo.
Peregre quoniam aduenis, cenetur.
DI. Bene dicis benigneque uocas, Astaphium. AS. Amabo,
sine me ire era quo iussit. DI. Eas. Sed quid ais? AS. Quid uis?
DI. Dic quo iter inceptas; Quis est? Quem arcessis? AS. Archilinem
opstetricem. DI. Mala tu femina es, oles unde es disciplinam.
Manufesto mendaci, mala, teneo te. AS. Quid iam, amabo?
DI. Quia te adducturam huc dixeras eumpse, non eampse;
nunc mulier facta est iam ex uiro: mala es praestrigiatrix.
Sed tandem eloquere, quis is homost, Astaphium? Nouos amator?
AS. Nimis otiosum te arbitror hominem esse. DI. Qui arbitrare?
AS. Quia tuo uestimento et cibo alienis rebus curas.
DI. Vos mihi dedistis otium. AS. Qui, amabo? DI. Ego expedibo.
Rem perdidi apud uos, uos meum negotium apstulistis.
Si rem seruassem, fuit ubi negotiosus essem.
AS. An tu te Veneris publicum aut Amoris alia lege
habere posse postulas quin otiosus fias?
DI. Illa, haud ego, habuit publicum: peruorse interpretaris;
nam aduorsum legem meam ob meam scripturam pecudem cepit.
AS. Plerique idem quod tu facis faciunt rei male gerentes:
ubi non est scripturam unde dent, incusant publicanos.
DI. Male uortit res pecuaria mihi apud uos: nunc uicissim
uolo habere aratiunculam pro copia hic apud uos.
AS. Non aruos hic, sed pascuost ager: si arationes
habituris, qui arari solent, ad pueros ire meliust.
Hunc nos habemus publicum, illi alii sunt publicani.
DI. Vtrosque pergnoui probi. AS. Em istoc pol tu otiosu's,
quom et illic et hic peruorsus es. Sed utriscum rem esse mauis?
DI. Procaciores esti' uos, sed illi peiiuriosi;
illis perit quidquid datur neque ipsis apparet quicquam:
uos saltem si quid quaeritis, exbibitis et comestis.
Postremo illi sunt inprobi, uos nequam et gloriosae.
AS. Male quae in nos ais, ea omnia tibi dicis, Diniarche,
et nostram et illorum uicem. DI. Qui istuc? AS. Rationem dicam:
quia qui alterum incusat probri, sumpse enitere oportet.
Tu a nobis sapiens nihil habes; nos nequam aps te habeamus.
DI. O Astaphium, haud istoc modo solita es me ante appellare,
sed blande, quom illuc quod apud uos nunc est apud med haberem.
AS. Dum uiuit, hominem noueris: ubi mortuost, quiescat.
Te dum uiuebas noueram. DI. An me mortuom arbitrare?
AS. Qui potis, amabo, planius? Qui antehac amator summus
habitu's, nunc ad amicam uenis querimoniam referre.
DI. Vostra hercle factum iniuria, quae properauistis olim:
rapere otiose oportuit, diu ut essem incolumis uobis.
AS. Amator similest oppidi hostilis. DI. Quo argumento?
AS. Quam primum expugnari potis, tam id optumum est amicae.
DI. Ego fateor, sed longe aliter est amicus atque amator:
certe hercle quam ueterrumus homini optumust amicus.
Non hercle ... occidi, sunt mi etiam fundi et aedes.
AS. Qur, opsecro, ergo ante ostium pro ignoto alienoque astas?
I intro, haud alienus tu quidem es; nam ecastor neminem hodie
mage amat corde atque animo suo, si quidem habes fundum atque aedis.
DI. In melle sunt linguae sitae uostrae atque orationes,
facta atque corda in felle sunt sita atque acerbo aceto:
eo dicta lingua dulcia dati', corde amara facitis.
AS. Amantes si qui non danunt - non didici fabulari.
DI. †Amantis si cui quod dabo non est† - non didici fabulari.
AS. Non istaec, mea benignitas, decuit te fabulari,
sed istos qui cum geniis suis belligerant parcepromi.
DI. Mala es atque eadem quae soles inlecebra. AS. Vt exspectatus
peregre aduenisti! Nam, opsecro, cupiebat te era uidere.
DI. Quid tandem? AS. Te unum ex omnibus amat. DI. Eugae! Fundi et aedes,
per tempus subuenisti'. Sed quid ais, Astaphium? AS. Quid uis?
DI. Estne intus nunc Phronesium? AS. Vtut aliis, tibi quidem intus.
DI. Valetne? AS. Immo edepol meliu' iam fore spero, ubi te uidebit.
DI. Hoc nobis uitium maxumumst, quom amamus tum perimus:
si illud quod uolumus dicitur, palam quom mentiuntur,
uerum esse insciti credimus, †ne uias utamur† ira.
AS. Heia! Haud itast res. DI. Ain tu eam me amare? AS. Immo unice unum.
DI. Peperisse audiui. AS. Ah, opsecro, tace, Diniarche! DI. Quid iam?
AS. Horresco misera, mentio quotiens fit partionis,
ita paene nulla tibi fuit Phronesium. I intro, amabo,
uisse illam. Atque opperimino: iam exibit; nam lauabat.
DI. Quid ais tu? Quae numquam fuit praegnas qui parere potuit?
Nam equidem illi uterum, quod sciam, numquam extumere sensi.
AS. Celabat metuebatque te, ne tu sibi persuaderes
ut abortioni operam daret puerumque ut enicaret.
DI. Tum pol istic est puero pater Babyloniensis miles,
quoius nunc ista aduentum expetit. AS. Immo ab eo ut nuntiatumst,
iam hic adfuturum aiunt eum. Nondum aduenisse miror.
DI. Ibo igitur intro? AS. Quippini? Tam audacter quam domum ad te;
nam tu quidem edepol noster es etiamnunc, Diniarche.
DI. Quam mox te huc recipis? AS. Iam hic ero: propest profecta quo sum.
DI. Redi uero actutum. Ego interim hic apud uos opperibor.-
ACTVS II
ASTAPHIVM
Hahahae! Requieui,
quia intro abit odium meum.
Tandem sola sum. Nunc quidem meo arbitratu
loquar libere quae uolam et quae lubebit.
Huic homini amanti mea era apud nos naeniam dixit [de] bonis.
Nam fundi et aedes obligatae sunt ob Amoris praedium.
Verum apud hunc mea era sua consilia summa eloquitur libere,
magi'que adeo ei consiliarius hic amicust quam auxiliarius.
Dum fuit, dedit; nunc nihil habet: quod habebat nos habemus,
iste id habet quod nos habuimus. Humanum facinus factumst.
Actutum fortunae solent mutari, uaria uitast:
nos diuitem istum meminimus atque iste pauperes nos:
uorterunt sese memoriae; stultus sit qui id miretur.
Si eget, necessest nos pati: amauit, aequom ei factum est.
Piaculumst miserere nos hominum rei male gerentum.
Bonis esse oportet dentibus lenam probam, adridere
ut quisquis ueniat blandeque adloqui,
male corde consultare, bene lingua loqui.
Meretricem similem sentis esse condecet,
quemquem hominem attigerit, profecto ei aut malum aut damnum dari.
Numquam amatoris meretricem oportet caussam noscere,
quin, ubi nil det, pro infrequente eum mittat militia domum.
Neque umquam erit probu' quisquam amator nisi qui rei inimicust suae.
Dum habeat, tum amet; ubi nil habeat, alium quaestum coepiat.
Aequo animo, ipse si nil habeat, aliis qui habent det locum.
Nugae sunt nisi quoi, modo quom dederit, dare iam lubeat denuo;
is amatur hic apud nos, qui quod dedit id oblitust datum.
probus est amator, qui relictis rebus rem perdit suam.
At nos male agere praedicant uiri solere secum
nosque esse auaras. Qui sumus? Quid est quod male agimus tandem?
Nam ecastor numquam sati' dedit suae quisquam amicae amator,
neque pol nos satis accepimus neque umquam ulla sati' poposcit.
Nam quando sterilis est amator ab datis,
si negat se habere quod det, soli credimus,
nec satis accipimus, sati' Quom quod det non habet:
semper datores nouos oportet quaerere,
qui de thensauris integris demus danunt.
Velut hic agrestis est adulescens qui hic habet,
nimi' pol mortalis lepidus nimi'que probu' dator.
Sed is clam patrem etiam hac nocte illa per hortum
transiluit ad nos. Eum uolo conuenire.
Sed est huic unus seruos uiolentissumus,
qui ubi quamque nostrarum uidet prope hasce aedis adgrediri,
item ut de frumento anseres, clamore apsterret, abigit;
ita est agrestis. Sed fores, quidquid est futurum, feriam.
Ecquis huic tutelam ianuae gerit? Ecquis intus exit?
TRVCVLENTVS ASTAPHIVM
TR. Quis illic est qui tam proterue nostras aedis arietat?
AS. Ego sum, respice ad me. TR. quid "ego"? AS. nonne "ego" uideor tibi?
TR. Quid tibi ad hasce accessio aedis est prope aut pultatio?
AS. Salue. TR. Sat mihi est tuae salutis. Nil moror. Non salueo.
aegrotare malim quam esse tua salute sanior.
Sed uolo scire, quid debetur hic tibi nostrae domi?
AS. Comprime sis eiram. TR. Eam quidem hercle tu, quae solita's, comprime,
inpudens, quae per ridiculum rustico suades stuprum.
AS. "Eiram" dixi: ut excepisti, dempsisti unam litteram.
Nimi' quidem hic truculentust. TR. Pergin male loqui, mulier, mihi?
AS. Quid tibi ego male dico? TR. Quia enim me truculentum nominas.
Nunc adeo, nisi abis actutum aut dicis quid quaeras cito,
iam hercle ego hic te, mulier, quasi sus catulos pedibus proteram.
AS. Rus merum hoc quidemst. TR. Pudendumst uero clurinum pecus.
Aduenisti huc te ostentatum cum exornatis ossibus,
quia tibi suaso infecisti propudiosa pallulam?
An eo bella es, quia accepisti tibi armillas aeneas?
AS. Nunc places, quom mi inclementer dicis. TR. Quid hoc quod te rogo?
Mancupion qui accipias, gestas tecum ahenos anulos?
Pignus da ni ligneae haec sint quas habes Victorias.
AS. Ne attigas me. TR. Egon te tangam? Ita me amabit sarculum,
ut ego me ruri amplexari mauelim patulam bouem
cumque ea noctem in stramentis pernoctare perpetim
quam tuas centum cenatas noctes mihi dono dari.
Rus tu mi opprobras? Vt nancta es hominem quem pudeat probri!
Sed quid apud nostras negoti, mulier, est aedis tibi?
Quid tu hoc occursas, in urbem quotiensquomque aduenimus?
AS. Mulieres uolo conuenire uostras. TR. Quas tu mulieres
mihi narras, ubi musca nulla feminast in aedibus?
AS. Nullan istic mulier habitat? TR. Rus, inquam, abierunt. Abi.
AS. Quid clamas, insane? TR. Abire hinc ni properas grandi gradu,
iam hercle ego istos fictos, compositos, crispos cincinnos tuos,
unguentatos usque ex cerebro exuellam. AS. Quanam gratia?
TR. Quia ad fores nostras unguentis uncta es ausa accedere
quiaque bucculas tam belle purpurissatas habes.
AS. Erubui mecastor misera propter clamorem tuom.
TR. Itane? Erubuisti? Quasi uero corpori reliqueris
tuo potestatem coloris ulli capiendi, mala!
Buccas rubrica, creta omne corpus intinxti tibi.
Pessumae estis. AS. Quid est quod uobis pessumae haec malefecerint?
TR. Scio ego plus quam tu arbitrare scire me. AS. Quid id opsecrost
quod scias? TR. Erilis noster filius apud uos Strabax
ut pereat, ut eum inliciatis in malam fraudem et probrum.
AS. Sanus si uideare, dicam: "dicis contumeliam."
Nemo homo hic solet perire apud nos: res perdunt suas
ubi res perdidere, abire hinc si uolunt saluis licet.
Ego istunc non noui adulescentem uostrum. TR. Veron serio?
Quid maceria illa ait in horto quae est, quae in noctes singulas
latere fit minor, qua isto ad uos damni permensust uiam?
AS. Nihil mirum (uetus est maceria) lateres si ueteres ruont.
TR. Ain tu uero ueteres lateres ruere? Numquam edepol mihi
quisquam homo mortalis posthac duarum rerum creduit,
ni ego ero maiori uostra facta denarrauero.
AS. Estne item uiolentus ut tu? TR. Non enim ille meretriculis
moenerandis rem coegit, uerum parsimonia
duritiaque: quae nunc ad uos clam exportantur, pessumae;
ea uos estis, exunguimini, ebibitis. Egone haec mussitem?
Iam quidem hercle ibo ad forum atque haec facta narrabo seni;
neque istuc insegesti tergo coget examen mali.
AS. Si ecastor hic homo sinapi uictitet, non censeam
tam esse tristem posse. At pol ero beneuolens uisust suo.
Verum ego illum, quamquam uiolentust, spero immutari potis
blandimentis, hortamentis, ceteris meretriciis;
uidi equidem †exinem intu domito† fieri atque alias beluas.
Nunc ad eram reuidebo. sed eccum odium progreditur meum.
Tristis exit. Hau conuenit etiam hic dum Phronesium.
DINIARCHVS ASTAPHIVM
DI. Piscis ego credo, qui usque dum uiuont lauant,
minu' diu lauare quam haec lauat Phronesium.
si proinde amentur, mulieres diu quam lauant,
omnes amantes balneatores sient.
AS. Non quis parumper durare opperirier?
DI. Quin hercle lassus iam sum durando miser:
mihi quoque prae lassitudine opus est ut lauem.
Sed opsecro hercle, Astaphium, i intro ac nuntia
me adesse, ut properet suade, iam ut sati' lauerit.
AS. Licet. DI. Audin etiam? AS. Quid uis? DI. Di me perduint
qui te reuocaui! Non tibi dicebam "i" modo?
AS. Quid iam reuocabas, inprobe nihilique homo?
Tute tibi mille passum peperisti morae.
DI. Sed quid haec hic autem tam diu ante aedis stetit?
Nescioquem praestolata est; credo, militem.
Illum student iam; quasi uolturii triduo
priu' praediuinant quo die essuri sient:
illum inhiant omnes, illi est animus omnibus;
me nemo magi' respiciet, ubi is huc uenerit,
quasi abhinc ducentos annos fuerim mortuos.
Vt rem seruare suaue est! Vae misero mihi!
Post factum flector, qui antepartum perdidi.
Verum nunc si qua mi optigerit hereditas
magna atque luculenta, nunc postquam scio
dulce atque amarum quid sit ex pecunia,
ita ego illam edepol seruem itaque parce uictitem,
ut - nulla faxim cis dies paucos siet;
ego istos qui nunc me culpant confutauerim.
Sed aestuosas sentio aperiri fores,
quae opsorbent quidquid uenit intra pessulos.
PHRONESIVM DINIARCHVS
PH. Num tibi nam, amabo, ianua est mordax mea,
quo intro ire metuas, mea uoluptas? DI. Ver uide:
ut tota floret, ut olet, ut nitide nitet!
PH. Quid tam inficetu's Lemno adueniens qui tuae
non des amicae, Diniarche, sauium?
DI. Vah! Vapulo hercle ego nunc, atque adeo male.
PH. Quo te auortisti? DI. Salua sis, Phronesium.
PH. Salue. Hicine hodie cenas, saluos quom aduenis?
DI. Promisi. PH. Vbi cenabis? DI. Vbi tu iusseris.
PH. Hic me lubente facies. DI. Edepol me magis.
Nemp' tu eris hodie mecum, mea Phronesium?
PH. Velim, si fieri possit. DI. Cedo soleas mihi,
properate, auferte mensam, PH. Amabo, sanun es?
DI. Non edepol bibere possum iam, ita animo malest.
PH. Mane, aliquid fiet, ne abi. DI. Ah! Aspersisti aquam.
Iam rediit animus. Deme soleas, cedo bibam.
PH. Idem es mecastor qui soles. Sed dic mihi,
benene ambulatumst? DI. Huc quidem hercle ad te bene.
quia tui uidendi copia est. PH. Complectere.
DI. Lubens. Heia! Hoc est melle dulci dulcius.
Hoc tuis fortunis, Iuppiter, praestant meae.
PH. Dan sauium? DI. Immo uel decem. PH. Em istoc pauper es:
plus pollicere quam ego aps te postulo.
DI. Vtinam item a principio rei repersisses meae
ut nunc repercis sauiis. PH. Si quid tibi
compendi facere possim, factum edepol uelim.
DI. Iam lauta es? PH. Iam pol mihi quidem atque oculis meis.
Num tibi sordere uideor? DI. Non pol mihi quidem;
uerum tempestas quondam, dum uixi, fuit
quom inter nos sordebamus alter de altero.
Sed quod ego facinus audiui adueniens tuom
quod tu hic me apsente noui negoti gesseris?
PH. Quid id est? DI. Primumdum, quom tu es aucta liberis
quomque bene prouenisti salua, gaudeo.
PH. Concedite hinc uos intro atque operite ostium.
Tu nunc superstes solus sermoni meo es.
Tibi mea consilia semper summa credidi.
Equidem neque peperi puerum neque praegnas fui;
uerum adsimulaui me esse praegnatem: hau nego.
DI. Quem propter, o mea uita? PH. Propter militem
Babyloniensem, qui quasi uxorem sibi
me habebat annum dum hic fuit. DI. Ego senseram.
Sed quid istuc? Quoi rei te adsimulare retulit?
PH. Vt esset aliquis laqueus et redimiculum
reuorsionem ut ad me faceret denuo.
Nunc huc remisit nuper ad me epistulam
sese experturum quanti sese penderem:
si quod peperissem id ‹non› necarem ac tollerem,
bona sua me habiturum omnia [esse]. DI. Ausculto lubens.
Quid denique agitis? PH. Mater ancillas iubet,
quoniam iam decumus mensis aduentat prope,
aliam aliorsum ire, praemandare et quaerere
puerum aut puellam qui supponatur mihi.
Quid multa uerba faciam? Tonstricem Suram
nouisti nostram? DI. Quaen erga aedem sese habet?
Noui. PH. Haec †ut opera† circumit per familias,
puerum uestigat; clanculum ad me detulit,
datum sibi esse dixit. DI. O mercis malae!
Eum nunc non illa peperit quae peperit prior,
sed tu posterior. PH. Ordine omnem rem tenes.
Nunc ut praemisit nuntium miles mihi,
non multo post hic aderit. DI. Nunc tu te interim
quasi pro puerpera hic procuras? PH. Quippini,
ubi sine labore res geri pulchre potest?
Ad suom quemque aequom est esse quaestum callidum.
DI. Quid me futurumst quando miles uenerit?
Relictusne aps te uiuam? PH. Vbi illud quod uolo
habebo ab illo, facile inuenio quo modo
diuortium et discordiam inter nos parem
postid ego tecum, mea uoluptas, usque ero
adsiduo. DI. Immo hercle uero accubuo mauelim.
PH. Dis hodie sacruficare pro puero uolo,
quinto die quod fieri oportet. DI. Censeo.
PH. Non audes aliquid dare mihi munusculum?
DI. Lucrum hercle uideor facere mihi, uoluptas mea,
ubi quippiam me poscis. PH. At ego, ubi apstuli.
DI. Iam faxo hic aderit. Seruolum huc mittam meum.
PH. Sic: facito. DI. quidquid attulerit, boni consulas.
PH. ecastor munus te curaturum scio,
ut quoius me non paeniteat mittatur mihi.
DI. Num quippiam aliud me uis? PH. Vt quando otium
tibi sit ad me reuisas, tu ualeas. - DI. Vale.
Pro di inmortales! Non amantis mulieris,
sed sociai unanimantis, fidentis fuit
officium facere quod modo haec fecit mihi,
suppositionem pueri quae mihi credidit,
germanae quod sorori non credit soror.
Ostendit sese iam mihi medullitus:
se mi infidelem numquam, dum uiuat, fore.
Egone illam ut non amem? Egone illi ut non bene uelim?
Me potius non amabo quam huic desit amor.
ego isti non munus mittam? Immo ex hoc loco
iubebo ad istam quinque perferri minas,
praeterea opsonari dumtaxat mina.
Multo illi potius bene erit quae bene uolt mihi
quam mihimet, omnia qui mihi facio mala.
PHRONESIVM
Puero isti date mammam. Vt miserae
matres sollicitaeque ex animo sunt cruciantque!
Edepol commentum male, quomque eam rem in corde agito,
nimio - minu' perhibemur malae quam sumus ingenio.
Ego prima de me, domo docta, dico.
Quanta est cura in animo, quantum corde capio
dolorem - dolus ne occidat morte pueri:
mater dicta quod sum, eo magis studeo uitae;
quae hunc ausa sum, tantundem dolum adgrediar.
Lucri caussa auara probrum sum exsecuta,
alienos dolores mihi supposiui.
Nullam rem oportet dolose adgrediri
nisi astute accurateque exsequare.
Vosmet iam uidetis ut ornata incedo:
puerperio ego nunc med esse aegram adsimulo.
Male quod mulier facere incepit, nisi id ecficere perpetrat,
id illi morbo, id illi seniost, ea illi miserae miseriast;
bene si facere incepit, eius rei nimi' cito odium percipit.
Nimi' quam paucae sunt defessae male quae facere occeperunt,
nimi'que paucae ecficiunt si quid facere occeperunt bene:
mulieri nimio male facere melius onus est quam bene.
Ego quod mala sum, matris opera mala sum et meapte malitia.
Quae me grauidam esse adsimulaui militi Babylonio:
eam nunc malitiam accuratam miles inueniat uolo.
Is hic hau multo post, credo, aderit; nunc priu' praecaueo sciens
†eumque ornatum ut grauida† quasi puerperio cubem.
Date mi huc stactam atque ignem in aram, ut uenerem Lucinam meam.
Hic apponite atque abite ab oculis. Eho, Pithecium!
Face ut accumbam, accede, adiuta. Em sic decet puerperam.
Soleas mihi deduce, pallium inice in me huc, Archilis.
Vbi's, Astaphium? Fer huc uerbenam mi intus et bellaria.
Date aquam manibus. Nunc ecastor †um ueniret† miles uelim.
STRATOPHANES PHRONESIVM ASTAPHIVM
STRAT. Ne exspectetis, spectatores, meas pugnas dum praedicem:
manibus duella praedicare soleo, haud in sermonibus.
Scio ego multos memorauisse milites mendacium:
et Homeronida et postilla mille memorari potest,
qui et conuicti et condemnati falsis de pugnis sient.
[non laudandust quoi plus credit qui audi‹i›t quam qui uidet]
non placet quem illi plus laudant qui audiunt quam qui uident.
Pluris est oculatus testis unus quam auriti decem;
qui audiunt audita dicunt, qui uident plane sciunt.
Non placet quem scurrae laudant, manipulares mussitant,
neque illi quorum lingua gladiorum aciem praestringit domi.
Strenui nimio plus prosunt populo quam argute cati:
facile sibi facunditatem uirtus argutam inuenit,
sine uirtuti argutum ciuem mihi habeam pro praefica,
quae alios conlaudat, eapse sese uero non potest.
Nunc ad amicam decumo mense post Athenas Atticas
uiso, quam grauidam hic reliqui meo compressu, quid ea agat.
PH. Vide quis loquitur tam propinque. AS. Miles, mea Phronesium,
tibi adest Stratophanes. Nunc tibi opust aegram ut te adsimules. PH. Tace.
Quoi adhuc ego tam mala eram monetrix, me maleficio uinceres?
STRAT. Peperit mulier, ut ego opinor. AS. Vin adeam ad hominem? PH. Volo.
STRAT. Eugae! Astaphium eccam it mi aduorsum. AS. salue ecastor, Stratophanes.
[uenire] saluom te - STRAT. Scio. Sed peperitne, opsecro, Phronesium?
AS. Peperit puerum nimium lepidum. STRAT. Ehem, ecquid mei similest? AS. Rogas?
Quin ubi natust machaeram et clupeum poscebat sibi?
STRAT. Meus est, scio iam de argumentis. AS. Nimium tui Similest. STRAT. Papae!
Iam magnust? Iamne iit ad legionem? Ecquae spolia rettulit?
AS. †Ere† nudiusquintus natus ille quidem est. STRAT. Quid postea?
Inter tot dies quidem hercle iam aliquid actum oportuit.
Quid illi ex utero exitiost priu'quam poterat ire in proelium?
AS. Consequere atque illam saluta et gratulare illi. STRAT. Sequor.
PH. Vbi illa, opsecro, est quae me hic reliquit, eapse abiit? Vbist?
AS. Adsum, adduco tibi exoptatum Stratophanem. PH. Vbi is est, opsecro?
STRAT. Mars peregre adueniens salutat Nerienem uxorem suam.
Quom tu recte prouenisti quomque es aucta liberis,
gratulor, quom mihi tibique magnum peperisti decus.
PH. Salue, qui me interfecisti paene uita et lumine
†quiquem ibi† magni doloris per uoluptatem tuam
condidisti in corpus, quo nunc etiam morbo misera sum.
STRAT. Heia! Haud ab re, mea uoluptas, tibi istic obuenit labos:
filium peperisti, qui aedis spoliis opplebit tuas.
PH. Multo ecastor magis oppletis tritici opust granariis,
ne, ille priu' quam spolia capiat, hinc nos extinxit fames.
STRAT. Habe bonum animum. PH. Sauium sis †pete† hinc - ah! Nequeo caput
tollere, ita dolet itaque ego †medulo†, neque etiam queo
pedibus mea sponte ambulare. STRAT. Si hercle me ex medio mari
sauium petere tuom iubeas, petere hau pigeat, mel meum.
Id ita esse experta es: nunc experiere, mea Phronesium,
me te amare. Adduxi ancillas tibi eccas ex Suria duas,
is te dono. Adduce hoc tu istas. Sed istae reginae domi
suae fuere ambae, uerum earum patriam ego excidi manu.
His te dono. PH. Paenitetne te quot ancillas alam,
quin examen super adducas quae mihi comedint cibum?
STRAT. Hoc quidem hercle ingratumst [donum]. Cedo tu mi istam, puere, perulam.
Mea uoluptas, attuli eccam pallulam ex Phrygia tibi.
Tene tibi. PH. Hoccin mihi ob labores tantos tantillum dari?
STRAT. Perii hercle ego miser! Iam mi auro contra constat filius:
etiam nihili pendit addi purpuram. Ex Arabia tibi
attuli tus, Ponto amomum. Tene tibi, uoluptas mea.
PH. Accepi hoc; abducite hasce hinc e conspectu Suras.
STRAT. Ecquid amas me? Nihil ecastor neque meres. STRAT. Nilne huic sat esn?
Ne bonum uerbum quidem unum dixit. Viginti minis
uenire illaec posse credo dona quae ei dono dedi.
Vehementer nunc mihi est irata, sentio atque intellego;
uerum abibo. Quid ais? Nunc tu num neuis me, uoluptas mea,
quo uocatus sum ire ad cenam? Mox huc cubitum uenero.
Quid taces? Planissume edepol perii. Sed quid illuc noui est?
Quis hic homost qui inducit pompam tantam? Certumst quo ferant
opseruare. Huic credo fertur. Verum iam scibo magis.
CYAMVS PHRONESIVM STRATOPHANES
CY. Ite, ite hac simul, mulieri damnigeruli,
foras egerones, bonorum exagogae.
Satin, siquis amat, nequit quin nihili sit, atque inprobis se artibus exspoliat?
Nam hoc qui sciam, ne quis id quaerat ex me,
domist qui facit inprobe facta amator,
qui bona sua pro stercore habet,
foras iubet ferri: metuit
†publicos†: mundissumu' fit;
puras esse sibi uolt aedis: domi quidquid habet eicitur exo
quandoquidem ipsus perditum se it, secreto hercle equidem eum adiutabo
neque mea quidem opera umquam hilo minu' propere quam pote peribit.
nam iam de hoc opsonio de mina deminui una modo
quinque nummos: mihi detraxi partem - Herculaneam.
Nam hoc adsimile est quasi de fluuio qui aquam deriuat sibi
nisi deriuetur, tamen ea aqua omnis abeat in mare;
nam hoc in mare abit misereque perit sine bona omni gratia.
Haec quom uideo
fieri, suffuror, suppilo,
de praeda praedam capio.
Meretricem ego item esse reor, mare ut est
quod des deuorat nec datis umquam abundat.
Hoc saltem: seruat nec nulli ubi sit apparet:
des quantumuis, nusquam apparet neque datori neque acceptrici.
uelut haec meretrix meum erum miserum sua blanditia intulit in pauperiem:
priuabit bonis, luce, honore atque amicis.
Attat! Eccam adest propinque. Credo audisse haec me loqui.
Pallida est, ut peperit puerum. Adloquar quasi nesciam.
Iubeo uos saluere. PH. Et nos te, Geta, quid agis? Vt uales?
CY. Valeo et uenio ad minu' ualentem et melius qui ualeat fero.
Eru' meus, ocellus tuos, ad te ferre me haec iussit tibi
dona quae uides illos ferre et has quinque argenti minas.
PH. Pol hau perit quod illum tantum amo.
CY. Iussit orare ut haec grata haberes tibi.
PH. Grata acceptaque ecastor habeo. Iube auferri intro, i Cyame.
AS. Ecquid auditis haec, quae iam haec imperat?
CY. Vasa nolo auferant: desiccari iube.
AS. Inpudens mecastor, Cyame, es. CY. Egone? AS. Tu. CY. Bona fide?
Tune ais me inpudentem esse, ipsa quae sis stabulum flagiti?
PH. Dic, amabo te, ubi est Diniarchus? CY. Domi.
PH. Dic ob haec dona quae ad me miserit
me illum amare plurumum omnium hominum ... ergo,
meumque honorem illum habere omnium maxumum,
atque ut huc ueniat opsecra. CY. Ilicet.
Sed quisnam illic homost qui ipsus se comest, tristis, oculis malis?
Animo hercle homost suo miser,
quisquis est. PH. Dignust mecastor. Nequam est. Non nosti, opsecro,
militem, hic apud me qui erat? Huius pater pueri illic est.
Vsque adicit oculum, uissit, adit,
mansit: auscultat, opseruat quem perdam. Cu. Noui hominem nihili.
Illicinest? PH. Illic est. CY. Me intuetur gemens;
traxit ex intumo uentre suspiritum.
Hoc uide! Dentibus frendit, icit femur
num opsecro nam hariolust qui ipsus se uerberat?
STRAT. Nunc ego meos animos uiolentos meamque iram ex pectore iam promam.
Loquere: unde es? Quoius es? Qur ausu's mi inclementer dicere? CY. Lubitumst.
STRAT. Istuc ne mihi responsis. CY. Hoc. Non ego te flocci facio.
STRAT. Quid tu? Qur ausa es alium te dicere amare hominem? PH. Lubitumst.
STRAT. Ain tandem? Istuc primum experiar. Tun tantilli doni caussa,
holerum atque escarum et poscarum, moechum malacum, cincinnatum,
umbraticulum, tympanotribam amas, hominem non nauci? CY. Quae haec res?
Meon [ero] tu, inprobe, ero male dicere ‹nunc› audes, fons uiti et peiiuri?
STRAT. Verbum unum adde istoc: iam hercle ego te hic hac offatim conficiam.
CY. Tange modo, iam ego ‹te› hic agnum faciam et medium distruncabo.
Si tu legioni bellator clues, at ego culinae clueo.
PH. Si aequom facias, aduentores meos non incuses, quorum
mihi dona accepta et grata habeo, tuaque ingrata, quae aps te accepi.
STRAT. Tum pol ego et donis priuatus sum et perii. PH. Plane istuc est.
CY. Quid nunc ergo hic, odiose, sedes, confectis omnibu' rebus?
STRAT. Perii hercle hodie, nisi hunc a te abigo. CY. Accede huc modo, adi modo huc.
STRAT. Etiam, scelu' uiri, minitare? Quem ego offatim iam [iam] concipilabo.
Quid tibi huc uentio est? quid tibi hanc aditio est?
Quid tibi hanc notio est, inquam, amicam meam?
Emoriere ocius, ni manu uiceris.
CY. Quid, manu uicerim? STRAT. Fac quod iussi, mane.
Iam ego te hic offatim conficiam; ‹offatim ›occidi optumum est.
CY. captiost: istam machaeram longiorem ‹tu› habes quam haec est.
Sed uerum ‹me› sine dum petere: siquidem belligerandum est tecum,
†abo domum† ego tecum, bellator, arbitrum aequom ceperim.
Sed ego cesso hinc me amoliri, uentre dum saluo licet.
PHRONESIVM STRATOPHANES
PH. Datin soleas? Atque me intro actutum ducite,
nam mihi de uento miserae condoluit caput.
STRAT. Quid mihi futurum est, quoi duae ancillae dolent,
quibu' te donaui? Iamne abiisti? Em sic datur!
Quo pacto excludi, quaeso, potui planius
quam exclusus nunc sum? Pulchre ludificor. Sine.
Quantillo mi opere nunc persuaderi potest
ut ego hisc' suffringam talos totis aedibus.
Num quippiam harum mutat mores mulierum?
Postquam filiolum peperit, animos sustulit.
nunc quasi mi dicat: "nec te iubeo neque uoto
intro ire in aedis." At ego nolo, non eo.
Ego faxo dicat me in diebus pauculis
crudum uirum esse. Sequere me hac. Verbum sat est.
ACTVS III
STRABAX ASTAPHIVM
STRAB. Rus mane dudum hinc ire me iussit pater,
ut bubus glandem prandio depromerem.
Post illoc quam ueni, aduenit, si dis placet,
ad uillam argentum meo qui debebat patri,
qui ouis Tarentinas erat mercatus de patre.
Quaerit patrem. Dico esse in urbe. Interrogo
quid eum uelit * * *
homo cruminam sibi de collo detrahit,
minas uiginti mi dat. Accipio lubens,
condo in cruminam. Ille abiit. Ego †perpera† minas
ouis in crumina hac huc in urbem detuli.
Fuit edepol Mars meo periratus patri,
nam oues illius hau longe apsunt a lupis.
Ne ego urbanos istos mundulos amasios
hoc ictu exponam atque omnis eiciam foras.
Eradicarest certum cumprimis patrem,
post id locorum matrem. Nunc hoc deferam
argentum ad hanc, quam mage amo quam matrem meam.
Tat! Ecquis intust? Ecquis hoc aperit ostium?
AS. Quid istuc? Alienun es, amabo, mi Strabax,
qui non extemplo ‹intro› ieris? STRAB. Anne oportuit?
AS. Ita te quidem, qui es familiaris. STRAB. Ibitur,
ne me morari censeas. - AS. Lepide facis.
TRVCVLENTVS ASTAPHIVM
TR. Mirum uidetur rure erilem filium
Strabacem non rediisse; nisi si clanculum
conlapsus est hic in corruptelam suam.
AS. Iam pol illic inclamabit me si aspexerit.
TR. Nimio minu' saeuos iam sum, Astaphium, quam fui,
†Iam non sum truculentus†, noli metuere.
‹quid ais?› AS. Quid uis? TR. Quin tuam exspecto osculentiam,
dic, impera mihi quid lubet quo uis modo.
Nouos omnis mores habeo, ueteres perdidi.
Vel amare possum uel iam scortum ducere.
AS. Lepide mecastor nuntias. Sed dic mihi,
haben - TR. Parasitum te fortasse dicere?
AS. Intellexisti lepide quid ego dicerem.
TR. Heus tu! Iam postquam in urbem crebro commeo,
dicax sum factus. Iam sum caullator probus.
AS. Quid id est, amabo? Istaec ridicularia,
cauillationes, uis opinor dicere?
TR. Ita, ut pauxillum differt a cauillibus.
AS. Sequere intro, amabo, mea uoluptas. TR. Tene hoc tibi:
rabonem habeto, uti mecum hanc noctem sies.
AS. Perii! "Rabonem'? Quam esse dicam hanc beluam?
Quin tu "arrabonem" dicis? TR. "A" facio lucri,
ut Praenestinis "conea" est ciconia.
AS. Sequere, opsecro. TR. Strabacem hic opperiar modo,
si rure ueniat. AS. Is quidem apud nos hic Strabax,
modo rure uenit. TR. Priu' ne quam ad matrem suam?
Eu edepol hominem nihili! AS. Iamne autem ut soles?
TR. Iamne - nihil dico. AS. I intro, amabo, cedo manum.
TR. Tene. In tabernam ducor deuorsoriam,
ubi male accipiar mea mihi pecunia.-
ACTVS IV
DINIARCHVS
Neque gnatust neque progignetur neque potest reperirier
quoi ego nunc aut dictum aut factum melius quam Veneri uelim.
Di magni, ut ego laete laetus sum et laetitia differor!
Ita ad me magna nuntiauit Cyamus hodie gaudia:
mea dona deamata acceptaque habita esse apud Phronesium;
quom hoc iam uolup est, tum illuc nimio magnae mellinae mihi,
militis odiosa ingrataque habita. Totus gaudeo.
Mea pila est: si repudiatur miles, mulier mecum erit.
Saluos sum, quia pereo; si non peream, plane interierim.
Nunc speculabor quid ibi agatur, quis eat intro, qui foras
ueniat; procul hinc opseruabo meis quid fortunis fuat.
Quia nil habeo, nam amoui mi hic omnia, agam precario.
ASTAPHIVM DINIARCHVS
AS. Lepide ecficiam meum ego officium: uide intus modo ut tu ut tu tuom item ecficias.
Ama, id quod decet, rem tuam: istum exinani.
Nunc dum isti lubet, dum habet, tempus ei rei secundumst,
prome uenustatem tuam amanti, ut gaudeat quom perdis.
Ego hic interim restitrix praesidebo,
istic dum sic faciat domum ad te exagogam;
nec quemquam interim istoc ad uos qui sit odio
intro mittam: tu perge ut lubet ludo in istoc.
DI. Quis est iste, Astaphium, indica, qui perit? AS. Amabo, hicin tu eras?
DI. Molestusne sum? AS. Nunc magis quam fuisti,
nam si quid nobis usust nobis molestu's.
sed opsecro, da mi operam ut narrem quae uolo.
DI. Nam quid est? Num mea refert? AS. Non mussito.
Intu' bolos quos dat! DI. Quid? Amator nouo' quispiam?
AS. Integrum et plenum adortast thensaurum. DI. Quis est?
AS. Eloquar, sed tu taceto. Nostin tu hunc Strabacem? DI. Quidni?
AS. Solus summam habet hic apud nos, nunc is est fundus nouos.
Animo bono male rem gerit. DI. Perit hercle; ego idem
bona perdidi, mala repperi, [factus] sum extumus a uobis.
AS. Stultus es qui facta infecta facere uerbis postules.
Theti' quoque etiam lamentando pausam fecit filio.
DI. Non ego nunc intro ad uos mittar? AS. Quidum Quam miles magis?
DI. Quia enim plus dedi. AS. Plus enim es intro missus quom dabas:
sine uicissim qui dant [operam] ob illud quod dant operis utier.
Litteras didicisti: quando scis, sine alios discere.
DI. Discant, dum mihi adcentare liceat, ni oblitus siem.
AS. Quid erit interea magistrae, dum tu commentabere?
Volt [interim] illa itidem commentari. DI. Quid? AS. Rem accipere identidem.
DI. Dedi equidem hodie: ‹iussi› ei quinque argenti deferri minas,
praeterea unam in opsonatum. AS. Idem istoc delatum scio.
De eo nunc bene sunt tua uirtute. DI. Ei! Meane [ut] inimici mei
bona istic caedent? Mortuom hercle me quam ut id patiar mauelim.
AS. Stultu's. DI. Quid est? Aperi re‹m›. Quid iam, ‹Astaphium›? AS. Quia pol mauelim
mihi inimicos inuidere quam med inimicis meis;
nam inuidere alii bene esse, tibi male esse, miseria est.
Qui inuident egent; illis quibus inuidetur, i rem habent.
DI. Non licet dimidio opsoni me participem fieri?
AS. Si uolebas participari, auferres dimidium domum.
Nam item ut Accherunti hic apud nos ratio accepti scribitur:
intro accipimus; quando acceptumst, non potest ferri foras.
Bene uale. DI. Resiste. AS. Omitte. DI. Sine eam intro. AS. Ad te quidem.
DI. Immo istoc ad uos uolo ire. AS. Non potest, nimium petis.
DI. Sine experiri - AS. Immo opperire. Vis est experirier.
DI. Dic me adesse. AS. Abi, occupatast. Res itast, ne frustra sis.
DI. Redin an non redis? AS. Vocat me quae in me potest plus quam potes.
DI. Vno uerbo - AS. eloquere. DI. Mittin me intro? AS. Mendax es, abi.
Vnum aiebas, tria iam dixti uerba atque ‹ea ›mendacia.-
DI. Abiit intro, exclusit. Egon ut haec mihi patiar fieri?
Iam hercle ego tibi, inlecebra, ludos faciam clamore in uia,
quae aduorsum legem accepisti a plurumis pecuniam;
iam hercle apud nouos [omnis] magistratus faxo erit nomen tuom,
postid ego te manum iniciam quadrupuli, uenefica,
suppostrix puerum. Ego edepol iam tua probra aperibo omnia.
Nihil me prohibet, perdidi omne quod fuit: fio inpudens
nec mi adeost tantillum pensi iam quos capiam calceos.
Sed quid ego hic clamo? Quid si me iubeat intro mittier?
Conceptis me non facturum uerbis iurem, si uelit.
Nugae sunt. Si stimulos pugnis caedis, manibus plus dolet.
De nihilo nihil est irasci, quae te non flocci facit.
Sed quid hoc est? Pro di inmortales! Calliclem uideo senem,
meu' qui adfinis fuit, ancillas duas constrictas ducere,
alteram tonstricem | huiius, alteram ancillam suam.
Pertimui: postquam una cura cor meum mouit modo,
Timeo ne male facta antiqua mea sint inuenta omnia.
CALLICLES ANCILLA CALLICLIS
DINIARCHVS SVRA
CA. Egon tibi male dicam? At tibi te mauelim: ut animus meust,
propemodum expertae estis quam ego sim lenis tranquillusque homo.
Rogitaui ego uos uerberatas ambas pendentis simul;
commemini, quo quicquid pacto sitis confessae scio;
hic nunc uolo scire eodem pacto sine malo fateamini.
Quamquam uos colubrino ingenio ambae estis, edico prius
ne duplicis habeatis linguas, ne ego bilinguis uos necem,
nisi si ad tintinnaculos uoltis uos educi uiros.
AN. Vis subigit uerum fateri, ita lora laedunt bracchia.
CA. At si uerum mi eritis fassae, uinclis exsoluemini.
DI. Etiamnum quid sit negoti falsus incertusque sum,
nisi quia timeo tamen, egomet ‹quia› quod peccaui scio.
CA. Omnium primum diuorsae state - em sic, istuc uolo;
neue inter uos significetis, ego ero paries. Loquere tu.
AN. Quid loquar? CA. Quid puero factumst, mea quem peperit filia,
meo nepoti? Capita rerum expedite. AN. Istae dedi.
CA. Iam tace. Accepistin puerum tu ab hac? SV. Accepi. CA. Tace.
Nil moror praeterea. Satis es fassa. SV. Infitias non eo.
CA. Iam liuorem tute scapulis istoc concinnas tuis.
Conueniunt adhuc utriusque uerba. DI. Vae misero mihi!
Mea nunc facinora aperiuntur clam quae speraui fore.
CA. Loquere tu. Qui dare te huic puerum iussit? AN. Era maior mea.
CA. Quid tu, qur eum accepisti? SV. Era med orauit minor,
puer uti ferretur eaque ut celarentur omnia.
CA. Loquere tu. Quid eo fecisti puero? SV. Ad meam eram detuli.
CA. Quid eo puero tua era facit? SV. Erae meae extemplo dedit.
CA. Quoi, malum, erae? AN. Duae sunt istae. CA. Caue tu nisi quod te rogo.
Ex te exquiro. SV. Mater, inquam, filiae dono dedit.
CA. Plus quam dudum loquere. SV. Plus tu rogitas. CA. Responde ocius:
quid illa quoi ‹dono› donatust? SV. Supposiuit. CA. Quoi? SV. Sibi.
CA. Pro filiolon? SV. Pro filiolo. CA. Di, opsecro uostram fidem!
Vt facilius alia quam alia eundem puerum unum parit!
Haec labore alieno puerum peperit sine doloribus.
Puer quidem beatust: matres duas habet et auias duas:
iam metuo patres quot fuerint. Vide sis facinus muliebre.
AN. Magi' pol haec malitia pertinet ad uiros quam ad mulieres:
uir illam, non mulier praegnatem fecit. CA. Idem ego istuc scio.
Tu bona ei custos fuisti. AN. Plus potest qui plus ualet.
Vir erat, plus ualebat: uicit, quod petebat apstulit.
CA. Et tibi quidem hercle idem attulit magnum malum.
AN. De istoc ipsa, etsi tu taceas, reapse experta intellego.
CA. Numquam te facere hodie quiui ut is quis esset diceres.
AN. Tacui adhuc: nunc non tacebo, quando adest nec se indicat.
DI. Lapideus sum, commouere me miser non audeo.
Res palam omnis est, meo illic nunc sunt capiti comitia.
Meum illuc facinus, mea stultitia est. Timeo quam mox nominer.
CA. Loquere filiam meam quis integram stuprauerit.
AN. Video ego te, propter male facta qui es patronus parieti.
DI. Neque uiuos neque mortuos sum neque quid nunc faciam scio
neque ut hinc abeam neque ut hunc adeam scio, timore torpeo,
CA. Dicin an non? AN. Diniarchus, quoi illam priu' desponderas.
CA. Vbi is homost quem dicis? DI. Adsum, Callicles. Per te opsecro
genua ut tu istuc insipienter factum sapienter feras
mihique ignoscas quod animi inpos uini uitio fecerim.
CA. Non placet: in mutum culpam confers ‹qui non› quit loqui.
Nam uinum si fabulari possit se defenderet.
Non uinum ‹uiris› moderari, sed uiri uino solent,
qui quidem probi sunt; uerum qui inprobust si quasi bibit
siue adeo caret temeto, tamen ab ingenio inprobust.
DI. Scio equidem quae nolo multa mi audienda ob noxiam.
Ego tibi me obnoxium esse fateor culpae compotem.
AN. Callicles, uide quaeso magnam ne facias iniuriam:
reu' solutus caussam dicit, testis uinctos attines.
CA. Soluite istas. Agite, abite tu domum et tu autem domum.
Eloquere haec erae tu: puerum reddat, si quis eum petat.
Eamus tu in ius. DI. Quid uis in ius me ire? Tu es praetor mihi.
Verum te opsecro ut tuam gnatam des mi uxorem, Callicles.
CA. Eam dem? Pol te iudicasse pridem istam rem intellego.
Nam hau mansisti, dum ego darem illam: tute sumpsisti tibi.
Nunc habeas ut nactu's. Verum hoc ego te multabo bolo:
sex talenta magna dotis demam pro ista inscitia.
DI. Bene agi' mecum. CA. Filium istinc tuom te meliust repetere.
Ceterum uxorem quam primum potest abduce ex aedibus.
Ego abeo. Iam illi remittam nuntium adfini meo,
dicam ut aliam condicionem filio inueniat suo.-
DI. At ego ab hac puerum reposcam, ne mox infitias eat;
nihil est, nam eapse ultro ut factumst fecit omnem rem palam.
Sed nimium pol opportuna eccam eapse egreditur foras.
Ne ista stimulum longum habet quae usque illinc cor pungit meum.
PHRONESIVM DINIARCHVS ASTAPHIVM
PH. Blitea et luteast meretrix nisi quae sapit in uino ad rem suam;
si alia membra uino madeant, cor sit saltem sobrium.
Nam mihi diuidiaest, [in] tonstricem meam †sicut multam† male.
Ea dixit, eum Diniarchi puerum inuentum filium.
DI. Vidi, audiui, quam penes est mea omnis res et liberi.
PH. Video eccum qui amans tutorem med optauit suis bonis.
DI. Mulier, ad ‹te› sum profectus. PH. quid agitur, uoluptas mea?
DI. Non 'uoluptas,' aufer nugas, nil ego nunc de istac re ago.
PH. Scio mecastor quid uis et quid postules et quid petas:
me uidere uis, et me te [amare] postulas, puerum petis.
DI. Di inmortales ut planiloqua est, paucis ut rem ipsam attigit!
PH. Scio equidem sponsam tibi esse et filium ex sponsa tua,
et tibi uxorem ducendam iam, esse alibi iam animum tuom;
et quasi pro derelicta sim, abituru's. Sed tamen
cogitato mus pusillus quam sit sapiens bestia,
aetatem qui non cubili ‹uni› umquam committit suam,
quia, si unum ostium opsideatur, aliud perfugium †gerit†.
DI. Otium ubi erit, de istis rebus tum amplius tecum loquar.
Nunc puerum redde. PH. Immo amabo ut hos dies aliquos sinas
eum esse apud me. DI. Minime. PH. Amabo. DI. Quid ‹eo› opust? PH. in rem meamst.
Triduom hoc saltem, dum miles aliquo circumducitur,
sine me habere: siquidem habebo, tibi quoque etiam proderit;
si auferes [puerum], a milite omnis [tum] mihi spes animam ecflauerit.
DI. Factum cupio, nam refacere si uelim, non est locus;
nunc puero utere et procura, quando pro cura aes habes.
PH. Multum amo te ob istam rem mecastor. Vbi domi metues malum,
fugito huc ad me: saltem amicus mi esto manubiarius.
DI. Bene uale, Phronesium. PH. Iam ‹me› tuom oculum ‹non› uocas?
DI. Id quoque interatim furtim nomen commemorabitur.
Numquid uis? PH. Fac ualeas. DI. Operae ubi mi erit, ad te uenero.-
PH. Ille quidem hinc abiit, apscessit. Dicere hic quiduis licet.
Verum est uerbum quod memoratur: ubi amici, ibidem opes.
Propter hunc spes etiamst hodie tactuiri militem;
quem ego ecastor mage amo quam me, dum - id quod cupio inde aufero.
Quae quom multum apstulimus, hau multum eius apparet quod datum est:
ita sunt gloriae meretricum. AS. Aha tace! PH. Quid est, opsecro?
AS. ‹Pater› adest pueri. PH. Sine eumpse adire huc. Sine, si is est modo.
AS. ‹Ipsus est›. PH. Sine eumpse adire, ut cupit, ad me. AS. Rectam tenet.
PH. Ne istum ecastor hodie †hastis† confectum fallaciis.
ACTVS V
STRATOPHANES PHRONESIVM STRABAX
ASTAPHIVM
STRAT. Ego minam auri fero supplicium †damnis† ad amicam meam
ut illud acceptum sit priu'quod perdidi, hoc addam insuper.
Sed quid uideo? Eram atque ancillam ante aedis. Adeundae haec mihi.
Quid hic uos agitis? PH. Ne me appella. STRAT. Nimium saeuis †ic†.
PH. Potine ut mihi molestus ne sies? STRAT. Quid, Astaphium, litiumst?
AS. Merito ecastor tibi suscenset. PH. Egon, atque isti etiam parum
male uolo. StRAT. Ego, mea uoluptas, si quid peccaui prius,
supplicium hanc minam fero auri. Si minu' credis, respice.
PH. Manu' uotat priu' quam penes sese habeat quicquam credere.
Puero opust cibum, opus est matri autem quae puerum lauit,
opu' nutrici, lact' ut habeat, ueteris uini largiter
ut dies noctesque potet, opust ligno, opust carbonibus,
fasciis opus est, puluinis, cunis, incunabulis,
oleum opust, opus est farina; puerus est totum diem:
numquam hoc uno die ecficiatur opu' quin opu' semper siet;
non enim possunt militares pueri †etauio† exducier.
STRAT. Respice ergo: accipe hoc qui istue ecficias opus.
PH. Cedo, quamquam parum est. STRAT. †Ad omnae manuc† istuc post. PH. Parumst.
STRAT. Tuo arbitratu quod iubebis dabitur. Da nunc sauium.
PH. Mitte me, inquam, odiosu's. STRAT. Nihil fit, non amor, teritur dies.
Plus decem pondo - amoris pauxillisper perdidi.
PH. Accipe hoc atque auferto intro. STRAB. Vbi mea amica est gentium?
Neque ruri neque hic peris quicquam facio, corrumpor situ,
ita miser cubando in lecto hic exspectando obdurui.
Sed eccam uideo. Heus amica, quid agis? STRAT. Quis illic ‹est› homo?
PH. Quem ego ecastor mage amo quam te. STRAT. Quam me? ‹PH. Quam te. STRAT.› Quo modo?
PH. Hoc modo ut molestus ne sis. STRAT. Iam‹ne› abis, postquam aurum habes?
PH. Condidi intro quod dedisti. STRAB. Ades, amica, te adloquor.
PH. At ego ad te ibam, mea delicia. STRAB. Hercle uero serio,
quamquam ego tibi uideor stultus, gaudere aliqui me uolo;
nam quamquam es bella, malo tu tuo, nisi ego aliqui gaudeo.
PH. Vin te amplectar, sauium dem? STRAB. Quiduis face ‹qui› gaudeam.
STRAT. Meosne ante oculos ego illam patiar alios amplexarier?
Mortuom hercle me hodie satiust. Apstine hoc, mulier, manum,
nisi si te mea manu ui in machaera et hunc uis mori.
PH. †Nihili phiari† satiust, miles, si te amari postulas;
auro, hau ferro deterrere potes ‹hunc› ne amem, Stratophanes.
STRAT. Qui, malum, bella aut faceta es, quae ames hominem isti modi?
PH. Venitne in mentem tibi quod uerbum in cauea dixit histrio:
omnes homines ad suom quaestum callent et fastidiunt.
STRAT. Huncine hominem te amplexari tam horridum ac tam squalidum?
PH. Quamquam hic †qualest†, quam‹quam› hic horridus, scitus, bellus mihi.
STRAT. Dedin ego aurum - PH. Mihi? Dedisti filio cibaria.
Nunc, si | hanc tecum esse speras, alia opust auri mina.
STRAT. Malam rem is et magnam magno opere, serua tibi uiaticum.
STRAT. Quid isti debes? PH. Tria. STRAT. Quae tria nam? PH. Vnguenta, noctem, sauium.
STRAT. Par pari respondet. Verum nunc saltem, †si† amas,
dan tu mihi de tuis deliciis †sum quicquid† pauxillulum?
PH. Quid id, amabo, est quod dem? †Dic tum super feri†
Campas dicit †auaui consultam† istuc; mi homo,
caue faxis uolnus tibi iam quoi sunt dentes ferrei.
STRAT. Volgo ad se omnis intromittit: apstine istac tu manum.
STRAB. Iam hercle cum magno malo tu uapula uir strenuos.
STRAT. Dedi ego huic aurum. STRAB. At ego argentum. STRAT. †Eat apale puram†.
STRAB. At ego ouis et lanam et alia multa quae poscet dabo.
Meliust te minis certare mecum quam minaciis.
PH. Lepidu's ecastor mortalis, mi Strabax, perge opsecro.
AS. Stultus atque insanus damnis certant: nos saluae sumus.
STRAT. Age prior perde aliquid. STRAB. Immo tu prior perde et peri.
STRAT. Em tibi talentum argenti. †Philippices† est, tene tibi.
PH. Tanto melior: noster esto - sed de uostro uiuito.
STRAT. Vbi est quod tu das? Solue zonam, prouocator. quid times?
STRAB. Tu peregrinu's, hic ‹ego› habito: non cum zona ego ambulo:
pecua ad hanc collo in crumina ego obligata defero.
Quid dedi! Vt discinxi hominem! STRAT. Immo ego uero qui dedi.
PH. I intro, amabo, i, tu eris mecum; tum tu eris mecum quidem.
STRAT. Quid tu? Quid ais? Cum hocin eris? Ego ero posterior qui dedi?
PH. Tu dedisti iam, hic daturust: istuc habeo, hoc expeto.
Verum utrique mos geratur amborum ex sententia.
STRAT. Fiat. Vt rem gnatam uideo, hoc accipiundumst quod datur.
STRAB. Meum quidem te lectum certe occupare non sinam.
PH. Lepide ecastor aucupaui atque ex mea sententia,
meamque ut rem uideo bene gestam, uostram rusum bene geram:
†romabo† si quis animatust facere, faciat ut sciam.
Veneris causa adplaudite: eius haec in tutelast fabula.
Spectatores, bene ualete, plaudite atque exsurgite.