ARGUMENTUM.
Curculio missu Phaedromi it Cariam,
Ut petat argentum. Ibi eludit anulo
Rivalem. Scribit atque obsignat litteras.
Cognoscit signum Lyco, ubi vidit, militis:
Ut amicam mittat, pretium lenoni dedit.
Lyconem miles ac lenonem in ius rapit.
Ipsus sororem, quam peribat, repperit,
Oratu cuius Phaedromo nuptum locat.
PERSONAE
PALINURUS SERVUS
PHAEDROMUS ADULESCENS
LEAENA ANUS
PLANESIUM VIRGO
CAPPADOX LENO
COCUS
CURCULIO PARASITUS
LYCO TRAPEZITA
CHORAGUS
THERAPONTIGONUS MILES
SCAENA EPIDAURI
ACTUS I
PALINURUS PHAEDROMUS
PA. Quo ted hoc noctis dicam proficisci foras
cum istoc ornatu cumque hac pompa, Phaedrome?
PH. Quo Venu' Cupidoque imperat, suadetque Amor:
si media nox est sive est prima vespera,
si statu', condictus cum hoste intercedit dies,
tamen est eundum quo imperant ingratiis.
PA. At tandem, tandem -- PH. Tandem es odiosus mihi.
PA. Istuc quidem nec bellum est nec memorabile:
tute tibi puer es, lautus luces cereum.
PH. Egon apicularum opera congestum non feram
ex dulci oriundum melculo dulci meo?
PA. Nam quo te dicam ego ire? PH. Si tu me roges,
dicam ut scias. PA. Si rogitem, quid respondeas?
PH. Hoc Aesculapi fanum est. PA. Plus iam anno scio.
PH. Huic proxumum illud ostiumst oculissumum.
Salve, valuistin? PA. Ostium occlusissumum,
caruitne febris te heri vel nudiustertius
et heri cenavistine? PH. Deridesne me?
PA. Quid tu ergo, insane, rogitas valeatne ostium?
PH. Bellissumum hercle vidi et taciturnissumum,
numquam ullum verbum muttit: quom aperitur tacet,
quom illa noctu clanculum ad me exit, tacet.
PA. Numquid tu quod te aut genere indignum sit tuo
facis aut inceptas facinus facere, Phaedrome?
Num tu pudicae quoipiam insidias locas
aut quam pudicam oportet esse? PH. Nemini;
nec me ille sirit Iuppiter! PA. Ego item volo.
Ita tuom conferto amare semper, si sapis,
ne id quod ames populus si sciat, tibi sit probro.
Semper curato ne sis intestabilis.
PH. Quid istuc est verbi? PA. Caute ut incedas via:
quod amas amato testibus praesentibus.
PH. Quin leno hic habitat. PA. Nemo hinc prohibet nec vetat
quin quod palam est venale, si argentum est, emas.
Nemo ire quemquam publica prohibet via;
dum ne per fundum saeptum facias semitam,
dum ted apstineas nupta, vidua, virgine,
iuventute et pueris liberis, ama quidlubet.
PH. Lenonis hae sunt aedes. PA. Male istis evenat!
PH. Qui? PA. Quia scelestam servitutem serviunt.
PH. Obloquere. PA. Fiat maxume. -- PH. Etiam taces?
PA. Nempe obloqui me iusseras. PH. At nunc veto.
Ita uti occepi dicere: ei ancillula est.
PA. Nempe huic lenoni qui hic habitat? PH. Recte tenes.
PA. Minu' formidabo, ne excidat. PH. Odiosus es.
Eam volt meretricem facere. Ea me deperit,
ego autem cum illa facere nolo mutuom.
PA. Quid ita? PH. Quia proprium facio: amo pariter simul.
PA. Malu' clandestinus est amor, damnumst merum.
PH. Est hercle ita ut dicis. PA. Iamne ea fert iugum?
PH. Tam a me pudica est quasi soror mea sit, nisi
si est osculando quippiam inpudicior.
PA. Semper tu scito, flamma fumo est proxuma;
fumo comburi nil potest, flamma potest.
Qui | e nuce nuculeum esse volt, frangit nucem:
qui volt cubare, pandit saltum saviis.
PH. At illa est pudica neque dum cubitat cum viris.
PA. Credam, pudor si quoiquam lenoni siet.
PH. Immo ut illam censes? Ut quaeque illi occasiost
surrupere se ad me, ubi suavium oppegit, fugit.
Id eo fit, quia hic leno, ‹hic qui› aegrotus incubat
in Aesculapi fano, is me excruciat. PA. Quid est?
PH. Alias me poscit pro illa triginta minas,
alias talentum magnum; neque quicquam queo
aequi bonique ab eo impetrare. PA. Iniuriu's
qui quod lenoni nulli est ab eo petas.
PH. Nunc hinc parasitum in Cariam misi meum
petitum argentum a meo sodali metuom.
Quod si non adfert, quo me vortam nescio.
PA. Si deos salutas, dextrovorsum censeo.
PH. Nunc ara Veneris haec est ante horunc fores;
me inferre Veneri vovi iaientaculum.
PA. Quid? Te antepones Veneri iaientaculo?
PH. Me, te atque hosce omnis. PA. Tum tu Venerem vomere vis.
PH. Cedo, puere, sinum. PA. Quid facturu's? PH. Iam scies.
Anus hic solet cubare custos ianitrix,
nomen Leaenaest, multibiba atque merobiba.
PA. Quasi tu lagoenam dicas, ubi vinum Chium
solet esse. PH. Quid opust verbis? Vinosissuma est;
eaque extemplo ubi ‹ubi› vino has conspersi fores,
de odore adesse me scit, aperit ilico.
PA. Eine hic cum vino sinus fertur? PH. Nisi nevis.
PA. Nolo hercle, nam istuc qui fert adflictum velim;
ego nobis [af]ferri censui. PH. Quin tu taces?
Si quid super illi fuerit, id nobis sat est.
PA. Quisnam istic fluviust quem non recipiat mare?
PH. Sequere hac, Palinure, me ad fores, fi mi opsequens.
PA. Ita faciam. PH. Agite bibite, festivae fores;
potate, fite mihi volentes propitiae.
PA. Voltisne olivas, [aut] pulpamentum, [aut] capparim?
PH. Exsuscitate vostram huc custodem mihi.
PA. Profundis vinum: quae te res agitant? PH. Sine.
Viden ut aperiuntur aedes festivissumae?
Num muttit cardo? Est lepidus. PA. Quin das savium?
PH. Tace, occultemus lumen et vocem. PA. Licet.
LEAENA PHAEDROMUS PALINURUS
LE. Flos veteris vini meis naribus obiectust,
eiius amor cupidam me huc prolicit per tenebras.
Ubi ubi est, prope me est. Euax, habeo!
Salve, anime mi, Liberi lepos.
Ut veteri' vetu' tui cupida sum!
Nam omnium unguentum odor prae tuo nautea est,
tu mihi stacta, tu cinnamum, tu rosa,
tu crocinum et casia es, tu telinum,
nam ubi tu profusu's, ibi ego me pervelim sepultam.
Sed quom adhuc naso odos opsecutust meo,
da vicissim meo gutturi gaudium.
Nil ago tecum: ubi est ipsus? Ipsum expeto
tangere, invergere in me liquores tuos,
sine, ductim. Sed hac abiit, hac persequar.
PH. Sitit haec anu'. PA. Quantillum sitit? PH. Modica est, capit quadrantal.
PA. Pol ut praedicas, vindemia haec huic anu non satis est soli.
Canem esse hanc quidem magi' par fuit: sagax nasum habet. LE. Amabo.
Quoia vox sonat procul?
PH. Censeo hanc appellandam anum.
Adibo. Redi et respice da me, Leaena.
LE. Imperator quis est?
PH. Vinipollens lepidus Liber,
tibi qui screanti, siccae, semisomnae
adfert potionem et sitim sedatum it.
LE. Quam longe a med abest? PH. Lumen hoc vide.
LE. Grandiorem gradum ergo fac ad me, opsecro.
PH. Salve. LE. Egon salva sim, quae siti sicca sum? PH. At iam fiet. LE. Diu fit.
PH. Em tibi, anus lepida.
LE. Salve, oculissime homo.
PA. Age, ecfunde hoc cito in barathrum, propere prolue cloacam.
PH. Tace. Nolo huic male dici. PA. Faciam igitur male potius.
LE. Venus, de paullo paullulum hic tibi dabo lubenter.
Nam tibi amantes propitiantes vinum dant potantes
omnes, mihi hau saepe [e]veniunt tales hereditates.
PA. Hoc vide ut ingurgitat inpura in se merum avariter faucibu' plenis.
PH. Perii hercle! Huic quid primum dicam nescio. PA. Em istuc, quod mihi dixti.
PH. Quid id est? PA. Periisse ut te dicas. PH. Male tibi di faciant! PA. Dic isti.
LE. Ah! PA. Quid est? Ecquid lubet? LE. Lubet. PA. Etiam mihi quoque stimulo fodere lubet te.
PH. Tace. PA. Noli, taceo. Ecce autem bibit arcus, pluet credo hercle hodie.
PH. Iamne ego huic dico? PA. Quid dices? PH. Me periisse. PA. Age dice. PH. Anus, audi.
Hoc volo scire te: perditus sum miser.
LE. At pol ego oppido servata.
Sed quid est? Quid lubet perditum dicere
te esse? PH. Quia id quod amo careo.
LE. Phaedrome mi, ne plora, amabo.
Tu me curato ne sitiam, ego tibi quod amas iam huc adducam. --
PH. Tibine ego, si fidem servas mecum, vineam pro aurea statua statuam,
quae tuo gutturi sit monumentum.
Qui me in terra aeque fortunatus erit, si illa ad me bitet,
Palinure? PA. Edepol qui amat, si eget, adficitur misera aerumna.
PH. Non ita res est, nam confido parasitum hodie adventurum
cum argento ad me. PA. Magnum inceptas, si id exspectas quod nusquamst.
PH. Quid si adeam ad fores atque occentem? PA. Si lubet. Neque veto neque iubeo,
quando ego te video immutatis moribus esse, ere, atque ingenio.
PH. Pessuli, heus pessuli, vos saluto lubens,
vos amo, vos volo, vos peto atque opsecro,
gerite amanti mihi morem, amoenissumi,
fite causa mea ludii barbari,
sussilite, opsecro, et mittite istanc foras
quae mihi misero amanti ebibit sanguinem.
Hoc vide ut dormiunt pessuli pessumi
nec mea gratia commovent se ocius!
Re specio nihili meam vos gratiam facere.
Sed tace, tace! PA. Taceo hercle equidem. PH. Sentio sonitum.
Tandem edepol mihi morigeri pessuli fiunt.
LEAENA PALINURUS PLANESIUM PHAEDROMUS
LE. Placide egredere et sonitum prohibe forium et crepitum cardinum,
ne quae hic agimus eru' percipiat fieri, mea Planesium.
Mane, suffundam aquolam. PA. Viden ut anus tremula medicinam facit?
Eapse merum condidicit bibere, foribus dat aquam quam bibant.
PL. Ubi tu's qui me convadatu's Veneriis vadimoniis?
Sisto ego tibi me et mihi contra itidem ut sistas suadeo.
PH. Adsum; nam si apsim, hau recusem quin mihi male sit, mel meum.
PL. Anime mi, procul ‹a me› amantem abesse hau consentaneumst.
PH. Palinure, Palinure! PA. Eloquere, quid est quod Palinurum voces?
PH. Est lepida. PA. Nimi' lepida. PH. Sum deus. PA. Immo homo hau magni preti.
PH. Quid vidisti aut quid videbis magi' dis aequiperabile?
PA. Male valere te, quod mi aegrest. PH. Male mi morigeru's, tace.
PA. Ipsu' se excruciat qui homo quod amat videt nec potitur dum licet.
PH. Recte obiurgat. Sane hau quicquamst magi' quod cupiat iam diu.
PL. Tene me, amplectere ergo. PH. Hoc etiam est quam ob rem cupiam vivere.
Quia te prohibet eru', clam [ero] potior. PL. Prohibet? Nec prohibere quit
nec prohibebit, nisi mors meum animum aps te abalienaverit.
PA. Enim vero nequeo durare quin ego erum accusem meum:
nam bonum est pauxillum amare sane, insane non bonum est;
verum totum insanum amare, hoc est -- quod meus eru' facit.
PH. Sibi sua habeant regna reges, sibi divitias divites,
sibi honores, sibi virtutes, sibi pugna, sibi proelia:
dum mi apstineant invidere, sibi quisque habeant quod suom est.
PA. Quid tu? Venerin pervigilare te vovisti, Phaedrome?
Nam hoc quidem edepol hau multo post luce lucebit. PH. Tace.
PA. Quid, taceam? Quin tu is dormitum? PH. Dormio, ne occlamites.
PA. Tuquidem vigilas. PH. At meo more dormio: hic somnust mihi.
PA. Heus tu, mulier, male mereri de inmerente inscitia est.
PL. Irascere, sit te edentem hic a cibo abigat. PA. Ilicet!
Pariter hos perire amando video, uterque insaniunt.
Viden ut misere moliuntur? Nequeunt complecti satis.
Etiam dispertimini? PL. Nulli est homini perpetuom bonum:
iam huic voluptati hoc adiunctumst odium. PA. Quid ais, propudium?
Tun etiam cum noctuinis oculis `odium` me vocas?
Ebriola persolla, nugae. PH. Tun meam Venerem vituperas?
Quod quidem mihi polluctus virgis servos sermonem serat?
At ne tu hercle cum cruciatu magno dixisti id tuo.
Em tibi male dictis pro istis, dictis moderari ut queas.
PA. Tuam fidem, Venu' noctuvigila! PH. Pergin etiam, verbero?
PL. Noli, amabo, verberare lapidem, ne perdas manum.
PA. Flagitium probrumque magnum, Phaedrome, expergefacis:
bene monstrantem pugnis caedis, hanc amas, nugas meras.
Hoccine fieri, ut inmodestis hic te mederes moribus?
PH. Auro contra cedo modestum amatorem: a me aurum accipe.
PA. Cedo mihi contra aurichalco quoi ego sano serviam.
PL. Bene vale, ocule mi, nam sonitum et crepitum claustrorum audio,
aedituum | aperire fanum. Quo usque, quaeso, ad hunc modum
inter nos amore utemur semper surrupticio?
PH. Minime, nam parasitum misi nudiustertius Cariam
petere argentum, is hodie hic erit. PL. Nimium consultas diu.
PH. Ita me Venus amet, ut ego te hoc triduum numquam sinam
in domo esse istac, quin ego te liberalem liberem.
PL. Facito ut memineris. Tene etiam, priu' quam hinc abeo, savium.
PH. Siquidem hercle mihi regnum detur, numquam id potius persequar.
Quando ego te videbo? PL. Em istoc verbo vindictam para:
si amas, eme, ne rogites, facito ut pretio pervincas tuo.
Bene vale. -- PH. Iamne ego relinquor? Pulchre, Palinure, occidi.
PA. Egoquidem, qui et vapulando et somno pereo. PH. Sequere me. --
ACTUS II
CAPPADOX PALINURUS
CA. Migrare certumst iam nunc e fano foras,
quando Aesculapi ita sentio sententiam
ut qui me nihili faciat nec salvom velit.
Valetudo decrescit, adcrescit labor;
nam iam quasi zona liene cinctus ambulo,
geminos in ventre habere videor filios.
Nil metuo nisi medius disrumpar miser.
PA. Si recte facias, Phaedrome, auscultes mihi
atque istam exturbes ex animo aegritudinem.
Paves parasitus quia non rediit Caria:
adferre argentum credo; nam si non ferat,
tormento non retineri potuit ferreo
quin reciperet se huc essum ad praesepem suam.
CA. Quis hic est qui liquitur? PA. Quoiam vocem ego audio?
CA. Estne hic Palinurus Phaedromi? PA. Quis hic est homo
cum conlativo ventre atque oculis herbeis?
De forma novi, de colore non queo
novisse. Iam iam novi: leno est Cappadox.
Congrediar. CA. Salve, Palinure. PA. O scelerum caput,
salveto. Quid agis? CA. Vivo. PA. Nempe ut dignus es?
Sed quid tibi est? CA. Lien enicat, renes dolent,
pulmones distrahuntur, cruciatur iecur,
radices cordis pereunt, hirae omnes dolent.
PA. Tum te igitur morbus agitat hepatiarius.
CA. Facile est miserum inridere. PA. Quin tu aliquot dies
perdura, dum intestina exputescunt tibi,
nunc dum salsura sat bonast: si id feceris,
venire poteris intestinis vilius.
CA. Lien dierectust. PA. ambula, id lieni optumumst.
CA. Aufer istaec, quaeso, atque hoc responde quod rogo.
Potin coniecturam facere, si narrem tibi
hac nocte quod ego somniavi dormiens?
PA. Vah! Solus hic homost qui sciat divinitus.
Quin coniectores a me consilium petunt:
quod eis respondi, ea omnes stant sententia.
COCUS PALINURUS CAPPADOX PAEDROMUS
CO. Palinure, quid stas? Quin depromuntur mihi
quae opu' sunt, parasito ut sit paratum prandium
quom veniat? PA. Mane sis, dum huic conicio somnium.
CO. Tute ipse, si quid somniasti, ad me refers.
PA. Fateor. CO. Abi, deprome. PA. Age tu interea huic somnium
narra, meliorem quam ego sum suppono tibi.
Nam quod scio omne ex hoc scio. CA. Operam ut det. PA. Dabit. --
CA. FAcit hic quod pauci, ut sit magistro | opsequens.
Da mihi igitur operam. CO. Tam etsi non novi, dabo.
CA. Hac nocte in somnis visus sum viderier
procul sedere longe a me Aesculapium,
neque eum ad me adire neque me magni pendere
visumst. CO. Item alios deos facturos scilicet:
sane illi inter se congruont concorditer.
Nihil est mirandum melius si nihil fit tibi,
namque incubare satius te fuerat Iovi,
qui tibi auxilio in iure iurando fuit.
CA. Siquidem incubare velint qui peiieraverint,
locu' non praeberi potis est in Capitolio.
CO. Hoc animum advorte: pacem ab Aesculapio
petas, ne forte tibi eveniat magnum malum,
quod in quiete tibi portentumst. CA. Bene facis.
Ibo atque orabo. -- CO. Quae res male vortat tibi! --
PA. Pro di inmortales, quem conspicio? Quis illic est?
Estne parasitus qui missust in Cariam?
Heus Phaedrome, exi, exi, exi, inquam, ocius!
PH. Quid istic clamorem tollis? PA. Parasitum tuom
video currentem ellum usque in platea ultuma.
Hinc auscultemus quid agat. PH. Sane censeo.
CURCULIO PHAEDROMUS PALINURUS
CU. Date viam mihi, noti [atque] ignoti, dum ego hic officium meum
facio: fugite omnes, abite et de via secedite,
ne quem in cursu capite aut cubito aut pectore offendam aut genu.
Ita nunc subito, propere et celere obiectumst mihi negotium,
nec ‹usquam› quisquamst tam opulentus, qui mihi opsistat in via,
nec strategus nec tyrannus quisquam nec agoranomus
nec demarchus nec comarchus nec cum tanta gloria,
quin cadat, quin capite sistat in via de semita.
Tum isti Graeci palliati, capite operto qui ambulant,
qui incedunt suffarcinati cum libris, cum sportulis,
constant, conferunt sermones inter sese drapetae,
opstant, opsistunt, incedunt cum suis sententiis,
quos semper videas bibentes esse in thermopolio,
ubi quid surrupuere: operto capitulo calidum bibunt,
tristes atque ebrioli incedunt: eos ego si offendero,
ex unoquoque eorum crepitum exciam polentarium.
Tum isti qui ludunt datatim servi scurrarum in via,
et datores et factores omnis subdam sub solum.
Proin sese domi contineant, vitent infortunio.
PH. Recte hic monstrat, si imperare possit. Nam ita nunc mos viget,
ita nunc servitiumst: profecto modus haberi non potest.
CU. Ecquis est qui mihi commonstret Phaedromum genium meum?
Ita res subita est, celeriter mi hoc homine convento est opus.
PA. Te ille quaerit. PH. Quid si adeamus? Heus Curculio, te volo.
CU. Quis vocat? Quis nominat me? PH. Qui te conventum cupit.
CU. Hau magis cupis quam ego te cupio. PH. O mea opportunitas,
Curculio exoptate, salve. CU. Salve. PH. Salvom gaudeo
te advenire. Cedo tuam mi dexteram. Ubi sunt spes meae?
Eloquere, opsecro hercle. CU. Eloquere, te opsecro, ubi sunt meae?
PH. Quid tibist? CU. Tenebrae oboriuntur, genua inedia succidunt.
PH. Lassitudine hercle credo. CU. Retine, retine me, opsecro.
PH. Viden ut expalluit? Datin isti sellam, ubi adsidat, cito
et aqualem cum aqua? Properatin ocius? CU. Animo male est.
PH. Vin aquam? CU. Si frustulenta est, da, opsecro hercle, opsorbeam.
PA. Vae capiti tuo! CU. Opsecro hercle, facite ventum ut gaudeam.
PA. Maxume. CU. Quid facitis, quaeso? PA. Ventum. CU. Nolo equidem mihi
fieri ventulum. PH. Quid igitur [vis]? CU. Esse, ut ventum gaudeam.
PA. Iuppiter te dique perdant! CU. Perii, prospicio parum,
gramarum habeo dentes plenos, lippiunt fauces fame,
ita cibi vacivitate venio lassis lactibus.
PH. Iam edes aliquid. CU. Nolo hercle aliquid: certum quam aliquid mavolo.
PA. Immo si scias reliquiae quae sint! CU. Scire nimi' lubet
ubi sient, nam illis conventis sane opus est meis dentibus.
PH. Pernam, abdomen, sumen suis, glandium. -- CU. Ain tu omnia haec?
In carnario fortasse dicis. PH. Immo in lancibus,
quae tibi sunt parata, postquam scimus venturum. CU. Vide
ne me ludas. PH. Ita me amabit quam ego amo ut ego hau mentior.
Sed, quod te misi, nihil sum certior. CU. Nihil attuli.
PH. Perdidisti me. CU. Invenire possum, si mihi operam datis.
Postquam tuo iussu profectus sum, perveni in Cariam,
video tuom sodalem, argenti rogo uti faciat copiam.
Scires velle gratiam tuam, noluit frustrarier,
ut decet velle hominem amicum amico atque opitularier:
respondit mihi paucis verbis, atque adeo fideliter,
quod tibi est item sibi esse, magnam argenti -- inopiam.
PH. Perdis me tuis dictis. CU. Immo servo et servatum volo.
Postquam mihi responsumst, abeo ab illo maestus ad forum
med illo frustra advenisse. Forte aspicio militem.
Adgredior hominem, saluto adveniens. "Salve" inquit mihi,
prendit dexteram, seducit, rogat quid veniam Cariam;
dico me illo advenisse animi caussa. Ibi me interrogat,
ecquem in Epidauro Lyconem tarpezitam noverim.
Dico me novisse. "Quid? Lenonem Cappadocem?" Adnuo
visitasse. "Sed quid eum vis?" "Quia de illo emi virginem
triginta minis, vestem, aurum; et pro is decem eo accedunt minae."
"Dedisti tu argentum?" inquam. "Immo apud tarpezitam situm est
illum quem dixi Lyconem, atque ei mandavi, qui anulo
meo tabellas opsignatas attulisset, ut daret
operam ut mulierem a lenone cum auro et veste abduceret."
Postquam hoc mihi narravit, abeo ab illo. Revocat me ilico,
vocat me ad cenam; religio fuit, denegare nolui.
"Quid si abeamus, [ac] decumbamus?" inquit. Consilium placet:
"Neque diem decet demorari, neque nocti nocerier."
"Omnis res paratast." "Et nos, quibu' paratum est, adsumus."
Postquam cenati atque adpoti, talos poscit sibi in manum,
provocat me in aleam, ut ego ludam: pono pallium;
ille suom anulum opposivit, invocat Planesium.
PH. Meosne amores? CU. Tace parumper. Iacit volturios quattuor.
Talos arripio, invoco almam meam nutricem | Herculem,
iacto basilicum; propino magnum poclum: ille ebibit,
caput deponit, condormiscit. Ego ei subduco anulum,
deduco pedes de lecto clam, ne miles sentiat.
Rogant me servi quo eam: dico me ire quo saturi solent.
Ostium ubi conspexi, exinde me ilico protinam dedi.
PH. Laudo. CU. Laudato quando illud quod cupis ecfecero.
Eamus nunc intro ut tabellas consignemus. PH. Num moror?
CU. Atque aliquid prius opstrudamus, pernam, sumen, glandium.
Haec sunt ventris stabilimenta, pane et assa bubula,
poculum grande, aula magna, ut sati' consilia suppetant.
Tu tabellas consignato, hic ministrabit, ego edam.
Dicam quem ad modum conscribas. Sequere me hac intro. PH. Sequor. --
ACTUS III
LYCO CURCULIO CAPPADOX
LY. Beatus videor: subduxi ratiunculam,
quantum aeris mihi sit quantumque alieni sit:
dives sum, si non reddo eis quibu' debeo;
Si reddo illis quibu' debeo, plus † alieni † est.
Verum hercle vero quom belle recogito,
si magi' me instabunt, ad praetorem sufferam.
Habent nunc morem plerique argentarii
ut alius alium poscant, reddant nemini,
pugnis rem solvant, si quis poscat carius.
Qui homo mature quaesivit pecuniam,
nisi eam mature parsit, mature essurit.
Cupio aliquem ‹mi› emere puerum qui usurarius
nunc mihi quaeratur. Usus est pecunia.
CU. Nil tu me saturum monueris. Memini et scio.
Ego hoc ecfectum lepide tibi tradam. Tace.
Edepol ne ego hic med intus explevi probe,
et quidem reliqui in ventre cellae uni locum,
ubi reliquiarum reliquias reconderem.
Quis hic est operto capite qui Aesculapium
salutat? Attat, quem quaerebam! Sequere me.
Simulabo quasi non noverim. Heus tu, te volo!
LY. Unocule, salve. CU. Quaeso, deridesne me?
LY. De Coculitum prosapia te esse arbitror,
nam i sunt unoculi. CU. Catapulta hoc est ictum mihi
apud Sicyonem. LY. Nam quid id refert mea,
an aula quassa cum cinere ecfossus siet?
CU. Superstitiosus hicquidem est, vera praedicat;
nam | illaec catapultae ad me crebro commeant.
Adulescens, ob rem publicam hoc intus mihi
quod insigne habeo, quaeso ne me incomities.
LY. Licetne inforare, si incomitiare non licet?
CU. Non inforabis me quidem, nec mihi placet
tuom profecto nec forum nec comitium.
Sed hunc quem quaero commostrare si potes,
inibis a me solidam et grandem gratiam.
Lyconem quaero tarpezitam. LY. Dic mihi,
quid eum nunc quaeris? Aut quoiati's? CU. Eloquar.
Ab Therapontigono Platagidoro milite.
LY. Novi edepol nomen, nam mihi istoc nomine,
dum scribo, explevi totas ceras quattuor.
Sed quid Lyconem quaeris? CU. Mandatumst mihi
ut has tabellas ad eum ferrem. LY. Quis tu homo's?
CU. Libertus illius, quem omnes Summanum vocant.
LY. Summane, salve. Qui Summanu's? Fac sciam.
CU. Quia vestimenta, ubi obdormivi ebrius,
summano, ob eam rem me omnes Summanum vocant.
LY. Alibi te meliust quaerere hospitium tibi:
apud me profecto nihil est Summano loci.
Sed istum quem quaeris ego sum. CU. Quaeso, tune is es,
Lyco tarpezita? LY. Ego sum. CU. Multam me tibi
salutem iussit Therapontigonus dicere,
et has tabellas dare me iussit. LY. Mihin? CU. Ita.
Cape, signum nosce. Nostin? LY. Quidni noverim?
Clupeatus elephantum ubi machaera diligit.
CU. Quod isti scriptum est, id te orare iusserat
profecto ut faceres, suam si velles gratiam.
LY. Concede, inspiciam quid sit scriptum. CU. Maxume,
tuo arbitratu, dum auferam aps te id quod peto.
LY. "Miles Lyconi | in Epidauro | hospiti
suo Therapontigonus Platagidorus plurumam
salutem dicit." CU. Meus hic est, hamum vorat.
LY. "Tecum oro et quaeso, qui has tabellas adferet
tibi, ut ei detur quam istic emi virginem,
quod te praesente isti egi teque interprete,
et aurum et vestem. Iam scis ut convenerit:
argentum des lenoni, huic des virginem."
Ubi ipsus? Qur non venit? CU. Ego dicam tibi:
quia nudiustertius venimus in Cariam
ex India; ibi nunc statuam volt dare auream
solidam faciundam ex auro Philippo, quae siet
septempedalis, factis monumentum suis.
LY. Quam ob rem istuc? CU. Dicam. Quia enim Persas, Paphlagonas,
Sinopas, Arabes, Caras, Cretanos, Syros,
Rhodiam atque Lyciam, Perediam et Perbibesiam,
Centauromachiam et Classiam Unomammiam,
Libyamque oram ‹omnem›, omnem Conterebromniam,
dimidiam partem nationum usque omnium
subegit solus intra viginti dies.
LY. Vah! CU. Quid mirare? LY. Quia enim in cavea si forent
conclusi, itidem ut pulli gallinacei,
itidem non potuere uno anno circumirier.
Credo hercle te esse ab illo, nam ita nugas blatis.
CU. Immo etiam porro, si vis, dicam. LY. Nil moror.
Sequere hac, te apsolvam qua advenisti gratia.
Atque eccum video. Leno, salve. CA. Di te ament.
LY. Quid hoc quod ad te venio? CA. Dicas quid velis.
LY. Argentum accipias, cum illo mittas virginem.
CA. Quid quod iuratus sum? LY. Quid id refert tua,
dum argentum accipias? CA. Qui monet quasi adiuvat.
Sequimini. CU. Leno, cave | in te sit mora mihi. --
ACTUS IV
CHORAGUS
CH. Edepol nugatorem lepidum lepide hunc nanctust Phaedromus.
Halophantam an sycophantam magis esse dicam nescio.
Ornamenta quae locavi metuo ut possim recipere;
quamquam cum istoc mihi negoti nihil est: ipsi Phaedromo
credidi; tamen adservabo. Sed dum hic egreditur foras
commonstrabo quo in quemque hominem facile inveniatis loco,
ne nimio opere sumat operam si quem conventum velit,
vel vitiosum vel sine vitio, vel probum vel inprobum.
Qui peiiurum convenire volt hominem ito in comitium;
qui mendacem et gloriosum, apud Cloacinae sacrum,
dites, damnosos maritos sub basilica quaerito.
Ibidem erunt scorta exoleta quique stipulari solent;
symbolarum conlatores apud forum piscarium.
In foro infumo boni homines atque dites ambulant;
in medio propter canalem, ibi ostentatores meri;
confidentes garrulique et malivoli supra lacum,
qui alteri de nihilo audacter dicunt contumeliam
et qui ipsi sat habent quod in se possit vere dicier.
Sub veteribus, ibi sunt qui dant quique accipiunt faenore.
Pone aedem Castoris, ibi sunt subito quibu' credas male.
In Tusco vico, ibi sunt homines qui ipsi sese venditant.
In Velabro vel pistorem vel lanium vel haruspicem
vel qui ipsi vortant vel qui aliis ubi vorsentur praebeant.
[Dites, damnosos maritos apud Leucadiam | Oppiam.]
Sed interim fores crepuere: linguae moderandum est mihi. --
CURCULIO CAPPADOX LYCO
CU. I tu prod', virgo: non queo quod pone me est servare.
Et aurum et vestem omnem suam esse aiebat quam haec haberet.
CA. Nemo it infitias. CU. At tamen meliusculum est monere.
LY. Memento promisisse te, si quisquam hanc liberali
caussa manu adsereret, mihi omne argentum redditum eiri,
minas triginta. CA. Meminero, de istoc quietus esto.
Et nunc idem dico. CU. † Et † commeminisse ego haec volam te.
CA. Memini, et mancupio tibi dabo. CU. Egon ab lenone quicquam
mancupio accipiam, quibu' sui nihil est nisi una lingua
qui abiurant si quid creditum est? Alienos mancupatis,
alienos manu emittitis alienisque imperatis,
nec vobis auctor ullus est nec vosmet estis ulli.
Item genus est lenonium inter homines meo quidem animo
ut muscae, culices, cimices pedesque pulicesque:
odio et malo et molestiae, bono usui estis nulli,
nec vobiscum quisquam in foro frugi consistere audet;
qui constitit, culpant eum, conspicitur, vituperatur,
eum rem fidemque perdere, tam etsi nil fecit, aiunt.
LY. Edepol lenones meo animo novisti, lusce, lepide.
CU. Eodem hercle vos pono et paro: parissumi estis hibus:
hi saltem in occultis locis prostant, vos in foro ipso;
vos faenori, hi male suadendo et lustris lacerant homines.
Rogitationes plurumas propter vos populus scivit,
quas vos rogatas rumpitis; aliquam reperitis rimam;
quasi aquam ferventem frigidam esse, ita vos putatis leges.
LY. Tacuisse mavellem. CA. Hau male meditate maledicax es.
CU. Indignis si male dicitur, male dictum id esse dico,
verum si dignis dicitur, bene dictumst meo quidem animo.
Ego mancupem te nil moror nec lenonem alium quemquam.
Lyco, numquid vis? LY. Bene vale. CU. Vale. CA. Heus tu! Tibi ego dico.
CU. Eloquere, quid vis? CA. Quaeso ut hanc cures bene siet isti.
Bene ego istam eduxi meae domi et pudice. CU. Si huius miseret,
ecquid das qui bene sit? CA. Malum. CU. Tibi opust [hoc] qui te procures.
CA. Quid stulta ploras? Ne time, bene hercle vendidi ego te;
fac sis bonae frugi sies, sequere istum bella belle.
LY. Summane, numquid nunciam me vis? CU. Vale atque salve,
nam et operam et pecuniam benigne praebuisti.
LY. Salutem multam dicito patrono. CU. Nuntiabo. --
LY. Numquid vis, leno? CA. Istas minas decem, qui me procurem,
dum melius sit mi, des. LY. Dabuntur, cras peti iubeto. --
CA. Quando bene gessi rem, volo hic in fano supplicare.
Nam illam minis olim decem puellam parvolam emi,
sed eum qui mihi illam vendidit numquam postilla vidi;
periisse credo. Quid id mea refert? Ego argentum habeo.
Quoi homini di sunt propitii, lucrum ei profecto obiciunt.
Nunc rei divinae operam dabo. Certumst bene me curare. --
THERAPONTIGONUS LYCO
TH. Non ego nunc mediocri incedo iratus iracundia,
sed eapse illa qua excidionem facere condidici oppidis.
Nunc nisi tu mihi propere properas dare iam triginta minas,
quas ego apud te deposivi, vitam propera ponere.
LY. Non edepol nunc ego te mediocri macto infortunio,
sed eopse illo quo mactare soleo quoi nil debeo.
TH. Ne te mihi facias ferocem aut supplicare censeas.
LY. Nec tu me quidem umquam subiges, redditum ut reddam tibi,
nec daturus sum. TH. Idem ego istuc quom credebam credidi,
te nihil esse redditurum. LY. Qur nunc a me igitur petis?
TH. Scire volo quoi reddidisti. LY. Lusco liberto tuo,
is Summanum se vocari dixit, ei reddidi.
Qui has tabellas opsignatas attulit, quas tu mihi --
TH. Quos tu mihi luscos libertos, quos Summanos somnias?
Nec mihi quidem libertus ullust. LY. Faci' sapientius
quam pars lenonum, libertos qui habent et eos deserunt.
TH. Quid nunc? LY. Quod mandasti feci, tui honoris gratia,
quom qui signum ad me attulisset, nuntium ne spernerem.
TH. Stultior stulto fuisti, qui is tabellis crederes.
LY. Quis res publica et privata geritur, nonne is crederem?
Ego abeo, tibi res solutast recte. Bellator, vale.
TH. Quid, valeam? LY. At tu aegrota aetatem, si lubet, per me quidem. --
TH. Quid ego nunc faciam? Quid refert me fecisse regibus
ut mi oboedirent, si hic me hodie umbraticus deriserit?
CAPPADOX THERAPONTIGONUS
CA. Quoi homini di sunt propitii, ei non esse iratos puto.
Postquam rem divinam feci, venit in mentem mihi,
ne tarpezita exsulatum abierit, argentum ut petam,
ut ego potius comedim quam ille. TH. Iusseram salvere te.
CA. Therapontigone Platagidore, salve; salvos quom advenis
in Epidaurum, hic hodie apud me -- numquam delinges salem.
TH. Bene vocas, verum locata res est -- ut male sit tibi.
Sed quid agit meum mercimonium apud te? CA. Nil apud me quidem.
Ne facias testis, neque equidem debeo quicquam. TH. Quid est?
CA. Quod fui iratus, feci. TH. Reddin an non virginem,
priu' quam te huic meae machaerae obicio, mastigia?
CA. Vapulare ego te vehementer iubeo: ne me territes.
Illa abductast, tu auferere hinc a me, si perges mihi
male loqui, profecto, quoi ego nisi malum nil debeo.
TH. Mihin malum minitare? CA. Atque edepol non minitabor, sed dabo,
si perges molestus esse. TH. Leno minitatur mihi,
meaeque pugnae proeliares plurumae optritae iacent?
At ita me machaera et clupeus * * * ‹meus›
bene iuvent pugnantem in acie: nisi mi virgo redditur,
iam ego te faciam ut hic formicae frustillatim differant.
CA. At ita me volsellae, pecten, speculum, calamistrum meum
bene me amassint meaque axitia linteumque extersui,
ut ego tua magnufica verba neque istas tuas magnas minas
non pluris facio quam ancillam meam quae latrinam lavat.
Ego illam reddidi qui argentum a te attulit. TH. Quis is est homo?
CA. Tuom libertum sese aiebat esse Summanum. TH. Meum?
Attat! Curculio hercle verba mihi dedit, quom cogito.
Is mihi anulum surrupit. CA. Perdidistin tu anulum?
Miles pulchre centuriatus est expuncto in manipulo.
TH. Ubi nunc Curculionem inveniam? CA. In tritico facillume,
vel quingentos curculiones pro uno faxo reperias.
Ego abeo, vale atque salve. -- TH. Male vale, male sit tibi!
Quid ego faciam? Maneam an abeam? Sicin mihi esse os sublitum?
Cupio dare mercedem qui illunc ubi sit commonstret mihi.
ACTUS V
CURCULIO
CU. Antiquom poëtam audivi scripsisse in tragoedia
mulieres duas peiores esse quam unam. Res itast.
Verum mulierem peiorem quam haec amica est Phaedromi
non vidi neque audivi, neque pol dici nec fingi potest
peior [quam haec est]: quae ubi med hunc habere conspicatast anulum
rogat unde habeam. "Quid id tu quaeris?" "Quia mi quaesitost opus."
Nego me dicere. Ut eum eriperet, manum arripuit mordicus.
Vix foras me abripui atque ecfugi. Apage istam caniculam!
PLANESIUM PHAEDROMUS CURCULIO THERAPONTIGONUS
PL. Phaedrome, propera. PH. Quid properem? PL. Parasitum ne amiseris.
Magna res est. CU. Nulla est mihi, nam quam habui apsumpsi celeriter.
PH. Teneo. Quid negotist? PL. Rogita unde istunc habeat anulum.
Pater istum meu' gestitavit. CU. At mea -- matertera.
PL. Mater ei utendum dederat. CU. Pater vero is rusum tibi.
PL. Nugas garris. CU. Soleo, nam propter eas vivo facilius.
PL. Quid nunc? Opsecro, parentes ne meos mihi prohibeas.
CU. Quid ego? Sub gemmane apstrusos habeo tuam matrem et patrem?
PL. Libera ego sum nata. CU. Et alii multi qui nunc serviunt.
PH. Enim vero irascor. CU. Dixi equidem tibi unde ad me hic pervenerit.
Quotiens dicendum est? Elusi militem, inquam, in alea.
TH. Salvos sum, eccum quem quaerebam. Quid agis, bone vir? CU. Audio.
Si vis tribu' bolis vel in chlamydem. TH. Quin tu is in malam crucem
cum bolis, cum bullis? Redde etiam argentum aut virginem.
CU. Quod argentum, quas tu mihi triccas narras? Quam tu virginem
me reposcis? TH. Quam ab lenone abduxti hodie, scelu' viri.
CU. Nullam abduxi. TH. Certe eccistam video. PH. Virgo haec libera est.
TH. Mean ancilla libera ut sit, quam ego numquam emisi manu?
PH. Quis tibi hanc dedit mancupio? Aut unde emisti? Fac sciam.
TH. Egoquidem pro istac rem solvi ab tarpezita meo:
quam ego pecuniam quadruplicem aps te et lenone auferam.
PH. Qui scis mercari furtivas atque ingenuas virgines,
ambula in ius. TTH. Non eo. PH. Licet te antestari? CU. Non licet.
PH. Iuppiter te, †male† perdat, intestatus vivito;
at ego, quem licet, te. Accede huc. TH. Servom antestari? CU. Vide.
Em ut scias me liberum esse! Ergo ambula in ius. TH. Em tibi!
CU. O cives, cives! TH. Quid clamas? PH. Quid tibi istum tactio est?
TH. Quia mi lubitum est. PH. Accede huc tu, ego illum tibi dedam, tace.
PL. Phaedrome, opsecro, serva me. PH. Tamquam me et genium meum.
Miles, quaeso uti mihi dicas unde illum habeas anulum,
quem parasitus hic te elusit. PL. Per tua genua te opsecro
ut nos facias certiores. TH. Quid istuc ad vos attinet?
Quaeritas chlamydem et machaeram hanc unde ad me pervenerit.
CU. Ut fastidit gloriosus! TH. Mitte istum, ego dicam omnia.
CU. Nihil est quod ille dicit. PL. Fac me certiorem, opsecro.
TH. Ego dicam, surge. Hanc rem agite atque animum advortite.
Pater meum habuit Periplanes † Planesium †
is priu' quam moritur mihi dedit tamquam suo,
ut aequom fuerat, filio. -- PL. Pro Iuppiter!
TH. Et isto me heredem fecit. PL. ‹O› Pietas mea,
serva me, quando ego te servavi sedulo.
Frater mi, salve. TH. Qui credam ego istuc? Cedo,
si vera memoras, quae fuit mater tua?
PL. Cleobula. TH. Nutrix quae fuit? PL. Archestrata.
Ea me spectatum tulerat per Dionysia.
Postquam illo ventum est, iam, ut me conlocaverat,
exoritur ventus turbo, spectacla ibi ruont,
ego pertimesco: [tum] ibi me nescioquis arripit
timidam atque pavidam, nec vivam nec mortuam.
Nec quo me pacto apstulerit possum dicere.
TH. Memini istanc turbam fieri. Sed tu dic mihi,
ubi is est homo qui te surrupuit? PL. Nescio.
Verum hunc servavi semper mecum una anulum;
cum hoc olim perii. TH. Cedo ut inspiciam. CU. Sanan es,
quae isti committas? PL. Sine modo. TH. Pro Iuppiter!
Hic est quem ego tibi misi natali die.
Tam facile novi quam me. Salve, mea soror.
PL. Frater mi, salve. PH. Deos volo bene vortere
istam rem vobis. CU. Et ego nobis omnibus:
tu ut hodie adveniens cenam des sororiam,
hic nuptialem cras dabit. Promittimus.
PH. Tace tu. CU. Non taceo, quando res vortit bene.
Tu istanc desponde huic, miles. Ego dotem dabo.
TH. Quid dotis? CU. Egone? Ut semper, dum vivat, me alat.
Verum hercle dico. TH. Me lubente feceris.
Et leno hic debet nobis triginta minas.
PH. Quam ob rem istuc? TH. Quia illic ita repromisit mihi:
si quisquam hanc liberali adseruisset manu,
sine controvorsia omne argentum reddere.
Nunc eamus ad lenonem. CU. Laudo. PH. Hoc priu' volo,
meam rem agere. TH. Quid id est? PH. Ut mihi hanc despondeas.
CU. Quid cessas, miles, hanc huic uxorem dare?
TH. Si haec volt. PL. Mi frater, cupio. TH. Fiat. CU. Bene facis.
PH. Spondesne, miles, mihi hanc uxorem? TH. Spondeo.
CU. Et ego hoc idem unum: spondeo. TH. Lepide facis.
Sed eccum lenonem, incedit, thensaurum meum.
CAPPADOX THERAPONTIGONUS PHAEDROMUS PLANEISUM
CA. Argentariis male credi qui aiunt, nugas praedicant:
nam et bene et male credi dico; id adeo ego hodie expertu' sum.
Non male creditur qui numquam reddunt, sed prosum perit.
Velut decem minas dum solvit, omnis mensas transiit.
Postquam nil fit, clamore hominem posco: ille in ius me vocat;
pessume metui ne mihi hodie apud praetorem solveret.
Verum amici compulerunt: reddit argentum domo.
Nunc demum properare certumst. TH. Heus tu, leno, te volo!
PH. Et ego te volo. CA. At ego vos nolo ambos. TH. Sta sis ilico.
PH. Atque argentum propere propera vomere. CA. Quid mecum est tibi?
Aut tibi? TH. Quia ego ex te hodie faciam pilum catapultarium
atque ita te nervo torquebo, itidem ut catapultae solent.
PH. Delicatum te hodie faciam, cum catello ut accubes,
ferreo ego dico. CA. At ego vos ambo in robusto carcere
ut pereatis. PH. Collum opstringe, abduce istum in malam crucem.
TH. Quidquid est, ipse ibit potius. CA. Pro deum atque hominum fidem!
Hocine pacto indemnatum atque intestatum me abripi?
Opsecro, Planesium, et te, Phaedrome, auxilium ut feras.
PL. Frater, opsecro te, noli hunc condemnatum perdere.
Bene et pudice me domi habuit. TH. Hau voluntate id sua:
Aesculapio huic habeto, quom pudica es, gratiam;
nam si is valuisset, iam pridem quoquo posset mitteret.
PH. Animum advortite ‹hoc›, si possum hoc inter vos componere.
Mitte istunc. Accede huc, leno. Dicam meam sententiam,
siquidem voltis quod decrero facere. TH. Tibi permittimus.
CA. Dum quidem hercle ita iudices, ne quisquam a me argentum auferat.
TH. Quodne promisti? CA. Qui promisi? PH. Lingua. CA. Eadem nunc nego.
Dicendi, non rem perdendi gratia haec nata est mihi.
PH. Nihil agit, collum opstringe homini. CA. Iam iam faciam ut iusseris.
TH. Quando vir bonus es, responde quod rogo. CA. Roga quod lubet.
TH. Promistin, si liberali quisquam hanc adsereret manu,
te omne argentum redditurum? CA. Non commemini dicere.
TH. Quid? Negas? CA. Nego hercle vero. Quo praesente? Quo in loco?
TH. Me ipso praesente et Lycone tarpezita. CA. Non taces?
TH. Non taceo. CA. Non ego te flocci facio; ne me territes.
TH. Me ipso praesente et Lycone factum est. PH. Sati' credo tibi.
Nunc adeo, ut tu scire possis, leno, meam sententiam:
libera haec est, hic huius frater est, haec autem illius soror,
haec mihi nubet: tu huic argentum redde. Hoc iudicium meum est.
TH. Tu autem in nervo iam iacebis, nisi mi argentum redditur.
CA. Hercle istam rem iudicasti perfidiose, Phaedrome.
Et tibi oberit et te, miles, di deaeque perduint.
Tu me sequere. TH. Quo sequar te? CA. Ad tarpezitam meum
ad praetorem. Nam inde rem solvo omnibus quibu' debeo.
TH. Ego te in nervom, haud ad praetorem hinc rapiam, ni agentum refers.
CA. Ego te vehementer perire cupio, ne tu [me] nescias.
TH. Itane vero? CA. Ita hercle vero. TH. Novi ego hos pugnos meos.
CA. Quid tum? TH. "Quid tum?" rogitas? Hisce ego, si tu me inritaveris,
placidum te hodie reddam. CA. Age ergo, recipe. ‹TH. At› actutum. CA. licet.
PH. Tu, miles, apud me cenabis. Hodie fient nuptiae;
quae res bene vortat mi et vobis! Spectatores, plaudite.