Āt nŏvă Rōmŭlĕūm cārpēbāt cūră sĕnātūm,
quīs trĕpĭdās gēntēs Mārtēmquĕ sŭbīrĕt Hĭbērūm
āttrītīs rēbūs. gĕmĭnūs iăcĕt hōstĕ sŭpērbō
Scīpĭŏ, bēllĭgĕrī, Māvōrtĭă pēctŏră, frātrēs.
hīnc mĕtŭs, īn Tўrĭās nē iām Tārtēssĭă lēgēs
cōncēdāt tēllūs prŏpĭōrăquĕ bēllă păvēscāt.
ānxĭă tūrbă pătrūm quāssō mĕdĭcāmĭnă maēstī
īmpĕrĭō cīrcūmspēctānt dīvōsquĕ prĕcāntūr
quī lăcĕrīs aūsīt dūctōr sūccēdĕrĕ cāstrīs.
Ābstērrēt iŭvĕnēm pătrĭōs pătrŭīquĕ pĭārĕ
ōptāntēm mānēs trīstī cōntērrĭtă lūctū
ēt rĕpŭtāns ānnōs cōgnātō sānguĭnĕ tūrbă.
sī gēntēm pĕtăt īnfaūstam, īntēr būstă sŭōrūm
dēcērtāndum hōstī, quī frēgĕrĭt ārmă dŭōrūm,
quī cōnsūltă, dŭcum āc flāgrēt mĕlĭōrĕ Grădīvō.
nēc prōmptūm tĕnĕrīs īmmānĭă bēllă lăcērtīs
mōlīrī rĕgĭmēnquĕ rŭdī dēpōscĕre ĭn aēvō.
Hās laūrī rĕsĭdēns iŭvĕnīs vĭrĭdāntĕ sŭb ūmbrā
aēdĭbŭs ēxtrēmīs vōlvēbāt pēctŏrĕ cūrās,
cūm sŭbĭto ādsīstūnt dēxtrā laēvāquĕ pĕr aūrās
āllāpsae, haūd paūlūm mōrtālī māiŏr ĭmāgŏ,
hīnc Vīrtūs, īllīnc vīrtūti ĭnĭmīcă Vŏlūptās.
āltĕra Ăchaēmĕnĭūm spīrābāt vērtĭce ŏdōrēm
āmbrŏsĭās dīffūsă cŏmās ēt vēstĕ rĕfūlgēns
ōstrūm quā fūlvō Tўrĭūm sūffūdĕrăt aūrō;
frōntĕ dĕcōr quaēsītŭs ăcū, lāscīvăquĕ crēbrās
āncĭpĭtī mōtū iăcĭēbānt lūmĭnă flāmmās.
āltĕrĭūs dīspār hăbĭtūs: frōns hīrtă nĕc ūmquām
cōmpŏsĭtā mūtātă cŏmā, stāns vūltŭs, ĕt ōrĕ
īncēssūquĕ vĭrō prŏpĭōr laētīquĕ pŭdōrīs
cēlsa ŭmĕrōs nĭvĕaē fūlgēbāt stāmĭnĕ pāllaē.
Ōccŭpăt īndĕ prĭōr prōmīssīs fīsă Vŏlūptās:
"quīs fŭrŏr hīc, nōn dīgnĕ pŭēr, cōnsūmĕrĕ bēllō
flōrem aēvī? Cānnaēnĕ tĭbī grăvĭōrquĕ pălūdĕ
Maēŏnĭūs Stўgĭā lăcŭs ēxcēssērĕ Pădūsquĕ?
quēm tāndem ād fīnēm bēllāndō fātă lăcēssēs?
tūne ĕtĭām tēmptārĕ părās Ātlāntĭcă rēgnă
Sīdŏnĭāsquĕ dŏmōs? mŏnĕō, cērtārĕ pĕrīclīs
dēsĭne ĕt ārmĭsŏnaē căpŭt ōbiēctārĕ prŏcēllaē.
nī fŭgĭs hōs rītūs, Vīrtūs tē saēvă iŭbēbīt
pēr mĕdĭās vŏlĭtāre ăcĭēs mĕdĭōsquĕ pĕr īgnēs.
haēc pātrēm pătrŭūmquĕ tŭōs, haēc prōdĭgă Paūlūm,
haēc Dĕcĭōs Stўgĭās Ĕrĕbī dētrūsĭt ăd ūndās
dūm cĭnĕrī tĭtŭlūm mĕmŏrāndăquĕ nōmĭnă būstīs
praētēndīt nēc sēnsūraē, quōd gēssĕrĭt, ūmbraē.
āt sī mē cŏmĭtērĕ, pŭēr, nōn līmĭtĕ dūrō
iām tĭbĭ dēcūrrāt cōncēssī tēmpŏrĭs aētās.
haūd ūmquām trĕpĭdōs ābrūmpēt būcĭnă sōmnōs,
nōn glăcĭem Ārctōām, nōn ēxpĕrĭērĕ fŭrēntīs
ārdōrēm Cāncrī nēc mēnsās saēpĕ crŭēntō
grāmĭnĕ cōmpŏsĭtās. ăbĕrūnt sĭtĭs āspĕra ĕt haūstūs
sūb gălĕā pūlvīs plēnīquĕ tĭmōrĕ lăbōrēs.
sēd cūrrēnt ālbūsquĕ dĭēs hōraēquĕ sĕrēnaē,
ēt mōllī dăbĭtūr vīctū spērārĕ sĕnēctām.
quāntās īpsĕ dĕūs laētōs gĕnĕrāvĭt ĭn ūsūs
rēs hŏmĭnī plēnāquĕ dĕdīt bŏnă gaūdĭă dēxtrā!
ātque īdem, ēxēmplār lēnīs mōrtālĭbŭs aēvī,
īmpērtūrbātā plăcĭdūs tĕnĕt ōtĭă mēntĕ.
īlla ĕgŏ sum, Ānchīsaē Vĕnĕrēm Sĭmŏēntĭs ăd ūndās
quaē iūnxī, gĕnĕrīs vōbīs ūnde ēdĭtŭs aūctōr.
īlla ĕgŏ sūm, vērtī sŭpĕrūm quaē saēpĕ părēntēm
nūnc ăvĭs īn fōrmām, nūnc tōrvi īn cōrnŭă taūrī.
hūc ādvērte aūrēs. cūrrīt mōrtālĭbŭs aēvūm,
nēc nāscī bīs pōssĕ dătūr. fŭgĭt hōră, răpītquĕ
Tārtărĕūs tōrrēns āc sēcūm fērrĕ sŭb ūmbrās,
sī qua ănĭmō plăcŭērĕ, nĕgāt. quīs lūcĕ sŭprēmā
dīmīsīssĕ mĕās sērō nōn īngĕmĭt hōrās?"
Pōstquām cōntĭcŭīt fīnīsque ēst āddĭtă dīctīs,
tūm Vīrtūs "quāsnām iŭvĕnēm flōrēntĭbŭs" īnquīt
"pēllĭcĭs īn fraūdēs ānnīs vītaēquĕ tĕnēbrās,
cuī rătĭo ēt māgnaē caēlēstĭă sēmĭnă mēntīs
mūnĕrĕ sūnt cōncēssă dĕūm? mōrtālĭbŭs āltī
quāntūm caēlĭcŏlaē, tāntūndem ănĭmālĭbŭs īstī
praēcēllūnt cūnctīs. trĭbŭīt nāmque īpsă mĭnōrēs
hōs tērrīs Nātūră dĕōs; sēd foēdĕrĕ cērtō
dēgĕnĕrēs tĕnĕbrīs ănĭmās dāmnāvĭt Ăvērnīs.
āt quīs aēthĕrĭī sērvātūr sēmĭnĭs ōrtūs,
caēlī pōrtă pătēt. rĕfĕrām quīd cūnctă dŏmāntēm
Āmphĭtrўōnĭădēn? quīd, cuī, pōst Sērăs ĕt Īndōs
cāptīvō Lībēr cūm sīgnă rĕfērrĕt ăb Eūrō
Caūcăsĕaē cūrrūm dūxērĕ pĕr ōppĭdă tīgrēs?
quīd sūspīrātōs māgno īn dīscrīmĭnĕ naūtīs
Lēdaēōs rĕfĕrām frātrēs vēstrūmquĕ Quĭrīnūm?
nōnnĕ vĭdēs, hŏmĭnum ūt cēlsōs ād sīdĕră vūltūs
sūstŭlĕrīt dĕŭs āc sūblīmĭă fīnxĕrĭt ōră
cūm pĕcŭdēs vŏlŭcrūmquĕ gĕnūs fōrmāsquĕ fĕrārūm
sēgnem ātque ōbscēnām pāssīm strāvīssĕt ĭn ālvūm?
ād laūdēs gĕnĭtūm, căpĭāt sī mūnĕră dīvūm
fēlīx ād laūdēs hŏmĭnūm gĕnŭs. hūc, ăgĕ, paūlūm
āspĭcĕ (nēc lōngē rĕpĕtām), mŏdŏ Rōmă mĭnāntī
īmpār Fīdēnaē cōntēntăquĕ crēscĕre ăsŷlō
quō sēse ēxtŭlĕrīt dēxtrīs; īdem āspĭcĕ, lātē
flōrēntēs quōndām lūxūs quās vērtĕrĭt ūrbēs.
quīppĕ nĕc īră dĕūm tāntūm nēc tēlă nĕc hōstēs,
quāntūm sōlă nŏcēs ănĭmīs īllāpsă, Vŏlūptās.
Ēbrĭĕtās tĭbĭ foēdă cŏmēs, tĭbĭ Lūxŭs ĕt ātrīs
cīrcā tē sēmpēr vŏlĭtāns Īnfāmĭă pēnnīs;
mēcum Hŏnŏr āc Laūdēs ēt laētō Glōrĭă vūltū
ēt Dĕcŭs āc nĭvĕīs Vīctōrĭă cōncŏlŏr ālīs.
mē cīnctūs laūrō prōdūcĭt ăd āstră Trĭūmphūs.
cāstă mĭhī dŏmŭs ēt cēlsō stānt cōllĕ pĕnātēs;
ārdŭă sāxōsō pērdūcīt sēmĭtă clīvō.
āspēr prīncĭpĭō (nĕque ĕnīm mĭhĭ fāllĕrĕ mōs ēst)
prōsĕquĭtūr lăbŏr. ānnītēndum īntrārĕ vŏlēntī,
nēc bŏnă cēnsēndūm, quaē Fōrs īnfīdă dĕdīssĕ
ātque ĕădēm răpŭīssĕ vălēt. mōx cēlsŭs ăb āltō
īnfrā tē cērnēs hŏmĭnūm gĕnŭs. ōmnĭă cōntrā
ēxpĕrĭēndă mănēnt, quām spōndēt blāndă Vŏlūptās.
strāmĭnĕ prōiēctūs dūrō pătĭērĕ sŭb āstrīs
īnsōmnēs nōctēs frīgūsquĕ fămēmquĕ dŏmābīs.
īdēm iūstĭtĭaē cūltōr, quaēcūmquĕ căpēssēs,
tēstēs fāctōrūm stāre ārbītrābĕrĕ dīvōs.
tūnc, quŏtĭēns pătrĭaē rērūmquĕ pĕrīcŭlă pōscēnt,
ārmă fĕrēs prīmūs, prīmūs te īn moēnĭă tōllēs
hōstĭcă nēc fērrō mēntēm vīncērĕ nĕc aūrō.
hīnc tĭbĭ nōn Tўrĭō vĭtĭātās mūrĭcĕ vēstēs
nēc dōnūm dēfōrmĕ vĭrō frāgrāntĭs ămōmī,
sēd dăbŏ, quī vēstrūm saēvō nūnc Mārtĕ fătīgāt
īmpĕrĭūm, sŭpĕrārĕ mănū laūrūmquĕ sŭpērbām
īn grĕmĭō Iŏvĭs ēxcīsīs dēpōnĕrĕ Poēnīs."
Quaē pōstquām cĕcĭnīt sācrātō pēctŏrĕ Vīrtūs,
ēxēmplīs laētūm vūltūque aūdītă prŏbāntēm
cōnvērtīt iŭvĕnēm. sĕd ĕnim īndīgnātă Vŏlūptās
nōn tĕnŭīt vōcēs. "nīl vōs iām dēmŏrŏr ūltrā"
ēxclāmāt; "vĕnĭēnt, vĕnĭēnt mĕă tēmpŏră quōndām,
cūm dŏcĭlīs nōstrīs māgnō cērtāmĭnĕ Rōmă
sērvĭĕt īmpĕrĭīs ĕt hŏnōs mĭhi hăbēbĭtŭr ūnī."
sīc quāssāns căpŭt īn nūbēs sē sūstŭlĭt ātrās.
Āt iŭvĕnīs plēnūs mŏnĭtīs īngēntĭă cōrdĕ
mōlītūr iūssaēquĕ călēt vīrtūtĭs ămōrĕ.
ārdŭă rōstră pĕtīt nūllō fĕră bēllă vŏlēntĕ
ēt grăvĭa āncĭpĭtīs dēpōscīt mūnĕră Mārtīs.
ārrēctī cūnctōrum ănĭmī. pārs lūmĭnă pātrīs,
pārs crēdūnt tōrvōs pătrŭī rĕvĭrēscĕrĕ vūltūs.
sēd quāmquam īnstīnctīs tăcĭtūs tămĕn aēgră pĕrīclī
pēctŏră sūbrēpīt tērrōr, mōlēmquĕ păvēntēs
ēxpēndūnt bēlli, ēt nŭmĕrāt făvŏr ānxĭŭs ānnōs.
Dūmque ĕă cōnfūsō pērcēnsēt mūrmŭrĕ vūlgūs,
ēccĕ pĕr ōblīquūm caēlī squālēntĭbŭs aūrō
ēffūlgēns măcŭlīs fērri īntēr nūbĭlă vīsūs
ānguĭs ĕt ārdēntī rădĭārĕ pĕr āĕră sūlcō
quāque ād caēlĭfĕrī tēndīt plăgă lītŭs Ătlāntīs,
pērlābī rĕsŏnāntĕ pŏlō. bīs tērquĕ cŏrūscūm
āddĭdĭt aūgŭrĭō fūlmēn pătĕr, ēt văgă lātē
pēr sŭbĭtūm mōtō strĕpŭērĕ tŏnītrŭă mūndō.
tūm vērō căpĕre ārmă iŭbēnt gĕnĭbūsquĕ sălūtānt
sūmmīssi aūgŭrĭum: hāc īrēt, quā dūcĕrĕ dīvōs
pērspĭcŭum ēt pătrĭō mōnstrārēt sēmĭtă sīgnō.
Cērtātīm cŏmĭtēs rērūm bēllīquĕ mĭnīstrōs
āgglŏmĕrānt sēse ātque ācrēs sŏcĭārĕ lăbōrēs
ēxpōscūnt, laūdūmquĕ lŏco ēst īsdem ēssĕ sŭb ārmīs.
tūm nŏvă caērŭlĕūm dēscēndīt clāssĭs ĭn aēquōr.
īt cŏmĕs Aūsŏnĭa ātque īn tērrās trānsĭt Hĭbērās,
ūt, cūm saēvă frĕtīs īmmīsīt proēlĭă, Cōrūs
Īsthmōn cūrvātā sūblīmĕ sŭpēriăcĭt ūndā
ēt spūmāntĕ rŭēns pēr sāxă gĕmēntĭă flūctū
Īŏnĭum Aēgaēō mīscēt mărĕ. cēlsŭs ĭn ārmă
ēmĭcăt āc prīmā stāns Scīpĭŏ pūppĕ prŏfātūr:
"dīvĕ trĭdēntĭpŏtēns, cūiūs mărĭa īrĕ pĕr āltă
ōrdīmūr, sī iūstă părō, dēcūrrĕrĕ clāssī
dā, pătĕr, āc nōstrōs nē spērnĕ iŭvārĕ lăbōrēs.
pēr pōntūm pĭă bēllă vĕhō." lĕvĭs īndĕ sĕcūndā
āspīrāns aūrā prōpēllīt cārbăsă flātūs.
iāmque ăgĭlēs, Tŷrrhēnă sŏnānt quā caērŭlă, pūppēs
Aūsŏnĭum ēvāsērĕ lătūs Lĭgŭrūmquĕ cĭtātīs
lītŏră trāmīttūnt prōrīs. hīnc gūrgĭte ăb āltō
tēllūrēm prŏcŭl īrrūmpēntem īn sīdĕră cērnūnt,
āĕrĭās Ālpēs. ōccūrrūnt moēnĭă Grāīs
cōndĭtă Māssĭlĭaē. pŏpŭlīs haēc cīnctă sŭpērbīs,
bārbărŭs īmmānī cūm tērrĭtĕt āccŏlă rītū,
āntīquaē mōrēm pătrĭaē cūltūmque hăbĭtūmquĕ
Phōcăĭs ārmĭfĕrās īntēr tĕnĕt hōspĭtă gēntēs.
hīnc lĕgĭt Aūsŏnĭūs sĭnŭātōs gūrgĭtĕ dūctōr
ānfrāctūs pĕlăgī. nĕmŏrōsō vērtĭcĕ cēlsūs
āppārēt cōllīs, fŭgĭūntque īn nūbĭlă sīlvaē
Pŷrēnēs, tūnc Ēmpŏrĭaē vĕtĕrēsquĕ pĕr ōrtūs
Grāiōrūm vūlgūs, tūnc hōspĭtă Tārrăcŏ Bācchō.
cōnsīdūnt pōrtū. sēcūraē gūrgĭtĕ claūsō
stānt pūppēs, pŏsĭtūsquĕ lăbōr tērrōrquĕ prŏfūndī.
Nōx sĭmĭlēs mōrtī dĕdĕrāt plăcĭdīssĭmă sōmnōs.
vīsă vĭrō stāre ēffĭgĭēs ānte ōră părēntīs
ātque hāc āspēctū tūrbātūm vōcĕ mŏnērĕ:
"nātĕ, sălūs quōndām gĕnĭtōrīs, nātĕ, părēntīs
ēt pōst fātă dĕcūs, bēllōrūm dīră crĕātrīx
ēvāstāndă tĭbī tēllūs, ēt caēdĕ sŭpērbī
dūctōrēs Lĭbўaē caūtā vīrtūtĕ dŏmāndī,
quī sŭă nūnc trīnīs dīdūcūnt āgmĭnă cāstrīs.
sī cōnfērrĕ mănūm lĭbĕāt cŏĕāntquĕ vŏcātaē
hīnc ātque hīnc ăcĭēs, vălĕāt quīs fērrĕ rŭēntēs
tērgĕmĭnā cūm mōlĕ vĭrōs? ābsīstĕ lăbōrĕ
āncĭpĭtī, sēd nēc sēgnīs pŏtĭōră căpēssĕ.
ūrbs cŏlĭtūr Teūcrō quōndām fūndātă vĕtūstō,
nōmĭnĕ Cārthāgō. Tўrĭūs tĕnĕt īncŏlă mūrōs.
ūt Lĭbўaē sŭă, sīc tērrīs mĕmŏrābĭle Hĭbērīs
haēc căpŭt ēst. nōn ūlla ŏpĭbūs cērtāvĕrĭt aūrī,
nōn pōrtū cēlsōvĕ sĭtū, nōn dōtĭbŭs ārvī
ūbĕrĭs aūt ăgĭlī făbrĭcānda ād tēlă vĭgōrĕ.
īnvāde āvērsīs, nāte, hānc dūctōrĭbŭs ūrbēm.
nūlla ăcĭēs fāmaē tāntūm praēdaēvĕ părārīt."
Tālĭă mōnstrābāt gĕnĭtōr prŏpĭūsquĕ mŏnēbāt,
cūm iŭvĕnēm sŏpŏr ēt dīlāpsă rĕlīquĭt ĭmāgŏ.
sūrgĭt ĕt īnfērnīs hăbĭtāntĭă nūmĭnă lūcīs
āc sūpplēx pătrĭōs cōmpēllāt nōmĭnĕ mānēs:
"ēstĕ dŭcēs bēllo ēt mōnstrātām dūcĭte ăd ūrbēm!
vōbīs ūltŏr ĕgo ēt Sārrānō mūrĭcĕ fūlgēns
īnfĕrĭās mīttām fūsīs īnsīgnĭs Hĭbērīs
ēt tŭmŭlīs āddām sācrōs cērtāmĭnĕ lūdōs."
praēgrĕdĭtūr cĕlĕrātquĕ vĭās ēt cōrrĭpĭt āgmēn
pērnīcī răpĭdūm cūrsū cāmpōsquĕ fătīgāt.
sīc, ŭbĭ prōsĭlŭīt Pīsaēō cārcĕrĕ praēcēps,
nōn sōlum ānte ălĭōs, sĕd ĕnīm, mīrābĭlĕ dīctū,
āntĕ sŭōs īt vīctŏr ĕquūs, cūrrūmquĕ pĕr aūrās
haūd ūllī dūrānt vīsūs aēquārĕ vŏlāntēm.
Iāmque Hўpĕrīŏnĭā lūx sēptĭmă lāmpădĕ sūrgēns
sēnsim āttōllēbāt prŏpĭūs sŭbĕūntĭbŭs ārcēs
ūrbĭs ĕt ādmōtō crēscēbānt cūlmĭnă grēssū.
āt pĕlăgō vēctūs sērvātā Laēlĭŭs hōrā,
quām dĕdĕrāt dūctōr sŭbĭgēndae ād moēnĭă clāssī,
ā tērgo āffūsīs cīngēbāt tēctă cărīnīs.
Cārthāgo īmpēnsō nātūrae ādiūtă făvōrĕ
ēxcēlsōs tōllīt pĕlăgō cīrcūmflŭă mūrōs.
ārtātās pōntī faūcēs mŏdĭca īnsŭlă claūdīt,
quā Tītān ōrtū tērrās āspērgĭt Ĕōō.
āt quā prōspēctāt Phoēbī iŭgă sēră cădēntīs,
pīgram īn plānĭtĭēm stāgnāntēs ēgĕrĭt ūndās,
quās aūgēt vĕnĭēns rĕflŭūsquĕ rĕcīprŏcăt aēstūs.
sēd gĕlĭdās ā frōntĕ sĕdēt sūblīmĭs ăd Ārctōs
ūrbs īmpōstă iŭgō prōnūmque ēxcūrrĭt ĭn aēquōr
ēt tūta āltērnō dēfēndīt moēnĭă flūctū.
Aūdāx, ceū plānō grădĭēns vīctrīcĭă cāmpō
fērrēt sīgnă, iŭgūm cērtābāt scāndĕrĕ mīlēs.
Ārīs, dūctŏr ĕrāt quī cōntra, āmplēxŭs ĭn ārtīs
aūxĭlĭum ātque ēxcēlsă lŏcī, praēsaēpsĕrăt ārcēm.
pūgnābāt nātūră sŏlī, pārvōquĕ sŭpērnē
bēllāntūm nīsū pāssīm pēr prōnă vŏlūtī
trūncāto īnstăbĭlēs fūndēbānt cōrpŏrĕ vītām.
vērum ŭbĭ cōncēssīt pĕlăgī rĕvŏlūbĭlĭs ūndă
ēt flūctūs răpĭdō fŭgĭēbăt ĭn aēquŏră lāpsū,
quāquĕ mŏdo ēxcēlsaē sūlcārānt caērŭlă pūppēs,
hāc īmpūnĕ dăbāt Nēreūs trānscūrrĕrĕ plāntā,
hīnc tăcĭtē nītēns īnfōrmīdātŭs ădīrĕ
dūctōr Dārdănĭūs sŭbĭtām trăhĭt aēquŏrĕ pūbēm
pērque ūndās mūrīs pĕdĕs ādvŏlăt. īndĕ cĭtātī
ā tērgo āccĕlĕrānt, quā fīsūs flūctĭbŭs Ārīs
īncūstōdītām sĭnĕ mīlĭtĕ līquĕrăt ūrbēm.
tūm prōstrātŭs hŭmī, mĭsĕrāndūm, vīctă cătēnīs
Poēnūs cōllă dĕdīt pŏpŭlūmque āddīxĭt ĭnērmēm.
hānc ŏrĭēns vīdīt Tītān, cūm sūrgĕrĕt, ūrbēm
vāllārī cāstrīs cāptāmque āspēxĭt ĕāndēm
ōcĭŭs Hēspĕrĭō quām gūrgĭtĕ tīngĕrĕt āxēm.
Aūrōra īngrĕdĭēns tērrīs ēxēgĕrăt ūmbrās
prīncĭpĭō stătŭūnt ārās. cădĭt ārdŭă taūrūs
vīctĭmă Nēptūnō părĭtēr părĭtērquĕ Tŏnāntī.
tūm mĕrĭta aēquāntūr dōnīs, āc praēmĭă vīrtūs
sānguĭnĕ pārtă căpīt. phălĕrīs hīc pēctŏră fūlgēt,
hīc tōrque aūrātō cīrcūmdāt bēllĭcă cōllă,
īllĕ nĭtēt cēlsūs mūrālĭs hŏnōrĕ cŏrōnaē.
Laēlĭŭs ānte ōmnēs, cuī dēxtĕră clāră dŏmūsquĕ,
tēr dēnā bŏve ĕt aēquŏrĕī cērtāmĭnĭs āltō
dōnātūr tĭtŭlō Poēnīquĕ rĕcēntĭbŭs ārmīs
rēctōrīs. tūnc hāstă vĭrīs, tūnc Mārtĭă cuīquĕ
vēxīlla, ūt mĕrĭtum, ēt praēdaē lībāmĭnă dāntūr.
Pōstquām pērfēctaē laūdēs hŏmĭnūmquĕ dĕūmquĕ,
cāptīvaē spēctāntŭr ŏpēs dīgēstăquĕ praēdă:
hōc aūrūm pătrĭbūs, bēllo haēc Mārtīquĕ tălēntă,
hōc rēgūm dōnīs, dīvum hōc ānte ōmnĭă tēmplīs,
cētĕră bēllāntūm dēxtraē pūlchrōquĕ lăbōrī.
quīn ĕtĭam āccītūs pŏpŭlī rēgnātŏr Hĭbērī,
cuī spōnsa ēt spōnsaē dēfīxŭs ĭn ōssĭbŭs ārdōr.
hānc nōtām fōrmaē cōncēssīt laētŭs ŏvānsquĕ
īndēlībātā gaūdēntī vīrgĭnĕ dōnūm.
tūm văcŭī cūrīs vīcīnō lītŏrĕ mēnsās
īnstĭtŭūnt fēstōque ăgĭtānt cōnvīvĭă lūdō.
Laēlĭŭs ēffātūr: "mācte, ō vĕnĕrāndĕ, pŭdīcī,
dūctōr, mācte ănĭmī. cēdāt tĭbĭ glōrĭă laūsquĕ
māgnōrum hērōūm cĕlĕbrātăquĕ cārmĭnĕ vīrtūs.
mīllĕ Mўcēnaēās quī trāxĭt ĭn aēquŏră prōrās
rēctŏr, ĕt Īnăchĭīs quī Thēssălă mīscŭĭt ārmă,
fēmĭnĕō sŏcĭūm vĭŏlārūnt foēdŭs ămōrĕ,
nūllăquĕ tūm Phrўgĭō stĕtĕrūnt tēntōrĭă cāmpō,
cāptīvīs nōn plēnă tŏrīs; tĭbĭ bārbără sōlī
sānctĭŭs Īlĭăcā sērvāta ēst Phoēbădĕ vīrgŏ."
haēc ātque hīs părĭa āltērnō sērmōnĕ sĕrēbānt,
dōnēc Nōx ātrō cīrcūmdătă cōrpŭs ămīctū
nīgrāntēs īnvēxĭt ĕquōs suāsītquĕ quĭētēm.
Ēmăthĭo īntĕrĕā tēllūs Aētōlă tŭmūltū
fērvēbāt Măcĕtūm sŭbĭtīs pērcūlsă cărīnīs.
prōxĭmŭs hīnc hōstī dēxtrās iūngēbăt Ăcārnān.
caūsă nŏvī mōtūs Poēnīs rēgīquĕ Phĭlīppō
īn bēllum Aūsŏnĭūm sŏcĭātaē foēdĕrĕ vīrēs.
hīc gēnte ēgrĕgĭūs vĕtĕrīsque ăb ŏrīgĭnĕ rēgnī
Aēăcĭdūm scēptrīs prŏăvōquĕ tŭmēbăt Ăchīllĕ.
īlle ēt nōctūrnīs cōntērrŭĭt Ōrĭcŏn ārmīs
quāquĕ pĕr Īllўrĭcūm Taūlāntĭŭs īncŏlă lītūs
ēxĭgŭōs hăbĭtāt nōn ūllō nōmĭnĕ mūrōs,
tūrbĭdŭs īncēssīt tēlīs, īlle aēquŏrĕ vēctūs
nūnc ēt Phaēācūm Thēsprōtĭăque ārvă lăcēssēns
Ēpīrūm cāssīs lūstrābāt fūtĭlĭs aūsīs,
nūnc ĕt Ănāctŏrĭā sīgna ōstēntāvĭt ĭn ōrā
Āmbrăcĭōsquĕ sĭnūs Ōlpaēăquĕ lītŏră bēllō
pērfūdīt răpĭdō. pĕpŭlīt vădă fērvĭdă rēmīs
Leūcātae ēt Phoēbī vīdīt cĭtŭs Āctĭă tēmplă.
nēc pōrtūs Ĭthăcaē, Lāērtĭă rēgnă, Sămēnquĕ
līquĭt ĭnāccēssām flūctūquĕ sŏnāntĭă cānō
sāxă Cĕphāllēnum ēt scŏpŭlōsīs Nērĭtŏn ārvīs.
īlle ĕtĭām Pĕlŏpīs sēdēs ĕt Ăchāĭca ădīrĕ
moēnĭă praēgaūdēns trīstēm Călўdōnă Dĭānaē
Oēnēāsquĕ dŏmōs, Cūrētĭcă tēctă, sŭbībāt
prōmīttēns cōntra Hēspĕrĭām sŭă proēlĭă Grāīs
tūm lūstrāta Ĕphўrē Pātraēque ēt rēgĭă Pleūrōn
Pārnāsūsquĕ bĭcēps Phoēbōquĕ lŏquēntĭă sāxă.
āc saēpe ād pătrĭōs bēllō rĕvŏcāntĕ pĕnātēs,
cūm mŏdŏ Sārmătĭcūs rēgna īnfēstārĕt Ŏrēstīs,
āspĕră nūnc Dŏlŏpūm vīs ēxūndāssĕt ĭn āgrōs,
īncēptō tămĕn haūd făcĭlīs dēsīstĕrĕ vānō
bēllī pēr Grāiās ūmbrām cīrcūmtŭlĭt ōrās,
dōnēc nūnc pĕlăgō, nūnc tērra ēxūtŭs ŏmīsīt
spēm pŏsĭtam īn Tўrĭīs ēt sūpplēx foēdĕră sānxī.
Dārdănă nēc lēgēm rēgno āccēpīssĕ rĕfūgīt.
Tūnc ēt Tŷndărĕī Lătĭās fōrtūnă Tărēntī
aūxĭt ŏpēs laūdēmquĕ sĭmūl. nām pērfĭdă tāndēm
ūrbs Făbĭō dēvīctă sĕnī, pōstrēmŭs ĭn ārmīs
dūctōrīs tĭtŭlūs caūtī. sōllērtĭă tūtūm
tūm quŏque ădēptă dĕcūs cāptīs sĭnĕ sānguĭnĕ mūrīs.
nāmque ūt cōmpērtūm, quī Pūnĭcă sīgnă rĕgēbāt
fēmĭnĕa ēxūrī flāmmā, tăcĭtūsquĕ quĭētaē
ēxīn vīrtūtī plăcŭīt dŏlŭs, īrĕ sŏrōrī
(nām cāstrīs ĕrăt īn Rŭtŭlīs) gērmānŭs ămātaē
cōgĭtŭr ēt māgnīs mŭlĭēbrĭă vīncĕrĕ cōrdă
pōllĭcĭtīs, sī rēclūsās trāmīttĕrĕ pōrtās
cōncēdāt Lĭbўcūs rēctōr, vōtīquĕ pŏtītūs
ēvīctō Făbĭūs Poēnō cīrcūmdătă tēlīs
īncūstōdītā pĕnĕtrāvīt moēnĭă nōctĕ.
Sēd quīsnam āvērsōs Phoēbūm tūnc iūngĕre ăb ūrbĕ
Rōmŭlĕā dŭbĭtārĕt ĕquōs, quī tēmpŏre ĕōdēm
Mārcēllum āccĭpĕrēt lētum ōppĕtĭīssĕ sŭb ārmīs?
mōlēs īllă vĭrī călĭdōque hăbĭtātă Grădīvō
pēctŏra ĕt haūd ūllīs ūmquām trĕmĕfāctă pĕrīclīs,
heū quāntum Hānnĭbălēm clārā fāctūră rŭīnā,
prōcŭbŭērĕ. iăcēt cāmpīs Cārthāgĭnĭs hōrrōr
fōrsān Scīpĭădaē cōnfēctī nōmĭnă bēllī
rāptūrūs, sī quīs paūlūm dĕŭs āddĕrĕt aēvō.
Cōllĭs Ăgēnŏrĕūm dĭrĭmēbăt ăb āggĕrĕ vāllūm
Aūsŏnĭō (Daūnī Māvōrs cōnsēdĕrăt ārvīs).
cūrārūm cŏmĕs ēt sūmmī Crīspīnŭs hŏnōrīs
Mārcēllō sŏcĭūs cōmmūnĭă bēllă cĭēbāt.
ād quēm Mārcēllūs: "gēstīt lūstrārĕ prŏpīnquās
mēns sīlvās mĕdĭōquĕ vĭrōs īmpōnĕrĕ mōntī,
nē Lĭbўs ōccūltīs tŭmŭlūm prĭŏr ōccŭpĕt aūsīs.
sī cōrdi ēst, tē pārtĭcĭpēm, Crīspīnĕ, lăbōrīs
ēssĕ vĕlīm. nūmquām dēsūnt cōnsūltă dŭōbūs."
haēc ŭbĭ sēdēre, ārdēntēs āttōllĕrĕ sēsē
iām dūdūm cērtānt ĭn ĕquōs. Mārcēllŭs, ŭt ārmă
āptāntēm nātum āspēxīt laētūmquĕ tŭmūltū
"vīncĭs" ăīt "nōstrōs mīrāndo ārdōrĕ vĭgōrēs.
sīt praēmātūrūs fēlīx lăbŏr. ūrbĕ Sĭcānā
quālēm tē vīdī, nōndūm pērmīttĕrĕt aētās
cūm tĭbĭ bēllă, mĕō trāctāntēm proēlĭă vūltū!
hūc, dĕcŭs, hūc, nōstrūm, lătĕrī tē iūngĕ pătērnō
ēt mē dīscĕ nŏvūm Mārtēm tēmptārĕ măgīstrō."
tūm pŭĕrī cōlla āmplēctēns sīc paūcă prĕcātūr:
"sūmmĕ dĕūm, Lĭbўcō fāxīs dē praēsĭdĕ nūnc hīs,
hīs ŭmĕrīs tĭbi ŏpīmă fĕrām." nēc plūră, sĕrēnō
sānguĭnĕōs fūdīt cūm Iūppĭtĕr aēthĕrĕ rōrēs
ātque ātrīs ārma āspērsīt nōn prōspĕră gūttīs.
vīxdūm fīnītīs īntrārānt vōcĭbŭs ārtās
lētĭfĕrī cōllīs faūcēs, cūm tūrbă vŏlūcrīs
īnvādūnt Nŏmădēs iăcŭlīs nīmbōquĕ fĕrūntūr
aēthĕrĭō sĭmĭlēs caēcā fūndēntĕ lătēbrā
ārmātōs īn bēllă glŏbōs. cīrcūmdătă pōstquām
nīl rēstārĕ vĭdēt vīrtūs, quōd dēbĕăt ūltrā
iām sŭpĕrīs, māgnūm sēcūm pōrtārĕ sŭb ūmbrās
nōmēn mōrtĭs ăvēt. tōrtaē nūnc ēmĭnŭs hāstaē
āltĭŭs īnsūrgīt, nūnc saēvīt cōmmĭnŭs ēnsĕ.
fōrsăn ĕt ēnāssēt răpĭdī frĕtă saēvă pĕrīclī,
nī tēlum ādvērsōs nātī vēnīssĕt ĭn ārtūs.
tūm pătrĭaē trĕmŭērĕ mănūs, lāxātăquĕ lūctū
flūxērūnt rĭgĭdīs ārma īnfēlīcĭă pālmīs.
ōbvĭă nūdātūm trāmīttīt lāncĕă pēctūs,
lābēnsque īmprēssō sīgnāvīt grāmĭnă mēntō.
Āt pōstquām Tўrĭūs saēva īntēr proēlĭă dūctōr
īnfīxum ādvērsō vīdīt sūb pēctŏrĕ tēlūm,
īmmāne ēxclāmāt: "Lătĭās, Cārthāgŏ, tĭmērĕ
dēsĭnĕ iām lēgēs. iăcĕt ēxĭtĭābĭlĕ nōmēn,
Aūsŏnĭī cŏlŭmēn rēgnī. sēd dēxtĕră nōstraē
tām sĭmĭlīs nōn ōbscūrās mīttātŭr ăd ūmbrās.
māgnănĭma īnvĭdĭā vīrtūs cărĕt." āltă sĕpūlcrī
prōtĭnŭs ēxstrŭĭtūr caēlōque ēdūcĭtŭr āră.
cōnvēctānt sīlvīs īngēntĭă rōbŏră. crēdās
Sīdŏnĭūm cĕcĭdīssĕ dŭcēm. tūm tūră dăpēsquĕ
ēt fāscēs clīpeūsquĕ vĭrī, pōmpa ūltĭmă, fērtūr.
īpsĕ făcēm sūbdēns "laūs" īnquīt "pārtă pĕrēnnīs.
Mārcēllum ābstŭlĭmūs Lătĭō. dēpōnĕrĕ fōrsān
gēns Ĭtălūm tāndem ārmă vĕlīt. vōs ītĕ sŭpērbaē
ēxsĕquĭās ănĭmae ēt cĭnĕrēm dōnātĕ sŭprēmī
mūnĕrĭs ōffĭcĭō; nūmquam hōc tĭbĭ, Rōmă, nĕgābō."
āltĕrĭūs pār ātque ĕădēm fōrtūnă lăbōrūm
cōnsŭlĭs: ēxănĭmūm sŏnĭpēs ād sīgnă rĕvēxīt.
Tālĭa ĭn Aūsŏnĭā. sēd nōn ēt tālĭs Hĭbērīs
ārmōrum ēvēntūs cāmpīs. Cārthāgĭnĭs ōmnēs
pēr sŭbĭtūm rāptaē pērnīx vīctōrĭă lātē
tērrŭĕrāt gēntēs. dŭcĭbūs spēs ūnă sălūtīs,
sī sŏcĭās iūngānt vīrēs. īngēntĭbŭs ōrsūm
aūspĭcĭīs iŭvĕnēm, ceū pātrĭă gēstĕt ĭn ārmīs
fūlmĭnă, sūblīmī vāllātām vērtĭcĕ mōntīs
ēt scŏpŭlīs ūrbēm, cŭmŭlātām strāgĕ vĭrōrūm
nōn tōtō răpŭīssĕ dĭē, quā Mārtĭŭs īllĕ
Hānnĭbăl īn tērrā cōnsūmptō vērtĕrĭt ānnō
nēc pūbe aēquāndām nĕc ŏpum ūbērtātĕ Săgūntūm.
Prōxĭmŭs āpplĭcĭtō sāxōsīs āggĕrĕ sīlvīs
tēndēbāt frātrīs spīrāns īngēntĭă fāctă
Hāsdrŭbăl. hīc rōbūr mīxtūsquĕ rĕbēllĭbŭs Āfrīs
Cāntăbĕr, hīc vŏlŭcrī Maūrō pērnīcĭŏr Āstūr;
tāntăquĕ māiēstās tērrā rēctōrĭs Hĭbērā,
Hānnĭbălīs quāntūs Laūrēntī tērrŏr ĭn ōrā.
fōrtĕ dĭēs prīscūm Tўrĭīs sōllēmnĭs hŏnōrēm
rēttŭlĕrāt, quō prīmum ōrsī Cārthāgĭnĭs āltaē
fūndāmēntă nŏvām coēpērĕ măpālĭbŭs ūrbēm,
ēt laētūs rĕpĕtēns gēntīs prīmōrdĭă dūctōr
fēstă cŏrōnātīs ăgĭtābāt gaūdĭă sīgnīs
pācĭfĭcāns dīvōs. frātērnūm laēnă nĭtēbāt
dēmīssa ēx ŭmĕrīs dōnūm, quām foēdĕrĭs ārtī
Trīnăcrĭūs Lĭbўcō rēx īntēr mūnĕră pīgnūs
mīsĕrăt, Aēŏlĭīs gēstātum īnsīgnĕ tўrānnīs.
aūrātā pŭĕrūm răpĭēbăt ăd aēthĕră pēnnā
pēr nūbēs ăquĭla īntēxtō lībrātă vŏlātū.
āntrum īngēns iūxtā, quŏd ăcūs sĭmŭlāvĭt ĭn ōstrō,
Cŷclōpūm dŏmŭs. hīc rĕcŭbāns mānāntĭă tābō
cōrpŏră lētĭfĕrō sōrbēt Pŏlўphēmŭs hĭātū.
cīrcā frāctă iăcēnt ēxcūssăquĕ mōrsĭbŭs ōssă.
īpsĕ mănu ēxtēntā Lāērtĭă pōcŭlă pōscīt
pērmīscētquĕ mĕrō rūctātōs ōrĕ crŭōrēs.
Cōnspĭcŭūs Sĭcŭlī Tўrĭūs sūbtēmĭnĭs ārtĕ
grāmĭnĕās pācēm sŭpĕrūm pōscēbăt ăd ārās.
ēcce īntēr mĕdĭōs hōstīlĭă nūntĭŭs ārmă
quādrŭpĕdānte īnvēctŭs ĕquo ādvēntārĕ fĕrēbāt.
tūrbātaē mēntēs, īmpērfēctūsquĕ dĕōrūm
cēssĭt hŏnōs. rūptīs līnquūnt āltārĭă sācrīs.
claūdūntūr vāllō, tĕnŭēmque ūt rōscĭdă mīsīt
lūcem Aūrōră pŏlō, răpĭūnt cērtāmĭnă Mārtīs.
aūdāx Scīpĭădaē strīdēntēm Sābbŭră cōrnūm
ēxcēpīt, gĕmĭnaēque ăcĭēs vĕlŭt ōmĭnĕ mōtaē.
ēxclāmāt Lătĭūs dūctōr: "prīma hōstĭă vōbīs,
sācrātī mānēs, cāmpō iăcĕt. ēn ăgĕ, mīlēs,
īn pūgnam ēt caēdēs, quālīs spīrāntĭbŭs īrĕ
ādsuērās dŭcĭbūs, tālīs rŭĕ." dūmque ĕă fātūr,
īncūmbūnt. Mўcŏnūm Laēnās Cīrtāmquĕ Lătīnūs
ēt Thŷsdrūm Măro ĕt īncēstūm Cătĭlīnă Nĕālcēn
gērmānaē thălămo ōbtrūncāt. cădĭt ōbvĭŭs ācrī
Cārtălŏ Nāsĭdĭō, Lĭbўcaē rēgnātŏr hărēnaē.
tē quŏquĕ Pŷrēnēs vīdīt cōntērrĭtă tēllūs
pērmīxtūm Poēnīs ēt vīx crēdēndă fŭrēntēm,
māgnūm Dārdănĭaē, Laēlī, dĕcŭs, ōmnĭă fēlīx
cuī nātūră dĕdīt nūllō rĕnŭēntĕ dĕōrūm.
īllĕ fŏro aūdītūs, cūm dūlcĭă sōlvĕrăt ōră,
aēquābāt Pўlĭaē Nēlēĭă mēllă sĕnēctaē,
īlle, ŭbĭ sūspēnsī pātrēs ēt cūrĭă vōcēm
pōscĕrĕt, ūt cāntū dūcēbāt cōrdă sĕnātūs;
īdēm, cūm sŭbĭtūm cāmpō pērstrīnxĕrăt aūrēs
mūrmūr trīstĕ tŭbaē, tāntō fērvōrĕ rŭēbāt
īn pūgnam ātque ăcĭēs, ūt nātum ād sōlă lĭquērēt
bēllă. nĭhīl vītaē pĕrăgī sĭnĕ laūdĕ plăcēbāt.
tūnc ēffūrtīvā trāctāntēm proēlĭă lūcĕ
dēiēcīt Gālām. sācrīs Cārthāgĭnĭs īllūm
sūppŏsĭtō mātēr pārtū sūbdūxĕrăt ōlīm;
sēd stānt nūllă dĭū dēcēptīs gaūdĭă dīvīs.
tūnc Ălăbīm Maūrūmquĕ Drăcēn dēmīsĭt ăd ūmbrās,
fēmĭnĕō clāmōrĕ Drăcēn ēxtrēmă rŏgāntēm.
hūiūs cērvīcēm glădĭo īntēr vērbă prĕcēsquĕ
āmpŭtăt. ābscīsō dūrābānt mūrmŭră cōllō.
Āt nōn dūctōrī Lĭbўcō pār ārdŏr ĭn ārmīs.
frōndōsī cōllīs lătĕbrās āc sāxă căpēssīt
āvĭă, nēc caēdēs ēxtrēmăvĕ dāmnă mŏvēbānt
āgmĭnĭs. Ītălĭām prŏfŭgūs spēctābăt ĕt Ālpēs,
praēmĭă māgnă fŭgaē. tăcĭtūm dāt tēssĕră sīgnūm
dīmīssa īn cōllēs pūgnā sīlvāsquĕ fĕrāntūr
dīspērsi ēt sūmmām, quīcūmque ēvāsĕrĭt, ārcēm
Pŷrēnēs cūlmēnquĕ pĕtāt. tūm prīmŭs hŏnōrĕ
ārmōrum ēxūto ēt pārmā cēlātŭs Hĭbērā
īn mōntēs ăbĭt ātquĕ vŏlēns pālāntĭă līnquīt
āgmĭnă. dēsērtīs Lătĭūs vīctrīcĭă sīgnă
īmmīttīt mīlēs cāstrīs (nōn ūrbĕ rĕcēptā
plūs ūllā pārtūm praēdaē) tĕnŭītquĕ mŏrātās
ā caēde, ūt Lĭbўcūs dūctōr prōvīdĕrăt, īrās,
flūmĭnĕī vĕlŭtī dēprēnsūs gūrgĭtĭs ūndīs
āvūlsā pārte īnguĭnĭbūs caūsāquĕ pĕrīclī
ēnătăt īntēntō praēdaē fĭbĕr āvĭŭs hōstĕ.
Īmpĭgĕr ōccūltīs Poēnūs pōstquam ābdĭtŭr ūmbrīs
sāxōsaē fīdēns sīlvaē, māiōră pĕtūntūr
rūrsūs bēllă rĕtro ēt sŭpĕrārī cērtĭŏr hōstīs.
Pŷrēnēs tŭmŭlō clĭpĕūm cūm cārmĭnĕ fīgūnt:
Hāsbrŭbălīs spŏlĭūm Grādīvō Scīpĭŏ vīctōr.
Tērrōre īntĕrĕā pŏsĭtō trāns ārdŭă mōntīs
Bēbrўcĭā pŏpŭlōs ārmābāt Poēnŭs ĭn aūlā
mērcāndī dēxtrās lārgūs bēllōquĕ părātā
prōdĭgĕre īn bēllūm făcĭlīs. praēmīssă fĕrōcēs
aūgēbānt ănĭmōs ārgēntī pōndĕra ĕt aūrī
pārtă mĕtāllĭfĕrīs lōngō dīscrīmĭnĕ tērrīs.
hīnc nŏvă cōmplērūnt haūd tārdō mīlĭtĕ cāstră
vēnālēs ănĭmaē, Rhŏdănī quī gūrgĭtĕ gaūdēnt,
quōrūm sērpĭt Ărār pēr rūră pĭgērrĭmŭs ūndaē.
iāmque hĭĕme āffēctā mītēscĕrĕ coēpĕrăt ānnūs.
īnde ĭtĕr īngrĕdĭēns răpĭdūm pēr Cēltĭcă rūră
mīrātūr dŏmĭtās Ālpēs āc pērvĭă mōntīs
ārdŭa ĕt Hērcŭlĕaē quaērīt vēstīgĭă plāntaē
gērmānīquĕ vĭās dīvīnīs cōmpărăt aūsīs.
Ūt vērō vēntum īn cūlmēn cāstrīsquĕ rĕsēdīt
Hānnĭbălīs, "quōs Rōma," īnquīt "quōs āltĭŭs, ōrō,
āttōllīt mūrōs, quī pōst haēc moēnĭă frātrī
vīctă mĕō stēnt īncŏlŭmēs? sīt glōrĭă dēxtraē
fēlīx tāntă prĕcōr, nēve ūsque ād sīdĕra ădīssĕ
īnvĭdĕāt laēvūs nōbīs dĕŭs." āgmĭnĕ cēlsō
īnde ălăcēr, quā mūnītūm dēclīvĭs ăb āltō
āggēr mōnstrăt ĭtēr, prŏpĕrātīs dēvŏlăt ārmīs.
nōn tāntō strĕpŭērĕ mĕtū prīmōrdĭă bēllī.
nūnc gĕmĭnum Hānnĭbălēm, nūnc iāctānt bīnă cŏīrĕ
hīnc ātque hīnc cāstra ēt pāstōs pēr prōspĕră bēllă
sānguĭnĕ dūctōrēs Ĭtălō cōniūngĕrĕ Mārtēm
ēt dŭplĭcāre ăcĭēs. vēntūrum ād moēnĭă cūrsū
hōstēm praēcĭpĭti ēt vīsūrum haērēntĭă pōrtā
spīcŭla Ĕlīssaēīs nūpēr cōntōrtă lăcērtīs.
Hīs sŭpĕr īnfrēndēns sīc sēcum Oēnōtrĭă Tēllūs:
"tāntōne (heū sŭpĕrī!) spērnōr cōntēmptă fŭrōrĕ
Sīdŏnĭaē gēntīs, quaē quōndām scēptră tĭmēntēm
nātī Sātūrnūm nōstrīs cōnsīdĕre ĭn ōrīs
ēt rēgnārĕ dĕdī? dĕcĭma haēc iām vērtĭtŭr aēstās,
ēx quō prōtĕrĭmūr. iŭvĕnīs, cuī sōlă sŭpērsūnt
īn sŭpĕrōs bēlla, ēxtrēmō dē lītŏrĕ rāptă
īntŭlĭt ārmă mĭhī tĕmĕrātīsque Ālpĭbŭs ārdēns
īn nōstrōs dēscēndĭt ăgrōs. quōt cōrpŏră tēxī
caēsōrūm strātīs tŏtĭēns dēfōrmĭs ălūmnīs!
nūllă mĭhī flōrēt bācīs fēlīcĭbŭs ārbōr
īmmātūră sĕgēs răpĭdō sūccīdĭtŭr ēnsĕ
cūlmĭnă vīllārūm nōstrūm dēlāpsă fĕrūntūr
īn grĕmĭūm foēdāntquĕ sŭīs mĕă rēgnă rŭīnīs.
hūnc ĕtĭām, vāstīs quī nūnc sēse īntŭlĭt ōrīs,
pērpĕtĭār mĭsĕrās quaērēntem ēxūrĕrĕ bēllī
rēlĭquĭās? tūm mē scīndāt văgŭs Āfĕr ărātrō,
ēt Lĭbўs Aūsŏnĭīs cōmmēndēt sēmĭnă sūlcīs
nī cūncta, ēxsūltānt quaē lātīs āgmĭnă cāmpīs,
ūnō cōndĭdĕrīm tŭmŭlō." dūm tālĭă vērsāt
ēt thălămōs claūdīt Nōx ātră dĕūmque hŏmĭnūmquĕ,
tēndĭt Ămŷclaēī praēcēps ād cāstră nĕpōtīs.
īs tūm Lūcānīs cŏhĭbēntēm fīnĭbŭs ārmă
Poēnūm vīcīnī sērvābāt caēspĭtĕ vāllī.
hīc iŭvĕnem āggrĕdĭtūr Lătĭaē tēllūrĭs ĭmāgŏ:
"Claūsōrūm dĕcŭs ātque ērēptō māxĭmă Rōmaē
spēs Nĕrŏ Mārcēllō, rūmpe ātque ēxpēllĕ quĭētēm.
māgnum ălĭquīd tĭbĭ, sī pătrĭaē vīs āddĕrĕ fātīs,
aūdēndum ēst, quōd dēpūlsō quŏquĕ moēnĭbŭs hōstĕ
vīctōrēs fēcīssĕ trĕmānt. fūlgēntĭbŭs ārmīs
Poēnŭs ĭnūndāvīt cāmpōs, quā Sēnă rĕlīctūm
Gāllōrum ā pŏpŭlīs sērvāt pēr saēcŭlă nōmēn.
nī prŏpĕre ālĭpĕdēs răpĭs ād cērtāmĭnă tūrmās,
sērūs dēlētaē pōst aūxĭlĭābĕrĕ Rōmaē.
sūrge, ăgĕ, fēr grēssūs. pătŭlōs rĕgĭōnĕ Mătaūrī
dāmnāvī tŭmŭlīs Poēnōrum ātque ōssĭbŭs āgrōs."
hīs dīctīs ăbĭt ātque ābscēdēns vīsă păvēntēm
āttrăhĕre ēt frāctīs tūrmās prōpēllĕrĕ pōrtīs.
Rūmpīt flāmmātō tūrbātūs cōrdĕ sŏpōrēm
āc sūpplēx gĕmĭnās tēndēns ād sīdĕră pālmās
Tēllūrēm Nōctēmque ēt caēlō spārsă prĕcātūr
āstră dŭcēmquĕ vĭaē tăcĭtō sūb lūmĭnĕ Phoēbēn.
īndĕ lĕgīt dīgnās tānta ād cōnāmĭnă dēxtrās,
quāquĕ iăcēt sŭpĕrī Lārīnās āccŏlă pōntī,
quā dūrī bēllō gēns Mārrūcīnă fĭdēmquĕ
ēxŭĕre īndŏcĭlīs sŏcĭīs Frēntānŭs ĭn ārmīs,
tūm quā vītĭfĕrōs dŏmĭtāt Praētūtĭă pūbēs
laētă lăbōrĭs ăgrōs, ēt pēnna ēt fūlmĭne ĕt ūndīs
hībērnīs ĕt Ăchaēmĕnĭō vēlōcĭŏr ārcū
ēvŏlăt. hōrtātōr sĭbĭ quīsque "ăgĕ, pērgĕ, sălūtēm
Aūsŏnĭae āncĭpĭtēs sŭpĕri ēt, stēt Rōmă cădātnĕ,
īn pĕdĭbūs pŏsŭērĕ tŭīs" clāmāntquĕ rŭūntquĕ.
hōrtāndī gĕnŭs ācĕr hăbēt praēcēdĕrĕ dūctōr.
īllum aūgēnt cūrsūs ānnīsi aēquārĕ sĕquēndō
ātque īndēfēssī nōctēmquĕ dĭēmquĕ fĕrūntūr.
Āt Rōma ādvērsī tāntum ēt mălă glīscĕrĕ bēllī
āccĭpĭēns trĕpĭdārĕ mĕtū nĭmĭūmquĕ Nĕrōnēm
spērāvīssĕ quĕri ātque ūnō sĭbĭ vūlnĕrĕ pōssĕ
aūfērrī rēstāntem ănĭmām. nōn ārmă nĕc aūrūm
nēc pūbēm nēc, quēm fūndāt, sŭpĕrēssĕ crŭōrēm.
scīlĭcĕt Hāsdrŭbălem īnvādāt, qui ād proēlĭă sōlī
Hānnĭbălī sătĭs ēssĕ nĕquīt? iām rūrsŭs, ŭbi ārmă
āvērtīssĕ sŭō cōgnōrīt dēvĭă vāllō,
haēsūrūm pōrtīs Poēnūm. vēnīssĕ, sŭpērbō
quī frātrī cērtēt, cuī māxĭmă glōrĭă cēdāt
ūrbīs dēlētaē. frĕmĭt āmēns cōrdĕ sŭb īmō
ōrdŏ pătrum āc māgno īntĕrĕā mĕdĭtātŭr ămōrĕ
sērvāndī dĕcŏrīs, quōnām sē fīnĕ mĭnāntī
sērvĭtĭo ērĭpĭāt dīvōsque ēvādăt ĭnīquōs.
hōs īntēr gĕmĭtūs ōbscūrō nōctĭs ŏpācaē
sūccēdīt cāstrīs Nĕrŏ, quaē cōniūnctă fĕrōcī
Līvĭŭs Hāsdrŭbălī vāllō cūstōdĕ tĕnēbāt.
bēllĭgĕr īs quōndām scītūsque āccēndĕrĕ Mārtēm
flōrvērāt prīmō clārūs pūgnātŏr ĭn aēvō.
mōx fālsō laēsūs nōn aēquī crīmĭnĕ vūlgī
sēcrētīs rūrīs trīstēs ābscōndĕrăt ānnōs.
sēd pōstquām grăvĭōr mōlēs tērrōrquĕ pĕrīclō
pōscēbāt prŏpĭōrĕ vĭrūm, rĕvŏcātŭs ăd ārmā
tōt caēsīs dŭcĭbūs pătrĭaē dōnāvĕrăt īrām.
Āt nōn Hāsdrŭbălēm fraūdēs lătŭērĕ rĕcēntūm
ārmōrūm, quāmquām tĕnĕbrīs nōx tēxĕrăt āstūs.
pūlvĕrĭs īn clĭpĕīs vēstīgĭă vīsă mŏvēbānt
ēt, prŏpĕrī sīgnum āccūrsūs, sŏnĭpēsquĕ vĭrīquĕ
sūbstrīctī cōrpūs. bīs clārūm, būcĭnă, sīgnūm
praētĕrĕā gĕmĭnō prōdēbāt iūnctă măgīstrō
cāstră rĕgī. vērūm frātrī sī vītă sŭpērsīt,
quī tāndēm lĭcĭtūm sŏcĭās cōniūngĕrĕ vīrēs
cōnsŭlĭbūs? sĕd ĕnīm sōlūm, dūm vēră pătēscānt,
cūnctāndī rēstārĕ dŏlūm Mārtēmquĕ trăhēndī.
nēc cōnsūltă fŭgaē sēgnī fōrmīdĭnĕ dīffērt.
Nōx, sōmnī gĕnĕtrīx, mōrtālĭă pēctŏră cūrīs
pūrgārāt, tĕnĕbraēque hōrrēndă sĭlēntĭa ălēbānt.
ērēpīt sūspēnsă fĕrēns vēstīgĭă cāstrīs
ēt mūta ēlābī tăcĭtō iŭbĕt āgmĭnă pāssū.
īllūnēm nāctī pēr rūră tăcēntĭă nōctēm
āccĕlĕrānt vītāntquĕ sŏnōs; sēd pērcĭtă fāllī
sūb tāntō mōtū Tēllūs nĕquĭt. īmplĭcăt āctās
caēco ērrōrĕ vĭās ūmbrīsquĕ făvēntĭbŭs ārtō
cīrcŭmăgīt spătĭō sŭă pēr vēstīgĭă dūctōs.
nām quā cūrvātās sĭnŭōsīs flēxĭbŭs āmnīs
ōblīquāt rīpās rĕflŭōquĕ pĕr āspĕră lāpsū
īn sēsē rĕdĭt, hāc cāssō dūcēntĕ lăbōrĕ
ēxĭgŭum īnvōlvūnt frūstrātīs grēssĭbŭs ōrbēm,
īnque ērrōrĕ vĭaē tĕnĕbrārūm mūnŭs ădēmptūm.
Lūx sūrgīt pāndītquĕ fŭgām. rŭĭt ācĕr ăpērtīs
tūrbo ĕquĭtūm pōrtīs, ātque ōmnēs fērrĕă lātē
tēmpēstās ŏpĕrīt cāmpōs. nōndum ārmă mănūsquĕ
pērmīxtaē, iām tēlă bĭbūnt praēmīssă crŭōrēm.
hīnc iūssaē Poēnūm fŭgĭēntēm sīstĕrĕ pēnnaē
Dīctaēaē vŏlĭtānt, hīnc lāncĕă tūrbĭnĕ nīgrō
fērt lētūm cuīcūmquĕ vĭrō, quēm prēndĕrĭt īctūs.
dēpōnūnt ăbĭtūs cūrām trĕpĭdīquĕ cŏāctās
cōnstĭtŭūnt ăcĭēs ēt spēs ād proēlĭă vērtūnt.
Īpse īntēr mĕdĭōs (nām rērūm dūră vĭdēbāt)
Sīdŏnĭūs dūctōr tērgō sūblīmĭs ăb āltō
quādrŭpĕdāntĭs ĕquī tēndēns vōcēmquĕ mănūsquĕ:
"pēr dĕcŏra ēxtrēmō vōbīs quaēsītă sŭb āxĕ,
pēr frātrīs laūdēs ōrō, vēnīssĕ prŏbēmūs
gērmānum Hānnĭbălīs. Lătĭō Fōrtūnă lăbōrāt
ādvērsīs dŏcŭmēntă dăre ātque ōstēndĕrĕ, quāntūs
vērtĕrĭt īn Rŭtŭlōs dŏmĭtōr tēllūrĭs Hĭbēraē
suētŭs ăd Hērcŭlĕās mīlēs bēllārĕ cŏlūmnās.
fōrsĭtăn ēt pūgnās vĕnĭāt gērmānŭs ĭn īpsās.
dīgnă vĭrō, dīgna, ōbtēstōr, spēctācŭlă plēnō
cōrpŏrĭbūs prŏpĕrātĕ sŏlō. quīcūmquĕ tĭmērī
dūx bēllō pŏtĕrāt, frātrī iăcĕt. ūnĭcă nūnc spēs,
ē poēna āc lătĕbrīs īnfrāctō Līvĭŭs aēvō,
dāmnātum, ōffērtūr vōbīs, căpŭt. īte ăgĭte, ōrō,
stērnĭtĕ dūctōrēm, cūm quō cōncūrrĕrĕ frātrī
sīt pŭdŏr, ēt tūrpī fīnēm dōnātĕ sĕnēctaē."
Āt cōntrā Nĕrŏ: "quīd cēssās clūsīssĕ lăbōrēs
īngēntīs bēllī? pĕdĭbūs tĭbĭ glōrĭă, mīlēs,
pārta īngēns. nūnc āccŭmŭlā coēpta ārdŭă dēxtrā.
heū tĕmĕre ābdūctō līquīstī rōbŏrĕ cāstră,
nī fāctum ābsōlvīt vīctōrĭă. praēcĭpĕ laūdēm.
ādvēntū cĕcĭdīssĕ tŭō mĕmŏrābĭtŭr hōstīs."
Pārte ălĭa īnsīgnīs nūdātīs cāssĭdĕ cānīs
Līvĭŭs: "hūc, iŭvĕnēs, hūc mē spēctātĕ rŭēntēm
īn pūgnās, quāntūmquĕ mĕūs pătĕfēcĕrĭt ēnsīs,
tāntum īntrātĕ lŏci ēt tāndēm praēclūdĭtĕ fērrō
iām nĭmĭūm pătŭlās Poēnīs grāssāntĭbŭs Ālpēs.
quōd nī vēlōcī prōstērnĭmŭs āgmĭnă Mārtĕ
ēt fūlmēn sŭbĭtūm Cārthāgĭnĭs Hānnĭbăl ādsīt,
quī dĕŭs īnfērnīs quēmquām nōstrum ēxĭmăt ūmbrīs?"
hīnc gălĕā căpĭte āccēptā dīcta hōrrĭdă fērrō
sāncĭt ĕt ōbtēctūs sĕnĭūm fĕră proēlĭă mīscēt.
īllūm pēr cŭnĕōs ēt pēr dēnsīssĭmă cāmpī
cōrpŏră tōt dāntēm lētō, quōt spīcŭlă tōrsīt,
tūrbātī fūgērĕ Măcaē, fūgērĕ fĕrōcēs
Aūtŏlŏlēs Rhŏdănīquĕ cŏmās īntōnsă iŭvēntūs.
Fātĭdĭcīs Nābīs vĕnĭēns Hāmmōnĭs hărēnīs
īmprŏbă mīscēbāt sēcūrūs proēlĭă fātī
ceū tūtāntĕ dĕo āc pătrĭīs spŏlĭa Ītălă tēmplīs
fīxūrūm vānō tŭmĭdūs prōmīsĕrăt ōrĕ.
ārdēbāt gēmmā Gărămāntĭdĕ caērŭlă vēstīs,
ūt cūm spārsă mĭcānt stēllārūm lūmĭnă caēlō,
ēt gēmmīs gălĕām clīpeūmque āccēndĕrăt aūrō.
cāssĭdĕ cōrnĭgĕrā dēpēndēns īnfŭlă sācrōs
praē sē tērrōrēs dīvūmquĕ fĕrēbăt hŏnōrēm.
ārcŭs ĕrāt phărĕtraēquĕ vĭro ātque īncōctă cĕrāstīs
spīcŭla ĕt ārmātūs pĕrăgēbāt bēllă vĕnēnō.
nēcnōn cōrnĭpĕdīs tērgō dē mōrĕ rĕpōstūs
sūstēntātă gĕnū pēr cāmpūm pōndĕră cōntī
Sārmătĭcī prōna ādvērsōs ūrgēbăt ĭn hōstēs.
tūm quŏquĕ trānsfīxūm tēlō pēr mēmbră, pĕr ārmă
cōnsŭlĭs ānte ŏcŭlōs māgnō clāmōrĕ Săbēllūm
āspōrtābăt ŏvāns ĕt ŏvāns Hāmmōnă cănēbāt.
nōn tŭlĭt hānc īrām tāntōsque īn cōrdĕ tŭmōrēs
bārbărĭcō sĕnĭōr tēlūmque īntōrsĭt ĕt ūnā
praēdam ănĭmāmquĕ sĭmūl vīctōrī vīctŏr ădēmīt.
Ādsĭlĭt aūdītō trīstīs clāmōrĕ rŭīnaē
Hāsdrŭbăl ēt coēptāntem Ărăbūm rāptārĕ pĕrēmptō
gēmmĭfĕrī spŏlĭūm cūltūs aūrōquĕ rĭgēntēs
ēxŭvĭās iăcŭlum ā tērgō pērlībrăt ăd ōssă.
Iām cōrrēptă mĭsēr gĕmĭnīs vēlāmĭnă pālmīs
cārpēbāt prŏpĕre ēt trĕpĭdōs nūdāvĕrăt ārtūs:
cōncĭdĭt āc sācrās vēstēs ātque aūrĕă fīlă
rēddĭdĭt ēxănĭmō spŏlĭātūm lāpsŭs ĭn hōstēm.
āt Cānthūs Rŭtĭlūm, Cānthūs pōssēssŏr hărēnaē,
quā cĕlĕbre īnvīctī nōmēn pŏsŭērĕ Phĭlaēnī,
dītem ŏvĭūm Rŭtĭlum ōbtrūncāt, cuī mīllĕ sŭb āltīs
lānĭgĕraē bālānt stăbŭlīs. īpse ōtĭă mōllī
ēxērcēns cūrā gĕlĭdō nūnc flūmĭnĕ sōlēs
frāngēbāt nĭmĭōs pĕcŏrī, nūnc laētŭs ĭn hērbā
tōndēbāt nĭvĕaē splēndēntĭă vēllĕră lānaē
aūt, pĕcŭs ē pāstū cūm sēse ād tēctă rĕfērrēt,
nōscēntēs mātrēs spēctābăt ŏvīlĭbŭs āgnōs.
ōccŭbŭīt clĭpĕī trānsfīxō prōdĭtŭs aērĕ
ēt sēro īngĕmŭīt stăbŭlīs ēxīssĕ pătērnīs.
Ācrĭŭs hōc Ĭtălūm pūbēs īncūrrĭt ĕt ūrgēt,
ūt tōrrēns, ūt tēmpēstās, ūt flāmmă cŏrūscī
fūlmĭnĭs, ūt Bŏrĕān pōntūs fŭgĭt, ūt căvă cūrrūnt
nūbĭlă, cūm pĕlăgō caēlūm pērmīscŭĭt Eūrūs.
‹***› prŏcĕraē stābānt, Cēltārūm sīgnă, cŏhōrtēs,
prīma ăcĭēs. hōs īmpūlsū cŭnĕōquĕ fĕrōcī
lāxāt vīs sŭbĭta, ēt fēssōs ērrōrĕ vĭārūm
nēc sōlī făcĭlēs lōngīquĕ lăbōrĭs ănhēlōs
āvērtīt pătrĭūs gēntī păvŏr. āddĕrĕ tērgō
hāstās Aūsŏnĭūs tēlōque īnstārĕ sĕquācī
nēc dōnārĕ fŭgām. cădĭt ūnō vūlnĕrĕ Thŷrmīs,
nōn ūnō Rhŏdănūs, prōflīgātūmquĕ săgīttaē
lāncĕă dētūrbāt Mŏrĭnum ēt iām iāmquĕ cădēntēm.
cēdēntēs ūrgēt tōtās lārgītŭs hăbēnās
Līvĭŭs ācĕr ĕquo ēt tūrmīs ăbĕūntĭbŭs īnfērt
cōrnĭpĕdēm. tūnc āvērsī sūrgēntĭă cōllă
dīsĭcĭt ēnsĕ Mŏsaē. pērcūssīt pōndĕrĕ tērrām
cūm gălĕa ēx āltō lāpsūm căpŭt; āt rĕsĭdēntēm
tūrbātūs răpŭīt sŏnĭpēs īn proēlĭă trūncūm.
hīc Cătŏ (nām mĕdĭō vībrābăt ĕt īpsĕ tŭmūltū)
"sī, prīmās" īnquīt "bēllō cum āmīsĭmŭs Ālpēs,
hīc iŭvĕni ōppŏsĭtūs Tўrĭō fŏrĕt! eī mĭhĭ quāntă
cēssāvīt Lătĭō dēxtra, ēt quōt fūnĕră Poēnīs
dōnārūnt prāvī sūffrāgĭă trīstĭă cāmpī!"
Iāmque īnclīnābānt ăcĭēs, cūnctīsquĕ păvōrēm
Gāllōrum īndŭĕrāt păvŏr, ēt Fōrtūnă rŭēbāt
Sīdŏnĭa: ād Rŭtŭlōs Vīctōrĭă vērtĕrăt ālās.
cēlsūs ceū prīmā rēflōrēscēntĕ iŭvēntā
ībāt cōnsŭl ŏvāns, māiōr māiōrquĕ vĭdērī.
ēccĕ trăhēns sēcūm cānēntēm pūlvĕrĕ tūrmām
dūctŏr Ăgēnŏrĕūs sŭbĭt īntōrquēnsquĕ lăcērtīs
tēlă sŏnāt: "cŏhĭbētĕ fŭgām. cuī cēdĭmŭs hōstī?
nōnnĕ pŭdēt? cōnvērsă sĕnēx mārcēntĭbŭs ānnīs
āgmĭna ăgīt. nūnc, quaēsŏ, mĭhī nūnc dēxtĕra ĭn ārmīs
dēgĕnĕrāt, nōstrīquĕ pĭgēt? mĭhĭ Bēlŭs ăvōrūm
prīncĭpĭūm, mĭhĭ cōgnātūm Sīdōnĭă Dīdŏ
nōmĕn ĕt ānte ōmnēs bēllō nŭmĕrāndŭs Hămīlcār
ēst gĕnĭtōr, mĭhĭ, cuī cēdūnt mōntēsquĕ lăcūsquĕ
ēt cāmpi ātque āmnēs, frātēr. mē māgnă sĕcūndūm
Cārthāgō pŭtăt Hānnĭbălī, mē Baētĭs ĭn ōrīs
aēquānt gērmānō pāssaē mĕă proēlĭă gēntēs."
tālĭă dūm mĕmŏrāt mĕdĭōs āblātŭs ĭn hōstēs,
ūt nŏvă cōnspēctī fūlsērūnt cōnsŭlĭs ārmă,
hāstām praēprŏpĕrō nīsū iăcĭt. īllă pĕr ōrās
aērātī clĭpĕi ēt lōrīcaē tēgmĭnă sūmmō
īncĭdĭt haūd fēlīx ŭmĕrō pārcēquĕ pĕtītūm
pērstrīnxīt cōrpūs nēc mūltō tīnctă crŭōrĕ,
vānă sĕd ōptāntī prōmīsīt gaūdĭă Poēnō.
Tūrbātī Rŭtŭlī, cōnfūsăquĕ pēctŏră vīsū
tērrĭfĭcō. tūnc īncrĕpĭtāns cōnāmĭnă cōnsūl:
"fēmĭnĕīs laēsūm vāna īntēr proēlĭă cōrpūs
ūnguĭbŭs aūt pālmīs crēdās pŭĕrīlĭbŭs īctūm.
ītĕ, dŏcētĕ, vĭrī, Rōmānaē vūlnĕră suērīnt
quānta āffērrĕ mănūs." tūm vēro ēffūndĭtŭr īngēns
tēlōrūm vīs, ēt dēnsā sōl vīncĭtŭr ūmbrā.
iāmquĕ pĕr ēxtēntōs āltērnā strāgĕ vĭrōrūm
cōrpŏră fūsă iăcēnt cāmpōs dēmērsăque ĭn ūndām
iūnxērūnt cŭmŭlō crēscēntĕ cădāvĕră rīpās,
ūt, cūm vēnātū sāltūs ēxērcĕt ŏpācōs
Dīctŷnna ēt laētaē praēbēt spēctācŭlă mātrī
aūt Pīndī nĕmŏra ēxcŭtĭēns aūt Maēnălă lūstrāns
(ōmnīs Nāĭădūm plēnīs cŏmĭtātă phărētrīs
tūrbă rŭīt, strīdūntquĕ săgīttĭfĕrī cōrŷtī),
tūm pēr sāxă fĕraē pērque īpsă cŭbīlĭă fūsaē,
pēr vāllēs flŭvĭōsque ātque āntră vĭrēntĭă mūscō
mūltā strāgĕ iăcēnt; ēxsūltāt vērtĭcĕ mōntīs
grātām pērlūstrāns ŏcŭlīs Lātōnĭă praēdām.
Aūdīto ānte ălĭōs sĕnĭōrīs vūlnĕrĕ rūmpīt
pēr mĕdĭōs Nĕrŏ saēvŭs ĭtēr vīsāquĕ vĭrōrūm
aēquālī pūgnā "quĭd ĕnīm, quīd deīndĕ rĕlīctūmst
Ītălĭaē fātīs? hūnc sī nōn vīncĭtĭs hōstēm,
Hānnĭbălēm vīncētĭs?" ăīt. rŭĭt ōcĭŭs āmēns
īn mĕdĭōs, Tўrĭūmquĕ dŭcem īntēr prīmă frĕmēntēm
āgmĭna ŭt āspēxīt, răbĭdī ceū bēlŭă pōntī
pēr lōngūm stĕrĭli ād pāstūs iāctātă prŏfūndō,
cūm prŏcŭl īn flūctū pīscēm mălĕ saūcĭă vīdīt,
aēstŭăt ēt lūstrāns nāntēm sūb gūrgĭtĕ praēdām
ābsōrbēt lātē pērmīxtūm pīscĭbŭs aēquōr,
nōn tēlō mŏră, nōn dīctīs. "haūd āmplĭŭs" īnquīt
"ēlābērĕ mĭhī. nōn hīc nĕmŏra āvĭă fāllēnt
Pŷrēnēs, nēc prōmīssīs frūstrābĕrĕ vānīs,
ūt quōndām tērrā fāllāx dēprēnsŭs Hĭbērā
ēvāstī nōstrām mēntītō foēdĕrĕ dēxtrām."
Haēc Nĕro ĕt īntōrquēt iăcŭlūm, nēc fūtĭlĭs īctūs.
nām lătĕre ēxtrēmō cūspīs lībrātă rĕsēdīt.
īnvādīt strīctō sŭpĕr haēc īntērrĭtŭs ēnsĕ
cōllāpsīquĕ prĕmēns ūmbōnĕ trĕmēntĭă mēmbră
"sī quă sŭb ēxtrēmō cāsū māndātă rĕfērrī
gērmānō vīs fōrtĕ tŭō, pōrtābĭmŭs" īnquīt.
cōntrā Sīdŏnĭūs: "lētō nōn tērrĕŏr ūllō.
ūtĕrĕ Mārtĕ tŭō, dūm nōstrīs mānĭbŭs ādsīt
āctūtūm vīndēx. mĕă sī sūprēmă rĕfērrĕ
frātrī vērbă părās, māndō Căpĭtōlĭă vīctōr
ēxūrāt cĭnĕrīquĕ Iŏvīs pērmīscĕăt ōssă
ēt cĭnĕrēs nōstrōs." cŭpĭēntem ānnēctĕrĕ plūră
fērvēntēmque īrā mōrtīs trānsvērbĕrăt ēnsĕ
ēt răpĭt īnfīdūm vīctōr căpŭt. āgmĭnă fūsō
stērnūntūr dŭcĕ nōn ūltrā fīdēntĭă Mārtī.
Iāmquĕ dĭēm sōlīsquĕ vĭcēs nōx ābstŭlĭt ātră,
cūm vīrēs pārcō vīctū sōmnōquĕ rĕdūcūnt,
āc nōndūm rĕmĕāntĕ dĭē vīctrīcĭă sīgnā,
quā vēntūm, rĕfĕrūnt claūsīs fōrmīdĭnĕ cāstrīs.
tūm Nĕrŏ prōcērā sūblīmĭă cūspĭdĕ pōrtāns
ōră dŭcīs caēsī "Cānnās pēnsāvĭmŭs," īnquīt
"Hānnĭbăl, ēt Trĕbĭam ēt Thrăsўmēnnī lītŏră tēcūm
frātērnō căpĭte. ī, dŭplĭcā nūnc pērfĭdă bēllă
ēt gĕmĭnās āccērse ăcĭēs. haēc praēmĭă rēstānt,
quī tŭă trāmīssīs ōptārīnt Ālpĭbŭs ārmă."
cōmprēssīt lăcrĭmās Poēnūs mīnvītquĕ fĕrēndō
cōnstāntēr măla ĕt īnfĕrĭās īn tēmpŏrĕ dīgnās
mīssūrūm frātrī claūsō cōmmūrmŭrăt ōrĕ.
tūm cāstrīs prŏcŭl āmōtīs ādvērsă quĭētĕ
dīssĭmŭlāns dŭbĭa ēxclūsīt cērtāmĭnă Mārtīs.
At noua Romuleum carpebat cura senatum,
quis trepidas gentes Martemque subiret Hiberum
attritis rebus. geminus iacet hoste superbo
Scipio, belligeri, Mauortia pectora, fratres.
hinc metus, in Tyrias ne iam Tartessia leges
concedat tellus propioraque bella pauescat.
anxia turba patrum quasso medicamina maesti
imperio circumspectant diuosque precantur
qui laceris ausit ductor succedere castris.
Absterret iuuenem patrios patruique piare
optantem manes tristi conterrita luctu
et reputans annos cognato sanguine turba.
si gentem petat infaustam, inter busta suorum
decertandum hosti, qui fregerit arma duorum,
qui consulta, ducum ac flagret meliore Gradiuo.
nec promptum teneris immania bella lacertis
moliri regimenque rudi deposcere in aeuo.
Has lauri residens iuuenis uiridante sub umbra
aedibus extremis uoluebat pectore curas,
cum subito adsistunt dextra laeuaque per auras
allapsae, haud paulum mortali maior imago,
hinc Virtus, illinc uirtuti inimica Voluptas.
altera Achaemenium spirabat uertice odorem
ambrosias diffusa comas et ueste refulgens
ostrum qua fuluo Tyrium suffuderat auro;
fronte decor quaesitus acu, lasciuaque crebras
ancipiti motu iaciebant lumina flammas.
alterius dispar habitus: frons hirta nec umquam
composita mutata coma, stans uultus, et ore
incessuque uiro propior laetique pudoris
celsa umeros niueae fulgebat stamine pallae.
Occupat inde prior promissis fisa Voluptas:
"quis furor hic, non digne puer, consumere bello
florem aeui? Cannaene tibi grauiorque palude
Maeonius Stygia lacus excessere Padusque?
quem tandem ad finem bellando fata lacesses?
tune etiam temptare paras Atlantica regna
Sidoniasque domos? moneo, certare periclis
desine et armisonae caput obiectare procellae.
ni fugis hos ritus, Virtus te saeua iubebit
per medias uolitare acies mediosque per ignes.
haec patrem patruumque tuos, haec prodiga Paulum,
haec Decios Stygias Erebi detrusit ad undas
dum cineri titulum memorandaque nomina bustis
praetendit nec sensurae, quod gesserit, umbrae.
at si me comitere, puer, non limite duro
iam tibi decurrat concessi temporis aetas.
haud umquam trepidos abrumpet bucina somnos,
non glaciem Arctoam, non experiere furentis
ardorem Cancri nec mensas saepe cruento
gramine compositas. aberunt sitis aspera et haustus
sub galea puluis plenique timore labores.
sed current albusque dies horaeque serenae,
et molli dabitur uictu sperare senectam.
quantas ipse deus laetos generauit in usus
res homini plenaque dedit bona gaudia dextra!
atque idem, exemplar lenis mortalibus aeui,
imperturbata placidus tenet otia mente.
illa ego sum, Anchisae Venerem Simoëntis ad undas
quae iunxi, generis uobis unde editus auctor.
illa ego sum, uerti superum quae saepe parentem
nunc auis in formam, nunc torui in cornua tauri.
huc aduerte aures. currit mortalibus aeuum,
nec nasci bis posse datur. fugit hora, rapitque
Tartareus torrens ac secum ferre sub umbras,
si qua animo placuere, negat. quis luce suprema
dimisisse meas sero non ingemit horas?"
Postquam conticuit finisque est addita dictis,
tum Virtus "quasnam iuuenem florentibus" inquit
"pellicis in fraudes annis uitaeque tenebras,
cui ratio et magnae caelestia semina mentis
munere sunt concessa deum? mortalibus alti
quantum caelicolae, tantundem animalibus isti
praecellunt cunctis. tribuit namque ipsa minores
hos terris Natura deos; sed foedere certo
degeneres tenebris animas damnauit Auernis.
at quis aetherii seruatur seminis ortus,
caeli porta patet. referam quid cuncta domantem
Amphitryoniaden? quid, cui, post Seras et Indos
captiuo Liber cum signa referret ab Euro
Caucaseae currum duxere per oppida tigres?
quid suspiratos magno in discrimine nautis
Ledaeos referam fratres uestrumque Quirinum?
nonne uides, hominum ut celsos ad sidera uultus
sustulerit deus ac sublimia finxerit ora
cum pecudes uolucrumque genus formasque ferarum
segnem atque obscenam passim strauisset in aluum?
ad laudes genitum, capiat si munera diuum
felix ad laudes hominum genus. huc, age, paulum
aspice (nec longe repetam), modo Roma minanti
impar Fidenae contentaque crescere asylo
quo sese extulerit dextris; idem aspice, late
florentes quondam luxus quas uerterit urbes.
quippe nec ira deum tantum nec tela nec hostes,
quantum sola noces animis illapsa, Voluptas.
Ebrietas tibi foeda comes, tibi Luxus et atris
circa te semper uolitans Infamia pennis;
mecum Honor ac Laudes et laeto Gloria uultu
et Decus ac niueis Victoria concolor alis.
me cinctus lauro producit ad astra Triumphus.
casta mihi domus et celso stant colle penates;
ardua saxoso perducit semita cliuo.
asper principio (neque enim mihi fallere mos est)
prosequitur labor. annitendum intrare uolenti,
nec bona censendum, quae Fors infida dedisse
atque eadem rapuisse ualet. mox celsus ab alto
infra te cernes hominum genus. omnia contra
experienda manent, quam spondet blanda Voluptas.
stramine proiectus duro patiere sub astris
insomnes noctes frigusque famemque domabis.
idem iustitiae cultor, quaecumque capesses,
testes factorum stare arbitrabere diuos.
tunc, quotiens patriae rerumque pericula poscent,
arma feres primus, primus te in moenia tolles
hostica nec ferro mentem uincere nec auro.
hinc tibi non Tyrio uitiatas murice uestes
nec donum deforme uiro fragrantis amomi,
sed dabo, qui uestrum saeuo nunc Marte fatigat
imperium, superare manu laurumque superbam
in gremio Iouis excisis deponere Poenis."
Quae postquam cecinit sacrato pectore Virtus,
exemplis laetum uultuque audita probantem
conuertit iuuenem. sed enim indignata Voluptas
non tenuit uoces. "nil uos iam demoror ultra"
exclamat; "uenient, uenient mea tempora quondam,
cum docilis nostris magno certamine Roma
seruiet imperiis et honos mihi habebitur uni."
sic quassans caput in nubes se sustulit atras.
At iuuenis plenus monitis ingentia corde
molitur iussaeque calet uirtutis amore.
ardua rostra petit nullo fera bella uolente
et grauia ancipitis deposcit munera Martis.
arrecti cunctorum animi. pars lumina patris,
pars credunt toruos patrui reuirescere uultus.
sed quamquam instinctis tacitus tamen aegra pericli
pectora subrepit terror, molemque pauentes
expendunt belli, et numerat fauor anxius annos.
Dumque ea confuso percenset murmure uulgus,
ecce per obliquum caeli squalentibus auro
effulgens maculis ferri inter nubila uisus
anguis et ardenti radiare per aëra sulco
quaque ad caeliferi tendit plaga litus Atlantis,
perlabi resonante polo. bis terque coruscum
addidit augurio fulmen pater, et uaga late
per subitum moto strepuere tonitrua mundo.
tum uero capere arma iubent genibusque salutant
summissi augurium: hac iret, qua ducere diuos
perspicuum et patrio monstraret semita signo.
Certatim comites rerum bellique ministros
agglomerant sese atque acres sociare labores
exposcunt, laudumque loco est isdem esse sub armis.
tum noua caeruleum descendit classis in aequor.
it comes Ausonia atque in terras transit Hiberas,
ut, cum saeua fretis immisit proelia, Corus
Isthmon curuata sublime superiacit unda
et spumante ruens per saxa gementia fluctu
Ionium Aegaeo miscet mare. celsus in arma
emicat ac prima stans Scipio puppe profatur:
"diue tridentipotens, cuius maria ire per alta
ordimur, si iusta paro, decurrere classi
da, pater, ac nostros ne sperne iuuare labores.
per pontum pia bella ueho." leuis inde secunda
aspirans aura propellit carbasa flatus.
iamque agiles, Tyrrhena sonant qua caerula, puppes
Ausonium euasere latus Ligurumque citatis
litora tramittunt proris. hinc gurgite ab alto
tellurem procul irrumpentem in sidera cernunt,
aërias Alpes. occurrunt moenia Grais
condita Massiliae. populis haec cincta superbis,
barbarus immani cum territet accola ritu,
antiquae morem patriae cultumque habitumque
Phocais armiferas inter tenet hospita gentes.
hinc legit Ausonius sinuatos gurgite ductor
anfractus pelagi. nemoroso uertice celsus
apparet collis, fugiuntque in nubila siluae
Pyrenes, tunc Emporiae ueteresque per ortus
Graiorum uulgus, tunc hospita Tarraco Baccho.
considunt portu. securae gurgite clauso
stant puppes, positusque labor terrorque profundi.
Nox similes morti dederat placidissima somnos.
uisa uiro stare effigies ante ora parentis
atque hac aspectu turbatum uoce monere:
"nate, salus quondam genitoris, nate, parentis
et post fata decus, bellorum dira creatrix
euastanda tibi tellus, et caede superbi
ductores Libyae cauta uirtute domandi,
qui sua nunc trinis diducunt agmina castris.
si conferre manum libeat coëantque uocatae
hinc atque hinc acies, ualeat quis ferre ruentes
tergemina cum mole uiros? absiste labore
ancipiti, sed nec segnis potiora capesse.
urbs colitur Teucro quondam fundata uetusto,
nomine Carthago. Tyrius tenet incola muros.
ut Libyae sua, sic terris memorabile Hiberis
haec caput est. non ulla opibus certauerit auri,
non portu celsoue situ, non dotibus arui
uberis aut agili fabricanda ad tela uigore.
inuade auersis, nate, hanc ductoribus urbem.
nulla acies famae tantum praedaeue pararit."
Talia monstrabat genitor propiusque monebat,
cum iuuenem sopor et dilapsa reliquit imago.
surgit et infernis habitantia numina lucis
ac supplex patrios compellat nomine manes:
"este duces bello et monstratam ducite ad urbem!
uobis ultor ego et Sarrano murice fulgens
inferias mittam fusis insignis Hiberis
et tumulis addam sacros certamine ludos."
praegreditur celeratque uias et corripit agmen
pernici rapidum cursu camposque fatigat.
sic, ubi prosiluit Pisaeo carcere praeceps,
non solum ante alios, sed enim, mirabile dictu,
ante suos it uictor equus, currumque per auras
haud ulli durant uisus aequare uolantem.
Iamque Hyperionia lux septima lampade surgens
sensim attollebat propius subeuntibus arces
urbis et admoto crescebant culmina gressu.
at pelago uectus seruata Laelius hora,
quam dederat ductor subigendae ad moenia classi,
a tergo affusis cingebat tecta carinis.
Carthago impenso naturae adiuta fauore
excelsos tollit pelago circumflua muros.
artatas ponti fauces modica insula claudit,
qua Titan ortu terras aspergit Eoo.
at qua prospectat Phoebi iuga sera cadentis,
pigram in planitiem stagnantes egerit undas,
quas auget ueniens refluusque reciprocat aestus.
sed gelidas a fronte sedet sublimis ad Arctos
urbs imposta iugo pronumque excurrit in aequor
et tuta alterno defendit moenia fluctu.
Audax, ceu plano gradiens uictricia campo
ferret signa, iugum certabat scandere miles.
Aris, ductor erat qui contra, amplexus in artis
auxilium atque excelsa loci, praesaepserat arcem.
pugnabat natura soli, paruoque superne
bellantum nisu passim per prona uoluti
truncato instabiles fundebant corpore uitam.
uerum ubi concessit pelagi reuolubilis unda
et fluctus rapido fugiebat in aequora lapsu,
quaque modo excelsae sulcarant caerula puppes,
hac impune dabat Nereus transcurrere planta,
hinc tacite nitens informidatus adire
ductor Dardanius subitam trahit aequore pubem
perque undas muris pedes aduolat. inde citati
a tergo accelerant, qua fisus fluctibus Aris
incustoditam sine milite liquerat urbem.
tum prostratus humi, miserandum, uicta catenis
Poenus colla dedit populumque addixit inermem.
hanc oriens uidit Titan, cum surgeret, urbem
uallari castris captamque aspexit eandem
ocius Hesperio quam gurgite tingeret axem.
Aurora ingrediens terris exegerat umbras
principio statuunt aras. cadit ardua taurus
uictima Neptuno pariter pariterque Tonanti.
tum merita aequantur donis, ac praemia uirtus
sanguine parta capit. phaleris hic pectora fulget,
hic torque aurato circumdat bellica colla,
ille nitet celsus muralis honore coronae.
Laelius ante omnes, cui dextera clara domusque,
ter dena boue et aequorei certaminis alto
donatur titulo Poenique recentibus armis
rectoris. tunc hasta uiris, tunc Martia cuique
uexilla, ut meritum, et praedae libamina dantur.
Postquam perfectae laudes hominumque deumque,
captiuae spectantur opes digestaque praeda:
hoc aurum patribus, bello haec Martique talenta,
hoc regum donis, diuum hoc ante omnia templis,
cetera bellantum dextrae pulchroque labori.
quin etiam accitus populi regnator Hiberi,
cui sponsa et sponsae defixus in ossibus ardor.
hanc notam formae concessit laetus ouansque
indelibata gaudenti uirgine donum.
tum uacui curis uicino litore mensas
instituunt festoque agitant conuiuia ludo.
Laelius effatur: "macte, o uenerande, pudici,
ductor, macte animi. cedat tibi gloria lausque
magnorum heroum celebrataque carmine uirtus.
mille Mycenaeas qui traxit in aequora proras
rector, et Inachiis qui Thessala miscuit arma,
femineo socium uiolarunt foedus amore,
nullaque tum Phrygio steterunt tentoria campo,
captiuis non plena toris; tibi barbara soli
sanctius Iliaca seruata est Phoebade uirgo."
haec atque his paria alterno sermone serebant,
donec Nox atro circumdata corpus amictu
nigrantes inuexit equos suasitque quietem.
Emathio interea tellus Aetola tumultu
feruebat Macetum subitis perculsa carinis.
proximus hinc hosti dextras iungebat Acarnan.
causa noui motus Poenis regique Philippo
in bellum Ausonium sociatae foedere uires.
hic gente egregius ueterisque ab origine regni
Aeacidum sceptris proauoque tumebat Achille.
ille et nocturnis conterruit Oricon armis
quaque per Illyricum Taulantius incola litus
exiguos habitat non ullo nomine muros,
turbidus incessit telis, ille aequore uectus
nunc et Phaeacum Thesprotiaque arua lacessens
Epirum cassis lustrabat futilis ausis,
nunc et Anactoria signa ostentauit in ora
Ambraciosque sinus Olpaeaque litora bello
perfudit rapido. pepulit uada feruida remis
Leucatae et Phoebi uidit citus Actia templa.
nec portus Ithacae, Laërtia regna, Samenque
liquit inaccessam fluctuque sonantia cano
saxa Cephallenum et scopulosis Neriton aruis.
ille etiam Pelopis sedes et Achaica adire
moenia praegaudens tristem Calydona Dianae
Oeneasque domos, Curetica tecta, subibat
promittens contra Hesperiam sua proelia Grais
tum lustrata Ephyre Patraeque et regia Pleuron
Parnasusque biceps Phoeboque loquentia saxa.
ac saepe ad patrios bello reuocante penates,
cum modo Sarmaticus regna infestaret Orestis,
aspera nunc Dolopum uis exundasset in agros,
incepto tamen haud facilis desistere uano
belli per Graias umbram circumtulit oras,
donec nunc pelago, nunc terra exutus omisit
spem positam in Tyriis et supplex foedera sanxi.
Dardana nec legem regno accepisse refugit.
Tunc et Tyndarei Latias fortuna Tarenti
auxit opes laudemque simul. nam perfida tandem
urbs Fabio deuicta seni, postremus in armis
ductoris titulus cauti. sollertia tutum
tum quoque adepta decus captis sine sanguine muris.
namque ut compertum, qui Punica signa regebat
feminea exuri flamma, tacitusque quietae
exin uirtuti placuit dolus, ire sorori
(nam castris erat in Rutulis) germanus amatae
cogitur et magnis muliebria uincere corda
pollicitis, si reclusas tramittere portas
concedat Libycus rector, uotique potitus
euicto Fabius Poeno circumdata telis
incustodita penetrauit moenia nocte.
Sed quisnam auersos Phoebum tunc iungere ab urbe
Romulea dubitaret equos, qui tempore eodem
Marcellum acciperet letum oppetiisse sub armis?
moles illa uiri calidoque habitata Gradiuo
pectora et haud ullis umquam tremefacta periclis,
heu quantum Hannibalem clara factura ruina,
procubuere. iacet campis Carthaginis horror
forsan Scipiadae confecti nomina belli
rapturus, si quis paulum deus adderet aeuo.
Collis Agenoreum dirimebat ab aggere uallum
Ausonio (Dauni Mauors consederat aruis).
curarum comes et summi Crispinus honoris
Marcello socius communia bella ciebat.
ad quem Marcellus: "gestit lustrare propinquas
mens siluas medioque uiros imponere monti,
ne Libys occultis tumulum prior occupet ausis.
si cordi est, te participem, Crispine, laboris
esse uelim. numquam desunt consulta duobus."
haec ubi sedere, ardentes attollere sese
iam dudum certant in equos. Marcellus, ut arma
aptantem natum aspexit laetumque tumultu
"uincis" ait "nostros mirando ardore uigores.
sit praematurus felix labor. urbe Sicana
qualem te uidi, nondum permitteret aetas
cum tibi bella, meo tractantem proelia uultu!
huc, decus, huc, nostrum, lateri te iunge paterno
et me disce nouum Martem temptare magistro."
tum pueri colla amplectens sic pauca precatur:
"summe deum, Libyco faxis de praeside nunc his,
his umeris tibi opima feram." nec plura, sereno
sanguineos fudit cum Iuppiter aethere rores
atque atris arma aspersit non prospera guttis.
uixdum finitis intrarant uocibus artas
letiferi collis fauces, cum turba uolucris
inuadunt Nomades iaculis nimboque feruntur
aetherio similes caeca fundente latebra
armatos in bella globos. circumdata postquam
nil restare uidet uirtus, quod debeat ultra
iam superis, magnum secum portare sub umbras
nomen mortis auet. tortae nunc eminus hastae
altius insurgit, nunc saeuit comminus ense.
forsan et enasset rapidi freta saeua pericli,
ni telum aduersos nati uenisset in artus.
tum patriae tremuere manus, laxataque luctu
fluxerunt rigidis arma infelicia palmis.
obuia nudatum tramittit lancea pectus,
labensque impresso signauit gramina mento.
At postquam Tyrius saeua inter proelia ductor
infixum aduerso uidit sub pectore telum,
immane exclamat: "Latias, Carthago, timere
desine iam leges. iacet exitiabile nomen,
Ausonii columen regni. sed dextera nostrae
tam similis non obscuras mittatur ad umbras.
magnanima inuidia uirtus caret." alta sepulcri
protinus exstruitur caeloque educitur ara.
conuectant siluis ingentia robora. credas
Sidonium cecidisse ducem. tum tura dapesque
et fasces clipeusque uiri, pompa ultima, fertur.
ipse facem subdens "laus" inquit "parta perennis.
Marcellum abstulimus Latio. deponere forsan
gens Italum tandem arma uelit. uos ite superbae
exsequias animae et cinerem donate supremi
muneris officio; numquam hoc tibi, Roma, negabo."
alterius par atque eadem fortuna laborum
consulis: exanimum sonipes ad signa reuexit.
Talia in Ausonia. sed non et talis Hiberis
armorum euentus campis. Carthaginis omnes
per subitum raptae pernix uictoria late
terruerat gentes. ducibus spes una salutis,
si socias iungant uires. ingentibus orsum
auspiciis iuuenem, ceu patria gestet in armis
fulmina, sublimi uallatam uertice montis
et scopulis urbem, cumulatam strage uirorum
non toto rapuisse die, qua Martius ille
Hannibal in terra consumpto uerterit anno
nec pube aequandam nec opum ubertate Saguntum.
Proximus applicito saxosis aggere siluis
tendebat fratris spirans ingentia facta
Hasdrubal. hic robur mixtusque rebellibus Afris
Cantaber, hic uolucri Mauro pernicior Astur;
tantaque maiestas terra rectoris Hibera,
Hannibalis quantus Laurenti terror in ora.
forte dies priscum Tyriis sollemnis honorem
rettulerat, quo primum orsi Carthaginis altae
fundamenta nouam coepere mapalibus urbem,
et laetus repetens gentis primordia ductor
festa coronatis agitabat gaudia signis
pacificans diuos. fraternum laena nitebat
demissa ex umeris donum, quam foederis arti
Trinacrius Libyco rex inter munera pignus
miserat, Aeoliis gestatum insigne tyrannis.
aurata puerum rapiebat ad aethera penna
per nubes aquila intexto librata uolatu.
antrum ingens iuxta, quod acus simulauit in ostro,
Cyclopum domus. hic recubans manantia tabo
corpora letifero sorbet Polyphemus hiatu.
circa fracta iacent excussaque morsibus ossa.
ipse manu extenta Laërtia pocula poscit
permiscetque mero ructatos ore cruores.
Conspicuus Siculi Tyrius subteminis arte
gramineas pacem superum poscebat ad aras.
ecce inter medios hostilia nuntius arma
quadrupedante inuectus equo aduentare ferebat.
turbatae mentes, imperfectusque deorum
cessit honos. ruptis linquunt altaria sacris.
clauduntur uallo, tenuemque ut roscida misit
lucem Aurora polo, rapiunt certamina Martis.
audax Scipiadae stridentem Sabbura cornum
excepit, geminaeque acies uelut omine motae.
exclamat Latius ductor: "prima hostia uobis,
sacrati manes, campo iacet. en age, miles,
in pugnam et caedes, qualis spirantibus ire
adsueras ducibus, talis rue." dumque ea fatur,
incumbunt. Myconum Laenas Cirtamque Latinus
et Thysdrum Maro et incestum Catilina Nealcen
germanae thalamo obtruncat. cadit obuius acri
Cartalo Nasidio, Libycae regnator harenae.
te quoque Pyrenes uidit conterrita tellus
permixtum Poenis et uix credenda furentem,
magnum Dardaniae, Laeli, decus, omnia felix
cui natura dedit nullo renuente deorum.
ille foro auditus, cum dulcia soluerat ora,
aequabat Pyliae Neleia mella senectae,
ille, ubi suspensi patres et curia uocem
posceret, ut cantu ducebat corda senatus;
idem, cum subitum campo perstrinxerat aures
murmur triste tubae, tanto feruore ruebat
in pugnam atque acies, ut natum ad sola liqueret
bella. nihil uitae peragi sine laude placebat.
tunc effurtiua tractantem proelia luce
deiecit Galam. sacris Carthaginis illum
supposito mater partu subduxerat olim;
sed stant nulla diu deceptis gaudia diuis.
tunc Alabim Maurumque Dracen demisit ad umbras,
femineo clamore Dracen extrema rogantem.
huius ceruicem gladio inter uerba precesque
amputat. absciso durabant murmura collo.
At non ductori Libyco par ardor in armis.
frondosi collis latebras ac saxa capessit
auia, nec caedes extremaue damna mouebant
agminis. Italiam profugus spectabat et Alpes,
praemia magna fugae. tacitum dat tessera signum
dimissa in colles pugna siluasque ferantur
dispersi et summam, quicumque euaserit, arcem
Pyrenes culmenque petat. tum primus honore
armorum exuto et parma celatus Hibera
in montes abit atque uolens palantia linquit
agmina. desertis Latius uictricia signa
immittit miles castris (non urbe recepta
plus ulla partum praedae) tenuitque moratas
a caede, ut Libycus ductor prouiderat, iras,
fluminei ueluti deprensus gurgitis undis
auulsa parte inguinibus causaque pericli
enatat intento praedae fiber auius hoste.
Impiger occultis Poenus postquam abditur umbris
saxosae fidens siluae, maiora petuntur
rursus bella retro et superari certior hostis.
Pyrenes tumulo clipeum cum carmine figunt:
Hasbrubalis spolium Gradiuo Scipio uictor.
Terrore interea posito trans ardua montis
Bebrycia populos armabat Poenus in aula
mercandi dextras largus belloque parata
prodigere in bellum facilis. praemissa feroces
augebant animos argenti pondera et auri
parta metalliferis longo discrimine terris.
hinc noua complerunt haud tardo milite castra
uenales animae, Rhodani qui gurgite gaudent,
quorum serpit Arar per rura pigerrimus undae.
iamque hieme affecta mitescere coeperat annus.
inde iter ingrediens rapidum per Celtica rura
miratur domitas Alpes ac peruia montis
ardua et Herculeae quaerit uestigia plantae
germanique uias diuinis comparat ausis.
Vt uero uentum in culmen castrisque resedit
Hannibalis, "quos Roma," inquit "quos altius, oro,
attollit muros, qui post haec moenia fratri
uicta meo stent incolumes? sit gloria dextrae
felix tanta precor, neue usque ad sidera adisse
inuideat laeuus nobis deus." agmine celso
inde alacer, qua munitum decliuis ab alto
agger monstrat iter, properatis deuolat armis.
non tanto strepuere metu primordia belli.
nunc geminum Hannibalem, nunc iactant bina coire
hinc atque hinc castra et pastos per prospera bella
sanguine ductores Italo coniungere Martem
et duplicare acies. uenturum ad moenia cursu
hostem praecipiti et uisurum haerentia porta
spicula Elissaeis nuper contorta lacertis.
His super infrendens sic secum Oenotria Tellus:
"tantone (heu superi!) spernor contempta furore
Sidoniae gentis, quae quondam sceptra timentem
nati Saturnum nostris considere in oris
et regnare dedi? decima haec iam uertitur aestas,
ex quo proterimur. iuuenis, cui sola supersunt
in superos bella, extremo de litore rapta
intulit arma mihi temeratisque Alpibus ardens
in nostros descendit agros. quot corpora texi
caesorum stratis totiens deformis alumnis!
nulla mihi floret bacis felicibus arbor
immatura seges rapido succiditur ense
culmina uillarum nostrum delapsa feruntur
in gremium foedantque suis mea regna ruinis.
hunc etiam, uastis qui nunc sese intulit oris,
perpetiar miseras quaerentem exurere belli
reliquias? tum me scindat uagus Afer aratro,
et Libys Ausoniis commendet semina sulcis
ni cuncta, exsultant quae latis agmina campis,
uno condiderim tumulo." dum talia uersat
et thalamos claudit Nox atra deumque hominumque,
tendit Amyclaei praeceps ad castra nepotis.
is tum Lucanis cohibentem finibus arma
Poenum uicini seruabat caespite ualli.
hic iuuenem aggreditur Latiae telluris imago:
"Clausorum decus atque erepto maxima Romae
spes Nero Marcello, rumpe atque expelle quietem.
magnum aliquid tibi, si patriae uis addere fatis,
audendum est, quod depulso quoque moenibus hoste
uictores fecisse tremant. fulgentibus armis
Poenus inundauit campos, qua Sena relictum
Gallorum a populis seruat per saecula nomen.
ni propere alipedes rapis ad certamina turmas,
serus deletae post auxiliabere Romae.
surge, age, fer gressus. patulos regione Matauri
damnaui tumulis Poenorum atque ossibus agros."
his dictis abit atque abscedens uisa pauentem
attrahere et fractis turmas propellere portis.
Rumpit flammato turbatus corde soporem
ac supplex geminas tendens ad sidera palmas
Tellurem Noctemque et caelo sparsa precatur
astra ducemque uiae tacito sub lumine Phoeben.
inde legit dignas tanta ad conamina dextras,
quaque iacet superi Larinas accola ponti,
qua duri bello gens Marrucina fidemque
exuere indocilis sociis Frentanus in armis,
tum qua uitiferos domitat Praetutia pubes
laeta laboris agros, et penna et fulmine et undis
hibernis et Achaemenio uelocior arcu
euolat. hortator sibi quisque "age, perge, salutem
Ausoniae ancipites superi et, stet Roma cadatne,
in pedibus posuere tuis" clamantque ruuntque.
hortandi genus acer habet praecedere ductor.
illum augent cursus annisi aequare sequendo
atque indefessi noctemque diemque feruntur.
At Roma aduersi tantum et mala gliscere belli
accipiens trepidare metu nimiumque Neronem
sperauisse queri atque uno sibi uulnere posse
auferri restantem animam. non arma nec aurum
nec pubem nec, quem fundat, superesse cruorem.
scilicet Hasdrubalem inuadat, qui ad proelia soli
Hannibali satis esse nequit? iam rursus, ubi arma
auertisse suo cognorit deuia uallo,
haesurum portis Poenum. uenisse, superbo
qui fratri certet, cui maxima gloria cedat
urbis deletae. fremit amens corde sub imo
ordo patrum ac magno interea meditatur amore
seruandi decoris, quonam se fine minanti
seruitio eripiat diuosque euadat iniquos.
hos inter gemitus obscuro noctis opacae
succedit castris Nero, quae coniuncta feroci
Liuius Hasdrubali uallo custode tenebat.
belliger is quondam scitusque accendere Martem
floruerat primo clarus pugnator in aeuo.
mox falso laesus non aequi crimine uulgi
secretis ruris tristes absconderat annos.
sed postquam grauior moles terrorque periclo
poscebat propiore uirum, reuocatus ad arma
tot caesis ducibus patriae donauerat iram.
At non Hasdrubalem fraudes latuere recentum
armorum, quamquam tenebris nox texerat astus.
pulueris in clipeis uestigia uisa mouebant
et, properi signum accursus, sonipesque uirique
substricti corpus. bis clarum, bucina, signum
praeterea gemino prodebat iuncta magistro
castra regi. uerum fratri si uita supersit,
qui tandem licitum socias coniungere uires
consulibus? sed enim solum, dum uera patescant,
cunctandi restare dolum Martemque trahendi.
nec consulta fugae segni formidine differt.
Nox, somni genetrix, mortalia pectora curis
purgarat, tenebraeque horrenda silentia alebant.
erepit suspensa ferens uestigia castris
et muta elabi tacito iubet agmina passu.
illunem nacti per rura tacentia noctem
accelerant uitantque sonos; sed percita falli
sub tanto motu Tellus nequit. implicat actas
caeco errore uias umbrisque fauentibus arto
circumagit spatio sua per uestigia ductos.
nam qua curuatas sinuosis flexibus amnis
obliquat ripas refluoque per aspera lapsu
in sese redit, hac casso ducente labore
exiguum inuoluunt frustratis gressibus orbem,
inque errore uiae tenebrarum munus ademptum.
Lux surgit panditque fugam. ruit acer apertis
turbo equitum portis, atque omnes ferrea late
tempestas operit campos. nondum arma manusque
permixtae, iam tela bibunt praemissa cruorem.
hinc iussae Poenum fugientem sistere pennae
Dictaeae uolitant, hinc lancea turbine nigro
fert letum cuicumque uiro, quem prenderit ictus.
deponunt abitus curam trepidique coactas
constituunt acies et spes ad proelia uertunt.
Ipse inter medios (nam rerum dura uidebat)
Sidonius ductor tergo sublimis ab alto
quadrupedantis equi tendens uocemque manusque:
"per decora extremo uobis quaesita sub axe,
per fratris laudes oro, uenisse probemus
germanum Hannibalis. Latio Fortuna laborat
aduersis documenta dare atque ostendere, quantus
uerterit in Rutulos domitor telluris Hiberae
suetus ad Herculeas miles bellare columnas.
forsitan et pugnas ueniat germanus in ipsas.
digna uiro, digna, obtestor, spectacula pleno
corporibus properate solo. quicumque timeri
dux bello poterat, fratri iacet. unica nunc spes,
e poena ac latebris infracto Liuius aeuo,
damnatum, offertur uobis, caput. ite agite, oro,
sternite ductorem, cum quo concurrere fratri
sit pudor, et turpi finem donate senectae."
At contra Nero: "quid cessas clusisse labores
ingentis belli? pedibus tibi gloria, miles,
parta ingens. nunc accumula coepta ardua dextra.
heu temere abducto liquisti robore castra,
ni factum absoluit uictoria. praecipe laudem.
aduentu cecidisse tuo memorabitur hostis."
Parte alia insignis nudatis casside canis
Liuius: "huc, iuuenes, huc me spectate ruentem
in pugnas, quantumque meus patefecerit ensis,
tantum intrate loci et tandem praecludite ferro
iam nimium patulas Poenis grassantibus Alpes.
quod ni ueloci prosternimus agmina Marte
et fulmen subitum Carthaginis Hannibal adsit,
qui deus infernis quemquam nostrum eximat umbris?"
hinc galea capite accepta dicta horrida ferro
sancit et obtectus senium fera proelia miscet.
illum per cuneos et per densissima campi
corpora tot dantem leto, quot spicula torsit,
turbati fugere Macae, fugere feroces
Autololes Rhodanique comas intonsa iuuentus.
Fatidicis Nabis ueniens Hammonis harenis
improba miscebat securus proelia fati
ceu tutante deo ac patriis spolia Itala templis
fixurum uano tumidus promiserat ore.
ardebat gemma Garamantide caerula uestis,
ut cum sparsa micant stellarum lumina caelo,
et gemmis galeam clipeumque accenderat auro.
casside cornigera dependens infula sacros
prae se terrores diuumque ferebat honorem.
arcus erat pharetraeque uiro atque incocta cerastis
spicula et armatus peragebat bella ueneno.
necnon cornipedis tergo de more repostus
sustentata genu per campum pondera conti
Sarmatici prona aduersos urgebat in hostes.
tum quoque transfixum telo per membra, per arma
consulis ante oculos magno clamore Sabellum
asportabat ouans et ouans Hammona canebat.
non tulit hanc iram tantosque in corde tumores
barbarico senior telumque intorsit et una
praedam animamque simul uictori uictor ademit.
Adsilit audito tristis clamore ruinae
Hasdrubal et coeptantem Arabum raptare perempto
gemmiferi spolium cultus auroque rigentes
exuuias iaculum a tergo perlibrat ad ossa.
Iam correpta miser geminis uelamina palmis
carpebat propere et trepidos nudauerat artus:
concidit ac sacras uestes atque aurea fila
reddidit exanimo spoliatum lapsus in hostem.
at Canthus Rutilum, Canthus possessor harenae,
qua celebre inuicti nomen posuere Philaeni,
ditem ouium Rutilum obtruncat, cui mille sub altis
lanigerae balant stabulis. ipse otia molli
exercens cura gelido nunc flumine soles
frangebat nimios pecori, nunc laetus in herba
tondebat niueae splendentia uellera lanae
aut, pecus e pastu cum sese ad tecta referret,
noscentes matres spectabat ouilibus agnos.
occubuit clipei transfixo proditus aere
et sero ingemuit stabulis exisse paternis.
Acrius hoc Italum pubes incurrit et urget,
ut torrens, ut tempestas, ut flamma corusci
fulminis, ut Borean pontus fugit, ut caua currunt
nubila, cum pelago caelum permiscuit Eurus.
‹***› procerae stabant, Celtarum signa, cohortes,
prima acies. hos impulsu cuneoque feroci
laxat uis subita, et fessos errore uiarum
nec soli faciles longique laboris anhelos
auertit patrius genti pauor. addere tergo
hastas Ausonius teloque instare sequaci
nec donare fugam. cadit uno uulnere Thyrmis,
non uno Rhodanus, profligatumque sagittae
lancea deturbat Morinum et iam iamque cadentem.
cedentes urget totas largitus habenas
Liuius acer equo et turmis abeuntibus infert
cornipedem. tunc auersi surgentia colla
disicit ense Mosae. percussit pondere terram
cum galea ex alto lapsum caput; at residentem
turbatus rapuit sonipes in proelia truncum.
hic Cato (nam medio uibrabat et ipse tumultu)
"si, primas" inquit "bello cum amisimus Alpes,
hic iuueni oppositus Tyrio foret! ei mihi quanta
cessauit Latio dextra, et quot funera Poenis
donarunt praui suffragia tristia campi!"
Iamque inclinabant acies, cunctisque pauorem
Gallorum induerat pauor, et Fortuna ruebat
Sidonia: ad Rutulos Victoria uerterat alas.
celsus ceu prima reflorescente iuuenta
ibat consul ouans, maior maiorque uideri.
ecce trahens secum canentem puluere turmam
ductor Agenoreus subit intorquensque lacertis
tela sonat: "cohibete fugam. cui cedimus hosti?
nonne pudet? conuersa senex marcentibus annis
agmina agit. nunc, quaeso, mihi nunc dextera in armis
degenerat, nostrique piget? mihi Belus auorum
principium, mihi cognatum Sidonia Dido
nomen et ante omnes bello numerandus Hamilcar
est genitor, mihi, cui cedunt montesque lacusque
et campi atque amnes, frater. me magna secundum
Carthago putat Hannibali, me Baetis in oris
aequant germano passae mea proelia gentes."
talia dum memorat medios ablatus in hostes,
ut noua conspecti fulserunt consulis arma,
hastam praepropero nisu iacit. illa per oras
aerati clipei et loricae tegmina summo
incidit haud felix umero parceque petitum
perstrinxit corpus nec multo tincta cruore,
uana sed optanti promisit gaudia Poeno.
Turbati Rutuli, confusaque pectora uisu
terrifico. tunc increpitans conamina consul:
"femineis laesum uana inter proelia corpus
unguibus aut palmis credas puerilibus ictum.
ite, docete, uiri, Romanae uulnera suerint
quanta afferre manus." tum uero effunditur ingens
telorum uis, et densa sol uincitur umbra.
iamque per extentos alterna strage uirorum
corpora fusa iacent campos demersaque in undam
iunxerunt cumulo crescente cadauera ripas,
ut, cum uenatu saltus exercet opacos
Dictynna et laetae praebet spectacula matri
aut Pindi nemora excutiens aut Maenala lustrans
(omnis Naiadum plenis comitata pharetris
turba ruit, striduntque sagittiferi coryti),
tum per saxa ferae perque ipsa cubilia fusae,
per ualles fluuiosque atque antra uirentia musco
multa strage iacent; exsultat uertice montis
gratam perlustrans oculis Latonia praedam.
Audito ante alios senioris uulnere rumpit
per medios Nero saeuus iter uisaque uirorum
aequali pugna "quid enim, quid deinde relictumst
Italiae fatis? hunc si non uincitis hostem,
Hannibalem uincetis?" ait. ruit ocius amens
in medios, Tyriumque ducem inter prima frementem
agmina ut aspexit, rabidi ceu belua ponti
per longum sterili ad pastus iactata profundo,
cum procul in fluctu piscem male saucia uidit,
aestuat et lustrans nantem sub gurgite praedam
absorbet late permixtum piscibus aequor,
non telo mora, non dictis. "haud amplius" inquit
"elabere mihi. non hic nemora auia fallent
Pyrenes, nec promissis frustrabere uanis,
ut quondam terra fallax deprensus Hibera
euasti nostram mentito foedere dextram."
Haec Nero et intorquet iaculum, nec futilis ictus.
nam latere extremo cuspis librata resedit.
inuadit stricto super haec interritus ense
collapsique premens umbone trementia membra
"si qua sub extremo casu mandata referri
germano uis forte tuo, portabimus" inquit.
contra Sidonius: "leto non terreor ullo.
utere Marte tuo, dum nostris manibus adsit
actutum uindex. mea si suprema referre
fratri uerba paras, mando Capitolia uictor
exurat cinerique Iouis permisceat ossa
et cineres nostros." cupientem annectere plura
feruentemque ira mortis transuerberat ense
et rapit infidum uictor caput. agmina fuso
sternuntur duce non ultra fidentia Marti.
Iamque diem solisque uices nox abstulit atra,
cum uires parco uictu somnoque reducunt,
ac nondum remeante die uictricia signa,
qua uentum, referunt clausis formidine castris.
tum Nero procera sublimia cuspide portans
ora ducis caesi "Cannas pensauimus," inquit
"Hannibal, et Trebiam et Thrasymenni litora tecum
fraterno capite. i, duplica nunc perfida bella
et geminas accerse acies. haec praemia restant,
qui tua tramissis optarint Alpibus arma."
compressit lacrimas Poenus minuitque ferendo
constanter mala et inferias in tempore dignas
missurum fratri clauso commurmurat ore.
tum castris procul amotis aduersa quiete
dissimulans dubia exclusit certamina Martis.