Silii Italici-PUNICORUM LIBER XV

0

Āt nŏvă Rōmŭlĕūm cārpēbāt cūră sĕnātūm,

quīs trĕpĭdās gēntēs Mārtēmquĕ sŭbīrĕt Hĭbērūm

āttrītīs rēbūs. gĕmĭnūs iăcĕt hōstĕ sŭpērbō

Scīpĭŏ, bēllĭgĕrī, Māvōrtĭă pēctŏră, frātrēs.

hīnc mĕtŭs, īn Tўrĭās nē iām Tārtēssĭă lēgēs

cōncēdāt tēllūs prŏpĭōrăquĕ bēllă păvēscāt.

ānxĭă tūrbă pătrūm quāssō mĕdĭcāmĭnă maēstī

īmpĕrĭō cīrcūmspēctānt dīvōsquĕ prĕcāntūr

quī lăcĕrīs aūsīt dūctōr sūccēdĕrĕ cāstrīs.

Ābstērrēt iŭvĕnēm pătrĭōs pătrŭīquĕ pĭārĕ

ōptāntēm mānēs trīstī cōntērrĭtă lūctū

ēt rĕpŭtāns ānnōs cōgnātō sānguĭnĕ tūrbă.

sī gēntēm pĕtăt īnfaūstam, īntēr būstă sŭōrūm

dēcērtāndum hōstī, quī frēgĕrĭt ārmă dŭōrūm,

quī cōnsūltă, dŭcum āc flāgrēt mĕlĭōrĕ Grădīvō.

nēc prōmptūm tĕnĕrīs īmmānĭă bēllă lăcērtīs

mōlīrī rĕgĭmēnquĕ rŭdī dēpōscĕre ĭn aēvō.

Hās laūrī rĕsĭdēns iŭvĕnīs vĭrĭdāntĕ sŭb ūmbrā

aēdĭbŭs ēxtrēmīs vōlvēbāt pēctŏrĕ cūrās,

cūm sŭbĭto ādsīstūnt dēxtrā laēvāquĕ pĕr aūrās

āllāpsae, haūd paūlūm mōrtālī māiŏr ĭmāgŏ,

hīnc Vīrtūs, īllīnc vīrtūti ĭnĭmīcă Vŏlūptās.

āltĕra Ăchaēmĕnĭūm spīrābāt vērtĭce ŏdōrēm

āmbrŏsĭās dīffūsă cŏmās ēt vēstĕ rĕfūlgēns

ōstrūm quā fūlvō Tўrĭūm sūffūdĕrăt aūrō;

frōntĕ dĕcōr quaēsītŭs ăcū, lāscīvăquĕ crēbrās

āncĭpĭtī mōtū iăcĭēbānt lūmĭnă flāmmās.

āltĕrĭūs dīspār hăbĭtūs: frōns hīrtă nĕc ūmquām

cōmpŏsĭtā mūtātă cŏmā, stāns vūltŭs, ĕt ōrĕ

īncēssūquĕ vĭrō prŏpĭōr laētīquĕ pŭdōrīs

cēlsa ŭmĕrōs nĭvĕaē fūlgēbāt stāmĭnĕ pāllaē.

Ōccŭpăt īndĕ prĭōr prōmīssīs fīsă Vŏlūptās:

"quīs fŭrŏr hīc, nōn dīgnĕ pŭēr, cōnsūmĕrĕ bēllō

flōrem aēvī? Cānnaēnĕ tĭbī grăvĭōrquĕ pălūdĕ

Maēŏnĭūs Stўgĭā lăcŭs ēxcēssērĕ Pădūsquĕ?

quēm tāndem ād fīnēm bēllāndō fātă lăcēssēs?

tūne ĕtĭām tēmptārĕ părās Ātlāntĭcă rēgnă

Sīdŏnĭāsquĕ dŏmōs? mŏnĕō, cērtārĕ pĕrīclīs

dēsĭne ĕt ārmĭsŏnaē căpŭt ōbiēctārĕ prŏcēllaē.

nī fŭgĭs hōs rītūs, Vīrtūs tē saēvă iŭbēbīt

pēr mĕdĭās vŏlĭtāre ăcĭēs mĕdĭōsquĕ pĕr īgnēs.

haēc pātrēm pătrŭūmquĕ tŭōs, haēc prōdĭgă Paūlūm,

haēc Dĕcĭōs Stўgĭās Ĕrĕbī dētrūsĭt ăd ūndās

dūm cĭnĕrī tĭtŭlūm mĕmŏrāndăquĕ nōmĭnă būstīs

praētēndīt nēc sēnsūraē, quōd gēssĕrĭt, ūmbraē.

āt sī mē cŏmĭtērĕ, pŭēr, nōn līmĭtĕ dūrō

iām tĭbĭ dēcūrrāt cōncēssī tēmpŏrĭs aētās.

haūd ūmquām trĕpĭdōs ābrūmpēt būcĭnă sōmnōs,

nōn glăcĭem Ārctōām, nōn ēxpĕrĭērĕ fŭrēntīs

ārdōrēm Cāncrī nēc mēnsās saēpĕ crŭēntō

grāmĭnĕ cōmpŏsĭtās. ăbĕrūnt sĭtĭs āspĕra ĕt haūstūs

sūb gălĕā pūlvīs plēnīquĕ tĭmōrĕ lăbōrēs.

sēd cūrrēnt ālbūsquĕ dĭēs hōraēquĕ sĕrēnaē,

ēt mōllī dăbĭtūr vīctū spērārĕ sĕnēctām.

quāntās īpsĕ dĕūs laētōs gĕnĕrāvĭt ĭn ūsūs

rēs hŏmĭnī plēnāquĕ dĕdīt bŏnă gaūdĭă dēxtrā!

ātque īdem, ēxēmplār lēnīs mōrtālĭbŭs aēvī,

īmpērtūrbātā plăcĭdūs tĕnĕt ōtĭă mēntĕ.

īlla ĕgŏ sum, Ānchīsaē Vĕnĕrēm Sĭmŏēntĭs ăd ūndās

quaē iūnxī, gĕnĕrīs vōbīs ūnde ēdĭtŭs aūctōr.

īlla ĕgŏ sūm, vērtī sŭpĕrūm quaē saēpĕ părēntēm

nūnc ăvĭs īn fōrmām, nūnc tōrvi īn cōrnŭă taūrī.

hūc ādvērte aūrēs. cūrrīt mōrtālĭbŭs aēvūm,

nēc nāscī bīs pōssĕ dătūr. fŭgĭt hōră, răpītquĕ

Tārtărĕūs tōrrēns āc sēcūm fērrĕ sŭb ūmbrās,

sī qua ănĭmō plăcŭērĕ, nĕgāt. quīs lūcĕ sŭprēmā

dīmīsīssĕ mĕās sērō nōn īngĕmĭt hōrās?"

Pōstquām cōntĭcŭīt fīnīsque ēst āddĭtă dīctīs,

tūm Vīrtūs "quāsnām iŭvĕnēm flōrēntĭbŭs" īnquīt

"pēllĭcĭs īn fraūdēs ānnīs vītaēquĕ tĕnēbrās,

cuī rătĭo ēt māgnaē caēlēstĭă sēmĭnă mēntīs

mūnĕrĕ sūnt cōncēssă dĕūm? mōrtālĭbŭs āltī

quāntūm caēlĭcŏlaē, tāntūndem ănĭmālĭbŭs īstī

praēcēllūnt cūnctīs. trĭbŭīt nāmque īpsă mĭnōrēs

hōs tērrīs Nātūră dĕōs; sēd foēdĕrĕ cērtō

dēgĕnĕrēs tĕnĕbrīs ănĭmās dāmnāvĭt Ăvērnīs.

āt quīs aēthĕrĭī sērvātūr sēmĭnĭs ōrtūs,

caēlī pōrtă pătēt. rĕfĕrām quīd cūnctă dŏmāntēm

Āmphĭtrўōnĭădēn? quīd, cuī, pōst Sērăs ĕt Īndōs

cāptīvō Lībēr cūm sīgnă rĕfērrĕt ăb Eūrō

Caūcăsĕaē cūrrūm dūxērĕ pĕr ōppĭdă tīgrēs?

quīd sūspīrātōs māgno īn dīscrīmĭnĕ naūtīs

Lēdaēōs rĕfĕrām frātrēs vēstrūmquĕ Quĭrīnūm?

nōnnĕ vĭdēs, hŏmĭnum ūt cēlsōs ād sīdĕră vūltūs

sūstŭlĕrīt dĕŭs āc sūblīmĭă fīnxĕrĭt ōră

cūm pĕcŭdēs vŏlŭcrūmquĕ gĕnūs fōrmāsquĕ fĕrārūm

sēgnem ātque ōbscēnām pāssīm strāvīssĕt ĭn ālvūm?

ād laūdēs gĕnĭtūm, căpĭāt sī mūnĕră dīvūm

fēlīx ād laūdēs hŏmĭnūm gĕnŭs. hūc, ăgĕ, paūlūm

āspĭcĕ (nēc lōngē rĕpĕtām), mŏdŏ Rōmă mĭnāntī

īmpār Fīdēnaē cōntēntăquĕ crēscĕre ăsŷlō

quō sēse ēxtŭlĕrīt dēxtrīs; īdem āspĭcĕ, lātē

flōrēntēs quōndām lūxūs quās vērtĕrĭt ūrbēs.

quīppĕ nĕc īră dĕūm tāntūm nēc tēlă nĕc hōstēs,

quāntūm sōlă nŏcēs ănĭmīs īllāpsă, Vŏlūptās.

Ēbrĭĕtās tĭbĭ foēdă cŏmēs, tĭbĭ Lūxŭs ĕt ātrīs

cīrcā tē sēmpēr vŏlĭtāns Īnfāmĭă pēnnīs;

mēcum Hŏnŏr āc Laūdēs ēt laētō Glōrĭă vūltū

ēt Dĕcŭs āc nĭvĕīs Vīctōrĭă cōncŏlŏr ālīs.

mē cīnctūs laūrō prōdūcĭt ăd āstră Trĭūmphūs.

cāstă mĭhī dŏmŭs ēt cēlsō stānt cōllĕ pĕnātēs;

ārdŭă sāxōsō pērdūcīt sēmĭtă clīvō.

āspēr prīncĭpĭō (nĕque ĕnīm mĭhĭ fāllĕrĕ mōs ēst)

prōsĕquĭtūr lăbŏr. ānnītēndum īntrārĕ vŏlēntī,

nēc bŏnă cēnsēndūm, quaē Fōrs īnfīdă dĕdīssĕ

ātque ĕădēm răpŭīssĕ vălēt. mōx cēlsŭs ăb āltō

īnfrā tē cērnēs hŏmĭnūm gĕnŭs. ōmnĭă cōntrā

ēxpĕrĭēndă mănēnt, quām spōndēt blāndă Vŏlūptās.

strāmĭnĕ prōiēctūs dūrō pătĭērĕ sŭb āstrīs

īnsōmnēs nōctēs frīgūsquĕ fămēmquĕ dŏmābīs.

īdēm iūstĭtĭaē cūltōr, quaēcūmquĕ căpēssēs,

tēstēs fāctōrūm stāre ārbītrābĕrĕ dīvōs.

tūnc, quŏtĭēns pătrĭaē rērūmquĕ pĕrīcŭlă pōscēnt,

ārmă fĕrēs prīmūs, prīmūs te īn moēnĭă tōllēs

hōstĭcă nēc fērrō mēntēm vīncērĕ nĕc aūrō.

hīnc tĭbĭ nōn Tўrĭō vĭtĭātās mūrĭcĕ vēstēs

nēc dōnūm dēfōrmĕ vĭrō frāgrāntĭs ămōmī,

sēd dăbŏ, quī vēstrūm saēvō nūnc Mārtĕ fătīgāt

īmpĕrĭūm, sŭpĕrārĕ mănū laūrūmquĕ sŭpērbām

īn grĕmĭō Iŏvĭs ēxcīsīs dēpōnĕrĕ Poēnīs."

Quaē pōstquām cĕcĭnīt sācrātō pēctŏrĕ Vīrtūs,

ēxēmplīs laētūm vūltūque aūdītă prŏbāntēm

cōnvērtīt iŭvĕnēm. sĕd ĕnim īndīgnātă Vŏlūptās

nōn tĕnŭīt vōcēs. "nīl vōs iām dēmŏrŏr ūltrā"

ēxclāmāt; "vĕnĭēnt, vĕnĭēnt mĕă tēmpŏră quōndām,

cūm dŏcĭlīs nōstrīs māgnō cērtāmĭnĕ Rōmă

sērvĭĕt īmpĕrĭīs ĕt hŏnōs mĭhi hăbēbĭtŭr ūnī."

sīc quāssāns căpŭt īn nūbēs sē sūstŭlĭt ātrās.

Āt iŭvĕnīs plēnūs mŏnĭtīs īngēntĭă cōrdĕ

mōlītūr iūssaēquĕ călēt vīrtūtĭs ămōrĕ.

ārdŭă rōstră pĕtīt nūllō fĕră bēllă vŏlēntĕ

ēt grăvĭa āncĭpĭtīs dēpōscīt mūnĕră Mārtīs.

ārrēctī cūnctōrum ănĭmī. pārs lūmĭnă pātrīs,

pārs crēdūnt tōrvōs pătrŭī rĕvĭrēscĕrĕ vūltūs.

sēd quāmquam īnstīnctīs tăcĭtūs tămĕn aēgră pĕrīclī

pēctŏră sūbrēpīt tērrōr, mōlēmquĕ păvēntēs

ēxpēndūnt bēlli, ēt nŭmĕrāt făvŏr ānxĭŭs ānnōs.

Dūmque ĕă cōnfūsō pērcēnsēt mūrmŭrĕ vūlgūs,

ēccĕ pĕr ōblīquūm caēlī squālēntĭbŭs aūrō

ēffūlgēns măcŭlīs fērri īntēr nūbĭlă vīsūs

ānguĭs ĕt ārdēntī rădĭārĕ pĕr āĕră sūlcō

quāque ād caēlĭfĕrī tēndīt plăgă lītŭs Ătlāntīs,

pērlābī rĕsŏnāntĕ pŏlō. bīs tērquĕ cŏrūscūm

āddĭdĭt aūgŭrĭō fūlmēn pătĕr, ēt văgă lātē

pēr sŭbĭtūm mōtō strĕpŭērĕ tŏnītrŭă mūndō.

tūm vērō căpĕre ārmă iŭbēnt gĕnĭbūsquĕ sălūtānt

sūmmīssi aūgŭrĭum: hāc īrēt, quā dūcĕrĕ dīvōs

pērspĭcŭum ēt pătrĭō mōnstrārēt sēmĭtă sīgnō.

Cērtātīm cŏmĭtēs rērūm bēllīquĕ mĭnīstrōs

āgglŏmĕrānt sēse ātque ācrēs sŏcĭārĕ lăbōrēs

ēxpōscūnt, laūdūmquĕ lŏco ēst īsdem ēssĕ sŭb ārmīs.

tūm nŏvă caērŭlĕūm dēscēndīt clāssĭs ĭn aēquōr.

īt cŏmĕs Aūsŏnĭa ātque īn tērrās trānsĭt Hĭbērās,

ūt, cūm saēvă frĕtīs īmmīsīt proēlĭă, Cōrūs

Īsthmōn cūrvātā sūblīmĕ sŭpēriăcĭt ūndā

ēt spūmāntĕ rŭēns pēr sāxă gĕmēntĭă flūctū

Īŏnĭum Aēgaēō mīscēt mărĕ. cēlsŭs ĭn ārmă

ēmĭcăt āc prīmā stāns Scīpĭŏ pūppĕ prŏfātūr:

"dīvĕ trĭdēntĭpŏtēns, cūiūs mărĭa īrĕ pĕr āltă

ōrdīmūr, sī iūstă părō, dēcūrrĕrĕ clāssī

dā, pătĕr, āc nōstrōs nē spērnĕ iŭvārĕ lăbōrēs.

pēr pōntūm pĭă bēllă vĕhō." lĕvĭs īndĕ sĕcūndā

āspīrāns aūrā prōpēllīt cārbăsă flātūs.

iāmque ăgĭlēs, Tŷrrhēnă sŏnānt quā caērŭlă, pūppēs

Aūsŏnĭum ēvāsērĕ lătūs Lĭgŭrūmquĕ cĭtātīs

lītŏră trāmīttūnt prōrīs. hīnc gūrgĭte ăb āltō

tēllūrēm prŏcŭl īrrūmpēntem īn sīdĕră cērnūnt,

āĕrĭās Ālpēs. ōccūrrūnt moēnĭă Grāīs

cōndĭtă Māssĭlĭaē. pŏpŭlīs haēc cīnctă sŭpērbīs,

bārbărŭs īmmānī cūm tērrĭtĕt āccŏlă rītū,

āntīquaē mōrēm pătrĭaē cūltūmque hăbĭtūmquĕ

Phōcăĭs ārmĭfĕrās īntēr tĕnĕt hōspĭtă gēntēs.

hīnc lĕgĭt Aūsŏnĭūs sĭnŭātōs gūrgĭtĕ dūctōr

ānfrāctūs pĕlăgī. nĕmŏrōsō vērtĭcĕ cēlsūs

āppārēt cōllīs, fŭgĭūntque īn nūbĭlă sīlvaē

Pŷrēnēs, tūnc Ēmpŏrĭaē vĕtĕrēsquĕ pĕr ōrtūs

Grāiōrūm vūlgūs, tūnc hōspĭtă Tārrăcŏ Bācchō.

cōnsīdūnt pōrtū. sēcūraē gūrgĭtĕ claūsō

stānt pūppēs, pŏsĭtūsquĕ lăbōr tērrōrquĕ prŏfūndī.

Nōx sĭmĭlēs mōrtī dĕdĕrāt plăcĭdīssĭmă sōmnōs.

vīsă vĭrō stāre ēffĭgĭēs ānte ōră părēntīs

ātque hāc āspēctū tūrbātūm vōcĕ mŏnērĕ:

"nātĕ, sălūs quōndām gĕnĭtōrīs, nātĕ, părēntīs

ēt pōst fātă dĕcūs, bēllōrūm dīră crĕātrīx

ēvāstāndă tĭbī tēllūs, ēt caēdĕ sŭpērbī

dūctōrēs Lĭbўaē caūtā vīrtūtĕ dŏmāndī,

quī sŭă nūnc trīnīs dīdūcūnt āgmĭnă cāstrīs.

sī cōnfērrĕ mănūm lĭbĕāt cŏĕāntquĕ vŏcātaē

hīnc ātque hīnc ăcĭēs, vălĕāt quīs fērrĕ rŭēntēs

tērgĕmĭnā cūm mōlĕ vĭrōs? ābsīstĕ lăbōrĕ

āncĭpĭtī, sēd nēc sēgnīs pŏtĭōră căpēssĕ.

ūrbs cŏlĭtūr Teūcrō quōndām fūndātă vĕtūstō,

nōmĭnĕ Cārthāgō. Tўrĭūs tĕnĕt īncŏlă mūrōs.

ūt Lĭbўaē sŭă, sīc tērrīs mĕmŏrābĭle Hĭbērīs

haēc căpŭt ēst. nōn ūlla ŏpĭbūs cērtāvĕrĭt aūrī,

nōn pōrtū cēlsōvĕ sĭtū, nōn dōtĭbŭs ārvī

ūbĕrĭs aūt ăgĭlī făbrĭcānda ād tēlă vĭgōrĕ.

īnvāde āvērsīs, nāte, hānc dūctōrĭbŭs ūrbēm.

nūlla ăcĭēs fāmaē tāntūm praēdaēvĕ părārīt."

Tālĭă mōnstrābāt gĕnĭtōr prŏpĭūsquĕ mŏnēbāt,

cūm iŭvĕnēm sŏpŏr ēt dīlāpsă rĕlīquĭt ĭmāgŏ.

sūrgĭt ĕt īnfērnīs hăbĭtāntĭă nūmĭnă lūcīs

āc sūpplēx pătrĭōs cōmpēllāt nōmĭnĕ mānēs:

"ēstĕ dŭcēs bēllo ēt mōnstrātām dūcĭte ăd ūrbēm!

vōbīs ūltŏr ĕgo ēt Sārrānō mūrĭcĕ fūlgēns

īnfĕrĭās mīttām fūsīs īnsīgnĭs Hĭbērīs

ēt tŭmŭlīs āddām sācrōs cērtāmĭnĕ lūdōs."

praēgrĕdĭtūr cĕlĕrātquĕ vĭās ēt cōrrĭpĭt āgmēn

pērnīcī răpĭdūm cūrsū cāmpōsquĕ fătīgāt.

sīc, ŭbĭ prōsĭlŭīt Pīsaēō cārcĕrĕ praēcēps,

nōn sōlum ānte ălĭōs, sĕd ĕnīm, mīrābĭlĕ dīctū,

āntĕ sŭōs īt vīctŏr ĕquūs, cūrrūmquĕ pĕr aūrās

haūd ūllī dūrānt vīsūs aēquārĕ vŏlāntēm.

Iāmque Hўpĕrīŏnĭā lūx sēptĭmă lāmpădĕ sūrgēns

sēnsim āttōllēbāt prŏpĭūs sŭbĕūntĭbŭs ārcēs

ūrbĭs ĕt ādmōtō crēscēbānt cūlmĭnă grēssū.

āt pĕlăgō vēctūs sērvātā Laēlĭŭs hōrā,

quām dĕdĕrāt dūctōr sŭbĭgēndae ād moēnĭă clāssī,

ā tērgo āffūsīs cīngēbāt tēctă cărīnīs.

Cārthāgo īmpēnsō nātūrae ādiūtă făvōrĕ

ēxcēlsōs tōllīt pĕlăgō cīrcūmflŭă mūrōs.

ārtātās pōntī faūcēs mŏdĭca īnsŭlă claūdīt,

quā Tītān ōrtū tērrās āspērgĭt Ĕōō.

āt quā prōspēctāt Phoēbī iŭgă sēră cădēntīs,

pīgram īn plānĭtĭēm stāgnāntēs ēgĕrĭt ūndās,

quās aūgēt vĕnĭēns rĕflŭūsquĕ rĕcīprŏcăt aēstūs.

sēd gĕlĭdās ā frōntĕ sĕdēt sūblīmĭs ăd Ārctōs

ūrbs īmpōstă iŭgō prōnūmque ēxcūrrĭt ĭn aēquōr

ēt tūta āltērnō dēfēndīt moēnĭă flūctū.

Aūdāx, ceū plānō grădĭēns vīctrīcĭă cāmpō

fērrēt sīgnă, iŭgūm cērtābāt scāndĕrĕ mīlēs.

Ārīs, dūctŏr ĕrāt quī cōntra, āmplēxŭs ĭn ārtīs

aūxĭlĭum ātque ēxcēlsă lŏcī, praēsaēpsĕrăt ārcēm.

pūgnābāt nātūră sŏlī, pārvōquĕ sŭpērnē

bēllāntūm nīsū pāssīm pēr prōnă vŏlūtī

trūncāto īnstăbĭlēs fūndēbānt cōrpŏrĕ vītām.

vērum ŭbĭ cōncēssīt pĕlăgī rĕvŏlūbĭlĭs ūndă

ēt flūctūs răpĭdō fŭgĭēbăt ĭn aēquŏră lāpsū,

quāquĕ mŏdo ēxcēlsaē sūlcārānt caērŭlă pūppēs,

hāc īmpūnĕ dăbāt Nēreūs trānscūrrĕrĕ plāntā,

hīnc tăcĭtē nītēns īnfōrmīdātŭs ădīrĕ

dūctōr Dārdănĭūs sŭbĭtām trăhĭt aēquŏrĕ pūbēm

pērque ūndās mūrīs pĕdĕs ādvŏlăt. īndĕ cĭtātī

ā tērgo āccĕlĕrānt, quā fīsūs flūctĭbŭs Ārīs

īncūstōdītām sĭnĕ mīlĭtĕ līquĕrăt ūrbēm.

tūm prōstrātŭs hŭmī, mĭsĕrāndūm, vīctă cătēnīs

Poēnūs cōllă dĕdīt pŏpŭlūmque āddīxĭt ĭnērmēm.

hānc ŏrĭēns vīdīt Tītān, cūm sūrgĕrĕt, ūrbēm

vāllārī cāstrīs cāptāmque āspēxĭt ĕāndēm

ōcĭŭs Hēspĕrĭō quām gūrgĭtĕ tīngĕrĕt āxēm.

Aūrōra īngrĕdĭēns tērrīs ēxēgĕrăt ūmbrās

prīncĭpĭō stătŭūnt ārās. cădĭt ārdŭă taūrūs

vīctĭmă Nēptūnō părĭtēr părĭtērquĕ Tŏnāntī.

tūm mĕrĭta aēquāntūr dōnīs, āc praēmĭă vīrtūs

sānguĭnĕ pārtă căpīt. phălĕrīs hīc pēctŏră fūlgēt,

hīc tōrque aūrātō cīrcūmdāt bēllĭcă cōllă,

īllĕ nĭtēt cēlsūs mūrālĭs hŏnōrĕ cŏrōnaē.

Laēlĭŭs ānte ōmnēs, cuī dēxtĕră clāră dŏmūsquĕ,

tēr dēnā bŏve ĕt aēquŏrĕī cērtāmĭnĭs āltō

dōnātūr tĭtŭlō Poēnīquĕ rĕcēntĭbŭs ārmīs

rēctōrīs. tūnc hāstă vĭrīs, tūnc Mārtĭă cuīquĕ

vēxīlla, ūt mĕrĭtum, ēt praēdaē lībāmĭnă dāntūr.

Pōstquām pērfēctaē laūdēs hŏmĭnūmquĕ dĕūmquĕ,

cāptīvaē spēctāntŭr ŏpēs dīgēstăquĕ praēdă:

hōc aūrūm pătrĭbūs, bēllo haēc Mārtīquĕ tălēntă,

hōc rēgūm dōnīs, dīvum hōc ānte ōmnĭă tēmplīs,

cētĕră bēllāntūm dēxtraē pūlchrōquĕ lăbōrī.

quīn ĕtĭam āccītūs pŏpŭlī rēgnātŏr Hĭbērī,

cuī spōnsa ēt spōnsaē dēfīxŭs ĭn ōssĭbŭs ārdōr.

hānc nōtām fōrmaē cōncēssīt laētŭs ŏvānsquĕ

īndēlībātā gaūdēntī vīrgĭnĕ dōnūm.

tūm văcŭī cūrīs vīcīnō lītŏrĕ mēnsās

īnstĭtŭūnt fēstōque ăgĭtānt cōnvīvĭă lūdō.

Laēlĭŭs ēffātūr: "mācte, ō vĕnĕrāndĕ, pŭdīcī,

dūctōr, mācte ănĭmī. cēdāt tĭbĭ glōrĭă laūsquĕ

māgnōrum hērōūm cĕlĕbrātăquĕ cārmĭnĕ vīrtūs.

mīllĕ Mўcēnaēās quī trāxĭt ĭn aēquŏră prōrās

rēctŏr, ĕt Īnăchĭīs quī Thēssălă mīscŭĭt ārmă,

fēmĭnĕō sŏcĭūm vĭŏlārūnt foēdŭs ămōrĕ,

nūllăquĕ tūm Phrўgĭō stĕtĕrūnt tēntōrĭă cāmpō,

cāptīvīs nōn plēnă tŏrīs; tĭbĭ bārbără sōlī

sānctĭŭs Īlĭăcā sērvāta ēst Phoēbădĕ vīrgŏ."

haēc ātque hīs părĭa āltērnō sērmōnĕ sĕrēbānt,

dōnēc Nōx ātrō cīrcūmdătă cōrpŭs ămīctū

nīgrāntēs īnvēxĭt ĕquōs suāsītquĕ quĭētēm.

Ēmăthĭo īntĕrĕā tēllūs Aētōlă tŭmūltū

fērvēbāt Măcĕtūm sŭbĭtīs pērcūlsă cărīnīs.

prōxĭmŭs hīnc hōstī dēxtrās iūngēbăt Ăcārnān.

caūsă nŏvī mōtūs Poēnīs rēgīquĕ Phĭlīppō

īn bēllum Aūsŏnĭūm sŏcĭātaē foēdĕrĕ vīrēs.

hīc gēnte ēgrĕgĭūs vĕtĕrīsque ăb ŏrīgĭnĕ rēgnī

Aēăcĭdūm scēptrīs prŏăvōquĕ tŭmēbăt Ăchīllĕ.

īlle ēt nōctūrnīs cōntērrŭĭt Ōrĭcŏn ārmīs

quāquĕ pĕr Īllўrĭcūm Taūlāntĭŭs īncŏlă lītūs

ēxĭgŭōs hăbĭtāt nōn ūllō nōmĭnĕ mūrōs,

tūrbĭdŭs īncēssīt tēlīs, īlle aēquŏrĕ vēctūs

nūnc ēt Phaēācūm Thēsprōtĭăque ārvă lăcēssēns

Ēpīrūm cāssīs lūstrābāt fūtĭlĭs aūsīs,

nūnc ĕt Ănāctŏrĭā sīgna ōstēntāvĭt ĭn ōrā

Āmbrăcĭōsquĕ sĭnūs Ōlpaēăquĕ lītŏră bēllō

pērfūdīt răpĭdō. pĕpŭlīt vădă fērvĭdă rēmīs

Leūcātae ēt Phoēbī vīdīt cĭtŭs Āctĭă tēmplă.

nēc pōrtūs Ĭthăcaē, Lāērtĭă rēgnă, Sămēnquĕ

līquĭt ĭnāccēssām flūctūquĕ sŏnāntĭă cānō

sāxă Cĕphāllēnum ēt scŏpŭlōsīs Nērĭtŏn ārvīs.

īlle ĕtĭām Pĕlŏpīs sēdēs ĕt Ăchāĭca ădīrĕ

moēnĭă praēgaūdēns trīstēm Călўdōnă Dĭānaē

Oēnēāsquĕ dŏmōs, Cūrētĭcă tēctă, sŭbībāt

prōmīttēns cōntra Hēspĕrĭām sŭă proēlĭă Grāīs

tūm lūstrāta Ĕphўrē Pātraēque ēt rēgĭă Pleūrōn

Pārnāsūsquĕ bĭcēps Phoēbōquĕ lŏquēntĭă sāxă.

āc saēpe ād pătrĭōs bēllō rĕvŏcāntĕ pĕnātēs,

cūm mŏdŏ Sārmătĭcūs rēgna īnfēstārĕt Ŏrēstīs,

āspĕră nūnc Dŏlŏpūm vīs ēxūndāssĕt ĭn āgrōs,

īncēptō tămĕn haūd făcĭlīs dēsīstĕrĕ vānō

bēllī pēr Grāiās ūmbrām cīrcūmtŭlĭt ōrās,

dōnēc nūnc pĕlăgō, nūnc tērra ēxūtŭs ŏmīsīt

spēm pŏsĭtam īn Tўrĭīs ēt sūpplēx foēdĕră sānxī.

Dārdănă nēc lēgēm rēgno āccēpīssĕ rĕfūgīt.

Tūnc ēt Tŷndărĕī Lătĭās fōrtūnă Tărēntī

aūxĭt ŏpēs laūdēmquĕ sĭmūl. nām pērfĭdă tāndēm

ūrbs Făbĭō dēvīctă sĕnī, pōstrēmŭs ĭn ārmīs

dūctōrīs tĭtŭlūs caūtī. sōllērtĭă tūtūm

tūm quŏque ădēptă dĕcūs cāptīs sĭnĕ sānguĭnĕ mūrīs.

nāmque ūt cōmpērtūm, quī Pūnĭcă sīgnă rĕgēbāt

fēmĭnĕa ēxūrī flāmmā, tăcĭtūsquĕ quĭētaē

ēxīn vīrtūtī plăcŭīt dŏlŭs, īrĕ sŏrōrī

(nām cāstrīs ĕrăt īn Rŭtŭlīs) gērmānŭs ămātaē

cōgĭtŭr ēt māgnīs mŭlĭēbrĭă vīncĕrĕ cōrdă

pōllĭcĭtīs, sī rēclūsās trāmīttĕrĕ pōrtās

cōncēdāt Lĭbўcūs rēctōr, vōtīquĕ pŏtītūs

ēvīctō Făbĭūs Poēnō cīrcūmdătă tēlīs

īncūstōdītā pĕnĕtrāvīt moēnĭă nōctĕ.

Sēd quīsnam āvērsōs Phoēbūm tūnc iūngĕre ăb ūrbĕ

Rōmŭlĕā dŭbĭtārĕt ĕquōs, quī tēmpŏre ĕōdēm

Mārcēllum āccĭpĕrēt lētum ōppĕtĭīssĕ sŭb ārmīs?

mōlēs īllă vĭrī călĭdōque hăbĭtātă Grădīvō

pēctŏra ĕt haūd ūllīs ūmquām trĕmĕfāctă pĕrīclīs,

heū quāntum Hānnĭbălēm clārā fāctūră rŭīnā,

prōcŭbŭērĕ. iăcēt cāmpīs Cārthāgĭnĭs hōrrōr

fōrsān Scīpĭădaē cōnfēctī nōmĭnă bēllī

rāptūrūs, sī quīs paūlūm dĕŭs āddĕrĕt aēvō.

Cōllĭs Ăgēnŏrĕūm dĭrĭmēbăt ăb āggĕrĕ vāllūm

Aūsŏnĭō (Daūnī Māvōrs cōnsēdĕrăt ārvīs).

cūrārūm cŏmĕs ēt sūmmī Crīspīnŭs hŏnōrīs

Mārcēllō sŏcĭūs cōmmūnĭă bēllă cĭēbāt.

ād quēm Mārcēllūs: "gēstīt lūstrārĕ prŏpīnquās

mēns sīlvās mĕdĭōquĕ vĭrōs īmpōnĕrĕ mōntī,

nē Lĭbўs ōccūltīs tŭmŭlūm prĭŏr ōccŭpĕt aūsīs.

sī cōrdi ēst, tē pārtĭcĭpēm, Crīspīnĕ, lăbōrīs

ēssĕ vĕlīm. nūmquām dēsūnt cōnsūltă dŭōbūs."

haēc ŭbĭ sēdēre, ārdēntēs āttōllĕrĕ sēsē

iām dūdūm cērtānt ĭn ĕquōs. Mārcēllŭs, ŭt ārmă

āptāntēm nātum āspēxīt laētūmquĕ tŭmūltū

"vīncĭs" ăīt "nōstrōs mīrāndo ārdōrĕ vĭgōrēs.

sīt praēmātūrūs fēlīx lăbŏr. ūrbĕ Sĭcānā

quālēm tē vīdī, nōndūm pērmīttĕrĕt aētās

cūm tĭbĭ bēllă, mĕō trāctāntēm proēlĭă vūltū!

hūc, dĕcŭs, hūc, nōstrūm, lătĕrī tē iūngĕ pătērnō

ēt mē dīscĕ nŏvūm Mārtēm tēmptārĕ măgīstrō."

tūm pŭĕrī cōlla āmplēctēns sīc paūcă prĕcātūr:

"sūmmĕ dĕūm, Lĭbўcō fāxīs dē praēsĭdĕ nūnc hīs,

hīs ŭmĕrīs tĭbi ŏpīmă fĕrām." nēc plūră, sĕrēnō

sānguĭnĕōs fūdīt cūm Iūppĭtĕr aēthĕrĕ rōrēs

ātque ātrīs ārma āspērsīt nōn prōspĕră gūttīs.

vīxdūm fīnītīs īntrārānt vōcĭbŭs ārtās

lētĭfĕrī cōllīs faūcēs, cūm tūrbă vŏlūcrīs

īnvādūnt Nŏmădēs iăcŭlīs nīmbōquĕ fĕrūntūr

aēthĕrĭō sĭmĭlēs caēcā fūndēntĕ lătēbrā

ārmātōs īn bēllă glŏbōs. cīrcūmdătă pōstquām

nīl rēstārĕ vĭdēt vīrtūs, quōd dēbĕăt ūltrā

iām sŭpĕrīs, māgnūm sēcūm pōrtārĕ sŭb ūmbrās

nōmēn mōrtĭs ăvēt. tōrtaē nūnc ēmĭnŭs hāstaē

āltĭŭs īnsūrgīt, nūnc saēvīt cōmmĭnŭs ēnsĕ.

fōrsăn ĕt ēnāssēt răpĭdī frĕtă saēvă pĕrīclī,

nī tēlum ādvērsōs nātī vēnīssĕt ĭn ārtūs.

tūm pătrĭaē trĕmŭērĕ mănūs, lāxātăquĕ lūctū

flūxērūnt rĭgĭdīs ārma īnfēlīcĭă pālmīs.

ōbvĭă nūdātūm trāmīttīt lāncĕă pēctūs,

lābēnsque īmprēssō sīgnāvīt grāmĭnă mēntō.

Āt pōstquām Tўrĭūs saēva īntēr proēlĭă dūctōr

īnfīxum ādvērsō vīdīt sūb pēctŏrĕ tēlūm,

īmmāne ēxclāmāt: "Lătĭās, Cārthāgŏ, tĭmērĕ

dēsĭnĕ iām lēgēs. iăcĕt ēxĭtĭābĭlĕ nōmēn,

Aūsŏnĭī cŏlŭmēn rēgnī. sēd dēxtĕră nōstraē

tām sĭmĭlīs nōn ōbscūrās mīttātŭr ăd ūmbrās.

māgnănĭma īnvĭdĭā vīrtūs cărĕt." āltă sĕpūlcrī

prōtĭnŭs ēxstrŭĭtūr caēlōque ēdūcĭtŭr āră.

cōnvēctānt sīlvīs īngēntĭă rōbŏră. crēdās

Sīdŏnĭūm cĕcĭdīssĕ dŭcēm. tūm tūră dăpēsquĕ

ēt fāscēs clīpeūsquĕ vĭrī, pōmpa ūltĭmă, fērtūr.

īpsĕ făcēm sūbdēns "laūs" īnquīt "pārtă pĕrēnnīs.

Mārcēllum ābstŭlĭmūs Lătĭō. dēpōnĕrĕ fōrsān

gēns Ĭtălūm tāndem ārmă vĕlīt. vōs ītĕ sŭpērbaē

ēxsĕquĭās ănĭmae ēt cĭnĕrēm dōnātĕ sŭprēmī

mūnĕrĭs ōffĭcĭō; nūmquam hōc tĭbĭ, Rōmă, nĕgābō."

āltĕrĭūs pār ātque ĕădēm fōrtūnă lăbōrūm

cōnsŭlĭs: ēxănĭmūm sŏnĭpēs ād sīgnă rĕvēxīt.

Tālĭa ĭn Aūsŏnĭā. sēd nōn ēt tālĭs Hĭbērīs

ārmōrum ēvēntūs cāmpīs. Cārthāgĭnĭs ōmnēs

pēr sŭbĭtūm rāptaē pērnīx vīctōrĭă lātē

tērrŭĕrāt gēntēs. dŭcĭbūs spēs ūnă sălūtīs,

sī sŏcĭās iūngānt vīrēs. īngēntĭbŭs ōrsūm

aūspĭcĭīs iŭvĕnēm, ceū pātrĭă gēstĕt ĭn ārmīs

fūlmĭnă, sūblīmī vāllātām vērtĭcĕ mōntīs

ēt scŏpŭlīs ūrbēm, cŭmŭlātām strāgĕ vĭrōrūm

nōn tōtō răpŭīssĕ dĭē, quā Mārtĭŭs īllĕ

Hānnĭbăl īn tērrā cōnsūmptō vērtĕrĭt ānnō

nēc pūbe aēquāndām nĕc ŏpum ūbērtātĕ Săgūntūm.

Prōxĭmŭs āpplĭcĭtō sāxōsīs āggĕrĕ sīlvīs

tēndēbāt frātrīs spīrāns īngēntĭă fāctă

Hāsdrŭbăl. hīc rōbūr mīxtūsquĕ rĕbēllĭbŭs Āfrīs

Cāntăbĕr, hīc vŏlŭcrī Maūrō pērnīcĭŏr Āstūr;

tāntăquĕ māiēstās tērrā rēctōrĭs Hĭbērā,

Hānnĭbălīs quāntūs Laūrēntī tērrŏr ĭn ōrā.

fōrtĕ dĭēs prīscūm Tўrĭīs sōllēmnĭs hŏnōrēm

rēttŭlĕrāt, quō prīmum ōrsī Cārthāgĭnĭs āltaē

fūndāmēntă nŏvām coēpērĕ măpālĭbŭs ūrbēm,

ēt laētūs rĕpĕtēns gēntīs prīmōrdĭă dūctōr

fēstă cŏrōnātīs ăgĭtābāt gaūdĭă sīgnīs

pācĭfĭcāns dīvōs. frātērnūm laēnă nĭtēbāt

dēmīssa ēx ŭmĕrīs dōnūm, quām foēdĕrĭs ārtī

Trīnăcrĭūs Lĭbўcō rēx īntēr mūnĕră pīgnūs

mīsĕrăt, Aēŏlĭīs gēstātum īnsīgnĕ tўrānnīs.

aūrātā pŭĕrūm răpĭēbăt ăd aēthĕră pēnnā

pēr nūbēs ăquĭla īntēxtō lībrātă vŏlātū.

āntrum īngēns iūxtā, quŏd ăcūs sĭmŭlāvĭt ĭn ōstrō,

Cŷclōpūm dŏmŭs. hīc rĕcŭbāns mānāntĭă tābō

cōrpŏră lētĭfĕrō sōrbēt Pŏlўphēmŭs hĭātū.

cīrcā frāctă iăcēnt ēxcūssăquĕ mōrsĭbŭs ōssă.

īpsĕ mănu ēxtēntā Lāērtĭă pōcŭlă pōscīt

pērmīscētquĕ mĕrō rūctātōs ōrĕ crŭōrēs.

Cōnspĭcŭūs Sĭcŭlī Tўrĭūs sūbtēmĭnĭs ārtĕ

grāmĭnĕās pācēm sŭpĕrūm pōscēbăt ăd ārās.

ēcce īntēr mĕdĭōs hōstīlĭă nūntĭŭs ārmă

quādrŭpĕdānte īnvēctŭs ĕquo ādvēntārĕ fĕrēbāt.

tūrbātaē mēntēs, īmpērfēctūsquĕ dĕōrūm

cēssĭt hŏnōs. rūptīs līnquūnt āltārĭă sācrīs.

claūdūntūr vāllō, tĕnŭēmque ūt rōscĭdă mīsīt

lūcem Aūrōră pŏlō, răpĭūnt cērtāmĭnă Mārtīs.

aūdāx Scīpĭădaē strīdēntēm Sābbŭră cōrnūm

ēxcēpīt, gĕmĭnaēque ăcĭēs vĕlŭt ōmĭnĕ mōtaē.

ēxclāmāt Lătĭūs dūctōr: "prīma hōstĭă vōbīs,

sācrātī mānēs, cāmpō iăcĕt. ēn ăgĕ, mīlēs,

īn pūgnam ēt caēdēs, quālīs spīrāntĭbŭs īrĕ

ādsuērās dŭcĭbūs, tālīs rŭĕ." dūmque ĕă fātūr,

īncūmbūnt. Mўcŏnūm Laēnās Cīrtāmquĕ Lătīnūs

ēt Thŷsdrūm Măro ĕt īncēstūm Cătĭlīnă Nĕālcēn

gērmānaē thălămo ōbtrūncāt. cădĭt ōbvĭŭs ācrī

Cārtălŏ Nāsĭdĭō, Lĭbўcaē rēgnātŏr hărēnaē.

tē quŏquĕ Pŷrēnēs vīdīt cōntērrĭtă tēllūs

pērmīxtūm Poēnīs ēt vīx crēdēndă fŭrēntēm,

māgnūm Dārdănĭaē, Laēlī, dĕcŭs, ōmnĭă fēlīx

cuī nātūră dĕdīt nūllō rĕnŭēntĕ dĕōrūm.

īllĕ fŏro aūdītūs, cūm dūlcĭă sōlvĕrăt ōră,

aēquābāt Pўlĭaē Nēlēĭă mēllă sĕnēctaē,

īlle, ŭbĭ sūspēnsī pātrēs ēt cūrĭă vōcēm

pōscĕrĕt, ūt cāntū dūcēbāt cōrdă sĕnātūs;

īdēm, cūm sŭbĭtūm cāmpō pērstrīnxĕrăt aūrēs

mūrmūr trīstĕ tŭbaē, tāntō fērvōrĕ rŭēbāt

īn pūgnam ātque ăcĭēs, ūt nātum ād sōlă lĭquērēt

bēllă. nĭhīl vītaē pĕrăgī sĭnĕ laūdĕ plăcēbāt.

tūnc ēffūrtīvā trāctāntēm proēlĭă lūcĕ

dēiēcīt Gālām. sācrīs Cārthāgĭnĭs īllūm

sūppŏsĭtō mātēr pārtū sūbdūxĕrăt ōlīm;

sēd stānt nūllă dĭū dēcēptīs gaūdĭă dīvīs.

tūnc Ălăbīm Maūrūmquĕ Drăcēn dēmīsĭt ăd ūmbrās,

fēmĭnĕō clāmōrĕ Drăcēn ēxtrēmă rŏgāntēm.

hūiūs cērvīcēm glădĭo īntēr vērbă prĕcēsquĕ

āmpŭtăt. ābscīsō dūrābānt mūrmŭră cōllō.

Āt nōn dūctōrī Lĭbўcō pār ārdŏr ĭn ārmīs.

frōndōsī cōllīs lătĕbrās āc sāxă căpēssīt

āvĭă, nēc caēdēs ēxtrēmăvĕ dāmnă mŏvēbānt

āgmĭnĭs. Ītălĭām prŏfŭgūs spēctābăt ĕt Ālpēs,

praēmĭă māgnă fŭgaē. tăcĭtūm dāt tēssĕră sīgnūm

dīmīssa īn cōllēs pūgnā sīlvāsquĕ fĕrāntūr

dīspērsi ēt sūmmām, quīcūmque ēvāsĕrĭt, ārcēm

Pŷrēnēs cūlmēnquĕ pĕtāt. tūm prīmŭs hŏnōrĕ

ārmōrum ēxūto ēt pārmā cēlātŭs Hĭbērā

īn mōntēs ăbĭt ātquĕ vŏlēns pālāntĭă līnquīt

āgmĭnă. dēsērtīs Lătĭūs vīctrīcĭă sīgnă

īmmīttīt mīlēs cāstrīs (nōn ūrbĕ rĕcēptā

plūs ūllā pārtūm praēdaē) tĕnŭītquĕ mŏrātās

ā caēde, ūt Lĭbўcūs dūctōr prōvīdĕrăt, īrās,

flūmĭnĕī vĕlŭtī dēprēnsūs gūrgĭtĭs ūndīs

āvūlsā pārte īnguĭnĭbūs caūsāquĕ pĕrīclī

ēnătăt īntēntō praēdaē fĭbĕr āvĭŭs hōstĕ.

Īmpĭgĕr ōccūltīs Poēnūs pōstquam ābdĭtŭr ūmbrīs

sāxōsaē fīdēns sīlvaē, māiōră pĕtūntūr

rūrsūs bēllă rĕtro ēt sŭpĕrārī cērtĭŏr hōstīs.

Pŷrēnēs tŭmŭlō clĭpĕūm cūm cārmĭnĕ fīgūnt:

Hāsbrŭbălīs spŏlĭūm Grādīvō Scīpĭŏ vīctōr.

Tērrōre īntĕrĕā pŏsĭtō trāns ārdŭă mōntīs

Bēbrўcĭā pŏpŭlōs ārmābāt Poēnŭs ĭn aūlā

mērcāndī dēxtrās lārgūs bēllōquĕ părātā

prōdĭgĕre īn bēllūm făcĭlīs. praēmīssă fĕrōcēs

aūgēbānt ănĭmōs ārgēntī pōndĕra ĕt aūrī

pārtă mĕtāllĭfĕrīs lōngō dīscrīmĭnĕ tērrīs.

hīnc nŏvă cōmplērūnt haūd tārdō mīlĭtĕ cāstră

vēnālēs ănĭmaē, Rhŏdănī quī gūrgĭtĕ gaūdēnt,

quōrūm sērpĭt Ărār pēr rūră pĭgērrĭmŭs ūndaē.

iāmque hĭĕme āffēctā mītēscĕrĕ coēpĕrăt ānnūs.

īnde ĭtĕr īngrĕdĭēns răpĭdūm pēr Cēltĭcă rūră

mīrātūr dŏmĭtās Ālpēs āc pērvĭă mōntīs

ārdŭa ĕt Hērcŭlĕaē quaērīt vēstīgĭă plāntaē

gērmānīquĕ vĭās dīvīnīs cōmpărăt aūsīs.

Ūt vērō vēntum īn cūlmēn cāstrīsquĕ rĕsēdīt

Hānnĭbălīs, "quōs Rōma," īnquīt "quōs āltĭŭs, ōrō,

āttōllīt mūrōs, quī pōst haēc moēnĭă frātrī

vīctă mĕō stēnt īncŏlŭmēs? sīt glōrĭă dēxtraē

fēlīx tāntă prĕcōr, nēve ūsque ād sīdĕra ădīssĕ

īnvĭdĕāt laēvūs nōbīs dĕŭs." āgmĭnĕ cēlsō

īnde ălăcēr, quā mūnītūm dēclīvĭs ăb āltō

āggēr mōnstrăt ĭtēr, prŏpĕrātīs dēvŏlăt ārmīs.

nōn tāntō strĕpŭērĕ mĕtū prīmōrdĭă bēllī.

nūnc gĕmĭnum Hānnĭbălēm, nūnc iāctānt bīnă cŏīrĕ

hīnc ātque hīnc cāstra ēt pāstōs pēr prōspĕră bēllă

sānguĭnĕ dūctōrēs Ĭtălō cōniūngĕrĕ Mārtēm

ēt dŭplĭcāre ăcĭēs. vēntūrum ād moēnĭă cūrsū

hōstēm praēcĭpĭti ēt vīsūrum haērēntĭă pōrtā

spīcŭla Ĕlīssaēīs nūpēr cōntōrtă lăcērtīs.

Hīs sŭpĕr īnfrēndēns sīc sēcum Oēnōtrĭă Tēllūs:

"tāntōne (heū sŭpĕrī!) spērnōr cōntēmptă fŭrōrĕ

Sīdŏnĭaē gēntīs, quaē quōndām scēptră tĭmēntēm

nātī Sātūrnūm nōstrīs cōnsīdĕre ĭn ōrīs

ēt rēgnārĕ dĕdī? dĕcĭma haēc iām vērtĭtŭr aēstās,

ēx quō prōtĕrĭmūr. iŭvĕnīs, cuī sōlă sŭpērsūnt

īn sŭpĕrōs bēlla, ēxtrēmō dē lītŏrĕ rāptă

īntŭlĭt ārmă mĭhī tĕmĕrātīsque Ālpĭbŭs ārdēns

īn nōstrōs dēscēndĭt ăgrōs. quōt cōrpŏră tēxī

caēsōrūm strātīs tŏtĭēns dēfōrmĭs ălūmnīs!

nūllă mĭhī flōrēt bācīs fēlīcĭbŭs ārbōr

īmmātūră sĕgēs răpĭdō sūccīdĭtŭr ēnsĕ

cūlmĭnă vīllārūm nōstrūm dēlāpsă fĕrūntūr

īn grĕmĭūm foēdāntquĕ sŭīs mĕă rēgnă rŭīnīs.

hūnc ĕtĭām, vāstīs quī nūnc sēse īntŭlĭt ōrīs,

pērpĕtĭār mĭsĕrās quaērēntem ēxūrĕrĕ bēllī

rēlĭquĭās? tūm mē scīndāt văgŭs Āfĕr ărātrō,

ēt Lĭbўs Aūsŏnĭīs cōmmēndēt sēmĭnă sūlcīs

nī cūncta, ēxsūltānt quaē lātīs āgmĭnă cāmpīs,

ūnō cōndĭdĕrīm tŭmŭlō." dūm tālĭă vērsāt

ēt thălămōs claūdīt Nōx ātră dĕūmque hŏmĭnūmquĕ,

tēndĭt Ămŷclaēī praēcēps ād cāstră nĕpōtīs.

īs tūm Lūcānīs cŏhĭbēntēm fīnĭbŭs ārmă

Poēnūm vīcīnī sērvābāt caēspĭtĕ vāllī.

hīc iŭvĕnem āggrĕdĭtūr Lătĭaē tēllūrĭs ĭmāgŏ:

"Claūsōrūm dĕcŭs ātque ērēptō māxĭmă Rōmaē

spēs Nĕrŏ Mārcēllō, rūmpe ātque ēxpēllĕ quĭētēm.

māgnum ălĭquīd tĭbĭ, sī pătrĭaē vīs āddĕrĕ fātīs,

aūdēndum ēst, quōd dēpūlsō quŏquĕ moēnĭbŭs hōstĕ

vīctōrēs fēcīssĕ trĕmānt. fūlgēntĭbŭs ārmīs

Poēnŭs ĭnūndāvīt cāmpōs, quā Sēnă rĕlīctūm

Gāllōrum ā pŏpŭlīs sērvāt pēr saēcŭlă nōmēn.

nī prŏpĕre ālĭpĕdēs răpĭs ād cērtāmĭnă tūrmās,

sērūs dēlētaē pōst aūxĭlĭābĕrĕ Rōmaē.

sūrge, ăgĕ, fēr grēssūs. pătŭlōs rĕgĭōnĕ Mătaūrī

dāmnāvī tŭmŭlīs Poēnōrum ātque ōssĭbŭs āgrōs."

hīs dīctīs ăbĭt ātque ābscēdēns vīsă păvēntēm

āttrăhĕre ēt frāctīs tūrmās prōpēllĕrĕ pōrtīs.

Rūmpīt flāmmātō tūrbātūs cōrdĕ sŏpōrēm

āc sūpplēx gĕmĭnās tēndēns ād sīdĕră pālmās

Tēllūrēm Nōctēmque ēt caēlō spārsă prĕcātūr

āstră dŭcēmquĕ vĭaē tăcĭtō sūb lūmĭnĕ Phoēbēn.

īndĕ lĕgīt dīgnās tānta ād cōnāmĭnă dēxtrās,

quāquĕ iăcēt sŭpĕrī Lārīnās āccŏlă pōntī,

quā dūrī bēllō gēns Mārrūcīnă fĭdēmquĕ

ēxŭĕre īndŏcĭlīs sŏcĭīs Frēntānŭs ĭn ārmīs,

tūm quā vītĭfĕrōs dŏmĭtāt Praētūtĭă pūbēs

laētă lăbōrĭs ăgrōs, ēt pēnna ēt fūlmĭne ĕt ūndīs

hībērnīs ĕt Ăchaēmĕnĭō vēlōcĭŏr ārcū

ēvŏlăt. hōrtātōr sĭbĭ quīsque "ăgĕ, pērgĕ, sălūtēm

Aūsŏnĭae āncĭpĭtēs sŭpĕri ēt, stēt Rōmă cădātnĕ,

īn pĕdĭbūs pŏsŭērĕ tŭīs" clāmāntquĕ rŭūntquĕ.

hōrtāndī gĕnŭs ācĕr hăbēt praēcēdĕrĕ dūctōr.

īllum aūgēnt cūrsūs ānnīsi aēquārĕ sĕquēndō

ātque īndēfēssī nōctēmquĕ dĭēmquĕ fĕrūntūr.

Āt Rōma ādvērsī tāntum ēt mălă glīscĕrĕ bēllī

āccĭpĭēns trĕpĭdārĕ mĕtū nĭmĭūmquĕ Nĕrōnēm

spērāvīssĕ quĕri ātque ūnō sĭbĭ vūlnĕrĕ pōssĕ

aūfērrī rēstāntem ănĭmām. nōn ārmă nĕc aūrūm

nēc pūbēm nēc, quēm fūndāt, sŭpĕrēssĕ crŭōrēm.

scīlĭcĕt Hāsdrŭbălem īnvādāt, qui ād proēlĭă sōlī

Hānnĭbălī sătĭs ēssĕ nĕquīt? iām rūrsŭs, ŭbi ārmă

āvērtīssĕ sŭō cōgnōrīt dēvĭă vāllō,

haēsūrūm pōrtīs Poēnūm. vēnīssĕ, sŭpērbō

quī frātrī cērtēt, cuī māxĭmă glōrĭă cēdāt

ūrbīs dēlētaē. frĕmĭt āmēns cōrdĕ sŭb īmō

ōrdŏ pătrum āc māgno īntĕrĕā mĕdĭtātŭr ămōrĕ

sērvāndī dĕcŏrīs, quōnām sē fīnĕ mĭnāntī

sērvĭtĭo ērĭpĭāt dīvōsque ēvādăt ĭnīquōs.

hōs īntēr gĕmĭtūs ōbscūrō nōctĭs ŏpācaē

sūccēdīt cāstrīs Nĕrŏ, quaē cōniūnctă fĕrōcī

Līvĭŭs Hāsdrŭbălī vāllō cūstōdĕ tĕnēbāt.

bēllĭgĕr īs quōndām scītūsque āccēndĕrĕ Mārtēm

flōrvērāt prīmō clārūs pūgnātŏr ĭn aēvō.

mōx fālsō laēsūs nōn aēquī crīmĭnĕ vūlgī

sēcrētīs rūrīs trīstēs ābscōndĕrăt ānnōs.

sēd pōstquām grăvĭōr mōlēs tērrōrquĕ pĕrīclō

pōscēbāt prŏpĭōrĕ vĭrūm, rĕvŏcātŭs ăd ārmā

tōt caēsīs dŭcĭbūs pătrĭaē dōnāvĕrăt īrām.

Āt nōn Hāsdrŭbălēm fraūdēs lătŭērĕ rĕcēntūm

ārmōrūm, quāmquām tĕnĕbrīs nōx tēxĕrăt āstūs.

pūlvĕrĭs īn clĭpĕīs vēstīgĭă vīsă mŏvēbānt

ēt, prŏpĕrī sīgnum āccūrsūs, sŏnĭpēsquĕ vĭrīquĕ

sūbstrīctī cōrpūs. bīs clārūm, būcĭnă, sīgnūm

praētĕrĕā gĕmĭnō prōdēbāt iūnctă măgīstrō

cāstră rĕgī. vērūm frātrī sī vītă sŭpērsīt,

quī tāndēm lĭcĭtūm sŏcĭās cōniūngĕrĕ vīrēs

cōnsŭlĭbūs? sĕd ĕnīm sōlūm, dūm vēră pătēscānt,

cūnctāndī rēstārĕ dŏlūm Mārtēmquĕ trăhēndī.

nēc cōnsūltă fŭgaē sēgnī fōrmīdĭnĕ dīffērt.

Nōx, sōmnī gĕnĕtrīx, mōrtālĭă pēctŏră cūrīs

pūrgārāt, tĕnĕbraēque hōrrēndă sĭlēntĭa ălēbānt.

ērēpīt sūspēnsă fĕrēns vēstīgĭă cāstrīs

ēt mūta ēlābī tăcĭtō iŭbĕt āgmĭnă pāssū.

īllūnēm nāctī pēr rūră tăcēntĭă nōctēm

āccĕlĕrānt vītāntquĕ sŏnōs; sēd pērcĭtă fāllī

sūb tāntō mōtū Tēllūs nĕquĭt. īmplĭcăt āctās

caēco ērrōrĕ vĭās ūmbrīsquĕ făvēntĭbŭs ārtō

cīrcŭmăgīt spătĭō sŭă pēr vēstīgĭă dūctōs.

nām quā cūrvātās sĭnŭōsīs flēxĭbŭs āmnīs

ōblīquāt rīpās rĕflŭōquĕ pĕr āspĕră lāpsū

īn sēsē rĕdĭt, hāc cāssō dūcēntĕ lăbōrĕ

ēxĭgŭum īnvōlvūnt frūstrātīs grēssĭbŭs ōrbēm,

īnque ērrōrĕ vĭaē tĕnĕbrārūm mūnŭs ădēmptūm.

Lūx sūrgīt pāndītquĕ fŭgām. rŭĭt ācĕr ăpērtīs

tūrbo ĕquĭtūm pōrtīs, ātque ōmnēs fērrĕă lātē

tēmpēstās ŏpĕrīt cāmpōs. nōndum ārmă mănūsquĕ

pērmīxtaē, iām tēlă bĭbūnt praēmīssă crŭōrēm.

hīnc iūssaē Poēnūm fŭgĭēntēm sīstĕrĕ pēnnaē

Dīctaēaē vŏlĭtānt, hīnc lāncĕă tūrbĭnĕ nīgrō

fērt lētūm cuīcūmquĕ vĭrō, quēm prēndĕrĭt īctūs.

dēpōnūnt ăbĭtūs cūrām trĕpĭdīquĕ cŏāctās

cōnstĭtŭūnt ăcĭēs ēt spēs ād proēlĭă vērtūnt.

Īpse īntēr mĕdĭōs (nām rērūm dūră vĭdēbāt)

Sīdŏnĭūs dūctōr tērgō sūblīmĭs ăb āltō

quādrŭpĕdāntĭs ĕquī tēndēns vōcēmquĕ mănūsquĕ:

"pēr dĕcŏra ēxtrēmō vōbīs quaēsītă sŭb āxĕ,

pēr frātrīs laūdēs ōrō, vēnīssĕ prŏbēmūs

gērmānum Hānnĭbălīs. Lătĭō Fōrtūnă lăbōrāt

ādvērsīs dŏcŭmēntă dăre ātque ōstēndĕrĕ, quāntūs

vērtĕrĭt īn Rŭtŭlōs dŏmĭtōr tēllūrĭs Hĭbēraē

suētŭs ăd Hērcŭlĕās mīlēs bēllārĕ cŏlūmnās.

fōrsĭtăn ēt pūgnās vĕnĭāt gērmānŭs ĭn īpsās.

dīgnă vĭrō, dīgna, ōbtēstōr, spēctācŭlă plēnō

cōrpŏrĭbūs prŏpĕrātĕ sŏlō. quīcūmquĕ tĭmērī

dūx bēllō pŏtĕrāt, frātrī iăcĕt. ūnĭcă nūnc spēs,

ē poēna āc lătĕbrīs īnfrāctō Līvĭŭs aēvō,

dāmnātum, ōffērtūr vōbīs, căpŭt. īte ăgĭte, ōrō,

stērnĭtĕ dūctōrēm, cūm quō cōncūrrĕrĕ frātrī

sīt pŭdŏr, ēt tūrpī fīnēm dōnātĕ sĕnēctaē."

Āt cōntrā Nĕrŏ: "quīd cēssās clūsīssĕ lăbōrēs

īngēntīs bēllī? pĕdĭbūs tĭbĭ glōrĭă, mīlēs,

pārta īngēns. nūnc āccŭmŭlā coēpta ārdŭă dēxtrā.

heū tĕmĕre ābdūctō līquīstī rōbŏrĕ cāstră,

nī fāctum ābsōlvīt vīctōrĭă. praēcĭpĕ laūdēm.

ādvēntū cĕcĭdīssĕ tŭō mĕmŏrābĭtŭr hōstīs."

Pārte ălĭa īnsīgnīs nūdātīs cāssĭdĕ cānīs

Līvĭŭs: "hūc, iŭvĕnēs, hūc mē spēctātĕ rŭēntēm

īn pūgnās, quāntūmquĕ mĕūs pătĕfēcĕrĭt ēnsīs,

tāntum īntrātĕ lŏci ēt tāndēm praēclūdĭtĕ fērrō

iām nĭmĭūm pătŭlās Poēnīs grāssāntĭbŭs Ālpēs.

quōd nī vēlōcī prōstērnĭmŭs āgmĭnă Mārtĕ

ēt fūlmēn sŭbĭtūm Cārthāgĭnĭs Hānnĭbăl ādsīt,

quī dĕŭs īnfērnīs quēmquām nōstrum ēxĭmăt ūmbrīs?"

hīnc gălĕā căpĭte āccēptā dīcta hōrrĭdă fērrō

sāncĭt ĕt ōbtēctūs sĕnĭūm fĕră proēlĭă mīscēt.

īllūm pēr cŭnĕōs ēt pēr dēnsīssĭmă cāmpī

cōrpŏră tōt dāntēm lētō, quōt spīcŭlă tōrsīt,

tūrbātī fūgērĕ Măcaē, fūgērĕ fĕrōcēs

Aūtŏlŏlēs Rhŏdănīquĕ cŏmās īntōnsă iŭvēntūs.

Fātĭdĭcīs Nābīs vĕnĭēns Hāmmōnĭs hărēnīs

īmprŏbă mīscēbāt sēcūrūs proēlĭă fātī

ceū tūtāntĕ dĕo āc pătrĭīs spŏlĭa Ītălă tēmplīs

fīxūrūm vānō tŭmĭdūs prōmīsĕrăt ōrĕ.

ārdēbāt gēmmā Gărămāntĭdĕ caērŭlă vēstīs,

ūt cūm spārsă mĭcānt stēllārūm lūmĭnă caēlō,

ēt gēmmīs gălĕām clīpeūmque āccēndĕrăt aūrō.

cāssĭdĕ cōrnĭgĕrā dēpēndēns īnfŭlă sācrōs

praē sē tērrōrēs dīvūmquĕ fĕrēbăt hŏnōrēm.

ārcŭs ĕrāt phărĕtraēquĕ vĭro ātque īncōctă cĕrāstīs

spīcŭla ĕt ārmātūs pĕrăgēbāt bēllă vĕnēnō.

nēcnōn cōrnĭpĕdīs tērgō dē mōrĕ rĕpōstūs

sūstēntātă gĕnū pēr cāmpūm pōndĕră cōntī

Sārmătĭcī prōna ādvērsōs ūrgēbăt ĭn hōstēs.

tūm quŏquĕ trānsfīxūm tēlō pēr mēmbră, pĕr ārmă

cōnsŭlĭs ānte ŏcŭlōs māgnō clāmōrĕ Săbēllūm

āspōrtābăt ŏvāns ĕt ŏvāns Hāmmōnă cănēbāt.

nōn tŭlĭt hānc īrām tāntōsque īn cōrdĕ tŭmōrēs

bārbărĭcō sĕnĭōr tēlūmque īntōrsĭt ĕt ūnā

praēdam ănĭmāmquĕ sĭmūl vīctōrī vīctŏr ădēmīt.

Ādsĭlĭt aūdītō trīstīs clāmōrĕ rŭīnaē

Hāsdrŭbăl ēt coēptāntem Ărăbūm rāptārĕ pĕrēmptō

gēmmĭfĕrī spŏlĭūm cūltūs aūrōquĕ rĭgēntēs

ēxŭvĭās iăcŭlum ā tērgō pērlībrăt ăd ōssă.

Iām cōrrēptă mĭsēr gĕmĭnīs vēlāmĭnă pālmīs

cārpēbāt prŏpĕre ēt trĕpĭdōs nūdāvĕrăt ārtūs:

cōncĭdĭt āc sācrās vēstēs ātque aūrĕă fīlă

rēddĭdĭt ēxănĭmō spŏlĭātūm lāpsŭs ĭn hōstēm.

āt Cānthūs Rŭtĭlūm, Cānthūs pōssēssŏr hărēnaē,

quā cĕlĕbre īnvīctī nōmēn pŏsŭērĕ Phĭlaēnī,

dītem ŏvĭūm Rŭtĭlum ōbtrūncāt, cuī mīllĕ sŭb āltīs

lānĭgĕraē bālānt stăbŭlīs. īpse ōtĭă mōllī

ēxērcēns cūrā gĕlĭdō nūnc flūmĭnĕ sōlēs

frāngēbāt nĭmĭōs pĕcŏrī, nūnc laētŭs ĭn hērbā

tōndēbāt nĭvĕaē splēndēntĭă vēllĕră lānaē

aūt, pĕcŭs ē pāstū cūm sēse ād tēctă rĕfērrēt,

nōscēntēs mātrēs spēctābăt ŏvīlĭbŭs āgnōs.

ōccŭbŭīt clĭpĕī trānsfīxō prōdĭtŭs aērĕ

ēt sēro īngĕmŭīt stăbŭlīs ēxīssĕ pătērnīs.

Ācrĭŭs hōc Ĭtălūm pūbēs īncūrrĭt ĕt ūrgēt,

ūt tōrrēns, ūt tēmpēstās, ūt flāmmă cŏrūscī

fūlmĭnĭs, ūt Bŏrĕān pōntūs fŭgĭt, ūt căvă cūrrūnt

nūbĭlă, cūm pĕlăgō caēlūm pērmīscŭĭt Eūrūs.

‹***› prŏcĕraē stābānt, Cēltārūm sīgnă, cŏhōrtēs,

prīma ăcĭēs. hōs īmpūlsū cŭnĕōquĕ fĕrōcī

lāxāt vīs sŭbĭta, ēt fēssōs ērrōrĕ vĭārūm

nēc sōlī făcĭlēs lōngīquĕ lăbōrĭs ănhēlōs

āvērtīt pătrĭūs gēntī păvŏr. āddĕrĕ tērgō

hāstās Aūsŏnĭūs tēlōque īnstārĕ sĕquācī

nēc dōnārĕ fŭgām. cădĭt ūnō vūlnĕrĕ Thŷrmīs,

nōn ūnō Rhŏdănūs, prōflīgātūmquĕ săgīttaē

lāncĕă dētūrbāt Mŏrĭnum ēt iām iāmquĕ cădēntēm.

cēdēntēs ūrgēt tōtās lārgītŭs hăbēnās

Līvĭŭs ācĕr ĕquo ēt tūrmīs ăbĕūntĭbŭs īnfērt

cōrnĭpĕdēm. tūnc āvērsī sūrgēntĭă cōllă

dīsĭcĭt ēnsĕ Mŏsaē. pērcūssīt pōndĕrĕ tērrām

cūm gălĕa ēx āltō lāpsūm căpŭt; āt rĕsĭdēntēm

tūrbātūs răpŭīt sŏnĭpēs īn proēlĭă trūncūm.

hīc Cătŏ (nām mĕdĭō vībrābăt ĕt īpsĕ tŭmūltū)

"sī, prīmās" īnquīt "bēllō cum āmīsĭmŭs Ālpēs,

hīc iŭvĕni ōppŏsĭtūs Tўrĭō fŏrĕt! eī mĭhĭ quāntă

cēssāvīt Lătĭō dēxtra, ēt quōt fūnĕră Poēnīs

dōnārūnt prāvī sūffrāgĭă trīstĭă cāmpī!"

Iāmque īnclīnābānt ăcĭēs, cūnctīsquĕ păvōrēm

Gāllōrum īndŭĕrāt păvŏr, ēt Fōrtūnă rŭēbāt

Sīdŏnĭa: ād Rŭtŭlōs Vīctōrĭă vērtĕrăt ālās.

cēlsūs ceū prīmā rēflōrēscēntĕ iŭvēntā

ībāt cōnsŭl ŏvāns, māiōr māiōrquĕ vĭdērī.

ēccĕ trăhēns sēcūm cānēntēm pūlvĕrĕ tūrmām

dūctŏr Ăgēnŏrĕūs sŭbĭt īntōrquēnsquĕ lăcērtīs

tēlă sŏnāt: "cŏhĭbētĕ fŭgām. cuī cēdĭmŭs hōstī?

nōnnĕ pŭdēt? cōnvērsă sĕnēx mārcēntĭbŭs ānnīs

āgmĭna ăgīt. nūnc, quaēsŏ, mĭhī nūnc dēxtĕra ĭn ārmīs

dēgĕnĕrāt, nōstrīquĕ pĭgēt? mĭhĭ Bēlŭs ăvōrūm

prīncĭpĭūm, mĭhĭ cōgnātūm Sīdōnĭă Dīdŏ

nōmĕn ĕt ānte ōmnēs bēllō nŭmĕrāndŭs Hămīlcār

ēst gĕnĭtōr, mĭhĭ, cuī cēdūnt mōntēsquĕ lăcūsquĕ

ēt cāmpi ātque āmnēs, frātēr. mē māgnă sĕcūndūm

Cārthāgō pŭtăt Hānnĭbălī, mē Baētĭs ĭn ōrīs

aēquānt gērmānō pāssaē mĕă proēlĭă gēntēs."

tālĭă dūm mĕmŏrāt mĕdĭōs āblātŭs ĭn hōstēs,

ūt nŏvă cōnspēctī fūlsērūnt cōnsŭlĭs ārmă,

hāstām praēprŏpĕrō nīsū iăcĭt. īllă pĕr ōrās

aērātī clĭpĕi ēt lōrīcaē tēgmĭnă sūmmō

īncĭdĭt haūd fēlīx ŭmĕrō pārcēquĕ pĕtītūm

pērstrīnxīt cōrpūs nēc mūltō tīnctă crŭōrĕ,

vānă sĕd ōptāntī prōmīsīt gaūdĭă Poēnō.

Tūrbātī Rŭtŭlī, cōnfūsăquĕ pēctŏră vīsū

tērrĭfĭcō. tūnc īncrĕpĭtāns cōnāmĭnă cōnsūl:

"fēmĭnĕīs laēsūm vāna īntēr proēlĭă cōrpūs

ūnguĭbŭs aūt pālmīs crēdās pŭĕrīlĭbŭs īctūm.

ītĕ, dŏcētĕ, vĭrī, Rōmānaē vūlnĕră suērīnt

quānta āffērrĕ mănūs." tūm vēro ēffūndĭtŭr īngēns

tēlōrūm vīs, ēt dēnsā sōl vīncĭtŭr ūmbrā.

iāmquĕ pĕr ēxtēntōs āltērnā strāgĕ vĭrōrūm

cōrpŏră fūsă iăcēnt cāmpōs dēmērsăque ĭn ūndām

iūnxērūnt cŭmŭlō crēscēntĕ cădāvĕră rīpās,

ūt, cūm vēnātū sāltūs ēxērcĕt ŏpācōs

Dīctŷnna ēt laētaē praēbēt spēctācŭlă mātrī

aūt Pīndī nĕmŏra ēxcŭtĭēns aūt Maēnălă lūstrāns

(ōmnīs Nāĭădūm plēnīs cŏmĭtātă phărētrīs

tūrbă rŭīt, strīdūntquĕ săgīttĭfĕrī cōrŷtī),

tūm pēr sāxă fĕraē pērque īpsă cŭbīlĭă fūsaē,

pēr vāllēs flŭvĭōsque ātque āntră vĭrēntĭă mūscō

mūltā strāgĕ iăcēnt; ēxsūltāt vērtĭcĕ mōntīs

grātām pērlūstrāns ŏcŭlīs Lātōnĭă praēdām.

Aūdīto ānte ălĭōs sĕnĭōrīs vūlnĕrĕ rūmpīt

pēr mĕdĭōs Nĕrŏ saēvŭs ĭtēr vīsāquĕ vĭrōrūm

aēquālī pūgnā "quĭd ĕnīm, quīd deīndĕ rĕlīctūmst

Ītălĭaē fātīs? hūnc sī nōn vīncĭtĭs hōstēm,

Hānnĭbălēm vīncētĭs?" ăīt. rŭĭt ōcĭŭs āmēns

īn mĕdĭōs, Tўrĭūmquĕ dŭcem īntēr prīmă frĕmēntēm

āgmĭna ŭt āspēxīt, răbĭdī ceū bēlŭă pōntī

pēr lōngūm stĕrĭli ād pāstūs iāctātă prŏfūndō,

cūm prŏcŭl īn flūctū pīscēm mălĕ saūcĭă vīdīt,

aēstŭăt ēt lūstrāns nāntēm sūb gūrgĭtĕ praēdām

ābsōrbēt lātē pērmīxtūm pīscĭbŭs aēquōr,

nōn tēlō mŏră, nōn dīctīs. "haūd āmplĭŭs" īnquīt

"ēlābērĕ mĭhī. nōn hīc nĕmŏra āvĭă fāllēnt

Pŷrēnēs, nēc prōmīssīs frūstrābĕrĕ vānīs,

ūt quōndām tērrā fāllāx dēprēnsŭs Hĭbērā

ēvāstī nōstrām mēntītō foēdĕrĕ dēxtrām."

Haēc Nĕro ĕt īntōrquēt iăcŭlūm, nēc fūtĭlĭs īctūs.

nām lătĕre ēxtrēmō cūspīs lībrātă rĕsēdīt.

īnvādīt strīctō sŭpĕr haēc īntērrĭtŭs ēnsĕ

cōllāpsīquĕ prĕmēns ūmbōnĕ trĕmēntĭă mēmbră

"sī quă sŭb ēxtrēmō cāsū māndātă rĕfērrī

gērmānō vīs fōrtĕ tŭō, pōrtābĭmŭs" īnquīt.

cōntrā Sīdŏnĭūs: "lētō nōn tērrĕŏr ūllō.

ūtĕrĕ Mārtĕ tŭō, dūm nōstrīs mānĭbŭs ādsīt

āctūtūm vīndēx. mĕă sī sūprēmă rĕfērrĕ

frātrī vērbă părās, māndō Căpĭtōlĭă vīctōr

ēxūrāt cĭnĕrīquĕ Iŏvīs pērmīscĕăt ōssă

ēt cĭnĕrēs nōstrōs." cŭpĭēntem ānnēctĕrĕ plūră

fērvēntēmque īrā mōrtīs trānsvērbĕrăt ēnsĕ

ēt răpĭt īnfīdūm vīctōr căpŭt. āgmĭnă fūsō

stērnūntūr dŭcĕ nōn ūltrā fīdēntĭă Mārtī.

Iāmquĕ dĭēm sōlīsquĕ vĭcēs nōx ābstŭlĭt ātră,

cūm vīrēs pārcō vīctū sōmnōquĕ rĕdūcūnt,

āc nōndūm rĕmĕāntĕ dĭē vīctrīcĭă sīgnā,

quā vēntūm, rĕfĕrūnt claūsīs fōrmīdĭnĕ cāstrīs.

tūm Nĕrŏ prōcērā sūblīmĭă cūspĭdĕ pōrtāns

ōră dŭcīs caēsī "Cānnās pēnsāvĭmŭs," īnquīt

"Hānnĭbăl, ēt Trĕbĭam ēt Thrăsўmēnnī lītŏră tēcūm

frātērnō căpĭte. ī, dŭplĭcā nūnc pērfĭdă bēllă

ēt gĕmĭnās āccērse ăcĭēs. haēc praēmĭă rēstānt,

quī tŭă trāmīssīs ōptārīnt Ālpĭbŭs ārmă."

cōmprēssīt lăcrĭmās Poēnūs mīnvītquĕ fĕrēndō

cōnstāntēr măla ĕt īnfĕrĭās īn tēmpŏrĕ dīgnās

mīssūrūm frātrī claūsō cōmmūrmŭrăt ōrĕ.

tūm cāstrīs prŏcŭl āmōtīs ādvērsă quĭētĕ

dīssĭmŭlāns dŭbĭa ēxclūsīt cērtāmĭnă Mārtīs.

At noua Romuleum carpebat cura senatum,

quis trepidas gentes Martemque subiret Hiberum

attritis rebus. geminus iacet hoste superbo

Scipio, belligeri, Mauortia pectora, fratres.

hinc metus, in Tyrias ne iam Tartessia leges

concedat tellus propioraque bella pauescat.

anxia turba patrum quasso medicamina maesti

imperio circumspectant diuosque precantur

qui laceris ausit ductor succedere castris.

Absterret iuuenem patrios patruique piare

optantem manes tristi conterrita luctu

et reputans annos cognato sanguine turba.

si gentem petat infaustam, inter busta suorum

decertandum hosti, qui fregerit arma duorum,

qui consulta, ducum ac flagret meliore Gradiuo.

nec promptum teneris immania bella lacertis

moliri regimenque rudi deposcere in aeuo.

Has lauri residens iuuenis uiridante sub umbra

aedibus extremis uoluebat pectore curas,

cum subito adsistunt dextra laeuaque per auras

allapsae, haud paulum mortali maior imago,

hinc Virtus, illinc uirtuti inimica Voluptas.

altera Achaemenium spirabat uertice odorem

ambrosias diffusa comas et ueste refulgens

ostrum qua fuluo Tyrium suffuderat auro;

fronte decor quaesitus acu, lasciuaque crebras

ancipiti motu iaciebant lumina flammas.

alterius dispar habitus: frons hirta nec umquam

composita mutata coma, stans uultus, et ore

incessuque uiro propior laetique pudoris

celsa umeros niueae fulgebat stamine pallae.

Occupat inde prior promissis fisa Voluptas:

"quis furor hic, non digne puer, consumere bello

florem aeui? Cannaene tibi grauiorque palude

Maeonius Stygia lacus excessere Padusque?

quem tandem ad finem bellando fata lacesses?

tune etiam temptare paras Atlantica regna

Sidoniasque domos? moneo, certare periclis

desine et armisonae caput obiectare procellae.

ni fugis hos ritus, Virtus te saeua iubebit

per medias uolitare acies mediosque per ignes.

haec patrem patruumque tuos, haec prodiga Paulum,

haec Decios Stygias Erebi detrusit ad undas

dum cineri titulum memorandaque nomina bustis

praetendit nec sensurae, quod gesserit, umbrae.

at si me comitere, puer, non limite duro

iam tibi decurrat concessi temporis aetas.

haud umquam trepidos abrumpet bucina somnos,

non glaciem Arctoam, non experiere furentis

ardorem Cancri nec mensas saepe cruento

gramine compositas. aberunt sitis aspera et haustus

sub galea puluis plenique timore labores.

sed current albusque dies horaeque serenae,

et molli dabitur uictu sperare senectam.

quantas ipse deus laetos generauit in usus

res homini plenaque dedit bona gaudia dextra!

atque idem, exemplar lenis mortalibus aeui,

imperturbata placidus tenet otia mente.

illa ego sum, Anchisae Venerem Simoëntis ad undas

quae iunxi, generis uobis unde editus auctor.

illa ego sum, uerti superum quae saepe parentem

nunc auis in formam, nunc torui in cornua tauri.

huc aduerte aures. currit mortalibus aeuum,

nec nasci bis posse datur. fugit hora, rapitque

Tartareus torrens ac secum ferre sub umbras,

si qua animo placuere, negat. quis luce suprema

dimisisse meas sero non ingemit horas?"

Postquam conticuit finisque est addita dictis,

tum Virtus "quasnam iuuenem florentibus" inquit

"pellicis in fraudes annis uitaeque tenebras,

cui ratio et magnae caelestia semina mentis

munere sunt concessa deum? mortalibus alti

quantum caelicolae, tantundem animalibus isti

praecellunt cunctis. tribuit namque ipsa minores

hos terris Natura deos; sed foedere certo

degeneres tenebris animas damnauit Auernis.

at quis aetherii seruatur seminis ortus,

caeli porta patet. referam quid cuncta domantem

Amphitryoniaden? quid, cui, post Seras et Indos

captiuo Liber cum signa referret ab Euro

Caucaseae currum duxere per oppida tigres?

quid suspiratos magno in discrimine nautis

Ledaeos referam fratres uestrumque Quirinum?

nonne uides, hominum ut celsos ad sidera uultus

sustulerit deus ac sublimia finxerit ora

cum pecudes uolucrumque genus formasque ferarum

segnem atque obscenam passim strauisset in aluum?

ad laudes genitum, capiat si munera diuum

felix ad laudes hominum genus. huc, age, paulum

aspice (nec longe repetam), modo Roma minanti

impar Fidenae contentaque crescere asylo

quo sese extulerit dextris; idem aspice, late

florentes quondam luxus quas uerterit urbes.

quippe nec ira deum tantum nec tela nec hostes,

quantum sola noces animis illapsa, Voluptas.

Ebrietas tibi foeda comes, tibi Luxus et atris

circa te semper uolitans Infamia pennis;

mecum Honor ac Laudes et laeto Gloria uultu

et Decus ac niueis Victoria concolor alis.

me cinctus lauro producit ad astra Triumphus.

casta mihi domus et celso stant colle penates;

ardua saxoso perducit semita cliuo.

asper principio (neque enim mihi fallere mos est)

prosequitur labor. annitendum intrare uolenti,

nec bona censendum, quae Fors infida dedisse

atque eadem rapuisse ualet. mox celsus ab alto

infra te cernes hominum genus. omnia contra

experienda manent, quam spondet blanda Voluptas.

stramine proiectus duro patiere sub astris

insomnes noctes frigusque famemque domabis.

idem iustitiae cultor, quaecumque capesses,

testes factorum stare arbitrabere diuos.

tunc, quotiens patriae rerumque pericula poscent,

arma feres primus, primus te in moenia tolles

hostica nec ferro mentem uincere nec auro.

hinc tibi non Tyrio uitiatas murice uestes

nec donum deforme uiro fragrantis amomi,

sed dabo, qui uestrum saeuo nunc Marte fatigat

imperium, superare manu laurumque superbam

in gremio Iouis excisis deponere Poenis."

Quae postquam cecinit sacrato pectore Virtus,

exemplis laetum uultuque audita probantem

conuertit iuuenem. sed enim indignata Voluptas

non tenuit uoces. "nil uos iam demoror ultra"

exclamat; "uenient, uenient mea tempora quondam,

cum docilis nostris magno certamine Roma

seruiet imperiis et honos mihi habebitur uni."

sic quassans caput in nubes se sustulit atras.

At iuuenis plenus monitis ingentia corde

molitur iussaeque calet uirtutis amore.

ardua rostra petit nullo fera bella uolente

et grauia ancipitis deposcit munera Martis.

arrecti cunctorum animi. pars lumina patris,

pars credunt toruos patrui reuirescere uultus.

sed quamquam instinctis tacitus tamen aegra pericli

pectora subrepit terror, molemque pauentes

expendunt belli, et numerat fauor anxius annos.

Dumque ea confuso percenset murmure uulgus,

ecce per obliquum caeli squalentibus auro

effulgens maculis ferri inter nubila uisus

anguis et ardenti radiare per aëra sulco

quaque ad caeliferi tendit plaga litus Atlantis,

perlabi resonante polo. bis terque coruscum

addidit augurio fulmen pater, et uaga late

per subitum moto strepuere tonitrua mundo.

tum uero capere arma iubent genibusque salutant

summissi augurium: hac iret, qua ducere diuos

perspicuum et patrio monstraret semita signo.

Certatim comites rerum bellique ministros

agglomerant sese atque acres sociare labores

exposcunt, laudumque loco est isdem esse sub armis.

tum noua caeruleum descendit classis in aequor.

it comes Ausonia atque in terras transit Hiberas,

ut, cum saeua fretis immisit proelia, Corus

Isthmon curuata sublime superiacit unda

et spumante ruens per saxa gementia fluctu

Ionium Aegaeo miscet mare. celsus in arma

emicat ac prima stans Scipio puppe profatur:

"diue tridentipotens, cuius maria ire per alta

ordimur, si iusta paro, decurrere classi

da, pater, ac nostros ne sperne iuuare labores.

per pontum pia bella ueho." leuis inde secunda

aspirans aura propellit carbasa flatus.

iamque agiles, Tyrrhena sonant qua caerula, puppes

Ausonium euasere latus Ligurumque citatis

litora tramittunt proris. hinc gurgite ab alto

tellurem procul irrumpentem in sidera cernunt,

aërias Alpes. occurrunt moenia Grais

condita Massiliae. populis haec cincta superbis,

barbarus immani cum territet accola ritu,

antiquae morem patriae cultumque habitumque

Phocais armiferas inter tenet hospita gentes.

hinc legit Ausonius sinuatos gurgite ductor

anfractus pelagi. nemoroso uertice celsus

apparet collis, fugiuntque in nubila siluae

Pyrenes, tunc Emporiae ueteresque per ortus

Graiorum uulgus, tunc hospita Tarraco Baccho.

considunt portu. securae gurgite clauso

stant puppes, positusque labor terrorque profundi.

Nox similes morti dederat placidissima somnos.

uisa uiro stare effigies ante ora parentis

atque hac aspectu turbatum uoce monere:

"nate, salus quondam genitoris, nate, parentis

et post fata decus, bellorum dira creatrix

euastanda tibi tellus, et caede superbi

ductores Libyae cauta uirtute domandi,

qui sua nunc trinis diducunt agmina castris.

si conferre manum libeat coëantque uocatae

hinc atque hinc acies, ualeat quis ferre ruentes

tergemina cum mole uiros? absiste labore

ancipiti, sed nec segnis potiora capesse.

urbs colitur Teucro quondam fundata uetusto,

nomine Carthago. Tyrius tenet incola muros.

ut Libyae sua, sic terris memorabile Hiberis

haec caput est. non ulla opibus certauerit auri,

non portu celsoue situ, non dotibus arui

uberis aut agili fabricanda ad tela uigore.

inuade auersis, nate, hanc ductoribus urbem.

nulla acies famae tantum praedaeue pararit."

Talia monstrabat genitor propiusque monebat,

cum iuuenem sopor et dilapsa reliquit imago.

surgit et infernis habitantia numina lucis

ac supplex patrios compellat nomine manes:

"este duces bello et monstratam ducite ad urbem!

uobis ultor ego et Sarrano murice fulgens

inferias mittam fusis insignis Hiberis

et tumulis addam sacros certamine ludos."

praegreditur celeratque uias et corripit agmen

pernici rapidum cursu camposque fatigat.

sic, ubi prosiluit Pisaeo carcere praeceps,

non solum ante alios, sed enim, mirabile dictu,

ante suos it uictor equus, currumque per auras

haud ulli durant uisus aequare uolantem.

Iamque Hyperionia lux septima lampade surgens

sensim attollebat propius subeuntibus arces

urbis et admoto crescebant culmina gressu.

at pelago uectus seruata Laelius hora,

quam dederat ductor subigendae ad moenia classi,

a tergo affusis cingebat tecta carinis.

Carthago impenso naturae adiuta fauore

excelsos tollit pelago circumflua muros.

artatas ponti fauces modica insula claudit,

qua Titan ortu terras aspergit Eoo.

at qua prospectat Phoebi iuga sera cadentis,

pigram in planitiem stagnantes egerit undas,

quas auget ueniens refluusque reciprocat aestus.

sed gelidas a fronte sedet sublimis ad Arctos

urbs imposta iugo pronumque excurrit in aequor

et tuta alterno defendit moenia fluctu.

Audax, ceu plano gradiens uictricia campo

ferret signa, iugum certabat scandere miles.

Aris, ductor erat qui contra, amplexus in artis

auxilium atque excelsa loci, praesaepserat arcem.

pugnabat natura soli, paruoque superne

bellantum nisu passim per prona uoluti

truncato instabiles fundebant corpore uitam.

uerum ubi concessit pelagi reuolubilis unda

et fluctus rapido fugiebat in aequora lapsu,

quaque modo excelsae sulcarant caerula puppes,

hac impune dabat Nereus transcurrere planta,

hinc tacite nitens informidatus adire

ductor Dardanius subitam trahit aequore pubem

perque undas muris pedes aduolat. inde citati

a tergo accelerant, qua fisus fluctibus Aris

incustoditam sine milite liquerat urbem.

tum prostratus humi, miserandum, uicta catenis

Poenus colla dedit populumque addixit inermem.

hanc oriens uidit Titan, cum surgeret, urbem

uallari castris captamque aspexit eandem

ocius Hesperio quam gurgite tingeret axem.

Aurora ingrediens terris exegerat umbras

principio statuunt aras. cadit ardua taurus

uictima Neptuno pariter pariterque Tonanti.

tum merita aequantur donis, ac praemia uirtus

sanguine parta capit. phaleris hic pectora fulget,

hic torque aurato circumdat bellica colla,

ille nitet celsus muralis honore coronae.

Laelius ante omnes, cui dextera clara domusque,

ter dena boue et aequorei certaminis alto

donatur titulo Poenique recentibus armis

rectoris. tunc hasta uiris, tunc Martia cuique

uexilla, ut meritum, et praedae libamina dantur.

Postquam perfectae laudes hominumque deumque,

captiuae spectantur opes digestaque praeda:

hoc aurum patribus, bello haec Martique talenta,

hoc regum donis, diuum hoc ante omnia templis,

cetera bellantum dextrae pulchroque labori.

quin etiam accitus populi regnator Hiberi,

cui sponsa et sponsae defixus in ossibus ardor.

hanc notam formae concessit laetus ouansque

indelibata gaudenti uirgine donum.

tum uacui curis uicino litore mensas

instituunt festoque agitant conuiuia ludo.

Laelius effatur: "macte, o uenerande, pudici,

ductor, macte animi. cedat tibi gloria lausque

magnorum heroum celebrataque carmine uirtus.

mille Mycenaeas qui traxit in aequora proras

rector, et Inachiis qui Thessala miscuit arma,

femineo socium uiolarunt foedus amore,

nullaque tum Phrygio steterunt tentoria campo,

captiuis non plena toris; tibi barbara soli

sanctius Iliaca seruata est Phoebade uirgo."

haec atque his paria alterno sermone serebant,

donec Nox atro circumdata corpus amictu

nigrantes inuexit equos suasitque quietem.

Emathio interea tellus Aetola tumultu

feruebat Macetum subitis perculsa carinis.

proximus hinc hosti dextras iungebat Acarnan.

causa noui motus Poenis regique Philippo

in bellum Ausonium sociatae foedere uires.

hic gente egregius ueterisque ab origine regni

Aeacidum sceptris proauoque tumebat Achille.

ille et nocturnis conterruit Oricon armis

quaque per Illyricum Taulantius incola litus

exiguos habitat non ullo nomine muros,

turbidus incessit telis, ille aequore uectus

nunc et Phaeacum Thesprotiaque arua lacessens

Epirum cassis lustrabat futilis ausis,

nunc et Anactoria signa ostentauit in ora

Ambraciosque sinus Olpaeaque litora bello

perfudit rapido. pepulit uada feruida remis

Leucatae et Phoebi uidit citus Actia templa.

nec portus Ithacae, Laërtia regna, Samenque

liquit inaccessam fluctuque sonantia cano

saxa Cephallenum et scopulosis Neriton aruis.

ille etiam Pelopis sedes et Achaica adire

moenia praegaudens tristem Calydona Dianae

Oeneasque domos, Curetica tecta, subibat

promittens contra Hesperiam sua proelia Grais

tum lustrata Ephyre Patraeque et regia Pleuron

Parnasusque biceps Phoeboque loquentia saxa.

ac saepe ad patrios bello reuocante penates,

cum modo Sarmaticus regna infestaret Orestis,

aspera nunc Dolopum uis exundasset in agros,

incepto tamen haud facilis desistere uano

belli per Graias umbram circumtulit oras,

donec nunc pelago, nunc terra exutus omisit

spem positam in Tyriis et supplex foedera sanxi.

Dardana nec legem regno accepisse refugit.

Tunc et Tyndarei Latias fortuna Tarenti

auxit opes laudemque simul. nam perfida tandem

urbs Fabio deuicta seni, postremus in armis

ductoris titulus cauti. sollertia tutum

tum quoque adepta decus captis sine sanguine muris.

namque ut compertum, qui Punica signa regebat

feminea exuri flamma, tacitusque quietae

exin uirtuti placuit dolus, ire sorori

(nam castris erat in Rutulis) germanus amatae

cogitur et magnis muliebria uincere corda

pollicitis, si reclusas tramittere portas

concedat Libycus rector, uotique potitus

euicto Fabius Poeno circumdata telis

incustodita penetrauit moenia nocte.

Sed quisnam auersos Phoebum tunc iungere ab urbe

Romulea dubitaret equos, qui tempore eodem

Marcellum acciperet letum oppetiisse sub armis?

moles illa uiri calidoque habitata Gradiuo

pectora et haud ullis umquam tremefacta periclis,

heu quantum Hannibalem clara factura ruina,

procubuere. iacet campis Carthaginis horror

forsan Scipiadae confecti nomina belli

rapturus, si quis paulum deus adderet aeuo.

Collis Agenoreum dirimebat ab aggere uallum

Ausonio (Dauni Mauors consederat aruis).

curarum comes et summi Crispinus honoris

Marcello socius communia bella ciebat.

ad quem Marcellus: "gestit lustrare propinquas

mens siluas medioque uiros imponere monti,

ne Libys occultis tumulum prior occupet ausis.

si cordi est, te participem, Crispine, laboris

esse uelim. numquam desunt consulta duobus."

haec ubi sedere, ardentes attollere sese

iam dudum certant in equos. Marcellus, ut arma

aptantem natum aspexit laetumque tumultu

"uincis" ait "nostros mirando ardore uigores.

sit praematurus felix labor. urbe Sicana

qualem te uidi, nondum permitteret aetas

cum tibi bella, meo tractantem proelia uultu!

huc, decus, huc, nostrum, lateri te iunge paterno

et me disce nouum Martem temptare magistro."

tum pueri colla amplectens sic pauca precatur:

"summe deum, Libyco faxis de praeside nunc his,

his umeris tibi opima feram." nec plura, sereno

sanguineos fudit cum Iuppiter aethere rores

atque atris arma aspersit non prospera guttis.

uixdum finitis intrarant uocibus artas

letiferi collis fauces, cum turba uolucris

inuadunt Nomades iaculis nimboque feruntur

aetherio similes caeca fundente latebra

armatos in bella globos. circumdata postquam

nil restare uidet uirtus, quod debeat ultra

iam superis, magnum secum portare sub umbras

nomen mortis auet. tortae nunc eminus hastae

altius insurgit, nunc saeuit comminus ense.

forsan et enasset rapidi freta saeua pericli,

ni telum aduersos nati uenisset in artus.

tum patriae tremuere manus, laxataque luctu

fluxerunt rigidis arma infelicia palmis.

obuia nudatum tramittit lancea pectus,

labensque impresso signauit gramina mento.

At postquam Tyrius saeua inter proelia ductor

infixum aduerso uidit sub pectore telum,

immane exclamat: "Latias, Carthago, timere

desine iam leges. iacet exitiabile nomen,

Ausonii columen regni. sed dextera nostrae

tam similis non obscuras mittatur ad umbras.

magnanima inuidia uirtus caret." alta sepulcri

protinus exstruitur caeloque educitur ara.

conuectant siluis ingentia robora. credas

Sidonium cecidisse ducem. tum tura dapesque

et fasces clipeusque uiri, pompa ultima, fertur.

ipse facem subdens "laus" inquit "parta perennis.

Marcellum abstulimus Latio. deponere forsan

gens Italum tandem arma uelit. uos ite superbae

exsequias animae et cinerem donate supremi

muneris officio; numquam hoc tibi, Roma, negabo."

alterius par atque eadem fortuna laborum

consulis: exanimum sonipes ad signa reuexit.

Talia in Ausonia. sed non et talis Hiberis

armorum euentus campis. Carthaginis omnes

per subitum raptae pernix uictoria late

terruerat gentes. ducibus spes una salutis,

si socias iungant uires. ingentibus orsum

auspiciis iuuenem, ceu patria gestet in armis

fulmina, sublimi uallatam uertice montis

et scopulis urbem, cumulatam strage uirorum

non toto rapuisse die, qua Martius ille

Hannibal in terra consumpto uerterit anno

nec pube aequandam nec opum ubertate Saguntum.

Proximus applicito saxosis aggere siluis

tendebat fratris spirans ingentia facta

Hasdrubal. hic robur mixtusque rebellibus Afris

Cantaber, hic uolucri Mauro pernicior Astur;

tantaque maiestas terra rectoris Hibera,

Hannibalis quantus Laurenti terror in ora.

forte dies priscum Tyriis sollemnis honorem

rettulerat, quo primum orsi Carthaginis altae

fundamenta nouam coepere mapalibus urbem,

et laetus repetens gentis primordia ductor

festa coronatis agitabat gaudia signis

pacificans diuos. fraternum laena nitebat

demissa ex umeris donum, quam foederis arti

Trinacrius Libyco rex inter munera pignus

miserat, Aeoliis gestatum insigne tyrannis.

aurata puerum rapiebat ad aethera penna

per nubes aquila intexto librata uolatu.

antrum ingens iuxta, quod acus simulauit in ostro,

Cyclopum domus. hic recubans manantia tabo

corpora letifero sorbet Polyphemus hiatu.

circa fracta iacent excussaque morsibus ossa.

ipse manu extenta Laërtia pocula poscit

permiscetque mero ructatos ore cruores.

Conspicuus Siculi Tyrius subteminis arte

gramineas pacem superum poscebat ad aras.

ecce inter medios hostilia nuntius arma

quadrupedante inuectus equo aduentare ferebat.

turbatae mentes, imperfectusque deorum

cessit honos. ruptis linquunt altaria sacris.

clauduntur uallo, tenuemque ut roscida misit

lucem Aurora polo, rapiunt certamina Martis.

audax Scipiadae stridentem Sabbura cornum

excepit, geminaeque acies uelut omine motae.

exclamat Latius ductor: "prima hostia uobis,

sacrati manes, campo iacet. en age, miles,

in pugnam et caedes, qualis spirantibus ire

adsueras ducibus, talis rue." dumque ea fatur,

incumbunt. Myconum Laenas Cirtamque Latinus

et Thysdrum Maro et incestum Catilina Nealcen

germanae thalamo obtruncat. cadit obuius acri

Cartalo Nasidio, Libycae regnator harenae.

te quoque Pyrenes uidit conterrita tellus

permixtum Poenis et uix credenda furentem,

magnum Dardaniae, Laeli, decus, omnia felix

cui natura dedit nullo renuente deorum.

ille foro auditus, cum dulcia soluerat ora,

aequabat Pyliae Neleia mella senectae,

ille, ubi suspensi patres et curia uocem

posceret, ut cantu ducebat corda senatus;

idem, cum subitum campo perstrinxerat aures

murmur triste tubae, tanto feruore ruebat

in pugnam atque acies, ut natum ad sola liqueret

bella. nihil uitae peragi sine laude placebat.

tunc effurtiua tractantem proelia luce

deiecit Galam. sacris Carthaginis illum

supposito mater partu subduxerat olim;

sed stant nulla diu deceptis gaudia diuis.

tunc Alabim Maurumque Dracen demisit ad umbras,

femineo clamore Dracen extrema rogantem.

huius ceruicem gladio inter uerba precesque

amputat. absciso durabant murmura collo.

At non ductori Libyco par ardor in armis.

frondosi collis latebras ac saxa capessit

auia, nec caedes extremaue damna mouebant

agminis. Italiam profugus spectabat et Alpes,

praemia magna fugae. tacitum dat tessera signum

dimissa in colles pugna siluasque ferantur

dispersi et summam, quicumque euaserit, arcem

Pyrenes culmenque petat. tum primus honore

armorum exuto et parma celatus Hibera

in montes abit atque uolens palantia linquit

agmina. desertis Latius uictricia signa

immittit miles castris (non urbe recepta

plus ulla partum praedae) tenuitque moratas

a caede, ut Libycus ductor prouiderat, iras,

fluminei ueluti deprensus gurgitis undis

auulsa parte inguinibus causaque pericli

enatat intento praedae fiber auius hoste.

Impiger occultis Poenus postquam abditur umbris

saxosae fidens siluae, maiora petuntur

rursus bella retro et superari certior hostis.

Pyrenes tumulo clipeum cum carmine figunt:

Hasbrubalis spolium Gradiuo Scipio uictor.

Terrore interea posito trans ardua montis

Bebrycia populos armabat Poenus in aula

mercandi dextras largus belloque parata

prodigere in bellum facilis. praemissa feroces

augebant animos argenti pondera et auri

parta metalliferis longo discrimine terris.

hinc noua complerunt haud tardo milite castra

uenales animae, Rhodani qui gurgite gaudent,

quorum serpit Arar per rura pigerrimus undae.

iamque hieme affecta mitescere coeperat annus.

inde iter ingrediens rapidum per Celtica rura

miratur domitas Alpes ac peruia montis

ardua et Herculeae quaerit uestigia plantae

germanique uias diuinis comparat ausis.

Vt uero uentum in culmen castrisque resedit

Hannibalis, "quos Roma," inquit "quos altius, oro,

attollit muros, qui post haec moenia fratri

uicta meo stent incolumes? sit gloria dextrae

felix tanta precor, neue usque ad sidera adisse

inuideat laeuus nobis deus." agmine celso

inde alacer, qua munitum decliuis ab alto

agger monstrat iter, properatis deuolat armis.

non tanto strepuere metu primordia belli.

nunc geminum Hannibalem, nunc iactant bina coire

hinc atque hinc castra et pastos per prospera bella

sanguine ductores Italo coniungere Martem

et duplicare acies. uenturum ad moenia cursu

hostem praecipiti et uisurum haerentia porta

spicula Elissaeis nuper contorta lacertis.

His super infrendens sic secum Oenotria Tellus:

"tantone (heu superi!) spernor contempta furore

Sidoniae gentis, quae quondam sceptra timentem

nati Saturnum nostris considere in oris

et regnare dedi? decima haec iam uertitur aestas,

ex quo proterimur. iuuenis, cui sola supersunt

in superos bella, extremo de litore rapta

intulit arma mihi temeratisque Alpibus ardens

in nostros descendit agros. quot corpora texi

caesorum stratis totiens deformis alumnis!

nulla mihi floret bacis felicibus arbor

immatura seges rapido succiditur ense

culmina uillarum nostrum delapsa feruntur

in gremium foedantque suis mea regna ruinis.

hunc etiam, uastis qui nunc sese intulit oris,

perpetiar miseras quaerentem exurere belli

reliquias? tum me scindat uagus Afer aratro,

et Libys Ausoniis commendet semina sulcis

ni cuncta, exsultant quae latis agmina campis,

uno condiderim tumulo." dum talia uersat

et thalamos claudit Nox atra deumque hominumque,

tendit Amyclaei praeceps ad castra nepotis.

is tum Lucanis cohibentem finibus arma

Poenum uicini seruabat caespite ualli.

hic iuuenem aggreditur Latiae telluris imago:

"Clausorum decus atque erepto maxima Romae

spes Nero Marcello, rumpe atque expelle quietem.

magnum aliquid tibi, si patriae uis addere fatis,

audendum est, quod depulso quoque moenibus hoste

uictores fecisse tremant. fulgentibus armis

Poenus inundauit campos, qua Sena relictum

Gallorum a populis seruat per saecula nomen.

ni propere alipedes rapis ad certamina turmas,

serus deletae post auxiliabere Romae.

surge, age, fer gressus. patulos regione Matauri

damnaui tumulis Poenorum atque ossibus agros."

his dictis abit atque abscedens uisa pauentem

attrahere et fractis turmas propellere portis.

Rumpit flammato turbatus corde soporem

ac supplex geminas tendens ad sidera palmas

Tellurem Noctemque et caelo sparsa precatur

astra ducemque uiae tacito sub lumine Phoeben.

inde legit dignas tanta ad conamina dextras,

quaque iacet superi Larinas accola ponti,

qua duri bello gens Marrucina fidemque

exuere indocilis sociis Frentanus in armis,

tum qua uitiferos domitat Praetutia pubes

laeta laboris agros, et penna et fulmine et undis

hibernis et Achaemenio uelocior arcu

euolat. hortator sibi quisque "age, perge, salutem

Ausoniae ancipites superi et, stet Roma cadatne,

in pedibus posuere tuis" clamantque ruuntque.

hortandi genus acer habet praecedere ductor.

illum augent cursus annisi aequare sequendo

atque indefessi noctemque diemque feruntur.

At Roma aduersi tantum et mala gliscere belli

accipiens trepidare metu nimiumque Neronem

sperauisse queri atque uno sibi uulnere posse

auferri restantem animam. non arma nec aurum

nec pubem nec, quem fundat, superesse cruorem.

scilicet Hasdrubalem inuadat, qui ad proelia soli

Hannibali satis esse nequit? iam rursus, ubi arma

auertisse suo cognorit deuia uallo,

haesurum portis Poenum. uenisse, superbo

qui fratri certet, cui maxima gloria cedat

urbis deletae. fremit amens corde sub imo

ordo patrum ac magno interea meditatur amore

seruandi decoris, quonam se fine minanti

seruitio eripiat diuosque euadat iniquos.

hos inter gemitus obscuro noctis opacae

succedit castris Nero, quae coniuncta feroci

Liuius Hasdrubali uallo custode tenebat.

belliger is quondam scitusque accendere Martem

floruerat primo clarus pugnator in aeuo.

mox falso laesus non aequi crimine uulgi

secretis ruris tristes absconderat annos.

sed postquam grauior moles terrorque periclo

poscebat propiore uirum, reuocatus ad arma

tot caesis ducibus patriae donauerat iram.

At non Hasdrubalem fraudes latuere recentum

armorum, quamquam tenebris nox texerat astus.

pulueris in clipeis uestigia uisa mouebant

et, properi signum accursus, sonipesque uirique

substricti corpus. bis clarum, bucina, signum

praeterea gemino prodebat iuncta magistro

castra regi. uerum fratri si uita supersit,

qui tandem licitum socias coniungere uires

consulibus? sed enim solum, dum uera patescant,

cunctandi restare dolum Martemque trahendi.

nec consulta fugae segni formidine differt.

Nox, somni genetrix, mortalia pectora curis

purgarat, tenebraeque horrenda silentia alebant.

erepit suspensa ferens uestigia castris

et muta elabi tacito iubet agmina passu.

illunem nacti per rura tacentia noctem

accelerant uitantque sonos; sed percita falli

sub tanto motu Tellus nequit. implicat actas

caeco errore uias umbrisque fauentibus arto

circumagit spatio sua per uestigia ductos.

nam qua curuatas sinuosis flexibus amnis

obliquat ripas refluoque per aspera lapsu

in sese redit, hac casso ducente labore

exiguum inuoluunt frustratis gressibus orbem,

inque errore uiae tenebrarum munus ademptum.

Lux surgit panditque fugam. ruit acer apertis

turbo equitum portis, atque omnes ferrea late

tempestas operit campos. nondum arma manusque

permixtae, iam tela bibunt praemissa cruorem.

hinc iussae Poenum fugientem sistere pennae

Dictaeae uolitant, hinc lancea turbine nigro

fert letum cuicumque uiro, quem prenderit ictus.

deponunt abitus curam trepidique coactas

constituunt acies et spes ad proelia uertunt.

Ipse inter medios (nam rerum dura uidebat)

Sidonius ductor tergo sublimis ab alto

quadrupedantis equi tendens uocemque manusque:

"per decora extremo uobis quaesita sub axe,

per fratris laudes oro, uenisse probemus

germanum Hannibalis. Latio Fortuna laborat

aduersis documenta dare atque ostendere, quantus

uerterit in Rutulos domitor telluris Hiberae

suetus ad Herculeas miles bellare columnas.

forsitan et pugnas ueniat germanus in ipsas.

digna uiro, digna, obtestor, spectacula pleno

corporibus properate solo. quicumque timeri

dux bello poterat, fratri iacet. unica nunc spes,

e poena ac latebris infracto Liuius aeuo,

damnatum, offertur uobis, caput. ite agite, oro,

sternite ductorem, cum quo concurrere fratri

sit pudor, et turpi finem donate senectae."

At contra Nero: "quid cessas clusisse labores

ingentis belli? pedibus tibi gloria, miles,

parta ingens. nunc accumula coepta ardua dextra.

heu temere abducto liquisti robore castra,

ni factum absoluit uictoria. praecipe laudem.

aduentu cecidisse tuo memorabitur hostis."

Parte alia insignis nudatis casside canis

Liuius: "huc, iuuenes, huc me spectate ruentem

in pugnas, quantumque meus patefecerit ensis,

tantum intrate loci et tandem praecludite ferro

iam nimium patulas Poenis grassantibus Alpes.

quod ni ueloci prosternimus agmina Marte

et fulmen subitum Carthaginis Hannibal adsit,

qui deus infernis quemquam nostrum eximat umbris?"

hinc galea capite accepta dicta horrida ferro

sancit et obtectus senium fera proelia miscet.

illum per cuneos et per densissima campi

corpora tot dantem leto, quot spicula torsit,

turbati fugere Macae, fugere feroces

Autololes Rhodanique comas intonsa iuuentus.

Fatidicis Nabis ueniens Hammonis harenis

improba miscebat securus proelia fati

ceu tutante deo ac patriis spolia Itala templis

fixurum uano tumidus promiserat ore.

ardebat gemma Garamantide caerula uestis,

ut cum sparsa micant stellarum lumina caelo,

et gemmis galeam clipeumque accenderat auro.

casside cornigera dependens infula sacros

prae se terrores diuumque ferebat honorem.

arcus erat pharetraeque uiro atque incocta cerastis

spicula et armatus peragebat bella ueneno.

necnon cornipedis tergo de more repostus

sustentata genu per campum pondera conti

Sarmatici prona aduersos urgebat in hostes.

tum quoque transfixum telo per membra, per arma

consulis ante oculos magno clamore Sabellum

asportabat ouans et ouans Hammona canebat.

non tulit hanc iram tantosque in corde tumores

barbarico senior telumque intorsit et una

praedam animamque simul uictori uictor ademit.

Adsilit audito tristis clamore ruinae

Hasdrubal et coeptantem Arabum raptare perempto

gemmiferi spolium cultus auroque rigentes

exuuias iaculum a tergo perlibrat ad ossa.

Iam correpta miser geminis uelamina palmis

carpebat propere et trepidos nudauerat artus:

concidit ac sacras uestes atque aurea fila

reddidit exanimo spoliatum lapsus in hostem.

at Canthus Rutilum, Canthus possessor harenae,

qua celebre inuicti nomen posuere Philaeni,

ditem ouium Rutilum obtruncat, cui mille sub altis

lanigerae balant stabulis. ipse otia molli

exercens cura gelido nunc flumine soles

frangebat nimios pecori, nunc laetus in herba

tondebat niueae splendentia uellera lanae

aut, pecus e pastu cum sese ad tecta referret,

noscentes matres spectabat ouilibus agnos.

occubuit clipei transfixo proditus aere

et sero ingemuit stabulis exisse paternis.

Acrius hoc Italum pubes incurrit et urget,

ut torrens, ut tempestas, ut flamma corusci

fulminis, ut Borean pontus fugit, ut caua currunt

nubila, cum pelago caelum permiscuit Eurus.

‹***› procerae stabant, Celtarum signa, cohortes,

prima acies. hos impulsu cuneoque feroci

laxat uis subita, et fessos errore uiarum

nec soli faciles longique laboris anhelos

auertit patrius genti pauor. addere tergo

hastas Ausonius teloque instare sequaci

nec donare fugam. cadit uno uulnere Thyrmis,

non uno Rhodanus, profligatumque sagittae

lancea deturbat Morinum et iam iamque cadentem.

cedentes urget totas largitus habenas

Liuius acer equo et turmis abeuntibus infert

cornipedem. tunc auersi surgentia colla

disicit ense Mosae. percussit pondere terram

cum galea ex alto lapsum caput; at residentem

turbatus rapuit sonipes in proelia truncum.

hic Cato (nam medio uibrabat et ipse tumultu)

"si, primas" inquit "bello cum amisimus Alpes,

hic iuueni oppositus Tyrio foret! ei mihi quanta

cessauit Latio dextra, et quot funera Poenis

donarunt praui suffragia tristia campi!"

Iamque inclinabant acies, cunctisque pauorem

Gallorum induerat pauor, et Fortuna ruebat

Sidonia: ad Rutulos Victoria uerterat alas.

celsus ceu prima reflorescente iuuenta

ibat consul ouans, maior maiorque uideri.

ecce trahens secum canentem puluere turmam

ductor Agenoreus subit intorquensque lacertis

tela sonat: "cohibete fugam. cui cedimus hosti?

nonne pudet? conuersa senex marcentibus annis

agmina agit. nunc, quaeso, mihi nunc dextera in armis

degenerat, nostrique piget? mihi Belus auorum

principium, mihi cognatum Sidonia Dido

nomen et ante omnes bello numerandus Hamilcar

est genitor, mihi, cui cedunt montesque lacusque

et campi atque amnes, frater. me magna secundum

Carthago putat Hannibali, me Baetis in oris

aequant germano passae mea proelia gentes."

talia dum memorat medios ablatus in hostes,

ut noua conspecti fulserunt consulis arma,

hastam praepropero nisu iacit. illa per oras

aerati clipei et loricae tegmina summo

incidit haud felix umero parceque petitum

perstrinxit corpus nec multo tincta cruore,

uana sed optanti promisit gaudia Poeno.

Turbati Rutuli, confusaque pectora uisu

terrifico. tunc increpitans conamina consul:

"femineis laesum uana inter proelia corpus

unguibus aut palmis credas puerilibus ictum.

ite, docete, uiri, Romanae uulnera suerint

quanta afferre manus." tum uero effunditur ingens

telorum uis, et densa sol uincitur umbra.

iamque per extentos alterna strage uirorum

corpora fusa iacent campos demersaque in undam

iunxerunt cumulo crescente cadauera ripas,

ut, cum uenatu saltus exercet opacos

Dictynna et laetae praebet spectacula matri

aut Pindi nemora excutiens aut Maenala lustrans

(omnis Naiadum plenis comitata pharetris

turba ruit, striduntque sagittiferi coryti),

tum per saxa ferae perque ipsa cubilia fusae,

per ualles fluuiosque atque antra uirentia musco

multa strage iacent; exsultat uertice montis

gratam perlustrans oculis Latonia praedam.

Audito ante alios senioris uulnere rumpit

per medios Nero saeuus iter uisaque uirorum

aequali pugna "quid enim, quid deinde relictumst

Italiae fatis? hunc si non uincitis hostem,

Hannibalem uincetis?" ait. ruit ocius amens

in medios, Tyriumque ducem inter prima frementem

agmina ut aspexit, rabidi ceu belua ponti

per longum sterili ad pastus iactata profundo,

cum procul in fluctu piscem male saucia uidit,

aestuat et lustrans nantem sub gurgite praedam

absorbet late permixtum piscibus aequor,

non telo mora, non dictis. "haud amplius" inquit

"elabere mihi. non hic nemora auia fallent

Pyrenes, nec promissis frustrabere uanis,

ut quondam terra fallax deprensus Hibera

euasti nostram mentito foedere dextram."

Haec Nero et intorquet iaculum, nec futilis ictus.

nam latere extremo cuspis librata resedit.

inuadit stricto super haec interritus ense

collapsique premens umbone trementia membra

"si qua sub extremo casu mandata referri

germano uis forte tuo, portabimus" inquit.

contra Sidonius: "leto non terreor ullo.

utere Marte tuo, dum nostris manibus adsit

actutum uindex. mea si suprema referre

fratri uerba paras, mando Capitolia uictor

exurat cinerique Iouis permisceat ossa

et cineres nostros." cupientem annectere plura

feruentemque ira mortis transuerberat ense

et rapit infidum uictor caput. agmina fuso

sternuntur duce non ultra fidentia Marti.

Iamque diem solisque uices nox abstulit atra,

cum uires parco uictu somnoque reducunt,

ac nondum remeante die uictricia signa,

qua uentum, referunt clausis formidine castris.

tum Nero procera sublimia cuspide portans

ora ducis caesi "Cannas pensauimus," inquit

"Hannibal, et Trebiam et Thrasymenni litora tecum

fraterno capite. i, duplica nunc perfida bella

et geminas accerse acies. haec praemia restant,

qui tua tramissis optarint Alpibus arma."

compressit lacrimas Poenus minuitque ferendo

constanter mala et inferias in tempore dignas

missurum fratri clauso commurmurat ore.

tum castris procul amotis aduersa quiete

dissimulans dubia exclusit certamina Martis.