Ūt prīmūm tērrās Pōmpēī cōllă sĕcūtūs
ādtĭgĭt ēt dīrās cālcāvīt Caēsăr hărēnās,
pūgnāvīt fōrtūnă dŭcīs fātūmquĕ nŏcēntīs
Aēgŷptī, rēgnūm Lāgī Rōmānă sŭb ārmă
īrĕt ăn ērĭpĕrēt mūndō Mēmphītĭcŭs ēnsīs
vīctōrīs vīctīquĕ căpūt. Tŭă prōfŭĭt ūmbră,
Māgnĕ, tŭī sŏcĕrūm răpŭēre ā sānguĭnĕ mānēs
nē pŏpŭlūs pōst tē Nīlūm Rōmānŭs ămārēt.
Īndĕ Păraētŏnĭām fērtūr sēcūrŭs ĭn ūrbēm
pīgnŏrĕ tām saēvī scĕlĕrīs sŭă sīgnă sĕcūtām.
Sēd frĕmĭtū vūlgī fāscēs ēt iūră quĕrēntīs
īnfērrī Rōmānă sŭīs dīscōrdĭă sēnsīt
pēctŏra ĕt āncĭpĭtēs ănĭmōs Māgnūmquĕ pĕrīssĕ
nōn sĭbĭ. Tūnc vūltū sēmpēr cēlāntĕ păvōrēm
īntrĕpĭdūs sŭpĕrūm sēdēs ēt tēmplă vĕtūstī
nūmĭnĭs āntīquās Măcĕtūm tēstāntĭă vīrēs
cīrcŭĭt ēt nūllā cāptūs dūlcēdĭnĕ rērūm,
nōn aūrō cūltūquĕ dĕūm, nōn moēnĭbŭs ūrbīs,
ēffōssūm tŭmŭlīs cŭpĭdē dēscēndĭt ĭn āntrūm.
Īllīc Pēllaēī prōlēs vēsānă Phĭlīppī,
fēlīx praēdŏ, iăcēt tērrārūm vīndĭcĕ fātō
rāptūs; sācrātīs tōtūm spārgēndă pĕr ōrbēm
mēmbră vĭrī pŏsŭēre ădўtīs; fōrtūnă pĕpērcīt
mānĭbŭs, ēt rēgnī dūrāvĭt ăd ūltĭmă fātūm.
Nām sĭbĭ lībērtās ūmquām sī rēddĕrĕt ōrbēm,
lūdĭbrĭō sērvātŭs ĕrāt, nōn ūtĭlĕ mūndō
ēdĭtŭs ēxēmplūm, tērrās tōt pōssĕ sŭb ūnō
ēssĕ vĭrō. Măcĕtūm fīnēs lătĕbrāsquĕ sŭōrūm
dēsĕrŭīt vīctāsquĕ pătrī dēspēxĭt Ăthēnās
pērque Ăsĭaē pŏpŭlōs fātīs ūrgēntĭbŭs āctūs
hūmānā cūm strāgĕ rŭīt glădĭūmquĕ pĕr ōmnīs
ēxēgīt gēntēs; īgnōtōs mīscŭĭt āmnēs
Pērsārum Eūphrātēn, Īndōrūm sānguĭnĕ Gāngēn:
tērrārūm fātālĕ mălūm fūlmēnquĕ, quŏd ōmnīs
pērcŭtĕrēt părĭtēr pŏpŭlōs, ēt sīdŭs ĭnīquūm
gēntĭbŭs. Ōcĕănō clāssēs īnfērrĕ părābāt
ēxtĕrĭōrĕ mărī. Nōn īllī flāmmă nĕc ūndaē
nēc stĕrĭlīs Lĭbўē nēc Sŷrtĭcŭs ōbstĭtĭt Hāmmōn.
Īssĕt ĭn ōccāsūs mūndī dēvēxă sĕcūtūs
āmbīssētquĕ pŏlōs Nīlūmque ā fōntĕ bĭbīssēt:
ōccūrrīt sūprēmă dĭēs, nātūrăquĕ sōlūm
hūnc pŏtŭīt fīnēm vēsānō pōnĕrĕ rēgī;
quī sēcum īnvĭdĭā quā tōtūm cēpĕrăt ōrbēm
ābstŭlĭt īmpĕrĭūm, nūllōque hērēdĕ rĕlīctō
tōtīūs fātī lăcĕrāndās praēbŭĭt ūrbēs.
Sēd cĕcĭdīt Băbўlōnĕ sŭā Pārthōquĕ vĕrēndūs.
Prō pŭdŏr! Ēōī prŏpĭūs tĭmŭērĕ sărīsās,
quām nūnc pīlă tĭmēnt, pŏpŭlī; lĭcĕt ūsquĕ sŭb ārctō
rēgnēmūs zĕphўrīquĕ dŏmōs tērrāsquĕ prĕmāmūs
flāgrāntīs pōst tērgă nŏtī: cēdēmŭs ĭn ōrtūs
Ārsăcĭdūm dŏmĭnō. Nōn fēlīx Pārthĭă Crāssīs
ēxĭgŭaē sēcūră fŭīt prōvīncĭă Pēllaē.
Iām Pēlūsĭăcō vĕnĭēns ā gūrgĭtĕ Nīlī
rēx pŭĕr īnbēllīs pŏpŭlī sēdāvĕrăt īrās,
ōbsĭdĕ quō pācīs Pēllaēā tūtŭs ĭn aūlā
Caēsăr ĕrāt, cūm sē pārvā Clĕŏpātră bĭrēmī
cōrrūptō cūstōdĕ Phărī lāxārĕ cătēnās
īntŭlĭt Ēmăthĭīs īgnārō Caēsărĕ tēctīs,
dēdĕcŭs Aēgŷptī, Lătĭī fērālĭs Ĕrīnŷs,
Rōmānō nōn cāstă mălō. quāntum īmpŭlĭt Ārgōs
Īlĭăcāsquĕ dŏmōs făcĭē Spārtānă nŏcēntī,
Hēspĕrĭōs aūxīt tāntūm Clĕŏpātră fŭrōrēs.
Tērrŭĭt īllă sŭō, sī fās, Căpĭtōlĭă sīstrō
ēt Rōmānă pĕtīt īmbēllī sīgnă Cănōpō
Caēsărĕ cāptīvō Phărĭōs dūctūră trĭūmphōs;
Leūcădĭōquĕ fŭīt dŭbĭūs sūb gūrgĭtĕ cāsūs,
ān mūndūm nē nōstră quĭdēm mātrōnă tĕnērēt.
Hōc ănĭmī nōx īllă dĕdīt quaē prīmă cŭbīlī
mīscŭĭt īncēstām dŭcĭbūs Ptŏlŏmāĭdă nōstrīs.
Quīs tĭbĭ vēsānī vĕnĭām nōn dōnĕt ămōrīs,
Āntōnī, dūrūm cūm Caēsărĭs haūsĕrĭt īgnīs
pēctŭs? ĕt īn mĕdĭā răbĭē mĕdĭōquĕ fŭrōrĕ
ēt Pōmpēiānīs hăbĭtātā mānĭbŭs aūlā
sānguĭnĕ Thēssălĭcaē clādīs pērfūsŭs ădūltēr
ādmīsīt Vĕnĕrēm cūrīs ēt mīscŭĭt ārmīs
īllĭcĭtōsquĕ tŏrōs ēt nōn ēx cōniŭgĕ pārtūs.
Prō pŭdŏr! ōblītūs Māgnī tĭbĭ, Iūlĭă, frātrēs
ōbscēnā dē mātrĕ dĕdīt pārtēsquĕ fŭgātās
pāssŭs ĭn ēxtrēmīs Lĭbўaē cŏălēscĕrĕ rēgnīs
tēmpŏră Nīlĭăcō tūrpīs dēpēndĭt ămōrī,
dūm dōnārĕ Phărōn, dūm nōn sĭbĭ vīncĕrĕ māvūlt.
Quēm fōrmaē cōnfīsă sŭaē Clĕŏpātră sĭne ūllīs
trīstĭs ădīt lăcrĭmīs, sĭmŭlātūm cōmptă dŏlōrēm
quā dĕcŭīt, vĕlŭtī lăcĕrōs dīspērsă căpīllōs,
ēt sīc ōrsă lŏquī: "Sī qua ēst, ō māxĭmĕ Caēsār,
nōbĭlĭtās, Phărĭī prōlēs clārīssĭmă Lāgī,
ēxŭl, ĭn aētērnūm scēptrīs dēpūlsă pătērnīs,
nī tŭă rēstĭtŭēt vĕtĕrī mē dēxtĕră fātō,
cōmplēctōr rēgīnă pĕdēs. Tū gēntĭbŭs aēquūm
sīdŭs ădēs nōstrīs. Nōn ūrbēs prīmă tĕnēbō
fēmĭnă Nīlĭăcās: nūllō dīscrīmĭnĕ sēxūs
rēgīnām scīt fērrĕ Phărōs. Lĕgĕ sūmmă pĕrēmptī
vērbă pătrīs, quī iūră mĭhī cōmmūnĭă rēgnī
ēt thălămī cūm frātrĕ dĕdīt. Pŭĕr īpsĕ sŏrōrēm,
sīt mŏdŏ lībĕr, ămāt; sĕd hăbēt sūb iūrĕ Pŏthīnī
ādfēctūs ēnsēsquĕ sŭōs. Nīl īpsă pătērnī
iūrĭs ĭnīrĕ pĕtō: cūlpā tāntōquĕ pŭdōrĕ
sōlvĕ dŏmūm, rĕmŏvē fūnēstă sătēllĭtĭs ārmă
ēt rēgēm rēgnārĕ iŭbē. Quāntōsnĕ tŭmōrēs
mēntĕ gĕrīt fămŭlūs Māgnī cērvīcĕ rĕvūlsā!
Iām tĭbĭ, sēd prŏcŭl hōc āvērtānt fātă, mĭnātūr.
Sāt fŭĭt īndīgnūm, Caēsār, mūndōquĕ tĭbīquĕ
Pōmpēiūm făcĭnūs mĕrĭtūmquĕ fŭīssĕ Pŏthīnī."
Nēquīquām dūrās tēmptāssēt Caēsărĭs aūrēs:
vūltŭs ădēst prĕcĭbūs, făcĭēsque īncēstă pĕrōrāt.
Ēxĭgĭt īnfāndām cōrrūptō iūdĭcĕ nōctēm.
Pāx ŭbĭ pārtă dŭcī dōnīsque īngēntĭbŭs ēmptāst,
ēxcēpēre ĕpŭlaē tāntārūm gaūdĭă rērūm,
ēxplĭcŭītquĕ sŭōs māgnō Clĕŏpātră tŭmūltū
nōndūm trānslātōs Rōmāna īn saēcŭlă lūxūs.
Īpsĕ lŏcūs tēmplī, quōd vīx cōrrūptĭŏr aētās
ēxstrŭăt, īnstăr ĕrāt; lăquĕātăquĕ tēctă fĕrēbānt
dīvĭtĭās, crāssūmquĕ trăbēs ābscōndĕrăt aūrūm;
nēc sūmmīs crūstātă dŏmūs sēctīsquĕ nĭtēbāt
mārmŏrĭbūs, stābātquĕ sĭbī nōn sēgnĭs ăchātēs
pūrpŭrĕūsquĕ lăpīs, tōtāque ēffūsŭs ĭn aūlā
cālcābātŭr ŏnŷx, hĕbĕnūs Mărĕōtĭcă vāstōs
nōn ŏpĕrīt pōstēs, sēd stāt prō rōbŏrĕ vīlī
aūxĭlĭūm, nōn fōrmă dŏmūs. ĕbŭr ātrĭă vēstīt,
ēt sūffēctă mănū fŏrĭbūs tēstūdĭnĭs Īndaē
tērgă sĕdēnt crēbrō măcŭlās dīstīnctă zmărāgdō.
Fūlgēt gēmmă tŏrīs, ēt iāspĭdĕ fūlvă sŭpēllēx;
strātă mĭcānt, Tўrĭō quōrūm pārs māxĭmă fūcō
cōctă dĭū vīrūs nōn ūnō dūxĭt ăēnō;
pārs aūrō plūmātă nĭtēt, pārs īgnĕă cōccō,
ūt mōs ēst Phărĭīs mīscēndī līcĭă tēlīs.
Tūnc fămŭlaē nŭmĕrūs tūrbaē pŏpŭlūsquĕ mĭnīstēr.
Dīscŏlŏr hōs sānguīs, ălĭōs dīstīnxĕrăt aētās;
haēc Lĭbўcōs, pārs tām flāvōs gĕrĭt āltĕră crīnēs,
ūt nūllīs Caēsār Rhēnī sē dīcăt ĭn ārvīs
tām rŭtĭlās vīdīssĕ cŏmās; pārs sānguĭnĭs ūstī
tōrtă căpūt rĕfŭgōsquĕ gĕrēns ā frōntĕ căpīllōs;
nēc nōn īnfēlīx fērrō mōllītă iŭvēntūs
ātque ēxsēctă vĭrūm; stāt cōntrā fōrtĭŏr aētās
vīx ūllā fūscāntĕ tămēn lānūgĭnĕ mālās.
Dīscŭbŭērĕ tŏrīs rēgēs māiōrquĕ pŏtēstās,
Caēsăr, ĕt īnmŏdĭcē fōrmām fūcātă nŏcēntēm,
nēc scēptrīs cōntēntă sŭīs nēc frātrĕ mărītō,
plēnă mărīs rūbrī spŏlĭīs cōllōquĕ cŏmīsquĕ
dīvĭtĭās Clĕŏpātră gĕrīt cūltūquĕ lăbōrāt;
cāndĭdă Sīdŏnĭō pērlūcēnt pēctŏră fīlō,
quōd Nīlōtĭs ăcūs cōmprēssūm pēctĭnĕ Sērūm
sōlvĭt ĕt ēxtēnsō lāxāvīt stāmĭnă vēlō.
Dēntĭbŭs hīc nĭvĕīs sēctōs Ātlāntĭdĕ sīlvā
īmpŏsŭēre ōrbēs, quālēs ād Caēsărĭs ōră
nēc cāptō vēnērĕ Iŭbā. Prō caēcŭs ĕt āmēns
āmbĭtĭōnĕ fŭrōr, cīvīlĭă bēllă gĕrēntī
dīvĭtĭās ăpĕrīrĕ sŭās, īncēndĕrĕ mēntēm
hōspĭtĭs ārmātī. Nōn sīt lĭcĕt īllĕ nĕfāndō
Mārtĕ părātŭs ŏpēs mūndī quaēsīssĕ rŭīnā:
pōnĕ dŭcēs prīscōs ēt nōmĭnă paūpĕrĭs aēvī,
Fābrĭcĭōs Cŭrĭōsquĕ grăvēs, hīc īllĕ rĕcūmbāt
sōrdĭdŭs Ētrūscīs ābdūctūs cōnsŭl ărātrīs:
ōptābīt pătrĭaē tālēm dūxīssĕ trĭūmphūm.
Īnfūdēre ĕpŭlās aūrō, quōd tērră, quŏd āēr,
quōd pĕlăgūs Nīlūsquĕ dĕdīt, quōd lūxŭs ĭnānī
āmbĭtĭōnĕ fŭrēns tōtō quaēsīvĭt ĭn ōrbĕ
nōn māndāntĕ fămē; mūltās vŏlŭcrēsquĕ fĕrāsquĕ
Aēgŷptī pŏsŭērĕ dĕōs, mănĭbūsquĕ mĭnīstrāt
Nīlĭăcās crŷstāllŏs ăquās, gēmmaēquĕ căpācēs
ēxcēpērĕ mĕrūm, sēd nōn Mărĕōtĭdŏs ūvaē,
nōbĭlĕ sēd paūcīs sĕnĭūm cuī cōntŭlĭt ānnīs
īndŏmĭtūm Mĕrŏē cōgēns spūmārĕ Fălērnūm.
Āccĭpĭūnt sērtās nārdō flōrēntĕ cŏrōnās
ēt nūmquām fŭgĭēntĕ rŏsā, mūltūmquĕ mădēntī
īnfūdērĕ cŏmaē quōd nōndum ēvānŭĭt aūrā
cīnnămŏn ēxtērnā nēc pērdĭdĭt āĕră tērraē,
ādvēctūmquĕ rĕcēns vīcīnaē mēssĭs ămōmōn.
Dīscĭt ŏpēs Caēsār spŏlĭātī pērdĕrĕ mūndī,
ēt gēssīssĕ pŭdēt gĕnĕrō cūm paūpĕrĕ bēllūm,
ēt caūsās Phărĭīs Mārtī cūm gēntĭbŭs ōptāt.
Pōstquam ĕpŭlīs Bācchōquĕ mŏdūm lāssātă vŏlūptās
īmpŏsŭīt, lōngīs Caēsār prōdūcĕrĕ nōctēm
īnchŏăt āllŏquĭīs sūmmāque īn sēdĕ iăcēntēm
līnĭgĕrūm plăcĭdīs cōmpēllăt Ăcōrĕă dīctīs:
Ō sācrīs dēvōtĕ sĕnēx, quōdque ārgŭĭt aētās,
nōn nēglēctĕ dĕīs, Phărĭaē prīmōrdĭă gēntīs
tērrārūmquĕ sĭtūs vūlgīque ēdīssĕrĕ mōrēs
ēt rītūs fōrmāsquĕ dĕūm; quōdcūmquĕ vĕtūstīs
īnscūlptum ēst ădўtīs, prōfēr nōscīquĕ vŏlēntēs
prōdĕ dĕōs. Sī Cēcrŏpĭūm sŭă sācră Plătōnă
māiōrēs dŏcŭērĕ tŭī, quīs dīgnĭŏr ūmquām
hōc fŭĭt aūdītū mūndīquĕ căpācĭŏr hōspēs?
Fāmă quĭdēm gĕnĕrī Phărĭās mē dūxĭt ăd ūrbēs,
sēd tămĕn ēt vēstrī; mĕdĭa īntēr proēlĭă sēmpēr
stēllārūm caēlīquĕ plăgīs sŭpĕrīsquĕ văcāvī,
nēc mĕŭs Eūdōxī vīncētūr fāstĭbŭs ānnūs.
Sēd cūm tāntă mĕō vīvāt sūb pēctŏrĕ vīrtūs,
tāntŭs ămōr vērī, nĭhĭl ēst quōd nōscĕrĕ mālīm
quām flŭvĭī caūsās pēr saēcŭlă tāntă lătēntīs
īgnōtūmquĕ căpūt; spēs sīt mĭhĭ cērtă vĭdēndī
Nīlĭăcōs fōntēs, bēllūm cīvīlĕ rĕlīnquām."
Fīnĭĕrāt, cōntrāquĕ săcēr sīc ōrsŭs Ăcōreūs:
"Fās mĭhĭ māgnōrūm, Caēsār, sēcrētă părēntūm
ēdĕre ăd hōc aēvī pŏpŭlīs īgnōtă prŏfānīs.
Sīt pĭĕtās ălĭīs mīrācŭlă tāntă sĭlērĕ;
āst ĕgŏ caēlĭcŏlīs grātūm rĕŏr, īrĕ pĕr ōmnīs
hōc ŏpŭs ēt sācrās pŏpŭlīs nōtēscĕrĕ lēgēs.
Sīdĕrĭbūs, quaē sōlă fŭgām mŏdĕrāntŭr Ŏlŷmpī
ōccūrrūntquĕ pŏlō, dīvērsă pŏtēntĭă prīmā
mūndī lēgĕ dăta ēst. Sōl tēmpŏră dīvĭdĭt aēvī,
mūtāt nōctĕ dĭēm rădĭīsquĕ pŏtēntĭbŭs āstră
īrĕ vĕtāt cūrsūsquĕ văgōs stătĭōnĕ mŏrātūr;
lūnă sŭīs vĭcĭbūs Tēthŷn tērrēnăquĕ mīscēt;
frīgĭdă Sātūrnō glăcĭēs ēt zōnă nĭvālīs
cēssĭt; hăbēt vēntōs īncērtăquĕ fūlmĭnă Māvōrs;
sūb Iŏvĕ tēmpĕrĭēs ēt nūmquām tūrbĭdŭs āēr;
āt fēcūndă Vĕnūs cūnctārūm sēmĭnă rērūm
pōssĭdĕt; īnmēnsaē Cŷllēnĭŭs ārbĭtĕr ūndaēst.
Hūnc ŭbĭ pārs caēlī tĕnŭīt quā mīxtă Lĕōnīs
sīdĕră sūnt Cāncrō, răpĭdōs quā Sīrĭŭs īgnēs
ēxsĕrĭt ēt vărĭī mūtātōr cīrcŭlŭs ānnī
Aēgŏcĕrōn Cāncrūmquĕ tĕnēt, cuī sūbdĭtă Nīlī
ōră lătēnt; quaē cūm dŏmĭnūs pērcūssĭt ăquārūm
īgnĕ sŭpēriēctō, tūnc Nīlūs fōntĕ sŏlūtō
ēxĭt, ŭt Ōcĕănūs lūnārĭbŭs īncrēmēntīs
iūssŭs ădēst, aūctūsquĕ sŭōs nōn āntĕ cŏārtāt
quām nōx aēstīvās ā sōlĕ rĕcēpĕrĭt hōrās.
Vānă fĭdēs vĕtĕrūm, Nīlō, quōd crēscăt ĭn ārvă,
Aēthĭŏpūm prōdēssĕ nĭvēs. Nōn ārctŏs ĭn īllīs
mōntĭbŭs aūt bŏrĕās. Tēstīs tĭbĭ sōlĕ pĕrūstī
īpsĕ cŏlōr pŏpŭlī călĭdīquĕ văpōrĭbŭs aūstrī.
Āddĕ quŏd ōmnĕ căpūt flŭvĭī, quōdcūmquĕ sŏlūtă
praēcĭpĭtāt glăcĭēs, īngrēssō vērĕ tŭmēscīt
prīmā tābĕ nĭvīs: Nīlūs nĕquĕ sūscĭtăt ūndās
āntĕ Cănīs rădĭōs nēc rīpīs āllĭgăt āmnēm
āntĕ părēm nōctī Lībrā sūb iūdĭcĕ Phoēbūm.
Īnde ĕtĭām lēgēs ălĭārūm nēscĭt ăquārūm:
nēc tŭmĕt hībērnūs, cūm lōngē sōlĕ rĕmōtō
ōffĭcĭīs cărĕt ūndă sŭīs; dărĕ iūssŭs ĭnīquō
tēmpĕrĭēm caēlō mĕdĭīs aēstātĭbŭs ēxīt
sūb tōrrēntĕ plăgā, neū tērrās dīssĭpĕt īgnīs,
Nīlŭs ădēst mūndō cōntrāque īncēnsă Lĕōnīs
ōră tŭmēt Cāncrōquĕ sŭām tōrrēntĕ Sўēnēn
īmplōrātŭs ădēst nēc cāmpōs lībĕrăt ūndīs,
dōnĕc ĭn aūtūmnūm dēclīnēt Phoēbŭs ĕt ūmbrās
ēxtēndāt Mĕrŏē. Quīs caūsās rēddĕrĕ pōssīt?
Sīc iūssīt nātūră părēns dīscūrrĕrĕ Nīlūm,
sīc ŏpŭs ēst mūndō. Zĕphўrōs quŏquĕ vānă vĕtūstās
hīs ādscrīpsĭt ăquīs, quōrūm stătă tēmpŏră flātūs
cōntĭnŭīquĕ dĭēs ĕt ĭn āĕrĕ lōngă pŏtēstās,
vēl quŏd ăb ōccĭdŭō dēpēllūnt nūbĭlă caēlō
trāns nŏtŏn ēt flŭvĭō cōgūnt īncūmbĕrĕ nīmbōs,
vēl quŏd ăquās tŏtĭēns rūmpēntīs lītŏră Nīlī
āssĭdŭō fĕrĭūnt cōgūntquĕ rĕsīstĕrĕ flūctū:
īllĕ mŏrā cūrsūs ādvērsīque ōbĭcĕ pōntī
aēstŭăt īn cāmpōs. sūnt quī spīrāmĭnă tērrīs
ēssĕ pŭtēnt māgnōsquĕ căvaē cōmpāgĭs hĭātūs;
cōmmĕăt hāc pĕnĭtūs tăcĭtīs dīscūrsĭbŭs ūndă
frīgŏre ăb ārctōō mĕdĭūm rĕvŏcātă sŭb āxēm,
cūm Phoēbūs prēssīt Mĕrŏēn tēllūsquĕ pĕrūstă
īllūc dūxĭt ăquās, trăhĭtūr Gāngēsquĕ Pădūsquĕ
pēr tăcĭtūm mūndī: tūnc ōmnĭă flūmĭnă Nīlūs
ūnō fōntĕ vŏmēns nōn ūnō gūrgĭtĕ pērfērt.
Rūmŏr, ăb Ōcĕănō, quī tērrās āllĭgăt ōmnēs,
ēxūndāntĕ prŏcūl vĭŏlēntum ērūmpĕrĕ Nīlūm
aēquŏrĕōsquĕ sălēs lōngō mītēscĕrĕ trāctū.
Nēc nōn Ōcĕănō pāscī Phoēbūmquĕ pŏlōsquĕ
crēdĭmŭs: hūnc, călĭdī tĕtĭgīt cūm brācchĭă Cāncrī,
sōl răpĭt, ātque ūndaē plūs quām quōd dīgĕrăt āēr
tōllĭtŭr; hōc nōctēs rĕfĕrūnt Nīlōquĕ prŏfūndūnt.
Āst ĕgŏ, sī tāntām iūs ēst mĭhĭ sōlvĕrĕ lītēm,
quāsdām, Caēsăr, ăquās pōst mūndī sēră pĕrāctī
saēcŭlă cōncūssīs tērrārum ērūmpĕrĕ vēnīs
nōn ĭd ăgēntĕ dĕō, quāsdām cōmpāgĕ sŭb īpsā
cūm tōtō coēpīssĕ rĕōr, quās īllĕ crĕātōr
ātque ŏpĭfēx rērūm cērtō sūb iūrĕ cŏērcēt.
Quaē tĭbĭ nōscēndī Nīlūm, Rōmānĕ, cŭpīdōst,
ēt Phărĭīs Pērsīsquĕ fŭīt Măcĕtūmquĕ tўrānnīs,
nūllăquĕ nōn aētās vŏlŭīt cōnfērrĕ fŭtūrīs
nōtĭtĭām; sēd vīncĭt ădhūc nātūră lătēndī.
Sūmmŭs Ălēxāndēr rēgūm, quēm Mēmphĭs ădōrāt,
īnvīdīt Nīlō mīsītquĕ pĕr ūltĭmă tērraē
Aēthĭŏpūm lēctōs; īllōs rŭbĭcūndă pĕrūstī
zōnă pŏlī tĕnŭīt: Nīlūm vīdērĕ călēntēm.
Vēnĭt ăd ōccāsūs mūndīque ēxtrēmă Sĕsōstrīs,
ēt Phărĭōs cūrrūs rēgūm cērvīcĭbŭs ēgīt:
āntĕ tămēn vēstrōs āmnēs, Rhŏdănūmquĕ Pădūmquĕ,
quām Nīlūm dē fōntĕ bĭbīt. vēsānŭs ĭn ōrtūs
Cāmbŷsēs lōngī pŏpŭlōs pērvēnĭt ăd aēvī
dēfēctūsque ĕpŭlīs ēt pāstūs caēdĕ sŭōrūm
īgnōtō tē, Nīlĕ, rĕdīt. Nōn fābŭlă mēndāx
aūsă lŏquī dē fōntĕ tŭo ēst. ŭbĭcūmquĕ vĭdērīs,
quaērĕrĭs, ēt nūllī cōntīngīt glōrĭă gēntī
ūt Nīlō sīt laētă sŭō. Tŭă flūmĭnă prōdām,
quā dĕŭs ūndārūm cēlātōr, Nīlĕ, tŭārūm
tē mĭhĭ nōssĕ dĕdīt. mĕdĭō cōnsūrgĭs ăb āxĕ;
aūsŭs ĭn ārdēntēm rīpās ādtōllĕrĕ Cāncrūm
īn bŏrĕān īs rēctŭs ăquīs mĕdĭūmquĕ Bŏōtēn;
cūrsŭs ĭn ōccāsūs flēxū tōrquētŭr ĕt ōrtūs
nūnc Ărăbūm pŏpŭlīs, Lĭbўcīs nūnc aēquŭs hărēnīs,
tēquĕ vĭdēnt prīmī, quaērūnt tămĕn hī quŏquĕ, Sērēs,
Aēthĭŏpūmquĕ fĕrīs ălĭēnō gūrgĭtĕ cāmpōs,
ēt tē tērrārūm nēscīt cuī dēbĕăt ōrbīs.
Ārcānūm nātūră căpūt nōn prōdĭdĭt ūllī,
nēc lĭcŭīt pŏpŭlīs pārvūm tē, Nīlĕ, vĭdērĕ,
āmōvītquĕ sĭnūs ēt gēntēs mālŭĭt ōrtūs
mīrārī quām nōssĕ tŭōs. Cōnsūrgĕre ĭn īpsīs
iūs tĭbĭ sōlstĭtĭīs, ălĭēnā crēscĕrĕ brūmā
ātque hĭĕmēs ādfērrĕ tŭās, sōlīquĕ văgārī
cōncēssūm pĕr ŭtrōsquĕ pŏlōs. Hīc quaērĭtŭr ōrtūs,
īllīc fīnĭs ăquaē. Lātē tĭbĭ gūrgĭtĕ rūptō
āmbītūr nīgrīs Mĕrŏē fēcūndă cŏlōnīs
laētă cŏmīs hĕbĕnī, quaē, quāmvīs ārbŏrĕ mūltā
frōndĕăt, aēstātēm nūllā sĭbĭ mītĭgăt ūmbrā:
līnĕă tām rēctūm mūndī fĕrĭt īllă Lĕōnēm.
Īndĕ plăgās Phoēbī dāmnūm nōn pāssŭs ăquārūm
praēvĕhĕrīs stĕrĭlēsquĕ dĭū mētīrĭs hărēnās,
nūnc ōmnēs ūnūm vīrēs cōllēctŭs ĭn āmnēm,
nūnc văgŭs ēt spārgēns făcĭlēm tĭbĭ cēdĕrĕ rīpām.
Rūrsūs mūltĭfĭdās rĕvŏcāt pĭgĕr ālvĕŭs ūndās,
quā dĭrĭmūnt Ărăbūm pŏpŭlīs Aēgŷptĭă rūră
rēgnī claūstră Phĭlaē. Mōx tē dēsērtă sĕcāntēm,
quā dĭrĭmūnt nōstrūm rūbrō cōmmērcĭă pōntō,
mōllīs lāpsŭs ăgīt. Quīs tē tām lēnĕ flŭēntēm
mōtūrūm tōtās vĭŏlēntī gūrgĭtĭs īrās,
Nīlĕ, pŭtēt? sēd cūm lāpsūs ābrūptă vĭārūm
ēxcēpērĕ tŭōs ēt praēcĭpĭtēs cătărāctaē
āc nūsquām vĕtĭtīs ūllās ōbsīstĕrĕ caūtēs
īndīgnārĭs ăquīs, spūmā tūnc āstră lăcēssīs;
cūnctă frĕmūnt ūndīs, āc mūltō mūrmŭrĕ mōntīs
spūmĕŭs īnvītīs cānēscīt flūctĭbŭs āmnīs.
Hīnc, Ăbătōn quām nōstră vŏcāt vĕnĕrāndă vĕtūstās,
pētră pŏtēns prīmōs sēntīt pērcūssă tŭmūltūs
ēt scŏpŭlī, plăcŭīt flŭvĭī quōs dīcĕrĕ vēnās,
quōd mănĭfēstă nŏvī prīmūm dānt sīgnă tŭmōrīs.
Hīnc mōntēs nātūră văgīs cīrcūmdĕdĭt ūndīs,
quī Lĭbўaē tē, Nīlĕ, nĕgēnt, quōs īntĕr ĭn āltā
īt cōnvāllĕ tăcēns iām mōrĭbŭs ūndă rĕcēptīs.
Prīmă tĭbī cāmpōs pērmīttĭt ăpērtăquĕ Mēmphīs
rūră mŏdūmquĕ vĕtāt crēscēndī pōnĕrĕ rīpās."
Sīc vĕlŭt īn tūtā sēcūrī pācĕ trăhēbānt
nōctĭs ĭtēr mĕdĭaē; sēd nōn vaēsānă Pŏthīnī
mēns īnbūtă sĕmēl sācrā iām caēdĕ văcābāt
ā scĕlĕrūm mōtū; Māgnō nĭhĭl īllĕ pĕrēmptō
iām pŭtăt ēssĕ nĕfās; hăbĭtānt sūb pēctŏrĕ mānēs,
ūltrīcēsquĕ dĕaē dānt īn nŏvă mōnstră fŭrōrēm.
Dīgnātūr vīlēs īstō quŏquĕ sānguĭnĕ dēxtrās,
quō fōrtūnă părāt vīctōs pērfūndĕrĕ pātrēs,
poēnăquĕ cīvīlīs bēllī, vīndīctă sĕnātūs,
paēnĕ dăta ēst fămŭlō. Prŏcŭl hōc āvērtĭtĕ, fātă,
crīmĕn, ŭt haēc Brūtō cērvīx ābsēntĕ sĕcētūr.
Īn scĕlŭs īt Phărĭūm Rōmānī poēnă tўrānnī,
ēxēmplūmquĕ pĕrīt? strŭĭt aūdāx īrrĭtă fātīs
nēc părăt ōccūltaē caēdēm cōmmīttĕrĕ fraūdī
īnvīctūmquĕ dŭcēm dētēctō Mārtĕ lăcēssīt.
Tāntŭm ănīmĭ dĕlīctă dăbānt, ūt cōllă fĕrīrĕ
Caēsărĭs ēt sŏcĕrūm iūngī tĭbĭ, Māgnĕ, iŭbērēt,
ātque haēc dīctă mŏnēt fămŭlōs pērfērrĕ fĭdēlēs
ād Pōmpēiānaē sŏcĭūm sĭbĭ caēdĭs Ăchīllām,
quēm pŭĕr īnbēllīs cūnctīs praēfēcĕrăt ārmīs
ēt dĕdĕrāt fērrūm nūllō sĭbĭ iūrĕ rĕtēntō
īn cūnctōs īn sēquĕ sĭmūl. "Tū mōllĭbŭs" īnquīt
"nūnc īncūmbĕ tŏrīs ēt pīnguīs ēxĭgĕ sōmnōs:
īnvāsīt Clĕŏpātră dŏmūm; nēc prōdĭtă tāntūmst,
sēd dōnātă Phărōs. Cēssās āccūrrĕrĕ sōlūs
ād dŏmĭnaē thălămōs? Nūbīt sŏrŏr īmpĭă frātrī;
nām Lătĭō iām nūptă dŭci ēst, īntērquĕ mărītōs
dīscūrrēns Aēgŷptŏn hăbēt Rōmāmquĕ mĕrētūr.
Ēxpūgnārĕ sĕnēm pŏtŭīt Clĕŏpātră vĕnēnīs.
Crēdĕ, mĭsēr, pŭĕrō: quēm nōx sī iūnxĕrĭt ūnă,
ēt sĕmĕl āmplēxūs īncēstō pēctŏrĕ pāssūs
haūsĕrĭt ōbscēnūm tĭtŭlō pĭĕtātĭs ămōrēm,
mēquĕ tŭūmquĕ căpūt pēr sīngŭlă fōrsĭtăn īllī
ōscŭlă dōnābīt; crŭcĭbūs flāmmīsquĕ lŭēmūs,
sī fŭĕrīt fōrmōsă sŏrōr. Nīl ūndĭquĕ rēstāt
aūxĭlĭī: rēx hīnc cŏnĭūx, hīnc Caēsăr ădūltēr;
ēt sŭmŭs, ūt fătĕār, tām saēvā iūdĭcĕ sōntēs.
Quēm nōn ē nōbīs crēdēt Clĕŏpātră nŏcēntēm,
ā quō cāstă fŭīt? pēr tē quōd fēcĭmŭs ūnā
pērdĭdĭmūsquĕ nĕfās, pērque īctūm sānguĭnĕ Māgnī
foēdŭs, ădēs, sŭbĭtō bēllūm mōlīrĕ tŭmūltū,
īrrŭĕ; nōctūrnās rūmpāmūs fūnĕrĕ taēdās
crūdēlēmquĕ tŏrīs dŏmĭnām māctēmŭs ĭn īpsīs
cūm quōcūmquĕ vĭrō. nēc nōs dētērrĕăt aūsīs
Hēspĕrĭī fōrtūnă dŭcīs: quaē sūstŭlĭt īllūm
īmpŏsŭītque ōrbī, cōmmūnīs glōrĭă nōbīs;
nōs quŏquĕ sūblīmēs Māgnūs făcĭt. Āspĭcĕ lītūs,
spēm nōstrī scĕlĕrīs, pōllūtōs cōnsŭlĕ flūctūs
quīd lĭcĕāt nōbīs, tŭmŭlūmque ē pūlvĕrĕ pārvō
āspĭcĕ Pōmpēī nōn ōmnĭă mēmbră tĕgēntēm:
quēm mĕtŭīs pār hūiŭs ĕrāt. Nōn sānguĭnĕ clārī
(quīd rēfērt?) nĕc ŏpēs pŏpŭlōrum ēt rēgnă mŏvēmūs;
ād scĕlŭs īngēntīs fātī sŭmŭs. Ādtrăhĭt īllōs
īn nōstrās fōrtūnă mănūs. Ēn āltĕră vēnīt
vīctĭmă nōbĭlĭōr: plācēmūs caēdĕ sĕcūndā
Hēspĕrĭās gēntēs; iŭgŭlūs mĭhĭ Caēsărĭs haūstūs
hōc praēstārĕ pŏtēst, Pōmpēī caēdĕ nŏcēntēs
ūt pŏpŭlūs Rōmānŭs ămēt. Quīd nōmĭnă tāntă
hōrrēmūs vīrēsquĕ dŭcīs, quĭbŭs īllĕ rĕlīctīs
mīlĕs ĕrīt? Nōx haēc pĕrăgēt cīvīlĭă bēllă
īnfĕrĭāsquĕ dăbīt pŏpŭlīs ēt mīttĕt ăd ūmbrās
quōd dēbētŭr ădhūc mūndō căpŭt. Ītĕ fĕrōcēs
Caēsărĭs īn iŭgŭlūm; praēstēt Lāgēă iŭvēntūs
hōc rēgī, Rōmānă sĭbī. Tū pārcĕ mŏrārī;
plēnum ĕpŭlīs mădĭdūmquĕ mĕrō Vĕnĕrīquĕ părātūm
īnvĕnĭēs; aūdē: sŭpĕrī tōt vōtă Cătōnūm
Brūtōrūmquĕ tĭbī trĭbŭēnt." Nōn lēntŭs Ăchīllās
suādēntī pārērĕ nĕfās haūt clāră mŏvēndīs,
ūt mōs, sīgnă dĕdīt cāstrīs nēc prōdĭdĭt ārmă
ūllīūs clāngōrĕ tŭbaē: tĕmĕre ōmnĭă saēvī
īnstrūmēntă răpīt bēllī. Pārs māxĭmă tūrbaē
plēbĭs ĕrāt Lătĭaē; sēd tānta ōblīvĭŏ mēntīs
cēpĭt ĭn ēxtērnōs cōrrūptō mīlĭtĕ mōrēs,
ūt dŭcĕ sūb fămŭlō iūssūquĕ sătēllĭtĭs īrēnt,
quōs ĕrăt īndīgnūm Phărĭō pārērĕ tўrānnō.
Nūllă fĭdēs pĭĕtāsquĕ vĭrīs quī cāstră sĕquūntūr,
vēnālēsquĕ mănūs: ĭbĭ fās, ŭbĭ māxĭmă mērcēs;
aērĕ mĕrēnt pārvō iŭgŭlūmque īn Caēsărĭs īrĕ
nōn sĭbĭ dānt. Prō fās! ŭbĭ nōn cīvīlĭă bēllă
īnvĕnĭt īmpĕrĭī fātūm mĭsĕrābĭlĕ nōstrī?
Thēssălĭaē sūbdūcta ăcĭēs īn lītŏrĕ Nīlī
mōrĕ fŭrīt pătrĭō. quīd plūs tē, Māgnĕ, rĕcēptō
aūsă fŏrēt Lāgēă dŏmūs? Dāt scīlĭcĕt ōmnīs
dēxtĕră quōd dēbēt sŭpĕrīs, nūllīquĕ văcārĕ
fās ēst Rōmānō. Lătĭūm sīc scīndĕrĕ cōrpūs
dīs plăcĭtūm; nōn īn sŏcĕrī gĕnĕrīquĕ făvōrēm
dīscēdūnt pŏpŭlī. cīvīlĭă bēllă sătēllēs
īnstaūrāt; prīmūs Māgnō sūccēdĭt Ăchīllās
ēt nĭsĭ fātă mănūs ā sānguĭnĕ Caēsărĭs ārcēnt,
haē vīncēnt pārtēs. Ădĕrāt mātūrŭs ŭtērquĕ,
ēt dīstrīcta ĕpŭlīs ād cūnctās aūlă pătēbāt
īnsĭdĭās, pŏtĕrātquĕ crŭōr pēr rēgĭă fūndī
pōcŭlă Caēsărĕūs mēnsaēque īncūmbĕrĕ cērvīx;
sēd mĕtŭūnt bēllī trĕpĭdōs īn nōctĕ tŭmūltūs,
nē caēdēs cōnfūsă mănū pērmīssăquĕ fātīs
tē, Ptŏlŏmaēĕ, trăhāt. Tānta ēst fīdūcĭă fērrī:
nōn răpŭērĕ nĕfās, sūmmī cōntēmptă făcūltās
ēst ŏpĕrīs, vīsūm fămŭlīs rĕpărābĭlĕ dāmnūm
īllām māctāndī dīmīttĕrĕ Caēsărĭs hōrām.
Sērvātūr poēnās ĭn ăpērtā lūcĕ dătūrūs;
dōnāta ēst nōx ūnă dŭcī, vīxītquĕ Pŏthīnī
mūnĕrĕ Phoēbēōs Caēsār dīlātŭs ĭn ōrtūs.
Lūcĭfĕr ā Căsĭā prōspēxīt rūpĕ dĭēmquĕ
mīsĭt ĭn Aēgŷptūm prīmō quŏquĕ sōlĕ călēntēm,
cūm prŏcŭl ā mūrīs ăcĭēs nōn spārsă mănīplīs
nēc văgă cōnspĭcĭtūr, sēd iūstōs quālĭs ăd hōstēs
rēctā frōntĕ vĕnīt; pāssūrī cōmmĭnŭs ārmă
lātūrīquĕ rŭūnt. Āt Caēsār moēnĭbŭs ūrbīs
dīffīsūs fŏrĭbūs claūsaē sē prōtĕgĭt aūlaē,
dēgĕnĕrēs pāssūs lătĕbrās; nēc tōtă văcābāt
rēgĭă cōmprēssō: mĭnĭmā cōllēgĕrăt ārmă
pārtĕ dŏmūs. Tāngūnt ănĭmōs īraēquĕ mĕtūsquĕ,
ēt tĭmĕt īncūrsūs īndīgnātūrquĕ tĭmērĕ.
Sīc frĕmĭt īn pārvīs fĕră nōbĭlĭs ābdĭtă claūstrīs
ēt frāngīt răbĭdōs praēmōrsō cārcĕrĕ dēntēs,
nēc sĕcŭs īn Sĭcŭlīs fŭrĕrēt tŭă flāmmă căvērnīs,
ōbstrŭĕrēt sūmmām sī quīs tĭbĭ, Mūlcĭbĕr, Aētnām.
Aūdāx Thēssălĭcī nūpēr quī rūpĕ sŭb Haēmī
Hēspĕrĭaē cūnctōs prŏcĕrēs ăcĭēmquĕ sĕnātūs
Pōmpēiūmquĕ dŭcēm caūsā spērārĕ vĕtāntĕ
nōn tĭmŭīt fātūmquĕ sĭbī prōmīsĭt ĭnīquūm,
ēxpāvīt sērvīlĕ nĕfās īntrāquĕ pĕnātēs
ōbrŭĭtūr tēlīs. Quēm nōn vĭŏlāssĕt Ălānūs,
nōn Scўthă, nōn fīxō quī lūdĭt ĭn hōspĭtĕ Maūrūs,
hīc, cuī Rōmānī spătĭūm nōn sūffĭcĭt ōrbīs
pārvăquĕ rēgnă pŭtēt Tўrĭīs cūm Gādĭbŭs Īndōs,
ceū pŭĕr īnbēllīs, ceū cāptīs fēmĭnă mūrīs,
quaērīt tūtă dŏmūs, spēm vītae īn līmĭnĕ clūsō
pōnĭt ĕt īncērtō lūstrāt văgŭs ātrĭă cūrsū,
nōn sĭnĕ rēgĕ tămēn, quēm dūcĭt ĭn ōmnĭă sēcūm,
sūmptūrūs poēnās ēt grātă pĭācŭlă mōrtī
mīssūrūsquĕ tŭūm, sī nōn sīnt tēlă nĕc īgnēs,
īn fămŭlōs, Ptŏlŏmaēĕ, căpūt. Sīc bārbără Cōlchīs
crēdĭtŭr ūltōrēm mĕtŭēns rēgnīquĕ fŭgaēquĕ
ēnsĕ sŭō frātrīsquĕ sĭmūl cērvīcĕ părātā
ēxspēctāssĕ pătrēm. Cōgūnt tămĕn ūltĭmă rērūm
spēm pācīs tēmptārĕ dŭcēm, mīssūsquĕ sătēllēs
rēgĭŭs, ūt saēvōs ābsēntīs vōcĕ tўrānnī
cōrrĭpĕrēt fămŭlōs, quō bēllum aūctōrĕ mŏvērēnt.
Sēd nĕquĕ iūs mūndī vālvīt nēc foēdĕră sānctă
gēntĭbŭs: ōrātōr rēgīs pācīsquĕ sĕquēstēr
aēstĭmăt īn nŭmĕrō scĕlĕrūm pōnēndă tŭōrūm,
tōt mōnstrīs Aēgŷptĕ nŏcēns. Nōn Thēssălă tēllūs
vāstăquĕ rēgnă Iŭbaē, nōn Pōntŭs ĕt īmpĭă sīgnă
Phārnăcĭs ēt gĕlĭdō cīrcūmflŭŭs ōrbĭs Hĭbērō
tāntum aūsūs scĕlĕrūm, nōn Sŷrtīs bārbără, quāntūm
dēlĭcĭaē fēcērĕ tŭaē. Prĕmĭt ūndĭquĕ bēllūm,
īnquĕ dŏmūm iām tēlă cădūnt quāssāntquĕ pĕnātēs.
Nōn ărĭēs ūnō mōtūrūs līmĭnă pūlsū
frāctūrūsquĕ dŏmūm, nōn ūlla ēst māchĭnă bēllī,
nēc flāmmīs māndātŭr ŏpūs; sēd caēcă iŭvēntūs
cōnsĭlĭī vāstōs āmbīt dīvīsă pĕnātēs,
ēt nūsquām tōtīs īncūrsāt vīrĭbŭs āgmēn.
Fātă vĕtānt, mūrīquĕ vĭcēm Fōrtūnă tŭētūr.
Nēc nōn ēt rătĭbūs tēmptātūr rēgĭă, quā sē
prōtŭlĭt īn mĕdĭōs aūdācī mārgĭnĕ flūctūs
lūxŭrĭōsă dŏmūs. sĕd ădēst dēfēnsŏr ŭbīquĕ
Caēsăr ĕt hōs ădĭtūs glădĭīs, hōs īgnĭbŭs ārcēt
ōbsēssūsquĕ gĕrīt, tānta ēst cōnstāntĭă mēntīs,
ēxpūgnāntĭs ŏpūs. Pĭcĕō iŭbĕt ūnguĭnĕ tīnctās
lāmpădăs īnmīttī iūnctīs īn bēllă cărīnīs;
nōn pĭgĕr īgnĭs ĕrāt pēr stūppĕă vīncŭlă pērquĕ
mānāntīs cĕră tābŭlăs, ēt tēmpōrĕ ĕōdēm
trānstrăquĕ naūtārūm sūmmīque ārsērĕ cĕrūchī.
Iām prŏpĕ sēmūstaē mērgūntŭr ĭn aēquŏră clāssēs,
iāmque hōstēs ēt tēlă nătānt. Nēc pūppĭbŭs īgnīs
īncŭbŭīt sōlīs; sēd quaē vīcīnă fŭērĕ
tēctă mărī, lōngīs răpŭērĕ văpōrĭbŭs īgnēm,
ēt clādēm fōvērĕ nŏtī, pērcūssăquĕ flāmmă
tūrbĭnĕ nōn ălĭō mōtū pēr tēctă cŭcūrrīt
quām sŏlĕt aēthĕrĭō lāmpās dēcūrrĕrĕ sūlcō
mātĕrĭāquĕ cărēns ātque ārdēns āĕrĕ sōlō.
Īllă lŭēs paūlūm claūsā rĕvŏcāvĭt ăb aūlā
ūrbĭs ĭn aūxĭlĭūm pŏpŭlōs. Nēc tēmpŏră clādīs
pērdĭdĭt īn sōmnōs, sēd caēcā nōctĕ cărīnīs
īnsīlvīt Caēsār sēmpēr fēlīcĭtĕr ūsūs
praēcĭpĭtī cūrsū bēllōrum ēt tēmpŏrĕ rāptō:
nūnc claūstrūm pĕlăgī cēpīt Phărŏn. Īnsŭlă quōndām
īn mĕdĭō stĕtĭt īllă mărī sūb tēmpŏrĕ vātīs
Prōtĕŏs, āt nūnc ēst Pēllaēīs prōxĭmă mūrīs.
Īllă dŭcī gĕmĭnōs bēllōrūm praēstĭtĭt ūsūs:
ābstŭlĭt ēxcūrsūs ēt faūcēs aēquŏrĭs hōstī
Caēsăr ĕt aūxĭlĭīs ădĭtūs āc lībĕră pōntī
ōstĭă pērmīsīt. Nēc poēnās īndĕ Pŏthīnī
dīstŭlĭt ūltĕrĭūs, sēd nōn quā dēbŭĭt īrā,
nōn crŭcĕ, nōn flāmmīs răpŭīt, nōn dēntĕ fĕrārūm:
heū făcĭnūs! glădĭō cērvīx mălĕ caēsă pĕpēndīt;
Māgnī mōrtĕ pĕrīt. Nēc nōn sūbrēptă părātīs
ā fămŭlō Gănўmēdĕ dŏlīs pērvēnĭt ăd hōstīs
Caēsărĭs Ārsĭnŏē; quaē cāstră cărēntĭă rēgĕ
ūt prōlēs Lāgēă tĕnēt fămŭlūmquĕ tўrānnī
tērrĭbĭlēm iūstō trānsēgĭt Ăchīllĕă fērrō.
Āltĕră, Māgnĕ, tŭīs iām vīctĭmă mīttĭtŭr ūmbrīs;
nēc sătĭs hōc Fōrtūnă pŭtāt. Prŏcŭl ābsĭt ŭt īstă
vīndīctaē sīt sūmmă tŭaē. Nōn īpsĕ tўrānnūs
sūffĭcĭt īn poēnās, nōn ōmnīs rēgĭă Lāgī:
dūm pătrĭī vĕnĭānt īn vīscĕră Caēsărĭs ēnsēs,
Māgnŭs ĭnūltŭs ĕrīt. Sēd nōn aūctōrĕ fŭrōrīs
sūblātō cĕcĭdīt răbĭēs; nām rūrsŭs ĭn ārmă
aūspĭcĭīs Gănўmēdĭs ĕūnt āc mūltă sĕcūndō
proēlĭă Mārtĕ gĕrūnt. Pŏtŭīt dīscrīmĭnĕ sūmmō
Caēsărĭs ūnă dĭēs īn fāmam ēt saēcŭlă mīttī.
Mōlĭs ĭn ēxĭgŭaē spătĭō stīpāntĭbŭs ārmīs,
dūm părăt īn văcŭās Mārtēm trānsfērrĕ cărīnās,
dūx Lătĭūs tōtā sŭbĭtūs fōrmīdĭnĕ bēllī
cīngĭtŭr: hīnc dēnsaē praētēxūnt lītŏră clāssēs,
hīnc tērgo īnsūltānt pĕdĭtēs. vĭă nūllă sălūtīs,
nōn fŭgă, nōn vīrtūs, vīx spēs quŏquĕ mōrtĭs hŏnēstaē;
nōn ăcĭē fūsā nēc māgnaē strāgĭs ăcērvīs
vīncēndūs tūnc Caēsăr ĕrāt, sēd sānguĭnĕ nūllō.
Cāptūs sōrtĕ lŏcī pēndēt, dŭbĭūsquĕ tĭmērēt
ōptārētnĕ mŏrī, rēspēxĭt ĭn āgmĭnĕ dēnsō
Scaēvām pērpĕtŭaē mĕrĭtūm iām nōmĭnă fāmaē
ād cāmpōs, Ĕpĭdāmnĕ, tŭōs, ŭbĭ sōlŭs ăpērtīs
ōbsēdīt mūrīs cālcāntēm moēnĭă Māgnūm.
Vt primum terras Pompei colla secutus
adtigit et diras calcauit Caesar harenas,
pugnauit fortuna ducis fatumque nocentis
Aegypti, regnum Lagi Romana sub arma
iret an eriperet mundo Memphiticus ensis
uictoris uictique caput. Tua profuit umbra,
Magne, tui socerum rapuere a sanguine manes
ne populus post te Nilum Romanus amaret.
Inde Paraetoniam fertur securus in urbem
pignore tam saeui sceleris sua signa secutam.
Sed fremitu uulgi fasces et iura querentis
inferri Romana suis discordia sensit
pectora et ancipites animos Magnumque perisse
non sibi. Tunc uultu semper celante pauorem
intrepidus superum sedes et templa uetusti
numinis antiquas Macetum testantia uires
circuit et nulla captus dulcedine rerum,
non auro cultuque deum, non moenibus urbis,
effossum tumulis cupide descendit in antrum.
Illic Pellaei proles uesana Philippi,
felix praedo, iacet terrarum uindice fato
raptus; sacratis totum spargenda per orbem
membra uiri posuere adytis; fortuna pepercit
manibus, et regni durauit ad ultima fatum.
Nam sibi libertas umquam si redderet orbem,
ludibrio seruatus erat, non utile mundo
editus exemplum, terras tot posse sub uno
esse uiro. Macetum fines latebrasque suorum
deseruit uictasque patri despexit Athenas
perque Asiae populos fatis urgentibus actus
humana cum strage ruit gladiumque per omnis
exegit gentes; ignotos miscuit amnes
Persarum Euphraten, Indorum sanguine Gangen:
terrarum fatale malum fulmenque, quod omnis
percuteret pariter populos, et sidus iniquum
gentibus. Oceano classes inferre parabat
exteriore mari. Non illi flamma nec undae
nec sterilis Libye nec Syrticus obstitit Hammon.
Isset in occasus mundi deuexa secutus
ambissetque polos Nilumque a fonte bibisset:
occurrit suprema dies, naturaque solum
hunc potuit finem uesano ponere regi;
qui secum inuidia qua totum ceperat orbem
abstulit imperium, nulloque herede relicto
totius fati lacerandas praebuit urbes.
Sed cecidit Babylone sua Parthoque uerendus.
Pro pudor! Eoi propius timuere sarisas,
quam nunc pila timent, populi; licet usque sub arcto
regnemus zephyrique domos terrasque premamus
flagrantis post terga noti: cedemus in ortus
Arsacidum domino. Non felix Parthia Crassis
exiguae secura fuit prouincia Pellae.
Iam Pelusiaco ueniens a gurgite Nili
rex puer inbellis populi sedauerat iras,
obside quo pacis Pellaea tutus in aula
Caesar erat, cum se parua Cleopatra biremi
corrupto custode Phari laxare catenas
intulit Emathiis ignaro Caesare tectis,
dedecus Aegypti, Latii feralis Erinys,
Romano non casta malo. quantum impulit Argos
Iliacasque domos facie Spartana nocenti,
Hesperios auxit tantum Cleopatra furores.
Terruit illa suo, si fas, Capitolia sistro
et Romana petit imbelli signa Canopo
Caesare captiuo Pharios ductura triumphos;
Leucadioque fuit dubius sub gurgite casus,
an mundum ne nostra quidem matrona teneret.
Hoc animi nox illa dedit quae prima cubili
miscuit incestam ducibus Ptolomaida nostris.
Quis tibi uesani ueniam non donet amoris,
Antoni, durum cum Caesaris hauserit ignis
pectus? et in media rabie medioque furore
et Pompeianis habitata manibus aula
sanguine Thessalicae cladis perfusus adulter
admisit Venerem curis et miscuit armis
illicitosque toros et non ex coniuge partus.
Pro pudor! oblitus Magni tibi, Iulia, fratres
obscena de matre dedit partesque fugatas
passus in extremis Libyae coalescere regnis
tempora Niliaco turpis dependit amori,
dum donare Pharon, dum non sibi uincere mauult.
Quem formae confisa suae Cleopatra sine ullis
tristis adit lacrimis, simulatum compta dolorem
qua decuit, ueluti laceros dispersa capillos,
et sic orsa loqui: "Si qua est, o maxime Caesar,
nobilitas, Pharii proles clarissima Lagi,
exul, in aeternum sceptris depulsa paternis,
ni tua restituet ueteri me dextera fato,
complector regina pedes. Tu gentibus aequum
sidus ades nostris. Non urbes prima tenebo
femina Niliacas: nullo discrimine sexus
reginam scit ferre Pharos. Lege summa perempti
uerba patris, qui iura mihi communia regni
et thalami cum fratre dedit. Puer ipse sororem,
sit modo liber, amat; sed habet sub iure Pothini
adfectus ensesque suos. Nil ipsa paterni
iuris inire peto: culpa tantoque pudore
solue domum, remoue funesta satellitis arma
et regem regnare iube. Quantosne tumores
mente gerit famulus Magni ceruice reuulsa!
Iam tibi, sed procul hoc auertant fata, minatur.
Sat fuit indignum, Caesar, mundoque tibique
Pompeium facinus meritumque fuisse Pothini."
Nequiquam duras temptasset Caesaris aures:
uultus adest precibus, faciesque incesta perorat.
Exigit infandam corrupto iudice noctem.
Pax ubi parta duci donisque ingentibus emptast,
excepere epulae tantarum gaudia rerum,
explicuitque suos magno Cleopatra tumultu
nondum translatos Romana in saecula luxus.
Ipse locus templi, quod uix corruptior aetas
exstruat, instar erat; laqueataque tecta ferebant
diuitias, crassumque trabes absconderat aurum;
nec summis crustata domus sectisque nitebat
marmoribus, stabatque sibi non segnis achates
purpureusque lapis, totaque effusus in aula
calcabatur onyx, hebenus Mareotica uastos
non operit postes, sed stat pro robore uili
auxilium, non forma domus. ebur atria uestit,
et suffecta manu foribus testudinis Indae
terga sedent crebro maculas distincta zmaragdo.
Fulget gemma toris, et iaspide fulua supellex;
strata micant, Tyrio quorum pars maxima fuco
cocta diu uirus non uno duxit aëno;
pars auro plumata nitet, pars ignea cocco,
ut mos est Phariis miscendi licia telis.
Tunc famulae numerus turbae populusque minister.
Discolor hos sanguis, alios distinxerat aetas;
haec Libycos, pars tam flauos gerit altera crines,
ut nullis Caesar Rheni se dicat in aruis
tam rutilas uidisse comas; pars sanguinis usti
torta caput refugosque gerens a fronte capillos;
nec non infelix ferro mollita iuuentus
atque exsecta uirum; stat contra fortior aetas
uix ulla fuscante tamen lanugine malas.
Discubuere toris reges maiorque potestas,
Caesar, et inmodice formam fucata nocentem,
nec sceptris contenta suis nec fratre marito,
plena maris rubri spoliis colloque comisque
diuitias Cleopatra gerit cultuque laborat;
candida Sidonio perlucent pectora filo,
quod Nilotis acus compressum pectine Serum
soluit et extenso laxauit stamina uelo.
Dentibus hic niueis sectos Atlantide silua
imposuere orbes, quales ad Caesaris ora
nec capto uenere Iuba. Pro caecus et amens
ambitione furor, ciuilia bella gerenti
diuitias aperire suas, incendere mentem
hospitis armati. Non sit licet ille nefando
Marte paratus opes mundi quaesisse ruina:
pone duces priscos et nomina pauperis aeui,
Fabricios Curiosque graues, hic ille recumbat
sordidus Etruscis abductus consul aratris:
optabit patriae talem duxisse triumphum.
Infudere epulas auro, quod terra, quod aër,
quod pelagus Nilusque dedit, quod luxus inani
ambitione furens toto quaesiuit in orbe
non mandante fame; multas uolucresque ferasque
Aegypti posuere deos, manibusque ministrat
Niliacas crystallos aquas, gemmaeque capaces
excepere merum, sed non Mareotidos uuae,
nobile sed paucis senium cui contulit annis
indomitum Meroë cogens spumare Falernum.
Accipiunt sertas nardo florente coronas
et numquam fugiente rosa, multumque madenti
infudere comae quod nondum euanuit aura
cinnamon externa nec perdidit aëra terrae,
aduectumque recens uicinae messis amomon.
Discit opes Caesar spoliati perdere mundi,
et gessisse pudet genero cum paupere bellum,
et causas Phariis Marti cum gentibus optat.
Postquam epulis Bacchoque modum lassata uoluptas
imposuit, longis Caesar producere noctem
inchoat alloquiis summaque in sede iacentem
linigerum placidis compellat Acorea dictis:
O sacris deuote senex, quodque arguit aetas,
non neglecte deis, Phariae primordia gentis
terrarumque situs uulgique edissere mores
et ritus formasque deum; quodcumque uetustis
insculptum est adytis, profer noscique uolentes
prode deos. Si Cecropium sua sacra Platona
maiores docuere tui, quis dignior umquam
hoc fuit auditu mundique capacior hospes?
Fama quidem generi Pharias me duxit ad urbes,
sed tamen et uestri; media inter proelia semper
stellarum caelique plagis superisque uacaui,
nec meus Eudoxi uincetur fastibus annus.
Sed cum tanta meo uiuat sub pectore uirtus,
tantus amor ueri, nihil est quod noscere malim
quam fluuii causas per saecula tanta latentis
ignotumque caput; spes sit mihi certa uidendi
Niliacos fontes, bellum ciuile relinquam."
Finierat, contraque sacer sic orsus Acoreus:
"Fas mihi magnorum, Caesar, secreta parentum
edere ad hoc aeui populis ignota profanis.
Sit pietas aliis miracula tanta silere;
ast ego caelicolis gratum reor, ire per omnis
hoc opus et sacras populis notescere leges.
Sideribus, quae sola fugam moderantur Olympi
occurruntque polo, diuersa potentia prima
mundi lege data est. Sol tempora diuidit aeui,
mutat nocte diem radiisque potentibus astra
ire uetat cursusque uagos statione moratur;
luna suis uicibus Tethyn terrenaque miscet;
frigida Saturno glacies et zona niualis
cessit; habet uentos incertaque fulmina Mauors;
sub Ioue temperies et numquam turbidus aër;
at fecunda Venus cunctarum semina rerum
possidet; inmensae Cyllenius arbiter undaest.
Hunc ubi pars caeli tenuit qua mixta Leonis
sidera sunt Cancro, rapidos qua Sirius ignes
exserit et uarii mutator circulus anni
Aegoceron Cancrumque tenet, cui subdita Nili
ora latent; quae cum dominus percussit aquarum
igne superiecto, tunc Nilus fonte soluto
exit, ut Oceanus lunaribus incrementis
iussus adest, auctusque suos non ante coartat
quam nox aestiuas a sole receperit horas.
Vana fides ueterum, Nilo, quod crescat in arua,
Aethiopum prodesse niues. Non arctos in illis
montibus aut boreas. Testis tibi sole perusti
ipse color populi calidique uaporibus austri.
Adde quod omne caput fluuii, quodcumque soluta
praecipitat glacies, ingresso uere tumescit
prima tabe niuis: Nilus neque suscitat undas
ante Canis radios nec ripis alligat amnem
ante parem nocti Libra sub iudice Phoebum.
Inde etiam leges aliarum nescit aquarum:
nec tumet hibernus, cum longe sole remoto
officiis caret unda suis; dare iussus iniquo
temperiem caelo mediis aestatibus exit
sub torrente plaga, neu terras dissipet ignis,
Nilus adest mundo contraque incensa Leonis
ora tumet Cancroque suam torrente Syenen
imploratus adest nec campos liberat undis,
donec in autumnum declinet Phoebus et umbras
extendat Meroë. Quis causas reddere possit?
Sic iussit natura parens discurrere Nilum,
sic opus est mundo. Zephyros quoque uana uetustas
his adscripsit aquis, quorum stata tempora flatus
continuique dies et in aëre longa potestas,
uel quod ab occiduo depellunt nubila caelo
trans noton et fluuio cogunt incumbere nimbos,
uel quod aquas totiens rumpentis litora Nili
assiduo feriunt coguntque resistere fluctu:
ille mora cursus aduersique obice ponti
aestuat in campos. sunt qui spiramina terris
esse putent magnosque cauae compagis hiatus;
commeat hac penitus tacitis discursibus unda
frigore ab arctoo medium reuocata sub axem,
cum Phoebus pressit Meroën tellusque perusta
illuc duxit aquas, trahitur Gangesque Padusque
per tacitum mundi: tunc omnia flumina Nilus
uno fonte uomens non uno gurgite perfert.
Rumor, ab Oceano, qui terras alligat omnes,
exundante procul uiolentum erumpere Nilum
aequoreosque sales longo mitescere tractu.
Nec non Oceano pasci Phoebumque polosque
credimus: hunc, calidi tetigit cum bracchia Cancri,
sol rapit, atque undae plus quam quod digerat aër
tollitur; hoc noctes referunt Niloque profundunt.
Ast ego, si tantam ius est mihi soluere litem,
quasdam, Caesar, aquas post mundi sera peracti
saecula concussis terrarum erumpere uenis
non id agente deo, quasdam compage sub ipsa
cum toto coepisse reor, quas ille creator
atque opifex rerum certo sub iure coërcet.
Quae tibi noscendi Nilum, Romane, cupidost,
et Phariis Persisque fuit Macetumque tyrannis,
nullaque non aetas uoluit conferre futuris
notitiam; sed uincit adhuc natura latendi.
Summus Alexander regum, quem Memphis adorat,
inuidit Nilo misitque per ultima terrae
Aethiopum lectos; illos rubicunda perusti
zona poli tenuit: Nilum uidere calentem.
Venit ad occasus mundique extrema Sesostris,
et Pharios currus regum ceruicibus egit:
ante tamen uestros amnes, Rhodanumque Padumque,
quam Nilum de fonte bibit. uesanus in ortus
Cambyses longi populos peruenit ad aeui
defectusque epulis et pastus caede suorum
ignoto te, Nile, redit. Non fabula mendax
ausa loqui de fonte tuo est. ubicumque uideris,
quaereris, et nulli contingit gloria genti
ut Nilo sit laeta suo. Tua flumina prodam,
qua deus undarum celator, Nile, tuarum
te mihi nosse dedit. medio consurgis ab axe;
ausus in ardentem ripas adtollere Cancrum
in borean is rectus aquis mediumque Booten;
cursus in occasus flexu torquetur et ortus
nunc Arabum populis, Libycis nunc aequus harenis,
teque uident primi, quaerunt tamen hi quoque, Seres,
Aethiopumque feris alieno gurgite campos,
et te terrarum nescit cui debeat orbis.
Arcanum natura caput non prodidit ulli,
nec licuit populis paruum te, Nile, uidere,
amouitque sinus et gentes maluit ortus
mirari quam nosse tuos. Consurgere in ipsis
ius tibi solstitiis, aliena crescere bruma
atque hiemes adferre tuas, solique uagari
concessum per utrosque polos. Hic quaeritur ortus,
illic finis aquae. Late tibi gurgite rupto
ambitur nigris Meroë fecunda colonis
laeta comis hebeni, quae, quamuis arbore multa
frondeat, aestatem nulla sibi mitigat umbra:
linea tam rectum mundi ferit illa Leonem.
Inde plagas Phoebi damnum non passus aquarum
praeueheris sterilesque diu metiris harenas,
nunc omnes unum uires collectus in amnem,
nunc uagus et spargens facilem tibi cedere ripam.
Rursus multifidas reuocat piger alueus undas,
qua dirimunt Arabum populis Aegyptia rura
regni claustra Philae. Mox te deserta secantem,
qua dirimunt nostrum rubro commercia ponto,
mollis lapsus agit. Quis te tam lene fluentem
moturum totas uiolenti gurgitis iras,
Nile, putet? sed cum lapsus abrupta uiarum
excepere tuos et praecipites cataractae
ac nusquam uetitis ullas obsistere cautes
indignaris aquis, spuma tunc astra lacessis;
cuncta fremunt undis, ac multo murmure montis
spumeus inuitis canescit fluctibus amnis.
Hinc, Abaton quam nostra uocat ueneranda uetustas,
petra potens primos sentit percussa tumultus
et scopuli, placuit fluuii quos dicere uenas,
quod manifesta noui primum dant signa tumoris.
Hinc montes natura uagis circumdedit undis,
qui Libyae te, Nile, negent, quos inter in alta
it conualle tacens iam moribus unda receptis.
Prima tibi campos permittit apertaque Memphis
rura modumque uetat crescendi ponere ripas."
Sic uelut in tuta securi pace trahebant
noctis iter mediae; sed non uaesana Pothini
mens inbuta semel sacra iam caede uacabat
a scelerum motu; Magno nihil ille perempto
iam putat esse nefas; habitant sub pectore manes,
ultricesque deae dant in noua monstra furorem.
Dignatur uiles isto quoque sanguine dextras,
quo fortuna parat uictos perfundere patres,
poenaque ciuilis belli, uindicta senatus,
paene data est famulo. Procul hoc auertite, fata,
crimen, ut haec Bruto ceruix absente secetur.
In scelus it Pharium Romani poena tyranni,
exemplumque perit? struit audax irrita fatis
nec parat occultae caedem committere fraudi
inuictumque ducem detecto Marte lacessit.
Tantum animi delicta dabant, ut colla ferire
Caesaris et socerum iungi tibi, Magne, iuberet,
atque haec dicta monet famulos perferre fideles
ad Pompeianae socium sibi caedis Achillam,
quem puer inbellis cunctis praefecerat armis
et dederat ferrum nullo sibi iure retento
in cunctos in seque simul. "Tu mollibus" inquit
"nunc incumbe toris et pinguis exige somnos:
inuasit Cleopatra domum; nec prodita tantumst,
sed donata Pharos. Cessas accurrere solus
ad dominae thalamos? Nubit soror impia fratri;
nam Latio iam nupta duci est, interque maritos
discurrens Aegypton habet Romamque meretur.
Expugnare senem potuit Cleopatra uenenis.
Crede, miser, puero: quem nox si iunxerit una,
et semel amplexus incesto pectore passus
hauserit obscenum titulo pietatis amorem,
meque tuumque caput per singula forsitan illi
oscula donabit; crucibus flammisque luemus,
si fuerit formosa soror. Nil undique restat
auxilii: rex hinc coniux, hinc Caesar adulter;
et sumus, ut fatear, tam saeua iudice sontes.
Quem non e nobis credet Cleopatra nocentem,
a quo casta fuit? per te quod fecimus una
perdidimusque nefas, perque ictum sanguine Magni
foedus, ades, subito bellum molire tumultu,
irrue; nocturnas rumpamus funere taedas
crudelemque toris dominam mactemus in ipsis
cum quocumque uiro. nec nos deterreat ausis
Hesperii fortuna ducis: quae sustulit illum
imposuitque orbi, communis gloria nobis;
nos quoque sublimes Magnus facit. Aspice litus,
spem nostri sceleris, pollutos consule fluctus
quid liceat nobis, tumulumque e puluere paruo
aspice Pompei non omnia membra tegentem:
quem metuis par huius erat. Non sanguine clari
(quid refert?) nec opes populorum et regna mouemus;
ad scelus ingentis fati sumus. Adtrahit illos
in nostras fortuna manus. En altera uenit
uictima nobilior: placemus caede secunda
Hesperias gentes; iugulus mihi Caesaris haustus
hoc praestare potest, Pompei caede nocentes
ut populus Romanus amet. Quid nomina tanta
horremus uiresque ducis, quibus ille relictis
miles erit? Nox haec peraget ciuilia bella
inferiasque dabit populis et mittet ad umbras
quod debetur adhuc mundo caput. Ite feroces
Caesaris in iugulum; praestet Lagea iuuentus
hoc regi, Romana sibi. Tu parce morari;
plenum epulis madidumque mero Venerique paratum
inuenies; aude: superi tot uota Catonum
Brutorumque tibi tribuent." Non lentus Achillas
suadenti parere nefas haut clara mouendis,
ut mos, signa dedit castris nec prodidit arma
ullius clangore tubae: temere omnia saeui
instrumenta rapit belli. Pars maxima turbae
plebis erat Latiae; sed tanta obliuio mentis
cepit in externos corrupto milite mores,
ut duce sub famulo iussuque satellitis irent,
quos erat indignum Phario parere tyranno.
Nulla fides pietasque uiris qui castra sequuntur,
uenalesque manus: ibi fas, ubi maxima merces;
aere merent paruo iugulumque in Caesaris ire
non sibi dant. Pro fas! ubi non ciuilia bella
inuenit imperii fatum miserabile nostri?
Thessaliae subducta acies in litore Nili
more furit patrio. quid plus te, Magne, recepto
ausa foret Lagea domus? Dat scilicet omnis
dextera quod debet superis, nullique uacare
fas est Romano. Latium sic scindere corpus
dis placitum; non in soceri generique fauorem
discedunt populi. ciuilia bella satelles
instaurat; primus Magno succedit Achillas
et nisi fata manus a sanguine Caesaris arcent,
hae uincent partes. Aderat maturus uterque,
et districta epulis ad cunctas aula patebat
insidias, poteratque cruor per regia fundi
pocula Caesareus mensaeque incumbere ceruix;
sed metuunt belli trepidos in nocte tumultus,
ne caedes confusa manu permissaque fatis
te, Ptolomaee, trahat. Tanta est fiducia ferri:
non rapuere nefas, summi contempta facultas
est operis, uisum famulis reparabile damnum
illam mactandi dimittere Caesaris horam.
Seruatur poenas in aperta luce daturus;
donata est nox una duci, uixitque Pothini
munere Phoebeos Caesar dilatus in ortus.
Lucifer a Casia prospexit rupe diemque
misit in Aegyptum primo quoque sole calentem,
cum procul a muris acies non sparsa maniplis
nec uaga conspicitur, sed iustos qualis ad hostes
recta fronte uenit; passuri comminus arma
laturique ruunt. At Caesar moenibus urbis
diffisus foribus clausae se protegit aulae,
degeneres passus latebras; nec tota uacabat
regia compresso: minima collegerat arma
parte domus. Tangunt animos iraeque metusque,
et timet incursus indignaturque timere.
Sic fremit in paruis fera nobilis abdita claustris
et frangit rabidos praemorso carcere dentes,
nec secus in Siculis fureret tua flamma cauernis,
obstrueret summam si quis tibi, Mulciber, Aetnam.
Audax Thessalici nuper qui rupe sub Haemi
Hesperiae cunctos proceres aciemque senatus
Pompeiumque ducem causa sperare uetante
non timuit fatumque sibi promisit iniquum,
expauit seruile nefas intraque penates
obruitur telis. Quem non uiolasset Alanus,
non Scytha, non fixo qui ludit in hospite Maurus,
hic, cui Romani spatium non sufficit orbis
paruaque regna putet Tyriis cum Gadibus Indos,
ceu puer inbellis, ceu captis femina muris,
quaerit tuta domus, spem uitae in limine cluso
ponit et incerto lustrat uagus atria cursu,
non sine rege tamen, quem ducit in omnia secum,
sumpturus poenas et grata piacula morti
missurusque tuum, si non sint tela nec ignes,
in famulos, Ptolomaee, caput. Sic barbara Colchis
creditur ultorem metuens regnique fugaeque
ense suo fratrisque simul ceruice parata
exspectasse patrem. Cogunt tamen ultima rerum
spem pacis temptare ducem, missusque satelles
regius, ut saeuos absentis uoce tyranni
corriperet famulos, quo bellum auctore mouerent.
Sed neque ius mundi ualuit nec foedera sancta
gentibus: orator regis pacisque sequester
aestimat in numero scelerum ponenda tuorum,
tot monstris Aegypte nocens. Non Thessala tellus
uastaque regna Iubae, non Pontus et impia signa
Pharnacis et gelido circumfluus orbis Hibero
tantum ausus scelerum, non Syrtis barbara, quantum
deliciae fecere tuae. Premit undique bellum,
inque domum iam tela cadunt quassantque penates.
Non aries uno moturus limina pulsu
fracturusque domum, non ulla est machina belli,
nec flammis mandatur opus; sed caeca iuuentus
consilii uastos ambit diuisa penates,
et nusquam totis incursat uiribus agmen.
Fata uetant, murique uicem Fortuna tuetur.
Nec non et ratibus temptatur regia, qua se
protulit in medios audaci margine fluctus
luxuriosa domus. sed adest defensor ubique
Caesar et hos aditus gladiis, hos ignibus arcet
obsessusque gerit, tanta est constantia mentis,
expugnantis opus. Piceo iubet unguine tinctas
lampadas inmitti iunctis in bella carinis;
non piger ignis erat per stuppea uincula perque
manantis cera tabulas, et tempore eodem
transtraque nautarum summique arsere ceruchi.
Iam prope semustae merguntur in aequora classes,
iamque hostes et tela natant. Nec puppibus ignis
incubuit solis; sed quae uicina fuere
tecta mari, longis rapuere uaporibus ignem,
et cladem fouere noti, percussaque flamma
turbine non alio motu per tecta cucurrit
quam solet aetherio lampas decurrere sulco
materiaque carens atque ardens aëre solo.
Illa lues paulum clausa reuocauit ab aula
urbis in auxilium populos. Nec tempora cladis
perdidit in somnos, sed caeca nocte carinis
insiluit Caesar semper feliciter usus
praecipiti cursu bellorum et tempore rapto:
nunc claustrum pelagi cepit Pharon. Insula quondam
in medio stetit illa mari sub tempore uatis
Proteos, at nunc est Pellaeis proxima muris.
Illa duci geminos bellorum praestitit usus:
abstulit excursus et fauces aequoris hosti
Caesar et auxiliis aditus ac libera ponti
ostia permisit. Nec poenas inde Pothini
distulit ulterius, sed non qua debuit ira,
non cruce, non flammis rapuit, non dente ferarum:
heu facinus! gladio ceruix male caesa pependit;
Magni morte perit. Nec non subrepta paratis
a famulo Ganymede dolis peruenit ad hostis
Caesaris Arsinoë; quae castra carentia rege
ut proles Lagea tenet famulumque tyranni
terribilem iusto transegit Achillea ferro.
Altera, Magne, tuis iam uictima mittitur umbris;
nec satis hoc Fortuna putat. Procul absit ut ista
uindictae sit summa tuae. Non ipse tyrannus
sufficit in poenas, non omnis regia Lagi:
dum patrii ueniant in uiscera Caesaris enses,
Magnus inultus erit. Sed non auctore furoris
sublato cecidit rabies; nam rursus in arma
auspiciis Ganymedis eunt ac multa secundo
proelia Marte gerunt. Potuit discrimine summo
Caesaris una dies in famam et saecula mitti.
Molis in exiguae spatio stipantibus armis,
dum parat in uacuas Martem transferre carinas,
dux Latius tota subitus formidine belli
cingitur: hinc densae praetexunt litora classes,
hinc tergo insultant pedites. uia nulla salutis,
non fuga, non uirtus, uix spes quoque mortis honestae;
non acie fusa nec magnae stragis aceruis
uincendus tunc Caesar erat, sed sanguine nullo.
Captus sorte loci pendet, dubiusque timeret
optaretne mori, respexit in agmine denso
Scaeuam perpetuae meritum iam nomina famae
ad campos, Epidamne, tuos, ubi solus apertis
obsedit muris calcantem moenia Magnum.