1
DOMINO MEO ET OMNIUM THEODOSIO AUGUSTO AUSONIUS TUUS.
Agricolam si flava Ceres dare semina terrae,
Gradivus iubeat si capere arma ducem,
solvere de portu classem Neptunus inermem
fidere tam fas est quam dubitare nefas,
insanum quamvis hiemet mare crudaque tellus
seminibus, bello nec satis apta manus.
Nil dubites auctore bono. Mortalia quaerunt
consilium: certus iussa capesse dei.
Scribere me Augustus iubet et mea carmina poscit,
paene rogans: blando vis latet imperio.
Non habeo ingenium, Caesar sed iussit: habebo.
Cur me posse negem, posse quod ille putat?
Invalidas vires ipse excitat et iuvat idem,
qui iubet: obsequium sufficit esse meum.
Non tutum renuisse deo: laudata pudoris
saepe mora est, quotiens contra parem dubites.
Quin etiam non iussa parant erumpere dudum
carmina. Quis nolit Caesaris esse liber,
ne ferat indignum vatem centumque lituras,
mutandas semper deteriore nota?
Tu modo te iussisse, pater Romane, memento
inque meis culpis da tibi tu veniam.
2
AUSONIUS LECTORI SALUTEM
Ausonius genitor nobis, ego nomine eodem:
qui sim, qua secta, stirpe, lare et patria,
adscripsi, ut nosses, bone vir, quicumque fuisses,
et notum memori me coleres animo.
Vasates patria est patri: gens Haedua matri
de patre, Tarbellis set genetrix ab Aquis,
ipse ego Burdigalae genitus: divisa per urbes
quattuor antiquas stirpis origo meae.
Hinc late fusa est cognatio. Nomina multis
ex nostra, ut placitum, ducta domo veniant.
Derivata aliis, nobis ab stemmate primo
et non cognati, sed genetiva placent.
Set redeo ad seriem. Genitor studuit medicinae,
disciplinarum quae dedit una deum
nos ad grammaticen studium convertimus et mox
rhetorices etiam quod satis attigimus.
Nec fora non celebrata mihi, set cura docendi
cultior et nomen grammatici merui,
non tam grande quidem, quo gloria nostra subiret
Aemilium aut Scaurum Berytiumve Probum,
sed quo nostrates, Aquitanica nomina, multos
conlatus, set non subditus, aspicerem;
exactisque dehinc per trina decennia fastis
deserui doctor municipalem operam,
aurea et Augusti palatia iussus adire
Augustam subolem grammaticus docui,
mox etiam rhetor. Nec enim fiducia nobis
vana aut non solidi gloria iudicii.
Cedo tamen fuerint fama potiore magistri,
dum nulli fuerit discipulus melior.
Alcides Atlantis et Aeacides Chironis,
paene Iove iste satus, filius ille Iovis,
Thessaliam Thebasque suos habuere penates:
at meus hic toto regnat in orbe suo.
Cuius ego comes et quaestor et, culmen honorum,
praefectus Gallis et Libyae et Latio,
et prior indeptus fasces Latiamque curulem,
consul, collega posteriore, fui.
Hic ego Ausonius: sed tu ne temne, quod ultro
patronum nostris te paro carminibus.
3
AUSONIUS SYAGRIO
Pectoris ut nostri sedem colis, alme Syagri,
communemque habitas alter ego Ausonium:
sic etiam nostro praefatus habebere libro,
differat ut nihilo, sit tuus anne meus.
1
DOMINO MEO ET OMNIUM THEODOSIO AUGUSTO AUSONIUS TUUS.
Āgrĭcŏlām sī flāvă Cĕrēs dărĕ sēmĭnă tērraē,
Grādīvūs iŭbĕāt ‖ sī căpĕre ārmă dŭcēm,
sōlvĕrĕ dē pōrtū clāssēm Nēptūnŭs ĭnērmēm
fīdĕrĕ tām fās ēst ‖ quām dŭbĭtārĕ nĕfās,
īnsānūm quāmvīs hĭĕmēt mărĕ crūdăquĕ tēllūs
sēmĭnĭbūs, bēllō ‖ nēc sătĭs āptă mănūs.
Nīl dŭbĭtēs aūctōrĕ bŏnō. Mōrtālĭă quaērūnt
cōnsĭlĭūm: cērtūs ‖ iūssă căpēssĕ dĕī.
Scrībĕrĕ me Aūgūstūs iŭbĕt ēt mĕă cārmĭnă pōscīt,
paēnĕ rŏgāns: blāndō ‖ vīs lătĕt īmpĕrĭō.
Nōn hăbĕo īngĕnĭūm, Caēsār sēd iūssĭt: hăbēbō.
Cūr mē pōssĕ nĕgēm, ‖ pōssĕ quŏd īllĕ pŭtāt?
Īnvălĭdās vīrēs īpse ēxcĭtăt ēt iŭvăt īdēm,
quī iŭbĕt: ōbsĕquĭūm ‖ sūffĭcĭt ēssĕ mĕūm.
Nōn tūtūm rĕnŭīssĕ dĕō: laūdātă pŭdōrīs
saēpĕ mŏra ēst, quŏtĭēns ‖ cōntră părēm dŭbĭtēs.
Quīn ĕtĭām nōn iūssă părānt ērūmpĕrĕ dūdūm
cārmĭnă. Quīs nōlīt ‖ Caēsărĭs ēssĕ lĭbēr,
nē fĕrăt īndīgnūm vātēm cēntūmquĕ lĭtūrās,
mūtāndās sēmpēr ‖ dētĕrĭōrĕ nŏtā?
Tū mŏdŏ tē iūssīssĕ, pătēr Rōmānĕ, mĕmēntŏ
īnquĕ mĕīs cūlpīs ‖ dā tĭbĭ tū vĕnĭām.
2
AUSONIUS LECTORI SALUTEM
Aūsŏnĭūs gĕnĭtōr nōbīs, ĕgŏ nōmĭne ĕōdēm:
quī sīm, quā sēctā, ‖ stīrpĕ, lăre ēt pătrĭā,
ādscrīpsi, ūt nōssēs, bŏnĕ vīr, quīcūmquĕ fŭīssēs,
ēt nōtūm mĕmŏrī ‖ mē cŏlĕrēs ănĭmō.
Vāsātēs pătrĭa ēst pātrī: gēns Haēdŭă mātrī
dē pătrĕ, Tārbēllīs ‖ sēt gĕnĕtrīx ăb Ăquīs,
īpse ĕgŏ Būrdĭgălaē gĕnĭtūs: dīvīsă pĕr ūrbēs
quāttŭŏr āntīquās ‖ stīrpĭs ŏrīgŏ mĕaē.
Hīnc lātē fūsa ēst cōgnātĭŏ. Nōmĭnă mūltīs
ēx nōstra, ūt plăcĭtūm, ‖ dūctă dŏmō vĕnĭānt.
Dērīvāta ălĭīs, nōbīs āb stēmmătĕ prīmō
ēt nōn cōgnātī, ‖ sēd gĕnĕtīvă plăcēnt.
Sēt rĕdĕo ād sĕrĭēm. Gĕnĭtōr stŭdŭīt mĕdĭcīnaē,
dīscīplīnārūm ‖ quaē dĕdĭt ūnă dĕūm
nōs ād grāmmătĭcēn stŭdĭūm cōnvērtĭmŭs ēt mōx
rhētŏrĭcēs ĕtĭām ‖ quōd sătĭs āttĭgĭmūs.
Nēc fŏră nōn cĕlĕbrātă mĭhī, sēt cūră dŏcēndī
cūltĭŏr ēt nōmēn ‖ grāmmătĭcī mĕrŭī,
nōn tām grāndĕ quĭdēm, quō glōrĭă nōstră sŭbīrēt
Aēmĭlĭum aūt Scaūrūm ‖ Bērўtĭūmvĕ Prŏbūm,
sēd quō nōstrātēs, Ăquĭtānĭcă nōmĭnă, mūltōs
cōnlātūs, sēt nōn ‖ sūbdĭtŭs, āspĭcĕrēm;
ēxāctīsquĕ dĕhīnc pēr trīnă dĕcēnnĭă fāstīs
dēsĕrŭī dōctōr ‖ mūnĭcĭpālem ŏpĕrām,
aūrĕa ĕt Aūgūstī pālātĭă iūssŭs ădīrĕ
Aūgūstām sŭbŏlēm ‖ grāmmătĭcūs dŏcŭī,
mōx ĕtĭām rhētōr. Nĕc ĕnīm fīdūcĭă nōbīs
vāna aūt nōn sŏlĭdī ‖ glōrĭă iūdĭcĭī.
Cēdŏ tămēn fŭĕrīnt fāmā pŏtĭōrĕ măgīstrī,
dūm nūllī fŭĕrīt ‖ dīscĭpŭlūs mĕlĭōr.
Ālcīdēs Ātlāntĭs ĕt Aēăcĭdēs Chīrōnīs,
paēnĕ Iŏve īstĕ sătūs, ‖ fīlĭŭs īllĕ Iŏvīs,
Thēssălĭām Thēbāsquĕ sŭōs hăbŭērĕ pĕnātēs:
āt mĕŭs hīc tōtō ‖ rēgnăt ĭn ōrbĕ sŭō.
Cūiŭs ĕgō cŏmĕs ēt quaēstōr ēt, cūlmĕn hŏnōrūm,
praēfēctūs Gāllīs ‖ ēt Lĭbўae ēt Lătĭō,
ēt prĭŏr īndēptūs fāscēs Lătĭāmquĕ cŭrūlēm,
cōnsūl, cōllēgā ‖ pōstĕrĭōrĕ, fŭī.
Hīc ēgo Aūsŏnĭūs: sēd tū nē tēmnĕ, quŏd ūltrō
pātrōnūm nōstrīs ‖ tē părŏ cārmĭnĭbūs.
3
AUSONIUS SYAGRIO
Pēctŏrĭs ūt nōstrī sēdēm cŏlĭs, ālmĕ Sўāgrĭ,
cōmmūnēmque hăbĭtās ‖ āltĕr ĕgo Aūsŏnĭūm:
sīc ĕtĭām nōstrō praēfātŭs hăbēbĕrĕ lībrō,
dīffĕrăt ūt nĭhĭlō, ‖ sīt tŭŭs ānnĕ mĕūs.