DIDASCALIA (SECVNDVM A)

INCIPIT TERENTI HECYRA: ACTA LVDIS MEGA-

LENSIBVS SEXTO IVLIO CAESARE CN. CORNELIO

DOLABELLA AEDILIBVS CVRVLIBVS: MODOS FECIT

FLACCVS CLAVDI TIBIS PARIBVS TOTA: GRAECA

MENANDRV: FACTA EST V: ACTA PRIMO SINE PROLOGO

DATA; SECVNDO CN. OCTAVIO TITO MANLIO COS.

RELATA EST LVCIO AEMILIO PAVLO LVDIS FVNERA-

LIBVS; NON EST PLACITA; TERTIO RELATA EST Q.

FVLVIO LVC. MARCIO AEDILIBVS CVRVLIBVS: EGIT

LVC. AMBIVIVS LVC. SERGIVS TVRPIO; PLACVIT

II (SECVNDVM Σ)

INCIPIT TERENTI HECYRA: ACTA LVDIS ROMANIS

SEX. IVL. CAES. CN. CORNELIO AEDILIBVS CVRVLIBVS:

NON EST PERACTA: MODOS FECIT FLACCVS

CLVDDI TIBIIS PARILIBVS TOTA: CN. OCTAVIO

T. MANLIO COS. RELATA EST ITERVM L. AEMILIO

PAVLO LVDIS FVNERAIBVS: RELATA EST TERTIO

Q. FVLVIO L. MARTIO AEDIL. CVRVL.

C. SULPICI APOLLINARIS

PERIOCHA

Vxorem ducit Pamphilus Philumenam,

cui quondam ignorans uirgini uitium obtulit,

cuiusque per uim quem detraxit anulum

dederat amicae Bacchidi meretriculae.

Dein profectus in Imbrum est: nuptam haud attigit.

Hanc mater utero grauidam, ne id sciat socrus,

ut aegram ad sese transfert. Reuenit Pamphilus,

deprendit partum, celat; uxorem tamen

recipere non uolt. Pater incusat Bacchidis

amorem. Dum se purgat Bacchis, anulum

mater uitiatae forte adgnoscit Myrrina.

Vxorem recipit Pamphilus cum filio.

PERSONAE

(PROLOGVS), PHIDIPPVS SENEX

PHILOTIS MERETRIX, PAMPHILVS ADVLESCENS

SYRA ANVS, SOSIA SERVOS

PARMENO SERVOS, MYRRINA MATRONA

(SCIRTVS SERVOS), BACCHIS MERETRIX

LACHES SENEX, (CANTOR)

SOSTRATA MATRONA

PROLOGVS (I)

Hecyra est huic nomen fabulae. Haec quom datast

noua, nouom interuenit uitium et calamitas

ut neque spectari neque cognosci potuerit:

ita populu' studio stupidus in funambulo

animum occuparat. Nunc haec planest pro noua,

et is qui scripsit hanc ob eam rem noluit

iterum referre ut iterum possit uendere.

Alias cognostis eiu': quaeso hanc noscite.

PROLOGVS (II)

Orator ad uos uenio ornatu prologi:

sinite exorator sim eodem ut iure uti senem

liceat quo iure sum usus adulescentior,

nouas qui exactas feci ut inueterascerent,

ne cum poeta scriptura euanesceret.

In is quas primum Caecili didici nouas

partim sum earum exactu', partim uix steti.

Quia scibam dubiam fortunam esse scaenicam,

spe incerta certum mihi laborem sustuli,

easdem agere coepi ut ab eodem alias discerem

nouas, studiose ne illum ab studio abducerem.

Perfeci ut spectarentur: ubi sunt cognitae,

placitae sunt. Ita poetam restitui in locum

prope iam remmotum iniuria aduorsarium

ab studio atque ab labore atque arte musica.

Quod si scripturam spreuissem in praesentia

et in deterrendo uoluissem operam sumere,

ut in otio esset potiu' quam in negotio,

deterruissem facile ne alias scriberet.

Nunc quid petam med causa aequo animo attendite.

Hecyram ad uos refero, quam mihi per silentium

numquam agere licitumst; ita eam oppressit calamitas.

Eam calamitatem uostra intellegentia

sedabit, si erit adiutrix nostrae industriae.

Quom primum eam agere coepi, pugilum gloria

(funambuli eodem accessit exspectatio),

comitum conuentu', strepitu', clamor mulierum

fecere ut ante tempus exirem foras.

Vetere in noua coepi uti consuetudine

in experiundo ut essem; refero denuo.

Primo actu placeo; quom interea rumor uenit

datum iri gladiatores, populu' conuolat,

tumultuantur clamant, pugnant de loco:

ego interea meum non potui tutari locum.

Nunc turba nulla est: otium et silentiumst:

agendi tempu' mihi datumst; uobis datur

potestas condecorandi ludos scaenicos.

Nolite sinere per uos artem musicam

recidere ad paucos: facite ut uostra auctoritas

meae auctoritati fautrix adiutrixque sit.

Si numquam auare pretium statui arti meae

et eum asse quaestum in animum induxi maxumum

quam maxume seruire uostris commodis,

sinite impetrare me, qui in tutelam meam

studium suom et se in uostram commisit fidem,

ne eum circumuentum inique iniqui inrideant.

Mea causa causam accipite et date silentium,

ut lubeat scribere aliis mihique ut discere

nouas expediat posthac pretio emptas meo.

ACTVS I

PHILOTIS SYRA

PH. Per pol quam paucos reperias meretricibus

fidelis euenire amatores, Syra.

Vel hic Pamphilus iurabat quotiens Bacchidi,

quam sancte, uti quiuis facile posset credere,

numquam illa uiua ducturum uxorem domum!

Em duxit. SY. Ergo propterea te sedulo

et moneo et hortor ne quoiusquam misereat,

quin spolies mutiles laceres quemque nacta sis.

PH. Vtine eximium neminem habeam? SY. Neminem:

nam nemo illorum quisquam, scito, ad te uenit

quin ita paret sese abs te ut blanditiis suis

quam minimo pretio suam uoluptatem expleat.

Hiscin tu amabo non contra insidiabere?

PH. Tamen pol eandem iniuriumst esse omnibus.

SY. Iniurium autem est ulcisci aduorsarios,

aut qua uia te captent eadem ipsos capi?

Eheu me miseram, quor non aut istaec mihi

aetas et formast aut tibi haec sententia?

PARMENO PHILOTIS SYRA

PA. Senex si quaeret me, modo isse dicito

ad portum percontatum aduentum Pamphili.

Audin quid dicam, Scirte? Si quaeret me, uti

tum dicas; si non quaeret, nullu' dixeris,

alias ut uti possim causa hac integra.

Sed uideon ego Philotium? Vnde haec aduenit?

Philoti', salue multum. PH. O salue, Parmeno.

SY. Salue mecastor, Parmeno. PA. Et tu edepol, Syra.

Dic mi, ubi, Philoti', te oblectasti tam diu?

PH. Minime equidem me oblectaui, quae cum milite

Corinthum hinc sum profecta inhumanissimo:

biennium ibi perpetuom misera illum tuli.

PH. Edepol te desiderium Athenarum arbitror,

Philotium, cepisse saepe et te tuom

consilium contempsisse. PH. Non dici potest

quam cupida eram huc redeundi, abeundi a milite

uosque hic uidendi, antiqua ut consuetudine

agitarem inter uos libere conuiuium.

Nam illi haud licebat nisi praefinito loqui

quae illi placerent. PA. Haud opinor commode

finem statuisse orationi militem.

PH. Sed quid hoc negotist? Modo quae narrauit mihi

hic intu' Bacchi'? Quod ego numquam credidi

fore, ut ille hac uiua posset animum inducere

uxorem habere. PH. Habere autem? PH. Eho tu, an non habet?

PA. Habet, sed firmae haec uereor ut sint nuptiae.

PH. Ita di deaeque faxint, si in rem est Bacchidis.

sed qui istuc credam ita esse dic mihi, Parmeno.

PA. Non est opus prolato hoc: percontarier

desiste. PH. Nempe ea causa ut ne id fiat palam?

Ita me di amabunt, haud propterea te rogo,

uti hoc proferam, sed fit tacita mecum gaudeam.

PA. Numquam tam dices commode ut tergum meum

tuam in fidem committam. PH. Ah noli, Parmeno:

quasi tu non multo malis narrare hoc mihi

quam ego quae percontor scire. PA. (Vera haec praedicat

et illud mihi uitiumst maxumum). Si mihi fidem

das te tacituram, dicam. PH. Ad ingenium redis.

fidem do: loquere. PA. Ausculta. PH. Istic sum. PA. Hanc Bacchidem

amabat ut quom maxume tum Pamphilus

quom pater uxorem ut ducat orare occipit

et haec communia omnium quae sunt patrum,

sese senem esse dicere, illum autem unicum

praesidium uelle se senectuti suae.

Ill' primo se negare; sed postquam acrius

pater instat, fecit animi ut incertus foret

pudorin anne amori obsequeretur magis.

Tundendo atque odio denique effecit senex:

despondit ei gnatam huius uicini proxumi.

Vsque illud uisum est Pamphilo ne utiquam graue

donec iam in ipsis nuptiis, postquam uidet

paratas nec moram ullam quin ducat dari,

ibi demum ita aegre tulit ut ipsam Bacchidem,

si adesset, credo ibi eiu' commiseresceret.

Vbiquomque datum erat spatium solitudinis

ut conloqui mecum una posset: "Parmeno,

perii, quid ego egi! In quod me conieci malum!

Non potero ferre hoc, Parmeno: perii miser".

PH. At te di deaeque perduint cum istoc odio, Lache!

PA. Vt ad pauca redeam, uxorem deducit domum.

Nocte illa prima uirginem non attigit;

quae consecutast nox eam, nihilo magis.

PH. Quid ais? Cum uirgine una adulescens cubuerit

plus potu', sese illa abstinere ut potuerit?

Non ueri simile dici' neque uerum arbitror.

PA. Credo ita uideri tibi. Nam nemo ad te uenit

nisi cupiens tui; ille inuitus illam duxerat.

PH. Quid deinde fit? PA. Diebu' sane pauculis

post Pamphilus me solum seducit foras

narratque ut uirgo ab se integra etiam tum siet,

seque ante quam eam uxorem duxisset domum,

sperasse eas tolerare posse nuptias.

"Sed quam decrerim me non posse diutius

habere, eam ludibrio haberi, Parmeno,

quin integram itidem reddam, ut accepi ab suis,

neque honestum mihi neque utile ipsi uirginist".

PH. Pium ac pudicum ingenium narras Pamphili.

PA. "Hoc ego proferre incommodum mi esse arbitror;

reddi patri autem, quoi tu nil dicas uiti,

superbumst. Sed illam spero, ubi hoc cognouerit

non posse se mecum esse, abituram denique".

PH. Quid interea? Ibatne ad Bacchidem? PA. Cotidie.

Sed ut fit, postquam hunc alienum ab sese uidet,

maligna multo et mage procax facta ilico est.

PH. Non edepol mirum. PA. Atque ea res multo maxume

diiunxit illum ab illa, postquam et ipse se

et illam et hanc quae domi erat cognouit satis,

ad exemplum ambarum mores earum existimans.

Haec, ita uti liberali esse ingenio decet,

pudens modesta incommoda atque iniurias

uiri omnis ferre et tegere contumelias.

Hic animu' partim uxori' misericordia

deuinctu', partim uictus huius iniuriis

paullatim elapsust Bacchidi atque huc transtulit

amorem, postquam par ingenium nactus est.

Interea in Imbro moritur cognatus senex

horunc: Ea ad hos redibat lege hereditas.

Eo amantem inuitum Pamphilum extrudit pater.

Reliquit cum matre hic uxorem; nam senex

rus abdidit se, huc raro in urbem commeat.

PH. Quid adhuc habent infirmitatis nuptiae?

PA. Nunc audies. Primo dies complusculos

bene conuenibat sane inter eas. Interim

miris modis odisse coepit Sostratam:

neque lites ullae inter eas, postulatio

numquam. PH. Quid igitur? PA. Siquando ad eam accesserat

confabulatum, fugere e conspectu ilico,

uidere nolle: denique ubi non quit pati,

simulat se ad matrem accersi ad rem diuinam, abit.

Vbi illic dies est compluris, accersi iubet:

dixere causam tum nescioquam. Iterum iubet

nemo remisit. Postquam accersunt saepius,

aegram esse simulant mulierem. Nostra ilico

it uisere ad eam: admisit nemo. Hoc ubi senex

resciuit, heri ea causa rure huc aduenit,

patrem continuo conuenit Philumenae.

Quid egerint inter se nondum etiam scio

nisi sane curaest quorsum euenturum hoc siet.

Habes omnem rem: pergam quo coepi hoc iter.

PH. Et quidem ego; nam constitui cum quodam hospite

me esse illum conuenturam. PA. Di uortant bene

quod agas! PH. Vale. PA. Et tu bene uale, Philotium.

ACTVS II

LACHES SOSTRATA

LA. Pro deum atque hominum fidem, quod hoc genus est, quae haec est coniuratio!

Vtin omnes mulieres eadem aeque studeant nolintque omnia

neque declinatam quicquam ab aliarum ingenio ullam reperias!

Itaque adeo uno animo omnes socrus oderunt nurus.

Viris esse aduorsas aeque studiumst, simili' pertinaciast,

in eodemque omnes mihi uidentur ludo doctae ad malitiam; et

ei ludo, si ullus est, magistram hanc esse sati' certo scio.

SO. Me miseram, quae nunc quam ob rem accuser nescio. LA. Hem

tu nescis? SO. Non, ita me di bene ament, mi Lache,

itaque una inter nos agere aetatem liceat. LA. Di mala prohibeant.

SO. Meque abs te inmerito esse accusatam post modo rescisces. LA. Scio,

te inmerito? An quicquam pro istis factis dignum te dici potest?

Quae me et te et familiam dedecoras, filio luctum paras;

tum autem ex amicis inimici ut sint nobis adfines facis,

qui illum decrerunt dignum suos quoi liberos committerent.

Tu sola exorere quae perturbes haec tua inpudentia.

SO. Egon? LA. Tu inquam, mulier, quae me omnino lapidem, non hominem putas.

An, quia ruri esse crebro soleo, nescire arbitramini

quo quisque pacto hic uitam uostrarum exigat?

Multo melius hic quae fiunt quam illi ubi sum adsidue scio.

Ideo quia, ut uos mihi domi eriti, proinde ego ero fama foris.

Iampridem equidem audiui cepisse odium tui Philumenam,

minimeque adeo mirum, et ne id fecisset mage mirum foret,

sed non credidi adeo ut etiam totam hanc odisset domum:

quod si scissem illa hic maneret potiu', tu hinc isses foras.

At uide quam inmerito aegritudo haec oritur mi abs te, Sostrata:

rus habitatum abii concedens uobis et rei seruiens,

sumptus uostros otiumque ut nostra res posset pati,

meo labori haud parcens praeter aequom atque aetatem meam.

Non te pro his curasse rebu' nequid aegre esset mihi!

SO. Non mea opera neque pol culpa euenit. LA. Immo maxume:

sola hic fuisti: in te omnis haeret culpa sola, Sostrata.

Quae hic erant curares, quom ego uos curis solui ceteris.

Cum puella anum suscepisse inimicitias non pudet?

Illius dices culpa factum? SO. Haud equidem dico, mi Lache.

LA. Gaudeo, ita me di ament, gnati causa; nam de te quidem

sati' scio peccando detrimenti nil fieri potest.

SO. Qui scis an ea causa, mi uir, me odisse adsimulauerit

ut cum matre plus una esset? LA. Quid ais? Non signi hoc sat est,

quod heri nemo uoluit uisentem ad eam te intro admittere?

SO. Enim lassam oppido tum esse aibant: eo ad eam non admissa sum.

LA. Tuos esse ego illi mores morbum mage quam ullam aliam rem arbitror,

et merito adeo; nam uostrarum nullast quin gnatum uelit

ducere uxorem; et quae uobis placitast condicio datur:

ubi duxere inpulsu uostro, uostro inpulsu easdem exigunt.

PHIDIPPVS LACHES SOSTRATA

PH. Etsi scio ego, Philumena, meum ius esse ut te cogam

quae ego imperem facere, ego tamen patrio animo uictu'faciam

ut tibi concedam neque tuae lubidini aduorsabor.

LA. Atque eccum Phidippum optume uideo: hinc iam scibo hoc quid sit.

Phidippe, etsi ego meis me omnibus scio isse adprime obsequentem,

sed non adeo ut mea facilitas corrumpat illorum animos:

quod tu si idem faceres, magis in rem et uostram et nostram id esset.

Nunc uideo in illarum potestate esse te. PH. Heia uero.

LA. Adii te heri de filia: ut ueni, itidem incertum amisti.

Haud ita decet, si perpetuam hanc uis esse adfinitatem,

celare te iras. Siquid est peccatum a nobis profer

aut ea refellendo aut purgando uobis corrigemus

te iudice ipso. Sin east causa retinendi apud uos

quia aegrast, te mihi iniuriam facere arbitror, Phidippe,

si metui' satis ut meae domi curetur diligenter.

At ita me di ament, haud tibi hoc concedo - [etsi] illi pater es

ut tu illam saluam mage uelis quam ego: id adeo gnati causa,

quem ego intellexi illam haud minus quam se ipsum magni facere.

Neque adeo clam me est quam esse eum grauiter laturum credam

hoc si rescierit: eo domum studeo haec priu' quam ille redeat.

PH. Laches, et diligentiam uostram et benignitatem

noui et quae dicis omnia esse ut dicis animum induco,

et te hoc mihi cupio credere: illam ad uos redire studeo

si facere possim uro modo. LA. Quae res te id facere prohibet?

Eho num quid nam accusat uirum? PH. Minime. Nam postquam attendi

magis et ui coepi cogere ut rediret, sancte adiurat

non posse apud uos Pamphilo se absente perdurare.

Aliud fortasse aliis uiti est: ego sum animo leni natus

non possum aduorsari meis. LA. Em Sostrata SO. Heu me miseram!

LA. Certumne est istuc? PH. Nunc quidem ut uidetur: sed num quid uis?

Nam est quod me transire ad forum iam oportet. LA. Eo tecum una.

SOSTRATA

Edepol ne nos sumus inique aeque omnes inuisae uiris

propter paucas, quae omnes faciunt dignae ut uideamur malo.

Nam ita me di ament, quod me accusat nunc uir, sum extra noxiam.

Sed non facile est expurgatu: ita animum induxerunt socrus

omnis esse iniquas: haud pol mequidem; nam numquam secus

habui illam ac si ex me esset gnata, nec qui hoc mi eueniat scio;

nisi pol filium multimodis iam exspecto ut redeat domum.

ACTVS III

PAMPHILVS PARMENO (MYRRINA)

PAM. Nemini plura acerba credo esse ex amore homini umquam oblata

quam mi. Heu me infelicem, hancin ego uitam parsi perdere!

Hacin causa ego eram tanto opere cupidu' redeundi domum! Hui

quanto fuerat praestabilius ubiuis gentium agere aetatem

quam huc redire atque haec ita esse miserum me resciscere!

Nam nos omnes quibus est alicunde aliquis obiectus labos,

omne quod est interea tempu' priu' quam id rescitumst lucrost.

PAR. Ac sic citiu' qui te expedias his aerumnis reperias:

si non rediisses, haec irae factae essent multo ampliores.

Sed nunc aduentum tuom ambas, Pamphile, scio reuerituras:

rem cognosces, iram expedies, rursum in gratiam restitues.

Leuia sunt quae tu pergrauia esse in animum induxti tuom.

PAM. Quid consolare me? An quisquam usquam gentiumst aeque miser?

Priu' quam hanc uxorem duxi habebam alibi animum amori deditum

tamen numquam ausu' sum recusare eam quam mi obtrudit pater:

iam in hac re, ut taceam, quoiuis facile scitust quam fuerim miser.

Vix me illim abstraxi atque inpeditum in ea expediui animum meum,

uixque huc contuleram: em noua res ortast porro ab hac quae me abstrahat.

Tum matrem ex ea re me aut uxorem in culpa inuenturum arbitror;

quod quom ita asse inuenero, quid restat nisi porro ut fiam miser?

Nam matri' ferre iniurias me, Parmeno, pietas iubet;

tum uxori obnoxius sum: ita olim suo me ingenio pertulit,

tot meas iniurias quae numquam in ullo patefecit loco.

Sed magnum nescioquid necessest euenisse, Parmeno,

unde ira inter eas intercessit quae tam permansit diu.

PAR. Haud quidem hercle: paruom; si uis uero ueram rationem exsequi,

non maxumas quae maxumae sunt interdum irae iniurias

faciunt; nam saepe est quibus in rebus aliu' ne iratus quidem est,

quom de eadem causast iracundu' factus inimicissimus.

Pueri inter sese quam pro leuibu' noxiis iras gerunt

quapropter? Quia enim qui eos gubernat animus eum infirmum gerunt.

Itidem illae mulieres sunt ferme ut pueri leui sententia:

fortasse unum aliquod uerbum inter eas iam hanc conciuisse.

PAM. Abi, Parmeno, intro ac me uenisse nuntia. PAR. Hem quid hoc est? PAM. Tace.

Trepidari sentio et cursari rursum prorsum. PAR. Agedum, ad fores

accedo propius. Em sensistin? PAM. Noli fabularier.

Pro Iuppiter, clamorem audiui. PAR. Tute loqueris, me uetas.

(MY. Intus) tace obsecro, mea gnata. PAM. Matri' uox uisast Philumenae.

Nullus sum. PAR. Quidum? PAM. Perii. PAR. Quam ob rem? PAM. Nescioquod magnum malum

profecto, Parmeno, me celant. PAR. Vxorem Philumenam

pauitare nescioquid dixerunt: id si forte est nescio.

PAM. Interii; quor mihi id non dixti? PAR. Quia non poteram una omnia.

PAM. Quid morbi est? PAR. Nescio. PAM. Quid? Nemon medicum adduxit? PAR. Nescio.

PAM. Cesso hinc ire intro ut hoc quam primum quidquid est certo sciam?

Quonam modo, Philumena mea, nunc te offendam adfectam?

nam si periclum ullum in te inest, perisse me una haud dubiumst.

PAR. Non usu' factost mihi nunc hunc intro sequi;

nam inuisos omnis nos esse illis sentio:

heri nemo uoluit Sostratam intro admittere.

Si forte morbus amplior factus siet

(quod sane nolim, maxume eri causa mei),

seruom ilico introisse dicent Sostratae,

aliquid tulisse comminiscentur mali

capiti atque aetati illorum morbu' qui auctu' sit

era in crimen ueniet, ego uero in magnum malum.

SOSTRATA PARMENO PAMPHILVS

SO. Nescioquid iamdudum audio hic tumultuari misera:

male metuo ne Philumenae mage morbus adgrauescat:

quod te, Aesculapi, et te, Salus, nequid sit huius oro.

Nunc ad eam uisam. PAR. Heus Sostrata. SO. Hem. PAR. Iterum istinc excludere.

SO. Ehem Parmeno, tun hic eras? Perii, quid faciam misera?

Non uisam uxorem Pamphili, quom in proxumo hic sit aegra?

PAR. Non uisas? Ne mittas quidem uisendi causa quemquam.

Nam qui amat quoi odio ipsus est, bis facere stulte duco:

laborem inanem ipsus capit et illi molestiam adfert.

Tum filius tuos intro iit uidere, ut uenit, quid agat.

SO. Quid ais? An uenit Pamphilus? PAR. Venit. SO. Dis gratiam habeo.

Hem istoc uerbo animu' mihi redit et cura ex corde excessit.

PAR. Iam ea te causa maxume nunc hoc intro ire nolo;

nam si remittent quidpiam Philumenae dolores,

omnem rem narrabit, scio, continuo sola soli

quae inter uos interuenerit, unde ortumst initium irae.

Atque eccum uideo ipsum egredi: quam tristist! SO. O mi gnate!

PAM. Mea mater, salue. SO. Gaudeo uenisse saluom. Saluan

Philumenast? PAM. Meliusculast. SO. Vtinam istuc ita di faxint!

Quid tu igitur lacrumas? Aut quid es tam tristi'? PAM. Recte, mater.

SO. Quid fuit tumulti? Dic mihi: an dolor repente inuasit?

PAM. Ita factumst. SO. Quid morbi est? PAM. Febris. SO. Cotidiana? PAM. Ita aiunt.

I sodes intro, consequar iam te, mea mater. SO. Fiat.

PAM. Tu pueris curre, Parmeno, obuiam atque is onera adiuta.

PAR. Quid? Non sciunt ipsi uiam domum qua ueniant? PAM. Cessas?

PAMPHILVS

Nequeo mearum rerum initium ullum inuenire idoneum

unde exordiar narrare quae necopinanti accidunt;

partim quae perspexi hisce oculis, partim quae accepi auribus:

qua me propter exanimatum citius eduxi foras.

Nam modo intro me ut corripui timidus, alio suspicans

morbo me uisurum adfectam ac sensi esse uxorem: ei mihi!

Postquam me aspexere ancillae aduenisse, ilico omnes simul

laetae exclamant "uenit", id quod me repente aspexerant.

Sed continuo uoltum earum sensi inmutari omnium,

quia tam incommode illic fors obtulerat aduentum meum.

Vna illarum interea propere praecucurrit nuntians

me uenisse: ego eius uidendi cupidu' recta consequor.

Postquam intro adueni, extemplo eiu' morbum cognoui miser;

nam neque ut celari posset tempu' spatium ullum dabat

neque uoce alia ac res monebat ipsa poterat conqueri.

Postquam aspexi, "o facinus indignum" inquam et corripui ilico

me inde lacrumans, incredibili re atque atroci percitus.

Mater consequitur: iam ut limen exirem, ad genua accidit

lacrumans misera: miseritumst. Profecto hoc sic est, ut puto:

omnibu' nobis ut res dant sese ita magni atque humiles

hanc habere orationem mecum principio institit

"o mi Pamphile, abs te quam ob rem haec abierit causam uides;

nam uitiumst oblatum uirgini olim a nescioquo inprobo.

Nunc huc confugit te atque alios partum ut celaret suom".

Sed quom orata huiu' reminiscor nequeo quin lacrumem miser.

"quaeque fors fortunast" inquit "nobis quae te hodie obtulit,

per eam te obsecramus ambae, si ius si fas est, uti

aduorsa eiu' per te tecta tacitaque apud omnis sient.

Si umquam erga te animo esse amico sensisti eam, mi Pamphile,

sine labore hanc gratiam te uti sibi des pro' illa nunc rogat.

Ceterum de redducenda id facias quod in rem sit tuam.

Parturire eam nec grauidam esse ex te solus consciu's:

nam aiunt tecum post duobu' concubuisse [eam] mensibus.

Tum, postquam ad te uenit, mensis agitur hic iam septimus:

quod te scire ipsa indicat res. Nunc si potis est, Pamphile,

maxume uolo doque operam ut clam partus eueniat patrem

atque adeo omnis. Sed si id fieri non potest quin sentiant,

dicam abortum esse: scio nemini aliter suspectum fore

quin, quod ueri similest, ex te recte eum natum putent.

Continuo exponetur: hic tibi nil est quicquam incommodi,

et illi miserae indigne factam iniuriam contexeris".

Pollicitus sum et seruare in eo certumst quod dixi fidem.

Nam de redducenda, id uero ne utiquam honestum esse arbitror

nec faciam, etsi amor me grauiter consuetudoque eius tenet.

Lacrumo quae posthac futurast uita quom in mentem uenit

solitudoque. O fortuna, ut numquam perpetuo's data!

Sed iam prior amor me ad hanc rem exercitatum reddidit,

quem ego tum consilio missum feci: idem [nunc] huc operam dabo.

Adest Parmeno cum pueris: hunc minimest opus

in hac re adesse; nam olim soli credidi

ea me abstinuisse in principio quom datast.

Vereor, si clamorem eius hic crebro exaudiat,

ne parturire intellegat. Aliquo mihist

hinc ablegandu' dum parit Philumena.

PARMENO SOSIA PAMPHILVS

PAR. Ain tu tibi hoc incommodum euenisse iter?

SO. Non hercle uerbis, Parmeno, dici potest

tantum quam re ipsa nauigare incommodumst.

PAR. Itan est? SO. O fortunate, nescis quid mali

praeterieris qui numquam es ingressus mare.

Nam alias ut mittam miserias, unam hanc uide:

dies triginta aut plus eo in naui fui

quom interea semper mortem exspectabam miser;

ita usque aduorsa tempestate usi sumus.

PAR. Odiosum. SO. Haud clam me est. Denique hercle aufugerim

potius quam redeam, si eo mihi redeundum sciam.

PAR. Olim quidem te causae inpellebant leues,

quod nunc minitare facere, ut faceres, Sosia.

Sed Pamphilum ipsum uideo stare ante ostium:

ite intro; ego hunc adibo, siquid me uelit.

Ere, etiam tu hic stas? PAM. Et quidem te exspecto. PAR. Quid est?

PAM. In arcem transcurso opus est. PAR. Quoi homini? PAM. Tibi.

PAR. In arcem? Quid eo? PAM. Callidemidem hospitem

Myconium, qui mecum una uectust, conueni.

PAR. Perii. Vouisse hunc dicam, si saluos domum

redisset umquam, ut me ambulando rumperet?

PAM. Quid cessas? PAR. Quid uis dicam? An conueniam, modo?

PAM. Immo quod constitui me hodie conuenturum eum,

non posse, ne me frustra illi exspectet. Vola.

PAR. At non noui homini' faciem. PAM. At faciam ut noueris:

magnu' rubicundu' crispu' crassu' caesius

cadauerosa facie. PAR. Di illum perduint!

Quid si non ueniet? Maneamne usque ad uesperum?

PAM. Maneto: curre. PAR. Non queo: ita defessu' sum.

PAM. Ille abiit. Quid agam infelix? Prorsus nescio

quo pacto hoc celem quod me orauit Myrrina,

suae gnatae partum; nam me miseret mulieris.

Quod potero faciam, tamen ut pietatem colam

nam me parenti potiu' quam amori obsequi

oportet. Attat eccum Phidippum et patrem

uideo: horsum pergunt. Quid dicam hisce incertu' sum.

LACHES PHIDIPPVS PAMPHILVS

LA. Dixtin dudum illam dixisse se exspectare filium?

PH. Factum. LA. Venisse aiunt: redeat. PA. Causam quam dicam patri

quam ob rem non redducam nescio. LA. Quem ego hic audiui loqui?

PA. Certum offirmare est uiam me quam decreui persequi.

LA. Ipsus est de quo hoc agebam tecum. PA. Salue, mi pater.

LA. Pate mi, salue. PH. Bene factum te aduenisse, Pamphile;

atque adeo, id quod maxumumst, saluom atque ualidum. PA. Creditur.

LA. Aduenis modo? PA. Admodum. LA. Cedo, quid reliquit Phania

consobrinu' noster? PA. Sane hercle homo uoluptati obsequens

fuit dum uixit; et qui sic sunt haud multum heredem iuuant,

sibi uero hane laudem relinquont "uixit, dum uixit, bene".

LA. Tum tu igitur nil attulisti plus una hac sententia?

PA. Quidquid est id quod reliquit, profuit. LA. Immo obfuit;

nam illum uiuom et saluom uellem. PH. Inpune optare istuc licet:

ill' reuiuescet iam numquam; et tamen utrum malis scio.

LA. Heri Philumenam ad se accersi hic iussit dic iussisse te.

PH. noli fodere. Iussi. LA. Sed eam iam remittet. PH. Scilicet.

PA. Omnem rem scio ut sit gesta: adueniens audiui modo.

LA. At istos inuidos di perdant qui haec lubenter nuntiant.

PA. Ego me scio cauisse ne ulla merito contumelia

fieri a uobis posset; idque si nunc memorare hic uelim

quam fideli animo et benigno in illam et clementi fui,

uere possum, ni te ex ipsa haec mage uelim resciscere;

namque eo pacto maxume apud te meo erit ingenio fides,

quom illa, quae nunc in me iniquast, aequa de me dixerit

neque mea culpa hoc discidium euenisse, id testor deos.

Sed quando sese esse indignam deputat matri meae

quae concedat cuiusque mores toleret sua modestia,

neque alio pacto componi potist inter eas gratia,

segreganda aut mater a me est, Phidippe, aut Philumena.

Nunc me pietas matri' potiu' commodum suadet sequi

LA. Pamphile, haud inuito ad auris sermo mi accessit tuos,

quom te postputasse omnis res prae parente intellego;

uerum uide ne inpulsus ira praue insistas, Pamphile.

PA. Quibus iris pulsu' nunc in illam iniquo' sim

quae numquam quicquam erga me commeritast, pater,

quod nouem, et saepe quod uellem meritam scio?

Amoque et laudo et uehementer desidero;

nam fuisse erga me miro ingenio expertu' sum;

illique exopto ut relicuam uitam exigat

cum eo uiro me qui sit fortunatior,

quandoquidem illam a me distrahit necessitas.

PH. Tibi id in manust ne fiat. LA. Si sanus sies:

iube illam redire. PA. Non est consilium, pater:

matris seruibo commodis. LA. Quo abis? Mane

mane, inquam: quo abis? - PH. Quae haec est pertinacia?

LA. Dixin, Phidippe, hanc rem aegre laturum esse eum?

Quam ob rem te orabam filiam ut remitteres.

PH. Non credidi edepol adeo inhumanum fore.

Eo ita nunc is sibi me supplicaturum putat?

Si est ut uelit redducere uxorem, licet;

sin aliost animo, renumeret dotem huc, eat.

LA. Ecce autem tu quoque proterue iracundus es!

PH. Percontumax redisti huc nobis, Pamphile!

LA. Decedet iam ira haec, etsi merito iratus est.

PH. Quia paullum uobis accessit pecuniae,

sublati animi sunt. LA. Etiam mecum litigas?

PH. Deliberet renuntietque hodie mihi

uelitne an non, ut alii, si huic non est, siet.

LA. Phidippe, adis, audi paucis. - Abiit. Quid mea?

Postremo inter se transigant ipsi ut lubet,

quando nec gnatu' neque hic mi quicquam obtemperant,

quae dico parui pendunt. Porto hoc iurgium

ad uxorem quoius haec fiunt consilio omnia,

atque in eam hoc omne quod mihi aegrest euomam.

HECYRA - ACTVS IV - I

I. MYRRINA PHIDIPPVS

MY. Perii, quid agam? Quo me uortam? Quid uiro meo respondebo

misera ? Nam audiuisse uocem pueri uisust uagientis;

ita corripuit derepente tacitu' sese ad filiam.

Quod si rescierit peperisse eam,

id qua causa clam me habuisse dicam non edepol scio.

Sed ostium concrepuit. Credo ipsum exire ad me: nulla sum.

PH. Vxor ubi me ad filiam ire sensit, se duxit foras:

atque eccam: uideo. Quid ais, Myrrina? Heus tibi dico. MY. Mihine, uir?

PH. Vir ego tuo' sim? Tu uirum me aut hominem deputas adeo esse?

Nam si utrumuis horum, mulier, umquam tibi uisus forem,

non sic ludibrio tuis factis habitus essem. MY. Quibus? PH. At rogitas?

Peperit filia: hem taces? Ex qui? MY. Istuc patrem rogare est aequom.

Perii! Ex quo censes nisi ex illo quoi datast nuptum obsecro?

PH. Credo: neque adeo arbitrari patris est aliter. Sed demiror

quid sit quam ob rem hunc tanto opere omnis nos celare uolueris

partum, praesertim quom et recte et tempore suo pepererit.

Adeon peruicaci esse animo ut puerum praeoptares perire,

ex quo firmiorem inter nos fore amicitiam posthac scires,

potiu' quam aduorsum animi tui lubidinem esset cum illo nupta!

Ego etiam illorum esse hanc culpam credidi, quae test penes.

MY. Misera sum. PH. Vtinam sciam ita esse istuc! Sed nunc mi in mentem uenit

de hac re quod locuta es olim, quom illum generum cepimus:

nam negabas nuptam posse filiam tuam te pati

cum eo qui meretricem amaret, qui pernoctaret foris.

MY. (Quamuis causam hunc suspicari quam ipsam ueram mauolo).

PH. Multo priu, sciui quam tu illum habere amicam, Myrrina;

uerum id uitium numquam decreui esse ego adulescentiae;

nam id [omnibus] innatumst. At pol iam aderit se Quoque etiam quom oderit.

Sed ut olim te ostendisti, eadem esse nil cessauisti usque adhuc

ut filiam ab eo abduceres neu quod ego egissem esset ratum.

Id nunc res indicium haec facit quo pacto factum uolueris.

MY. Adeon me esse peruicacem censes, quoi mater siem,

ut eo essem animo, si ex usu esset nostro hoc matrimonium?

PH. Tun prospicere aut iudicare. Nostram in rem quod sit potes?

Audisti ex aliquo fortasse qui uidisse eum diceret

exeuntem aut intro euntem ad amicam. Quid tum postea?

Si modeste ac raro haec fecit, nonne ea dissimulare nos

magis humanumst quam dare operam id scire qui nos oderit?

Nam si is posset ab ea sese derepente auellere

quicum tot consuesset annos, non eum hominem ducerem

nec uirum sati' firmum gnatae. MY. Mitte adulescentem obsecro

et quae me peccasse ais. Abi, sol' solum conueni,

roga uelitne uxorem an non: si est ut dicat uelle se,

redde; sin est autem ut nolit, recte ego consului meae.

PH. Siquidem ille ipse non uolt et tu sensti in eo esse, Myrrina,

peccatum, aderam quoius consilio fuerat ea par prospici.

Quam ob rem incendor ira esse ausam facere haec te iniussu meo.

Interdico ne extulisse extra aedis puerum usquam uelis.

Sed ego stultior meis dictis parere hanc qui postulem.

Ibo intro atque edicam seruis nequoquam ecferri sinant.

MY. Nullam pol credo mulierem me miseriorem uiuere:

nam ut hic laturus hoc sit, si ipsam rem ut siet resciuerit,

non edepol clam me est, quom hoc quod leuiust tam animo irato tulit;

nec qua uia sententia eiu' possit mutari scio.

Hoc mi unum ex plurumis miseriis relicuom fuerat malum,

si puerum ut tollam cogit, quoius nos qui sit nescimus pater.

Nam quom compressast gnata, forma in tenebris nosci non quitast,

neque detractum ei tum quicquamst qui posset post nosci qui siet;

ipse eripuit ui, in digito quem habuit, uirgini abiens anulum.

Simul uereor Pamphilum ne orata nostra nequeat diutius

celare, quom sciet alienum puerum tolli pro suo.

SOSTRATA PAMPHILVS (LACHES)

SO. Non clam me est, gnate mi, tibi me esse suspectam, uxorem tuam

propter meos mores hinc abisse, etsi ea dissimulas sedulo.

Verum ita me di ament itaque optingant ex te quae exoptem mihi ut

numquam sciens commerui merito ut caperet odium illam mei.

Teque ante quod me amare rebar, ei rei firmasti fidem;

nam mi intu' tuo' pater narrauit modo quo pacto me habueris

praepositam amori tuo: nunc tibi me certumst contra gratiam

referre ut apud me praemium esse positum pietati scias.

Mi Pamphile, hoc et uobis et meae commodum famae arbitror:

ego rus abituram hinc cum tuo me esse certo decreui patre,

ne mea praesentia obstet neu causa ulla restet relicua

quin tua Philumena ad te redeat. PA. Quaeso quid istuc consilist?

Illius stultitia uicta ex urbe tu rus habitatum migres?

Haud facies, neque sinam ut qui nobis, mater, male dictum uelit,

mea pertinacia esse dicat factum, haud tua modestia.

Tum tuas amicas te et cognatas deserere et festos dies

mea causa nolo. SO. Nil pol iam istaec mihi res uoluptatis ferunt

dum aetati' tempu' tulit, perfuncta sati' sum: satias iam tenet

studiorum istorum. Haec mihi nunc curast maxuma ut nequoi mea

longinquitas aetatis obstet mortemue exspectet meam.

Hic uideo me esse inuisam inmerito: tempust me concedere.

Sic optume, ut ego opinor, omnis causas praecidam omnibus:

et me hac suspicione exsoluam et illis morem gessero.

Sine me obsecro hoc effugere uolgu' quod male audit mulierum.

PA. Quam fortunatu' ceteris sum rebus, absque una hac foret,

hanc matrem habens talem, illam autem uxorem! SO. Obsecro, mi Pamphile,

non tute incommodam rem, ut quaeque est, in animum induces pati?

Si cetera ita sunt ut uis itaque uti esse ego illa existumo,

mi gnate, da ueniam hanc mihi, redduc illam. PA. Vae misero mihi!

SO. Et mihi quidem; nam haec res non minu' me male habet quam te, gnate mi.

LACHES SOSTRATA PAMPHILVS

LA. Quem cum istoc sermonem habueris procul hinc stans accepi, uxor.

Istuc est sapere, qui ubiquomque opu' sit animum possis flectere;

quod sit faciundum fortasse post, idem hoc nunc si feceris.

SO. Fors fuat pol. LA. Abi rus ergo hinc: ibi ego te et tu me feres.

SO. Spero ecastor. LA. I ergo intro et compone quae tecum simul

ferantur: dixi. SO. Ita ut iubes faciam. - PA. Pater.

LA. Quid uis, Pamphile? PA. Hinc abire matrem? Minime. LA. Quid ita istuc uis?

PA. Quia de uxore incertu' sum etiam quid sim facturus. LA. Quid est ?

Quid uis facere nisi redducere? PA. Equidem cupio et uix contineor;

sed non minuam meum consilium: ex usu quod est id persequar:

credo ea gratia concordes [magis], si non redducam, fore.

LA. Nescias: uerum id tua refert nil utrum illaec fecerint

quando haec aberit. Odiosa haec est aetas adulescentulis.

E medio aequom excedere est: postremo nos iam fabulae

sumu', Pamphile, "senex atque anus".

Sed uideo Phidippum egredi per tempus: accedamus.

PHIDIPPVS LACHES PAMPHILVS

PH. Tibi quoque edepol sum iratus, Philumena,

grauiter quidem; nam hercle factumst abs te turpiter.

Etsi tibi causast de hac re: mater te inpulit.

Huic uero nullast. LA. Opportune te mihi,

Phidippe, in ipso tempore ostendis. PH. Quid est?

PA. Quid respondebo his? Aut quo pacto hoc aperiam?

LA. dic filiae rus concessurum hinc Sostratam,

ne reuereatur minu' iam quo redeat domum. PH. Ah

nullam de his rebu' culpam commeruit tua:

a Myrrina haec sunt mea uxore exorta omnia.

PA. Mutatio fit. PH. Ea nos perturbat, Lache.

PA. Dum ne redducam, turbent porro quam uelint.

PH. Ego, Pamphile, esse inter nos, si fieri potest,

adfinitatem hanc sane perpetuam uolo;

sin est ut aliter tua siet sententia,

accipias puerum. PA. Sensit peperisse: occidi.

LA. Puerum? Quem puerum? PH. Natus est nobis nepos.

Nam abducta a uobis praegnas fuerat filia,

neque fuisse praegnatem umquam ante hunc sciui diem.

LA. Bene, ita me di ament, nuntias, et gaudeo

natum, tibi illam saluam. Sed quid mulieris

uxorem habes aut quibu' moratam moribus?

Nosne hoc celatos tam diu! Nequeo satis

quam hoc mihi uidetur factum praue proloqui.

PH. Non tibi illud factum minu' placet quam mihi, Lache.

PA. Etiamsi dudum fuerat ambiguom hoc mihi,

nunc non est quom eam sequitur alienus puer.

LP. Nulla tibi, Pamphile, hic iam consultatiost.

PA. Perii. LA. Hunc uidere saepe optabamus diem

quom ex te esset aliqui' qui te appellaret patrem.

Euenit: habeo gratiam dis. PA. Nullu' sum.

LA. Redduc uxorem ac noli aduorsari mihi.

PA. Pater, si ex mi illa liberos uellet sibi

aut sese mecum nuptam, sati' certo scio,

non clam me haberet quae celasse intellego.

Nunc quom eius alienum esse animum a me sentiam

(nec conuenturum inter nos posthac arbitror),

quam ob rem redducam? LA. Mater quod suasit sua

adulescens mulier fecit. Mirandum id siet?

Censen te posse reperire ullam mulierem

quae careat culpa? An quia non delincunt uiri?

PH. Vosmet uidete iam, Lache et tu Pamphile,

remissan opu' sit uobis redductan domum.

Vxor quid faciat in manu non est mea

neutra in re uobis difficultas a me erit.

Sed quid faciemu' puero? LA. Ridicule rogas:

quidquid futurumst, huic suom reddas scilicet

ut alamu' nostrum. PA. Quem ipse neglexit pater,

ego alam? LA. Quid dixti? Eho in non alemu', Pamphile?

Prodemu' quaeso potiu'? Quae haec amentiast?

Enimuero prorsu' iam tacere non queo;

nam cogis ea quae nolo ut praesente hoc loquar.

Ignarum censes tuarum lacrumarum esse me

aut quid sit id quod sollicitare ad hunc modum?

Primum hanc ubi dixti causam, te propter tuam

matrem non posse habere hanc uxorem domi,

pollicitast ea se concessuram ex aedibus.

Nunc postquam ademptam hanc quoque tibi causam uides,

puer quia clam test natu', nactus alteram es.

Erras tui animi si me esse ignarum putas.

Aliquando tandem huc animum ut adiungas tuom.

Quam longum spatium amandi amicam tibi dedi!

Sumptus quos fecisti in eam quam animo aequo tuli!

Egi atque oraui tecum uxorem ut duceres,

tempus dixi esse: inpulsu duxisti meo;

quae tum obsecutu' mihi fecisti ut decuerat.

Nunc animum rursum ad meretricem induxti tuom;

quoi tu obsecutu' facis huic adeo iniuriam.

Nam in eandem uitam te reuolutum denuo

uideo esse. PA. Mene? LA. Te ipsum: et facis iniuriam;

confingi' falsas causas ad discordiam,

ut cum illa uiuas, testem hanc quom abs te amoueris.

Sensitque adeo uxor; nam ei causa alia quae fuit

quam ob rem abs te abiret? PH. Plane hic diuinat: nam id est.

PA. Dabo iusiurandum nil esse istorum mihi. LA. Ah

redduc uxorem aut quam ob rem non opu' sit cedo.

PA. Non est nunc tempu'. LA. Puerum accipias; nam is quidem

in culpa non est: post de matre uidero.

PA. Omnibu' modis miser sum nec quid agam scio;

tot nunc me rebu' miserum concludit pater.

Abibo hinc, praesens quando promoueo parum.

Nam puerum iniussu credo non tollent meo,

praesertim in ea re quom sit mi adiutrix socrus.

LP. fugis? Hem, nec quicquam certi respondes mihi?

Num tibi uidetur esse apud sese? Sine:

puerum, Phidippe, mihi cedo: ego alam. PH. maxume.

Non mirum fecit uxor si hoc aegre tulit:

amarae mulieres sunt, non facile haec ferunt.

Propterea haec irast; nam ipsa narrauit mihi

id ego hoc praesente tibi nolueram dicere,

neque illi credebam primo: nunc uerum palamst.

Nam omnino abhorrere animum huic uideo a nuptiis.

LA. Quid ergo agam, Phidippe? Quid das consili?

PH. Quid agas? Meretricem hanc primum adeundam censeo:

oremus accusemu' grauiu' denique

minitemur si cum illo habuerit rem postea.

LA. Faciam ut mones. Eho puere, curre ad Bacchidem hanc

uicinam nostram: huc euoca uerbis meis.

Et te oro porro in hac re adiutor sis mihi. PH. Ah

iamdudum dixi idemque nunc dico, Lache:

manere adfinitatem hanc inter nos uolo,

si ullo modo est ut possit: quod spero fore.

Sed uin adesse me una dum istam conuenis?

LA. Immo uero abi, aliquam puero nutricem para.

ACTVS V

BACCHIS LACHES

BA. Non hoc de nihilost quod Laches me nunc conuentam esse expetit;

nec pol me multum fallit quin quod suspicor sit quod uelit.

LA. Videndumst ne minu' propter iram hanc impetrem quam possiem,

aut nequid faciam plus quod post me minu' fecisse satiu' sit. Adgrediar. Bacchi, salue.

BA. Salue, Lache. LA. Credo edepol te non nil mirari, Bacchis,

quid sit quapropter te huc foras puerum euocare iussi.

BA. Ego pol quoque etiam timida sum quom uenit mi in mentem quae sim,

ne nomen mihi quaesti obsiet; nam mores facile tutor.

LA. Si uera dici' nil tibist a me pericli, mulier;

nam iam aetate ea sum ut non siet peccato mi ignosci aequom:

quo magis omnis res cautius ne temere faciam adcuro.

Nam si id facis facturaue es bonas quod par est facere,

inscitum offerre iniuriam tibi inmerenti iniquom est.

BA. Est magna ecastor gratia de istac re quam tibi habeam;

nam qui post factam iniuriam se expurget parum mi prosit.

Sed quid istuc est? LA. Meum receptas filium ad te Pamphilum. BA. Ah.

LA. Sine dicam: uxorem hanc priu' quam duxit, uostrum amorem pertuli.

Mane: nondum etiam dixi id quod uolui. Hic nunc uxorem habet

quaere alium tibi firmiorem [amicum] dum tibi tempu' consulendi est;

nam neque ille hoc animo erit aetatem neque pol tu eadem istac aetate.

BA. Quis id ait? LA. Socrus. BA. Men? LA. Te ipsam: et filiam abduxit suam,

puerumque ob eam rem clam uoluit, natu' qui est, exstinguere.

BA. Aliud si scirem qui firmare meam apud uos possem fidem

sanctius quam iusiurandum, id pollicerer tibi, Lache,

me segregatum habuisse, uxorem ut duxit, a me Pamphilum.

LA. Lepida es. Sed scin quid uolo potius sodes facias? BA. quid uis? Cedo.

LA. Eas ad mulieres huc intro atque istuc iusiurandum idem

polliceare illis. exple animum is teque hoc crimine expedi.

BA. Faciam quod pol, si esset alia ex hoc quaestu, haud faceret, scio,

ut de tali causa nuptae mulieri se ostenderet.

Sed nolo esse falsa fama gnatum suspectum tuom,

nec leuiorem uobis, quibus est minime aequom, eum uiderier

inmerito; nam meritu' de me est quod queam illi ut commodem.

LA. Facilem beniuolumque lingua tua iam tibi me reddidit:

nam non sunt solae arbitratae haec; ego quoque etiam credidi.

Nunc quam ego te esse praeter nostram opinionem comperi,

fac eadem ut sis porro: nostra utere amicitia ut uoles.

Aliter si facies - reprimam me ne aegre quicquam ex me audias.

Verum hoc moneo unum, qualis sim amicus aut quid possiem

potiu' quam inimicus, periclum facias.

PHIDIPPVS LACHES BACCHIS

PH. Nil apud me tibi defieri patiar, quin quod opu' sit benigne praebeatur.

Sed quom tu satura atque ebria eri', puer ut satur sit facito.

LA. Noster socer, uideo, uenit: puero nutricem adducit.

Phidippe, Bacchis deierat persancte ... PH. Haecin east? LA. Haec est.

PH. Nec pol istae metuont deos neque eas respicere deos opinor.

BA. Ancillas dedo: quolubet cruciatu per me exquire.

Haec res hic agitur: Pamphilo me facere ut redeat uxor

oportet: quod si perficio non paenitet me famae,

solam fecisse id quod aliae meretrices facere fugitant.

LA. Phidippe, nostras mulieres suspectas fuisse falso

nobis in re ipsa inuenimus: porro hanc nunc experiamur.

Nam si compererit crimini tua se uxor credidisse,

missam iram faciet; sin autem est ob eam rem iratu' gnatus

quod peperit uxor clam, id leuest: cito ab eo haec ira abscedet.

Profecto in hac re nil malist quod sit discidio dignum.

PH. Velim quidem hercle. LA. Exquire: adest: quod sati' sit faciet ipsa.

PH. Quid mihi istaec narras? An quia non tute ipse dudum audisti

de hac re animu' meus ut sit, Laches'? Illis modo explete animum.

LA. Quaeso edepol, Bacchi', quod mihi es pollicita tute ut serues.

BA. Ob eam rem uin ego introeam? LA. I, atque exple animum is, coge ut credant.

BA. Eo, etsi scio pol is fore meum conspectum inuisum hodie.

Nam nupta meretrici hostis est, a uiro ubi segregatast.

LA. At haec amicae erunt, ubi quam ob rem adueneris resciscent.

PH. At easdem amicas fore tibi promitto rem ubi cognorint;

nam illas errore et te simul suspicione exsolues.

BA. Perii, pudet Philumenae. me sequimini huc intro ambae.

LA. Quid est quod mihi malim quam quod huic intellego euenire,

ut gratiam ineat sine suo dispendio et mihi prosit?

Nam si est ut haec nunc Pamphilum uere ab se segregarit,

scit sibi nobilitatem ex eo et rem natam et gloriam esse:

referet gratiam ei unaque nos sibi opera amicos iunget.

PARMENO BACCHIS

PA. Edepol ne meam erus esse operam deputat parui preti,

qui ob rem nullam misit frustra ubi totum desedi diem,

Myconium hospitem dum exspecto in arce Callidemidem.

Itaque ineptus hodie dum illi sedeo, ut quisque uenerat,

accedebam: "adulescens, dicdum quaeso mi, es tu Myconius?

"non sum". "At Callidemides"? "Non". "Hospitem ecquem Pamphilum

hic habes"? Omnes negabant: neque eum quemquam esse arbitror.

Denique hercle iam pudebat: abii. Sed quid Bacchidem

ab nostro adfine exeuntem uideo? Quid huic hic est rei?

BA. Parmeno, opportune te offers: propere curre ad Pamphilum.

PA. Quid eo? BA. Dic me orare ut ueniat. PA. Ad te? BA. Immo ad Philumenam.

PA. quid rei est? BA. Tua quod nil refert percontari desinas.

PA. Nil aliud dicam? BA. Etiam: cognosse anulum illum Myrrinam

gnatae suae fuisse quem ipsus olim mi dederat. PA. Scio.

Tantumne est? BA. Tantum: aderit continuo hoc ubi ex te audiuerit.

Sed cessas? PA. Minime equidem; nam hodie mihi potestas haud datast;

ita cursando atque ambulando totum hunc contriui diem.

BACCHIS

Quantam obtuli aduentu meo laetitiam Pamphilo hodie!

Quot commodas res attuli! Quot autem ademi curas!

Gnatum ei restituo, qui paene harunc ipsiusque opera periit;

uxorem, quam numquam est ratus posthac se habiturum, reddo;

qua re suspectu' suo patri et Phidippo fuit, exsolui:

hic adeo his rebus anulus fuit initium inueniundis.

Nam memini abhinc mensis decem fere ad me nocte prima

confugere anhelantem domum sine comite, uini plenum,

cum hoc anulo: extimui ilico: "mi Pamphile", inquam "amabo,

Quid exanimatu's obsecro? Aut unde anulum istum nactu's?

Dic mi". Ille alias res agere se simulare. Postquam id uideo,

nescioquid suspicarier mage coepi, instare ut dicat.

Homo se fatetur ui in uia nescioquam compressisse,

dicitque sese illi anulum, dum luctat, detraxisse.

Eum haec cognouit Myrrina in digito modo me habente

rogat unde sit: narro omnia haec: inde est cognitio facta

Philumenam compressam esse ab eo et filium inde hunc natum.

Haec tot propter me gaudia illi contigisse laetor:

etsi hoc meretrices aliae nolunt; neque enim est in rem nostram

ut quisquam amator nuptiis laetetur. Verum ecastor

numquam animum quaesti gratia ad malas' adducam partis.

Ego dum illo licitumst usa sum benigno et lepido et comi.

Incommode mihi nuptiis euenit, factum fateor:

at pol me fecisse arbitror ne id merito mi eueniret.

Multa ex quo fuerint commoda, eius incommoda aequomst ferre.

PAMPHILVS PARMENO BACCHIS

PAM. Vide, mi Parmeno, etiam sodes ut mi haec certa et clara attuleris,

ne me in breue conicias tempu' gaudio hoc falso frui.

PAR. Visumst. PAM. Certen? PAR. Certe. PAM. Deu' sum si hoc itast. PAR. Verum reperies.

PAM. Manedum sodes: timeo ne aliud credam atque aliud nunties.

PAR. Maneo. PAM. Sic te dixe opinor, inuenisse Myrrinam

Bacchidem anulum suom habere. PAR. Factum. PAM. Eum quem olim ei dedi:

eaque hoc te mihi nuntiare iussit. Itanest factum? PAR. Ita, inquam.

PAM. Quis me est fortunatior uenustati'que adeo plenior?

Egon pro hoc te nuntio qui donem? Qui? Qui? Nescio.

PAR. At ego scio. PAM. Quid? PAR. Nihilo enim;

nam neque in nuntio neque. In me ipso tibi boni quid sit scio.

PAR. Egon qui ab Orco mortuom me reducem in lucem feceris

sinam sine munere a me abire? Ah nimium me ignauom putas.

Sed Bacchidem eccam uideo stare ante ostium:

me exspectat credo: adibo. BA. Salue, Pamphile.

PAM. O Bacchis, o mea Bacchi', seruatrix mea!

BA. Bene factum et uolup est. PAM. Factis ut credam facis;

antiquamque adeo tuam uenustatem obtines

ut uoluptati obitu' sermo aduentu' tuo, quoquomque adueneris,

semper siet. BA. At tu ecastor morem antiquom atque ingenium obtines

ut unus hominum homo te uiuat numquam quisquam blandior.

PAM. Hahahae, tun mihi istuc? BA. Recte amasti, Pamphile, uxorem tuam;

nam numquam ante hunc diem meis oculis eam, quod nossem, uideram:

perliberali' uisast. PAM. Dic uerum. BA. Ita me di ament, Pamphile.

PAM. Dic mi, harunc rerum numquid dixti iam patri? BA. Nil. PAM. Neque opus est

adeo muttito. Placet non fieri hoc itidem ut in comoediis

omnia omnes ubi resciscunt. Hic quos par fuerat resciscere

sciunt; quos non autem aequomst scire neque resciscent neque scient.

BA. Immo etiam qui hoc occultari facilius credas dabo.

Myrrina ita Phidippo dixit iureiurando meo

se fidem habuisse et propterea te sibi purgatum. PAM. Optumest:

speroque hanc rem esse euenturam nobis ex sententia.

PAR. Ere, licetne scire ex te hodie, quid sit quod feci boni?

Aut quid istuc est quod uos agiti'? PAM. Non licet. PAR. Tamen suspicor:

ego hunc ab Orco mortuom quo pacto...! PAM. Nescis, Parmeno,

quantum hodie profueris mihi et ex quanta aerumna extraxeris.

PAR. Immo uero scio, neque [hoc] inprudens feci. PAM. Ego istuc sati' scio. PAR. An

temere quicquam Parmeno praetereat quod facto usu' sit?

PAM. Sequere me intro, Parmeno. PAR. Sequor. Equidem plus hodie boni

feci inprudens quam sciens ante hunc diem umquam. CANTOR. Plaudite!