Ōrdĭŏr ārmă, quĭbūs caēlō sē glōrĭă tōllīt
Aēnĕădūm pătĭtūrquĕ fĕrōx Oēnōtrĭă iūră
Cārthāgō. dā, Mūsă, dĕcūs mĕmŏrārĕ lăbōrūm
āntīquae Hēspĕrĭaē, quāntōsque ād bēllă crĕārīt
ēt quōt Rōmă vĭrōs, sācrī cūm pērfĭdă pāctī
gēns Cādmēă sŭpēr rēgnō cērtāmĭnă mōvīt
quaēsītūmquĕ dĭū, quā tāndēm pōnĕrĕt ārcĕ
tērrārūm Fōrtūnă căpūt. tēr Mārtĕ sĭnīstrō
iūrātūmquĕ Iŏvī foēdūs cōnvēntăquĕ pātrūm
Sīdŏnĭī frēgērĕ dŭcēs, ātque īmpĭŭs ēnsīs
tēr plăcĭtām sŭăsīt tĕmĕrāndō rūmpĕrĕ pācēm.
sēd mĕdĭō fīnēm bēllo ēxcĭdĭūmquĕ vĭcīssīm
mōlītaē gēntēs, prŏpĭūsquĕ fŭērĕ pĕrīclō,
quīs sŭpĕrārĕ dătūm: rĕsĕrāvīt Dārdănŭs ārcēs
dūctŏr Ăgēnŏrĕās, ōbsēssă Pălātĭă vāllō
Poēnōrum, āc mūrīs dēfēndīt Rōmă sălūtēm.
tāntārūm caūsās īrārum ŏdĭūmquĕ pĕrēnnī
sērvātūm stŭdĭo ēt māndātă nĕpōtĭbŭs ārmă
fās ăpĕrīrĕ mĭhī sŭpĕrāsquĕ rĕclūdĕrĕ mēntēs.
iāmque ădĕō māgnī rĕpĕtām prīmōrdĭă mōtūs.
Pŷgmălĭōnēīs quōndām pēr caērŭlă tērrīs
pōllūtūm fŭgĭēns frātērnō crīmĭnĕ rēgnūm
fātālī Dīdō Lĭbўēs āppēllĭtŭr ōraē.
tūm prĕtĭō mērcātă lŏcōs nŏvă moēnĭă pōnīt,
cīngĕrĕ quā sēctō pērmīssūm lītŏră taūrō.
hīc Iūno ānte Ārgōs (sīc crēdĭdĭt āltă vĕtūstās)
ānte Ăgămēmnŏnĭām, grātīssĭmă tēctă, Mўcēnēn
ōptāvīt prŏfŭgīs aētērnām cōndĕrĕ gēntēm.
vērum ŭbĭ māgnam ălĭīs Rōmām căpŭt ūrbĭbŭs āltē
ēxsĕrĕre āc mīssās ĕtĭām trāns aēquŏră clāssēs
tōtūm sīgnă vĭdēt vīctrīcĭă fērrĕ pĕr ōrbēm,
iām prŏpĭūs mĕtŭēns bēllāndī cōrdă fŭrōrĕ
Phoēnīcum ēxstĭmŭlāt. sĕd ĕnīm cōnāmĭnĕ prīmaē
cōntūsō pūgnaē frāctīsque īn gūrgĭtĕ coēptīs
Sīcănĭō Lĭbўcīs ĭtĕrum īnstaūrātă căpēssēns
ārmă rĕmōlītūr; dūx āgmĭnă sūffĭcĭt ūnūs
tūrbāntī tērrās pōntūmquĕ mŏvērĕ părāntī.
Iāmquĕ dĕaē cūnctās sĭbĭ bēllĭgĕr īndŭĭt īrās
Hānnĭbăl (hūnc aūdēt sōlūm cōmpōnĕrĕ fātīs),
sānguĭnĕō cūm laētă vĭro ātque īn rēgnă Lătīnī
tūrbĭnĕ mōx saēvō vĕnĭēntum haūd īnscĭă clādūm
"īntŭlĕrīt Lătĭō sprētā mē Trōĭŭs" īnquīt
"ēxūl Dārdănĭam ēt, bīs nūmĭnă cāptă, pĕnātēs
scēptrăquĕ fūndārīt vīctōr Lāvīnĭă Teūcrīs,
dūm Rōmānă tŭaē, Tīcīnĕ, cădāvĕră rīpaē
nōn căpĭānt Sĭmŏīsquĕ mĭhī pēr Cēltĭcă rūră
sānguĭnĕ Pērgămĕō Trĕbĭa ēt stīpāntĭbŭs ārmīs
cōrpŏrĭbūsquĕ vĭrūm rētrō flŭăt āc sŭă lārgō
stāgnă rĕfōrmīdēt Thrăsўmēnnūs tūrbĭdă tābō,
dūm Cānnās, tŭmŭlum Hēspĕrĭaē, cāmpūmquĕ crŭōrĕ
Aūsŏnĭō mērsūm sūblīmĭs Ĭāpўgă cērnām
tēquĕ vădī dŭbĭūm cŏĕūntĭbŭs, Aūfĭdĕ, rīpīs
pēr clĭpĕōs gălĕāsquĕ vĭrūm caēsōsquĕ pĕr ārtūs
vīx ĭtĕr Hādrĭăcī rūmpēntem ād lītŏră pōntī."
haēc ăĭt āc iŭvĕnēm fācta ād Māvōrtĭă flāmmāt.
Īngĕnĭō mōtūs ăvĭdūs fĭdĕīquĕ sĭnīstēr
īs fŭĭt, ēxsŭpĕrāns āstū, sēd dēvĭŭs aēquī.
ārmātō nūllūs dīvūm pŭdŏr, īmprŏbă vīrtūs
ēt pācīs dēspēctŭs hŏnōs, pĕnĭtūsquĕ mĕdūllīs
sānguĭnĭs hūmānī flāgrāt sĭtĭs. hīs sŭpĕr aēvī
flōrĕ vĭrēns ăvĕt Aēgātēs ăbŏlērĕ, părēntūm
dēdĕcŭs, āc Sĭcŭlō dēmērgĕrĕ foēdĕră pōntō.
dāt mēntēm Iūno āc laūdūm spē cōrdă fătīgāt.
iāmque aūt nōctūrnō pĕnĕtrāt Căpĭtōlĭă vīsū
aūt răpĭdīs fērtūr pēr sūmmās pāssĭbŭs Ālpēs.
saēpe ĕtĭām fămŭlī tūrbāto ād līmĭnă sōmnō
ēxpāvērĕ trŭcēm pēr vāstă sĭlēntĭă vōcēm
āc lārgō sūdōrĕ vĭrum īnvēnērĕ fŭtūrās
mīscēntēm pūgnās ĕt ĭnānĭă bēllă gĕrēntēm.
Hānc răbĭem īn fīnēs Ĭtălūm Sātūrnĭăque ārvă
āddĭdĕrāt iām tūm pŭĕrō pătrĭūs fŭrŏr ōrsūs.
Sārrānā prīscī Bārcaē dē gēntĕ vĕtūstōs
ā Bēlō nŭmĕrābăt ăvōs. nāmque ōrbă mărītō
cūm fŭgĕrēt Dīdō fămŭlām Tўrŏn, īmpĭă dīrī
Bēlīdēs iŭvĕnīs vītāvĕrăt ārmă tўrānnī
ēt sē pārtĭcĭpēm cāsūs sŏcĭārăt ĭn ōmnēs.
nōbĭlĭs hōc ōrtu ēt dēxtrā spēctātŭs Hămīlcār,
ūt fārī prīmāmquĕ dătūm dīstīnguĕrĕ līnguā
Hānnĭbălī vōcēm, sōllērs nūtrīrĕ fŭrōrēs
Rōmānūm sēvīt pŭĕrīli īn pēctŏrĕ bēllūm.
Vrbĕ fŭīt mĕdĭā sācrūm gĕnĕtrīcĭs Ĕlīssaē
mānĭbŭs ēt pătrĭā Tўrĭīs fōrmīdĭnĕ cūltūm,
quōd tāxī cīrcum ēt pĭcĕaē squālēntĭbŭs ūmbrīs
ābdĭdĕrānt caēlīque ārcēbānt lūmĭnĕ, tēmplūm.
hōc sēse, ūt pĕrhĭbēnt, cūrīs mōrtālĭbŭs ōlīm
ēxŭĕrāt rēgīnă lŏcō. stānt mārmŏrĕ maēstō
ēffĭgĭēs, Bēlūsquĕ părēns ōmnīsquĕ nĕpōtūm
ā Bēlō sĕrĭēs, stāt glōrĭă gēntĭs Ăgēnōr
ēt quī lōngă dĕdīt tērrīs cōgnōmĭnă Phoēnīx.
īpsă sĕdēt tāndem aētērnūm cōniūnctă Sўchaēō.
āntĕ pĕdēs ēnsīs Phrўgĭūs iăcĕt. ōrdĭnĕ cēntūm
stānt āraē caēlīquĕ dĕīs Ĕrĕbōquĕ pŏtēntī.
hīc crīne ēffūso ātque Hēnnaēaē nūmĭnă dīvaē
ātque Ăchĕrōntă vŏcāt Stўgĭā cūm vēstĕ săcērdōs.
īmmūgīt tēllūs rūmpītque hōrrēndă pĕr ūmbrās
sībĭla. ĭnāccēnsī flāgrānt āltārĭbŭs īgnēs.
tūm măgĭcō vŏlĭtānt cāntū pĕr ĭnānĭă mānēs
ēxcītī, vūltūsque īn mārmŏrĕ sūdăt Ĕlīssaē.
Hānnĭbăl haēc pătrĭō iūssu ād pĕnĕtrālĭă fērtūr,
īngrēssīque hăbĭtūs ātque ōra ēxplōrăt Hămīlcār.
nōn īlle eūhāntīs Māssŷlaē pāllŭĭt īrās,
nōn dīrōs tēmplī rītūs āspērsăquĕ tābō
līmĭna ĕt aūdītō sūrgēntēs cārdĭnĕ flāmmās.
ōllī pērmūlcēns gĕnĭtōr căpŭt ōscŭlă lībāt
āttōllītque ănĭmōs hōrtāndo ēt tālĭbŭs īmplēt:
"gēns rĕcĭdīvă Phrўgūm Cādmēaē stīrpĭs ălūmnōs
foēdĕrĭbūs nōn aēquă prĕmīt. sī fātă nĕgārīnt
dēdĕcŭs īd pătrĭaē nōstrā dēpēllĕrĕ dēxtrā,
haēc tŭă sīt laūs, nātĕ, vĕlīs. ăgĕ, cōncĭpĕ bēllă
lātūra ēxĭtĭūm Laūrēntĭbŭs. hōrrĕăt ōrtūs
iām pūbēs Tŷrrhēnă tŭōs, pārtūsquĕ rĕcūsēnt
tē sūrgēntĕ, pŭēr, Lătĭaē prōdūcĕrĕ mātrēs."
hīs ăcŭīt stĭmŭlīs sŭbĭcītque haūd mōllĭă dīctū:
"Rōmānōs tērra ātque ūndīs, ŭbĭ cōmpĕtĕt aētās,
fērro īgnīquĕ sĕquār Rhoētēăquĕ fātă rĕvōlvām.
nōn sŭpĕrī mĭhĭ, nōn Mārtēm cŏhĭbēntĭă pāctă,
nōn cēlsae ōbstĭtĕrīnt Ālpēs Tārpēiăquĕ sāxă.
hānc mēntēm iūrō nōstrī pēr nūmĭnă Mārtīs,
pēr mānēs, rēgīnă, tŭōs." tūm nīgră trĭfōrmī
hōstĭă māctātūr dīvaē, rāptīmquĕ rĕclūdīt
spīrāntēs ārtūs pōscēns rēspōnsă săcērdōs
āc fŭgĭēntem ănĭmām prŏpĕrātīs cōnsŭlĭt ēxtīs.
āst ŭbĭ quaēsītās ārtīs dē mōrĕ vĕtūstaē
īntrāvīt mēntēs sŭpĕrūm, sīc deīndĕ prŏfātūr:
"Aētōlōs lātē cōnstērnī mīlĭtĕ cāmpōs
Īdaēōquĕ lăcūs flāgrāntēs sānguĭnĕ cērnō.
quāntă prŏcūl mōlēs scŏpŭlīs ād sīdĕră tēndīt,
cūiŭs ĭn āĕrĭō pēndēnt tŭă vērtĭcĕ cāstră!
iāmquĕ iŭgīs āgmēn răpĭtūr. trĕpĭdāntĭă fūmānt
moēnĭa, ĕt Hēspĕrĭō tēllūs pōrrēctă sŭb āxĕ
Sīdŏnĭīs lūcēt flāmmīs. flŭĭt ēccĕ crŭēntūs
Ērĭdănūs. iăcĕt ōrĕ trŭcī sŭpĕr ārmă vĭrōsquē,
tērtĭă quī tŭlĕrīt sūblīmĭs ŏpīmă Tŏnāntī.
heū quaēnām sŭbĭtīs hōrrēscīt tūrbĭdă nīmbīs
tēmpēstās, rūptōquĕ pŏlō mĭcăt īgnĕŭs aēthēr!
māgnă părānt sŭpĕrī. tŏnăt āltī rēgĭă caēlī,
bēllāntēmquĕ Iŏvēm cērnō." vĕnĭēntĭă fātă
scīre ūltrā vĕtŭīt Iūnō, fībraēquĕ rĕpēntĕ
cōntĭcŭērĕ. lătēnt cāsūs lōngīquĕ lăbōrēs.
Sīc claūsūm līnquēns ārcānō pēctŏrĕ bēllūm
ātque, hŏmĭnūm fīnēm, Gādēs Cālpēnquĕ sĕcūtūs
dūm fērt Hērcŭlĕīs Gărămāntĭcă sīgnă cŏlūmnīs,
ōccūmbīt saēvō Tўrĭūs cērtāmĭnĕ dūctōr.
Īntĕrĕā rērum Hāsdrŭbălī trādūntŭr hăbēnaē
ōccĭdŭī quī sōlĭs ŏpēs ēt vūlgŭs Hĭbērūm
Baētĭcŏlāsquĕ vĭrōs fŭrĭīs ăgĭtābăt ĭnīquīs.
trīstĭă cōrdă dŭcīs, sĭmŭl īmmĕdĭcābĭlĭs īră,
ēt frūctūs rēgnī fĕrĭtās ĕrăt. āspĕr ămōrĕ
sānguĭnĭs, ēt mĕtŭī dēmēns crēdēbăt hŏnōrēm
nēc nōtā dŏcĭlīs poēnā sătĭārĕ fŭrōrēs
ōre ēxcēllēntem ēt spēctātūm fōrtĭbŭs aūsīs
āntīquā dē stīrpĕ Tăgūm sŭpĕrūmque hŏmĭnūmquĕ
īmmĕmŏr ērēctō sūffōssūm rōbŏrĕ maēstīs
ōstēntābăt ŏvāns pŏpŭlīs sĭnĕ fūnĕrĕ rēgēm.
aūrĭfĕrī Tăgŭs āscītō cōgnōmĭnĕ fōntīs
pērque āntra ēt rīpās nŷmphīs ŭlŭlātŭs Hĭbērīs,
Maēŏnĭūm nōn īllĕ vădūm, nōn Lŷdĭă māllēt
stāgnă sĭbī nēc, quī rĭgŭō pērfūndĭtŭr aūrō,
cāmpum, ātque īllātīs Hērmī flāvēscĭt hărēnīs.
prīmŭs ĭnīrĕ mănūs, pōstrēmūs pōnĕrĕ Mārtēm.
cūm răpĭdum ēffūsīs ăgĕrēt sūblīmĭs hăbēnīs
quādrŭpĕdēm, nōn ēnsĕ vĭrūm, nōn ēmĭnŭs hāstā
sīstĕre ĕrāt; vŏlĭtābăt ŏvāns ăcĭēsquĕ pĕr āmbās
iām Tăgŭs aūrātīs āgnōscēbātŭr ĭn ārmīs.
quēm pōstquām dīrō sūspēnsūm rōbŏrĕ vīdīt
dēfōrmēm lētī fămŭlūs, clām cōrrĭpĭt ēnsēm
dīlēctūm dŏmĭnō pērnīxque īrrūmpĭt ĭn aūlām
ātque īmmītĕ fĕrīt gĕmĭnātō vūlnĕrĕ pēctūs.
āt Poēnī, sūccēnsa īrā tūrbātăquĕ lūctū
ēt saēvīs gēns laētă, rŭūnt tōrmēntăquĕ pōrtānt.
nōn īgnēs cāndēnsquĕ chălŷbs, nōn vērbĕră pāssīm
īctĭbŭs īnnŭmĕrīs lăcĕrūm scīndēntĭă cōrpūs,
cārnĭfĭcaēvĕ mănūs pĕnĭtūsve īnfūsă mĕdūllīs
pēstĭs ĕt īn mĕdĭō lūcēntēs vūlnĕrĕ flāmmaē
cēssāvērĕ. fĕrūm vīsū dīctūquĕ, pĕr ārtēm
saēvĭtĭae ēxtēntī, quāntūm tōrmēntă iŭbēbānt,
crēvērūnt ārtūs, ātque ōmnī sānguĭnĕ rūptō
ōssă lĭquēfāctīs fūmārūnt fērvĭdă mēmbrīs.
mēns īntāctă mănēt. sŭpĕrāt rīdētquĕ dŏlōrēs
spēctāntī sĭmĭlīs fēssōsquĕ lăbōrĕ mĭnīstrōs
īncrĕpĭtāt dŏmĭnīquĕ crŭcēm clāmōrĕ rĕpōscīt.
Haēc īntēr sprētaē mĭsĕrāndă pĭācŭlă poēnaē
ērēptō trĕpĭdūs dūctōre ēxērcĭtŭs ūnā
Hānnĭbălēm vōce ātque ălăcrī cērtāmĭnĕ pōscīt.
huīc stŭdĭa āccēndīt pătrĭaē vīrtūtĭs ĭmāgŏ,
huīc fāma īn pŏpŭlōs iūrātī dīdĭtă bēllī,
huīc vĭrĭdēs aūsīs ānnī fērvōrquĕ dĕcōrūs
ātque ārmātă dŏlīs mēns ēt vīs īnsĭtă fāndī.
Prīmī dūctōrēm Lĭbўēs clāmōrĕ sălūtānt,
mōx ēt Pŷrēnēs pŏpŭli ēt bēllātŏr Hĭbērūs.
cōntĭnŭōquĕ fĕrōx ŏrĭtūr fīdūcĭă mēntī
cēssīsse īmpĕrĭō tāntūm tērraēquĕ mărīsquĕ.
Aēŏlĭīs cāndēns Aūstrīs ēt lāmpădĕ Phoēbī
aēstĭfĕrō Lĭbўē tōrquētūr sūbdĭtă Cāncrō,
aūt īngēns Ăsĭaē lătŭs aūt pārs tērtĭă tērrīs.
tērmĭnŭs huīc rŏsĕōs āmnīs Lāgēŭs ăd ōrtūs
sēptēno īmpēllēns tŭmĕfāctūm gūrgĭtĕ pōntūm.
āt quā dīvērsās clēmēntĭŏr āspĭcĭt Ārctōs,
Hērcŭlĕō dĭrĭmēntĕ frĕtō dīdūctă prŏpīnquīs
Eūrōpēs vĭdĕt ārvă iŭgīs. ūltra ōbsĭdĕt aēquōr
nēc pătĭtūr nōmēn prōfērrī lōngĭŭs Ātlās,
Ātlās sūbdūctō trāctūrūs vērtĭcĕ caēlūm.
sīdĕră nūbĭfĕrūm fūlcīt căpŭt, aēthĕrĭāsquĕ
ērĭgĭt aētērnūm cōmpāgēs ārdŭă cērvīx.
cānēt bārbă gĕlū, frōntēmque īmmānĭbŭs ūmbrīs
pīnĕă sīlvă prĕmīt. vāstānt căvă tēmpŏră vēntī,
nīmbōsōquĕ rŭūnt spūmāntĭă flūmĭnă rīctū.
tūm gĕmĭnaē lătĕrūm caūtēs mărĭa āltă fătīgānt
ātque, ŭbĭ fēssŭs ĕquōs Tītān īmmērsĭt ănhēlōs,
flāmmĭfĕrūm cōndūnt fūmāntī gūrgĭtĕ cūrrūm.
sēd quā sē cāmpīs squālēntĭbŭs Āfrĭcă tēndīt,
sērpēntūm lārgō cŏquĭtūr fēcūndă vĕnēnō,
fēlīx quā pīnguēs mītīs plăgă tēmpĕrăt āgrōs,
nēc Cĕrĕre Hēnnaēā Phărĭō nēc vīctă cŏlōnō.
hīc pāssim ēxsūltānt Nŭmĭdaē, gēns īnscĭă frēnī,
quīs īntēr gĕmĭnās pēr lūdūm mōbĭlĭs aūrēs
quādrŭpĕdēm flēctīt nōn cēdēns vīrgă lŭpātīs.
āltrīx bēllōrūm bēllātōrūmquĕ vĭrōrūm
tēllūs nēc fīdēns nūdō sĭnĕ fraūdĭbŭs ēnsī.
Āltĕră cōmplēbānt Hīspānaē cāstră cŏhōrtēs,
aūxĭlĭa Eūrōpā gĕnĭtōrīs pārtă trŏpaēīs.
Mārtĭŭs hīnc cāmpōs sŏnĭpēs hīnnītĭbŭs īmplēt,
hīnc iŭgă cōrnĭpĕdēs ērēctī bēllĭcă rāptānt;
nōn Ēleūs ēāt cāmpō fērvēntĭŏr āxīs.
prōdĭgă gēns ănĭmae ēt prŏpĕrārĕ făcīllĭmă mōrtēm.
nāmque ŭbĭ trānscēndīt flōrēntēs vīrĭbŭs ānnōs,
īmpătĭēns aēvī spērnīt nōvīssĕ sĕnēctām,
ēt fātī mŏdŭs īn dēxtra ēst. hīc ōmnĕ mĕtāllūm:
ēlēctrī gĕmĭnō pāllēnt dē sēmĭnĕ vēnaē
ātque ātrōs chălўbīs fētūs hŭmŭs hōrrĭdă nūtrīt.
sēd scĕlĕrūm caūsās ŏpĕrīt dĕŭs. Āstŭr ăvārūs
vīscĕrĭbūs lăcĕraē tēllūrīs mērgĭtŭr īmīs
ēt rĕdĭt īnfēlīx ēffōssō cōncŏlŏr aūrō.
hīnc cērtānt, Pāctōlĕ, tĭbī Dŭrĭūsquĕ Tăgūsquĕ,
quīquĕ sŭpēr Grăvĭōs lūcēntēs vōlvĭt hărēnās
īnfērnaē pŏpŭlīs rĕfĕrēns ōblīvĭă Lēthēs.
nēc Cĕrĕrī tērra īndŏcĭlīs nĕc ĭnhōspĭtă Bācchō
nūllăquĕ Pāllădĭā sēsē măgĭs ārbŏrĕ tōllīt.
Haē pōstquām Tўrĭō gēntēs cēssērĕ tўrānnō
ūtquĕ dătī rērūm frēnī, nūnc ārtĕ pătērnā
cōncĭlĭārĕ vĭrōs ārmīs, cōnsūltă sĕnātūs
vērtĕrĕ, nūnc dōnīs. prīmūs sūmpsīssĕ lăbōrēm,
prīmŭs ĭtēr cārpsīssĕ pĕdēs pārtēmquĕ sŭbīrĕ,
sī vāllī fēstīnĕt ŏpūs. nēc cētĕră sēgnīs,
quaēcūmque ād laūdēm stĭmŭlānt, sōmnūmquĕ nĕgābāt
nātūraē nōctēmquĕ vĭgīl dūcēbăt ĭn ārmīs.
īntērdūm prōiēctŭs hŭmī tūrbaēquĕ Lĭbŷssaē
īnsīgnīs săgŭlō dūrīs cērtārĕ mănīplīs,
cēlsŭs ăt īn māgnō praēcēdēns āgmĭnĕ dūctōr
īmpĕrĭūm praēfērrĕ sŭūm. tūm vērtĭcĕ nūdō
ēxcĭpĕre īnsānōs īmbrēs caēlīquĕ rŭīnām.
spēctārūnt Poēnī, trĕmŭītque ēxtērrĭtŭs Āstūr,
tōrquēntēm cūm tēlă Iŏvēm pērmīxtăquĕ nīmbīs
fūlmĭna ĕt ēxcūssōs vēntōrūm flātĭbŭs īgnēs
tūrbātō trānsīrĕt ĕquō. nēc pūlvĕrĕ fēssūm
āgmĭnĭs ārdēntī lăbĕfēcīt Sīrĭŭs āstrō.
flāmmĭfĕrīs tēllūs rădĭīs cum ēxūstă dĕhīscīt
cāndēntīquĕ glŏbō mĕdĭūs cŏquĭt aēthĕră fērvōr
fēmĭnĕūm pŭtăt ūmēntī iăcŭīssĕ sŭb ūmbrā
ēxērcētquĕ sĭtim ēt spēctātō fōntĕ rĕcēdīt.
īdēm cōrrēptīs stērnācem ād proēlĭă frēnīs
frāngĕre ĕquum ēt fāmām lētālĭs ămārĕ lăcērtī
īgnōtīque āmnīs trānārĕ sŏnāntĭă sāxă
ātque ē dīvērsā sŏcĭōs āccērsĕrĕ rīpā.
īdem ēxpūgnātī prīmūs stĕtĭt āggĕrĕ mūrī,
ēt quŏtĭēns cāmpō răpĭdūs fĕră proēlĭă mīscēt,
quā spārsīt fērrūm, lātūs rŭbĕt aēquŏrĕ līmēs.
ērgo īnstāt fātīs ēt rūmpĕrĕ foēdĕră cērtūs,
quō dătŭr, īntĕrĕā Rōmām cōmprēndĕrĕ bēllō
gaūdĕt ĕt ēxtrēmīs pūlsāt Căpĭtōlĭă tērrīs.
Prīmă Săgūntīnās tūrbārūnt clāssĭcă pōrtās,
bēllăquĕ sūmptă vĭrō bēllī māiōrĭs ămōrĕ.
haūd prŏcŭl Hērcŭlĕī tōllūnt sē lītŏrĕ mūrī
clēmēntēr crēscēntĕ iŭgō, quīs nōbĭlĕ nōmēn
cōndĭtŭs ēxcēlsō sācrāvīt cōllĕ Zăcŷnthōs.
hīc cŏmĕs Ālcīdaē rĕmĕābăt ĭn āgmĭnĕ Thēbās
Gērўŏne ēxstīnctō caēlōque ĕă fāctă fĕrēbāt.
trēs ănĭmās nāmque īd mōnstrūm, trēs cōrpŏrĕ dēxtrās
ārmārāt tērnāquĕ căpūt cērvīcĕ gĕrēbāt.
haūd ălĭūm vīdīt tēllūs, cuī pōnĕrĕ fīnēm
nōn pōssēt mōrs ūnă vĭrō dūraēquĕ sŏrōrēs
tērtĭă bīs rūptō tōrquērēnt stāmĭnă fīlō.
hīnc spŏlĭa ōstēntābăt ŏvāns cāptīvăquĕ vīctōr
ārmēnta ād fōntēs mĕdĭō fērvōrĕ vŏcābāt,
cūm tŭmĭdās faūcēs āccēnsīs sōlĕ vĕnēnīs
cālcātūs rūpīt lētālī vūlnĕrĕ sērpēns
Īnăchĭūmquĕ vĭrūm tērrīs prōstrāvĭt Hĭbērīs.
mōx prŏfŭgī dūcēntĕ Nŏto ādvērtērĕ cŏlōnī,
īnsŭlă quōs gĕnŭīt Grāiō cīrcūmflŭă pōntō
ātque aūxīt, quōndām Laērtīā rēgnă, Zăcŷnthōs.
fīrmāvīt tĕnŭēs ōrtūs mōx Daūnĭă pūbēs
sēdĭs ĭnōps, mīsīt lārgō quām dīvĕs ălūmnō
māgnănĭmīs rēgnātă vĭrīs clārum Ārdĕă nōmēn.
lībērtās pŏpŭlīs pāctō sērvātă dĕcūsquĕ
māiōrum, ēt Poēnīs ūrbi īmpĕrĭtārĕ nĕgātūm.
Ādmŏvĕt ābrūptō flāgrāntĭă foēdĕrĕ dūctōr
Sīdŏnĭūs cāstra ēt lātōs quătĭt āgmĭnĕ cāmpōs.
Īpsĕ căpūt quāssāns cīrcūmlūstrāvĭt ănhēlō
mūrōs saēvŭs ĕquō mēnsūsquĕ păvēntĭă tēctă
pāndĕrĕ iāmdūdūm pōrtās ēt cēdĕrĕ vāllō
īmpĕrăt ēt lōngē claūsīs sŭă foēdĕră, lōngē
Aūsŏnĭām fŏrĕ nēc vĕnĭaē spēm Mārtĕ sŭbāctīs.
scītă pătrum ēt lēgēs ēt iūră fĭdēmquĕ dĕōsquĕ
īn dēxtrā nūnc ēssĕ sŭā. vērba ōcĭŭs ācēr
īntōrtō sāncīt iăcŭlō fīgītquĕ pĕr ārmă
stāntēm prō mūro ēt mĭnĭtāntēm vānă Căīcūm
cōncĭdĭt ēxāctī mĕdĭūs pēr vīscĕră tēlī
ēffūsīsquĕ sĭmūl praērūpto ēx āggĕrĕ mēmbrīs
vīctōrī mŏrĭēns tĕpĕfāctām rēttŭlĭt hāstām.
āt mūltō dŭcĭs ēxēmplūm clāmōrĕ sĕcūtī
īnvōlvūnt ātrā tēlōrūm moēnĭă nūbĕ.
clāră nĕc īn nŭmĕrō vīrtūs lătĕt; ōbvĭă quīsquĕ
ōră dŭcī pōrtāns ceū sōlūs bēllă căpēssīt.
hīc crēbrām fūndīt Bălĭārī vērbĕrĕ glāndēm
tērquĕ lĕvī dūctā cīrcūm căpŭt āltŭs hăbēnā
pērmīssūm vēntīs ābscōndĭt ĭn āĕrĕ tēlūm,
hīc vălĭdō lībrāt strīdēntĭă sāxă lăcērtō,
huīc īmpūlsă lĕvī tōrquētūr lāncĕă nōdō.
ānte ōmnēs dūctōr pătrĭīs īnsīgnĭs ĭn ārmīs
nūnc pĭcĕā iāctāt fūmāntēm lāmpădă flāmmā,
nūnc sŭdĕ, nūnc iăcŭlō, nūnc sāxīs īmpĭgĕr īnstāt
aūt hŷdro īmbūtās, bīs nōxĭă tēlă, săgīttās
cōntēndīt nērvo ātque īnsūltāt fraūdĕ phărētraē,
Dācŭs ŭt ārmĭfĕrīs Gĕtĭcaē tēllūrĭs ĭn ōrīs,
spīcŭlă quī pătrĭō gaūdēns ăcŭīssĕ vĕnēnō
fūndĭt ăpūd rīpās ĭnŏpīnă bĭnōmĭnĭs Hīstrī.
Cūră sŭbīt cōllēm tūrrītā cīngĕrĕ frōntĕ
cāstēllōque ūrbēm cīrcūmvāllārĕ frĕquēntī.
heū prīscīs nūmēn pŏpŭlīs, āt nōmĭnĕ sōlō
īn tērrīs iām nōtă fĭdēs! stāt dūră iŭvēntūs
ērēptāmquĕ fŭgam ēt claūdī vĭdĕt āggĕrĕ mūrōs,
sēd dīgnam Aūsŏnĭā mōrtēm pŭtăt ēssĕ Săgūntō
sērvātā cĕcĭdīssĕ fĭdē. iāmque ācrĭŭs ōmnēs
īntēndūnt vīrēs. āddūctīs strīdŭlă nērvīs
Phōcăĭs ēffūndīt vāstōs bāllīstă mŏlārēs
ātque ĕădem īngēntīs mūtātō pōndĕrĕ tēlī
fērrātam ēxcŭtĭēns ōrnūm mĕdĭa āgmĭnă rūmpīt.
āltērnūs rĕsŏnāt clāngōr. cērtāmĭnĕ tāntō
cōnsĕrŭēre ăcĭēs, vĕlŭtī cīrcūmdătă vāllō
Rōmă fŏrēt, clāmāntquĕ sŭpēr: "tōt mīlĭă, gēntēs
īntēr tēlă sătaē, iām cāptō stāmŭs ĭn hōstĕ?
nōnnĕ pŭdēt coēptī, pŭdĕt ōmĭnĭs? ēn bŏnă vīrtūs
prīmĭtĭaēquĕ dŭcīs! tālīne īmplērĕ părāmūs
Ītălĭām fāmā? tālēs praēmīttĕrĕ pūgnās?"
āccēnsae ēxsūltānt mēntēs, haūstūsquĕ mĕdūllīs
Hānnĭbăl ēxăgĭtāt, stĭmŭlāntquĕ sĕquēntĭă bēllă.
īnvādūnt mănĭbūs vāllūm caēsāsquĕ rĕlīnquūnt
dēiēctī mūrīs dēxtrās. sŭbĭt ārdŭŭs āggēr
īmpōnītquĕ glŏbōs pūgnāntūm dēsŭpĕr ūrbī.
ārmāvīt claūsōs āc pōrtīs ārcŭĭt hōstēm
lībrārī mūltā cōnsuētă phălārĭcă dēxtrā
hōrrēndūm vīsū rōbūr cēlsīsquĕ nĭvōsaē
Pŷrēnēs trābs lēctă iŭgīs, cuī plūrĭmă cūspīs,
vīx mūrīs tŏlĕrāndă lŭēs, sēd cētĕră pīnguī
ūnctă pĭce ātque ātrō cīrcūmlĭtă sūlphŭrĕ fūmānt.
fūlmĭnĭs haēc rītū sūmmīs ē moēnĭbŭs ārcīs
īncĭtă sūlcātūm trĕmŭlā sĕcăt āĕră flāmmā,
quālīs sānguĭnĕō praēstrīngīt lūmĭnă crīnĕ
ād tērrām caēlō dēcūrrēns īgnĕă lāmpās.
haēc īctū răpĭdō pūgnāntūm saēpĕ pĕr aūrās
āttŏnĭtō dūctōrĕ tŭlīt fūmāntĭă mēmbră,
haēc vāstaē lătĕrī tūrrīs cūm tūrbĭnĕ fīxă
dūm pĕnĭtūs plŭtĕīs Vūlcānum ēxērcĕt ădēsīs,
ārmă vĭrōsquĕ sĭmūl prēssīt flāgrāntĕ rŭīnā.
tāndēm cōndēnsīs ārtaē tēstūdĭnĭs ārmīs
sūbdūctī Poēnī vāllō caēcāquĕ lătēbrā
pāndūnt prōlāpsām sūffōssīs moēnĭbŭs ūrbēm.
tērrĭbĭlem īn sŏnĭtūm prōcūmbēns āggĕrĕ vīctō
Hērcŭlĕūs lăbŏr ātque īmmānĭă sāxă rĕsōlvēns
mūgītum īngēntēm caēlī dĕdĭt. Ālpĭbŭs āltīs
āĕrĭaē rūpēs scŏpŭlōrūm mōlĕ rĕvūlsā
haūd ălĭtēr scīndūnt rĕsŏnāntī frāgmĭnĕ mōntēm.
sūrgēbāt cŭmŭlō cērtātīm prōrŭtŭs āggēr,
ōbstābātquĕ iăcēns vāllūm, nī prōtĭnŭs īnstēnt
hīnc ātque hīnc ăcĭēs mĕdĭā pūgnārĕ rŭīnā.
Ēmĭcăt ānte ōmnēs prīmaēvō flōrĕ iŭvēntaē
īnsīgnīs Rŭtŭlō Mūrrūs dē sānguĭne (ăt īdēm
mātrĕ Săgūntīnā Grāiūs gĕmĭnōquĕ părēntĕ
Dūlĭchĭōs Ĭtălīs mīscēbāt prōlĕ nĕpōtēs).
hīc māgnō sŏcĭōs Ărădūm clāmōrĕ vŏcāntēm,
quā cōrpūs lōrīcam īntēr gălĕāmquĕ pătēscīt,
cōnāntīs mōtūs spĕcŭlātūs cūspĭdĕ sīstīt
prōstrātūmquĕ prĕmēns tēlō vōce īnsŭpĕr ūrgēt:
"fāllāx Poēnĕ, iăcēs; cērtē Căpĭtōlĭă prīmūs
scāndēbās vīctōr. quaē tāntă lĭcēntĭă vōtī?
nūnc Stўgĭō fēr bēllă Iŏvī!" tūm fērvĭdŭs hāstām
ādvērsī tōrquēns dēfīgĭt ĭn īnguĭne Hĭbērī,
ōrăquĕ dūm cālcāt iām sīngūltāntĭă lētō,
"hāc ĭtĕr ēst" īnquīt "vōbīs ād moēnĭă Rōmaē,
ō mĕtŭēndă mănūs. sīc, quō prŏpĕrātĭs, ĕūndūm."
mōx īnstaūrāntīs pūgnām cīrcūmsĭlĭt ārmă
ēt rāptō nūdūm clĭpĕō lătŭs haūrĭt Hĭbērī.
dīvĕs ăgrī, dīvēs pĕcŏrīs fāmaēquĕ nĕgātūs
bēllă fĕrīs ārcū iăcŭlōque ăgĭtārăt Hĭbērūs,
fēlīx heū nĕmŏrum ēt vītaē laūdāndŭs ŏpācaē,
sī sŭă pēr pătrĭōs tĕnŭīssēt spīcŭlă sāltūs.
hūnc mĭsĕrātŭs ădēst īnfēstō vūlnĕrĕ Lādmūs.
cuī saēvum ārrīdēns "nārrābĭs Hămīlcărĭs ūmbrīs
hānc" īnquīt "dēxtrām, quaē iām pōst fūnĕră vūlgī
Hānnĭbălēm vōbīs cŏmĭtēm dăbĭt", ēt fĕrĭt āltē
īnsūrgēns glădĭō crīstātaē cāssĭdĭs aēră
pērque īpsūm tĕgĭmēn crĕpĭtāntĭă dīssĭpăt ōssă.
tūm frōntēm Chrĕmĕtēs īntōnsam ūmbrāntĕ căpīllō
saēptŭs ĕt hōrrēntēs ēffīngēns crīnĕ gălērōs,
tūm Măsŭlīs crūdāquĕ vĭrēns ād bēllă sĕnēctā
Kārthălŏ nōn păvĭdūs fētās mūlcērĕ lĕaēnās,
flūmĭnĕāque ūrnā caēlātūs Bāgrădă pārmām
ēt vāstaē Năsămōn Sŷrtīs pŏpŭlātŏr Hĭēmpsāl,
aūdāx īn flūctū lăcĕrās cāptārĕ cărīnās,
ūna ōmnēs dēxtrāquĕ cădūnt īrāquĕ pĕrēmptī;
nēc nōn sērpēntēm dīro ēxārmārĕ vĕnēnō
dōctŭs Ăthŷr tāctūquĕ grăvēs sōpīrĕ chĕlŷdrōs
āc dŭbĭam ādmōtō sŭbŏlem ēxplōrārĕ cĕrāstĕ.
tū quŏquĕ fātĭdĭcīs Gărămāntĭcŭs āccŏlă lūcīs
īnsīgnīs flēxō gălĕām pēr tēmpŏră cōrnū,
heū frūstrā rĕdĭtūm sōrtēs tĭbĭ saēpĕ lŏcūtās
mēntītūmquĕ Iŏvem īncrĕpĭtāns, ōccūmbĭs, Hĭārbă.
ēt iām cōrpŏrĭbūs cŭmŭlātūs crēvĕrăt āggēr
pērfūsaēque ātrā fūmābānt caēdĕ rŭīnaē,
cūm dūctōrem ăvĭdō clāmōre īn proēlĭă pōscīt.
fūlmīneūs ceū Spārtānīs lātrātĭbŭs āctūs,
cūm sīlvam ōccūrsū vēnāntūm pērdĭdĭt, hīrtō
hōrrēscīt saētīs dōrso ēt pōstrēmă căpēssīt
proēlĭă cānēntēm māndēns ăpĕr ōrĕ crŭōrēm
iāmque īgnēm gĕmĭnūm cōntrā vēnābŭlă tōrquēns.
Āt pārte ēx ălĭā, quā se īnspērātă iŭvēntūs
ēxtŭlĕrāt pōrtīs, ceū spīcŭlă nūllă mănūsquĕ
vīm fērre ēxĭtĭūmvē queānt, pērmīxtŭs ŭtrīsquĕ
Hānnĭbăl āgmĭnĭbūs pāssīm fŭrĭt ēt quătĭt ēnsēm,
cāntātō nūpēr sĕnĭōr quēm fēcĕrăt īgnī
lītŏre ăb Hēspĕrĭdūm Tĕmĭsūs, quī cārmĭnĕ pōllēns
fīdēbāt măgĭcā fērrūm crūdēscĕrĕ līnguā,
quāntūs Bīstŏnĭīs lātē Grādīvŭs ĭn ōrīs
bēllĭgĕrō răpĭtūr cūrrū tēlūmquĕ cŏrūscāns,
Tītānūm quō pūlsă cŏhōrs, flāgrāntĭă bēllă
cōrnĭpĕdum āfflātū dŏmăt ēt strīdōrĭbŭs āxīs.
iāmque Hōstūm rŭtĭlūmquĕ Phŏlum īngēntēmquĕ Mĕtīscūm,
iām Lŷgdūm Dŭrĭūmquĕ sĭmūl flāvūmquĕ Gălaēsūm
ēt gĕmĭnōs Chrŏmĭn ātquĕ Gўān dēmīsĕrăt ūmbrīs.
Daūnum ĕtĭām, grātā quō nōn spēctātĭŏr āltēr
vōcĕ mŏvērĕ fŏra ātque ōrāndō fīngĕrĕ mēntēs
nēc lēgūm cūstōs sōllērtĭŏr, āspĕră tēlīs
dīcta ādmīscēntēm: "quaēnām tē, Poēnĕ, pătērnaē
hūc ădĭgūnt fŭrĭaē? nōn haēc Sīdōnĭă tēctă
fēmĭnĕā făbrĭcātă mănū prĕtĭōvĕ părātă
ēxŭlĭbūsvĕ dătūm dīmēnsīs lītŭs hărēnīs.
fūndāmēntă dĕūm Rōmānăquĕ foēdĕră cērnīs".
āst īllūm tōtō iāctāntēm tālĭă cāmpō
īngēntī rāptūm nīsū mĕdĭōquĕ vĭrōrūm
āvūlsum īntēr tēlă glŏbo ēt pōst tērgă rĕvīnctūm
Hānnĭbăl ād poēnām lēntaē māndāvĕrăt īraē
īncrĕpĭtānsquĕ sŭōs īnfērrī sīgnă iŭbēbāt
pērque īpsōs caēdīs cŭmŭlōs strāgēmquĕ iăcēntūm
mōnstrābāt fŭrĭbūndŭs ĭtēr cūnctōsquĕ cĭēbāt
nōmĭne ĕt īn praēdās stāntēm dăbăt īmprŏbŭs ūrbēm.
Sēd pōstquam ā trĕpĭdīs āllātūm fērvĕrĕ pārtēm
dīvērsām Mārte īnfaūstō Mūrrōquĕ sĕcūndōs
hūnc sŭpĕrōs trĭbŭīssĕ dĭēm, rŭĭt ōcĭŭs āmēns
lŷmphātō cūrsu ātque īngēntēs dēsĕrĭt āctūs.
lētĭfĕrūm nūtānt fūlgēntēs vērtĭcĕ crīstaē,
crīne ūt flāmmĭfĕrō tērrēt fĕră rēgnă cŏmētēs
sānguīneūm spārgēns īgnēm; vŏmĭt ātră rŭbēntēs
fāx caēlō rădĭōs, āc saēvā lūcĕ cŏrūscūm
scīntīllāt sīdūs tērrīsque ēxtrēmă mĭnātūr.
praēcĭpĭtī dānt tēlă vĭām, dānt sīgnă vĭrīquĕ,
ātque āmbaē trĕpĭdānt ăcĭēs. iăcĭt īgnĕŭs hāstaē
dīrūm lūmĕn ăpēx, āc lātē fūlgŭrăt ūmbŏ.
tālĭs ŭbi Aēgaēō sūrgēnte ād sīdĕră pōntō
pēr lōngūm vāstō Cōrī cūm mūrmŭrĕ flūctūs
sūspēnsum īn tērrās pōrtāt mărĕ, frīgĭdă naūtīs
cōrdă trĕmūnt; sŏnăt īllĕ prŏcūl flātūquĕ tŭmēscēns
cūrvātīs păvĭdās trāmīttīt Cŷclădăs ūndīs.
nōn cūncta ē mūrīs ūnum īncēssēntĭă tēlă
fūmāntēsque ānte ōră făcēs, nōn sāxă pĕr ārtēm
tōrmēntīs ēxcūssă tĕnēnt. ūt tēgmĭnă prīmūm
fūlgēntīs gălĕaē cōnspēxĭt ĕt ārmă crŭēntō
īntēr sōlem aūrō rŭtĭlāntĭă, tūrbĭdŭs īnfīt:
"ēn, quī rēs Lĭbўcās īncēptăquĕ tāntă rĕtārdēt,
Rōmānī Mūrrūs bēllī mŏră. foēdĕră, fāxō,
iām nōscās, quīd vānă quĕānt ēt vēstĕr Hĭbērūs.
fēr tēcūm cāstāmquĕ fĭdēm sērvātăquĕ iūră,
dēcēptōs mĭhĭ līnquĕ dĕōs". cuī tālĭă Mūrrūs:
"ēxōptātŭs ădēs. mēns ōlīm proēlĭă pōscīt
spēquĕ tŭī flāgrāt căpĭtīs. fēr dēbĭtă fraūdūm
praēmĭa ĕt Ītălĭām tēllūre īnquīrĕ sŭb īmā.
lōngum īn Dārdănĭōs fīnēs ĭtĕr ātquĕ nĭvālēm
Pŷrēnēn Ālpēsquĕ tĭbī mĕă dēxtĕră dōnāt".
Haēc īntēr cērnēns sŭbĕūntēm cōmmĭnŭs hōstēm
praērūptūmquĕ lŏcī fīdūm sĭbĭ, cōrrĭpĭt īngēns
āggĕrĕ cōnvūlsō sāxum ēt nītēntĭs ĭn ōră
dēvōlvīt, prōnōquĕ sĭlēx rŭĭt īncĭtŭs īctū.
sūbsēdīt dūrō cōncūssūs frāgmĭnĕ mūrī.
tūm pŭdŏr āccēndīt mēntēm, nēc cōnscĭă fāllīt
vīrtūs prēssă lŏcō; frēndēns lūctātŭr ĕt aēgrō
scāndĭt ĭn ādvērsūm pēr sāxă vĕtāntĭă nīsū.
sēd pōstquām prŏpĭōr vīcīnō lūmĭnĕ fūlsīt
ēt tōtā sē mōlĕ tŭlīt, vĕlŭt īncĭtă claūsūm
āgmĭnă Poēnōrūm cīngānt ēt cūnctă păvēntēm
cāstră prĕmānt, lātō Mūrrūs cālīgăt ĭn hōstĕ.
mīllĕ sĭmūl dēxtraē dēnsūsquĕ mĭcārĕ vĭdētūr
ēnsĭs ĕt īnnŭmĕraē nūtāre īn cāssĭdĕ crīstaē.
cōnclāmānt ūtrīmque ăcĭēs, ceū tōtă Săgūntōs
īgnĕ mĭcēt. trăhĭt īnstāntī lānguēntĭă lētō
mēmbră păvēns Mūrrūs sūprēmăquĕ vōtă căpēssīt:
"cōndĭtŏr Ālcīdē, cūiūs vēstīgĭă sācrā
īncŏlĭmūs tērrā, mĭnĭtāntem āvērtĕ prŏcēllām,
sī tŭă nōn sēgnī dēfēnsō moēnĭă dēxtrā".
dūmque ōrāt caēlōque āttōllīt lūmĭnă sūpplēx
"cērne", ăĭt "ān nōstrīs lōngē Tīrŷnthĭŭs aūsīs
iūstĭŭs āffŭĕrīt. nī dīsplĭcĕt aēmŭlă vīrtūs,
haūd mē dīssĭmĭlem, Ālcīdē, prīmōrĭbŭs ānnīs
āgnōscēs, īnvīctĕ, tŭīs. fēr nūmĕn ămīcūm
ēt, Troīaē quōndām prīmīs mĕmŏrātĕ rŭīnīs,
dēxtĕr ădēs Phrўgĭaē dēlēntī stīrpĭs ălūmnōs".
sīc Poēnūs prēssūmque īrā sĭmŭl ēxĭgĭt ēnsēm,
quā căpŭlī stătŭērĕ mŏraē, tēlōquĕ rĕlātō
hōrrĭdă lābēntīs pērfūndĭtŭr ārmă crŭōrĕ.
īlĭcĕt īngēntī cāsū tūrbātă iŭvēntūs
prōcūrrīt, nōta ārmă vĭrī cōrpūsquĕ sŭpērbō
vīctōrī spŏlĭārĕ nĕgānt. cŏĭt aūctă vĭcīssīm
hōrtāndō mănŭs ēt glŏmĕrātā mōlĕ fĕrūntūr.
hīnc sāxīs gălĕa, hīnc clīpeūs sŏnăt aērĕŭs hāstīs.
īncēssūnt sŭdĭbūs lībrātăquĕ pōndĕră plūmbī
cērtātīm iăcĭūnt. dēcīsaē vērtĭcĕ crīstaē
dīrēptūmquĕ dĕcūs nūtāntum īn caēdĕ iŭbārūm.
iāmque ăgĭtūr lārgūs pēr mēmbră flŭēntĭă sūdōr
ēt stānt lōrīcaē squāmīs hōrrēntĭă tēlă.
nēc rĕquĭēs tĕgĭmēnvĕ dătūr mūtārĕ sŭb īctū.
gēnuă lăbānt, fēssīque ŭmĕrī gēstāmĭnă lāxānt.
tūm crēbēr pĕnĭtūsquĕ trăhēns sūspīrĭă sīccō
fūmăt ăb ōrĕ văpōr, nīsūque ēlīsŭs ănhēlō
aūdītūr gĕmĭtūs frāctūmque īn cāssĭdĕ mūrmūr.
mēnte ādvērsă dŏmāt gaūdētquĕ nĭtēscĕrĕ dūrīs
vīrtūtem ēt dĕcŏrīs prĕtĭō dīscrīmĭnă pēnsāt.
Hīc sŭbĭtūs scīssō dēnsa īntēr nūbĭlă caēlō
ērūpīt quătĭēns tērrām frăgŏr, ēt sŭpĕr īpsās
bīs pătĕr īntŏnŭīt gĕmĭnātō fūlmĭnĕ pūgnās.
īnde īntēr nūbēs vēntōrūm tūrbĭnĕ caēcō
ūltrīx īnīūstĭ vĭbrāvīt lāncĕă bēllī
āc fĕmĭne ādvērsō lībrātā cūspĭdĕ sēdīt.
Tārpĕĭaē rūpēs sŭpĕrīsque hăbĭtābĭlĕ sāxūm
ēt vōs, vīrgĭnĕā lūcēntēs sēmpĕr ĭn ārā
Lāŏmĕdōntēaē, Trōiāna āltārĭă, flāmmaē,
heū quāntūm vōbīs fāllācĭs ĭmāgĭnĕ tēlī
prōmīsērĕ dĕī! prŏpĭūs sī prēssă fŭrēntī
hāstă fŏrēt, claūsaē stārēnt mōrtālĭbŭs Ālpēs
nēc, Thrăsўmēnnĕ, tŭīs nūnc Āllĭă cēdĕrĕt ūndīs.
sēd Iūno āspēctāns Pŷrēnēs vērtĭcĕ cēlsaē
nāvă rŭdīmēnta ēt prīmōs īn Mārtĕ călōrēs
ūt vĭdĕt īmprēssūm cōniēctā cūspĭdĕ vūlnūs,
ādvŏlăt ōbscūrā cīrcūmdătă nūbĕ pĕr aūrās
ēt vălĭdām dūrīs ēvēllĭt ăb ōssĭbŭs hāstām.
īllĕ tĕgīt clĭpĕō fūsūm pēr mēmbră crŭōrēm
tārdăquĕ paūlātim ēt dŭbĭō vēstīgĭă nīsū
āltērnātă trăhēns āvērsŭs ăb āggĕrĕ cēdīt.
Nōx tāndem ōptātīs tērrās pōntūmquĕ tĕnēbrīs
cōndĭdĭt ēt pūgnās ērēptā lūcĕ dĭrēmīt.
āt dūrae īnvĭgĭlānt mēntēs mōlēmquĕ rĕpōnūnt,
nōctĭs ŏpūs. claūsōs ăcŭūnt ēxtrēmă pĕrīclī
ēt frāctīs rēbūs vĭŏlēntĭŏr ūltĭmă vīrtūs.
hīnc pŭĕr īnvălĭdīquĕ sĕnēs, hīnc fēmĭnă fērrĕ
cērtăt ŏpem īn dŭbĭīs mĭsĕrāndō nāvă lăbōrī,
sāxăquĕ mānāntī sūbvēctāt vūlnĕrĕ mīlēs.
iām pătrĭbūs clārīsquĕ sĕnūm sŭă mūnĭă cūraē;
cōncūrrūnt lēctōsquĕ vĭrōs hōrtāntŭr ĕt ōrānt,
dēfēssīs sŭbĕānt rēbūs rĕvŏcēntquĕ sălūtēm
ēt Lătĭa ēxtrēmīs īmplōrēnt cāsĭbŭs ārmă.
"ītĕ cĭtī, rēmīs vēlīsque īmpēllĭtĕ pūppīm,
saūcĭă dūm cāstrīs claūsa ēst fĕră; tēmpŏrĕ Mārtīs
ūtēndum ēst rūpto ēt grāssāndum ād clāră pĕrīclīs.
ītĕ cĭtī, dēflētĕ fĭdēm mūrōsquĕ rŭēntēs
āntīquāquĕ dŏmō mĕlĭōra āccērsĭtĕ fātă.
māndātī sūmma ēst: dūm stāt, rĕmĕātĕ, Săgūntōs".
āst īllī cĕlĕrānt, quā prōxĭmă lītŏră, grēssūm
ēt fŭgĭūnt tŭmĭdō pēr spūmĕă caērŭlă vēlō.
Pēllēbāt sōmnōs Tīthōnī rōscĭdă cōniūnx,
āc rŭtĭlūs prīmīs sŏnĭpēs hīnnītĭbŭs āltōs
āfflārāt mōntēs rŏsĕāsquĕ mŏvēbăt hăbēnās;
iām cēlsa ē mūrīs ēxstrūctā mōlĕ iŭvēntūs
claūsām nōctūrnīs ōstēntāt tūrrĭbŭs ūrbēm.
rērum ōmnēs pēndēnt āctūs, ēt mīlĭtĕ maēstō
lāxāta ōbsĭdĭo, āc pūgnāndī sūbstĭtĭt ārdōr,
īnquĕ dŭcēm vērsaē tāntō dīscrīmĭnĕ cūraē.
Īntĕrĕā Rŭtŭlīs lōngīnquă pĕr aēquŏră vēctīs
Hērcŭlĕī pōntō coēpēre ēxsīstĕrĕ cōllēs
ēt nĕbŭlōsă iŭgīs āttōllĕrĕ sāxă Mŏnoēcī.
Thrācĭŭs hōs Bŏrĕās scŏpŭlōs īmmītĭă rēgnă
sōlŭs hăbēt sēmpērquĕ rĭgēns nūnc lītŏră pūlsāt,
nūnc īpsās ālīs plāngīt strīdēntĭbŭs Ālpēs,
ātque ŭbĭ sē tērrīs glăcĭālī fūndĭt ăb Ārctō,
haūd ūllī cōntrā fīdūcĭă sūrgĕrĕ vēntō.
vērtĭcĭbūs tōrquēt răpĭdīs mărĕ, frāctăque ănhēlānt
aēquŏra, ĕt īniēctō cōndūntūr gūrgĭtĕ mōntēs,
iāmquĕ vŏlāns Rhēnūm Rhŏdănūmque īn nūbĭlă tōllīt.
hūnc pōstquām Bŏrĕaē dīrum ēvāsērĕ fŭrōrēm,
āltērnōs maēstī cāsūs bēllīquĕ mărīsquĕ
ēt dŭbĭūm rērum ēvēntūm sērmōnĕ vŏlūtānt:
"ō pătrĭa, ō Fĭdĕī dŏmŭs īnclĭtă, quō tŭă nūnc sūnt
fātă lŏcō? sācraēnĕ mănēnt īn cōllĭbŭs ārcēs
ān cĭnĭs, heū sŭpĕrī, tāntō dē nōmĭnĕ rēstāt?
fērtĕ lĕvēs aūrās flātūsquĕ cĭētĕ sĕcūndōs,
sī nōndum īnsūltāt tēmplōrūm Poēnĭcŭs īgnīs
cūlmĭnĭbūs Lătĭaēquĕ vălēnt sūccūrrĕrĕ clāssēs".
Tālĭbŭs īllăcrĭmānt nōctēmquĕ dĭēmquĕ quĕrēlīs,
dōnēc Laūrēntēs pūppīs dēfērtŭr ăd ōrās,
quā pătĕr āccēptīs Ănĭēnīs dītĭŏr ūndīs
īn pōntūm flāvō dēscēndīt gūrgĭtĕ Thŷbrīs.
hīnc cōnsānguĭnĕaē sŭbĕūnt iām moēnĭă Rōmaē.
Cōnsĭlĭūm vŏcăt aūgūstūm cāstāquĕ bĕātōs
paūpērtātĕ pătrēs āc nōmĭnă pārtă trĭūmphīs
cōnsŭl ĕt aēquāntēm sŭpĕrōs vīrtūtĕ sĕnātūm.
fācta ănĭmōsă vĭrōs ēt rēctī sācră cŭpīdŏ
āttōllūnt, hīrtaēquĕ cŏmaē nēglēctăquĕ mēnsă
dēxtĕrăque ā cūrvīs căpŭlō nōn sēgnĭs ărātrīs.
ēxĭgŭō făcĭlēs ĕt ŏpūm nōn īndĭgă cōrdă
ād pārvōs cūrrū rĕmĕābānt saēpĕ pĕnātēs.
Īn fŏrĭbūs sācrīs prīmōque īn līmĭnĕ tēmplī
cāptīvī cūrrūs, bēllī dĕcŭs, ārmăquĕ rāptă
pūgnāntūm dŭcĭbūs saēvaēque īn Mārtĕ sĕcūrēs,
pērfōssī clĭpĕi ēt sērvāntĭă tēlă crŭōrēm
claūstrăquĕ pōrtārūm pēndēnt. hīc Pūnĭcă bēllă,
Aēgātēs, cērnās fūsāquĕ pĕr aēquŏră clāssĕ
ēxāctām pōntō Lĭbўēn tēstāntĭă rōstră.
hīc gălĕaē Sĕnŏnūm pēnsātīque īmprŏbŭs aūrī
ārbĭtĕr ēnsĭs ĭnēst Gāllīsque ēx ārcĕ fŭgātīs
ārmă rĕvērtēntīs pōmpā gēstātă Cămīllī,
hīc spŏlĭa Aēăcĭdaē, | hīc Ēpīrōtĭcă sīgnă
ēt Lĭgŭrum hōrrēntēs cōnī pārmaēquĕ rĕlātaē
Hīspānā dē gēntĕ rŭdēs Ālpīnăquĕ gaēsă.
Sēd pōstquām clādēs pătĕfēcĭt ĕt hōrrĭdă bēllă
ōrāntūm squālōr praēsēnsque āstārĕ Săgūntī
ānte ŏcŭlōs vīsa ēst ēxtrēmă prĕcāntĭs ĭmāgŏ,
tūm sĕnĭōr maēstō Sĭcŏrīs sīc īncĭpĭt ōrĕ:
"sācrātā gēns clāră fĭdē, quām rītĕ fătēntūr
Mārtĕ sătām pŏpŭlī fērrō pārērĕ sŭbāctī,
nē crĕde ĕmēnsōs lēvīa ōb dīscrīmĭnă pōntūm.
vīdĭmŭs ōbsēssām pătrĭām mūrōsquĕ trĕmēntēs
ēt, quem īnsānă frĕta aūt coētūs gĕnŭērĕ fĕrārūm,
vīdĭmŭs Hānnĭbălēm. prŏcŭl hīs ā moēnĭbŭs, ōrō,
ārcēte, ō sŭpĕrī, nōstrōque īn Mārtĕ tĕnētĕ
fātĭfĕraē iŭvĕnēm dēxtraē! quā mōlĕ sŏnāntēs
ēxĭgĭt īllĕ trăbēs ēt quāntūs crēscĭt ĭn ārmīs!
trāns iŭgă Pŷrēnēs mĕdĭum īndīgnātŭs Hĭbērūm
ēxcīvīt Cālpēn ēt mērsōs Sŷrtĭs hărēnīs
mōlītūr pŏpŭlōs māiōrăquĕ moēnĭă quaērīt.
spūmĕŭs hīc mĕdĭō quī sūrgĭt ăb aēquŏrĕ flūctūs,
sī prŏhĭbērĕ pĭgēt, vēstrās ēffrīngĕt ĭn ūrbēs.
ān tāntī prĕtĭūm mōtūs rūptīquĕ pĕr ēnsēs
foēdĕrĭs hōc iŭvĕnī iūrāta īn bēllă rŭēntī
crēdĭtĭs, ūt stătŭāt sŭpĕrātaē iūră Săgūntō?
ōcĭŭs ītĕ, vĭri, ēt nāscēntem ēxstīnguĭtĕ flāmmām,
nē sēraē rēdeānt pōst aūctă pĕrīcŭlă cūraē.
quāmquam ō, sī nūllūs tērrōr, nōn ōbrŭtă iām nūnc
sēmĭnă fūmārēnt bēllī, vēstraēnĕ Săgūntō
spērnēndūm cōnsānguĭnĕām prōtēndĕrĕ dēxtrām?
ōmnĭs Hĭbēr, ōmnīs răpĭdīs fĕră Gāllĭă tūrmīs,
ōmnĭs ăb aēstĭfĕrō sĭtĭēns Lĭbўs īmmĭnĕt āxĕ.
pēr vōs cūltă dĭū Rŭtŭlaē prīmōrdĭă gēntīs
Laūrēntēmquĕ lărem ēt gĕnĕtrīcīs pīgnŏră Troīaē,
cōnsērvātĕ pĭōs, quī pērmūtārĕ cŏāctī
Ācrĭsĭōnēīs Tīrŷnthĭă cūlmĭnă mūrīs.
vōs ĕtĭām Zānclēn Sĭcŭlī cōntra ārmă tўrānnī
iūvīsse ēgrĕgĭūm, vōs ēt Cāmpānă tŭērī
moēnĭă dēpūlsō Sāmnītūm rōbŏrĕ dīgnūm
Sīgēīs dūxīstĭs ăvīs. vĕtŭs īncŏlă Daūnī
(tēstōr vōs, fōntēs ēt stāgna ārcānă Nŭmīcī),
cūm fēlīx nĭmĭūm dīmīttĕrĕt Ārdĕă pūbēm,
sācră dŏmūmquĕ fĕrēns ĕt ăvī pĕnĕtrālĭă Tūrnī
ūltrā Pŷrēnēn Laūrēntĭă nōmĭnă dūxī.
cūr ūt dēcīsa ātque āvūlsa ā cōrpŏrĕ mēmbră
dēspĭcĭār, nōstērquĕ lŭāt cūr foēdĕră sānguīs?"
Tāndem, ūt fīnītaē vōcēs, (mĭsĕrābĭlĕ vīsū)
sūmmīssī pālmās lăcĕrātō tēgmĭnĕ vēstīs
āffīgūnt prōnī squālēntĭă cōrpŏră tērraē.
īnde ăgĭtānt cōnsūltă pătrēs cūrāsquĕ fătīgānt.
Lēntŭlŭs ūt cērnēns āccēnsaē tēctă Săgūntī
pōscēndūm poēnaē iŭvĕnēm cĕlĕrīquĕ nĕgāntīs
ēxūrī bēllō Cārthāgĭnĭs ārvă iŭbēbāt.
āt Făbĭūs caūtā spĕcŭlātōr mēntĕ fŭtūrī
nēc laētūs dŭbĭīs pārcūsquĕ lăcēssĕrĕ Mārtēm
ēt mĕlĭōr claūsō bēllūm prōdūcĕrĕ fērrō,
prīmă sŭpēr tāntīs rēbūs pēnsāndă, dŭcīsnĕ
cēpĕrĭt ārmă fŭrōr, pātrēs ān sīgnă mŏvērī
cēnsŭĕrīnt, mīttīquĕ vĭrōs, qui ēxāctă rĕpōrtēnt.
prōvĭdŭs haēc rītū vātīs fūndēbăt ăb āltō
pēctŏrĕ praēmĕdĭtāns Făbĭūs sūrgēntĭă bēllă,
ūt saēpe ē cēlsā grāndaēvūs pūppĕ măgīstēr
prōspĭcĭēns sīgnīs vēntūrum īn cārbăsă Cōrūm
sūmmō iām dūdūm sūbstrīngīt līntĕă mālō.
sēd lăcrĭmae ātque īrā mīxtūs dŏlŏr īmpŭlĭt ōmnēs
praēcĭpĭtārĕ lătēns fātūm, lēctīquĕ sĕnātūs,
quī dūctōrem ādeānt; sī pērstēt sūrdŭs ĭn ārmīs
pāctōrūm, vērtānt īnde ād Cārthāgĭnĭs ārcēs
nēc dīvum ōblītīs īndīcĕrĕ bēllă mŏrēntūr.
Ordior arma, quibus caelo se gloria tollit
Aeneadum patiturque ferox Oenotria iura
Carthago. da, Musa, decus memorare laborum
antiquae Hesperiae, quantosque ad bella crearit
et quot Roma uiros, sacri cum perfida pacti
gens Cadmea super regno certamina mouit
quaesitumque diu, qua tandem poneret arce
terrarum Fortuna caput. ter Marte sinistro
iuratumque Ioui foedus conuentaque patrum
Sidonii fregere duces, atque impius ensis
ter placitam suasit temerando rumpere pacem.
sed medio finem bello excidiumque uicissim
molitae gentes, propiusque fuere periclo,
quis superare datum: reserauit Dardanus arces
ductor Agenoreas, obsessa Palatia uallo
Poenorum, ac muris defendit Roma salutem.
tantarum causas irarum odiumque perenni
seruatum studio et mandata nepotibus arma
fas aperire mihi superasque recludere mentes.
iamque adeo magni repetam primordia motus.
Pygmalioneis quondam per caerula terris
pollutum fugiens fraterno crimine regnum
fatali Dido Libyes appellitur orae.
tum pretio mercata locos noua moenia ponit,
cingere qua secto permissum litora tauro.
hic Iuno ante Argos (sic credidit alta uetustas)
ante Agamemnoniam, gratissima tecta, Mycenen
optauit profugis aeternam condere gentem.
uerum ubi magnam aliis Romam caput urbibus alte
exserere ac missas etiam trans aequora classes
totum signa uidet uictricia ferre per orbem,
iam propius metuens bellandi corda furore
Phoenicum exstimulat. sed enim conamine primae
contuso pugnae fractisque in gurgite coeptis
Sicanio Libycis iterum instaurata capessens
arma remolitur; dux agmina sufficit unus
turbanti terras pontumque mouere paranti.
Iamque deae cunctas sibi belliger induit iras
Hannibal (hunc audet solum componere fatis),
sanguineo cum laeta uiro atque in regna Latini
turbine mox saeuo uenientum haud inscia cladum
"intulerit Latio spreta me Troius" inquit
"exul Dardaniam et, bis numina capta, penates
sceptraque fundarit uictor Lauinia Teucris,
dum Romana tuae, Ticine, cadauera ripae
non capiant Simoisque mihi per Celtica rura
sanguine Pergameo Trebia et stipantibus armis
corporibusque uirum retro fluat ac sua largo
stagna reformidet Thrasymennus turbida tabo,
dum Cannas, tumulum Hesperiae, campumque cruore
Ausonio mersum sublimis Iapyga cernam
teque uadi dubium coëuntibus, Aufide, ripis
per clipeos galeasque uirum caesosque per artus
uix iter Hadriaci rumpentem ad litora ponti."
haec ait ac iuuenem facta ad Mauortia flammat.
Ingenio motus auidus fideique sinister
is fuit, exsuperans astu, sed deuius aequi.
armato nullus diuum pudor, improba uirtus
et pacis despectus honos, penitusque medullis
sanguinis humani flagrat sitis. his super aeui
flore uirens auet Aegates abolere, parentum
dedecus, ac Siculo demergere foedera ponto.
dat mentem Iuno ac laudum spe corda fatigat.
iamque aut nocturno penetrat Capitolia uisu
aut rapidis fertur per summas passibus Alpes.
saepe etiam famuli turbato ad limina somno
expauere trucem per uasta silentia uocem
ac largo sudore uirum inuenere futuras
miscentem pugnas et inania bella gerentem.
Hanc rabiem in fines Italum Saturniaque arua
addiderat iam tum puero patrius furor orsus.
Sarrana prisci Barcae de gente uetustos
a Belo numerabat auos. namque orba marito
cum fugeret Dido famulam Tyron, impia diri
Belides iuuenis uitauerat arma tyranni
et se participem casus sociarat in omnes.
nobilis hoc ortu et dextra spectatus Hamilcar,
ut fari primamque datum distinguere lingua
Hannibali uocem, sollers nutrire furores
Romanum seuit puerili in pectore bellum.
Vrbe fuit media sacrum genetricis Elissae
manibus et patria Tyriis formidine cultum,
quod taxi circum et piceae squalentibus umbris
abdiderant caelique arcebant lumine, templum.
hoc sese, ut perhibent, curis mortalibus olim
exuerat regina loco. stant marmore maesto
effigies, Belusque parens omnisque nepotum
a Belo series, stat gloria gentis Agenor
et qui longa dedit terris cognomina Phoenix.
ipsa sedet tandem aeternum coniuncta Sychaeo.
ante pedes ensis Phrygius iacet. ordine centum
stant arae caelique deis Ereboque potenti.
hic crine effuso atque Hennaeae numina diuae
atque Acheronta uocat Stygia cum ueste sacerdos.
immugit tellus rumpitque horrenda per umbras
sibila. inaccensi flagrant altaribus ignes.
tum magico uolitant cantu per inania manes
exciti, uultusque in marmore sudat Elissae.
Hannibal haec patrio iussu ad penetralia fertur,
ingressique habitus atque ora explorat Hamilcar.
non ille euhantis Massylae palluit iras,
non diros templi ritus aspersaque tabo
limina et audito surgentes cardine flammas.
olli permulcens genitor caput oscula libat
attollitque animos hortando et talibus implet:
"gens recidiua Phrygum Cadmeae stirpis alumnos
foederibus non aequa premit. si fata negarint
dedecus id patriae nostra depellere dextra,
haec tua sit laus, nate, uelis. age, concipe bella
latura exitium Laurentibus. horreat ortus
iam pubes Tyrrhena tuos, partusque recusent
te surgente, puer, Latiae producere matres."
his acuit stimulis subicitque haud mollia dictu:
"Romanos terra atque undis, ubi competet aetas,
ferro ignique sequar Rhoeteaque fata reuoluam.
non superi mihi, non Martem cohibentia pacta,
non celsae obstiterint Alpes Tarpeiaque saxa.
hanc mentem iuro nostri per numina Martis,
per manes, regina, tuos." tum nigra triformi
hostia mactatur diuae, raptimque recludit
spirantes artus poscens responsa sacerdos
ac fugientem animam properatis consulit extis.
ast ubi quaesitas artis de more uetustae
intrauit mentes superum, sic deinde profatur:
"Aetolos late consterni milite campos
Idaeoque lacus flagrantes sanguine cerno.
quanta procul moles scopulis ad sidera tendit,
cuius in aërio pendent tua uertice castra!
iamque iugis agmen rapitur. trepidantia fumant
moenia, et Hesperio tellus porrecta sub axe
Sidoniis lucet flammis. fluit ecce cruentus
Eridanus. iacet ore truci super arma uirosque,
tertia qui tulerit sublimis opima Tonanti.
heu quaenam subitis horrescit turbida nimbis
tempestas, ruptoque polo micat igneus aether!
magna parant superi. tonat alti regia caeli,
bellantemque Iouem cerno." uenientia fata
scire ultra uetuit Iuno, fibraeque repente
conticuere. latent casus longique labores.
Sic clausum linquens arcano pectore bellum
atque, hominum finem, Gades Calpenque secutus
dum fert Herculeis Garamantica signa columnis,
occumbit saeuo Tyrius certamine ductor.
Interea rerum Hasdrubali traduntur habenae
occidui qui solis opes et uulgus Hiberum
Baeticolasque uiros furiis agitabat iniquis.
tristia corda ducis, simul immedicabilis ira,
et fructus regni feritas erat. asper amore
sanguinis, et metui demens credebat honorem
nec nota docilis poena satiare furores
ore excellentem et spectatum fortibus ausis
antiqua de stirpe Tagum superumque hominumque
immemor erecto suffossum robore maestis
ostentabat ouans populis sine funere regem.
auriferi Tagus ascito cognomine fontis
perque antra et ripas nymphis ululatus Hiberis,
Maeonium non ille uadum, non Lydia mallet
stagna sibi nec, qui riguo perfunditur auro,
campum, atque illatis Hermi flauescit harenis.
primus inire manus, postremus ponere Martem.
cum rapidum effusis ageret sublimis habenis
quadrupedem, non ense uirum, non eminus hasta
sistere erat; uolitabat ouans aciesque per ambas
iam Tagus auratis agnoscebatur in armis.
quem postquam diro suspensum robore uidit
deformem leti famulus, clam corripit ensem
dilectum domino pernixque irrumpit in aulam
atque immite ferit geminato uulnere pectus.
at Poeni, succensa ira turbataque luctu
et saeuis gens laeta, ruunt tormentaque portant.
non ignes candensque chalybs, non uerbera passim
ictibus innumeris lacerum scindentia corpus,
carnificaeue manus penitusue infusa medullis
pestis et in medio lucentes uulnere flammae
cessauere. ferum uisu dictuque, per artem
saeuitiae extenti, quantum tormenta iubebant,
creuerunt artus, atque omni sanguine rupto
ossa liquefactis fumarunt feruida membris.
mens intacta manet. superat ridetque dolores
spectanti similis fessosque labore ministros
increpitat dominique crucem clamore reposcit.
Haec inter spretae miseranda piacula poenae
erepto trepidus ductore exercitus una
Hannibalem uoce atque alacri certamine poscit.
huic studia accendit patriae uirtutis imago,
huic fama in populos iurati didita belli,
huic uirides ausis anni feruorque decorus
atque armata dolis mens et uis insita fandi.
Primi ductorem Libyes clamore salutant,
mox et Pyrenes populi et bellator Hiberus.
continuoque ferox oritur fiducia menti
cessisse imperio tantum terraeque marisque.
Aeoliis candens Austris et lampade Phoebi
aestifero Libye torquetur subdita Cancro,
aut ingens Asiae latus aut pars tertia terris.
terminus huic roseos amnis Lageus ad ortus
septeno impellens tumefactum gurgite pontum.
at qua diuersas clementior aspicit Arctos,
Herculeo dirimente freto diducta propinquis
Europes uidet arua iugis. ultra obsidet aequor
nec patitur nomen proferri longius Atlas,
Atlas subducto tracturus uertice caelum.
sidera nubiferum fulcit caput, aetheriasque
erigit aeternum compages ardua ceruix.
canet barba gelu, frontemque immanibus umbris
pinea silua premit. uastant caua tempora uenti,
nimbosoque ruunt spumantia flumina rictu.
tum geminae laterum cautes maria alta fatigant
atque, ubi fessus equos Titan immersit anhelos,
flammiferum condunt fumanti gurgite currum.
sed qua se campis squalentibus Africa tendit,
serpentum largo coquitur fecunda ueneno,
felix qua pingues mitis plaga temperat agros,
nec Cerere Hennaea Phario nec uicta colono.
hic passim exsultant Numidae, gens inscia freni,
quis inter geminas per ludum mobilis aures
quadrupedem flectit non cedens uirga lupatis.
altrix bellorum bellatorumque uirorum
tellus nec fidens nudo sine fraudibus ensi.
Altera complebant Hispanae castra cohortes,
auxilia Europa genitoris parta tropaeis.
Martius hinc campos sonipes hinnitibus implet,
hinc iuga cornipedes erecti bellica raptant;
non Eleus eat campo feruentior axis.
prodiga gens animae et properare facillima mortem.
namque ubi transcendit florentes uiribus annos,
impatiens aeui spernit nouisse senectam,
et fati modus in dextra est. hic omne metallum:
electri gemino pallent de semine uenae
atque atros chalybis fetus humus horrida nutrit.
sed scelerum causas operit deus. Astur auarus
uisceribus lacerae telluris mergitur imis
et redit infelix effosso concolor auro.
hinc certant, Pactole, tibi Duriusque Tagusque,
quique super Grauios lucentes uoluit harenas
infernae populis referens obliuia Lethes.
nec Cereri terra indocilis nec inhospita Baccho
nullaque Palladia sese magis arbore tollit.
Hae postquam Tyrio gentes cessere tyranno
utque dati rerum freni, nunc arte paterna
conciliare uiros armis, consulta senatus
uertere, nunc donis. primus sumpsisse laborem,
primus iter carpsisse pedes partemque subire,
si ualli festinet opus. nec cetera segnis,
quaecumque ad laudem stimulant, somnumque negabat
naturae noctemque uigil ducebat in armis.
interdum proiectus humi turbaeque Libyssae
insignis sagulo duris certare maniplis,
celsus at in magno praecedens agmine ductor
imperium praeferre suum. tum uertice nudo
excipere insanos imbres caelique ruinam.
spectarunt Poeni, tremuitque exterritus Astur,
torquentem cum tela Iouem permixtaque nimbis
fulmina et excussos uentorum flatibus ignes
turbato transiret equo. nec puluere fessum
agminis ardenti labefecit Sirius astro.
flammiferis tellus radiis cum exusta dehiscit
candentique globo medius coquit aethera feruor
femineum putat umenti iacuisse sub umbra
exercetque sitim et spectato fonte recedit.
idem correptis sternacem ad proelia frenis
frangere equum et famam letalis amare lacerti
ignotique amnis tranare sonantia saxa
atque e diuersa socios accersere ripa.
idem expugnati primus stetit aggere muri,
et quotiens campo rapidus fera proelia miscet,
qua sparsit ferrum, latus rubet aequore limes.
ergo instat fatis et rumpere foedera certus,
quo datur, interea Romam comprendere bello
gaudet et extremis pulsat Capitolia terris.
Prima Saguntinas turbarunt classica portas,
bellaque sumpta uiro belli maioris amore.
haud procul Herculei tollunt se litore muri
clementer crescente iugo, quis nobile nomen
conditus excelso sacrauit colle Zacynthos.
hic comes Alcidae remeabat in agmine Thebas
Geryone exstincto caeloque ea facta ferebat.
tres animas namque id monstrum, tres corpore dextras
armarat ternaque caput ceruice gerebat.
haud alium uidit tellus, cui ponere finem
non posset mors una uiro duraeque sorores
tertia bis rupto torquerent stamina filo.
hinc spolia ostentabat ouans captiuaque uictor
armenta ad fontes medio feruore uocabat,
cum tumidas fauces accensis sole uenenis
calcatus rupit letali uulnere serpens
Inachiumque uirum terris prostrauit Hiberis.
mox profugi ducente Noto aduertere coloni,
insula quos genuit Graio circumflua ponto
atque auxit, quondam Laertia regna, Zacynthos.
firmauit tenues ortus mox Daunia pubes
sedis inops, misit largo quam diues alumno
magnanimis regnata uiris clarum Ardea nomen.
libertas populis pacto seruata decusque
maiorum, et Poenis urbi imperitare negatum.
Admouet abrupto flagrantia foedere ductor
Sidonius castra et latos quatit agmine campos.
Ipse caput quassans circumlustrauit anhelo
muros saeuus equo mensusque pauentia tecta
pandere iamdudum portas et cedere uallo
imperat et longe clausis sua foedera, longe
Ausoniam fore nec ueniae spem Marte subactis.
scita patrum et leges et iura fidemque deosque
in dextra nunc esse sua. uerba ocius acer
intorto sancit iaculo figitque per arma
stantem pro muro et minitantem uana Caicum
concidit exacti medius per uiscera teli
effusisque simul praerupto ex aggere membris
uictori moriens tepefactam rettulit hastam.
at multo ducis exemplum clamore secuti
inuoluunt atra telorum moenia nube.
clara nec in numero uirtus latet; obuia quisque
ora duci portans ceu solus bella capessit.
hic crebram fundit Baliari uerbere glandem
terque leui ducta circum caput altus habena
permissum uentis abscondit in aëre telum,
hic ualido librat stridentia saxa lacerto,
huic impulsa leui torquetur lancea nodo.
ante omnes ductor patriis insignis in armis
nunc picea iactat fumantem lampada flamma,
nunc sude, nunc iaculo, nunc saxis impiger instat
aut hydro imbutas, bis noxia tela, sagittas
contendit neruo atque insultat fraude pharetrae,
Dacus ut armiferis Geticae telluris in oris,
spicula qui patrio gaudens acuisse ueneno
fundit apud ripas inopina binominis Histri.
Cura subit collem turrita cingere fronte
castelloque urbem circumuallare frequenti.
heu priscis numen populis, at nomine solo
in terris iam nota fides! stat dura iuuentus
ereptamque fugam et claudi uidet aggere muros,
sed dignam Ausonia mortem putat esse Sagunto
seruata cecidisse fide. iamque acrius omnes
intendunt uires. adductis stridula neruis
Phocais effundit uastos ballista molares
atque eadem ingentis mutato pondere teli
ferratam excutiens ornum media agmina rumpit.
alternus resonat clangor. certamine tanto
conseruere acies, ueluti circumdata uallo
Roma foret, clamantque super: "tot milia, gentes
inter tela satae, iam capto stamus in hoste?
nonne pudet coepti, pudet ominis? en bona uirtus
primitiaeque ducis! taline implere paramus
Italiam fama? tales praemittere pugnas?"
accensae exsultant mentes, haustusque medullis
Hannibal exagitat, stimulantque sequentia bella.
inuadunt manibus uallum caesasque relinquunt
deiecti muris dextras. subit arduus agger
imponitque globos pugnantum desuper urbi.
armauit clausos ac portis arcuit hostem
librari multa consueta phalarica dextra
horrendum uisu robur celsisque niuosae
Pyrenes trabs lecta iugis, cui plurima cuspis,
uix muris toleranda lues, sed cetera pingui
uncta pice atque atro circumlita sulphure fumant.
fulminis haec ritu summis e moenibus arcis
incita sulcatum tremula secat aëra flamma,
qualis sanguineo praestringit lumina crine
ad terram caelo decurrens ignea lampas.
haec ictu rapido pugnantum saepe per auras
attonito ductore tulit fumantia membra,
haec uastae lateri turris cum turbine fixa
dum penitus pluteis Vulcanum exercet adesis,
arma uirosque simul pressit flagrante ruina.
tandem condensis artae testudinis armis
subducti Poeni uallo caecaque latebra
pandunt prolapsam suffossis moenibus urbem.
terribilem in sonitum procumbens aggere uicto
Herculeus labor atque immania saxa resoluens
mugitum ingentem caeli dedit. Alpibus altis
aëriae rupes scopulorum mole reuulsa
haud aliter scindunt resonanti fragmine montem.
surgebat cumulo certatim prorutus agger,
obstabatque iacens uallum, ni protinus instent
hinc atque hinc acies media pugnare ruina.
Emicat ante omnes primaeuo flore iuuentae
insignis Rutulo Murrus de sanguine (at idem
matre Saguntina Graius geminoque parente
Dulichios Italis miscebat prole nepotes).
hic magno socios Aradum clamore uocantem,
qua corpus loricam inter galeamque patescit,
conantis motus speculatus cuspide sistit
prostratumque premens telo uoce insuper urget:
"fallax Poene, iaces; certe Capitolia primus
scandebas uictor. quae tanta licentia uoti?
nunc Stygio fer bella Ioui!" tum feruidus hastam
aduersi torquens defigit in inguine Hiberi,
oraque dum calcat iam singultantia leto,
"hac iter est" inquit "uobis ad moenia Romae,
o metuenda manus. sic, quo properatis, eundum."
mox instaurantis pugnam circumsilit arma
et rapto nudum clipeo latus haurit Hiberi.
diues agri, diues pecoris famaeque negatus
bella feris arcu iaculoque agitarat Hiberus,
felix heu nemorum et uitae laudandus opacae,
si sua per patrios tenuisset spicula saltus.
hunc miseratus adest infesto uulnere Ladmus.
cui saeuum arridens "narrabis Hamilcaris umbris
hanc" inquit "dextram, quae iam post funera uulgi
Hannibalem uobis comitem dabit", et ferit alte
insurgens gladio cristatae cassidis aera
perque ipsum tegimen crepitantia dissipat ossa.
tum frontem Chremetes intonsam umbrante capillo
saeptus et horrentes effingens crine galeros,
tum Masulis crudaque uirens ad bella senecta
Karthalo non pauidus fetas mulcere leaenas,
flumineaque urna caelatus Bagrada parmam
et uastae Nasamon Syrtis populator Hiempsal,
audax in fluctu laceras captare carinas,
una omnes dextraque cadunt iraque perempti;
nec non serpentem diro exarmare ueneno
doctus Athyr tactuque graues sopire chelydros
ac dubiam admoto subolem explorare ceraste.
tu quoque fatidicis Garamanticus accola lucis
insignis flexo galeam per tempora cornu,
heu frustra reditum sortes tibi saepe locutas
mentitumque Iouem increpitans, occumbis, Hiarba.
et iam corporibus cumulatus creuerat agger
perfusaeque atra fumabant caede ruinae,
cum ductorem auido clamore in proelia poscit.
fulmineus ceu Spartanis latratibus actus,
cum siluam occursu uenantum perdidit, hirto
horrescit saetis dorso et postrema capessit
proelia canentem mandens aper ore cruorem
iamque ignem geminum contra uenabula torquens.
At parte ex alia, qua se insperata iuuentus
extulerat portis, ceu spicula nulla manusque
uim ferre exitiumue queant, permixtus utrisque
Hannibal agminibus passim furit et quatit ensem,
cantato nuper senior quem fecerat igni
litore ab Hesperidum Temisus, qui carmine pollens
fidebat magica ferrum crudescere lingua,
quantus Bistoniis late Gradiuus in oris
belligero rapitur curru telumque coruscans,
Titanum quo pulsa cohors, flagrantia bella
cornipedum afflatu domat et stridoribus axis.
iamque Hostum rutilumque Pholum ingentemque Metiscum,
iam Lygdum Duriumque simul flauumque Galaesum
et geminos Chromin atque Gyan demiserat umbris.
Daunum etiam, grata quo non spectatior alter
uoce mouere fora atque orando fingere mentes
nec legum custos sollertior, aspera telis
dicta admiscentem: "quaenam te, Poene, paternae
huc adigunt furiae? non haec Sidonia tecta
feminea fabricata manu pretioue parata
exulibusue datum dimensis litus harenis.
fundamenta deum Romanaque foedera cernis".
ast illum toto iactantem talia campo
ingenti raptum nisu medioque uirorum
auulsum inter tela globo et post terga reuinctum
Hannibal ad poenam lentae mandauerat irae
increpitansque suos inferri signa iubebat
perque ipsos caedis cumulos stragemque iacentum
monstrabat furibundus iter cunctosque ciebat
nomine et in praedas stantem dabat improbus urbem.
Sed postquam a trepidis allatum feruere partem
diuersam Marte infausto Murroque secundos
hunc superos tribuisse diem, ruit ocius amens
lymphato cursu atque ingentes deserit actus.
letiferum nutant fulgentes uertice cristae,
crine ut flammifero terret fera regna cometes
sanguineum spargens ignem; uomit atra rubentes
fax caelo radios, ac saeua luce coruscum
scintillat sidus terrisque extrema minatur.
praecipiti dant tela uiam, dant signa uirique,
atque ambae trepidant acies. iacit igneus hastae
dirum lumen apex, ac late fulgurat umbo.
talis ubi Aegaeo surgente ad sidera ponto
per longum uasto Cori cum murmure fluctus
suspensum in terras portat mare, frigida nautis
corda tremunt; sonat ille procul flatuque tumescens
curuatis pauidas tramittit Cycladas undis.
non cuncta e muris unum incessentia tela
fumantesque ante ora faces, non saxa per artem
tormentis excussa tenent. ut tegmina primum
fulgentis galeae conspexit et arma cruento
inter solem auro rutilantia, turbidus infit:
"en, qui res Libycas inceptaque tanta retardet,
Romani Murrus belli mora. foedera, faxo,
iam noscas, quid uana queant et uester Hiberus.
fer tecum castamque fidem seruataque iura,
deceptos mihi linque deos". cui talia Murrus:
"exoptatus ades. mens olim proelia poscit
speque tui flagrat capitis. fer debita fraudum
praemia et Italiam tellure inquire sub ima.
longum in Dardanios fines iter atque niualem
Pyrenen Alpesque tibi mea dextera donat".
Haec inter cernens subeuntem comminus hostem
praeruptumque loci fidum sibi, corripit ingens
aggere conuulso saxum et nitentis in ora
deuoluit, pronoque silex ruit incitus ictu.
subsedit duro concussus fragmine muri.
tum pudor accendit mentem, nec conscia fallit
uirtus pressa loco; frendens luctatur et aegro
scandit in aduersum per saxa uetantia nisu.
sed postquam propior uicino lumine fulsit
et tota se mole tulit, uelut incita clausum
agmina Poenorum cingant et cuncta pauentem
castra premant, lato Murrus caligat in hoste.
mille simul dextrae densusque micare uidetur
ensis et innumerae nutare in casside cristae.
conclamant utrimque acies, ceu tota Saguntos
igne micet. trahit instanti languentia leto
membra pauens Murrus supremaque uota capessit:
"conditor Alcide, cuius uestigia sacra
incolimus terra, minitantem auerte procellam,
si tua non segni defenso moenia dextra".
dumque orat caeloque attollit lumina supplex
"cerne", ait "an nostris longe Tirynthius ausis
iustius affuerit. ni displicet aemula uirtus,
haud me dissimilem, Alcide, primoribus annis
agnosces, inuicte, tuis. fer numen amicum
et, Troiae quondam primis memorate ruinis,
dexter ades Phrygiae delenti stirpis alumnos".
sic Poenus pressumque ira simul exigit ensem,
qua capuli statuere morae, teloque relato
horrida labentis perfunditur arma cruore.
ilicet ingenti casu turbata iuuentus
procurrit, nota arma uiri corpusque superbo
uictori spoliare negant. coit aucta uicissim
hortando manus et glomerata mole feruntur.
hinc saxis galea, hinc clipeus sonat aereus hastis.
incessunt sudibus librataque pondera plumbi
certatim iaciunt. decisae uertice cristae
direptumque decus nutantum in caede iubarum.
iamque agitur largus per membra fluentia sudor
et stant loricae squamis horrentia tela.
nec requies tegimenue datur mutare sub ictu.
genua labant, fessique umeri gestamina laxant.
tum creber penitusque trahens suspiria sicco
fumat ab ore uapor, nisuque elisus anhelo
auditur gemitus fractumque in casside murmur.
mente aduersa domat gaudetque nitescere duris
uirtutem et decoris pretio discrimina pensat.
Hic subitus scisso densa inter nubila caelo
erupit quatiens terram fragor, et super ipsas
bis pater intonuit geminato fulmine pugnas.
inde inter nubes uentorum turbine caeco
ultrix iniusti uibrauit lancea belli
ac femine aduerso librata cuspide sedit.
Tarpeiae rupes superisque habitabile saxum
et uos, uirginea lucentes semper in ara
Laomedonteae, Troiana altaria, flammae,
heu quantum uobis fallacis imagine teli
promisere dei! propius si pressa furenti
hasta foret, clausae starent mortalibus Alpes
nec, Thrasymenne, tuis nunc Allia cederet undis.
sed Iuno aspectans Pyrenes uertice celsae
naua rudimenta et primos in Marte calores
ut uidet impressum coniecta cuspide uulnus,
aduolat obscura circumdata nube per auras
et ualidam duris euellit ab ossibus hastam.
ille tegit clipeo fusum per membra cruorem
tardaque paulatim et dubio uestigia nisu
alternata trahens auersus ab aggere cedit.
Nox tandem optatis terras pontumque tenebris
condidit et pugnas erepta luce diremit.
at durae inuigilant mentes molemque reponunt,
noctis opus. clausos acuunt extrema pericli
et fractis rebus uiolentior ultima uirtus.
hinc puer inualidique senes, hinc femina ferre
certat opem in dubiis miserando naua labori,
saxaque mananti subuectat uulnere miles.
iam patribus clarisque senum sua munia curae;
concurrunt lectosque uiros hortantur et orant,
defessis subeant rebus reuocentque salutem
et Latia extremis implorent casibus arma.
"ite citi, remis uelisque impellite puppim,
saucia dum castris clausa est fera; tempore Martis
utendum est rupto et grassandum ad clara periclis.
ite citi, deflete fidem murosque ruentes
antiquaque domo meliora accersite fata.
mandati summa est: dum stat, remeate, Saguntos".
ast illi celerant, qua proxima litora, gressum
et fugiunt tumido per spumea caerula uelo.
Pellebat somnos Tithoni roscida coniunx,
ac rutilus primis sonipes hinnitibus altos
afflarat montes roseasque mouebat habenas;
iam celsa e muris exstructa mole iuuentus
clausam nocturnis ostentat turribus urbem.
rerum omnes pendent actus, et milite maesto
laxata obsidio, ac pugnandi substitit ardor,
inque ducem uersae tanto discrimine curae.
Interea Rutulis longinqua per aequora uectis
Herculei ponto coepere exsistere colles
et nebulosa iugis attollere saxa Monoeci.
Thracius hos Boreas scopulos immitia regna
solus habet semperque rigens nunc litora pulsat,
nunc ipsas alis plangit stridentibus Alpes,
atque ubi se terris glaciali fundit ab Arcto,
haud ulli contra fiducia surgere uento.
uerticibus torquet rapidis mare, fractaque anhelant
aequora, et iniecto conduntur gurgite montes,
iamque uolans Rhenum Rhodanumque in nubila tollit.
hunc postquam Boreae dirum euasere furorem,
alternos maesti casus bellique marisque
et dubium rerum euentum sermone uolutant:
"o patria, o Fidei domus inclita, quo tua nunc sunt
fata loco? sacraene manent in collibus arces
an cinis, heu superi, tanto de nomine restat?
ferte leues auras flatusque ciete secundos,
si nondum insultat templorum Poenicus ignis
culminibus Latiaeque ualent succurrere classes".
Talibus illacrimant noctemque diemque querelis,
donec Laurentes puppis defertur ad oras,
qua pater acceptis Anienis ditior undis
in pontum flauo descendit gurgite Thybris.
hinc consanguineae subeunt iam moenia Romae.
Consilium uocat augustum castaque beatos
paupertate patres ac nomina parta triumphis
consul et aequantem superos uirtute senatum.
facta animosa uiros et recti sacra cupido
attollunt, hirtaeque comae neglectaque mensa
dexteraque a curuis capulo non segnis aratris.
exiguo faciles et opum non indiga corda
ad paruos curru remeabant saepe penates.
In foribus sacris primoque in limine templi
captiui currus, belli decus, armaque rapta
pugnantum ducibus saeuaeque in Marte secures,
perfossi clipei et seruantia tela cruorem
claustraque portarum pendent. hic Punica bella,
Aegates, cernas fusaque per aequora classe
exactam ponto Libyen testantia rostra.
hic galeae Senonum pensatique improbus auri
arbiter ensis inest Gallisque ex arce fugatis
arma reuertentis pompa gestata Camilli,
hic spolia Aeacidae, | hic Epirotica signa
et Ligurum horrentes coni parmaeque relatae
Hispana de gente rudes Alpinaque gaesa.
Sed postquam clades patefecit et horrida bella
orantum squalor praesensque astare Sagunti
ante oculos uisa est extrema precantis imago,
tum senior maesto Sicoris sic incipit ore:
"sacrata gens clara fide, quam rite fatentur
Marte satam populi ferro parere subacti,
ne crede emensos leuia ob discrimina pontum.
uidimus obsessam patriam murosque trementes
et, quem insana freta aut coetus genuere ferarum,
uidimus Hannibalem. procul his a moenibus, oro,
arcete, o superi, nostroque in Marte tenete
fatiferae iuuenem dextrae! qua mole sonantes
exigit ille trabes et quantus crescit in armis!
trans iuga Pyrenes medium indignatus Hiberum
exciuit Calpen et mersos Syrtis harenis
molitur populos maioraque moenia quaerit.
spumeus hic medio qui surgit ab aequore fluctus,
si prohibere piget, uestras effringet in urbes.
an tanti pretium motus ruptique per enses
foederis hoc iuueni iurata in bella ruenti
creditis, ut statuat superatae iura Sagunto?
ocius ite, uiri, et nascentem exstinguite flammam,
ne serae redeant post aucta pericula curae.
quamquam o, si nullus terror, non obruta iam nunc
semina fumarent belli, uestraene Sagunto
spernendum consanguineam protendere dextram?
omnis Hiber, omnis rapidis fera Gallia turmis,
omnis ab aestifero sitiens Libys imminet axe.
per uos culta diu Rutulae primordia gentis
Laurentemque larem et genetricis pignora Troiae,
conseruate pios, qui permutare coacti
Acrisioneis Tirynthia culmina muris.
uos etiam Zanclen Siculi contra arma tyranni
iuuisse egregium, uos et Campana tueri
moenia depulso Samnitum robore dignum
Sigeis duxistis auis. uetus incola Dauni
(testor uos, fontes et stagna arcana Numici),
cum felix nimium dimitteret Ardea pubem,
sacra domumque ferens et aui penetralia Turni
ultra Pyrenen Laurentia nomina duxi.
cur ut decisa atque auulsa a corpore membra
despiciar, nosterque luat cur foedera sanguis?"
Tandem, ut finitae uoces, (miserabile uisu)
summissi palmas lacerato tegmine uestis
affigunt proni squalentia corpora terrae.
inde agitant consulta patres curasque fatigant.
Lentulus ut cernens accensae tecta Sagunti
poscendum poenae iuuenem celerique negantis
exuri bello Carthaginis arua iubebat.
at Fabius cauta speculator mente futuri
nec laetus dubiis parcusque lacessere Martem
et melior clauso bellum producere ferro,
prima super tantis rebus pensanda, ducisne
ceperit arma furor, patres an signa moueri
censuerint, mittique uiros, qui exacta reportent.
prouidus haec ritu uatis fundebat ab alto
pectore praemeditans Fabius surgentia bella,
ut saepe e celsa grandaeuus puppe magister
prospiciens signis uenturum in carbasa Corum
summo iam dudum substringit lintea malo.
sed lacrimae atque ira mixtus dolor impulit omnes
praecipitare latens fatum, lectique senatus,
qui ductorem adeant; si perstet surdus in armis
pactorum, uertant inde ad Carthaginis arces
nec diuum oblitis indicere bella morentur.