P. OVIDII NASONIS - METAMORPHOSEON LIBER XV

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII XIII XIV XV

0

Quaērĭtŭr īntĕrĕā quīs tāntaē pōndĕră mōlīs

sūstĭnĕāt tāntōquĕ quĕāt sūccēdĕrĕ rēgī;

dēstĭnăt īmpĕrĭō clārūm praēnūntĭă vērī

fāmă Nŭmām; nōn īllĕ sătīs cōgnōssĕ Săbīnaē

gēntĭs hăbēt rītūs; ănĭmō māiōră căpācī5

cōncĭpĭt ēt, quaē sīt rērūm nātūră, rĕquīrīt.

hūiŭs ămōr cūraē, pătrĭā Cŭrĭbūsquĕ rĕlīctīs,

fēcĭt ŭt Hērcŭlĕī pĕnĕtrārĕt ăd hōspĭtĭs ūrbēm.

Grāiă quĭs Ītălĭcīs aūctōr pŏsŭīssĕt ĭn ōrīs

moēnĭă quaērēntī sīc ē sĕnĭōrĭbŭs ūnūs10

rēttŭlĭt īndĭgĕnīs, vĕtĕrīs nōn īnscĭŭs aēvī:

"dīvĕs ăb Ōcĕănō būbūs Iŏvĕ nātŭs Hĭbērīs

lītŏră fēlīcī tĕnŭīssĕ Lăcīnĭă cūrsū

fērtŭr ĕt ārmēntō tĕnĕrās ērrāntĕ pĕr hērbās

īpsĕ dŏmūm māgnī nĕc ĭnhōspĭtă tēctă Crŏtōnīs15

īntrāsse ēt rĕquĭē lōngūm rĕlĕvāssĕ lăbōrēm;

ātque ĭtă dīscēdēns "aēvō" dīxīssĕ "nĕpōtūm

hīc lŏcŭs ūrbĭs ĕrīt"; prōmīssăquĕ vēră fŭērūnt.

nām fŭĭt Ārgŏlĭcō gĕnĕrātŭs Ălēmŏnĕ quīdām

Mŷscĕlŏs, īllīūs dīs āccēptīssĭmŭs aēvī.20

hūnc sŭpĕr īncūmbēns prēssūm grăvĭtātĕ sŏpōrīs

clāvĭgĕr āllŏquĭtūr: "pătrĭās, ăgĕ, dēsĕrĕ sēdēs

ēt pĕtĕ dīvērsī lăpĭdōsās Aēsărĭs ūndās";

ēt, nĭsĭ pārŭĕrīt, mūlta āc mĕtŭēndă mĭnātūr;

pōst ĕă dīscēdūnt părĭtēr sōmnūsquĕ dĕūsquĕ.25

sūrgĭt Ălēmŏnĭdēs tăcĭtāquĕ rĕcēntĭă mēntĕ

vīsă rĕfērt pūgnātquĕ dĭū sēntēntĭă sēcūm

nūmĕn ăbīrĕ iŭbēt, prŏhĭbēnt dīscēdĕrĕ lēgēs

poēnăquĕ mōrs pŏsĭta ēst pătrĭām mūtārĕ vŏlēntī.

cāndĭdŭs Ōcĕănō nĭtĭdūm căpŭt ābdĭdĕrāt Sōl30

ēt căpŭt ēxtŭlĕrāt dēnsīssĭmă sīdĕrĕūm Nōx;

vīsŭs ădēsse īdēm dĕŭs ēst ĕădēmquĕ mŏnērĕ

ēt, nĭsĭ pārŭĕrīt, plūra ēt grăvĭōră mĭnārī.

pērtĭmŭīt pătrĭūmquĕ sĭmūl trānsfērrĕ părābāt

īn sēdēs pĕnĕtrālĕ nŏvās; fīt mūrmŭr ĭn ūrbĕ35

sprētārūmque ăgĭtūr lēgūm rĕŭs; ūtquĕ pĕrāctāst

caūsă prĭōr crīmēnquĕ pătēt sĭnĕ tēstĕ prŏbātūm,

squālĭdŭs ād sŭpĕrōs tōllēns rĕŭs ōră mănūsquĕ

"ō cūiūs caēlī bīs sēx fēcērĕ lăbōrēs,

fēr, prĕcŏr", īnquĭt "ŏpēm; nām tū mĭhĭ crīmĭnĭs aūctōr".40

mōs ĕrăt āntīquūs nĭvĕīs ātrīsquĕ lăpīllīs,

hīs dāmnārĕ rĕōs, īllīs ābsōlvĕrĕ cūlpā;

tūnc quŏquĕ sīc lāta ēst sēntēntĭă trīstĭs ĕt ōmnīs

cālcŭlŭs īmmītēm dēmīttĭtŭr ātĕr ĭn ūrnām.

quaē sĭmŭl ēffūdīt nŭmĕrāndōs vērsă lăpīllōs,45

ōmnĭbŭs ē nīgrō cŏlŏr ēst mūtātŭs ĭn ālbūm

cāndĭdăque Hērcŭlĕō sēntēntĭă nūmĭnĕ fāctă

sōlvĭt Ălēmŏnĭdēn. grātēs ăgĭt īllĕ părēntī

Āmphĭtrўōnĭădaē vēntīsquĕ făvēntĭbŭs aēquōr

nāvĭgăt Īŏnĭūm Lăcĕdaēmŏnĭūmquĕ Tărēntūm50

praētĕrĭt ēt Sўbărīn Sāllēntīnūmquĕ Nĕrētūm

Thūrīnōsquĕ sĭnūs Nĕmĕsēnque ĕt Ĭāpўgĭs ārvă

vīxquĕ pĕrērrātīs, quaē spēctānt lītŏră, tērrīs,

īnvĕnĭt Aēsărĕī fātālĭă flūmĭnĭs ōră

nēc prŏcŭl hīnc tŭmŭlūm, sūb quō sācrātă Crŏtōnīs55

ōssă tĕgēbăt hŭmūs; iūssāque ĭbĭ moēnĭă tērrā

cōndĭdĭt ēt nōmēn tŭmŭlātī trāxĭt ĭn ūrbēm.

tālĭă cōnstābāt cērtā prīmōrdĭă fāmā

ēssĕ lŏcī pŏsĭtaēque Ĭtălīs īn fīnĭbŭs ūrbīs.

Vīr fŭĭt hīc ōrtū Sămĭūs, sēd fūgĕrăt ūnā60

ēt Sămŏn ēt dŏmĭnōs ŏdĭōquĕ tўrānnĭdĭs ēxsūl

spōnte ĕrăt; īsquĕ, lĭcēt caēlī rĕgĭōnĕ rĕmōtūs,

mēntĕ dĕōs ădĭīt ēt, quaē nātūră nĕgābāt

vīsĭbŭs hūmānīs, ŏcŭlīs ĕă pēctŏrĭs haūsīt.

cūmque ănĭmo ēt vĭgĭlī pērspēxērāt ōmnĭă cūrā,65

īn mĕdĭūm dīscēndă dăbāt coētūsquĕ sĭlēntūm

dīctăquĕ mīrāntūm māgnī prīmōrdĭă mūndī

ēt rērūm caūsās ēt, quīd nātūră, dŏcēbāt,

quīd dĕŭs, ūndĕ nĭvēs, quaē fūlmĭnĭs ēssĕt ŏrīgŏ,

Iūppĭtĕr ān vēntī dīscūssā nūbĕ tŏnārēnt,70

quīd quătĕrēt tērrās, quā sīdĕră lēgĕ mĕārēnt

ēt quōdcūmquĕ lătēt; prīmūsque ănĭmālĭă mēnsīs

ārgŭĭt īmpōnī; prīmūs quŏquĕ tālĭbŭs ōră

dōctă quĭdēm sōlvīt, sēd nōn ēt crēdĭtă, vērbīs

"pārcĭtĕ, mōrtālēs, dăpĭbūs tĕmĕrārĕ nĕfāndīs75

cōrpŏră. sūnt frūgēs, sūnt dēdūcēntĭă rāmōs

pōndĕrĕ pōmă sŭō tŭmĭdaēque īn vītĭbŭs ūvaē;

sūnt hērbaē dūlcēs, sūnt quaē mītēscĕrĕ flāmmā

mōllīrīquĕ quĕānt; nēc vōbīs lāctĕŭs ūmōr

ērĭpĭtūr nēc mēllă thўmī rĕdŏlēntĭă flōrēm;80

prōdĭgă dīvĭtĭās ălĭmēntăquĕ mītĭă tēllūs

sūggĕrĭt ātque ĕpŭlās sĭnĕ caēde ēt sānguĭnĕ praēbēt.

cārnĕ fĕraē sēdānt iēiūnĭă, nēc tămĕn ōmnēs;

quīppe ĕquŭs ēt pĕcŭdēs ārmēntăquĕ grāmĭnĕ vīvūnt.

āt quĭbŭs, īngĕnĭum ēst īmmānsuētūmquĕ fĕrūmquĕ,85

Ārmĕnĭaē tīgrēs īrācūndīquĕ lĕōnēs

cūmquĕ lŭpīs ūrsī, dăpĭbūs cūm sānguĭnĕ gaūdēnt.

heū! quāntūm scĕlŭs ēst īn vīscĕră vīscĕră cōndī

cōngēstōque ăvĭdūm pīnguēscĕrĕ cōrpŏrĕ cōrpūs

āltĕrĭūsque ănĭmāntem ănĭmāntīs vīvĕrĕ lētō!90

scīlĭcĕt īn tāntīs ŏpĭbūs, quās ōptĭmă mātrūm

tērră părīt, nīl tē nĭsĭ trīstĭă māndĕrĕ saēvō

vūlnĕră dēntĕ iŭvāt rītūsquĕ rĕfērrĕ Cўclōpūm?

nēc, nĭsĭ pērdĭdĕrīs ălĭūm, plācārĕ vŏrācīs

ēt mălĕ mōrātī pŏtĕrīs iēiūnĭă vēntrīs?95

āt vĕtŭs īlla aētās, cuī fēcĭmŭs aūrĕă nōmēn,

fētĭbŭs ārbŏrĕīs ēt, quās hŭmŭs ēdŭcăt, hērbīs

fōrtūnātă fŭīt nēc pōllŭĭt ōră crŭōrĕ.

tūnc ĕt ăvēs tūtaē mōvērĕ pĕr āĕră pēnnās

ēt lĕpŭs īmpăvĭdūs mĕdĭīs ērrāvĭt ĭn ārvīs;100

nēc sŭă crēdŭlĭtās pīscēm sūspēndĕrăt hāmō;

cūnctă sĭne īnsĭdĭīs nūllāmquĕ tĭmēntĭă fraūdēm

plēnăquĕ pācĭs ĕrānt. pōstquām nōn ūtĭlĭs aūctōr

vīctĭbŭs īnvīdīt, quīsquīs fŭĭt īllĕ, lĕōnūm

cōrpŏrĕāsquĕ dăpēs ăvĭdām dēmērsĭt ĭn ālvūm,105

fēcĭt ĭtēr scĕlĕrī; prīmōque ē caēdĕ fĕrārūm

īncālvīssĕ pŏtēst măcŭlātūm sānguĭnĕ fērrūm

īdquĕ sătīs fŭĕrāt nōstrūmquĕ pĕtēntĭă lētūm

cōrpŏră mīssă nĕcī sālvā pĭĕtātĕ fătēmūr;

sēd quām dāndă nĕcī, tām nōn ĕpŭlāndă fŭērūnt.110

lōngĭŭs īndĕ nĕfās ăbĭīt ēt prīmă pŭtātūr

hōstĭă sūs mĕrŭīssĕ mŏrī, quĭă sēmĭnă pāndō

ērŭĕrīt rōstrō spēmque īntērcēpĕrĭt ānnī.

vītĕ căpēr mōrsā Bācchī māctātŭs ăd ārās

dīcĭtŭr ūltōrīs; nŏcŭīt sŭă cūlpă dŭōbūs.115

quīd mĕrŭīstĭs ŏvēs, plăcĭdūm pĕcŭs, īnquĕ tŭēndōs

nātum hŏmĭnēs, plēnō quaē fērtĭs ĭn ūbĕrĕ nēctār.

mōllĭă quaē nōbīs vēstrās vēlāmĭnă lānās

praēbētīs vītāquĕ măgīs quām mōrtĕ iŭvātīs?

quīd mĕrŭērĕ bŏvēs, ănĭmāl sĭnĕ fraūdĕ dŏlīsquĕ,120

īnnŏcŭūm, sīmplēx, nātūm tŏlĕrārĕ lăbōrēs?

īmmĕmŏr ēst dēmūm nēc frūgūm mūnĕrĕ dīgnūs

quī pŏtŭīt cūrvī dēmptō mŏdŏ pōndĕre ărātrī

rūrĭcŏlām māctārĕ sŭūm, quī trītă lăbōrĕ

īllă, quĭbūs tŏtĭēns dūrūm rĕnŏvāvĕrăt ārvūm,125

tōt dĕdĕrāt mēssēs, pērcūssīt cōllă sĕcūrī.

nēc sătĭs ēst quōd tālĕ nĕfās cōmmīttĭtŭr; īpsōs

īnscrīpsērĕ dĕōs scĕlĕrī nūmēnquĕ sŭpērnūm

caēdĕ lăbōrĭfĕrī crēdūnt gaūdērĕ iŭvēncī.

vīctĭmă lābĕ cărēns ēt praēstāntīssĭmă fōrmā130

(nām plăcŭīssĕ nŏcēt) vīttīs īnsīgnĭs ĕt aūrō

sīstĭtŭr ānte ārās aūdītque īgnāră prĕcāntēm

īmpōnīquĕ sŭaē vĭdĕt īntēr cōrnŭă frōntī,

quās cŏlŭīt, frūgēs pērcūssăquĕ sānguĭnĕ cūltrōs

īnfĭcĭt īn lĭquĭdā praēvīsōs fōrsĭtăn ūndā.135

prōtĭnŭs ērēptās vīvēntī pēctŏrĕ fībrās

īnspĭcĭūnt mēntēsquĕ dĕūm scrūtāntŭr ĭn īllīs.

īndĕ (fămēs hŏmĭnī vĕtĭtōrūm tāntă cĭbōrum ēst!)

aūdētīs vēscī, gĕnŭs ō mōrtālĕ. quŏd, ōrō,

nē făcĭte ēt mŏnĭtīs ănĭmōs ādvērtĭtĕ nōstrīs;140

cūmquĕ bŏūm dăbĭtīs caēsōrūm mēmbră pălātō,

māndĕrĕ vōs vēstrōs scīte ēt sēntītĕ cŏlōnōs.

Ēt quŏnĭām dĕŭs ōră mŏvēt, sĕquăr ōră mŏvēntēm

rītĕ dĕūm Dēlphōsquĕ mĕōs īpsūmquĕ rĕclūdām

aēthĕra ĕt aūgūstaē rĕsĕrābo ōrācŭlă mēntīs.145

māgnă nĕc īngĕnĭīs īnvēstīgātă prĭōrūm,

quaēquĕ dĭū lătŭērĕ, cănām; iŭvăt īrĕ pĕr āltă

āstră; iŭvāt, tērrīs ĕt ĭnērtī sēdĕ rĕlīctā,

nūbĕ vĕhī vălĭdīsque ŭmĕrīs īnsīstĕre Ătlāntīs

pālāntēsque hŏmĭnēs pāssim ēt rătĭōnĭs ĕgēntēs150

dēspēctārĕ prŏcūl trĕpĭdōsque ŏbĭtūmquĕ tĭmēntīs

sīc ēxhōrtārī sĕrĭēmque ēvōlvĕrĕ fātī.

ō gĕnŭs āttŏnĭtūm gĕlĭdaē fōrmīdĭnĕ mōrtīs,

quīd Stўgă, quīd tĕnĕbrās ēt nōmĭnă vānă tĭmētīs,

mātĕrĭēm vātūm fālsīquĕ pĕrīcŭlă mūndī?155

cōrpŏră, sīvĕ rŏgūs flāmmā, seū tābĕ vĕtūstās

ābstŭlĕrīt, mălă pōssĕ pătī nōn ūllă pŭtētīs.

mōrtĕ cărēnt ănĭmaē; sēmpērquĕ, prĭōrĕ rĕlīctā

sēdĕ, nŏvīs dŏmĭbūs vīvūnt hăbĭtāntquĕ rĕcēptaē.

īpse ĕgŏ (nām mĕmĭnī) Trōiānī tēmpŏrĕ bēllī160

Pānthŏĭdēs Eūphōrbŭs ĕrām, cuī pēctŏrĕ quōndām

haēsĭt ĭn ādvērsō grăvĭs hāstă mĭnōrĭs Ătrīdaē;

cōgnōvī clĭpĕūm, laēvaē gēstāmĭnă nōstraē,

nūpĕr Ăbāntēīs tēmplō Iūnōnĭs ĭn Ārgīs.

ōmnĭă mūtāntūr, nĭhĭl īntĕrĭt; ērrăt ĕt īllīnc165

hūc vĕnĭt, hīnc īllūc ēt quōslībēt ōccŭpăt ārtūs

spīrĭtŭs ēquĕ fĕrīs hūmāna īn cōrpŏră trānsīt

īnquĕ fĕrās nōstēr nēc tēmpŏrĕ dēpĕrĭt ūllō

ūtquĕ nŏvīs făcĭlīs sīgnātūr cēră fĭgūrīs

nēc mănĕt ūt fŭĕrāt nēc fōrmās sērvăt ĕāsdēm,170

sēd tămĕn īpsa ĕădem ēst; ănĭmām sīc sēmpĕr ĕāndēm

ēssĕ, sĕd īn vărĭās dŏcĕō mīgrārĕ fĭgūrās.

ērgō (nē pĭĕtās sīt vīctă cŭpīdĭnĕ vēntrīs)

pārcĭtĕ, vātĭcĭnōr, cōgnātās caēdĕ nĕfāndā

ēxtūrbāre ănĭmās, nēc sānguĭnĕ sānguĭs ălātūr.175

ēt, quŏnĭām māgnō fĕrŏr aēquŏrĕ plēnăquĕ vēntīs

vēlă dĕdī nĭhĭl ēst tōtō, quōd pērstĕt, ĭn ōrbĕ;

cūnctă flŭūnt ōmnīsquĕ văgāns fōrmātŭr ĭmāgŏ.

īpsă quŏque āssĭdŭō lābūntūr tēmpŏră mōtū,

nōn sĕcŭs āc flūmēn; nĕque ĕnīm cōnsīstĕrĕ flūmēn180

nēc lĕvĭs hōră pŏtēst; sĕd ŭt ūnda īmpēllĭtŭr ūndā

ūrgētūrque ĕădēm vĕnĭēns ūrgētquĕ prĭōrēm,

tēmpŏră sīc fŭgĭūnt părĭtēr părĭtērquĕ sĕquūntūr

ēt nŏvă sūnt sēmpēr; nām quōd fŭĭt āntĕ rĕlīctum ēst

fītquĕ quŏd haūd fŭĕrāt mōmēntăquĕ cūnctă nŏvāntūr.185

cērnĭs ĕt ēmēnsās īn lūcēm tēndĕrĕ nōctēs

ēt iŭbăr hōc nĭtĭdūm nīgraē sūccēdĕrĕ nōctī.

nēc cŏlŏr ēst īdēm caēlō, cūm lāssă quĭētē

cūnctă iăcēnt mĕdĭā cūmque ālbō Lūcĭfĕr ēxīt

clārŭs ĕquō rūrsūsque ălĭūs, cūm praēvĭă lūcīs190

trādēndūm Phoēbō Pāllāntĭăs īnfĭcĭt ōrbēm.

īpsĕ dĕī clĭpĕūs, tērrā cūm tōllĭtŭr īmā,

mānĕ rŭbēt tērrāquĕ rŭbēt cūm cōndĭtŭr īmā;

cāndĭdŭs īn sūmmo ēst, mĕlĭōr nātūră quŏd īllīc

aēthĕrĭs ēst tērraēquĕ prŏcūl cōntāgĭă fūgīt.195

nēc pār aūt ĕădēm nōctūrnaē fōrmă Dĭānaē

ēssĕ pŏtēst ūmquām; sēmpērque hŏdĭērnă sĕquēntĕ,

sī crēscīt, mĭnŏr ēst; māiōr, sī cōntrăhĭt ōrbēm.

quīd? nōn īn spĕcĭēs sūccēdĕrĕ quāttŭŏr ānnūm

āspĭcĭs, aētātīs pĕrăgēntem ĭmĭtāmĭnă nōstraē?200

nām tĕnĕr ēt lāctēns pŭĕrīquĕ sĭmīllĭmŭs aēvō

vērĕ nŏvo ēst; tūnc hērbă nĭtēns ēt rōbŏrĭs ēxpērs

tūrgĕt ĕt īnsŏlĭda ēst ēt spē dēlēctăt ăgrēstēs.

ōmnĭă tūnc flōrēnt flōrūmquĕ cŏlōrĭbŭs ālmūs

lūdĭt ăgēr nĕque ădhūc vīrtūs īn frōndĭbŭs ūllāst.205

trānsĭt ĭn aēstātēm pōst vēr rōbūstĭŏr ānnūs

fītquĕ vălēns iŭvĕnīs; nĕque ĕnīm rōbūstĭŏr aētās

ūllă, nĕc ūbĕrĭōr, nēc quaē măgĭs ārdĕăt, ūllāst.

ēxcĭpĭt aūtūmnūs, pŏsĭtō fērvōrĕ iŭvēntaē

mātūrūs mītīsque, īntēr iŭvĕnēmquĕ sĕnēmquĕ210

tēmpĕrĭē mĕdĭūs, spārsūs quŏquĕ tēmpŏră cānīs.

īndĕ sĕnīlĭs hĭēms trĕmŭlō vĕnĭt hōrrĭdă pāssū,

aūt spŏlĭātă sŭōs aūt, quōs hăbĕt, ālbă căpīllōs.

nōstră quŏque īpsōrūm sēmpēr rĕquĭēquĕ sĭne ūllā

cōrpŏră vērtūntūr, nēc, quōd fŭĭmūsvĕ sŭmūsvĕ,215

crās ĕrĭmūs; fŭĭt īllă dĭēs, quā sēmĭnă tāntūm

spēsque hŏmĭnūm prīmaē mātērna hăbĭtāvĭmŭs ālvō.

ārtĭfĭcēs nātūră mănūs ādmōvĭt ĕt āngī

cōrpŏră vīscĕrĭbūs dīstēntaē cōndĭtă mātrīs

nōlŭĭt ēquĕ dŏmō văcŭās ēmīsĭt ĭn aūrās.220

ēdĭtŭs īn lūcēm iăcŭīt sĭnĕ vīrĭbŭs īnfāns;

mōx quădrŭpēs rītūquĕ tŭlīt sŭă mēmbră fĕrārūm

paūlātīmquĕ trĕmēns ēt nōndūm pōplĭtĕ fīrmō

cōnstĭtĭt ādiūtīs ălĭquō cōnāmĭnĕ nērvīs.

īndĕ vălēns vēlōxquĕ fŭīt spătĭūmquĕ iŭvēntaē225

trānsĭt ĕt ēmĕrĭtīs mĕdĭī quŏquĕ tēmpŏrĭs ānnīs

lābĭtŭr ōccĭdŭaē pĕr ĭtēr dēclīvĕ sĕnēctaē.

sūbrŭĭt haēc aēvī dēmōlītūrquĕ prĭōrīs

rōbŏră; flētquĕ Mĭlōn sĕnĭōr, cūm spēctăt ĭnānēs

īllōs, quī fŭĕrānt sŏlĭdōrūm mōlĕ tŏrōrūm230

Hērcŭlĕīs sĭmĭlēs, flŭĭdōs pēndērĕ lăcērtōs.

flēt quŏque, ŭt īn spĕcŭlō rūgās āspēxĭt ănīlēs,

Tŷndărĭs ēt sēcūm, cūr sīt bīs rāptă, rĕquīrīt.

tēmpŭs ĕdāx rērūm, tūque, īnvĭdĭōsă vĕtūstās,

ōmnĭă dēstrŭĭtīs vĭtĭātăquĕ dēntĭbŭs aēvī235

paūlātīm lēntā cōnsūmĭtĭs ōmnĭă mōrtĕ.

haēc quŏquĕ nōn pērstānt, quaē nōs ĕlĕmēntă vŏcāmūs

quāsquĕ vĭcēs pĕrăgānt (ănĭmōs ădhĭbētĕ), dŏcēbō.

quāttŭŏr aētērnūs gĕnĭtālĭă cōrpŏră mūndūs

cōntĭnĕt; ēx īllīs dŭŏ sūnt ŏnĕrōsă sŭōquĕ240

pōndĕre ĭn īnfĕrĭūs, tēllūs ātque ūndă, fĕrūntūr;

ēt tŏtĭdēm grăvĭtātĕ cărēnt nūllōquĕ prĕmēntĕ

āltă pĕtūnt, āēr ātque āĕrĕ pūrĭŏr īgnīs.

quaē quāmquām spătĭō dīstānt, tămĕn ōmnĭă fīūnt

ēx īpsīs, ĕt ĭn īpsă cădūnt; rĕsŏlūtăquĕ tēllūs245

īn lĭquĭdās rārēscĭt ăquās, tĕnŭātŭs ĭn aūrās

āĕrăque ūmŏr ăbīt; dēmptō quŏquĕ pōndĕrĕ rūrsūs

īn sŭpĕrōs āēr tĕnŭīssĭmŭs ēmĭcăt īgnēs.

īndĕ rĕtrō rĕdĕūnt īdēmquĕ rĕtēxĭtŭr ōrdŏ

īgnĭs ĕnīm dēnsūm spīssātŭs ĭn āĕră trānsīt,250

hīc ĭn ăquās; tēllūs glŏmĕrātā cōgĭtŭr ūndā.

nēc spĕcĭēs sŭă cuīquĕ mănēt rērūmquĕ nŏvātrīx

ēx ălĭīs ălĭās rēddīt nātūră fĭgūrās.

nēc pĕrĭt īn tōtō quīcquām, mĭhĭ crēdĭtĕ, mūndō,

sēd vărĭāt făcĭēmquĕ nŏvāt; nāscīquĕ vŏcātūr255

īncĭpĕre ēsse ălĭūd quām quōd fŭĭt āntĕ, mŏrīquĕ

dēsĭnĕre īllŭc ĭdēm. cūm sīnt hūc fōrsĭtăn īllă,

haēc trānslāta īllūd, sūmmā tămĕn ōmnĭă cōnstānt.

nīl ĕquĭdēm dūrārĕ dĭū sŭb ĭmāgĭne ĕādēm

crēdĭdĕrīm; sīc ād fērrūm vēnīstĭs ăb aūrō,260

saēcŭlă, sīc tŏtĭēns vērsa ēst fōrtūnă lŏcōrūm.

vīdi ĕgŏ, quōd fŭĕrāt quōndām sŏlĭdīssĭmă tēllūs,

ēssĕ frĕtūm, vīdī fāctās ēx aēquŏrĕ tērrās;

ēt prŏcŭl ā pĕlăgō cōnchaē iăcŭērĕ mărīnaē

ēt vĕtŭs īnvēnta ēst īn mōntĭbŭs āncŏră sūmmīs265

quōdquĕ fŭīt cāmpūs, vāllēm dēcūrsŭs ăquārūm

fēcĭt ĕt ēlŭvĭē mōns ēst dēdūctŭs ĭn aēquōr

ēquĕ pălūdōsā sīccīs hŭmŭs ārĕt hărēnīs;

quaēquĕ sĭtīm tŭlĕrānt stāgnātă pălūdĭbŭs ūmēnt.

hīc fōntīs nātūră nŏvōs ēmīsĭt, ăt īllīc270

claūsĭt; ĕt āntīquīs tām mūltă trĕmōrĭbŭs ōrbīs

flūmĭnă prōsĭlĭūnt, aūt ēxsīccātă rĕsīdūnt.

sīc ŭbĭ tērrēnō Lўcŭs ēst ēpōtŭs hĭātū,

ēxīstīt prŏcŭl hīnc ălĭōquĕ rĕnāscĭtŭr ōrĕ;

sīc mŏdŏ cōmbĭbĭtūr, tēctō mŏdŏ gūrgĭtĕ lāpsūs275

rēddĭtŭr Ārgŏlĭcīs īngēns Ĕrăsīnŭs ĭn ārvīs.

ēt Mŷsūm căpĭtīsquĕ sŭī rīpaēquĕ prĭōrīs

paēnĭtŭīssĕ fĕrūnt, ălĭā nūnc īrĕ, Căīcūm

nēc nōn Sīcănĭās vōlvēns Ămĕnānŭs hărēnās

nūnc flŭĭt, īntērdūm sūpprēssīs fōntĭbŭs ārēt.280

āntĕ bĭbēbātūr, nūnc, quās cōntīngĕrĕ nōlīs,

fūndĭt Ănīgrŏs ăquās, pōstquām (nĭsĭ vātĭbŭs ōmnīs

ērĭpĭēndă fĭdēs) īllīc lāvērĕ bĭmēmbrēs

vūlnĕră, clāvĭgĕrī quaē fēcĕrăt Hērcŭlĭs ārcūs.

quīd? nōn ēt Scўthĭcīs Hўpănīs dē mōntĭbŭs ōrtūs,285

quī fŭĕrāt dūlcīs, sălĭbūs vĭtĭātŭr ămārīs?

flūctĭbŭs āmbītaē fŭĕrānt Āntīssă Phărōsquĕ

ēt Phoēnīssă Tўrōs, quārūm nūnc īnsŭlă nūllāst.

Leūcădă cōntĭnŭām vĕtĕrēs hăbŭērĕ cŏlōnī,

nūnc frĕtă cīrcŭmĕūnt; Zānclē quŏquĕ iūnctă fŭīssĕ290

dīcĭtŭr Ītălĭaē, dōnēc cōnfīnĭă pōntūs

ābstŭlĭt ēt mĕdĭā tēllūrēm rēppŭlĭt ūndā.

sī quaērās Hĕlĭcēn ēt Būrĭn, Ăchāĭdăs ūrbēs,

īnvĕnĭēs sŭb ăquīs; ĕt ădhūc ōstēndĕrĕ naūtaē

īnclīnātă sŏlēnt cūm moēnĭbŭs ōppĭdă mērsīs.295

ēst prŏpĕ Pītthēām tŭmŭlūs Troēzēnă, sĭne ūllīs

ārdŭŭs ārbŏrĭbūs, quōndām plānīssĭmă cāmpī

ārĕă, nūnc tŭmŭlūs; nām (rēs hōrrēndă rĕlātū)

vīs fĕră vēntōrūm, caēcīs īnclūsă căvērnīs,

ēxspīrāre ălĭquā cŭpĭēns lūctātăquĕ frūstrā300

lībĕrĭōrĕ frŭī caēlō, cūm cārcĕrĕ rīmă

nūllă fŏrēt tōtō nēc pērvĭă flātĭbŭs ēssēt,

ēxtēntām tŭmĕfēcĭt hŭmūm, ceū spīrĭtŭs ōrīs

tēndĕrĕ vēsīcām sŏlĕt aūt dērēptă bĭcōrnī

tērgă căprō; tŭmŏr īllĕ lŏcī pērmānsĭt ĕt āltī305

cōllĭs hăbēt spĕcĭēm lōngōque īndūrŭĭt aēvō.

Plūrĭmă cūm sŭbĕānt aūdīta ēt cōgnĭtă nōbīs,

paūcă sŭpēr rĕfĕrām. quīd? nōn ēt lŷmphă fĭgūrās

dātquĕ căpītquĕ nŏvās? mĕdĭō tŭă, cōrnĭgĕr Āmmōn,

ūndă dĭē gĕlĭda ēst ōrtūque ŏbĭtūquĕ călēscīt.310

ādmōtīs Ăthămāntĭs ăquīs āccēndĕrĕ līgnūm

nārrātūr, mĭnĭmōs cūm lūnă rĕcēssĭt ĭn ōrbēs.

flūmĕn hăbēnt Cĭcŏnēs, quōd pōtūm sāxĕă rēddāt

vīscĕră, quōd tāctīs īndūcāt mārmŏră rēbūs.

Crāthĭs ĕt hīnc Sўbărīs, nōstrīs cōntērmĭnŭs ōrīs,315

ēlēctrō sĭmĭlīs făcĭūnt aūrōquĕ căpīllōs.

quōdquĕ măgīs mīrūm sūnt quī nōn cōrpŏră tāntūm,

vērum ănĭmōs ĕtĭām vălĕānt mūtārĕ lĭquōrēs.

cuī nōn aūdīta ēst ōbscēnaē Sālmăcĭs ūndaē

Aēthĭŏpēsquĕ lăcūs, quōs sīquīs faūcĭbŭs haūsīt,320

aūt fŭrĭt, aūt pătĭtūr mīrūm grăvĭtātĕ sŏpōrēm?

Clītŏrĭō quīcūmquĕ sĭtīm dē fōntĕ lĕvāvīt

vīnă fŭgīt gaūdētquĕ mĕrīs ābstēmĭŭs ūndīs;

seū vīs ēst ĭn ăquā călĭdō cōntrārĭă vīnō,

sīvĕ, quŏd īndĭgĕnaē mĕmŏrānt, Ămўthāŏnĕ nātūs,325

Proētĭdăs āttŏnĭtās pōstquām pēr cārmĕn ĕt hērbās

ērĭpŭīt fŭrĭīs, pūrgāmĭnă mēntĭs ĭn īllās

mīsĭt ăquās ŏdĭūmquĕ mĕrī pērmānsĭt ĭn ūndīs.

huīc flŭĭt ēffēctū dīspār Lŷncēstĭŭs āmnīs,

quēm quīcūmquĕ părūm mŏdĕrātō gūttŭrĕ trāxīt,330

haūd ălĭtēr tĭtŭbāt quām sī mĕră vīnă bĭbīssēt.

ēst lŏcŭs Ārcădĭaē, Phĕnĕōn dīxērĕ prĭōrēs,

āmbĭgŭīs sūspēctŭs ăquīs, quās nōctĕ tĭmētō;

nōctĕ nŏcēnt pōtaē, sĭnĕ nōxā lūcĕ bĭbūntūr.

sīc ălĭās ălĭāsquĕ lăcūs ēt flūmĭnă vīrēs335

cōncĭpĭūnt; tēmpūsquĕ fŭīt, quō nāvĭt ĭn ūndīs,

nūnc sĕdĕt Ōrtўgĭē. tĭmŭīt cōncūrsĭbŭs Ārgō

ūndārūm spārsās Sŷmplēgădăs ēlīsārūm,

quaē nūnc īmmōtaē pērstānt vēntīsquĕ rĕsīstūnt.

nēc, quaē sūlphŭrĕīs ārdēt fōrnācĭbŭs, Aētnē340

īgnĕă sēmpĕr ĕrīt; nĕque ĕnīm fŭĭt īgnĕă sēmpēr.

nām sīve ēst ănĭmāl tēllūs ēt vīvĭt hăbētquĕ

spīrāmēntă lŏcīs flāmmam ēxhālāntĭă mūltīs,

spīrāndī mūtārĕ vĭās, quōtiēnsquĕ mŏvētūr,

hās fīnīrĕ pŏtēst, ălĭās ăpĕrīrĕ căvērnās;345

sīvĕ lĕvēs īmīs vēntī cŏhĭbēntŭr ĭn āntrīs

sāxăquĕ cūm sāxīs ĕt hăbēntēm sēmĭnă flāmmaē

mātĕrĭām iāctānt, ĕă cōncĭpĭt īctĭbŭs īgnēm,

āntră rĕlīnquēntūr sēdātīs frīgĭdă vēntīs;

sīvĕ bĭtūmĭnĕaē răpĭūnt īncēndĭă vīrēs350

lūtĕăve ēxĭgŭīs ārdēscūnt sūlphŭră fūmīs;

nēmpe ŭbĭ tērră cĭbōs ălĭmēntăquĕ pīnguĭă flāmmaē

nōn dăbĭt, ābsūmptīs pēr lōngūm vīrĭbŭs aēvūm,

nātūraēquĕ sŭūm nūtrīmēn deērĭt ĕdācī,

nōn fĕrĕt īllă fămēn dēsērtăquĕ dēsĕrĕt īgnīs.355

ēssĕ vĭrōs fāma ēst ĭn Hўpērbŏrĕā Pāllēnē

quī sŏlĕānt lĕvĭbūs vēlārī cōrpŏră plūmīs,

cūm Trītōnĭăcām nŏvĭēns sŭbĭērĕ pălūdēm;

haūd ĕquĭdēm crēdō; spārsaē quŏquĕ mēmbră vĕnēnō

ēxērcēre ārtēs Scўthĭdēs mĕmŏrāntŭr ĕāsdēm.360

Sīquă fĭdēs rēbūs tămĕn ēst āddēndă prŏbātīs,

nōnnĕ vĭdēs, quaēcūmquĕ mŏrā flŭĭdōvĕ călōrĕ

cōrpŏră tābŭĕrīnt, īn pārva ănĭmālĭă vērtī?

ī scrŏbĕ dēlēctō māctātōs ōbrŭĕ taūrōs;

(cōgnĭtă rēs ūsū) dē pūtrī vīscĕrĕ pāssīm365

flōrĭlĕgaē nāscūntŭr ăpēs, quaē mōrĕ părēntūm

rūră cŏlūnt ŏpĕrīquĕ făvēnt īn spēmquĕ lăbōrānt.

prēssŭs hŭmō bēllātŏr ĕquūs crābrōnĭs ŏrīgōst

cōncăvă lītŏrĕō sī dēmās brācchĭă cāncrō,

cētĕră sūppōnās tērraē, dē pārtĕ sĕpūltā370

scōrpĭŭs ēxībīt caūdāquĕ mĭnābĭtŭr ūncā.

quaēquĕ sŏlēnt cānīs frōndēs īntēxĕrĕ fīlīs

āgrēstēs tĭnĕaē (rēs ōbsērvātă cŏlōnīs)

fērālī mūtānt cūm pāpĭlĭōnĕ fĭgūrām.

sēmĭnă līmŭs hăbēt vĭrĭdēs gĕnĕrāntĭă rānās375

ēt gĕnĕrāt trūncās pĕdĭbūs, mōx āptă nătāndō

crūră dăt, ūtque ĕădēm sīnt lōngīs sāltĭbŭs āptă

pōstĕrĭōr sŭpĕrāt pārtēs mēnsūră prĭōrēs.

nēc cătŭlūs, pārtū quēm rēddĭdĭt ūrsă rĕcēntī,

sēd mălĕ vīvă căro ēst; lāmbēndō mātĕr ĭn ārtūs380

fīngĭt ĕt īn fōrmām, quāntām căpĭt īpsă, rĕdūcīt.

nōnnĕ vĭdēs, quōs cēră tĕgīt sēxāngŭlă, fētūs

mēllĭfĕrārum ăpĭūm, sĭnĕ mēmbrīs cōrpŏră nāscī

ēt sērōsquĕ pĕdēs sērāsque āssūmĕrĕ pēnnās?

Iūnōnīs vŏlŭcrēm, quaē caūdā sīdĕră pōrtāt,385

ārmĭgĕrūmquĕ Iŏvīs Cўthĕrēĭădāsquĕ cŏlūmbās

ēt gĕnŭs ōmne ăvĭūm mĕdĭīs ē pārtĭbŭs ōvī,

nī scīrēt fĭĕrī, quīs nāscī pōssĕ pŭtārēt?

sūnt quī, cūm claūsō pŭtrĕfācta ēst spīnă sĕpūlcrō,

mūtārī crēdānt hūmānās ānguĕ mĕdūllās.390

Haēc tămĕn ēx ălĭīs gĕnĕrīs prīmōrdĭă dūcūnt;

ūna ēst, quaē rĕpărēt sēque īpsă rĕsēmĭnĕt, ālēs;

Āssўrĭī phoēnīcă vŏcānt; nōn frūgĕ nĕque hērbīs,

sēd tūrīs lăcrĭmīs ēt sūcō vīvĭt ămōmī.

haēc ŭbĭ quīnquĕ sŭaē cōmplēvīt saēcŭlă vītaē,395

īlĭcĭs īn rāmīs trĕmŭlaēvĕ căcūmĭnĕ pālmaē

ūnguĭbŭs ēt pūrō nīdūm sĭbĭ cōnstrŭĭt ōrĕ.

quō sĭmŭl āc căsĭās ēt nārdī lēnĭs ărīstās

quāssăquĕ cūm fūlvā sūbstrāvīt cīnnămă mūrrā,

sē sŭpĕr īmpōnīt fīnītque ĭn ŏdōrĭbŭs aēvūm.400

īndĕ fĕrūnt, tŏtĭdēm quī vīvĕrĕ dēbĕăt ānnōs,

cōrpŏrĕ dē pătrĭō pārvūm phoēnīcă rĕnāscī.

cūm dĕdĭt huīc aētās vīrēs ŏnĕrīquĕ fĕrēndōst,

pōndĕrĭbūs nīdī rāmōs lĕvăt ārbŏrĭs āltaē

fērtquĕ pĭūs cūnāsquĕ sŭās pătrĭūmquĕ sĕpūlcrūm405

pērquĕ lĕvīs aūrās Hўpĕrīŏnĭs ūrbĕ pŏtītūs

āntĕ fŏrēs sācrās Hўpĕrīŏnĭs aēdĕ rĕpōnīt.

sī tămĕn ēst ălĭquīd mīraē nŏvĭtātĭs ĭn īstīs,

āltērnārĕ vĭcēs ēt, quaē mŏdŏ fēmĭnă tērgō

pāssă mărem ēst, nūnc ēssĕ mărēm mīrēmŭr hўaēnām;410

īd quŏquĕ, quōd vēntīs ănĭmāl nūtrītŭr ĕt aūrā,

prōtĭnŭs āssĭmŭlāt, tĕtĭgīt quōscūmquĕ, cŏlōrēs.

vīctă răcēmĭfĕrō lŷncās dĕdĭt Īndĭă Bācchō;

ē quĭbŭs, ūt mĕmŏrānt, quīcquīd vēsīcă rĕmīsīt,

vērtĭtŭr īn lăpĭdēs ēt cōngĕlăt āĕrĕ tāctō.415

sīc ēt cūrălĭūm, quō prīmūm cōntĭgĭt aūrās

tēmpŏrĕ, dūrēscīt; mōllīs fŭĭt hērbă sŭb ūndīs.

dēsĭnĕt āntĕ dĭēs ĕt ĭn āltō Phoēbŭs ănhēlōs

aēquŏrĕ tīnguĕt ĕquōs quām cōnsĕquăr ōmnĭă vērbīs

īn spĕcĭēs trānslātă nŏvās. sīc tēmpŏră vērtī420

cērnĭmŭs ātque īllās āssūmĕrĕ rōbŏră gēntēs,

cōncĭdĕre hās. sīc māgnă fŭīt cēnsūquĕ vĭrīsquĕ

pērquĕ dĕcēm pŏtŭīt tāntūm dărĕ sānguĭnĭs ānnōs,

nūnc hŭmĭlīs vĕtĕrēs tāntūmmŏdŏ Troīă rŭīnās

ēt prō dīvĭtĭīs tŭmŭlōs ōstēndĭt ăvōrūm.425

clāră fŭīt Spārtē, māgnaē vĭgŭērĕ Mўcēnaē,

nēc nōn ēt Cĕcrŏpīs, nēc nōn Āmphīŏnĭs ārcēs.

vīlĕ sŏlūm Spārte ēst, āltaē cĕcĭdērĕ Mўcēnaē;

Oēdĭpŏdīŏnĭaē quīd sūnt, nĭsĭ nōmĭnă, Thēbaē?

quīd Pāndīŏnĭaē rēstānt, nĭsĭ nōmĕn, Ăthēnaē?430

nūnc quŏquĕ Dārdănĭām fāma ēst cōnsūrgĕrĕ Rōmām,

Āppēnnīnĭgĕnaē quaē prōxĭmă Thŷbrĭdĭs ūndīs

mōlĕ sŭb īngēntī rērūm fūndāmĭnă pōnīt.

haēc ĭgĭtūr fōrmām crēscēndō mūtăt ĕt ōlīm

īmmēnsī căpŭt ōrbĭs ĕrīt. sīc dīcĕrĕ vātēs435

fātĭcĭnāsquĕ fĕrūnt sōrtēs; quāntūmquĕ rĕcōrdōr

dīxĕrăt Aēnēaē, cūm rēs Trōiānă lăbārēt,

Prīămĭdēs Hĕlĕnōs flēntī dŭbĭōquĕ sălūtīs

"nātĕ dĕā, sī nōtă sătīs praēsāgĭă nōstraē

mēntĭs hăbēs, nōn tōtă cădēt tē sōspĭtĕ Troīă.440

flāmmă tĭbī fērrūmquĕ dăbūnt ĭtĕr; ībĭs ĕt ūnā

Pērgămă rāptă fĕrēs, dōnēc Troīaēquĕ tĭbīquĕ

ēxtērnūm pătrĭō cōntīngăt ămīcĭŭs ārvūm.

ūrbem ĕtĭām cērnō Phrўgĭōs dēbērĕ nĕpōtēs,

quāntă nĕc ēst nĕc ĕrīt nēc vīsă prĭōrĭbŭs ānnīs.445

hānc ălĭī prŏcĕrēs pēr saēcŭlă lōngă pŏtēntēm,

sēd dŏmĭnām rērūm dē sānguĭnĕ nātŭs Ĭūlī

ēffĭcĭēt; quō cūm tēllūs ĕrĭt ūsă, frŭēntūr

aēthĕrĭaē sēdēs caēlūmque ĕrĭt ēxĭtŭs īllī.

haēc Hĕlĕnūm cĕcĭnīssĕ pĕnātĭgĕrō | Aēnēaē450

mēntĕ mĕmōr rĕfĕrō cōgnātăquĕ moēnĭă laētōr

crēscĕre ĕt ūtĭlĭtēr Phrўgĭbūs vīcīssĕ Pĕlāsgōs.

Nē tămĕn ōblītīs ād mētām tēndĕrĕ lōngē

ēxspătĭēmŭr ĕquīs, caēlum ēt quōdcūmquĕ sŭb īllōst

īmmūtāt fōrmās tēllūsque ēt quīdquĭd ĭn īllāst;455

nōs quŏquĕ, pārs mūndī, quŏnĭām nōn cōrpŏră sōlūm

vērum ĕtĭām vŏlŭcrēs ănĭmaē sŭmŭs īnquĕ fĕrīnās

pōssŭmŭs īrĕ dŏmōs pĕcŭdūmque īn cōrpŏră cōndī,

cōrpŏră, quaē pōssūnt ănĭmās hăbŭīssĕ părēntūm

aūt frātrum aūt ălĭquō iūnctōrūm foēdĕrĕ nōbīs460

aūt hŏmĭnūm cērtē, tūta ēsse ĕt hŏnēstă sĭnāmūs

nēvĕ Thўēstēīs cŭmŭlēmūs vīscĕră mēnsīs.

quām mălĕ cōnsuēscīt, quām sē părăt īllĕ crŭōrī

īmpĭŭs hūmānō, vĭtŭlī quī gūttŭră cūltrō

rūmpĭt ĕt īmmōtās praēbēt mūgītĭbŭs aūrēs!465

aūt quī vāgītūs sĭmĭlēs pŭĕrīlĭbŭs haēdūm

ēdēntēm iŭgŭlārĕ pŏtēst, aūt ālĭtĕ vēscī,

cuī dĕdĭt īpsĕ cĭbōs! quāntum ēst, quōd dēsĭt ĭn īstīs

ād plēnūm făcĭnūs? quō trānsĭtŭs īndĕ părātūr?

bōs ărĕt aūt mōrtēm sĕnĭōrĭbŭs īmpŭtĕt ānnīs,470

hōrrĭfĕrūm cōntrā Bŏrĕān ŏvĭs ārmă mĭnīstrēt,

ūbĕră dēnt sătŭraē mănĭbūs prēssāndă căpēllaē.

rētĭă cūm pĕdĭcīs lăquĕōsque ārtēsquĕ dŏlōsās

tōllĭtĕ, nēc vŏlŭcrēm vīscātā fāllĭtĕ vīrgā,

nēc fōrmīdātīs cērvōs īllūdĭtĕ pēnnīs,475

nēc cēlātĕ cĭbīs ūncōs fāllācĭbŭs hāmōs.

pērdĭtĕ sīquă nŏcēnt, vērum haēc quŏquĕ pērdĭtĕ tāntūm;

ōră văcēnt ĕpŭlīs ălĭmēntăquĕ mītĭă cārpānt".

Tālĭbŭs ātque ălĭīs īnstrūctō pēctŏrĕ dīctīs

īn pătrĭām rĕmĕāssĕ fĕrūnt ūltrōquĕ pĕtītūm480

āccēpīssĕ Nŭmām pŏpŭlī Lătĭālĭs hăbēnās.

cōniŭgĕ quī fēlīx nŷmphā dŭcĭbūsquĕ Cămēnīs

sācrĭfĭcōs dŏcŭīt rītūs gēntēmquĕ fĕrōcī

āssuētām bēllō pācīs trādūxĭt ăd ārtēs.

quī pōstquām sĕnĭōr rēgnūmque aēvūmquĕ pĕrēgīt,485

ēxtīnctūm Lătĭaēquĕ nŭrūs pŏpŭlūsquĕ pătrēsquĕ

dēflēvērĕ Nŭmām; nām cōniūnx, ūrbĕ rĕlīctā,

vāllĭs Ărīcīnaē dēnsīs lătĕt ābdĭtă sīlvīs

sācrăque Ŏrēstēaē gĕmĭtū quēstūquĕ Dĭānaē

īmpĕdĭt. ā quŏtĭēns nŷmphaē nĕmŏrīsquĕ lăcūsquĕ,490

nē făcĕrēt, mŏnŭēre ēt cōnsōlāntĭă vērbă

dīxērūnt! quŏtĭēns flēntī Thēsēĭŭs hērōs:

"sīstĕ mŏdūm"; dīxīt "nĕque ĕnīm fōrtūnă quĕrēndă

sōlă tŭa ēst; sĭmĭlēs ălĭōrūm rēspĭcĕ cāsūs,

mītĭŭs īstă fĕrēs; ŭtĭnāmque ēxēmplă dŏlēntēm495

nōn mĕă tē pōssēnt rĕlĕvārĕ! Sĕd ēt mĕă pōssūnt.

fāndo ălĭquem Hīppŏlўtūm vēstrās, pŭtŏ, cōntĭgĭt aūrēs

crēdŭlĭtātĕ pătrīs, scĕlĕrātaē fraūdĕ nŏvērcaē

ōccŭbŭīssĕ nĕcī; mīrābĕrĕ vīxquĕ prŏbābō,

sēd tămĕn īlle ĕgŏ sūm. mē Pāsĭphăēĭă quōndām500

tēmptātūm frūstrā pătrĭūm tĕmĕrārĕ cŭbīlĕ,

quōd vŏlŭīt, fīnxīt vŏlŭīsse ēt crīmĭnĕ vērsō

(īndīciīnĕ mĕtū măgĭs ōffēnsānĕ rĕpūlsaē?)

dāmnāvīt mĕrĭtūmquĕ nĭhīl pătĕr ēĭcĭt ūrbĕ

hōstīlīquĕ căpūt prĕcĕ dētēstātŭr ĕūntīs.505

Pītthēām prŏfŭgō cūrrū Troēzēnă pĕtēbām

iāmquĕ Cŏrīnthĭăcī cārpēbām lītŏră pōntī,

cūm mărĕ sūrrēxīt cŭmŭlūsque īmmānĭs ăquārūm

īn mōntīs spĕcĭēm cūrvāri ēt crēscĕrĕ vīsūs

ēt dărĕ mūgītūs sūmmōquĕ căcūmĭnĕ fīndī.510

cōrnĭgĕr hīnc taūrūs rūptīs ēxpēllĭtŭr ūndīs

pēctŏrĭbūsquĕ tĕnūs mōllēs ērēctŭs ĭn aūrās

nārĭbŭs ēt pătŭlō pārtēm mărĭs ēvŏmĭt ōrĕ.

cōrdă păvēnt cŏmĭtūm; mĭhĭ mēns īntērrĭtă mānsīt,

ēxsĭlĭīs cōntēntă sŭīs, cūm cōllă fĕrōcēs515

ād frĕtă cōnvērtūnt ārrēctīsque aūrĭbŭs hōrrēnt

quādrŭpĕdēs mōnstrīquĕ mĕtū tūrbāntŭr ĕt āltīs

praēcĭpĭtānt cūrrūm scŏpŭlīs; ĕgŏ dūcĕrĕ vānă

frēnă mănū spūmīs ālbēntĭbŭs ōblĭtă lūctōr

ēt rētrō lēntās tēndō rĕsŭpīnŭs hăbēnās.520

nēc tămĕn hās vīrēs răbĭēs sŭpĕrāssĕt ĕquōrūm,

nī rŏtă, pērpĕtŭūm quā cīrcŭmŭērtĭtŭr āxēm,

stīpĭtĭs ōccūrsū frācta āc dīsiēctă fŭīssēt.

ēxcŭtĭōr cūrrū lōrīsquĕ tĕnēntĭbŭs ārtūs

vīscĕră vīvă trăbī, nērvōs īn stīrpĕ tĕnērī,525

mēmbră răpī pārtīm, pārtīm rēprēnsă rĕlīnquī,

ōssă grăvēm dărĕ frāctă sŏnūm fēssāmquĕ vĭdērēs

ēxhālāri ănĭmām nūllāsque īn cōrpŏrĕ pārtēs,

nōscĕrĕ quās pōssēs; ūnūmque ĕrăt ōmnĭă vūlnūs.

nūm pŏtĕs aūt aūdēs clādī cōmpōnĕrĕ nōstraē,530

nŷmphă, tŭām? vīdī quŏquĕ lūcĕ cărēntĭă rēgnă

ēt lăcĕrūm fōvī Phlĕgĕthōntĭdĕ cōrpŭs ĭn ūndā

nēc nĭsi Ăpōllĭnĕaē vălĭdō mĕdĭcāmĭnĕ prōlīs

rēddĭtă vītă fŏrēt; quām pōstquām fōrtĭbŭs hērbīs

ātque ŏpĕ Paēŏnĭā, Dīte īndīgnāntĕ, rĕcēpī,535

tūm mĭhĭ, nē praēsēns aūgērēm mūnĕrĭs hūiūs

īnvĭdĭām, dēnsās ōbiēcīt Cŷnthĭă nūbēs;

ūtquĕ fŏrēm tūtūs pōssēmque īmpūnĕ vĭdērī,

āddĭdĭt aētātēm nēc cōgnōscēndă rĕlīquīt

ōră mĭhī Crētēnquĕ dĭū dŭbĭtāvĭt hăbēndām540

trādĕrĕt ān Dēlōn; Dēlō Crētāquĕ rĕlīctīs,

hīc pŏsŭīt nōmēnquĕ sĭmūl, quōd pōssĭt ĕquōrūm

ādmŏnŭīssĕ, iŭbēt dēpōnĕrĕ: "quī"quĕ "fŭīstī

Hīppŏlўtūs", dīxīt "nūnc īdēm Vīrbĭŭs ēstō.

hōc nĕmŭs īndĕ cŏlō dē dīsquĕ mĭnōrĭbŭs ūnūs545

nūmĭnĕ sūb dŏmĭnaē lătĕo ātque āccēnsĕŏr īllī".

Nōn tămĕn Ēgĕrĭaē lūctūs ălĭēnă lĕvārĕ

dāmnă vălēnt mōntīsquĕ iăcēns rādīcĭbŭs īmīs

līquĭtŭr īn lăcrĭmās, dōnēc pĭĕtātĕ dŏlēntīs

mōtă sŏrōr Phoēbī gĕlĭdūm dē cōrpŏrĕ fōntēm550

fēcĭt ĕt aētērnās ārtūs tĕnŭāvĭt ĭn ūndās.

ēt nŷmphās tĕtĭgīt nŏvă rēs ĕt Ămāzŏnĕ nātūs

haūd ălĭtēr stŭpŭīt, quām cūm Tŷrrhēnŭs ărātōr

fātālēm glaēbām mĕdĭīs āspēxĭt ĭn ārvīs

spōntĕ sŭā prīmūm nūllōque ăgĭtāntĕ mŏvērī555

sūmĕrĕ mōx hŏmĭnīs tērraēque āmīttĕrĕ fōrmām

ōrăquĕ vēntūrīs ăpĕrīrĕ rĕcēntĭă fātīs;

īndĭgĕnaē dīxērĕ Tăgēn, quī prīmŭs Ĕtrūscām

ēdŏcŭīt gēntēm cāsūs ăpĕrīrĕ fŭtūrōs;

ūtvĕ Pălātīnīs haērēntēm cōllĭbŭs ōlīm560

cūm sŭbĭtō vīdīt frōndēscĕrĕ Rōmŭlŭs hāstām,

quaē rādīcĕ nŏvā, nōn fērrō stābăt ădāctō,

ēt iām nōn tēlūm, sēd lēntī vīmĭnĭs ārbōr

nōn ēxspēctātās dăbăt ādmīrāntĭbŭs ūmbrās;

aūt sŭă flūmĭnĕā cūm vīdīt Cīpŭs ĭn ūndā565

cōrnŭă (vīdĭt ĕnīm) fālsāmque ĭn ĭmāgĭnĕ crēdēns

ēssĕ fĭdēm, dĭgĭtīs ād frōntēm saēpĕ rĕlātīs,

quaē vīdīt, tĕtĭgīt; nēc iām sŭă lūmĭnă dāmnāns

rēstĭtĭt, ūt vīctōr dŏmĭtō rĕmĕābăt ăb hōstĕ,

ād caēlūmque ŏcŭlōs ĕt ĕōdēm brācchĭă tōllēns:570

"quīdquĭd", ăīt "sŭpĕrī, mōnstrō pōrtēndĭtŭr īstō,

seū laētum ēst, pătrĭaē laētūm pŏpŭlōquĕ Quĭrīnī;

sīvĕ mĭnāx, mĭhĭ sīt"; vĭrĭdīque ē caēspĭtĕ fāctās

plācăt ŏdōrātīs hērbōsās īgnĭbŭs ārās

vīnăquĕ dāt pătĕrīs māctātārūmquĕ bĭdēntūm,575

quīd sĭbĭ sīgnĭfĭcēnt, trĕpĭdāntĭă cōnsŭlĭt ēxtă.

quaē sĭmŭl īnspēxīt Tŷrrhēnaē gēntĭs hărūspēx,

māgnă quĭdēm rērūm mōlīmĭnă vīdĭt ĭn īllīs,

nōn mănĭfēstă tămēn. cūm vērō sūstŭlĭt ācrĕ

ā pĕcŭdīs fībrīs ād Cīpī cōrnŭă lūmēn:580

"rēx", ăĭt "ō sālvē! tĭbi ĕnīm, tĭbĭ, Cīpĕ, tŭīsquĕ

hīc lŏcŭs ēt Lătĭaē pārēbūnt cōrnĭbŭs ārcēs.

tū mŏdŏ rūmpĕ mŏrās pōrtāsque īntrārĕ pătēntēs

āpprŏpĕrā; sīc fātă iŭbēnt; nāmque ūrbĕ rĕcēptūs

rēx ĕrĭs ēt scēptrō tūtūs pŏtĭērĕ pĕrēnnī.585

rēttŭlĭt īllĕ pĕdēm tōrvāmque ā moēnĭbŭs ūrbīs

āvērtēns făcĭēm: "prŏcŭl, ā! Prŏcŭl ōmĭnă" dīxīt

"tālĭă dī pēllānt; mūltōque ĕgŏ iūstĭŭs aēvūm

ēxsŭl ăgām, quām mē vĭdĕānt Căpĭtōlĭă rēgēm".

Dīxĭt ĕt ēxtēmplō pŏpŭlūmquĕ grăvēmquĕ sĕnātūm590

cōnvŏcăt, āntĕ tămēn căpĭtīs nŏvă cōrnŭă laūrō

vēlăt ĕt āggĕrĭbūs fāctīs ā mīlĭtĕ fōrtī

īnsīstīt prīscōsquĕ dĕōs ē mōrĕ prĕcātūs:

"ēst" ăĭt "hīc ūnūs, quēm vōs nĭsĭ pēllĭtĭs ūrbĕ,

rēx ĕrĭt. īs quī sīt, sīgnō, nōn nōmĭnĕ dīcām;595

cōrnŭă frōntĕ gĕrīt; quēm vōbīs īndĭcăt aūgūr,

sī Rōmam īntrārīt, fămŭlārĭă iūră dătūrūm.

īllĕ quĭdēm pŏtŭīt pōrtās īrrūmpĕre ăpērtās;

sēd nōs ōbstĭtĭmūs, quămŭīs cōniūnctĭŏr īllō,

nēmŏ mĭhi ēst. vōs ūrbĕ vĭrūm prŏhĭbētĕ, Quĭrītēs,600

vēl sī dīgnŭs ĕrīt, grăvĭbūs vīncītĕ cătēnīs,

aūt fīnītĕ mĕtūm fātālīs mōrtĕ tўrānnī".

quālĭă sūccīnctīs, ŭbĭ trūx īnsībĭlăt Eūrūs,

mūrmŭră pīnētīs fīūnt, aūt quālĭă flūctūs

aēquŏrĕī făcĭūnt, sīquīs prŏcŭl aūdĭăt īllōs,605

tālĕ sŏnāt pŏpŭlūs; sēd pēr cōnfūsă frĕmēntīs

vērbă tămēn vūlgī vōx ēmĭnĕt ūnă: "quĭs īlle ēst"?

ēt spēctānt frōntēs praēdīctăquĕ cōrnŭă quaērūnt.

rūrsŭs ăd hōs Cīpūs: "quēm pōscĭtĭs" īnquĭt "hăbētīs,

ēt, dēmptā căpĭtī, pŏpŭlō prŏhĭbēntĕ, cŏrōnā,610

ēxhĭbŭīt gĕmĭnō praēsīgnĭă tēmpŏră cōrnū.

dēmīsēre ŏcŭlōs ōmnēs gĕmĭtūmquĕ dĕdērĕ

ātque īllūd mĕrĭtīs clārūm (quīs crēdĕrĕ pōssīt?)

īnvītī vīdērĕ căpūt; nĕc hŏnōrĕ cărērĕ

ūltĕrĭūs pāssī, fēstam īmpŏsŭērĕ cŏrōnām.615

āt prŏcĕrēs, quŏnĭām mūrōs īntrārĕ vĕtārīs,

rūrĭs hŏnōrātī tāntūm tĭbĭ, Cīpĕ, dĕdērĕ,

quāntūm dēprēssō sūbiēctīs būbŭs ărātrō

cōmplēctī pōssēs ād fīnēm lūcĭs ăb ōrtū;

cōrnŭăque aērātīs mīrām rĕfĕrēntĭă fōrmām620

pōstĭbŭs īnscūlpūnt, lōngūm mānsūră pĕr aēvūm.

Pāndĭtĕ nūnc, Mūsaē, praēsēntĭă nūmĭnă vātūm,

(scītĭs ĕnīm, nēc vōs fāllīt spătĭōsă vĕtūstās)

ūndĕ Cŏrōnīdēn cīrcūmflŭă Thŷbrĭdĭs āltī

īnsŭlă Rōmŭlĕaē sācrīs ādiēcĕrĭt ūrbīs.625

dīră lŭēs quōndām Lătĭās vĭtĭāvĕrăt aūrās

pāllĭdăque ēxsānguī squālēbānt cōrpŏră mōrbō.

fūnĕrĭbūs fēssī pōstquām mōrtālĭă cērnūnt

tēmptāmēntă nĭhīl, nĭhĭl ārtēs pōssĕ mĕdēntūm,

aūxĭlĭūm caēlēstĕ pĕtūnt mĕdĭāmquĕ tĕnēntīs630

ōrbĭs hŭmūm Dēlphōs ădĕūnt, ōrācŭlă Phoēbī.

ūtquĕ sălūtĭfĕrā mĭsĕrīs sūccūrrĕrĕ rēbūs

sōrtĕ vĕlīt tāntaēque ūrbīs mălă fīnĭăt, ōrānt.

ēt lŏcŭs ēt laūrūs ēt, quās hăbĕt īpsĕ, phărētrās,

īntrĕmŭērĕ sĭmūl; cōrtīnăquĕ rēddĭdĭt īmō635

hānc ădўtō vōcēm păvĕfāctăquĕ pēctŏră mōvīt:

"quōd pĕtĭs hīnc, prŏpĭōrĕ lŏcō, Rōmānĕ, pĕtīssēs,

ēt pĕtĕ nūnc prŏpĭōrĕ lŏcō nĕc Ăpōllĭnĕ vōbīs,

quī mĭnŭāt lūctūs, ŏpŭs ēst, sĕd Ăpōllĭnĕ nātō.

ītĕ bŏnīs ăvĭbūs prōlēmque āccērsĭtĕ nōstrām.640

iūssă dĕī prūdēns pōstquam āccēpērĕ sĕnātūs,

quām cŏlăt, ēxplōrānt, iŭvĕnīs Phoēbēĭŭs ūrbēm,

quīquĕ pĕtānt vēntīs Ĕpĭdaūrĭă lītŏră, mīttūnt.

quaē pōstquām cūrvā mīssī tĕtĭgērĕ cărīnā,

cōncĭlĭūm Grāiōsquĕ pătrēs ădĭērĕ dărēntquĕ645

ōrāvērĕ dĕūm, quī praēsēns fūnĕră gēntīs

fīnĭăt Aūsŏnĭaē; cērtās ĭtă dīcĕrĕ sōrtēs.

dīssĭdĕt ēt vărĭāt sēntēntĭă pārsquĕ nĕgāndūm

nōn pŭtăt aūxĭlĭūm; mūltī rĕtĭnērĕ sŭāmquĕ

nōn ēmīttĕre ŏpēm nēc nūmĭnă trādĕrĕ suādēnt.650

dūm dŭbĭtānt, sērām pĕpŭlērĕ crĕpūscŭlă lūcēm

ūmbrăquĕ tēllūrīs tĕnĕbrās īndūxĕrăt ōrbī,

cūm dĕŭs īn sōmnīs ŏpĭfēr cōnsīstĕrĕ vīsūs

āntĕ tŭūm, Rōmānĕ, tŏrūm, sēd quālĭs ĭn aēdĕ

ēssĕ sŏlēt; băcŭlūmquĕ tĕnēns āgrēstĕ sĭnīstrā655

caēsărĭēm lōngaē dēxtrā dēdūcĕrĕ bārbaē

ēt plăcĭdō tālēs ēmīttĕrĕ pēctŏrĕ vōcēs:

"pōnĕ mĕtūs, vĕnĭām, sĭmŭlācrăquĕ nōstră rĕlīnquām.

hūnc mŏdŏ sērpēntēm, băcŭlūm quī nēxĭbŭs āmbīt,

pērspĭce ĕt ūsquĕ nŏtā, vīsum ūt cōgnōscĕrĕ pōssīs.660

vērtăr ĭn hūnc; sēd māiŏr ĕrō tāntūsquĕ vĭdēbōr,

īn quāntūm vērtī caēlēstĭă cōrpŏră dēbēnt".

ēxtēmplō cūm vōcĕ dĕūs, cūm vōcĕ dĕōquĕ

sōmnŭs ăbīt sōmnīquĕ fŭgām lūx ālmă sĕcūtāst.

pōstĕră sīdĕrĕōs aūrōră fŭgāvĕrăt īgnēs;665

īncērtī, quĭd ăgānt, prŏcĕrēs ād tēmplă pĕtītī

cōnvĕnĭūnt ŏpĕrōsă dĕī quāque īpsĕ mŏrārī

sēdĕ vĕlīt, sīgnīs caēlēstĭbŭs īndĭcĕt, ōrānt.

vīx bĕnĕ dēsĭĕrānt, cūm crīstīs aūrĕŭs āltīs

īn sērpēntĕ dĕūs praēnūntĭă sībĭlă mīsīt670

ādvēntūquĕ sŭō sīgnūmque ārāsquĕ fŏrēsquĕ

mārmŏrĕūmquĕ sŏlūm fāstīgĭăque aūrĕă mōvīt

pēctŏrĭbūsquĕ tĕnūs mĕdĭā sūblīmĭs ĭn aēdĕ

cōnstĭtĭt ātque ŏcŭlōs cīrcūmtŭlĭt īgnĕ mĭcāntēs.

tērrĭtă tūrbă păvēt; cōgnōvīt nūmĭnă cāstōs675

ēvīnctūs vīttā crīnēs ālbēntĕ săcērdōs:

"ēn dĕŭs ēst, dĕŭs ēst! ănĭmīs līnguīsquĕ făvētĕ,

quīsquĭs ădēs"; dīxīt "sīs, ō pūlchērrĭmĕ, vīsūs

ūtĭlĭtēr, pŏpŭlōsquĕ iŭvēs tŭă sācră cŏlēntēs".

quīsquĭs ădēst, vīsūm vĕnĕrāntūr nūmĕn ĕt ōmnēs680

vērbă săcērdōtīs rĕfĕrūnt gĕmĭnātă pĭūmquĕ

Aēnĕădaē praēstānt ēt mēnte ēt vōcĕ făvōrēm.

ānnŭĭt hīs mōtīsquĕ dĕūs rătă pīgnĕră crīstīs

ēt rĕpĕtītă dĕdīt vībrātā sībĭlă līnguā.

tūm grădĭbūs nĭtĭdīs dēlābĭtŭr ōrăquĕ rētrō685

flēctĭt ĕt āntīquās ăbĭtūrūs rēspĭcĭt ārās

āssuētāsquĕ dŏmōs hăbĭtātăquĕ tēmplă sălūtāt.

īndĕ pĕr īniēctīs ădŏpērtām flōrĭbŭs īngēns

sērpĭt hŭmūm flēctītquĕ sĭnūs mĕdĭāmquĕ pĕr ūrbēm

tēndĭt ăd īncūrvō mūnītōs āggĕrĕ pōrtūs.690

rēstĭtĭt hīc āgmēnquĕ sŭūm tūrbaēquĕ sĕquēntīs

ōffĭcĭūm plăcĭdō vīsūs dīmīttĕrĕ vūltū

cōrpŭs ĭn Aūsŏnĭā pŏsŭīt rătĕ; nūmĭnĭs īllă

sēnsĭt ŏnūs prēssa ēstquĕ dĕī grăvĭtātĕ cărīnă.

Aēnĕădaē gaūdēnt caēsōque īn lītŏrĕ taūrō695

tōrtă cŏrōnātaē sōlvūnt rĕtĭnācŭlă nāvīs.

īmpŭlĕrāt lĕvĭs aūră rătēm; dĕŭs ēmĭnĕt āltē

īmpŏsĭtāquĕ prĕmēns pūppīm cērvīcĕ rĕcūrvām

caērŭlĕās dēspēctăt ăquās; mŏdĭcīsquĕ pĕr aēquōr

Iōnīūm zĕphўrīs sēxtaē Pāllāntĭdŏs ōrtū700

Ītălĭām tĕnŭīt praētērquĕ Lăcīnĭă tēmplō

nōbĭlĭtātă dĕaē Scўlăcēăquĕ lītŏră fērtūr.

līnquĭt Ĭāpўgĭām laēvīsque Āmphrīsĭă rēmīs

sāxă fŭgīt, dēxtrā praērūptă Cĕlēnnĭă pārtĕ

Rhōmĕthĭūmquĕ lĕgīt Caūlōnăquĕ Nārўcĭāmquĕ705

ēvīncītquĕ frĕtūm Sĭcŭlīque āngūstă Pĕlōrī

Hīppŏtădaēquĕ dŏmōs rēgīs Tĕmĕsēsquĕ mĕtāllă

Leūcŏsĭāmquĕ pĕtīt tĕpĭdīquĕ rŏsārĭă Paēstī.

īndĕ lĕgīt Căprĕās prōmūntŭrĭūmquĕ Mĭnērvaē

ēt Sūrrēntīnō gĕnĕrōsōs pālmĭtĕ cōllēs710

hērcŭlĕāmque ūrbēm Stăbĭāsque ĕt ĭn ōtĭă nātām

Pārthĕnŏpēn ĕt ăb hāc Cūmaēaē tēmplă Sĭbŷllaē.

hīnc călĭdī fōntēs lēntīscĭfĕrūmquĕ tĕnētūr

lītērnūm mūltāmquĕ trăhēns sūb gūrgĭte hărēnām

vōltūrnūs nĭvĕīsquĕ frĕquēns Sīnvēssă cŏlūmbīs715

Mīntūrnaēquĕ grăvēs ēt quām tŭmŭlāvĭt ălūmnūs

Āntĭphătaēquĕ dŏmūs Trāchāsque ōbsēssă pălūdĕ

ēt tēllūs Cīrcaēa ēt spīssī lītŏrĭs Āntiūm.

hūc ŭbĭ vēlĭfĕrām naūtae ādvērtērĕ cărīnām

(āspĕr ĕnīm iām pōntŭs ĕrāt), dĕŭs ēxplĭcăt ōrbēs720

pērquĕ sĭnūs crēbrōs ēt māgnă vŏlūmĭnă lābēns

tēmplă părēntĭs ĭnīt flāvūm tāngēntĭă lītūs.

aēquŏrĕ plācātō pătrĭās Ĕpĭdaūrĭŭs ārās

līnquĭt ĕt hōspĭtĭō iūnctī sĭbĭ nūmĭnĭs ūsūs

lītŏrĕām trāctū squāmaē crĕpĭtāntĭs hărēnām725

sūlcăt ĕt īnnīxūs mŏdĕrāmĭnĕ nāvĭs ĭn āltā

pūppĕ căpūt pŏsŭīt, dōnēc Cāstrūmquĕ săcrāsquĕ

Lāvīnī sēdēs Tĭbĕrīnăque ăd ōstĭă vēnīt.

hūc ōmnīs pŏpŭlī pāssīm mātrūmquĕ pătrūmquĕ

ōbvĭă tūrbă rŭīt quaēque īgnēs, Trōĭcă, sērvānt,730

vēstă, tŭōs laētōquĕ dĕūm clāmōrĕ sălūtānt;

quāquĕ pĕr ādvērsās nāvīs cĭtă dūcĭtŭr ūndās,

tūră sŭpēr rīpās, ārīs ēx ōrdĭnĕ fāctīs,

pārte ăb ŭtrāquĕ sŏnānt ĕt ŏdōrānt āĕră fūmīs

īctăquĕ cōniēctōs īncālfăcĭt hōstĭă cūltrōs.735

iāmquĕ căpūt rērūm, Rōmānam īntrāvĕrăt ūrbēm;

ērĭgĭtūr sērpēns sūmmōque ādclīnĭă mālō

cōllă mŏvēt sēdēsquĕ sĭbī cīrcūmspĭcĭt āptās.

scīndĭtŭr īn gĕmĭnās pārtēs cīrcūmflŭŭs āmnīs,

īnsŭlă nōmĕn hăbēt, lătĕrūmque ā pārtĕ dŭōrūm740

pōrrĭgĭt aēquālīs mĕdĭā tēllūrĕ lăcērtōs.

hūc sē dē Lătĭā pīnū Phoēbēĭŭs ānguīs

cōntŭlĭt ēt fīnēm, spĕcĭē caēlēstĕ rĕsūmptā,

lūctĭbŭs īmpŏsŭīt vēnītquĕ sălūtĭfĕr ūrbī.

Hūc tămĕn āccēssīt dēlūbrīs ādvĕnă nōstrīs;745

Caēsăr ĭn Ūrbĕ sŭā dĕŭs ēst; quēm Mārtĕ tŏgāquĕ

praēcĭpŭūm nōn bēllă măgīs fīnītă trĭūmphīs

rēsquĕ dŏmī gēstaē prŏpĕrātăquĕ glōrĭă rērūm

īn sīdūs vērtērĕ nŏvūm stēllāmquĕ cŏmāntēm,

quām sŭă prōgĕnĭēs; nĕque ĕnīm dē Caēsărĭs āctīs750

ūllūm māiŭs ŏpūs, quām quōd pătĕr ēxtĭtĭt hūiūs.

scīlĭcĕt aēquŏrĕōs plūs ēst dŏmŭīssĕ Brĭtānnōs

pērquĕ păpŷrĭfĕrī sēptēmflŭă flūmĭnă Nīlī

vīctrīcēs ēgīssĕ rătēs Nŭmĭdāsquĕ rĕbēllēs

Cīnўphĭūmquĕ Iŭbām Mĭthrĭdātēīsquĕ tŭmēntēm755

nōmĭnĭbūs Pōntūm pŏpŭlo ādĭĕcīssĕ Quĭrīnī

ēt mūltōs mĕrŭīsse, ălĭquōs ēgīssĕ trĭūmphōs,

quām tāntūm gĕnŭīssĕ vĭrūm? quō praēsĭdĕ rērūm

hūmānō gĕnĕrī, sŭpĕrī, fāvīstĭs ăbūndĕ.

nē fŏrĕt hīc ĭgĭtūr mōrtālī sēmĭnĕ crētūs,760

īllĕ dĕūs făcĭēndŭs ĕrāt; quŏd ŭt aūrĕă vīdīt

Aēnēaē gĕnĕtrīx, vīdīt quŏquĕ trīstĕ părārī

pōntĭfĭcī lētum ēt cōniūrāta ārmă mŏvērī,

pāllŭĭt ēt cūnctīs, ūt cuīque ĕrăt ōbvĭă, dīvīs:

"āspĭcĕ" dīcēbāt "quāntā mĭhĭ mōlĕ părēntūr765

īnsĭdĭaē quāntāquĕ căpūt cūm fraūdĕ pĕtātūr,

quōd dē Dārdănĭō sōlūm mĭhĭ rēstăt Ĭūlō.

sōlănĕ sēmpĕr ĕrō iūstīs ēxērcĭtă cūrīs?

quām mŏdŏ Tŷdīdaē Călўdōnĭă vūlnĕrĕt hāstă,

nūnc mălĕ dēfēnsaē cōnfūndānt moēnĭă Troīaē;770

quaē vĭdĕām nātūm lōngīs ērrōrĭbŭs āctūm

iāctārīquĕ frĕtō sēdēsque īntrārĕ sĭlēntūm

bēllăquĕ cūm Tūrnō gĕrĕre, aūt, sī vēră fătēmūr,

cūm Iūnōnĕ măgīs. quīd nūnc āntīquă rĕcōrdōr

dāmnă mĕī gĕnĕrīs? tĭmŏr hīc mĕmĭnīssĕ prĭōrūm775

nōn sĭnĭt; īn me ăcŭī scĕlĕrātōs cērnĭtĭs ēnsēs.

quōs prŏhĭbētĕ, prĕcōr, făcĭnūsquĕ rĕpēllĭtĕ, nēvĕ

caēdĕ săcērdōtīs flāmmās ēxtīnguĭtĕ Vēstaē.

Tālĭă nēquīquām tōtō Vĕnŭs ānxĭă caēlō

vērbă iăcīt sŭpĕrōsquĕ mŏvēt; quī rūmpĕrĕ quāmquām780

fērrĕă nōn pōssūnt vĕtĕrūm dēcrētă sŏrōrūm,

sīgnă tămēn lūctūs dānt haūd īncērtă fŭtūrī.

ārmă fĕrūnt īntēr nīgrās crĕpĭtāntĭă nūbēs

tērrĭbĭlīsquĕ tŭbās aūdītăquĕ cōrnŭă caēlō

praēmŏnŭīssĕ nĕfās; sōlīs quŏquĕ trīstĭs ĭmāgŏ785

lūrĭdă sōllĭcĭtīs praēbēbāt lūmĭnă tērrīs.

saēpĕ făcēs vīsaē mĕdĭīs ārdērĕ sŭb āstrīs,

saēpe īntēr nīmbōs gūttaē cĕcĭdērĕ crŭēntaē

caērŭlŭs ēt vūltūm fērrūgĭnĕ Lūcĭfĕr ātrā

spārsŭs ĕrāt, spārsī Lūnārēs sānguĭnĕ cūrrūs790

trīstĭă mīnĕ lŏcīs. Stўgĭūs dĕdĭt ōmĭnă būbŏ,

mīllĕ lŏcīs lăcrĭmāvĭt ĕbūr cāntūsquĕ fĕrūntūr

aūdītī sānctīs ēt vērbă mĭnāntĭă lūcīs.

vīctĭmă nūllă lĭtāt māgnōsque īnstārĕ tŭmūltūs

fībră mŏnēt caēsūmquĕ căpūt rĕpĕrītŭr ĭn ēxtīs795

īnquĕ fŏrō cīrcūmquĕ dŏmōs ēt tēmplă dĕōrūm,

nōctūrnōs ŭlŭlāssĕ cănēs ūmbrāsquĕ sĭlēntūm

ērrāvīssĕ fĕrūnt mōtāmquĕ, trĕmōrĭbŭs ūrbēm.

nōn tămĕn īnsĭdĭās vēntūrăquĕ vīncĕrĕ fātă

praēmŏnĭtūs pŏtŭērĕ dĕūm strīctīquĕ fĕrūntūr800

īn tēmplūm glădĭī; nĕque ĕnīm lŏcŭs ūllŭs ĭn Ūrbĕ

ād făcĭnūs dīrāmquĕ plăcēt, nĭsĭ cūrĭă, caēdēm.

tūm vērō Cўthĕrēă mănū pērcūssĭt ŭtrāquĕ

pēctŭs ĕt Aēnĕădēn mōlītūr cōndĕrĕ nūbĕ,

quā prĭŭs īnfēstō Părĭs ēst ērēptŭs Ătrīdaē805

ēt Dĭŏmēdēōs Aēnēās fūgĕrăt ēnsēs.

tālĭbŭs hānc gĕnĭtōr: "sōla īnsŭpĕrābĭlĕ fātūm,

nātă, mŏvērĕ părās? īntrēs lĭcĕt īpsă sŏrōrūm:

tēctă trĭūm; cērnēs īllīc mōlīmĭnĕ vāstō

ēx aēre ēt sŏlĭdō rērūm tăbŭlārĭă fērrō,810

quaē nĕquĕ cōncūssūm caēlī nĕquĕ fūlmĭnĭs īrām

nēc mĕtŭūnt ūllās tūta ātque aētērnă rŭīnās.

īnvĕnĭēs īllīc īncīsa ădămāntĕ pĕrēnnī

fātă tŭī gĕnĕrīs; lēgi īpse ănĭmōquĕ nŏtāvī

ēt rĕfĕrām, nē sīs ĕtĭāmnum īgnāră fŭtūrī.815

hīc sŭă cōmplēvīt, prō quō, Cўthĕrēă, lăbōrās,

tēmpŏră pērfēctīs, quōs tērraē dēbŭĭt, ānnīs.

īllĭŭs aūspĭcĭīs ōbsēssaē moēnĭă pācēm

vīctă pĕtēnt Mŭtĭnaē; Phārsālĭă sēntĭĕt īllūm

Ēmăthĭīque ĭtĕrūm mădĕfīēnt caēdĕ Phĭlīppī820

ēt māgnūm Sĭcŭlīs nōmēn sŭpĕrābĭtŭr ūndīs;

Rōmānīquĕ dŭcīs cōniūnx Aēgŷptĭă taēdaē

nōn bĕnĕ fīsă cădēt frūstrāque ĕrĭt īllă mĭnātă

sērvītūră sŭō Căpĭtōlĭă nōstră Cănōpō.

quīd tĭbĭ bārbărĭām gēntēsque ăb ŭtrōquĕ iăcēntēs825

ōcĕănō nŭmĕrēm? quōdcūmque hăbĭtābĭlĕ tēllūs

sūstĭnĕt, hūiŭs ĕrīt; pōntūs quŏquĕ sērvĭĕt īllī.

pācĕ dătā tērrīs, ănĭmum ād cīvīlĭă vērtēt

iūră sŭūm lēgēsquĕ fĕrēt iūstīssĭmŭs aūctōr

ēxēmplōquĕ sŭō mōrēs rĕgĕt īnquĕ fŭtūrī830

tēmpŏrĭs aētātēm vēntūrōrūmquĕ nĕpōtūm

prōspĭcĭēns, prōlēm sānctā dē cōniŭgĕ nātām

fērrĕ sĭmūl nōmēnquĕ sŭūm cūrāsquĕ iŭbēbīt;

nēc nĭsĭ cūm sĕnĭōr Pўlĭōs aēquāvĕrĭt ānnōs,

aēthĕrĭās sēdēs cōgnātăquĕ sīdĕră tāngēt.835

hānc ănĭmam īntĕrĕā caēsō dē cōrpŏrĕ rāptām

fāc iŭbăr, ūt sēmpēr Căpĭtōlĭă nōstră fŏrūmquĕ

dīvŭs ăb ēxcēlsā prōspēctĕt Ĭūlĭŭs aēdĕ.

Vīx ĕă fātŭs ĕrāt, mĕdĭā cūm sēdĕ sĕnātūs

cōnstĭtĭt ālmă Vĕnūs, nūllī cērnēndă, sŭīquĕ840

Caēsărĭs ērĭpŭīt mēmbrīs nĕc ĭn āĕră sōlvī

pāssă rĕcēntem ănĭmām caēlēstĭbŭs īntŭlĭt āstrīs;

dūmquĕ tŭlīt, lūmēn căpĕre ātque īgnēscĕrĕ sēnsīt

ēmīsītquĕ sĭnū; lūnā vŏlăt āltĭŭs īllă

flāmmĭfĕrūmquĕ trăhēns spătĭōsō līmĭtĕ crīnēm845

stēllă mĭcāt; nātīquĕ vĭdēns bĕnĕfāctă fătētūr

ēssĕ sŭīs māiōra ēt vīncī gaūdĕt ăb īllō.

hīc sŭă praēfērrī quāmquām vĕtăt āctă pătērnīs,

lībĕră fāmă tămēn nūllīsque ōbnōxĭă iūssīs

īnvītūm praēfērt ūnāque īn pārtĕ rĕpūgnāt.850

sīc māgnī cēdīt tĭtŭlīs Ăgămēmnŏnĭs Ātreūs;

Aēgĕă sīc Thēseūs, sīc Pēlĕă vīcĭt Ăchīllēs.

dēnĭque, ŭt ēxēmplīs īpsōs aēquāntĭbŭs ūtār,

sīc ēt Sātūrnūs mĭnŏr ēst Iŏvĕ; Iūppĭtĕr ārcēs

tēmpĕrăt aēthĕrĭās ēt mūndī rēgnă trĭfōrmīs;855

tērră sŭb Aūgūstō; pătĕr ēst ēt rēctŏr ŭtērquĕ.

dī, prĕcŏr, Aēnēaē cŏmĭtēs, quĭbŭs ēnsĭs ĕt īgnīs

cēssērūnt, dīque Īndĭgĕtēs gĕnĭtōrquĕ Quĭrīnĕ

ūrbĭs ĕt īnvīctī gĕnĭtōr Grādīvĕ Quĭrīnī

Vēstăquĕ Caēsărĕōs īntēr sācrātă pĕnātēs860

ēt cūm Caēsărĕā tū, Phoēbĕ dŏmēstĭcĕ, Vēstā,

quīquĕ tĕnēs āltūs Tārpēĭăs Iūppĭtĕr ārcēs,

quōsque ălĭōs vātī fās āppēllārĕ pĭūmquēst,

tārdă sĭt īllă dĭēs ēt nōstrō sērĭŏr aēvō,

quā căpŭt Aūgūstūm, quēm tēmpĕrăt, ōrbĕ rĕlīctō,865

āccēdāt caēlō făvĕātquĕ prĕcāntĭbŭs ābsēns.

Iāmque ŏpŭs ēxēgī quōd nēc Iŏvĭs īră nĕc īgnīs

nēc pŏtĕrīt fērrūm nĕc ĕdāx ăbŏlērĕ vĕtūstās.

cūm vŏlĕt, īllă dĭēs, quaē nīl nĭsĭ cōrpŏrĭs hūiūs

iūs hăbĕt, īncērtī spătĭūm mĭhĭ fīnĭăt aēvī;870

pārtĕ tămēn mĕlĭōrĕ mĕī sŭpĕr āltă pĕrēnnīs

āstră fĕrār nōmēnque ĕrĭt īndēlēbĭlĕ nōstrūm;

quāquĕ pătēt dŏmĭtīs Rōmānă pŏtēntĭă tērrīs,

ōrĕ lĕgār pŏpŭlī pērque ōmnĭă saēcŭlă fāmā,

sīquĭd hăbēnt vērī vātūm praēsāgĭă, vīvām.875

Quaeritur interea quis tantae pondera molis

sustineat tantoque queat succedere regi;

destinat imperio clarum praenuntia veri

fama Numam; non ille satis cognosse Sabinae

5gentis habet ritus; animo maiora capaci

concipit et, quae sit rerum natura, requirit.

huius amor curae, patria Curibusque relictis,

fecit ut Herculei penetraret ad hospitis urbem.

Graia quis Italicis auctor posuisset in oris

10moenia quaerenti sic e senioribus unus

rettulit indigenis, veteris non inscius aevi:

"dives ab Oceano bubus Iove natus Hiberis

litora felici tenuisse Lacinia cursu

fertur et armento teneras errante per herbas

15ipse domum magni nec inhospita tecta Crotonis

intrasse et requie longum relevasse laborem;

atque ita discedens "aevo" dixisse "nepotum

hic locus urbis erit"; promissaque vera fuerunt.

nam fuit Argolico generatus Alemone quidam

20Myscelos, illius dis acceptissimus aevi.

hunc super incumbens pressum gravitate soporis

claviger alloquitur: "patrias, age, desere sedes

et pete diversi lapidosas Aesaris undas";

et, nisi parverit, multa ac metuenda minatur;

25post ea discedunt pariter somnusque deusque.

surgit Alemonides tacitaque recentia mente

visa refert pugnatque diu sententia secum

numen abire iubet, prohibent discedere leges

poenaque mors posita est patriam mutare volenti.

30candidus Oceano nitidum caput abdiderat Sol

et caput extulerat densissima sidereum Nox;

visus adesse idem deus est eademque monere

et, nisi parverit, plura et graviora minari.

pertimuit patriumque simul transferre parabat

35in sedes penetrale novas; fit murmur in urbe

spretarumque agitur legum reus; utque peractast

causa prior crimenque patet sine teste probatum,

squalidus ad superos tollens reus ora manusque

"o cuius caeli bis sex fecere labores,

40fer, precor", inquit "opem; nam tu mihi criminis auctor".

mos erat antiquus niveis atrisque lapillis,

his damnare reos, illis absolvere culpa;

tunc quoque sic lata est sententia tristis et omnis

calculus immitem demittitur ater in urnam.

45quae simul effudit numerandos versa lapillos,

omnibus e nigro color est mutatus in album

candidaque Herculeo sententia numine facta

solvit Alemoniden. grates agit ille parenti

Amphitryoniadae ventisque faventibus aequor

50navigat Ionium Lacedaemoniumque Tarentum

praeterit et Sybarin Sallentinumque Neretum

Thurinosque sinus Nemesenque et Iapygis arva

vixque pererratis, quae spectant litora, terris,

invenit Aesarei fatalia fluminis ora

55nec procul hinc tumulum, sub quo sacrata Crotonis

ossa tegebat humus; iussaque ibi moenia terra

condidit et nomen tumulati traxit in urbem.

talia constabat certa primordia fama

esse loci positaeque Italis in finibus urbis.

60Vir fuit hic ortu Samius, sed fugerat una

et Samon et dominos odioque tyrannidis exsul

sponte erat; isque, licet caeli regione remotus,

mente deos adiit et, quae natura negabat

visibus humanis, oculis ea pectoris hausit.

65cumque animo et vigili perspexerat omnia cura,

in medium discenda dabat coetusque silentum

dictaque mirantum magni primordia mundi

et rerum causas et, quid natura, docebat,

quid deus, unde nives, quae fulminis esset origo,

70Iuppiter an venti discussa nube tonarent,

quid quateret terras, qua sidera lege mearent

et quodcumque latet; primusque animalia mensis

arguit imponi; primus quoque talibus ora

docta quidem solvit, sed non et credita, verbis

75"parcite, mortales, dapibus temerare nefandis

corpora. sunt fruges, sunt deducentia ramos

pondere poma suo tumidaeque in vitibus uvae;

sunt herbae dulces, sunt quae mitescere flamma

mollirique queant; nec vobis lacteus umor

80eripitur nec mella thymi redolentia florem;

prodiga divitias alimentaque mitia tellus

suggerit atque epulas sine caede et sanguine praebet.

carne ferae sedant ieiunia, nec tamen omnes;

quippe equus et pecudes armentaque gramine vivunt.

85at quibus, ingenium est immansuetumque ferumque,

Armeniae tigres iracundique leones

cumque lupis ursi, dapibus cum sanguine gaudent.

heu! quantum scelus est in viscera viscera condi

congestoque avidum pinguescere corpore corpus

90alteriusque animantem animantis vivere leto!

scilicet in tantis opibus, quas optima matrum

terra parit, nil te nisi tristia mandere saevo

vulnera dente iuvat ritusque referre Cyclopum?

nec, nisi perdideris alium, placare voracis

95et male morati poteris ieiunia ventris?

at vetus illa aetas, cui fecimus aurea nomen,

fetibus arboreis et, quas humus educat, herbis

fortunata fuit nec polluit ora cruore.

tunc et aves tutae movere per aëra pennas

100et lepus impavidus mediis erravit in arvis;

nec sua credulitas piscem suspenderat hamo;

cuncta sine insidiis nullamque timentia fraudem

plenaque pacis erant. postquam non utilis auctor

victibus invidit, quisquis fuit ille, leonum

105corporeasque dapes avidam demersit in alvum,

fecit iter sceleri; primoque e caede ferarum

incalvisse potest maculatum sanguine ferrum

idque satis fuerat nostrumque petentia letum

corpora missa neci salva pietate fatemur;

110sed quam danda neci, tam non epulanda fuerunt.

longius inde nefas abiit et prima putatur

hostia sus meruisse mori, quia semina pando

eruerit rostro spemque interceperit anni.

vite caper morsa Bacchi mactatus ad aras

115dicitur ultoris; nocuit sua culpa duobus.

quid meruistis oves, placidum pecus, inque tuendos

natum homines, pleno quae fertis in ubere nectar.

mollia quae nobis vestras velamina lanas

praebetis vitaque magis quam morte iuvatis?

120quid meruere boves, animal sine fraude dolisque,

innocuum, simplex, natum tolerare labores?

immemor est demum nec frugum munere dignus

qui potuit curvi dempto modo pondere aratri

ruricolam mactare suum, qui trita labore

125illa, quibus totiens durum renovaverat arvum,

tot dederat messes, percussit colla securi.

nec satis est quod tale nefas committitur; ipsos

inscripsere deos sceleri numenque supernum

caede laboriferi credunt gaudere iuvenci.

130victima labe carens et praestantissima forma

(nam placuisse nocet) vittis insignis et auro

sistitur ante aras auditque ignara precantem

imponique suae videt inter cornua fronti,

quas coluit, fruges percussaque sanguine cultros

135inficit in liquida praevisos forsitan unda.

protinus ereptas viventi pectore fibras

inspiciunt mentesque deum scrutantur in illis.

inde (fames homini vetitorum tanta ciborum est!)

audetis vesci, genus o mortale. quod, oro,

140ne facite et monitis animos advertite nostris;

cumque boum dabitis caesorum membra palato,

mandere vos vestros scite et sentite colonos.

Et quoniam deus ora movet, sequar ora moventem

rite deum Delphosque meos ipsumque recludam

145aethera et augustae reserabo oracula mentis.

magna nec ingeniis investigata priorum,

quaeque diu latuere, canam; iuvat ire per alta

astra; iuvat, terris et inerti sede relicta,

nube vehi validisque umeris insistere Atlantis

150palantesque homines passim et rationis egentes

despectare procul trepidosque obitumque timentis

sic exhortari seriemque evolvere fati.

o genus attonitum gelidae formidine mortis,

quid Styga, quid tenebras et nomina vana timetis,

155materiem vatum falsique pericula mundi?

corpora, sive rogus flamma, seu tabe vetustas

abstulerit, mala posse pati non ulla putetis.

morte carent animae; semperque, priore relicta

sede, novis domibus vivunt habitantque receptae.

160ipse ego (nam memini) Troiani tempore belli

Panthoides Euphorbus eram, cui pectore quondam

haesit in adverso gravis hasta minoris Atridae;

cognovi clipeum, laevae gestamina nostrae,

nuper Abanteis templo Iunonis in Argis.

165omnia mutantur, nihil interit; errat et illinc

huc venit, hinc illuc et quoslibet occupat artus

spiritus eque feris humana in corpora transit

inque feras noster nec tempore deperit ullo

utque novis facilis signatur cera figuris

170nec manet ut fuerat nec formas servat easdem,

sed tamen ipsa eadem est; animam sic semper eandem

esse, sed in varias doceo migrare figuras.

ergo (ne pietas sit victa cupidine ventris)

parcite, vaticinor, cognatas caede nefanda

175exturbare animas, nec sanguine sanguis alatur.

et, quoniam magno feror aequore plenaque ventis

vela dedi nihil est toto, quod perstet, in orbe;

cuncta fluunt omnisque vagans formatur imago.

ipsa quoque assiduo labuntur tempora motu,

180non secus ac flumen; neque enim consistere flumen

nec levis hora potest; sed ut unda impellitur unda

urgeturque eadem veniens urgetque priorem,

tempora sic fugiunt pariter pariterque sequuntur

et nova sunt semper; nam quod fuit ante relictum est

185fitque quod haud fuerat momentaque cuncta novantur.

cernis et emensas in lucem tendere noctes

et iubar hoc nitidum nigrae succedere nocti.

nec color est idem caelo, cum lassa quiete

cuncta iacent media cumque albo Lucifer exit

190clarus equo rursusque alius, cum praevia lucis

tradendum Phoebo Pallantias inficit orbem.

ipse dei clipeus, terra cum tollitur ima,

mane rubet terraque rubet cum conditur ima;

candidus in summo est, melior natura quod illic

195aetheris est terraeque procul contagia fugit.

nec par aut eadem nocturnae forma Dianae

esse potest umquam; semperque hodierna sequente,

si crescit, minor est; maior, si contrahit orbem.

quid? non in species succedere quattuor annum

200aspicis, aetatis peragentem imitamina nostrae?

nam tener et lactens puerique simillimus aevo

vere novo est; tunc herba nitens et roboris expers

turget et insolida est et spe delectat agrestes.

omnia tunc florent florumque coloribus almus

205ludit ager neque adhuc virtus in frondibus ullast.

transit in aestatem post ver robustior annus

fitque valens iuvenis; neque enim robustior aetas

ulla, nec uberior, nec quae magis ardeat, ullast.

excipit autumnus, posito fervore iuventae

210maturus mitisque, inter iuvenemque senemque

temperie medius, sparsus quoque tempora canis.

inde senilis hiems tremulo venit horrida passu,

aut spoliata suos aut, quos habet, alba capillos.

nostra quoque ipsorum semper requieque sine ulla

215corpora vertuntur, nec, quod fuimusve sumusve,

cras erimus; fuit illa dies, qua semina tantum

spesque hominum primae materna habitavimus alvo.

artifices natura manus admovit et angi

corpora visceribus distentae condita matris

220noluit eque domo vacuas emisit in auras.

editus in lucem iacuit sine viribus infans;

mox quadrupes rituque tulit sua membra ferarum

paulatimque tremens et nondum poplite firmo

constitit adiutis aliquo conamine nervis.

225inde valens veloxque fuit spatiumque iuventae

transit et emeritis medii quoque temporis annis

labitur occiduae per iter declive senectae.

subruit haec aevi demoliturque prioris

robora; fletque Milon senior, cum spectat inanes

230illos, qui fuerant solidorum mole tororum

Herculeis similes, fluidos pendere lacertos.

flet quoque, ut in speculo rugas aspexit aniles,

Tyndaris et secum, cur sit bis rapta, requirit.

tempus edax rerum, tuque, invidiosa vetustas,

235omnia destruitis vitiataque dentibus aevi

paulatim lenta consumitis omnia morte.

haec quoque non perstant, quae nos elementa vocamus

quasque vices peragant (animos adhibete), docebo.

quattuor aeternus genitalia corpora mundus

240continet; ex illis duo sunt onerosa suoque

pondere in inferius, tellus atque unda, feruntur;

et totidem gravitate carent nulloque premente

alta petunt, aër atque aëre purior ignis.

quae quamquam spatio distant, tamen omnia fiunt

245ex ipsis, et in ipsa cadunt; resolutaque tellus

in liquidas rarescit aquas, tenuatus in auras

aëraque umor abit; dempto quoque pondere rursus

in superos aër tenuissimus emicat ignes.

inde retro redeunt idemque retexitur ordo

250ignis enim densum spissatus in aëra transit,

hic in aquas; tellus glomerata cogitur unda.

nec species sua cuique manet rerumque novatrix

ex aliis alias reddit natura figuras.

nec perit in toto quicquam, mihi credite, mundo,

255sed variat faciemque novat; nascique vocatur

incipere esse aliud quam quod fuit ante, morique

desinere illuc idem. cum sint huc forsitan illa,

haec translata illud, summa tamen omnia constant.

nil equidem durare diu sub imagine eadem

260crediderim; sic ad ferrum venistis ab auro,

saecula, sic totiens versa est fortuna locorum.

vidi ego, quod fuerat quondam solidissima tellus,

esse fretum, vidi factas ex aequore terras;

et procul a pelago conchae iacuere marinae

265et vetus inventa est in montibus ancora summis

quodque fuit campus, vallem decursus aquarum

fecit et elvvie mons est deductus in aequor

eque paludosa siccis humus aret harenis;

quaeque sitim tulerant stagnata paludibus ument.

270hic fontis natura novos emisit, at illic

clausit; et antiquis tam multa tremoribus orbis

flumina prosiliunt, aut exsiccata residunt.

sic ubi terreno Lycus est epotus hiatu,

existit procul hinc alioque renascitur ore;

275sic modo combibitur, tecto modo gurgite lapsus

redditur Argolicis ingens Erasinus in arvis.

et Mysum capitisque sui ripaeque prioris

paenituisse ferunt, alia nunc ire, Caicum

nec non Sicanias volvens Amenanus harenas

280nunc fluit, interdum suppressis fontibus aret.

ante bibebatur, nunc, quas contingere nolis,

fundit Anigros aquas, postquam (nisi vatibus omnis

eripienda fides) illic lavere bimembres

vulnera, clavigeri quae fecerat Herculis arcus.

285quid? non et Scythicis Hypanis de montibus ortus,

qui fuerat dulcis, salibus vitiatur amaris?

fluctibus ambitae fuerant Antissa Pharosque

et Phoenissa Tyros, quarum nunc insula nullast.

Leucada continuam veteres habuere coloni,

290nunc freta circumeunt; Zancle quoque iuncta fuisse

dicitur Italiae, donec confinia pontus

abstulit et media tellurem reppulit unda.

si quaeras Helicen et Burin, Achaidas urbes,

invenies sub aquis; et adhuc ostendere nautae

295inclinata solent cum moenibus oppida mersis.

est prope Pittheam tumulus Troezena, sine ullis

arduus arboribus, quondam planissima campi

area, nunc tumulus; nam (res horrenda relatu)

vis fera ventorum, caecis inclusa cavernis,

300exspirare aliqua cupiens luctataque frustra

liberiore frui caelo, cum carcere rima

nulla foret toto nec pervia flatibus esset,

extentam tumefecit humum, ceu spiritus oris

tendere vesicam solet aut derepta bicorni

305terga capro; tumor ille loci permansit et alti

collis habet speciem longoque induruit aevo.

Plurima cum subeant audita et cognita nobis,

pauca super referam. quid? non et lympha figuras

datque capitque novas? medio tua, corniger Ammon,

310unda die gelida est ortuque obituque calescit.

admotis Athamantis aquis accendere lignum

narratur, minimos cum luna recessit in orbes.

flumen habent Cicones, quod potum saxea reddat

viscera, quod tactis inducat marmora rebus.

315Crathis et hinc Sybaris, nostris conterminus oris,

electro similis faciunt auroque capillos.

quodque magis mirum sunt qui non corpora tantum,

verum animos etiam valeant mutare liquores.

cui non audita est obscenae Salmacis undae

320Aethiopesque lacus, quos siquis faucibus hausit,

aut furit, aut patitur mirum gravitate soporem?

Clitorio quicumque sitim de fonte levavit

vina fugit gaudetque meris abstemius undis;

seu vis est in aqua calido contraria vino,

325sive, quod indigenae memorant, Amythaone natus,

Proetidas attonitas postquam per carmen et herbas

eripuit furiis, purgamina mentis in illas

misit aquas odiumque meri permansit in undis.

huic fluit effectu dispar Lyncestius amnis,

330quem quicumque parum moderato gutture traxit,

haud aliter titubat quam si mera vina bibisset.

est locus Arcadiae, Pheneon dixere priores,

ambiguis suspectus aquis, quas nocte timeto;

nocte nocent potae, sine noxa luce bibuntur.

335sic alias aliasque lacus et flumina vires

concipiunt; tempusque fuit, quo navit in undis,

nunc sedet Ortygie. timuit concursibus Argo

undarum sparsas Symplegadas elisarum,

quae nunc immotae perstant ventisque resistunt.

340nec, quae sulphureis ardet fornacibus, Aetne

ignea semper erit; neque enim fuit ignea semper.

nam sive est animal tellus et vivit habetque

spiramenta locis flammam exhalantia multis,

spirandi mutare vias, quotiensque movetur,

345has finire potest, alias aperire cavernas;

sive leves imis venti cohibentur in antris

saxaque cum saxis et habentem semina flammae

materiam iactant, ea concipit ictibus ignem,

antra relinquentur sedatis frigida ventis;

350sive bitumineae rapiunt incendia vires

luteave exiguis ardescunt sulphura fumis;

nempe ubi terra cibos alimentaque pinguia flammae

non dabit, absumptis per longum viribus aevum,

naturaeque suum nutrimen deerit edaci,

355non feret illa famen desertaque deseret ignis.

esse viros fama est in Hyperborea Pallene

qui soleant levibus velari corpora plumis,

cum Tritoniacam noviens subiere paludem;

haud equidem credo; sparsae quoque membra veneno

360exercere artes Scythides memorantur easdem.

Siqua fides rebus tamen est addenda probatis,

nonne vides, quaecumque mora fluidove calore

corpora tabuerint, in parva animalia verti?

i scrobe delecto mactatos obrue tauros;

365(cognita res usu) de putri viscere passim

florilegae nascuntur apes, quae more parentum

rura colunt operique favent in spemque laborant.

pressus humo bellator equus crabronis origost

concava litoreo si demas bracchia cancro,

370cetera supponas terrae, de parte sepulta

scorpius exibit caudaque minabitur unca.

quaeque solent canis frondes intexere filis

agrestes tineae (res observata colonis)

ferali mutant cum papilione figuram.

375semina limus habet virides generantia ranas

et generat truncas pedibus, mox apta natando

crura dat, utque eadem sint longis saltibus apta

posterior superat partes mensura priores.

nec catulus, partu quem reddidit ursa recenti,

380sed male viva caro est; lambendo mater in artus

fingit et in formam, quantam capit ipsa, reducit.

nonne vides, quos cera tegit sexangula, fetus

melliferarum apium, sine membris corpora nasci

et serosque pedes serasque assumere pennas?

385Iunonis volucrem, quae cauda sidera portat,

armigerumque Iovis Cythereiadasque columbas

et genus omne avium mediis e partibus ovi,

ni sciret fieri, quis nasci posse putaret?

sunt qui, cum clauso putrefacta est spina sepulcro,

390mutari credant humanas angue medullas.

Haec tamen ex aliis generis primordia ducunt;

una est, quae reparet seque ipsa reseminet, ales;

Assyrii phoenica vocant; non fruge neque herbis,

sed turis lacrimis et suco vivit amomi.

395haec ubi quinque suae complevit saecula vitae,

ilicis in ramis tremulaeve cacumine palmae

unguibus et puro nidum sibi construit ore.

quo simul ac casias et nardi lenis aristas

quassaque cum fulva substravit cinnama murra,

400se super imponit finitque in odoribus aevum.

inde ferunt, totidem qui vivere debeat annos,

corpore de patrio parvum phoenica renasci.

cum dedit huic aetas vires onerique ferendost,

ponderibus nidi ramos levat arboris altae

405fertque pius cunasque suas patriumque sepulcrum

perque levis auras Hyperionis urbe potitus

ante fores sacras Hyperionis aede reponit.

si tamen est aliquid mirae novitatis in istis,

alternare vices et, quae modo femina tergo

410passa marem est, nunc esse marem miremur hyaenam;

id quoque, quod ventis animal nutritur et aura,

protinus assimulat, tetigit quoscumque, colores.

victa racemifero lyncas dedit India Baccho;

e quibus, ut memorant, quicquid vesica remisit,

415vertitur in lapides et congelat aëre tacto.

sic et curalium, quo primum contigit auras

tempore, durescit; mollis fuit herba sub undis.

desinet ante dies et in alto Phoebus anhelos

aequore tinguet equos quam consequar omnia verbis

420in species translata novas. sic tempora verti

cernimus atque illas assumere robora gentes,

concidere has. sic magna fuit censuque virisque

perque decem potuit tantum dare sanguinis annos,

nunc humilis veteres tantummodo Troia ruinas

425et pro divitiis tumulos ostendit avorum.

clara fuit Sparte, magnae viguere Mycenae,

nec non et Cecropis, nec non Amphionis arces.

vile solum Sparte est, altae cecidere Mycenae;

Oedipodioniae quid sunt, nisi nomina, Thebae?

430quid Pandioniae restant, nisi nomen, Athenae?

nunc quoque Dardaniam fama est consurgere Romam,

Appenninigenae quae proxima Thybridis undis

mole sub ingenti rerum fundamina ponit.

haec igitur formam crescendo mutat et olim

435immensi caput orbis erit. sic dicere vates

faticinasque ferunt sortes; quantumque recordor

dixerat Aeneae, cum res Troiana labaret,

Priamides Helenos flenti dubioque salutis

"nate dea, si nota satis praesagia nostrae

440mentis habes, non tota cadet te sospite Troia.

flamma tibi ferrumque dabunt iter; ibis et una

Pergama rapta feres, donec Troiaeque tibique

externum patrio contingat amicius arvum.

urbem etiam cerno Phrygios debere nepotes,

445quanta nec est nec erit nec visa prioribus annis.

hanc alii proceres per saecula longa potentem,

sed dominam rerum de sanguine natus Iuli

efficiet; quo cum tellus erit usa, fruentur

aetheriae sedes caelumque erit exitus illi.

450haec Helenum cecinisse penatigero | Aeneae

mente memor refero cognataque moenia laetor

crescere et utiliter Phrygibus vicisse Pelasgos.

Ne tamen oblitis ad metam tendere longe

exspatiemur equis, caelum et quodcumque sub illost

455immutat formas tellusque et quidquid in illast;

nos quoque, pars mundi, quoniam non corpora solum

verum etiam volucres animae sumus inque ferinas

possumus ire domos pecudumque in corpora condi,

corpora, quae possunt animas habuisse parentum

460aut fratrum aut aliquo iunctorum foedere nobis

aut hominum certe, tuta esse et honesta sinamus

neve Thyesteis cumulemus viscera mensis.

quam male consuescit, quam se parat ille cruori

impius humano, vituli qui guttura cultro

465rumpit et immotas praebet mugitibus aures!

aut qui vagitus similes puerilibus haedum

edentem iugulare potest, aut alite vesci,

cui dedit ipse cibos! quantum est, quod desit in istis

ad plenum facinus? quo transitus inde paratur?

470bos aret aut mortem senioribus imputet annis,

horriferum contra Borean ovis arma ministret,

ubera dent saturae manibus pressanda capellae.

retia cum pedicis laqueosque artesque dolosas

tollite, nec volucrem viscata fallite virga,

475nec formidatis cervos illudite pennis,

nec celate cibis uncos fallacibus hamos.

perdite siqua nocent, verum haec quoque perdite tantum;

ora vacent epulis alimentaque mitia carpant".

Talibus atque aliis instructo pectore dictis

480in patriam remeasse ferunt ultroque petitum

accepisse Numam populi Latialis habenas.

coniuge qui felix nympha ducibusque Camenis

sacrificos docuit ritus gentemque feroci

assuetam bello pacis traduxit ad artes.

485qui postquam senior regnumque aevumque peregit,

extinctum Latiaeque nurus populusque patresque

deflevere Numam; nam coniunx, urbe relicta,

vallis Aricinae densis latet abdita silvis

sacraque Oresteae gemitu questuque Dianae

490impedit. a quotiens nymphae nemorisque lacusque,

ne faceret, monvere et consolantia verba

dixerunt! quotiens flenti Theseius heros:

"siste modum"; dixit "neque enim fortuna querenda

sola tua est; similes aliorum respice casus,

495mitius ista feres; utinamque exempla dolentem

non mea te possent relevare! Sed et mea possunt.

fando aliquem Hippolytum vestras, puto, contigit aures

credulitate patris, sceleratae fraude novercae

occubuisse neci; mirabere vixque probabo,

500sed tamen ille ego sum. me Pasiphaëia quondam

temptatum frustra patrium temerare cubile,

quod volvit, finxit volvisse et crimine verso

(indiciine metu magis offensane repulsae?)

damnavit meritumque nihil pater eicit urbe

505hostilique caput prece detestatur euntis.

Pittheam profugo curru Troezena petebam

iamque Corinthiaci carpebam litora ponti,

cum mare surrexit cumulusque immanis aquarum

in montis speciem curvari et crescere visus

510et dare mugitus summoque cacumine findi.

corniger hinc taurus ruptis expellitur undis

pectoribusque tenus molles erectus in auras

naribus et patulo partem maris evomit ore.

corda pavent comitum; mihi mens interrita mansit,

515exsiliis contenta suis, cum colla feroces

ad freta convertunt arrectisque auribus horrent

quadrupedes monstrique metu turbantur et altis

praecipitant currum scopulis; ego ducere vana

frena manu spumis albentibus oblita luctor

520et retro lentas tendo resupinus habenas.

nec tamen has vires rabies superasset equorum,

ni rota, perpetuum qua circumuertitur axem,

stipitis occursu fracta ac disiecta fuisset.

excutior curru lorisque tenentibus artus

525viscera viva trabi, nervos in stirpe teneri,

membra rapi partim, partim reprensa relinqui,

ossa gravem dare fracta sonum fessamque videres

exhalari animam nullasque in corpore partes,

noscere quas posses; unumque erat omnia vulnus.

530num potes aut audes cladi componere nostrae,

nympha, tuam? vidi quoque luce carentia regna

et lacerum fovi Phlegethontide corpus in unda

nec nisi Apollineae valido medicamine prolis

reddita vita foret; quam postquam fortibus herbis

535atque ope Paeonia, Dite indignante, recepi,

tum mihi, ne praesens augerem muneris huius

invidiam, densas obiecit Cynthia nubes;

utque forem tutus possemque impune videri,

addidit aetatem nec cognoscenda reliquit

540ora mihi Cretenque diu dubitavit habendam

traderet an Delon; Delo Cretaque relictis,

hic posuit nomenque simul, quod possit equorum

admonvisse, iubet deponere: "qui"que "fuisti

Hippolytus", dixit "nunc idem Virbius esto.

545hoc nemus inde colo de disque minoribus unus

numine sub dominae lateo atque accenseor illi".

Non tamen Egeriae luctus aliena levare

damna valent montisque iacens radicibus imis

liquitur in lacrimas, donec pietate dolentis

550mota soror Phoebi gelidum de corpore fontem

fecit et aeternas artus tenuavit in undas.

et nymphas tetigit nova res et Amazone natus

haud aliter stupuit, quam cum Tyrrhenus arator

fatalem glaebam mediis aspexit in arvis

555sponte sua primum nulloque agitante moveri

sumere mox hominis terraeque amittere formam

oraque venturis aperire recentia fatis;

indigenae dixere Tagen, qui primus Etruscam

edocuit gentem casus aperire futuros;

560utve Palatinis haerentem collibus olim

cum subito vidit frondescere Romulus hastam,

quae radice nova, non ferro stabat adacto,

et iam non telum, sed lenti viminis arbor

non exspectatas dabat admirantibus umbras;

565aut sua fluminea cum vidit Cipus in unda

cornua (vidit enim) falsamque in imagine credens

esse fidem, digitis ad frontem saepe relatis,

quae vidit, tetigit; nec iam sua lumina damnans

restitit, ut victor domito remeabat ab hoste,

570ad caelumque oculos et eodem bracchia tollens:

"quidquid", ait "superi, monstro portenditur isto,

seu laetum est, patriae laetum populoque Quirini;

sive minax, mihi sit"; viridique e caespite factas

placat odoratis herbosas ignibus aras

575vinaque dat pateris mactatarumque bidentum,

quid sibi significent, trepidantia consulit exta.

quae simul inspexit Tyrrhenae gentis haruspex,

magna quidem rerum molimina vidit in illis,

non manifesta tamen. cum vero sustulit acre

580a pecudis fibris ad Cipi cornua lumen:

"rex", ait "o salve! tibi enim, tibi, Cipe, tuisque

hic locus et Latiae parebunt cornibus arces.

tu modo rumpe moras portasque intrare patentes

appropera; sic fata iubent; namque urbe receptus

585rex eris et sceptro tutus potiere perenni.

rettulit ille pedem torvamque a moenibus urbis

avertens faciem: "procul, a! Procul omina" dixit

"talia di pellant; multoque ego iustius aevum

exsul agam, quam me videant Capitolia regem".

590Dixit et extemplo populumque gravemque senatum

convocat, ante tamen capitis nova cornua lauro

velat et aggeribus factis a milite forti

insistit priscosque deos e more precatus:

"est" ait "hic unus, quem vos nisi pellitis urbe,

595rex erit. is qui sit, signo, non nomine dicam;

cornua fronte gerit; quem vobis indicat augur,

si Romam intrarit, famularia iura daturum.

ille quidem potuit portas irrumpere apertas;

sed nos obstitimus, quamuis coniunctior illo,

600nemo mihi est. vos urbe virum prohibete, Quirites,

vel si dignus erit, gravibus vincite catenis,

aut finite metum fatalis morte tyranni".

qualia succinctis, ubi trux insibilat Eurus,

murmura pinetis fiunt, aut qualia fluctus

605aequorei faciunt, siquis procul audiat illos,

tale sonat populus; sed per confusa frementis

verba tamen vulgi vox eminet una: "quis ille est"?

et spectant frontes praedictaque cornua quaerunt.

rursus ad hos Cipus: "quem poscitis" inquit "habetis,

610et, dempta capiti, populo prohibente, corona,

exhibuit gemino praesignia tempora cornu.

demisere oculos omnes gemitumque dedere

atque illud meritis clarum (quis credere possit?)

inviti videre caput; nec honore carere

615ulterius passi, festam imposuere coronam.

at proceres, quoniam muros intrare vetaris,

ruris honorati tantum tibi, Cipe, dedere,

quantum depresso subiectis bubus aratro

complecti posses ad finem lucis ab ortu;

620cornuaque aeratis miram referentia formam

postibus insculpunt, longum mansura per aevum.

Pandite nunc, Musae, praesentia numina vatum,

(scitis enim, nec vos fallit spatiosa vetustas)

unde Coroniden circumflua Thybridis alti

625insula Romuleae sacris adiecerit urbis.

dira lues quondam Latias vitiaverat auras

pallidaque exsangui squalebant corpora morbo.

funeribus fessi postquam mortalia cernunt

temptamenta nihil, nihil artes posse medentum,

630auxilium caeleste petunt mediamque tenentis

orbis humum Delphos adeunt, oracula Phoebi.

utque salutifera miseris succurrere rebus

sorte velit tantaeque urbis mala finiat, orant.

et locus et laurus et, quas habet ipse, pharetras,

635intremuere simul; cortinaque reddidit imo

hanc adyto vocem pavefactaque pectora movit:

"quod petis hinc, propiore loco, Romane, petisses,

et pete nunc propiore loco nec Apolline vobis,

qui minuat luctus, opus est, sed Apolline nato.

640ite bonis avibus prolemque accersite nostram.

iussa dei prudens postquam accepere senatus,

quam colat, explorant, iuvenis Phoebeius urbem,

quique petant ventis Epidauria litora, mittunt.

quae postquam curva missi tetigere carina,

645concilium Graiosque patres adiere darentque

oravere deum, qui praesens funera gentis

finiat Ausoniae; certas ita dicere sortes.

dissidet et variat sententia parsque negandum

non putat auxilium; multi retinere suamque

650non emittere opem nec numina tradere suadent.

dum dubitant, seram pepulere crepuscula lucem

umbraque telluris tenebras induxerat orbi,

cum deus in somnis opifer consistere visus

ante tuum, Romane, torum, sed qualis in aede

655esse solet; baculumque tenens agreste sinistra

caesariem longae dextra deducere barbae

et placido tales emittere pectore voces:

"pone metus, veniam, simulacraque nostra relinquam.

hunc modo serpentem, baculum qui nexibus ambit,

660perspice et usque nota, visum ut cognoscere possis.

vertar in hunc; sed maior ero tantusque videbor,

in quantum verti caelestia corpora debent".

extemplo cum voce deus, cum voce deoque

somnus abit somnique fugam lux alma secutast.

665postera sidereos aurora fugaverat ignes;

incerti, quid agant, proceres ad templa petiti

conveniunt operosa dei quaque ipse morari

sede velit, signis caelestibus indicet, orant.

vix bene desierant, cum cristis aureus altis

670in serpente deus praenuntia sibila misit

adventuque suo signumque arasque foresque

marmoreumque solum fastigiaque aurea movit

pectoribusque tenus media sublimis in aede

constitit atque oculos circumtulit igne micantes.

675territa turba pavet; cognovit numina castos

evinctus vitta crines albente sacerdos:

"en deus est, deus est! animis linguisque favete,

quisquis ades"; dixit "sis, o pulcherrime, visus

utiliter, populosque iuves tua sacra colentes".

680quisquis adest, visum venerantur numen et omnes

verba sacerdotis referunt geminata piumque

Aeneadae praestant et mente et voce favorem.

annuit his motisque deus rata pignera cristis

et repetita dedit vibrata sibila lingua.

685tum gradibus nitidis delabitur oraque retro

flectit et antiquas abiturus respicit aras

assuetasque domos habitataque templa salutat.

inde per iniectis adopertam floribus ingens

serpit humum flectitque sinus mediamque per urbem

690tendit ad incurvo munitos aggere portus.

restitit hic agmenque suum turbaeque sequentis

officium placido visus dimittere vultu

corpus in Ausonia posuit rate; numinis illa

sensit onus pressa estque dei gravitate carina.

695Aeneadae gaudent caesoque in litore tauro

torta coronatae solvunt retinacula navis.

impulerat levis aura ratem; deus eminet alte

impositaque premens puppim cervice recurvam

caeruleas despectat aquas; modicisque per aequor

700Ionium zephyris sextae Pallantidos ortu

Italiam tenuit praeterque Lacinia templo

nobilitata deae Scylaceaque litora fertur.

linquit Iapygiam laevisque Amphrisia remis

saxa fugit, dextra praerupta Celennia parte

705Rhomethiumque legit Caulonaque Naryciamque

evincitque fretum Siculique angusta Pelori

Hippotadaeque domos regis Temesesque metalla

Leucosiamque petit tepidique rosaria Paesti.

inde legit Capreas promunturiumque Minervae

710et Surrentino generosos palmite colles

herculeamque urbem Stabiasque et in otia natam

Parthenopen et ab hac Cumaeae templa Sibyllae.

hinc calidi fontes lentisciferumque tenetur

liternum multamque trahens sub gurgite harenam

715volturnus niveisque frequens Sinvessa columbis

Minturnaeque graves et quam tumulavit alumnus

Antiphataeque domus Trachasque obsessa palude

et tellus Circaea et spissi litoris Antium.

huc ubi veliferam nautae advertere carinam

720(asper enim iam pontus erat), deus explicat orbes

perque sinus crebros et magna volumina labens

templa parentis init flavum tangentia litus.

aequore placato patrias Epidaurius aras

linquit et hospitio iuncti sibi numinis usus

725litoream tractu squamae crepitantis harenam

sulcat et innixus moderamine navis in alta

puppe caput posuit, donec Castrumque sacrasque

Lavini sedes Tiberinaque ad ostia venit.

huc omnis populi passim matrumque patrumque

730obvia turba ruit quaeque ignes, Troica, servant,

vesta, tuos laetoque deum clamore salutant;

quaque per adversas navis cita ducitur undas,

tura super ripas, aris ex ordine factis,

parte ab utraque sonant et odorant aëra fumis

735ictaque coniectos incalfacit hostia cultros.

iamque caput rerum, Romanam intraverat urbem;

erigitur serpens summoque adclinia malo

colla movet sedesque sibi circumspicit aptas.

scinditur in geminas partes circumfluus amnis,

740insula nomen habet, laterumque a parte duorum

porrigit aequalis media tellure lacertos.

huc se de Latia pinu Phoebeius anguis

contulit et finem, specie caeleste resumpta,

luctibus imposuit venitque salutifer urbi.

745Huc tamen accessit delubris advena nostris;

Caesar in Urbe sua deus est; quem Marte togaque

praecipuum non bella magis finita triumphis

resque domi gestae properataque gloria rerum

in sidus vertere novum stellamque comantem,

750quam sua progenies; neque enim de Caesaris actis

ullum maius opus, quam quod pater extitit huius.

scilicet aequoreos plus est domuisse Britannos

perque papyriferi septemflua flumina Nili

victrices egisse rates Numidasque rebelles

755Cinyphiumque Iubam Mithridateisque tumentem

nominibus Pontum populo adiecisse Quirini

et multos meruisse, aliquos egisse triumphos,

quam tantum genuisse virum? quo praeside rerum

humano generi, superi, favistis abunde.

760ne foret hic igitur mortali semine cretus,

ille deus faciendus erat; quod ut aurea vidit

Aeneae genetrix, vidit quoque triste parari

pontifici letum et coniurata arma moveri,

palluit et cunctis, ut cuique erat obvia, divis:

765"aspice" dicebat "quanta mihi mole parentur

insidiae quantaque caput cum fraude petatur,

quod de Dardanio solum mihi restat Iulo.

solane semper ero iustis exercita curis?

quam modo Tydidae Calydonia vulneret hasta,

770nunc male defensae confundant moenia Troiae;

quae videam natum longis erroribus actum

iactarique freto sedesque intrare silentum

bellaque cum Turno gerere, aut, si vera fatemur,

cum Iunone magis. quid nunc antiqua recordor

775damna mei generis? timor hic meminisse priorum

non sinit; in me acui sceleratos cernitis enses.

quos prohibete, precor, facinusque repellite, neve

caede sacerdotis flammas extinguite Vestae.

Talia nequiquam toto Venus anxia caelo

780verba iacit superosque movet; qui rumpere quamquam

ferrea non possunt veterum decreta sororum,

signa tamen luctus dant haud incerta futuri.

arma ferunt inter nigras crepitantia nubes

terribilisque tubas auditaque cornua caelo

785praemonvisse nefas; solis quoque tristis imago

lurida sollicitis praebebat lumina terris.

saepe faces visae mediis ardere sub astris,

saepe inter nimbos guttae cecidere cruentae

caerulus et vultum ferrugine Lucifer atra

790sparsus erat, sparsi Lunares sanguine currus

tristia mine locis. Stygius dedit omina bubo,

mille locis lacrimavit ebur cantusque feruntur

auditi sanctis et verba minantia lucis.

victima nulla litat magnosque instare tumultus

795fibra monet caesumque caput reperitur in extis

inque foro circumque domos et templa deorum,

nocturnos ululasse canes umbrasque silentum

erravisse ferunt motamque, tremoribus urbem.

non tamen insidias venturaque vincere fata

800praemonitus potuere deum strictique feruntur

in templum gladii; neque enim locus ullus in Urbe

ad facinus diramque placet, nisi curia, caedem.

tum vero Cytherea manu percussit utraque

pectus et Aeneaden molitur condere nube,

805qua prius infesto Paris est ereptus Atridae

et Diomedeos Aeneas fugerat enses.

talibus hanc genitor: "sola insuperabile fatum,

nata, movere paras? intres licet ipsa sororum:

tecta trium; cernes illic molimine vasto

810ex aere et solido rerum tabularia ferro,

quae neque concussum caeli neque fulminis iram

nec metuunt ullas tuta atque aeterna ruinas.

invenies illic incisa adamante perenni

fata tui generis; legi ipse animoque notavi

815et referam, ne sis etiamnum ignara futuri.

hic sua complevit, pro quo, Cytherea, laboras,

tempora perfectis, quos terrae debuit, annis.

ut deus accedat caelo templisque colatur,

tu facies natusque suus; qui nominis heres

820impositum feret unus onus, caesique parentis

nos in bella suos fortissimus ultor habebit.

illius auspiciis obsessae moenia pacem

victa petent Mutinae; Pharsalia sentiet illum

Emathiique iterum madefient caede Philippi

825et magnum Siculis nomen superabitur undis;

Romanique ducis coniunx Aegyptia taedae

non bene fisa cadet frustraque erit illa minata

servitura suo Capitolia nostra Canopo.

quid tibi barbariam gentesque ab utroque iacentes

830oceano numerem? quodcumque habitabile tellus

sustinet, huius erit; pontus quoque serviet illi.

pace data terris, animum ad civilia vertet

iura suum legesque feret iustissimus auctor

exemploque suo mores reget inque futuri

835temporis aetatem venturorumque nepotum

prospiciens, prolem sancta de coniuge natam

ferre simul nomenque suum curasque iubebit;

nec nisi cum senior Pylios aequaverit annos,

aetherias sedes cognataque sidera tanget.

840hanc animam interea caeso de corpore raptam

fac iubar, ut semper Capitolia nostra forumque

divus ab excelsa prospectet Iulius aede.

Vix ea fatus erat, media cum sede senatus

constitit alma Venus, nulli cernenda, suique

845Caesaris eripuit membris nec in aëra solvi

passa recentem animam caelestibus intulit astris;

dumque tulit, lumen capere atque ignescere sensit

emisitque sinu; luna volat altius illa

flammiferumque trahens spatioso limite crinem

850stella micat; natique videns benefacta fatetur

esse suis maiora et vinci gaudet ab illo.

hic sua praeferri quamquam vetat acta paternis,

libera fama tamen nullisque obnoxia iussis

invitum praefert unaque in parte repugnat.

855sic magni cedit titulis Agamemnonis Atreus;

Aegea sic Theseus, sic Pelea vicit Achilles.

denique, ut exemplis ipsos aequantibus utar,

sic et Saturnus minor est Iove; Iuppiter arces

temperat aetherias et mundi regna triformis;

860terra sub Augusto; pater est et rector uterque.

di, precor, Aeneae comites, quibus ensis et ignis

cesserunt, dique Indigetes genitorque Quirine

urbis et invicti genitor Gradive Quirini

Vestaque Caesareos inter sacrata penates

865et cum Caesarea tu, Phoebe domestice, Vesta,

quique tenes altus Tarpeias Iuppiter arces,

quosque alios vati fas appellare piumquest,

tarda sit illa dies et nostro serior aevo,

qua caput Augustum, quem temperat, orbe relicto,

870accedat caelo faveatque precantibus absens.

Iamque opus exegi quod nec Iovis ira nec ignis

nec poterit ferrum nec edax abolere vetustas.

cum volet, illa dies, quae nil nisi corporis huius

ius habet, incerti spatium mihi finiat aevi;

875parte tamen meliore mei super alta perennis

astra ferar nomenque erit indelebile nostrum;

quaque patet domitis Romana potentia terris,

ore legar populi perque omnia saecula fama,

siquid habent veri vatum praesagia, vivam.