Quaērĭtŭr īntĕrĕā quīs tāntaē pōndĕră mōlīs
sūstĭnĕāt tāntōquĕ quĕāt sūccēdĕrĕ rēgī;
dēstĭnăt īmpĕrĭō clārūm praēnūntĭă vērī
fāmă Nŭmām; nōn īllĕ sătīs cōgnōssĕ Săbīnaē
gēntĭs hăbēt rītūs; ănĭmō māiōră căpācī5
cōncĭpĭt ēt, quaē sīt rērūm nātūră, rĕquīrīt.
hūiŭs ămōr cūraē, pătrĭā Cŭrĭbūsquĕ rĕlīctīs,
fēcĭt ŭt Hērcŭlĕī pĕnĕtrārĕt ăd hōspĭtĭs ūrbēm.
Grāiă quĭs Ītălĭcīs aūctōr pŏsŭīssĕt ĭn ōrīs
moēnĭă quaērēntī sīc ē sĕnĭōrĭbŭs ūnūs10
rēttŭlĭt īndĭgĕnīs, vĕtĕrīs nōn īnscĭŭs aēvī:
"dīvĕs ăb Ōcĕănō būbūs Iŏvĕ nātŭs Hĭbērīs
lītŏră fēlīcī tĕnŭīssĕ Lăcīnĭă cūrsū
fērtŭr ĕt ārmēntō tĕnĕrās ērrāntĕ pĕr hērbās
īpsĕ dŏmūm māgnī nĕc ĭnhōspĭtă tēctă Crŏtōnīs15
īntrāsse ēt rĕquĭē lōngūm rĕlĕvāssĕ lăbōrēm;
ātque ĭtă dīscēdēns "aēvō" dīxīssĕ "nĕpōtūm
hīc lŏcŭs ūrbĭs ĕrīt"; prōmīssăquĕ vēră fŭērūnt.
nām fŭĭt Ārgŏlĭcō gĕnĕrātŭs Ălēmŏnĕ quīdām
Mŷscĕlŏs, īllīūs dīs āccēptīssĭmŭs aēvī.20
hūnc sŭpĕr īncūmbēns prēssūm grăvĭtātĕ sŏpōrīs
clāvĭgĕr āllŏquĭtūr: "pătrĭās, ăgĕ, dēsĕrĕ sēdēs
ēt pĕtĕ dīvērsī lăpĭdōsās Aēsărĭs ūndās";
ēt, nĭsĭ pārŭĕrīt, mūlta āc mĕtŭēndă mĭnātūr;
pōst ĕă dīscēdūnt părĭtēr sōmnūsquĕ dĕūsquĕ.25
sūrgĭt Ălēmŏnĭdēs tăcĭtāquĕ rĕcēntĭă mēntĕ
vīsă rĕfērt pūgnātquĕ dĭū sēntēntĭă sēcūm
nūmĕn ăbīrĕ iŭbēt, prŏhĭbēnt dīscēdĕrĕ lēgēs
poēnăquĕ mōrs pŏsĭta ēst pătrĭām mūtārĕ vŏlēntī.
cāndĭdŭs Ōcĕănō nĭtĭdūm căpŭt ābdĭdĕrāt Sōl30
ēt căpŭt ēxtŭlĕrāt dēnsīssĭmă sīdĕrĕūm Nōx;
vīsŭs ădēsse īdēm dĕŭs ēst ĕădēmquĕ mŏnērĕ
ēt, nĭsĭ pārŭĕrīt, plūra ēt grăvĭōră mĭnārī.
pērtĭmŭīt pătrĭūmquĕ sĭmūl trānsfērrĕ părābāt
īn sēdēs pĕnĕtrālĕ nŏvās; fīt mūrmŭr ĭn ūrbĕ35
sprētārūmque ăgĭtūr lēgūm rĕŭs; ūtquĕ pĕrāctāst
caūsă prĭōr crīmēnquĕ pătēt sĭnĕ tēstĕ prŏbātūm,
squālĭdŭs ād sŭpĕrōs tōllēns rĕŭs ōră mănūsquĕ
"ō cūiūs caēlī bīs sēx fēcērĕ lăbōrēs,
fēr, prĕcŏr", īnquĭt "ŏpēm; nām tū mĭhĭ crīmĭnĭs aūctōr".40
mōs ĕrăt āntīquūs nĭvĕīs ātrīsquĕ lăpīllīs,
hīs dāmnārĕ rĕōs, īllīs ābsōlvĕrĕ cūlpā;
tūnc quŏquĕ sīc lāta ēst sēntēntĭă trīstĭs ĕt ōmnīs
cālcŭlŭs īmmītēm dēmīttĭtŭr ātĕr ĭn ūrnām.
quaē sĭmŭl ēffūdīt nŭmĕrāndōs vērsă lăpīllōs,45
ōmnĭbŭs ē nīgrō cŏlŏr ēst mūtātŭs ĭn ālbūm
cāndĭdăque Hērcŭlĕō sēntēntĭă nūmĭnĕ fāctă
sōlvĭt Ălēmŏnĭdēn. grātēs ăgĭt īllĕ părēntī
Āmphĭtrўōnĭădaē vēntīsquĕ făvēntĭbŭs aēquōr
nāvĭgăt Īŏnĭūm Lăcĕdaēmŏnĭūmquĕ Tărēntūm50
praētĕrĭt ēt Sўbărīn Sāllēntīnūmquĕ Nĕrētūm
Thūrīnōsquĕ sĭnūs Nĕmĕsēnque ĕt Ĭāpўgĭs ārvă
vīxquĕ pĕrērrātīs, quaē spēctānt lītŏră, tērrīs,
īnvĕnĭt Aēsărĕī fātālĭă flūmĭnĭs ōră
nēc prŏcŭl hīnc tŭmŭlūm, sūb quō sācrātă Crŏtōnīs55
ōssă tĕgēbăt hŭmūs; iūssāque ĭbĭ moēnĭă tērrā
cōndĭdĭt ēt nōmēn tŭmŭlātī trāxĭt ĭn ūrbēm.
tālĭă cōnstābāt cērtā prīmōrdĭă fāmā
ēssĕ lŏcī pŏsĭtaēque Ĭtălīs īn fīnĭbŭs ūrbīs.
Vīr fŭĭt hīc ōrtū Sămĭūs, sēd fūgĕrăt ūnā60
ēt Sămŏn ēt dŏmĭnōs ŏdĭōquĕ tўrānnĭdĭs ēxsūl
spōnte ĕrăt; īsquĕ, lĭcēt caēlī rĕgĭōnĕ rĕmōtūs,
mēntĕ dĕōs ădĭīt ēt, quaē nātūră nĕgābāt
vīsĭbŭs hūmānīs, ŏcŭlīs ĕă pēctŏrĭs haūsīt.
cūmque ănĭmo ēt vĭgĭlī pērspēxērāt ōmnĭă cūrā,65
īn mĕdĭūm dīscēndă dăbāt coētūsquĕ sĭlēntūm
dīctăquĕ mīrāntūm māgnī prīmōrdĭă mūndī
ēt rērūm caūsās ēt, quīd nātūră, dŏcēbāt,
quīd dĕŭs, ūndĕ nĭvēs, quaē fūlmĭnĭs ēssĕt ŏrīgŏ,
Iūppĭtĕr ān vēntī dīscūssā nūbĕ tŏnārēnt,70
quīd quătĕrēt tērrās, quā sīdĕră lēgĕ mĕārēnt
ēt quōdcūmquĕ lătēt; prīmūsque ănĭmālĭă mēnsīs
ārgŭĭt īmpōnī; prīmūs quŏquĕ tālĭbŭs ōră
dōctă quĭdēm sōlvīt, sēd nōn ēt crēdĭtă, vērbīs
"pārcĭtĕ, mōrtālēs, dăpĭbūs tĕmĕrārĕ nĕfāndīs75
cōrpŏră. sūnt frūgēs, sūnt dēdūcēntĭă rāmōs
pōndĕrĕ pōmă sŭō tŭmĭdaēque īn vītĭbŭs ūvaē;
sūnt hērbaē dūlcēs, sūnt quaē mītēscĕrĕ flāmmā
mōllīrīquĕ quĕānt; nēc vōbīs lāctĕŭs ūmōr
ērĭpĭtūr nēc mēllă thўmī rĕdŏlēntĭă flōrēm;80
prōdĭgă dīvĭtĭās ălĭmēntăquĕ mītĭă tēllūs
sūggĕrĭt ātque ĕpŭlās sĭnĕ caēde ēt sānguĭnĕ praēbēt.
cārnĕ fĕraē sēdānt iēiūnĭă, nēc tămĕn ōmnēs;
quīppe ĕquŭs ēt pĕcŭdēs ārmēntăquĕ grāmĭnĕ vīvūnt.
āt quĭbŭs, īngĕnĭum ēst īmmānsuētūmquĕ fĕrūmquĕ,85
Ārmĕnĭaē tīgrēs īrācūndīquĕ lĕōnēs
cūmquĕ lŭpīs ūrsī, dăpĭbūs cūm sānguĭnĕ gaūdēnt.
heū! quāntūm scĕlŭs ēst īn vīscĕră vīscĕră cōndī
cōngēstōque ăvĭdūm pīnguēscĕrĕ cōrpŏrĕ cōrpūs
āltĕrĭūsque ănĭmāntem ănĭmāntīs vīvĕrĕ lētō!90
scīlĭcĕt īn tāntīs ŏpĭbūs, quās ōptĭmă mātrūm
tērră părīt, nīl tē nĭsĭ trīstĭă māndĕrĕ saēvō
vūlnĕră dēntĕ iŭvāt rītūsquĕ rĕfērrĕ Cўclōpūm?
nēc, nĭsĭ pērdĭdĕrīs ălĭūm, plācārĕ vŏrācīs
ēt mălĕ mōrātī pŏtĕrīs iēiūnĭă vēntrīs?95
āt vĕtŭs īlla aētās, cuī fēcĭmŭs aūrĕă nōmēn,
fētĭbŭs ārbŏrĕīs ēt, quās hŭmŭs ēdŭcăt, hērbīs
fōrtūnātă fŭīt nēc pōllŭĭt ōră crŭōrĕ.
tūnc ĕt ăvēs tūtaē mōvērĕ pĕr āĕră pēnnās
ēt lĕpŭs īmpăvĭdūs mĕdĭīs ērrāvĭt ĭn ārvīs;100
nēc sŭă crēdŭlĭtās pīscēm sūspēndĕrăt hāmō;
cūnctă sĭne īnsĭdĭīs nūllāmquĕ tĭmēntĭă fraūdēm
plēnăquĕ pācĭs ĕrānt. pōstquām nōn ūtĭlĭs aūctōr
vīctĭbŭs īnvīdīt, quīsquīs fŭĭt īllĕ, lĕōnūm
cōrpŏrĕāsquĕ dăpēs ăvĭdām dēmērsĭt ĭn ālvūm,105
fēcĭt ĭtēr scĕlĕrī; prīmōque ē caēdĕ fĕrārūm
īncālvīssĕ pŏtēst măcŭlātūm sānguĭnĕ fērrūm
īdquĕ sătīs fŭĕrāt nōstrūmquĕ pĕtēntĭă lētūm
cōrpŏră mīssă nĕcī sālvā pĭĕtātĕ fătēmūr;
sēd quām dāndă nĕcī, tām nōn ĕpŭlāndă fŭērūnt.110
lōngĭŭs īndĕ nĕfās ăbĭīt ēt prīmă pŭtātūr
hōstĭă sūs mĕrŭīssĕ mŏrī, quĭă sēmĭnă pāndō
ērŭĕrīt rōstrō spēmque īntērcēpĕrĭt ānnī.
vītĕ căpēr mōrsā Bācchī māctātŭs ăd ārās
dīcĭtŭr ūltōrīs; nŏcŭīt sŭă cūlpă dŭōbūs.115
quīd mĕrŭīstĭs ŏvēs, plăcĭdūm pĕcŭs, īnquĕ tŭēndōs
nātum hŏmĭnēs, plēnō quaē fērtĭs ĭn ūbĕrĕ nēctār.
mōllĭă quaē nōbīs vēstrās vēlāmĭnă lānās
praēbētīs vītāquĕ măgīs quām mōrtĕ iŭvātīs?
quīd mĕrŭērĕ bŏvēs, ănĭmāl sĭnĕ fraūdĕ dŏlīsquĕ,120
īnnŏcŭūm, sīmplēx, nātūm tŏlĕrārĕ lăbōrēs?
īmmĕmŏr ēst dēmūm nēc frūgūm mūnĕrĕ dīgnūs
quī pŏtŭīt cūrvī dēmptō mŏdŏ pōndĕre ărātrī
rūrĭcŏlām māctārĕ sŭūm, quī trītă lăbōrĕ
īllă, quĭbūs tŏtĭēns dūrūm rĕnŏvāvĕrăt ārvūm,125
tōt dĕdĕrāt mēssēs, pērcūssīt cōllă sĕcūrī.
nēc sătĭs ēst quōd tālĕ nĕfās cōmmīttĭtŭr; īpsōs
īnscrīpsērĕ dĕōs scĕlĕrī nūmēnquĕ sŭpērnūm
caēdĕ lăbōrĭfĕrī crēdūnt gaūdērĕ iŭvēncī.
vīctĭmă lābĕ cărēns ēt praēstāntīssĭmă fōrmā130
(nām plăcŭīssĕ nŏcēt) vīttīs īnsīgnĭs ĕt aūrō
sīstĭtŭr ānte ārās aūdītque īgnāră prĕcāntēm
īmpōnīquĕ sŭaē vĭdĕt īntēr cōrnŭă frōntī,
quās cŏlŭīt, frūgēs pērcūssăquĕ sānguĭnĕ cūltrōs
īnfĭcĭt īn lĭquĭdā praēvīsōs fōrsĭtăn ūndā.135
prōtĭnŭs ērēptās vīvēntī pēctŏrĕ fībrās
īnspĭcĭūnt mēntēsquĕ dĕūm scrūtāntŭr ĭn īllīs.
īndĕ (fămēs hŏmĭnī vĕtĭtōrūm tāntă cĭbōrum ēst!)
aūdētīs vēscī, gĕnŭs ō mōrtālĕ. quŏd, ōrō,
nē făcĭte ēt mŏnĭtīs ănĭmōs ādvērtĭtĕ nōstrīs;140
cūmquĕ bŏūm dăbĭtīs caēsōrūm mēmbră pălātō,
māndĕrĕ vōs vēstrōs scīte ēt sēntītĕ cŏlōnōs.
Ēt quŏnĭām dĕŭs ōră mŏvēt, sĕquăr ōră mŏvēntēm
rītĕ dĕūm Dēlphōsquĕ mĕōs īpsūmquĕ rĕclūdām
aēthĕra ĕt aūgūstaē rĕsĕrābo ōrācŭlă mēntīs.145
māgnă nĕc īngĕnĭīs īnvēstīgātă prĭōrūm,
quaēquĕ dĭū lătŭērĕ, cănām; iŭvăt īrĕ pĕr āltă
āstră; iŭvāt, tērrīs ĕt ĭnērtī sēdĕ rĕlīctā,
nūbĕ vĕhī vălĭdīsque ŭmĕrīs īnsīstĕre Ătlāntīs
pālāntēsque hŏmĭnēs pāssim ēt rătĭōnĭs ĕgēntēs150
dēspēctārĕ prŏcūl trĕpĭdōsque ŏbĭtūmquĕ tĭmēntīs
sīc ēxhōrtārī sĕrĭēmque ēvōlvĕrĕ fātī.
ō gĕnŭs āttŏnĭtūm gĕlĭdaē fōrmīdĭnĕ mōrtīs,
quīd Stўgă, quīd tĕnĕbrās ēt nōmĭnă vānă tĭmētīs,
mātĕrĭēm vātūm fālsīquĕ pĕrīcŭlă mūndī?155
cōrpŏră, sīvĕ rŏgūs flāmmā, seū tābĕ vĕtūstās
ābstŭlĕrīt, mălă pōssĕ pătī nōn ūllă pŭtētīs.
mōrtĕ cărēnt ănĭmaē; sēmpērquĕ, prĭōrĕ rĕlīctā
sēdĕ, nŏvīs dŏmĭbūs vīvūnt hăbĭtāntquĕ rĕcēptaē.
īpse ĕgŏ (nām mĕmĭnī) Trōiānī tēmpŏrĕ bēllī160
Pānthŏĭdēs Eūphōrbŭs ĕrām, cuī pēctŏrĕ quōndām
haēsĭt ĭn ādvērsō grăvĭs hāstă mĭnōrĭs Ătrīdaē;
cōgnōvī clĭpĕūm, laēvaē gēstāmĭnă nōstraē,
nūpĕr Ăbāntēīs tēmplō Iūnōnĭs ĭn Ārgīs.
ōmnĭă mūtāntūr, nĭhĭl īntĕrĭt; ērrăt ĕt īllīnc165
hūc vĕnĭt, hīnc īllūc ēt quōslībēt ōccŭpăt ārtūs
spīrĭtŭs ēquĕ fĕrīs hūmāna īn cōrpŏră trānsīt
īnquĕ fĕrās nōstēr nēc tēmpŏrĕ dēpĕrĭt ūllō
ūtquĕ nŏvīs făcĭlīs sīgnātūr cēră fĭgūrīs
nēc mănĕt ūt fŭĕrāt nēc fōrmās sērvăt ĕāsdēm,170
sēd tămĕn īpsa ĕădem ēst; ănĭmām sīc sēmpĕr ĕāndēm
ēssĕ, sĕd īn vărĭās dŏcĕō mīgrārĕ fĭgūrās.
ērgō (nē pĭĕtās sīt vīctă cŭpīdĭnĕ vēntrīs)
pārcĭtĕ, vātĭcĭnōr, cōgnātās caēdĕ nĕfāndā
ēxtūrbāre ănĭmās, nēc sānguĭnĕ sānguĭs ălātūr.175
ēt, quŏnĭām māgnō fĕrŏr aēquŏrĕ plēnăquĕ vēntīs
vēlă dĕdī nĭhĭl ēst tōtō, quōd pērstĕt, ĭn ōrbĕ;
cūnctă flŭūnt ōmnīsquĕ văgāns fōrmātŭr ĭmāgŏ.
īpsă quŏque āssĭdŭō lābūntūr tēmpŏră mōtū,
nōn sĕcŭs āc flūmēn; nĕque ĕnīm cōnsīstĕrĕ flūmēn180
nēc lĕvĭs hōră pŏtēst; sĕd ŭt ūnda īmpēllĭtŭr ūndā
ūrgētūrque ĕădēm vĕnĭēns ūrgētquĕ prĭōrēm,
tēmpŏră sīc fŭgĭūnt părĭtēr părĭtērquĕ sĕquūntūr
ēt nŏvă sūnt sēmpēr; nām quōd fŭĭt āntĕ rĕlīctum ēst
fītquĕ quŏd haūd fŭĕrāt mōmēntăquĕ cūnctă nŏvāntūr.185
cērnĭs ĕt ēmēnsās īn lūcēm tēndĕrĕ nōctēs
ēt iŭbăr hōc nĭtĭdūm nīgraē sūccēdĕrĕ nōctī.
nēc cŏlŏr ēst īdēm caēlō, cūm lāssă quĭētē
cūnctă iăcēnt mĕdĭā cūmque ālbō Lūcĭfĕr ēxīt
clārŭs ĕquō rūrsūsque ălĭūs, cūm praēvĭă lūcīs190
trādēndūm Phoēbō Pāllāntĭăs īnfĭcĭt ōrbēm.
īpsĕ dĕī clĭpĕūs, tērrā cūm tōllĭtŭr īmā,
mānĕ rŭbēt tērrāquĕ rŭbēt cūm cōndĭtŭr īmā;
cāndĭdŭs īn sūmmo ēst, mĕlĭōr nātūră quŏd īllīc
aēthĕrĭs ēst tērraēquĕ prŏcūl cōntāgĭă fūgīt.195
nēc pār aūt ĕădēm nōctūrnaē fōrmă Dĭānaē
ēssĕ pŏtēst ūmquām; sēmpērque hŏdĭērnă sĕquēntĕ,
sī crēscīt, mĭnŏr ēst; māiōr, sī cōntrăhĭt ōrbēm.
quīd? nōn īn spĕcĭēs sūccēdĕrĕ quāttŭŏr ānnūm
āspĭcĭs, aētātīs pĕrăgēntem ĭmĭtāmĭnă nōstraē?200
nām tĕnĕr ēt lāctēns pŭĕrīquĕ sĭmīllĭmŭs aēvō
vērĕ nŏvo ēst; tūnc hērbă nĭtēns ēt rōbŏrĭs ēxpērs
tūrgĕt ĕt īnsŏlĭda ēst ēt spē dēlēctăt ăgrēstēs.
ōmnĭă tūnc flōrēnt flōrūmquĕ cŏlōrĭbŭs ālmūs
lūdĭt ăgēr nĕque ădhūc vīrtūs īn frōndĭbŭs ūllāst.205
trānsĭt ĭn aēstātēm pōst vēr rōbūstĭŏr ānnūs
fītquĕ vălēns iŭvĕnīs; nĕque ĕnīm rōbūstĭŏr aētās
ūllă, nĕc ūbĕrĭōr, nēc quaē măgĭs ārdĕăt, ūllāst.
ēxcĭpĭt aūtūmnūs, pŏsĭtō fērvōrĕ iŭvēntaē
mātūrūs mītīsque, īntēr iŭvĕnēmquĕ sĕnēmquĕ210
tēmpĕrĭē mĕdĭūs, spārsūs quŏquĕ tēmpŏră cānīs.
īndĕ sĕnīlĭs hĭēms trĕmŭlō vĕnĭt hōrrĭdă pāssū,
aūt spŏlĭātă sŭōs aūt, quōs hăbĕt, ālbă căpīllōs.
nōstră quŏque īpsōrūm sēmpēr rĕquĭēquĕ sĭne ūllā
cōrpŏră vērtūntūr, nēc, quōd fŭĭmūsvĕ sŭmūsvĕ,215
crās ĕrĭmūs; fŭĭt īllă dĭēs, quā sēmĭnă tāntūm
spēsque hŏmĭnūm prīmaē mātērna hăbĭtāvĭmŭs ālvō.
ārtĭfĭcēs nātūră mănūs ādmōvĭt ĕt āngī
cōrpŏră vīscĕrĭbūs dīstēntaē cōndĭtă mātrīs
nōlŭĭt ēquĕ dŏmō văcŭās ēmīsĭt ĭn aūrās.220
ēdĭtŭs īn lūcēm iăcŭīt sĭnĕ vīrĭbŭs īnfāns;
mōx quădrŭpēs rītūquĕ tŭlīt sŭă mēmbră fĕrārūm
paūlātīmquĕ trĕmēns ēt nōndūm pōplĭtĕ fīrmō
cōnstĭtĭt ādiūtīs ălĭquō cōnāmĭnĕ nērvīs.
īndĕ vălēns vēlōxquĕ fŭīt spătĭūmquĕ iŭvēntaē225
trānsĭt ĕt ēmĕrĭtīs mĕdĭī quŏquĕ tēmpŏrĭs ānnīs
lābĭtŭr ōccĭdŭaē pĕr ĭtēr dēclīvĕ sĕnēctaē.
sūbrŭĭt haēc aēvī dēmōlītūrquĕ prĭōrīs
rōbŏră; flētquĕ Mĭlōn sĕnĭōr, cūm spēctăt ĭnānēs
īllōs, quī fŭĕrānt sŏlĭdōrūm mōlĕ tŏrōrūm230
Hērcŭlĕīs sĭmĭlēs, flŭĭdōs pēndērĕ lăcērtōs.
flēt quŏque, ŭt īn spĕcŭlō rūgās āspēxĭt ănīlēs,
Tŷndărĭs ēt sēcūm, cūr sīt bīs rāptă, rĕquīrīt.
tēmpŭs ĕdāx rērūm, tūque, īnvĭdĭōsă vĕtūstās,
ōmnĭă dēstrŭĭtīs vĭtĭātăquĕ dēntĭbŭs aēvī235
paūlātīm lēntā cōnsūmĭtĭs ōmnĭă mōrtĕ.
haēc quŏquĕ nōn pērstānt, quaē nōs ĕlĕmēntă vŏcāmūs
quāsquĕ vĭcēs pĕrăgānt (ănĭmōs ădhĭbētĕ), dŏcēbō.
quāttŭŏr aētērnūs gĕnĭtālĭă cōrpŏră mūndūs
cōntĭnĕt; ēx īllīs dŭŏ sūnt ŏnĕrōsă sŭōquĕ240
pōndĕre ĭn īnfĕrĭūs, tēllūs ātque ūndă, fĕrūntūr;
ēt tŏtĭdēm grăvĭtātĕ cărēnt nūllōquĕ prĕmēntĕ
āltă pĕtūnt, āēr ātque āĕrĕ pūrĭŏr īgnīs.
quaē quāmquām spătĭō dīstānt, tămĕn ōmnĭă fīūnt
ēx īpsīs, ĕt ĭn īpsă cădūnt; rĕsŏlūtăquĕ tēllūs245
īn lĭquĭdās rārēscĭt ăquās, tĕnŭātŭs ĭn aūrās
āĕrăque ūmŏr ăbīt; dēmptō quŏquĕ pōndĕrĕ rūrsūs
īn sŭpĕrōs āēr tĕnŭīssĭmŭs ēmĭcăt īgnēs.
īndĕ rĕtrō rĕdĕūnt īdēmquĕ rĕtēxĭtŭr ōrdŏ
īgnĭs ĕnīm dēnsūm spīssātŭs ĭn āĕră trānsīt,250
hīc ĭn ăquās; tēllūs glŏmĕrātā cōgĭtŭr ūndā.
nēc spĕcĭēs sŭă cuīquĕ mănēt rērūmquĕ nŏvātrīx
ēx ălĭīs ălĭās rēddīt nātūră fĭgūrās.
nēc pĕrĭt īn tōtō quīcquām, mĭhĭ crēdĭtĕ, mūndō,
sēd vărĭāt făcĭēmquĕ nŏvāt; nāscīquĕ vŏcātūr255
īncĭpĕre ēsse ălĭūd quām quōd fŭĭt āntĕ, mŏrīquĕ
dēsĭnĕre īllŭc ĭdēm. cūm sīnt hūc fōrsĭtăn īllă,
haēc trānslāta īllūd, sūmmā tămĕn ōmnĭă cōnstānt.
nīl ĕquĭdēm dūrārĕ dĭū sŭb ĭmāgĭne ĕādēm
crēdĭdĕrīm; sīc ād fērrūm vēnīstĭs ăb aūrō,260
saēcŭlă, sīc tŏtĭēns vērsa ēst fōrtūnă lŏcōrūm.
vīdi ĕgŏ, quōd fŭĕrāt quōndām sŏlĭdīssĭmă tēllūs,
ēssĕ frĕtūm, vīdī fāctās ēx aēquŏrĕ tērrās;
ēt prŏcŭl ā pĕlăgō cōnchaē iăcŭērĕ mărīnaē
ēt vĕtŭs īnvēnta ēst īn mōntĭbŭs āncŏră sūmmīs265
quōdquĕ fŭīt cāmpūs, vāllēm dēcūrsŭs ăquārūm
fēcĭt ĕt ēlŭvĭē mōns ēst dēdūctŭs ĭn aēquōr
ēquĕ pălūdōsā sīccīs hŭmŭs ārĕt hărēnīs;
quaēquĕ sĭtīm tŭlĕrānt stāgnātă pălūdĭbŭs ūmēnt.
hīc fōntīs nātūră nŏvōs ēmīsĭt, ăt īllīc270
claūsĭt; ĕt āntīquīs tām mūltă trĕmōrĭbŭs ōrbīs
flūmĭnă prōsĭlĭūnt, aūt ēxsīccātă rĕsīdūnt.
sīc ŭbĭ tērrēnō Lўcŭs ēst ēpōtŭs hĭātū,
ēxīstīt prŏcŭl hīnc ălĭōquĕ rĕnāscĭtŭr ōrĕ;
sīc mŏdŏ cōmbĭbĭtūr, tēctō mŏdŏ gūrgĭtĕ lāpsūs275
rēddĭtŭr Ārgŏlĭcīs īngēns Ĕrăsīnŭs ĭn ārvīs.
ēt Mŷsūm căpĭtīsquĕ sŭī rīpaēquĕ prĭōrīs
paēnĭtŭīssĕ fĕrūnt, ălĭā nūnc īrĕ, Căīcūm
nēc nōn Sīcănĭās vōlvēns Ămĕnānŭs hărēnās
nūnc flŭĭt, īntērdūm sūpprēssīs fōntĭbŭs ārēt.280
āntĕ bĭbēbātūr, nūnc, quās cōntīngĕrĕ nōlīs,
fūndĭt Ănīgrŏs ăquās, pōstquām (nĭsĭ vātĭbŭs ōmnīs
ērĭpĭēndă fĭdēs) īllīc lāvērĕ bĭmēmbrēs
vūlnĕră, clāvĭgĕrī quaē fēcĕrăt Hērcŭlĭs ārcūs.
quīd? nōn ēt Scўthĭcīs Hўpănīs dē mōntĭbŭs ōrtūs,285
quī fŭĕrāt dūlcīs, sălĭbūs vĭtĭātŭr ămārīs?
flūctĭbŭs āmbītaē fŭĕrānt Āntīssă Phărōsquĕ
ēt Phoēnīssă Tўrōs, quārūm nūnc īnsŭlă nūllāst.
Leūcădă cōntĭnŭām vĕtĕrēs hăbŭērĕ cŏlōnī,
nūnc frĕtă cīrcŭmĕūnt; Zānclē quŏquĕ iūnctă fŭīssĕ290
dīcĭtŭr Ītălĭaē, dōnēc cōnfīnĭă pōntūs
ābstŭlĭt ēt mĕdĭā tēllūrēm rēppŭlĭt ūndā.
sī quaērās Hĕlĭcēn ēt Būrĭn, Ăchāĭdăs ūrbēs,
īnvĕnĭēs sŭb ăquīs; ĕt ădhūc ōstēndĕrĕ naūtaē
īnclīnātă sŏlēnt cūm moēnĭbŭs ōppĭdă mērsīs.295
ēst prŏpĕ Pītthēām tŭmŭlūs Troēzēnă, sĭne ūllīs
ārdŭŭs ārbŏrĭbūs, quōndām plānīssĭmă cāmpī
ārĕă, nūnc tŭmŭlūs; nām (rēs hōrrēndă rĕlātū)
vīs fĕră vēntōrūm, caēcīs īnclūsă căvērnīs,
ēxspīrāre ălĭquā cŭpĭēns lūctātăquĕ frūstrā300
lībĕrĭōrĕ frŭī caēlō, cūm cārcĕrĕ rīmă
nūllă fŏrēt tōtō nēc pērvĭă flātĭbŭs ēssēt,
ēxtēntām tŭmĕfēcĭt hŭmūm, ceū spīrĭtŭs ōrīs
tēndĕrĕ vēsīcām sŏlĕt aūt dērēptă bĭcōrnī
tērgă căprō; tŭmŏr īllĕ lŏcī pērmānsĭt ĕt āltī305
cōllĭs hăbēt spĕcĭēm lōngōque īndūrŭĭt aēvō.
Plūrĭmă cūm sŭbĕānt aūdīta ēt cōgnĭtă nōbīs,
paūcă sŭpēr rĕfĕrām. quīd? nōn ēt lŷmphă fĭgūrās
dātquĕ căpītquĕ nŏvās? mĕdĭō tŭă, cōrnĭgĕr Āmmōn,
ūndă dĭē gĕlĭda ēst ōrtūque ŏbĭtūquĕ călēscīt.310
ādmōtīs Ăthămāntĭs ăquīs āccēndĕrĕ līgnūm
nārrātūr, mĭnĭmōs cūm lūnă rĕcēssĭt ĭn ōrbēs.
flūmĕn hăbēnt Cĭcŏnēs, quōd pōtūm sāxĕă rēddāt
vīscĕră, quōd tāctīs īndūcāt mārmŏră rēbūs.
Crāthĭs ĕt hīnc Sўbărīs, nōstrīs cōntērmĭnŭs ōrīs,315
ēlēctrō sĭmĭlīs făcĭūnt aūrōquĕ căpīllōs.
quōdquĕ măgīs mīrūm sūnt quī nōn cōrpŏră tāntūm,
vērum ănĭmōs ĕtĭām vălĕānt mūtārĕ lĭquōrēs.
cuī nōn aūdīta ēst ōbscēnaē Sālmăcĭs ūndaē
Aēthĭŏpēsquĕ lăcūs, quōs sīquīs faūcĭbŭs haūsīt,320
aūt fŭrĭt, aūt pătĭtūr mīrūm grăvĭtātĕ sŏpōrēm?
Clītŏrĭō quīcūmquĕ sĭtīm dē fōntĕ lĕvāvīt
vīnă fŭgīt gaūdētquĕ mĕrīs ābstēmĭŭs ūndīs;
seū vīs ēst ĭn ăquā călĭdō cōntrārĭă vīnō,
sīvĕ, quŏd īndĭgĕnaē mĕmŏrānt, Ămўthāŏnĕ nātūs,325
Proētĭdăs āttŏnĭtās pōstquām pēr cārmĕn ĕt hērbās
ērĭpŭīt fŭrĭīs, pūrgāmĭnă mēntĭs ĭn īllās
mīsĭt ăquās ŏdĭūmquĕ mĕrī pērmānsĭt ĭn ūndīs.
huīc flŭĭt ēffēctū dīspār Lŷncēstĭŭs āmnīs,
quēm quīcūmquĕ părūm mŏdĕrātō gūttŭrĕ trāxīt,330
haūd ălĭtēr tĭtŭbāt quām sī mĕră vīnă bĭbīssēt.
ēst lŏcŭs Ārcădĭaē, Phĕnĕōn dīxērĕ prĭōrēs,
āmbĭgŭīs sūspēctŭs ăquīs, quās nōctĕ tĭmētō;
nōctĕ nŏcēnt pōtaē, sĭnĕ nōxā lūcĕ bĭbūntūr.
sīc ălĭās ălĭāsquĕ lăcūs ēt flūmĭnă vīrēs335
cōncĭpĭūnt; tēmpūsquĕ fŭīt, quō nāvĭt ĭn ūndīs,
nūnc sĕdĕt Ōrtўgĭē. tĭmŭīt cōncūrsĭbŭs Ārgō
ūndārūm spārsās Sŷmplēgădăs ēlīsārūm,
quaē nūnc īmmōtaē pērstānt vēntīsquĕ rĕsīstūnt.
nēc, quaē sūlphŭrĕīs ārdēt fōrnācĭbŭs, Aētnē340
īgnĕă sēmpĕr ĕrīt; nĕque ĕnīm fŭĭt īgnĕă sēmpēr.
nām sīve ēst ănĭmāl tēllūs ēt vīvĭt hăbētquĕ
spīrāmēntă lŏcīs flāmmam ēxhālāntĭă mūltīs,
spīrāndī mūtārĕ vĭās, quōtiēnsquĕ mŏvētūr,
hās fīnīrĕ pŏtēst, ălĭās ăpĕrīrĕ căvērnās;345
sīvĕ lĕvēs īmīs vēntī cŏhĭbēntŭr ĭn āntrīs
sāxăquĕ cūm sāxīs ĕt hăbēntēm sēmĭnă flāmmaē
mātĕrĭām iāctānt, ĕă cōncĭpĭt īctĭbŭs īgnēm,
āntră rĕlīnquēntūr sēdātīs frīgĭdă vēntīs;
sīvĕ bĭtūmĭnĕaē răpĭūnt īncēndĭă vīrēs350
lūtĕăve ēxĭgŭīs ārdēscūnt sūlphŭră fūmīs;
nēmpe ŭbĭ tērră cĭbōs ălĭmēntăquĕ pīnguĭă flāmmaē
nōn dăbĭt, ābsūmptīs pēr lōngūm vīrĭbŭs aēvūm,
nātūraēquĕ sŭūm nūtrīmēn deērĭt ĕdācī,
nōn fĕrĕt īllă fămēn dēsērtăquĕ dēsĕrĕt īgnīs.355
ēssĕ vĭrōs fāma ēst ĭn Hўpērbŏrĕā Pāllēnē
quī sŏlĕānt lĕvĭbūs vēlārī cōrpŏră plūmīs,
cūm Trītōnĭăcām nŏvĭēns sŭbĭērĕ pălūdēm;
haūd ĕquĭdēm crēdō; spārsaē quŏquĕ mēmbră vĕnēnō
ēxērcēre ārtēs Scўthĭdēs mĕmŏrāntŭr ĕāsdēm.360
Sīquă fĭdēs rēbūs tămĕn ēst āddēndă prŏbātīs,
nōnnĕ vĭdēs, quaēcūmquĕ mŏrā flŭĭdōvĕ călōrĕ
cōrpŏră tābŭĕrīnt, īn pārva ănĭmālĭă vērtī?
ī scrŏbĕ dēlēctō māctātōs ōbrŭĕ taūrōs;
(cōgnĭtă rēs ūsū) dē pūtrī vīscĕrĕ pāssīm365
flōrĭlĕgaē nāscūntŭr ăpēs, quaē mōrĕ părēntūm
rūră cŏlūnt ŏpĕrīquĕ făvēnt īn spēmquĕ lăbōrānt.
prēssŭs hŭmō bēllātŏr ĕquūs crābrōnĭs ŏrīgōst
cōncăvă lītŏrĕō sī dēmās brācchĭă cāncrō,
cētĕră sūppōnās tērraē, dē pārtĕ sĕpūltā370
scōrpĭŭs ēxībīt caūdāquĕ mĭnābĭtŭr ūncā.
quaēquĕ sŏlēnt cānīs frōndēs īntēxĕrĕ fīlīs
āgrēstēs tĭnĕaē (rēs ōbsērvātă cŏlōnīs)
fērālī mūtānt cūm pāpĭlĭōnĕ fĭgūrām.
sēmĭnă līmŭs hăbēt vĭrĭdēs gĕnĕrāntĭă rānās375
ēt gĕnĕrāt trūncās pĕdĭbūs, mōx āptă nătāndō
crūră dăt, ūtque ĕădēm sīnt lōngīs sāltĭbŭs āptă
pōstĕrĭōr sŭpĕrāt pārtēs mēnsūră prĭōrēs.
nēc cătŭlūs, pārtū quēm rēddĭdĭt ūrsă rĕcēntī,
sēd mălĕ vīvă căro ēst; lāmbēndō mātĕr ĭn ārtūs380
fīngĭt ĕt īn fōrmām, quāntām căpĭt īpsă, rĕdūcīt.
nōnnĕ vĭdēs, quōs cēră tĕgīt sēxāngŭlă, fētūs
mēllĭfĕrārum ăpĭūm, sĭnĕ mēmbrīs cōrpŏră nāscī
ēt sērōsquĕ pĕdēs sērāsque āssūmĕrĕ pēnnās?
Iūnōnīs vŏlŭcrēm, quaē caūdā sīdĕră pōrtāt,385
ārmĭgĕrūmquĕ Iŏvīs Cўthĕrēĭădāsquĕ cŏlūmbās
ēt gĕnŭs ōmne ăvĭūm mĕdĭīs ē pārtĭbŭs ōvī,
nī scīrēt fĭĕrī, quīs nāscī pōssĕ pŭtārēt?
sūnt quī, cūm claūsō pŭtrĕfācta ēst spīnă sĕpūlcrō,
mūtārī crēdānt hūmānās ānguĕ mĕdūllās.390
Haēc tămĕn ēx ălĭīs gĕnĕrīs prīmōrdĭă dūcūnt;
ūna ēst, quaē rĕpărēt sēque īpsă rĕsēmĭnĕt, ālēs;
Āssўrĭī phoēnīcă vŏcānt; nōn frūgĕ nĕque hērbīs,
sēd tūrīs lăcrĭmīs ēt sūcō vīvĭt ămōmī.
haēc ŭbĭ quīnquĕ sŭaē cōmplēvīt saēcŭlă vītaē,395
īlĭcĭs īn rāmīs trĕmŭlaēvĕ căcūmĭnĕ pālmaē
ūnguĭbŭs ēt pūrō nīdūm sĭbĭ cōnstrŭĭt ōrĕ.
quō sĭmŭl āc căsĭās ēt nārdī lēnĭs ărīstās
quāssăquĕ cūm fūlvā sūbstrāvīt cīnnămă mūrrā,
sē sŭpĕr īmpōnīt fīnītque ĭn ŏdōrĭbŭs aēvūm.400
īndĕ fĕrūnt, tŏtĭdēm quī vīvĕrĕ dēbĕăt ānnōs,
cōrpŏrĕ dē pătrĭō pārvūm phoēnīcă rĕnāscī.
cūm dĕdĭt huīc aētās vīrēs ŏnĕrīquĕ fĕrēndōst,
pōndĕrĭbūs nīdī rāmōs lĕvăt ārbŏrĭs āltaē
fērtquĕ pĭūs cūnāsquĕ sŭās pătrĭūmquĕ sĕpūlcrūm405
pērquĕ lĕvīs aūrās Hўpĕrīŏnĭs ūrbĕ pŏtītūs
āntĕ fŏrēs sācrās Hўpĕrīŏnĭs aēdĕ rĕpōnīt.
sī tămĕn ēst ălĭquīd mīraē nŏvĭtātĭs ĭn īstīs,
āltērnārĕ vĭcēs ēt, quaē mŏdŏ fēmĭnă tērgō
pāssă mărem ēst, nūnc ēssĕ mărēm mīrēmŭr hўaēnām;410
īd quŏquĕ, quōd vēntīs ănĭmāl nūtrītŭr ĕt aūrā,
prōtĭnŭs āssĭmŭlāt, tĕtĭgīt quōscūmquĕ, cŏlōrēs.
vīctă răcēmĭfĕrō lŷncās dĕdĭt Īndĭă Bācchō;
ē quĭbŭs, ūt mĕmŏrānt, quīcquīd vēsīcă rĕmīsīt,
vērtĭtŭr īn lăpĭdēs ēt cōngĕlăt āĕrĕ tāctō.415
sīc ēt cūrălĭūm, quō prīmūm cōntĭgĭt aūrās
tēmpŏrĕ, dūrēscīt; mōllīs fŭĭt hērbă sŭb ūndīs.
dēsĭnĕt āntĕ dĭēs ĕt ĭn āltō Phoēbŭs ănhēlōs
aēquŏrĕ tīnguĕt ĕquōs quām cōnsĕquăr ōmnĭă vērbīs
īn spĕcĭēs trānslātă nŏvās. sīc tēmpŏră vērtī420
cērnĭmŭs ātque īllās āssūmĕrĕ rōbŏră gēntēs,
cōncĭdĕre hās. sīc māgnă fŭīt cēnsūquĕ vĭrīsquĕ
pērquĕ dĕcēm pŏtŭīt tāntūm dărĕ sānguĭnĭs ānnōs,
nūnc hŭmĭlīs vĕtĕrēs tāntūmmŏdŏ Troīă rŭīnās
ēt prō dīvĭtĭīs tŭmŭlōs ōstēndĭt ăvōrūm.425
clāră fŭīt Spārtē, māgnaē vĭgŭērĕ Mўcēnaē,
nēc nōn ēt Cĕcrŏpīs, nēc nōn Āmphīŏnĭs ārcēs.
vīlĕ sŏlūm Spārte ēst, āltaē cĕcĭdērĕ Mўcēnaē;
Oēdĭpŏdīŏnĭaē quīd sūnt, nĭsĭ nōmĭnă, Thēbaē?
quīd Pāndīŏnĭaē rēstānt, nĭsĭ nōmĕn, Ăthēnaē?430
nūnc quŏquĕ Dārdănĭām fāma ēst cōnsūrgĕrĕ Rōmām,
Āppēnnīnĭgĕnaē quaē prōxĭmă Thŷbrĭdĭs ūndīs
mōlĕ sŭb īngēntī rērūm fūndāmĭnă pōnīt.
haēc ĭgĭtūr fōrmām crēscēndō mūtăt ĕt ōlīm
īmmēnsī căpŭt ōrbĭs ĕrīt. sīc dīcĕrĕ vātēs435
fātĭcĭnāsquĕ fĕrūnt sōrtēs; quāntūmquĕ rĕcōrdōr
dīxĕrăt Aēnēaē, cūm rēs Trōiānă lăbārēt,
Prīămĭdēs Hĕlĕnōs flēntī dŭbĭōquĕ sălūtīs
"nātĕ dĕā, sī nōtă sătīs praēsāgĭă nōstraē
mēntĭs hăbēs, nōn tōtă cădēt tē sōspĭtĕ Troīă.440
flāmmă tĭbī fērrūmquĕ dăbūnt ĭtĕr; ībĭs ĕt ūnā
Pērgămă rāptă fĕrēs, dōnēc Troīaēquĕ tĭbīquĕ
ēxtērnūm pătrĭō cōntīngăt ămīcĭŭs ārvūm.
ūrbem ĕtĭām cērnō Phrўgĭōs dēbērĕ nĕpōtēs,
quāntă nĕc ēst nĕc ĕrīt nēc vīsă prĭōrĭbŭs ānnīs.445
hānc ălĭī prŏcĕrēs pēr saēcŭlă lōngă pŏtēntēm,
sēd dŏmĭnām rērūm dē sānguĭnĕ nātŭs Ĭūlī
ēffĭcĭēt; quō cūm tēllūs ĕrĭt ūsă, frŭēntūr
aēthĕrĭaē sēdēs caēlūmque ĕrĭt ēxĭtŭs īllī.
haēc Hĕlĕnūm cĕcĭnīssĕ pĕnātĭgĕrō | Aēnēaē450
mēntĕ mĕmōr rĕfĕrō cōgnātăquĕ moēnĭă laētōr
crēscĕre ĕt ūtĭlĭtēr Phrўgĭbūs vīcīssĕ Pĕlāsgōs.
Nē tămĕn ōblītīs ād mētām tēndĕrĕ lōngē
ēxspătĭēmŭr ĕquīs, caēlum ēt quōdcūmquĕ sŭb īllōst
īmmūtāt fōrmās tēllūsque ēt quīdquĭd ĭn īllāst;455
nōs quŏquĕ, pārs mūndī, quŏnĭām nōn cōrpŏră sōlūm
vērum ĕtĭām vŏlŭcrēs ănĭmaē sŭmŭs īnquĕ fĕrīnās
pōssŭmŭs īrĕ dŏmōs pĕcŭdūmque īn cōrpŏră cōndī,
cōrpŏră, quaē pōssūnt ănĭmās hăbŭīssĕ părēntūm
aūt frātrum aūt ălĭquō iūnctōrūm foēdĕrĕ nōbīs460
aūt hŏmĭnūm cērtē, tūta ēsse ĕt hŏnēstă sĭnāmūs
nēvĕ Thўēstēīs cŭmŭlēmūs vīscĕră mēnsīs.
quām mălĕ cōnsuēscīt, quām sē părăt īllĕ crŭōrī
īmpĭŭs hūmānō, vĭtŭlī quī gūttŭră cūltrō
rūmpĭt ĕt īmmōtās praēbēt mūgītĭbŭs aūrēs!465
aūt quī vāgītūs sĭmĭlēs pŭĕrīlĭbŭs haēdūm
ēdēntēm iŭgŭlārĕ pŏtēst, aūt ālĭtĕ vēscī,
cuī dĕdĭt īpsĕ cĭbōs! quāntum ēst, quōd dēsĭt ĭn īstīs
ād plēnūm făcĭnūs? quō trānsĭtŭs īndĕ părātūr?
bōs ărĕt aūt mōrtēm sĕnĭōrĭbŭs īmpŭtĕt ānnīs,470
hōrrĭfĕrūm cōntrā Bŏrĕān ŏvĭs ārmă mĭnīstrēt,
ūbĕră dēnt sătŭraē mănĭbūs prēssāndă căpēllaē.
rētĭă cūm pĕdĭcīs lăquĕōsque ārtēsquĕ dŏlōsās
tōllĭtĕ, nēc vŏlŭcrēm vīscātā fāllĭtĕ vīrgā,
nēc fōrmīdātīs cērvōs īllūdĭtĕ pēnnīs,475
nēc cēlātĕ cĭbīs ūncōs fāllācĭbŭs hāmōs.
pērdĭtĕ sīquă nŏcēnt, vērum haēc quŏquĕ pērdĭtĕ tāntūm;
ōră văcēnt ĕpŭlīs ălĭmēntăquĕ mītĭă cārpānt".
Tālĭbŭs ātque ălĭīs īnstrūctō pēctŏrĕ dīctīs
īn pătrĭām rĕmĕāssĕ fĕrūnt ūltrōquĕ pĕtītūm480
āccēpīssĕ Nŭmām pŏpŭlī Lătĭālĭs hăbēnās.
cōniŭgĕ quī fēlīx nŷmphā dŭcĭbūsquĕ Cămēnīs
sācrĭfĭcōs dŏcŭīt rītūs gēntēmquĕ fĕrōcī
āssuētām bēllō pācīs trādūxĭt ăd ārtēs.
quī pōstquām sĕnĭōr rēgnūmque aēvūmquĕ pĕrēgīt,485
ēxtīnctūm Lătĭaēquĕ nŭrūs pŏpŭlūsquĕ pătrēsquĕ
dēflēvērĕ Nŭmām; nām cōniūnx, ūrbĕ rĕlīctā,
vāllĭs Ărīcīnaē dēnsīs lătĕt ābdĭtă sīlvīs
sācrăque Ŏrēstēaē gĕmĭtū quēstūquĕ Dĭānaē
īmpĕdĭt. ā quŏtĭēns nŷmphaē nĕmŏrīsquĕ lăcūsquĕ,490
nē făcĕrēt, mŏnŭēre ēt cōnsōlāntĭă vērbă
dīxērūnt! quŏtĭēns flēntī Thēsēĭŭs hērōs:
"sīstĕ mŏdūm"; dīxīt "nĕque ĕnīm fōrtūnă quĕrēndă
sōlă tŭa ēst; sĭmĭlēs ălĭōrūm rēspĭcĕ cāsūs,
mītĭŭs īstă fĕrēs; ŭtĭnāmque ēxēmplă dŏlēntēm495
nōn mĕă tē pōssēnt rĕlĕvārĕ! Sĕd ēt mĕă pōssūnt.
fāndo ălĭquem Hīppŏlўtūm vēstrās, pŭtŏ, cōntĭgĭt aūrēs
crēdŭlĭtātĕ pătrīs, scĕlĕrātaē fraūdĕ nŏvērcaē
ōccŭbŭīssĕ nĕcī; mīrābĕrĕ vīxquĕ prŏbābō,
sēd tămĕn īlle ĕgŏ sūm. mē Pāsĭphăēĭă quōndām500
tēmptātūm frūstrā pătrĭūm tĕmĕrārĕ cŭbīlĕ,
quōd vŏlŭīt, fīnxīt vŏlŭīsse ēt crīmĭnĕ vērsō
(īndīciīnĕ mĕtū măgĭs ōffēnsānĕ rĕpūlsaē?)
dāmnāvīt mĕrĭtūmquĕ nĭhīl pătĕr ēĭcĭt ūrbĕ
hōstīlīquĕ căpūt prĕcĕ dētēstātŭr ĕūntīs.505
Pītthēām prŏfŭgō cūrrū Troēzēnă pĕtēbām
iāmquĕ Cŏrīnthĭăcī cārpēbām lītŏră pōntī,
cūm mărĕ sūrrēxīt cŭmŭlūsque īmmānĭs ăquārūm
īn mōntīs spĕcĭēm cūrvāri ēt crēscĕrĕ vīsūs
ēt dărĕ mūgītūs sūmmōquĕ căcūmĭnĕ fīndī.510
cōrnĭgĕr hīnc taūrūs rūptīs ēxpēllĭtŭr ūndīs
pēctŏrĭbūsquĕ tĕnūs mōllēs ērēctŭs ĭn aūrās
nārĭbŭs ēt pătŭlō pārtēm mărĭs ēvŏmĭt ōrĕ.
cōrdă păvēnt cŏmĭtūm; mĭhĭ mēns īntērrĭtă mānsīt,
ēxsĭlĭīs cōntēntă sŭīs, cūm cōllă fĕrōcēs515
ād frĕtă cōnvērtūnt ārrēctīsque aūrĭbŭs hōrrēnt
quādrŭpĕdēs mōnstrīquĕ mĕtū tūrbāntŭr ĕt āltīs
praēcĭpĭtānt cūrrūm scŏpŭlīs; ĕgŏ dūcĕrĕ vānă
frēnă mănū spūmīs ālbēntĭbŭs ōblĭtă lūctōr
ēt rētrō lēntās tēndō rĕsŭpīnŭs hăbēnās.520
nēc tămĕn hās vīrēs răbĭēs sŭpĕrāssĕt ĕquōrūm,
nī rŏtă, pērpĕtŭūm quā cīrcŭmŭērtĭtŭr āxēm,
stīpĭtĭs ōccūrsū frācta āc dīsiēctă fŭīssēt.
ēxcŭtĭōr cūrrū lōrīsquĕ tĕnēntĭbŭs ārtūs
vīscĕră vīvă trăbī, nērvōs īn stīrpĕ tĕnērī,525
mēmbră răpī pārtīm, pārtīm rēprēnsă rĕlīnquī,
ōssă grăvēm dărĕ frāctă sŏnūm fēssāmquĕ vĭdērēs
ēxhālāri ănĭmām nūllāsque īn cōrpŏrĕ pārtēs,
nōscĕrĕ quās pōssēs; ūnūmque ĕrăt ōmnĭă vūlnūs.
nūm pŏtĕs aūt aūdēs clādī cōmpōnĕrĕ nōstraē,530
nŷmphă, tŭām? vīdī quŏquĕ lūcĕ cărēntĭă rēgnă
ēt lăcĕrūm fōvī Phlĕgĕthōntĭdĕ cōrpŭs ĭn ūndā
nēc nĭsi Ăpōllĭnĕaē vălĭdō mĕdĭcāmĭnĕ prōlīs
rēddĭtă vītă fŏrēt; quām pōstquām fōrtĭbŭs hērbīs
ātque ŏpĕ Paēŏnĭā, Dīte īndīgnāntĕ, rĕcēpī,535
tūm mĭhĭ, nē praēsēns aūgērēm mūnĕrĭs hūiūs
īnvĭdĭām, dēnsās ōbiēcīt Cŷnthĭă nūbēs;
ūtquĕ fŏrēm tūtūs pōssēmque īmpūnĕ vĭdērī,
āddĭdĭt aētātēm nēc cōgnōscēndă rĕlīquīt
ōră mĭhī Crētēnquĕ dĭū dŭbĭtāvĭt hăbēndām540
trādĕrĕt ān Dēlōn; Dēlō Crētāquĕ rĕlīctīs,
hīc pŏsŭīt nōmēnquĕ sĭmūl, quōd pōssĭt ĕquōrūm
ādmŏnŭīssĕ, iŭbēt dēpōnĕrĕ: "quī"quĕ "fŭīstī
Hīppŏlўtūs", dīxīt "nūnc īdēm Vīrbĭŭs ēstō.
hōc nĕmŭs īndĕ cŏlō dē dīsquĕ mĭnōrĭbŭs ūnūs545
nūmĭnĕ sūb dŏmĭnaē lătĕo ātque āccēnsĕŏr īllī".
Nōn tămĕn Ēgĕrĭaē lūctūs ălĭēnă lĕvārĕ
dāmnă vălēnt mōntīsquĕ iăcēns rādīcĭbŭs īmīs
līquĭtŭr īn lăcrĭmās, dōnēc pĭĕtātĕ dŏlēntīs
mōtă sŏrōr Phoēbī gĕlĭdūm dē cōrpŏrĕ fōntēm550
fēcĭt ĕt aētērnās ārtūs tĕnŭāvĭt ĭn ūndās.
ēt nŷmphās tĕtĭgīt nŏvă rēs ĕt Ămāzŏnĕ nātūs
haūd ălĭtēr stŭpŭīt, quām cūm Tŷrrhēnŭs ărātōr
fātālēm glaēbām mĕdĭīs āspēxĭt ĭn ārvīs
spōntĕ sŭā prīmūm nūllōque ăgĭtāntĕ mŏvērī555
sūmĕrĕ mōx hŏmĭnīs tērraēque āmīttĕrĕ fōrmām
ōrăquĕ vēntūrīs ăpĕrīrĕ rĕcēntĭă fātīs;
īndĭgĕnaē dīxērĕ Tăgēn, quī prīmŭs Ĕtrūscām
ēdŏcŭīt gēntēm cāsūs ăpĕrīrĕ fŭtūrōs;
ūtvĕ Pălātīnīs haērēntēm cōllĭbŭs ōlīm560
cūm sŭbĭtō vīdīt frōndēscĕrĕ Rōmŭlŭs hāstām,
quaē rādīcĕ nŏvā, nōn fērrō stābăt ădāctō,
ēt iām nōn tēlūm, sēd lēntī vīmĭnĭs ārbōr
nōn ēxspēctātās dăbăt ādmīrāntĭbŭs ūmbrās;
aūt sŭă flūmĭnĕā cūm vīdīt Cīpŭs ĭn ūndā565
cōrnŭă (vīdĭt ĕnīm) fālsāmque ĭn ĭmāgĭnĕ crēdēns
ēssĕ fĭdēm, dĭgĭtīs ād frōntēm saēpĕ rĕlātīs,
quaē vīdīt, tĕtĭgīt; nēc iām sŭă lūmĭnă dāmnāns
rēstĭtĭt, ūt vīctōr dŏmĭtō rĕmĕābăt ăb hōstĕ,
ād caēlūmque ŏcŭlōs ĕt ĕōdēm brācchĭă tōllēns:570
"quīdquĭd", ăīt "sŭpĕrī, mōnstrō pōrtēndĭtŭr īstō,
seū laētum ēst, pătrĭaē laētūm pŏpŭlōquĕ Quĭrīnī;
sīvĕ mĭnāx, mĭhĭ sīt"; vĭrĭdīque ē caēspĭtĕ fāctās
plācăt ŏdōrātīs hērbōsās īgnĭbŭs ārās
vīnăquĕ dāt pătĕrīs māctātārūmquĕ bĭdēntūm,575
quīd sĭbĭ sīgnĭfĭcēnt, trĕpĭdāntĭă cōnsŭlĭt ēxtă.
quaē sĭmŭl īnspēxīt Tŷrrhēnaē gēntĭs hărūspēx,
māgnă quĭdēm rērūm mōlīmĭnă vīdĭt ĭn īllīs,
nōn mănĭfēstă tămēn. cūm vērō sūstŭlĭt ācrĕ
ā pĕcŭdīs fībrīs ād Cīpī cōrnŭă lūmēn:580
"rēx", ăĭt "ō sālvē! tĭbi ĕnīm, tĭbĭ, Cīpĕ, tŭīsquĕ
hīc lŏcŭs ēt Lătĭaē pārēbūnt cōrnĭbŭs ārcēs.
tū mŏdŏ rūmpĕ mŏrās pōrtāsque īntrārĕ pătēntēs
āpprŏpĕrā; sīc fātă iŭbēnt; nāmque ūrbĕ rĕcēptūs
rēx ĕrĭs ēt scēptrō tūtūs pŏtĭērĕ pĕrēnnī.585
rēttŭlĭt īllĕ pĕdēm tōrvāmque ā moēnĭbŭs ūrbīs
āvērtēns făcĭēm: "prŏcŭl, ā! Prŏcŭl ōmĭnă" dīxīt
"tālĭă dī pēllānt; mūltōque ĕgŏ iūstĭŭs aēvūm
ēxsŭl ăgām, quām mē vĭdĕānt Căpĭtōlĭă rēgēm".
Dīxĭt ĕt ēxtēmplō pŏpŭlūmquĕ grăvēmquĕ sĕnātūm590
cōnvŏcăt, āntĕ tămēn căpĭtīs nŏvă cōrnŭă laūrō
vēlăt ĕt āggĕrĭbūs fāctīs ā mīlĭtĕ fōrtī
īnsīstīt prīscōsquĕ dĕōs ē mōrĕ prĕcātūs:
"ēst" ăĭt "hīc ūnūs, quēm vōs nĭsĭ pēllĭtĭs ūrbĕ,
rēx ĕrĭt. īs quī sīt, sīgnō, nōn nōmĭnĕ dīcām;595
cōrnŭă frōntĕ gĕrīt; quēm vōbīs īndĭcăt aūgūr,
sī Rōmam īntrārīt, fămŭlārĭă iūră dătūrūm.
īllĕ quĭdēm pŏtŭīt pōrtās īrrūmpĕre ăpērtās;
sēd nōs ōbstĭtĭmūs, quămŭīs cōniūnctĭŏr īllō,
nēmŏ mĭhi ēst. vōs ūrbĕ vĭrūm prŏhĭbētĕ, Quĭrītēs,600
vēl sī dīgnŭs ĕrīt, grăvĭbūs vīncītĕ cătēnīs,
aūt fīnītĕ mĕtūm fātālīs mōrtĕ tўrānnī".
quālĭă sūccīnctīs, ŭbĭ trūx īnsībĭlăt Eūrūs,
mūrmŭră pīnētīs fīūnt, aūt quālĭă flūctūs
aēquŏrĕī făcĭūnt, sīquīs prŏcŭl aūdĭăt īllōs,605
tālĕ sŏnāt pŏpŭlūs; sēd pēr cōnfūsă frĕmēntīs
vērbă tămēn vūlgī vōx ēmĭnĕt ūnă: "quĭs īlle ēst"?
ēt spēctānt frōntēs praēdīctăquĕ cōrnŭă quaērūnt.
rūrsŭs ăd hōs Cīpūs: "quēm pōscĭtĭs" īnquĭt "hăbētīs,
ēt, dēmptā căpĭtī, pŏpŭlō prŏhĭbēntĕ, cŏrōnā,610
ēxhĭbŭīt gĕmĭnō praēsīgnĭă tēmpŏră cōrnū.
dēmīsēre ŏcŭlōs ōmnēs gĕmĭtūmquĕ dĕdērĕ
ātque īllūd mĕrĭtīs clārūm (quīs crēdĕrĕ pōssīt?)
īnvītī vīdērĕ căpūt; nĕc hŏnōrĕ cărērĕ
ūltĕrĭūs pāssī, fēstam īmpŏsŭērĕ cŏrōnām.615
āt prŏcĕrēs, quŏnĭām mūrōs īntrārĕ vĕtārīs,
rūrĭs hŏnōrātī tāntūm tĭbĭ, Cīpĕ, dĕdērĕ,
quāntūm dēprēssō sūbiēctīs būbŭs ărātrō
cōmplēctī pōssēs ād fīnēm lūcĭs ăb ōrtū;
cōrnŭăque aērātīs mīrām rĕfĕrēntĭă fōrmām620
pōstĭbŭs īnscūlpūnt, lōngūm mānsūră pĕr aēvūm.
Pāndĭtĕ nūnc, Mūsaē, praēsēntĭă nūmĭnă vātūm,
(scītĭs ĕnīm, nēc vōs fāllīt spătĭōsă vĕtūstās)
ūndĕ Cŏrōnīdēn cīrcūmflŭă Thŷbrĭdĭs āltī
īnsŭlă Rōmŭlĕaē sācrīs ādiēcĕrĭt ūrbīs.625
dīră lŭēs quōndām Lătĭās vĭtĭāvĕrăt aūrās
pāllĭdăque ēxsānguī squālēbānt cōrpŏră mōrbō.
fūnĕrĭbūs fēssī pōstquām mōrtālĭă cērnūnt
tēmptāmēntă nĭhīl, nĭhĭl ārtēs pōssĕ mĕdēntūm,
aūxĭlĭūm caēlēstĕ pĕtūnt mĕdĭāmquĕ tĕnēntīs630
ōrbĭs hŭmūm Dēlphōs ădĕūnt, ōrācŭlă Phoēbī.
ūtquĕ sălūtĭfĕrā mĭsĕrīs sūccūrrĕrĕ rēbūs
sōrtĕ vĕlīt tāntaēque ūrbīs mălă fīnĭăt, ōrānt.
ēt lŏcŭs ēt laūrūs ēt, quās hăbĕt īpsĕ, phărētrās,
īntrĕmŭērĕ sĭmūl; cōrtīnăquĕ rēddĭdĭt īmō635
hānc ădўtō vōcēm păvĕfāctăquĕ pēctŏră mōvīt:
"quōd pĕtĭs hīnc, prŏpĭōrĕ lŏcō, Rōmānĕ, pĕtīssēs,
ēt pĕtĕ nūnc prŏpĭōrĕ lŏcō nĕc Ăpōllĭnĕ vōbīs,
quī mĭnŭāt lūctūs, ŏpŭs ēst, sĕd Ăpōllĭnĕ nātō.
ītĕ bŏnīs ăvĭbūs prōlēmque āccērsĭtĕ nōstrām.640
iūssă dĕī prūdēns pōstquam āccēpērĕ sĕnātūs,
quām cŏlăt, ēxplōrānt, iŭvĕnīs Phoēbēĭŭs ūrbēm,
quīquĕ pĕtānt vēntīs Ĕpĭdaūrĭă lītŏră, mīttūnt.
quaē pōstquām cūrvā mīssī tĕtĭgērĕ cărīnā,
cōncĭlĭūm Grāiōsquĕ pătrēs ădĭērĕ dărēntquĕ645
ōrāvērĕ dĕūm, quī praēsēns fūnĕră gēntīs
fīnĭăt Aūsŏnĭaē; cērtās ĭtă dīcĕrĕ sōrtēs.
dīssĭdĕt ēt vărĭāt sēntēntĭă pārsquĕ nĕgāndūm
nōn pŭtăt aūxĭlĭūm; mūltī rĕtĭnērĕ sŭāmquĕ
nōn ēmīttĕre ŏpēm nēc nūmĭnă trādĕrĕ suādēnt.650
dūm dŭbĭtānt, sērām pĕpŭlērĕ crĕpūscŭlă lūcēm
ūmbrăquĕ tēllūrīs tĕnĕbrās īndūxĕrăt ōrbī,
cūm dĕŭs īn sōmnīs ŏpĭfēr cōnsīstĕrĕ vīsūs
āntĕ tŭūm, Rōmānĕ, tŏrūm, sēd quālĭs ĭn aēdĕ
ēssĕ sŏlēt; băcŭlūmquĕ tĕnēns āgrēstĕ sĭnīstrā655
caēsărĭēm lōngaē dēxtrā dēdūcĕrĕ bārbaē
ēt plăcĭdō tālēs ēmīttĕrĕ pēctŏrĕ vōcēs:
"pōnĕ mĕtūs, vĕnĭām, sĭmŭlācrăquĕ nōstră rĕlīnquām.
hūnc mŏdŏ sērpēntēm, băcŭlūm quī nēxĭbŭs āmbīt,
pērspĭce ĕt ūsquĕ nŏtā, vīsum ūt cōgnōscĕrĕ pōssīs.660
vērtăr ĭn hūnc; sēd māiŏr ĕrō tāntūsquĕ vĭdēbōr,
īn quāntūm vērtī caēlēstĭă cōrpŏră dēbēnt".
ēxtēmplō cūm vōcĕ dĕūs, cūm vōcĕ dĕōquĕ
sōmnŭs ăbīt sōmnīquĕ fŭgām lūx ālmă sĕcūtāst.
pōstĕră sīdĕrĕōs aūrōră fŭgāvĕrăt īgnēs;665
īncērtī, quĭd ăgānt, prŏcĕrēs ād tēmplă pĕtītī
cōnvĕnĭūnt ŏpĕrōsă dĕī quāque īpsĕ mŏrārī
sēdĕ vĕlīt, sīgnīs caēlēstĭbŭs īndĭcĕt, ōrānt.
vīx bĕnĕ dēsĭĕrānt, cūm crīstīs aūrĕŭs āltīs
īn sērpēntĕ dĕūs praēnūntĭă sībĭlă mīsīt670
ādvēntūquĕ sŭō sīgnūmque ārāsquĕ fŏrēsquĕ
mārmŏrĕūmquĕ sŏlūm fāstīgĭăque aūrĕă mōvīt
pēctŏrĭbūsquĕ tĕnūs mĕdĭā sūblīmĭs ĭn aēdĕ
cōnstĭtĭt ātque ŏcŭlōs cīrcūmtŭlĭt īgnĕ mĭcāntēs.
tērrĭtă tūrbă păvēt; cōgnōvīt nūmĭnă cāstōs675
ēvīnctūs vīttā crīnēs ālbēntĕ săcērdōs:
"ēn dĕŭs ēst, dĕŭs ēst! ănĭmīs līnguīsquĕ făvētĕ,
quīsquĭs ădēs"; dīxīt "sīs, ō pūlchērrĭmĕ, vīsūs
ūtĭlĭtēr, pŏpŭlōsquĕ iŭvēs tŭă sācră cŏlēntēs".
quīsquĭs ădēst, vīsūm vĕnĕrāntūr nūmĕn ĕt ōmnēs680
vērbă săcērdōtīs rĕfĕrūnt gĕmĭnātă pĭūmquĕ
Aēnĕădaē praēstānt ēt mēnte ēt vōcĕ făvōrēm.
ānnŭĭt hīs mōtīsquĕ dĕūs rătă pīgnĕră crīstīs
ēt rĕpĕtītă dĕdīt vībrātā sībĭlă līnguā.
tūm grădĭbūs nĭtĭdīs dēlābĭtŭr ōrăquĕ rētrō685
flēctĭt ĕt āntīquās ăbĭtūrūs rēspĭcĭt ārās
āssuētāsquĕ dŏmōs hăbĭtātăquĕ tēmplă sălūtāt.
īndĕ pĕr īniēctīs ădŏpērtām flōrĭbŭs īngēns
sērpĭt hŭmūm flēctītquĕ sĭnūs mĕdĭāmquĕ pĕr ūrbēm
tēndĭt ăd īncūrvō mūnītōs āggĕrĕ pōrtūs.690
rēstĭtĭt hīc āgmēnquĕ sŭūm tūrbaēquĕ sĕquēntīs
ōffĭcĭūm plăcĭdō vīsūs dīmīttĕrĕ vūltū
cōrpŭs ĭn Aūsŏnĭā pŏsŭīt rătĕ; nūmĭnĭs īllă
sēnsĭt ŏnūs prēssa ēstquĕ dĕī grăvĭtātĕ cărīnă.
Aēnĕădaē gaūdēnt caēsōque īn lītŏrĕ taūrō695
tōrtă cŏrōnātaē sōlvūnt rĕtĭnācŭlă nāvīs.
īmpŭlĕrāt lĕvĭs aūră rătēm; dĕŭs ēmĭnĕt āltē
īmpŏsĭtāquĕ prĕmēns pūppīm cērvīcĕ rĕcūrvām
caērŭlĕās dēspēctăt ăquās; mŏdĭcīsquĕ pĕr aēquōr
Iōnīūm zĕphўrīs sēxtaē Pāllāntĭdŏs ōrtū700
Ītălĭām tĕnŭīt praētērquĕ Lăcīnĭă tēmplō
nōbĭlĭtātă dĕaē Scўlăcēăquĕ lītŏră fērtūr.
līnquĭt Ĭāpўgĭām laēvīsque Āmphrīsĭă rēmīs
sāxă fŭgīt, dēxtrā praērūptă Cĕlēnnĭă pārtĕ
Rhōmĕthĭūmquĕ lĕgīt Caūlōnăquĕ Nārўcĭāmquĕ705
ēvīncītquĕ frĕtūm Sĭcŭlīque āngūstă Pĕlōrī
Hīppŏtădaēquĕ dŏmōs rēgīs Tĕmĕsēsquĕ mĕtāllă
Leūcŏsĭāmquĕ pĕtīt tĕpĭdīquĕ rŏsārĭă Paēstī.
īndĕ lĕgīt Căprĕās prōmūntŭrĭūmquĕ Mĭnērvaē
ēt Sūrrēntīnō gĕnĕrōsōs pālmĭtĕ cōllēs710
hērcŭlĕāmque ūrbēm Stăbĭāsque ĕt ĭn ōtĭă nātām
Pārthĕnŏpēn ĕt ăb hāc Cūmaēaē tēmplă Sĭbŷllaē.
hīnc călĭdī fōntēs lēntīscĭfĕrūmquĕ tĕnētūr
lītērnūm mūltāmquĕ trăhēns sūb gūrgĭte hărēnām
vōltūrnūs nĭvĕīsquĕ frĕquēns Sīnvēssă cŏlūmbīs715
Mīntūrnaēquĕ grăvēs ēt quām tŭmŭlāvĭt ălūmnūs
Āntĭphătaēquĕ dŏmūs Trāchāsque ōbsēssă pălūdĕ
ēt tēllūs Cīrcaēa ēt spīssī lītŏrĭs Āntiūm.
hūc ŭbĭ vēlĭfĕrām naūtae ādvērtērĕ cărīnām
(āspĕr ĕnīm iām pōntŭs ĕrāt), dĕŭs ēxplĭcăt ōrbēs720
pērquĕ sĭnūs crēbrōs ēt māgnă vŏlūmĭnă lābēns
tēmplă părēntĭs ĭnīt flāvūm tāngēntĭă lītūs.
aēquŏrĕ plācātō pătrĭās Ĕpĭdaūrĭŭs ārās
līnquĭt ĕt hōspĭtĭō iūnctī sĭbĭ nūmĭnĭs ūsūs
lītŏrĕām trāctū squāmaē crĕpĭtāntĭs hărēnām725
sūlcăt ĕt īnnīxūs mŏdĕrāmĭnĕ nāvĭs ĭn āltā
pūppĕ căpūt pŏsŭīt, dōnēc Cāstrūmquĕ săcrāsquĕ
Lāvīnī sēdēs Tĭbĕrīnăque ăd ōstĭă vēnīt.
hūc ōmnīs pŏpŭlī pāssīm mātrūmquĕ pătrūmquĕ
ōbvĭă tūrbă rŭīt quaēque īgnēs, Trōĭcă, sērvānt,730
vēstă, tŭōs laētōquĕ dĕūm clāmōrĕ sălūtānt;
quāquĕ pĕr ādvērsās nāvīs cĭtă dūcĭtŭr ūndās,
tūră sŭpēr rīpās, ārīs ēx ōrdĭnĕ fāctīs,
pārte ăb ŭtrāquĕ sŏnānt ĕt ŏdōrānt āĕră fūmīs
īctăquĕ cōniēctōs īncālfăcĭt hōstĭă cūltrōs.735
iāmquĕ căpūt rērūm, Rōmānam īntrāvĕrăt ūrbēm;
ērĭgĭtūr sērpēns sūmmōque ādclīnĭă mālō
cōllă mŏvēt sēdēsquĕ sĭbī cīrcūmspĭcĭt āptās.
scīndĭtŭr īn gĕmĭnās pārtēs cīrcūmflŭŭs āmnīs,
īnsŭlă nōmĕn hăbēt, lătĕrūmque ā pārtĕ dŭōrūm740
pōrrĭgĭt aēquālīs mĕdĭā tēllūrĕ lăcērtōs.
hūc sē dē Lătĭā pīnū Phoēbēĭŭs ānguīs
cōntŭlĭt ēt fīnēm, spĕcĭē caēlēstĕ rĕsūmptā,
lūctĭbŭs īmpŏsŭīt vēnītquĕ sălūtĭfĕr ūrbī.
Hūc tămĕn āccēssīt dēlūbrīs ādvĕnă nōstrīs;745
Caēsăr ĭn Ūrbĕ sŭā dĕŭs ēst; quēm Mārtĕ tŏgāquĕ
praēcĭpŭūm nōn bēllă măgīs fīnītă trĭūmphīs
rēsquĕ dŏmī gēstaē prŏpĕrātăquĕ glōrĭă rērūm
īn sīdūs vērtērĕ nŏvūm stēllāmquĕ cŏmāntēm,
quām sŭă prōgĕnĭēs; nĕque ĕnīm dē Caēsărĭs āctīs750
ūllūm māiŭs ŏpūs, quām quōd pătĕr ēxtĭtĭt hūiūs.
scīlĭcĕt aēquŏrĕōs plūs ēst dŏmŭīssĕ Brĭtānnōs
pērquĕ păpŷrĭfĕrī sēptēmflŭă flūmĭnă Nīlī
vīctrīcēs ēgīssĕ rătēs Nŭmĭdāsquĕ rĕbēllēs
Cīnўphĭūmquĕ Iŭbām Mĭthrĭdātēīsquĕ tŭmēntēm755
nōmĭnĭbūs Pōntūm pŏpŭlo ādĭĕcīssĕ Quĭrīnī
ēt mūltōs mĕrŭīsse, ălĭquōs ēgīssĕ trĭūmphōs,
quām tāntūm gĕnŭīssĕ vĭrūm? quō praēsĭdĕ rērūm
hūmānō gĕnĕrī, sŭpĕrī, fāvīstĭs ăbūndĕ.
nē fŏrĕt hīc ĭgĭtūr mōrtālī sēmĭnĕ crētūs,760
īllĕ dĕūs făcĭēndŭs ĕrāt; quŏd ŭt aūrĕă vīdīt
Aēnēaē gĕnĕtrīx, vīdīt quŏquĕ trīstĕ părārī
pōntĭfĭcī lētum ēt cōniūrāta ārmă mŏvērī,
pāllŭĭt ēt cūnctīs, ūt cuīque ĕrăt ōbvĭă, dīvīs:
"āspĭcĕ" dīcēbāt "quāntā mĭhĭ mōlĕ părēntūr765
īnsĭdĭaē quāntāquĕ căpūt cūm fraūdĕ pĕtātūr,
quōd dē Dārdănĭō sōlūm mĭhĭ rēstăt Ĭūlō.
sōlănĕ sēmpĕr ĕrō iūstīs ēxērcĭtă cūrīs?
quām mŏdŏ Tŷdīdaē Călўdōnĭă vūlnĕrĕt hāstă,
nūnc mălĕ dēfēnsaē cōnfūndānt moēnĭă Troīaē;770
quaē vĭdĕām nātūm lōngīs ērrōrĭbŭs āctūm
iāctārīquĕ frĕtō sēdēsque īntrārĕ sĭlēntūm
bēllăquĕ cūm Tūrnō gĕrĕre, aūt, sī vēră fătēmūr,
cūm Iūnōnĕ măgīs. quīd nūnc āntīquă rĕcōrdōr
dāmnă mĕī gĕnĕrīs? tĭmŏr hīc mĕmĭnīssĕ prĭōrūm775
nōn sĭnĭt; īn me ăcŭī scĕlĕrātōs cērnĭtĭs ēnsēs.
quōs prŏhĭbētĕ, prĕcōr, făcĭnūsquĕ rĕpēllĭtĕ, nēvĕ
caēdĕ săcērdōtīs flāmmās ēxtīnguĭtĕ Vēstaē.
Tālĭă nēquīquām tōtō Vĕnŭs ānxĭă caēlō
vērbă iăcīt sŭpĕrōsquĕ mŏvēt; quī rūmpĕrĕ quāmquām780
fērrĕă nōn pōssūnt vĕtĕrūm dēcrētă sŏrōrūm,
sīgnă tămēn lūctūs dānt haūd īncērtă fŭtūrī.
ārmă fĕrūnt īntēr nīgrās crĕpĭtāntĭă nūbēs
tērrĭbĭlīsquĕ tŭbās aūdītăquĕ cōrnŭă caēlō
praēmŏnŭīssĕ nĕfās; sōlīs quŏquĕ trīstĭs ĭmāgŏ785
lūrĭdă sōllĭcĭtīs praēbēbāt lūmĭnă tērrīs.
saēpĕ făcēs vīsaē mĕdĭīs ārdērĕ sŭb āstrīs,
saēpe īntēr nīmbōs gūttaē cĕcĭdērĕ crŭēntaē
caērŭlŭs ēt vūltūm fērrūgĭnĕ Lūcĭfĕr ātrā
spārsŭs ĕrāt, spārsī Lūnārēs sānguĭnĕ cūrrūs790
trīstĭă mīnĕ lŏcīs. Stўgĭūs dĕdĭt ōmĭnă būbŏ,
mīllĕ lŏcīs lăcrĭmāvĭt ĕbūr cāntūsquĕ fĕrūntūr
aūdītī sānctīs ēt vērbă mĭnāntĭă lūcīs.
vīctĭmă nūllă lĭtāt māgnōsque īnstārĕ tŭmūltūs
fībră mŏnēt caēsūmquĕ căpūt rĕpĕrītŭr ĭn ēxtīs795
īnquĕ fŏrō cīrcūmquĕ dŏmōs ēt tēmplă dĕōrūm,
nōctūrnōs ŭlŭlāssĕ cănēs ūmbrāsquĕ sĭlēntūm
ērrāvīssĕ fĕrūnt mōtāmquĕ, trĕmōrĭbŭs ūrbēm.
nōn tămĕn īnsĭdĭās vēntūrăquĕ vīncĕrĕ fātă
praēmŏnĭtūs pŏtŭērĕ dĕūm strīctīquĕ fĕrūntūr800
īn tēmplūm glădĭī; nĕque ĕnīm lŏcŭs ūllŭs ĭn Ūrbĕ
ād făcĭnūs dīrāmquĕ plăcēt, nĭsĭ cūrĭă, caēdēm.
tūm vērō Cўthĕrēă mănū pērcūssĭt ŭtrāquĕ
pēctŭs ĕt Aēnĕădēn mōlītūr cōndĕrĕ nūbĕ,
quā prĭŭs īnfēstō Părĭs ēst ērēptŭs Ătrīdaē805
ēt Dĭŏmēdēōs Aēnēās fūgĕrăt ēnsēs.
tālĭbŭs hānc gĕnĭtōr: "sōla īnsŭpĕrābĭlĕ fātūm,
nātă, mŏvērĕ părās? īntrēs lĭcĕt īpsă sŏrōrūm:
tēctă trĭūm; cērnēs īllīc mōlīmĭnĕ vāstō
ēx aēre ēt sŏlĭdō rērūm tăbŭlārĭă fērrō,810
quaē nĕquĕ cōncūssūm caēlī nĕquĕ fūlmĭnĭs īrām
nēc mĕtŭūnt ūllās tūta ātque aētērnă rŭīnās.
īnvĕnĭēs īllīc īncīsa ădămāntĕ pĕrēnnī
fātă tŭī gĕnĕrīs; lēgi īpse ănĭmōquĕ nŏtāvī
ēt rĕfĕrām, nē sīs ĕtĭāmnum īgnāră fŭtūrī.815
hīc sŭă cōmplēvīt, prō quō, Cўthĕrēă, lăbōrās,
tēmpŏră pērfēctīs, quōs tērraē dēbŭĭt, ānnīs.
īllĭŭs aūspĭcĭīs ōbsēssaē moēnĭă pācēm
vīctă pĕtēnt Mŭtĭnaē; Phārsālĭă sēntĭĕt īllūm
Ēmăthĭīque ĭtĕrūm mădĕfīēnt caēdĕ Phĭlīppī820
ēt māgnūm Sĭcŭlīs nōmēn sŭpĕrābĭtŭr ūndīs;
Rōmānīquĕ dŭcīs cōniūnx Aēgŷptĭă taēdaē
nōn bĕnĕ fīsă cădēt frūstrāque ĕrĭt īllă mĭnātă
sērvītūră sŭō Căpĭtōlĭă nōstră Cănōpō.
quīd tĭbĭ bārbărĭām gēntēsque ăb ŭtrōquĕ iăcēntēs825
ōcĕănō nŭmĕrēm? quōdcūmque hăbĭtābĭlĕ tēllūs
sūstĭnĕt, hūiŭs ĕrīt; pōntūs quŏquĕ sērvĭĕt īllī.
pācĕ dătā tērrīs, ănĭmum ād cīvīlĭă vērtēt
iūră sŭūm lēgēsquĕ fĕrēt iūstīssĭmŭs aūctōr
ēxēmplōquĕ sŭō mōrēs rĕgĕt īnquĕ fŭtūrī830
tēmpŏrĭs aētātēm vēntūrōrūmquĕ nĕpōtūm
prōspĭcĭēns, prōlēm sānctā dē cōniŭgĕ nātām
fērrĕ sĭmūl nōmēnquĕ sŭūm cūrāsquĕ iŭbēbīt;
nēc nĭsĭ cūm sĕnĭōr Pўlĭōs aēquāvĕrĭt ānnōs,
aēthĕrĭās sēdēs cōgnātăquĕ sīdĕră tāngēt.835
hānc ănĭmam īntĕrĕā caēsō dē cōrpŏrĕ rāptām
fāc iŭbăr, ūt sēmpēr Căpĭtōlĭă nōstră fŏrūmquĕ
dīvŭs ăb ēxcēlsā prōspēctĕt Ĭūlĭŭs aēdĕ.
Vīx ĕă fātŭs ĕrāt, mĕdĭā cūm sēdĕ sĕnātūs
cōnstĭtĭt ālmă Vĕnūs, nūllī cērnēndă, sŭīquĕ840
Caēsărĭs ērĭpŭīt mēmbrīs nĕc ĭn āĕră sōlvī
pāssă rĕcēntem ănĭmām caēlēstĭbŭs īntŭlĭt āstrīs;
dūmquĕ tŭlīt, lūmēn căpĕre ātque īgnēscĕrĕ sēnsīt
ēmīsītquĕ sĭnū; lūnā vŏlăt āltĭŭs īllă
flāmmĭfĕrūmquĕ trăhēns spătĭōsō līmĭtĕ crīnēm845
stēllă mĭcāt; nātīquĕ vĭdēns bĕnĕfāctă fătētūr
ēssĕ sŭīs māiōra ēt vīncī gaūdĕt ăb īllō.
hīc sŭă praēfērrī quāmquām vĕtăt āctă pătērnīs,
lībĕră fāmă tămēn nūllīsque ōbnōxĭă iūssīs
īnvītūm praēfērt ūnāque īn pārtĕ rĕpūgnāt.850
sīc māgnī cēdīt tĭtŭlīs Ăgămēmnŏnĭs Ātreūs;
Aēgĕă sīc Thēseūs, sīc Pēlĕă vīcĭt Ăchīllēs.
dēnĭque, ŭt ēxēmplīs īpsōs aēquāntĭbŭs ūtār,
sīc ēt Sātūrnūs mĭnŏr ēst Iŏvĕ; Iūppĭtĕr ārcēs
tēmpĕrăt aēthĕrĭās ēt mūndī rēgnă trĭfōrmīs;855
tērră sŭb Aūgūstō; pătĕr ēst ēt rēctŏr ŭtērquĕ.
dī, prĕcŏr, Aēnēaē cŏmĭtēs, quĭbŭs ēnsĭs ĕt īgnīs
cēssērūnt, dīque Īndĭgĕtēs gĕnĭtōrquĕ Quĭrīnĕ
ūrbĭs ĕt īnvīctī gĕnĭtōr Grādīvĕ Quĭrīnī
Vēstăquĕ Caēsărĕōs īntēr sācrātă pĕnātēs860
ēt cūm Caēsărĕā tū, Phoēbĕ dŏmēstĭcĕ, Vēstā,
quīquĕ tĕnēs āltūs Tārpēĭăs Iūppĭtĕr ārcēs,
quōsque ălĭōs vātī fās āppēllārĕ pĭūmquēst,
tārdă sĭt īllă dĭēs ēt nōstrō sērĭŏr aēvō,
quā căpŭt Aūgūstūm, quēm tēmpĕrăt, ōrbĕ rĕlīctō,865
āccēdāt caēlō făvĕātquĕ prĕcāntĭbŭs ābsēns.
Iāmque ŏpŭs ēxēgī quōd nēc Iŏvĭs īră nĕc īgnīs
nēc pŏtĕrīt fērrūm nĕc ĕdāx ăbŏlērĕ vĕtūstās.
cūm vŏlĕt, īllă dĭēs, quaē nīl nĭsĭ cōrpŏrĭs hūiūs
iūs hăbĕt, īncērtī spătĭūm mĭhĭ fīnĭăt aēvī;870
pārtĕ tămēn mĕlĭōrĕ mĕī sŭpĕr āltă pĕrēnnīs
āstră fĕrār nōmēnque ĕrĭt īndēlēbĭlĕ nōstrūm;
quāquĕ pătēt dŏmĭtīs Rōmānă pŏtēntĭă tērrīs,
ōrĕ lĕgār pŏpŭlī pērque ōmnĭă saēcŭlă fāmā,
sīquĭd hăbēnt vērī vātūm praēsāgĭă, vīvām.875
Quaeritur interea quis tantae pondera molis
sustineat tantoque queat succedere regi;
destinat imperio clarum praenuntia veri
fama Numam; non ille satis cognosse Sabinae
5gentis habet ritus; animo maiora capaci
concipit et, quae sit rerum natura, requirit.
huius amor curae, patria Curibusque relictis,
fecit ut Herculei penetraret ad hospitis urbem.
Graia quis Italicis auctor posuisset in oris
10moenia quaerenti sic e senioribus unus
rettulit indigenis, veteris non inscius aevi:
"dives ab Oceano bubus Iove natus Hiberis
litora felici tenuisse Lacinia cursu
fertur et armento teneras errante per herbas
15ipse domum magni nec inhospita tecta Crotonis
intrasse et requie longum relevasse laborem;
atque ita discedens "aevo" dixisse "nepotum
hic locus urbis erit"; promissaque vera fuerunt.
nam fuit Argolico generatus Alemone quidam
20Myscelos, illius dis acceptissimus aevi.
hunc super incumbens pressum gravitate soporis
claviger alloquitur: "patrias, age, desere sedes
et pete diversi lapidosas Aesaris undas";
et, nisi parverit, multa ac metuenda minatur;
25post ea discedunt pariter somnusque deusque.
surgit Alemonides tacitaque recentia mente
visa refert pugnatque diu sententia secum
numen abire iubet, prohibent discedere leges
poenaque mors posita est patriam mutare volenti.
30candidus Oceano nitidum caput abdiderat Sol
et caput extulerat densissima sidereum Nox;
visus adesse idem deus est eademque monere
et, nisi parverit, plura et graviora minari.
pertimuit patriumque simul transferre parabat
35in sedes penetrale novas; fit murmur in urbe
spretarumque agitur legum reus; utque peractast
causa prior crimenque patet sine teste probatum,
squalidus ad superos tollens reus ora manusque
"o cuius caeli bis sex fecere labores,
40fer, precor", inquit "opem; nam tu mihi criminis auctor".
mos erat antiquus niveis atrisque lapillis,
his damnare reos, illis absolvere culpa;
tunc quoque sic lata est sententia tristis et omnis
calculus immitem demittitur ater in urnam.
45quae simul effudit numerandos versa lapillos,
omnibus e nigro color est mutatus in album
candidaque Herculeo sententia numine facta
solvit Alemoniden. grates agit ille parenti
Amphitryoniadae ventisque faventibus aequor
50navigat Ionium Lacedaemoniumque Tarentum
praeterit et Sybarin Sallentinumque Neretum
Thurinosque sinus Nemesenque et Iapygis arva
vixque pererratis, quae spectant litora, terris,
invenit Aesarei fatalia fluminis ora
55nec procul hinc tumulum, sub quo sacrata Crotonis
ossa tegebat humus; iussaque ibi moenia terra
condidit et nomen tumulati traxit in urbem.
talia constabat certa primordia fama
esse loci positaeque Italis in finibus urbis.
60Vir fuit hic ortu Samius, sed fugerat una
et Samon et dominos odioque tyrannidis exsul
sponte erat; isque, licet caeli regione remotus,
mente deos adiit et, quae natura negabat
visibus humanis, oculis ea pectoris hausit.
65cumque animo et vigili perspexerat omnia cura,
in medium discenda dabat coetusque silentum
dictaque mirantum magni primordia mundi
et rerum causas et, quid natura, docebat,
quid deus, unde nives, quae fulminis esset origo,
70Iuppiter an venti discussa nube tonarent,
quid quateret terras, qua sidera lege mearent
et quodcumque latet; primusque animalia mensis
arguit imponi; primus quoque talibus ora
docta quidem solvit, sed non et credita, verbis
75"parcite, mortales, dapibus temerare nefandis
corpora. sunt fruges, sunt deducentia ramos
pondere poma suo tumidaeque in vitibus uvae;
sunt herbae dulces, sunt quae mitescere flamma
mollirique queant; nec vobis lacteus umor
80eripitur nec mella thymi redolentia florem;
prodiga divitias alimentaque mitia tellus
suggerit atque epulas sine caede et sanguine praebet.
carne ferae sedant ieiunia, nec tamen omnes;
quippe equus et pecudes armentaque gramine vivunt.
85at quibus, ingenium est immansuetumque ferumque,
Armeniae tigres iracundique leones
cumque lupis ursi, dapibus cum sanguine gaudent.
heu! quantum scelus est in viscera viscera condi
congestoque avidum pinguescere corpore corpus
90alteriusque animantem animantis vivere leto!
scilicet in tantis opibus, quas optima matrum
terra parit, nil te nisi tristia mandere saevo
vulnera dente iuvat ritusque referre Cyclopum?
nec, nisi perdideris alium, placare voracis
95et male morati poteris ieiunia ventris?
at vetus illa aetas, cui fecimus aurea nomen,
fetibus arboreis et, quas humus educat, herbis
fortunata fuit nec polluit ora cruore.
tunc et aves tutae movere per aëra pennas
100et lepus impavidus mediis erravit in arvis;
nec sua credulitas piscem suspenderat hamo;
cuncta sine insidiis nullamque timentia fraudem
plenaque pacis erant. postquam non utilis auctor
victibus invidit, quisquis fuit ille, leonum
105corporeasque dapes avidam demersit in alvum,
fecit iter sceleri; primoque e caede ferarum
incalvisse potest maculatum sanguine ferrum
idque satis fuerat nostrumque petentia letum
corpora missa neci salva pietate fatemur;
110sed quam danda neci, tam non epulanda fuerunt.
longius inde nefas abiit et prima putatur
hostia sus meruisse mori, quia semina pando
eruerit rostro spemque interceperit anni.
vite caper morsa Bacchi mactatus ad aras
115dicitur ultoris; nocuit sua culpa duobus.
quid meruistis oves, placidum pecus, inque tuendos
natum homines, pleno quae fertis in ubere nectar.
mollia quae nobis vestras velamina lanas
praebetis vitaque magis quam morte iuvatis?
120quid meruere boves, animal sine fraude dolisque,
innocuum, simplex, natum tolerare labores?
immemor est demum nec frugum munere dignus
qui potuit curvi dempto modo pondere aratri
ruricolam mactare suum, qui trita labore
125illa, quibus totiens durum renovaverat arvum,
tot dederat messes, percussit colla securi.
nec satis est quod tale nefas committitur; ipsos
inscripsere deos sceleri numenque supernum
caede laboriferi credunt gaudere iuvenci.
130victima labe carens et praestantissima forma
(nam placuisse nocet) vittis insignis et auro
sistitur ante aras auditque ignara precantem
imponique suae videt inter cornua fronti,
quas coluit, fruges percussaque sanguine cultros
135inficit in liquida praevisos forsitan unda.
protinus ereptas viventi pectore fibras
inspiciunt mentesque deum scrutantur in illis.
inde (fames homini vetitorum tanta ciborum est!)
audetis vesci, genus o mortale. quod, oro,
140ne facite et monitis animos advertite nostris;
cumque boum dabitis caesorum membra palato,
mandere vos vestros scite et sentite colonos.
Et quoniam deus ora movet, sequar ora moventem
rite deum Delphosque meos ipsumque recludam
145aethera et augustae reserabo oracula mentis.
magna nec ingeniis investigata priorum,
quaeque diu latuere, canam; iuvat ire per alta
astra; iuvat, terris et inerti sede relicta,
nube vehi validisque umeris insistere Atlantis
150palantesque homines passim et rationis egentes
despectare procul trepidosque obitumque timentis
sic exhortari seriemque evolvere fati.
o genus attonitum gelidae formidine mortis,
quid Styga, quid tenebras et nomina vana timetis,
155materiem vatum falsique pericula mundi?
corpora, sive rogus flamma, seu tabe vetustas
abstulerit, mala posse pati non ulla putetis.
morte carent animae; semperque, priore relicta
sede, novis domibus vivunt habitantque receptae.
160ipse ego (nam memini) Troiani tempore belli
Panthoides Euphorbus eram, cui pectore quondam
haesit in adverso gravis hasta minoris Atridae;
cognovi clipeum, laevae gestamina nostrae,
nuper Abanteis templo Iunonis in Argis.
165omnia mutantur, nihil interit; errat et illinc
huc venit, hinc illuc et quoslibet occupat artus
spiritus eque feris humana in corpora transit
inque feras noster nec tempore deperit ullo
utque novis facilis signatur cera figuris
170nec manet ut fuerat nec formas servat easdem,
sed tamen ipsa eadem est; animam sic semper eandem
esse, sed in varias doceo migrare figuras.
ergo (ne pietas sit victa cupidine ventris)
parcite, vaticinor, cognatas caede nefanda
175exturbare animas, nec sanguine sanguis alatur.
et, quoniam magno feror aequore plenaque ventis
vela dedi nihil est toto, quod perstet, in orbe;
cuncta fluunt omnisque vagans formatur imago.
ipsa quoque assiduo labuntur tempora motu,
180non secus ac flumen; neque enim consistere flumen
nec levis hora potest; sed ut unda impellitur unda
urgeturque eadem veniens urgetque priorem,
tempora sic fugiunt pariter pariterque sequuntur
et nova sunt semper; nam quod fuit ante relictum est
185fitque quod haud fuerat momentaque cuncta novantur.
cernis et emensas in lucem tendere noctes
et iubar hoc nitidum nigrae succedere nocti.
nec color est idem caelo, cum lassa quiete
cuncta iacent media cumque albo Lucifer exit
190clarus equo rursusque alius, cum praevia lucis
tradendum Phoebo Pallantias inficit orbem.
ipse dei clipeus, terra cum tollitur ima,
mane rubet terraque rubet cum conditur ima;
candidus in summo est, melior natura quod illic
195aetheris est terraeque procul contagia fugit.
nec par aut eadem nocturnae forma Dianae
esse potest umquam; semperque hodierna sequente,
si crescit, minor est; maior, si contrahit orbem.
quid? non in species succedere quattuor annum
200aspicis, aetatis peragentem imitamina nostrae?
nam tener et lactens puerique simillimus aevo
vere novo est; tunc herba nitens et roboris expers
turget et insolida est et spe delectat agrestes.
omnia tunc florent florumque coloribus almus
205ludit ager neque adhuc virtus in frondibus ullast.
transit in aestatem post ver robustior annus
fitque valens iuvenis; neque enim robustior aetas
ulla, nec uberior, nec quae magis ardeat, ullast.
excipit autumnus, posito fervore iuventae
210maturus mitisque, inter iuvenemque senemque
temperie medius, sparsus quoque tempora canis.
inde senilis hiems tremulo venit horrida passu,
aut spoliata suos aut, quos habet, alba capillos.
nostra quoque ipsorum semper requieque sine ulla
215corpora vertuntur, nec, quod fuimusve sumusve,
cras erimus; fuit illa dies, qua semina tantum
spesque hominum primae materna habitavimus alvo.
artifices natura manus admovit et angi
corpora visceribus distentae condita matris
220noluit eque domo vacuas emisit in auras.
editus in lucem iacuit sine viribus infans;
mox quadrupes rituque tulit sua membra ferarum
paulatimque tremens et nondum poplite firmo
constitit adiutis aliquo conamine nervis.
225inde valens veloxque fuit spatiumque iuventae
transit et emeritis medii quoque temporis annis
labitur occiduae per iter declive senectae.
subruit haec aevi demoliturque prioris
robora; fletque Milon senior, cum spectat inanes
230illos, qui fuerant solidorum mole tororum
Herculeis similes, fluidos pendere lacertos.
flet quoque, ut in speculo rugas aspexit aniles,
Tyndaris et secum, cur sit bis rapta, requirit.
tempus edax rerum, tuque, invidiosa vetustas,
235omnia destruitis vitiataque dentibus aevi
paulatim lenta consumitis omnia morte.
haec quoque non perstant, quae nos elementa vocamus
quasque vices peragant (animos adhibete), docebo.
quattuor aeternus genitalia corpora mundus
240continet; ex illis duo sunt onerosa suoque
pondere in inferius, tellus atque unda, feruntur;
et totidem gravitate carent nulloque premente
alta petunt, aër atque aëre purior ignis.
quae quamquam spatio distant, tamen omnia fiunt
245ex ipsis, et in ipsa cadunt; resolutaque tellus
in liquidas rarescit aquas, tenuatus in auras
aëraque umor abit; dempto quoque pondere rursus
in superos aër tenuissimus emicat ignes.
inde retro redeunt idemque retexitur ordo
250ignis enim densum spissatus in aëra transit,
hic in aquas; tellus glomerata cogitur unda.
nec species sua cuique manet rerumque novatrix
ex aliis alias reddit natura figuras.
nec perit in toto quicquam, mihi credite, mundo,
255sed variat faciemque novat; nascique vocatur
incipere esse aliud quam quod fuit ante, morique
desinere illuc idem. cum sint huc forsitan illa,
haec translata illud, summa tamen omnia constant.
nil equidem durare diu sub imagine eadem
260crediderim; sic ad ferrum venistis ab auro,
saecula, sic totiens versa est fortuna locorum.
vidi ego, quod fuerat quondam solidissima tellus,
esse fretum, vidi factas ex aequore terras;
et procul a pelago conchae iacuere marinae
265et vetus inventa est in montibus ancora summis
quodque fuit campus, vallem decursus aquarum
fecit et elvvie mons est deductus in aequor
eque paludosa siccis humus aret harenis;
quaeque sitim tulerant stagnata paludibus ument.
270hic fontis natura novos emisit, at illic
clausit; et antiquis tam multa tremoribus orbis
flumina prosiliunt, aut exsiccata residunt.
sic ubi terreno Lycus est epotus hiatu,
existit procul hinc alioque renascitur ore;
275sic modo combibitur, tecto modo gurgite lapsus
redditur Argolicis ingens Erasinus in arvis.
et Mysum capitisque sui ripaeque prioris
paenituisse ferunt, alia nunc ire, Caicum
nec non Sicanias volvens Amenanus harenas
280nunc fluit, interdum suppressis fontibus aret.
ante bibebatur, nunc, quas contingere nolis,
fundit Anigros aquas, postquam (nisi vatibus omnis
eripienda fides) illic lavere bimembres
vulnera, clavigeri quae fecerat Herculis arcus.
285quid? non et Scythicis Hypanis de montibus ortus,
qui fuerat dulcis, salibus vitiatur amaris?
fluctibus ambitae fuerant Antissa Pharosque
et Phoenissa Tyros, quarum nunc insula nullast.
Leucada continuam veteres habuere coloni,
290nunc freta circumeunt; Zancle quoque iuncta fuisse
dicitur Italiae, donec confinia pontus
abstulit et media tellurem reppulit unda.
si quaeras Helicen et Burin, Achaidas urbes,
invenies sub aquis; et adhuc ostendere nautae
295inclinata solent cum moenibus oppida mersis.
est prope Pittheam tumulus Troezena, sine ullis
arduus arboribus, quondam planissima campi
area, nunc tumulus; nam (res horrenda relatu)
vis fera ventorum, caecis inclusa cavernis,
300exspirare aliqua cupiens luctataque frustra
liberiore frui caelo, cum carcere rima
nulla foret toto nec pervia flatibus esset,
extentam tumefecit humum, ceu spiritus oris
tendere vesicam solet aut derepta bicorni
305terga capro; tumor ille loci permansit et alti
collis habet speciem longoque induruit aevo.
Plurima cum subeant audita et cognita nobis,
pauca super referam. quid? non et lympha figuras
datque capitque novas? medio tua, corniger Ammon,
310unda die gelida est ortuque obituque calescit.
admotis Athamantis aquis accendere lignum
narratur, minimos cum luna recessit in orbes.
flumen habent Cicones, quod potum saxea reddat
viscera, quod tactis inducat marmora rebus.
315Crathis et hinc Sybaris, nostris conterminus oris,
electro similis faciunt auroque capillos.
quodque magis mirum sunt qui non corpora tantum,
verum animos etiam valeant mutare liquores.
cui non audita est obscenae Salmacis undae
320Aethiopesque lacus, quos siquis faucibus hausit,
aut furit, aut patitur mirum gravitate soporem?
Clitorio quicumque sitim de fonte levavit
vina fugit gaudetque meris abstemius undis;
seu vis est in aqua calido contraria vino,
325sive, quod indigenae memorant, Amythaone natus,
Proetidas attonitas postquam per carmen et herbas
eripuit furiis, purgamina mentis in illas
misit aquas odiumque meri permansit in undis.
huic fluit effectu dispar Lyncestius amnis,
330quem quicumque parum moderato gutture traxit,
haud aliter titubat quam si mera vina bibisset.
est locus Arcadiae, Pheneon dixere priores,
ambiguis suspectus aquis, quas nocte timeto;
nocte nocent potae, sine noxa luce bibuntur.
335sic alias aliasque lacus et flumina vires
concipiunt; tempusque fuit, quo navit in undis,
nunc sedet Ortygie. timuit concursibus Argo
undarum sparsas Symplegadas elisarum,
quae nunc immotae perstant ventisque resistunt.
340nec, quae sulphureis ardet fornacibus, Aetne
ignea semper erit; neque enim fuit ignea semper.
nam sive est animal tellus et vivit habetque
spiramenta locis flammam exhalantia multis,
spirandi mutare vias, quotiensque movetur,
345has finire potest, alias aperire cavernas;
sive leves imis venti cohibentur in antris
saxaque cum saxis et habentem semina flammae
materiam iactant, ea concipit ictibus ignem,
antra relinquentur sedatis frigida ventis;
350sive bitumineae rapiunt incendia vires
luteave exiguis ardescunt sulphura fumis;
nempe ubi terra cibos alimentaque pinguia flammae
non dabit, absumptis per longum viribus aevum,
naturaeque suum nutrimen deerit edaci,
355non feret illa famen desertaque deseret ignis.
esse viros fama est in Hyperborea Pallene
qui soleant levibus velari corpora plumis,
cum Tritoniacam noviens subiere paludem;
haud equidem credo; sparsae quoque membra veneno
360exercere artes Scythides memorantur easdem.
Siqua fides rebus tamen est addenda probatis,
nonne vides, quaecumque mora fluidove calore
corpora tabuerint, in parva animalia verti?
i scrobe delecto mactatos obrue tauros;
365(cognita res usu) de putri viscere passim
florilegae nascuntur apes, quae more parentum
rura colunt operique favent in spemque laborant.
pressus humo bellator equus crabronis origost
concava litoreo si demas bracchia cancro,
370cetera supponas terrae, de parte sepulta
scorpius exibit caudaque minabitur unca.
quaeque solent canis frondes intexere filis
agrestes tineae (res observata colonis)
ferali mutant cum papilione figuram.
375semina limus habet virides generantia ranas
et generat truncas pedibus, mox apta natando
crura dat, utque eadem sint longis saltibus apta
posterior superat partes mensura priores.
nec catulus, partu quem reddidit ursa recenti,
380sed male viva caro est; lambendo mater in artus
fingit et in formam, quantam capit ipsa, reducit.
nonne vides, quos cera tegit sexangula, fetus
melliferarum apium, sine membris corpora nasci
et serosque pedes serasque assumere pennas?
385Iunonis volucrem, quae cauda sidera portat,
armigerumque Iovis Cythereiadasque columbas
et genus omne avium mediis e partibus ovi,
ni sciret fieri, quis nasci posse putaret?
sunt qui, cum clauso putrefacta est spina sepulcro,
390mutari credant humanas angue medullas.
Haec tamen ex aliis generis primordia ducunt;
una est, quae reparet seque ipsa reseminet, ales;
Assyrii phoenica vocant; non fruge neque herbis,
sed turis lacrimis et suco vivit amomi.
395haec ubi quinque suae complevit saecula vitae,
ilicis in ramis tremulaeve cacumine palmae
unguibus et puro nidum sibi construit ore.
quo simul ac casias et nardi lenis aristas
quassaque cum fulva substravit cinnama murra,
400se super imponit finitque in odoribus aevum.
inde ferunt, totidem qui vivere debeat annos,
corpore de patrio parvum phoenica renasci.
cum dedit huic aetas vires onerique ferendost,
ponderibus nidi ramos levat arboris altae
405fertque pius cunasque suas patriumque sepulcrum
perque levis auras Hyperionis urbe potitus
ante fores sacras Hyperionis aede reponit.
si tamen est aliquid mirae novitatis in istis,
alternare vices et, quae modo femina tergo
410passa marem est, nunc esse marem miremur hyaenam;
id quoque, quod ventis animal nutritur et aura,
protinus assimulat, tetigit quoscumque, colores.
victa racemifero lyncas dedit India Baccho;
e quibus, ut memorant, quicquid vesica remisit,
415vertitur in lapides et congelat aëre tacto.
sic et curalium, quo primum contigit auras
tempore, durescit; mollis fuit herba sub undis.
desinet ante dies et in alto Phoebus anhelos
aequore tinguet equos quam consequar omnia verbis
420in species translata novas. sic tempora verti
cernimus atque illas assumere robora gentes,
concidere has. sic magna fuit censuque virisque
perque decem potuit tantum dare sanguinis annos,
nunc humilis veteres tantummodo Troia ruinas
425et pro divitiis tumulos ostendit avorum.
clara fuit Sparte, magnae viguere Mycenae,
nec non et Cecropis, nec non Amphionis arces.
vile solum Sparte est, altae cecidere Mycenae;
Oedipodioniae quid sunt, nisi nomina, Thebae?
430quid Pandioniae restant, nisi nomen, Athenae?
nunc quoque Dardaniam fama est consurgere Romam,
Appenninigenae quae proxima Thybridis undis
mole sub ingenti rerum fundamina ponit.
haec igitur formam crescendo mutat et olim
435immensi caput orbis erit. sic dicere vates
faticinasque ferunt sortes; quantumque recordor
dixerat Aeneae, cum res Troiana labaret,
Priamides Helenos flenti dubioque salutis
"nate dea, si nota satis praesagia nostrae
440mentis habes, non tota cadet te sospite Troia.
flamma tibi ferrumque dabunt iter; ibis et una
Pergama rapta feres, donec Troiaeque tibique
externum patrio contingat amicius arvum.
urbem etiam cerno Phrygios debere nepotes,
445quanta nec est nec erit nec visa prioribus annis.
hanc alii proceres per saecula longa potentem,
sed dominam rerum de sanguine natus Iuli
efficiet; quo cum tellus erit usa, fruentur
aetheriae sedes caelumque erit exitus illi.
450haec Helenum cecinisse penatigero | Aeneae
mente memor refero cognataque moenia laetor
crescere et utiliter Phrygibus vicisse Pelasgos.
Ne tamen oblitis ad metam tendere longe
exspatiemur equis, caelum et quodcumque sub illost
455immutat formas tellusque et quidquid in illast;
nos quoque, pars mundi, quoniam non corpora solum
verum etiam volucres animae sumus inque ferinas
possumus ire domos pecudumque in corpora condi,
corpora, quae possunt animas habuisse parentum
460aut fratrum aut aliquo iunctorum foedere nobis
aut hominum certe, tuta esse et honesta sinamus
neve Thyesteis cumulemus viscera mensis.
quam male consuescit, quam se parat ille cruori
impius humano, vituli qui guttura cultro
465rumpit et immotas praebet mugitibus aures!
aut qui vagitus similes puerilibus haedum
edentem iugulare potest, aut alite vesci,
cui dedit ipse cibos! quantum est, quod desit in istis
ad plenum facinus? quo transitus inde paratur?
470bos aret aut mortem senioribus imputet annis,
horriferum contra Borean ovis arma ministret,
ubera dent saturae manibus pressanda capellae.
retia cum pedicis laqueosque artesque dolosas
tollite, nec volucrem viscata fallite virga,
475nec formidatis cervos illudite pennis,
nec celate cibis uncos fallacibus hamos.
perdite siqua nocent, verum haec quoque perdite tantum;
ora vacent epulis alimentaque mitia carpant".
Talibus atque aliis instructo pectore dictis
480in patriam remeasse ferunt ultroque petitum
accepisse Numam populi Latialis habenas.
coniuge qui felix nympha ducibusque Camenis
sacrificos docuit ritus gentemque feroci
assuetam bello pacis traduxit ad artes.
485qui postquam senior regnumque aevumque peregit,
extinctum Latiaeque nurus populusque patresque
deflevere Numam; nam coniunx, urbe relicta,
vallis Aricinae densis latet abdita silvis
sacraque Oresteae gemitu questuque Dianae
490impedit. a quotiens nymphae nemorisque lacusque,
ne faceret, monvere et consolantia verba
dixerunt! quotiens flenti Theseius heros:
"siste modum"; dixit "neque enim fortuna querenda
sola tua est; similes aliorum respice casus,
495mitius ista feres; utinamque exempla dolentem
non mea te possent relevare! Sed et mea possunt.
fando aliquem Hippolytum vestras, puto, contigit aures
credulitate patris, sceleratae fraude novercae
occubuisse neci; mirabere vixque probabo,
500sed tamen ille ego sum. me Pasiphaëia quondam
temptatum frustra patrium temerare cubile,
quod volvit, finxit volvisse et crimine verso
(indiciine metu magis offensane repulsae?)
damnavit meritumque nihil pater eicit urbe
505hostilique caput prece detestatur euntis.
Pittheam profugo curru Troezena petebam
iamque Corinthiaci carpebam litora ponti,
cum mare surrexit cumulusque immanis aquarum
in montis speciem curvari et crescere visus
510et dare mugitus summoque cacumine findi.
corniger hinc taurus ruptis expellitur undis
pectoribusque tenus molles erectus in auras
naribus et patulo partem maris evomit ore.
corda pavent comitum; mihi mens interrita mansit,
515exsiliis contenta suis, cum colla feroces
ad freta convertunt arrectisque auribus horrent
quadrupedes monstrique metu turbantur et altis
praecipitant currum scopulis; ego ducere vana
frena manu spumis albentibus oblita luctor
520et retro lentas tendo resupinus habenas.
nec tamen has vires rabies superasset equorum,
ni rota, perpetuum qua circumuertitur axem,
stipitis occursu fracta ac disiecta fuisset.
excutior curru lorisque tenentibus artus
525viscera viva trabi, nervos in stirpe teneri,
membra rapi partim, partim reprensa relinqui,
ossa gravem dare fracta sonum fessamque videres
exhalari animam nullasque in corpore partes,
noscere quas posses; unumque erat omnia vulnus.
530num potes aut audes cladi componere nostrae,
nympha, tuam? vidi quoque luce carentia regna
et lacerum fovi Phlegethontide corpus in unda
nec nisi Apollineae valido medicamine prolis
reddita vita foret; quam postquam fortibus herbis
535atque ope Paeonia, Dite indignante, recepi,
tum mihi, ne praesens augerem muneris huius
invidiam, densas obiecit Cynthia nubes;
utque forem tutus possemque impune videri,
addidit aetatem nec cognoscenda reliquit
540ora mihi Cretenque diu dubitavit habendam
traderet an Delon; Delo Cretaque relictis,
hic posuit nomenque simul, quod possit equorum
admonvisse, iubet deponere: "qui"que "fuisti
Hippolytus", dixit "nunc idem Virbius esto.
545hoc nemus inde colo de disque minoribus unus
numine sub dominae lateo atque accenseor illi".
Non tamen Egeriae luctus aliena levare
damna valent montisque iacens radicibus imis
liquitur in lacrimas, donec pietate dolentis
550mota soror Phoebi gelidum de corpore fontem
fecit et aeternas artus tenuavit in undas.
et nymphas tetigit nova res et Amazone natus
haud aliter stupuit, quam cum Tyrrhenus arator
fatalem glaebam mediis aspexit in arvis
555sponte sua primum nulloque agitante moveri
sumere mox hominis terraeque amittere formam
oraque venturis aperire recentia fatis;
indigenae dixere Tagen, qui primus Etruscam
edocuit gentem casus aperire futuros;
560utve Palatinis haerentem collibus olim
cum subito vidit frondescere Romulus hastam,
quae radice nova, non ferro stabat adacto,
et iam non telum, sed lenti viminis arbor
non exspectatas dabat admirantibus umbras;
565aut sua fluminea cum vidit Cipus in unda
cornua (vidit enim) falsamque in imagine credens
esse fidem, digitis ad frontem saepe relatis,
quae vidit, tetigit; nec iam sua lumina damnans
restitit, ut victor domito remeabat ab hoste,
570ad caelumque oculos et eodem bracchia tollens:
"quidquid", ait "superi, monstro portenditur isto,
seu laetum est, patriae laetum populoque Quirini;
sive minax, mihi sit"; viridique e caespite factas
placat odoratis herbosas ignibus aras
575vinaque dat pateris mactatarumque bidentum,
quid sibi significent, trepidantia consulit exta.
quae simul inspexit Tyrrhenae gentis haruspex,
magna quidem rerum molimina vidit in illis,
non manifesta tamen. cum vero sustulit acre
580a pecudis fibris ad Cipi cornua lumen:
"rex", ait "o salve! tibi enim, tibi, Cipe, tuisque
hic locus et Latiae parebunt cornibus arces.
tu modo rumpe moras portasque intrare patentes
appropera; sic fata iubent; namque urbe receptus
585rex eris et sceptro tutus potiere perenni.
rettulit ille pedem torvamque a moenibus urbis
avertens faciem: "procul, a! Procul omina" dixit
"talia di pellant; multoque ego iustius aevum
exsul agam, quam me videant Capitolia regem".
590Dixit et extemplo populumque gravemque senatum
convocat, ante tamen capitis nova cornua lauro
velat et aggeribus factis a milite forti
insistit priscosque deos e more precatus:
"est" ait "hic unus, quem vos nisi pellitis urbe,
595rex erit. is qui sit, signo, non nomine dicam;
cornua fronte gerit; quem vobis indicat augur,
si Romam intrarit, famularia iura daturum.
ille quidem potuit portas irrumpere apertas;
sed nos obstitimus, quamuis coniunctior illo,
600nemo mihi est. vos urbe virum prohibete, Quirites,
vel si dignus erit, gravibus vincite catenis,
aut finite metum fatalis morte tyranni".
qualia succinctis, ubi trux insibilat Eurus,
murmura pinetis fiunt, aut qualia fluctus
605aequorei faciunt, siquis procul audiat illos,
tale sonat populus; sed per confusa frementis
verba tamen vulgi vox eminet una: "quis ille est"?
et spectant frontes praedictaque cornua quaerunt.
rursus ad hos Cipus: "quem poscitis" inquit "habetis,
610et, dempta capiti, populo prohibente, corona,
exhibuit gemino praesignia tempora cornu.
demisere oculos omnes gemitumque dedere
atque illud meritis clarum (quis credere possit?)
inviti videre caput; nec honore carere
615ulterius passi, festam imposuere coronam.
at proceres, quoniam muros intrare vetaris,
ruris honorati tantum tibi, Cipe, dedere,
quantum depresso subiectis bubus aratro
complecti posses ad finem lucis ab ortu;
620cornuaque aeratis miram referentia formam
postibus insculpunt, longum mansura per aevum.
Pandite nunc, Musae, praesentia numina vatum,
(scitis enim, nec vos fallit spatiosa vetustas)
unde Coroniden circumflua Thybridis alti
625insula Romuleae sacris adiecerit urbis.
dira lues quondam Latias vitiaverat auras
pallidaque exsangui squalebant corpora morbo.
funeribus fessi postquam mortalia cernunt
temptamenta nihil, nihil artes posse medentum,
630auxilium caeleste petunt mediamque tenentis
orbis humum Delphos adeunt, oracula Phoebi.
utque salutifera miseris succurrere rebus
sorte velit tantaeque urbis mala finiat, orant.
et locus et laurus et, quas habet ipse, pharetras,
635intremuere simul; cortinaque reddidit imo
hanc adyto vocem pavefactaque pectora movit:
"quod petis hinc, propiore loco, Romane, petisses,
et pete nunc propiore loco nec Apolline vobis,
qui minuat luctus, opus est, sed Apolline nato.
640ite bonis avibus prolemque accersite nostram.
iussa dei prudens postquam accepere senatus,
quam colat, explorant, iuvenis Phoebeius urbem,
quique petant ventis Epidauria litora, mittunt.
quae postquam curva missi tetigere carina,
645concilium Graiosque patres adiere darentque
oravere deum, qui praesens funera gentis
finiat Ausoniae; certas ita dicere sortes.
dissidet et variat sententia parsque negandum
non putat auxilium; multi retinere suamque
650non emittere opem nec numina tradere suadent.
dum dubitant, seram pepulere crepuscula lucem
umbraque telluris tenebras induxerat orbi,
cum deus in somnis opifer consistere visus
ante tuum, Romane, torum, sed qualis in aede
655esse solet; baculumque tenens agreste sinistra
caesariem longae dextra deducere barbae
et placido tales emittere pectore voces:
"pone metus, veniam, simulacraque nostra relinquam.
hunc modo serpentem, baculum qui nexibus ambit,
660perspice et usque nota, visum ut cognoscere possis.
vertar in hunc; sed maior ero tantusque videbor,
in quantum verti caelestia corpora debent".
extemplo cum voce deus, cum voce deoque
somnus abit somnique fugam lux alma secutast.
665postera sidereos aurora fugaverat ignes;
incerti, quid agant, proceres ad templa petiti
conveniunt operosa dei quaque ipse morari
sede velit, signis caelestibus indicet, orant.
vix bene desierant, cum cristis aureus altis
670in serpente deus praenuntia sibila misit
adventuque suo signumque arasque foresque
marmoreumque solum fastigiaque aurea movit
pectoribusque tenus media sublimis in aede
constitit atque oculos circumtulit igne micantes.
675territa turba pavet; cognovit numina castos
evinctus vitta crines albente sacerdos:
"en deus est, deus est! animis linguisque favete,
quisquis ades"; dixit "sis, o pulcherrime, visus
utiliter, populosque iuves tua sacra colentes".
680quisquis adest, visum venerantur numen et omnes
verba sacerdotis referunt geminata piumque
Aeneadae praestant et mente et voce favorem.
annuit his motisque deus rata pignera cristis
et repetita dedit vibrata sibila lingua.
685tum gradibus nitidis delabitur oraque retro
flectit et antiquas abiturus respicit aras
assuetasque domos habitataque templa salutat.
inde per iniectis adopertam floribus ingens
serpit humum flectitque sinus mediamque per urbem
690tendit ad incurvo munitos aggere portus.
restitit hic agmenque suum turbaeque sequentis
officium placido visus dimittere vultu
corpus in Ausonia posuit rate; numinis illa
sensit onus pressa estque dei gravitate carina.
695Aeneadae gaudent caesoque in litore tauro
torta coronatae solvunt retinacula navis.
impulerat levis aura ratem; deus eminet alte
impositaque premens puppim cervice recurvam
caeruleas despectat aquas; modicisque per aequor
700Ionium zephyris sextae Pallantidos ortu
Italiam tenuit praeterque Lacinia templo
nobilitata deae Scylaceaque litora fertur.
linquit Iapygiam laevisque Amphrisia remis
saxa fugit, dextra praerupta Celennia parte
705Rhomethiumque legit Caulonaque Naryciamque
evincitque fretum Siculique angusta Pelori
Hippotadaeque domos regis Temesesque metalla
Leucosiamque petit tepidique rosaria Paesti.
inde legit Capreas promunturiumque Minervae
710et Surrentino generosos palmite colles
herculeamque urbem Stabiasque et in otia natam
Parthenopen et ab hac Cumaeae templa Sibyllae.
hinc calidi fontes lentisciferumque tenetur
liternum multamque trahens sub gurgite harenam
715volturnus niveisque frequens Sinvessa columbis
Minturnaeque graves et quam tumulavit alumnus
Antiphataeque domus Trachasque obsessa palude
et tellus Circaea et spissi litoris Antium.
huc ubi veliferam nautae advertere carinam
720(asper enim iam pontus erat), deus explicat orbes
perque sinus crebros et magna volumina labens
templa parentis init flavum tangentia litus.
aequore placato patrias Epidaurius aras
linquit et hospitio iuncti sibi numinis usus
725litoream tractu squamae crepitantis harenam
sulcat et innixus moderamine navis in alta
puppe caput posuit, donec Castrumque sacrasque
Lavini sedes Tiberinaque ad ostia venit.
huc omnis populi passim matrumque patrumque
730obvia turba ruit quaeque ignes, Troica, servant,
vesta, tuos laetoque deum clamore salutant;
quaque per adversas navis cita ducitur undas,
tura super ripas, aris ex ordine factis,
parte ab utraque sonant et odorant aëra fumis
735ictaque coniectos incalfacit hostia cultros.
iamque caput rerum, Romanam intraverat urbem;
erigitur serpens summoque adclinia malo
colla movet sedesque sibi circumspicit aptas.
scinditur in geminas partes circumfluus amnis,
740insula nomen habet, laterumque a parte duorum
porrigit aequalis media tellure lacertos.
huc se de Latia pinu Phoebeius anguis
contulit et finem, specie caeleste resumpta,
luctibus imposuit venitque salutifer urbi.
745Huc tamen accessit delubris advena nostris;
Caesar in Urbe sua deus est; quem Marte togaque
praecipuum non bella magis finita triumphis
resque domi gestae properataque gloria rerum
in sidus vertere novum stellamque comantem,
750quam sua progenies; neque enim de Caesaris actis
ullum maius opus, quam quod pater extitit huius.
scilicet aequoreos plus est domuisse Britannos
perque papyriferi septemflua flumina Nili
victrices egisse rates Numidasque rebelles
755Cinyphiumque Iubam Mithridateisque tumentem
nominibus Pontum populo adiecisse Quirini
et multos meruisse, aliquos egisse triumphos,
quam tantum genuisse virum? quo praeside rerum
humano generi, superi, favistis abunde.
760ne foret hic igitur mortali semine cretus,
ille deus faciendus erat; quod ut aurea vidit
Aeneae genetrix, vidit quoque triste parari
pontifici letum et coniurata arma moveri,
palluit et cunctis, ut cuique erat obvia, divis:
765"aspice" dicebat "quanta mihi mole parentur
insidiae quantaque caput cum fraude petatur,
quod de Dardanio solum mihi restat Iulo.
solane semper ero iustis exercita curis?
quam modo Tydidae Calydonia vulneret hasta,
770nunc male defensae confundant moenia Troiae;
quae videam natum longis erroribus actum
iactarique freto sedesque intrare silentum
bellaque cum Turno gerere, aut, si vera fatemur,
cum Iunone magis. quid nunc antiqua recordor
775damna mei generis? timor hic meminisse priorum
non sinit; in me acui sceleratos cernitis enses.
quos prohibete, precor, facinusque repellite, neve
caede sacerdotis flammas extinguite Vestae.
Talia nequiquam toto Venus anxia caelo
780verba iacit superosque movet; qui rumpere quamquam
ferrea non possunt veterum decreta sororum,
signa tamen luctus dant haud incerta futuri.
arma ferunt inter nigras crepitantia nubes
terribilisque tubas auditaque cornua caelo
785praemonvisse nefas; solis quoque tristis imago
lurida sollicitis praebebat lumina terris.
saepe faces visae mediis ardere sub astris,
saepe inter nimbos guttae cecidere cruentae
caerulus et vultum ferrugine Lucifer atra
790sparsus erat, sparsi Lunares sanguine currus
tristia mine locis. Stygius dedit omina bubo,
mille locis lacrimavit ebur cantusque feruntur
auditi sanctis et verba minantia lucis.
victima nulla litat magnosque instare tumultus
795fibra monet caesumque caput reperitur in extis
inque foro circumque domos et templa deorum,
nocturnos ululasse canes umbrasque silentum
erravisse ferunt motamque, tremoribus urbem.
non tamen insidias venturaque vincere fata
800praemonitus potuere deum strictique feruntur
in templum gladii; neque enim locus ullus in Urbe
ad facinus diramque placet, nisi curia, caedem.
tum vero Cytherea manu percussit utraque
pectus et Aeneaden molitur condere nube,
805qua prius infesto Paris est ereptus Atridae
et Diomedeos Aeneas fugerat enses.
talibus hanc genitor: "sola insuperabile fatum,
nata, movere paras? intres licet ipsa sororum:
tecta trium; cernes illic molimine vasto
810ex aere et solido rerum tabularia ferro,
quae neque concussum caeli neque fulminis iram
nec metuunt ullas tuta atque aeterna ruinas.
invenies illic incisa adamante perenni
fata tui generis; legi ipse animoque notavi
815et referam, ne sis etiamnum ignara futuri.
hic sua complevit, pro quo, Cytherea, laboras,
tempora perfectis, quos terrae debuit, annis.
ut deus accedat caelo templisque colatur,
tu facies natusque suus; qui nominis heres
820impositum feret unus onus, caesique parentis
nos in bella suos fortissimus ultor habebit.
illius auspiciis obsessae moenia pacem
victa petent Mutinae; Pharsalia sentiet illum
Emathiique iterum madefient caede Philippi
825et magnum Siculis nomen superabitur undis;
Romanique ducis coniunx Aegyptia taedae
non bene fisa cadet frustraque erit illa minata
servitura suo Capitolia nostra Canopo.
quid tibi barbariam gentesque ab utroque iacentes
830oceano numerem? quodcumque habitabile tellus
sustinet, huius erit; pontus quoque serviet illi.
pace data terris, animum ad civilia vertet
iura suum legesque feret iustissimus auctor
exemploque suo mores reget inque futuri
835temporis aetatem venturorumque nepotum
prospiciens, prolem sancta de coniuge natam
ferre simul nomenque suum curasque iubebit;
nec nisi cum senior Pylios aequaverit annos,
aetherias sedes cognataque sidera tanget.
840hanc animam interea caeso de corpore raptam
fac iubar, ut semper Capitolia nostra forumque
divus ab excelsa prospectet Iulius aede.
Vix ea fatus erat, media cum sede senatus
constitit alma Venus, nulli cernenda, suique
845Caesaris eripuit membris nec in aëra solvi
passa recentem animam caelestibus intulit astris;
dumque tulit, lumen capere atque ignescere sensit
emisitque sinu; luna volat altius illa
flammiferumque trahens spatioso limite crinem
850stella micat; natique videns benefacta fatetur
esse suis maiora et vinci gaudet ab illo.
hic sua praeferri quamquam vetat acta paternis,
libera fama tamen nullisque obnoxia iussis
invitum praefert unaque in parte repugnat.
855sic magni cedit titulis Agamemnonis Atreus;
Aegea sic Theseus, sic Pelea vicit Achilles.
denique, ut exemplis ipsos aequantibus utar,
sic et Saturnus minor est Iove; Iuppiter arces
temperat aetherias et mundi regna triformis;
860terra sub Augusto; pater est et rector uterque.
di, precor, Aeneae comites, quibus ensis et ignis
cesserunt, dique Indigetes genitorque Quirine
urbis et invicti genitor Gradive Quirini
Vestaque Caesareos inter sacrata penates
865et cum Caesarea tu, Phoebe domestice, Vesta,
quique tenes altus Tarpeias Iuppiter arces,
quosque alios vati fas appellare piumquest,
tarda sit illa dies et nostro serior aevo,
qua caput Augustum, quem temperat, orbe relicto,
870accedat caelo faveatque precantibus absens.
Iamque opus exegi quod nec Iovis ira nec ignis
nec poterit ferrum nec edax abolere vetustas.
cum volet, illa dies, quae nil nisi corporis huius
ius habet, incerti spatium mihi finiat aevi;
875parte tamen meliore mei super alta perennis
astra ferar nomenque erit indelebile nostrum;
quaque patet domitis Romana potentia terris,
ore legar populi perque omnia saecula fama,
siquid habent veri vatum praesagia, vivam.