0

Omnibus hoc vitium est cantoribus, inter amicos

ut numquam inducant animum cantare rogati,

iniussi numquam desistant. Sardus habebat

ille Tigellius hoc. Caesar, qui cogere posset,

si peteret per amicitiam patris atque suam, non

quicquam proficeret; si conlibuisset, ab ovo

usque ad mala citaret "io Bacche" modo summa

voce, modo hac, resonat quae chordis quattuor ima.

Nil aequale homini fuit illi: saepe velut qui

currebat fugiens hostem, persaepe velut qui

Iunonis sacra ferret; habebat saepe ducentos,

saepe decem servos; modo reges atque tetrarchas,

omnia magna loquens, modo "sit mihi mensa tripes et

concha salis puri et toga, quae defendere frigus

quamvis crassa queat." Deciens centena dedisses

huic parco, paucis contento, quinque diebus

nil erat in loculis; noctes vigilabat ad ipsum

mane, diem totum stertebat; nil fuit umquam

sic impar sibi. Nunc aliquis dicat mihi: "Quid tu?

Nullane habes vitia?" Immo alia et fortasse minora.

Maenius absentem Novium cum carperet, "heus tu"

quidam ait "ignoras te? an ut ignotum dare nobis

verba putas?" "Egomet mi ignosco" Maenius inquit.

Stultus et improbus hic amor est dignusque notari.

Cum tua pervideas oculis mala lippus iunctis,

cur in amicorum vitiis tam cernis acutum

quam aut aquila aut serpens Epidaurius? At tibi contra

evenit, inquirant vitia ut tua rursus et illi.

Iracundior est paulo, minus aptus acutis

naribus horum hominum; rideri possit eo quod

rusticus tonso toga defluit et male laxus

in pede calceus haeret: at est bonus, ut melior vir

non alius quisquam, at tibi amicus, at ingenium ingens

inculto latet hoc sub corpore. Denique te ipsum

concute, numqua tibi vitiorum inseverit olim

natura aut etiam consuetudo mala; namque

neglectis urenda filix innascitur agris.

Illuc praevertamur, amatorem quod amicae

turpia decipiunt caecum vitia aut etiam ipsa haec

delectant, veluti Balbinum polypus Hagnae.

Vellem in amicitia sic erraremus et isti

errori nomen virtus posuisset honestum.

Ac pater ut gnati, sic nos debemus amici

siquod sit vitium non fastidire. Strabonem

appellat paetum pater, et pullum, male parvos

sicui filius est, ut abortivus fuit olim

Sisyphus; hunc varum distortis cruribus, illum

balbutit scaurum pravis fultum male talis.

Parcius hic vivit: frugi dicatur: ineptus

et iactantior hic paulo est: concinnus amicis

postulat ut videatur; at est truculentior atque

plus aequo liber: simplex fortisque habeatur;

caldior est: acris inter numeretur. Opinor,

haec res et iungit, iunctos et servat amicos.

At nos virtutes ipsas invertimus atque

sincerum furimus vas incrustare. Probus quis

nobiscum vivit, multum demissus homo: illi

tardo cognomen, pingui damus. Hic fugit omnis

insidias nullique malo latus obdit apertum,

cum genus hoc inter vitae versetur, ubi acris

invidia atque vigent ubi crimina: pro bene sano

ac non incauto fictum astutumque vocamus.

Simplicior quis et est, qualem me saepe libenter

obtulerim tibi, Maecenas, ut forte legentem

aut tacitum impellat quovis sermone: "Molestus,

communi sensu plane caret" inquimus. Eheu,

quam temere in nosmet legem sancimus iniquam.

Nam vitiis nemo sine nascitur; optimus ille est

qui minimis urgetur. Amicus dulcis, ut aequum est,

cum mea compenset vitiis bona, pluribus hisce,

si modo plura mihi bona sunt, inclinet, amari

si volet: hac lege in trutina ponetur eadem.

Qui, ne tuberibus propriis offendat amicum,

postulat, ignoscet verrucis illius: aequum est

peccatis veniam poscentem reddere rursus.

Denique, quatenus excidi penitus vitium irae,

cetera item nequeunt stultis haerentia, cur non

ponderibus modulisque suis ratio utitur ac res

ut quaeque est, ita suppliciis delicta coërcet?

Siquis eum servum, patinam qui tollere iussus

semesos piscis tepidumque ligurrierit ius,

in cruce suffigat, Labeone insanior inter

sanos dicatur. Quanto hoc furiosius atque

maius peccatum est: paulum deliquit amicus,

quod nisi concedas, habeare insuavis, acerbus:

odisti et fugis ut Rusonem debitor aeris,

qui nisi, cum tristes misero venere kalendae,

mercedem aut nummos unde unde extricat, amaras

porrecto iugulo historias captivus ut audit.

Comminxit lectum potus mensave catillum

Euandri manibus tritum deiecit: ob hanc rem,

aut positum ante mea quia pullum in parte catini

sustulit esuriens, minus hoc iucundus amicus

sit mihi? Quid faciam, si furtum fecerit aut si

prodiderit commissa fide sponsumve negarit?

Quis paria esse fere placuit peccata, laborant,

cum ventum ad verum est: sensus moresque repugnant

atque ipsa utilitas, iusti prope mater et aequi.

Cum prorepserunt primis animalia terris,

mutum et turpe pecus, glandem atque cubilia propter

unguibus et pugnis, dein fustibus atque ita porro

pugnabant armis, quae post fabricaverat usus,

donec verba, quibus voces sensusque notarent,

nominaque invenere; dehinc absistere bello,

oppida coeperunt munire et ponere leges,

ne quis fur esset neu latro neu quis adulter.

Nam fuit ante Helenam cunnus taeterrima belli

causa, sed ignotis perierunt mortibus illi,

quos venerem incertam rapientis more ferarum

viribus editior caedebat ut in grege taurus.

Iura inventa metu iniusti fateare necesse est,

tempora si fastosque velis evolvere mundi.

Nec natura potest iusto secernere iniquum,

dividit ut bona diversis, fugienda petendis,

nec vincet ratio hoc, tantundem ut peccet idemque,

qui teneros caules alieni fregerit horti

et qui nocturnus sacra divum legerit. Adsit

regula, peccatis quae poenas inroget aequas,

ne scutica dignum horribili sectere flagello.

Nam ut ferula caedas meritum maiora subire

verbera, non vereor, cum dicas esse paris res

furta latrociniis et magnis parva mineris

falce recisurum simili te, si tibi regnum

permittant homines. Si dives, qui sapiens est,

et sutor bonus et solus formosus et est rex,

cur optas quod habes? "Non nosti, quid pater" inquit

"Chrysippus dicat: sapiens crepidas sibi numquam

nec soleas fecit; sutor tamen est sapiens." Qui?

"Ut quamvis tacet Hermogenes, cantor tamen atque

optumus est modulator; ut Alfenus vafer omni

abiecto instrumento artis clausaque ustrina

tonsor erat: sapiens operis sic optimus omnis

est opifex, solus hic rex." Vellunt tibi barbam

lascivi pueri, quos tu nisi fuste coërces,

urgeris turba circum te stante miserque

rumperis et latras, magnorum maxime regum.

Ne longum faciam: dum tu quadrante lavatum

rex ibis neque te quisquam stipator ineptum

praeter Crispinum sectabitur, et mihi dulces

ignoscent, siquid peccaro stultus, amici

inque vicem illorum patiar delicta libenter

privatusque magis vivam te rege beatus.

Ōmnĭbŭs hōc vĭtĭum ēst cāntōrĭbŭs, īntĕr ămīcōs

ūt nūmquam īndūcānt ănĭmūm cāntārĕ rŏgātī,

īniūssī nūmquām dēsīstānt. Sārdŭs hăbēbāt

īllĕ Tĭgēllĭŭs hōc. Caēsār, quī cōgĕrĕ pōssēt,

sī pĕtĕrēt pĕr ămīcĭtĭām pătrĭs ātquĕ sŭām, nōn

quīcquām prōfĭcĕrēt; sī cōnlĭbŭīssĕt, ăb ōvō

ūsque ād mālă cĭtārĕt "ĭō Bācchē" mŏdŏ sūmmā

vōcĕ, mŏdo hāc, rĕsŏnāt quaē chōrdīs quāttŭŏr īmā.

Nīl aēquāle hŏmĭnī fŭĭt īllī: saēpĕ vĕlūt quī

cūrrēbāt fŭgĭēns hōstēm, pērsaēpĕ vĕlūt quī

Iūnōnīs săcră fērrĕt; hăbēbāt saēpĕ dŭcēntōs,

saēpĕ dĕcēm sērvōs; mŏdŏ rēgēs ātquĕ tĕtrārchās,

ōmnĭă māgnă lŏquēns, mŏdŏ "sīt mĭhĭ mēnsă trĭpēs ēt

cōnchă sălīs pūri ēt tŏgă, quaē dēfēndĕrĕ frīgūs

quāmvīs crāssă quĕāt." Dĕcĭēns cēntēnă dĕdīssēs

huīc pārcō, paūcīs cōntēntō, quīnquĕ dĭēbūs

nīl ĕrăt īn lŏcŭlīs; nōctēs vĭgĭlābăt ăd īpsūm

mānĕ, dĭēm tōtūm stērtēbāt; nīl fŭĭt ūmquām

sīc īmpār sĭbĭ. Nūnc ălĭquīs dīcāt mĭhĭ: "Quīd tū?

Nūllăne hăbēs vĭtĭa?" Īmmo ălĭa ēt fōrtāssĕ mĭnōră.

Maēnĭŭs ābsēntēm Nŏvĭūm cūm cārpĕrĕt, "heūs tū"

quīdam ăĭt "īgnōrās te? ăn ŭt īgnōtūm dărĕ nōbīs

vērbă pŭtās?" "Ĕgŏmēt mi īgnōscō" Maēnĭŭs īnquīt.

Stūltŭs ĕt īmprŏbŭs hīc ămŏr ēst dīgnūsquĕ nŏtārī.

Cūm tŭă pērvĭdĕās ŏcŭlīs mălă līppŭs ĭūnctīs,

cūr ĭn ămīcōrūm vĭtĭīs tām cērnĭs ăcūtūm

quam aūt ăquĭla aūt sērpēns Ĕpĭdaūrĭŭs? Āt tĭbĭ cōntrā

ēvĕnĭt, īnquīrānt vĭtĭa ūt tŭă rūrsŭs ĕt īllī.

Īrācūndĭŏr ēst paūlō, mĭnŭs āptŭs ăcūtīs

nārĭbŭs hōrum hŏmĭnūm; rīdērī pōssĭt ĕō quōd

rūstīcūs tōnsō tŏgă dēflŭĭt ēt mălĕ lāxūs

īn pĕdĕ cālceūs haērĕt: ăt ēst bŏnŭs, ūt mĕlĭōr vīr

nōn ălĭūs quīsquam, āt tĭbi ămīcŭs, ăt īngĕnĭum īngēns

īncūltō lătĕt hōc sūb cōrpŏrĕ. Dēnĭquĕ te īpsūm

cōncŭtĕ, nūmquă tĭbī vĭtĭōrum īnsēvĕrĭt ōlīm

nātūra aūt ĕtĭām cōnsūĕtŭdō mălă; nāmquĕ

nēglēctīs ūrēndă fĭlīx īnnāscĭtŭr āgrīs.

Īllūc praēvērtāmŭr, ămātōrēm quŏd ămīcaē

tūrpĭă dēcĭpĭūnt caēcūm vĭtĭa aūt ĕtĭam īpsa haēc

dēlēctānt, vĕlŭtī Bālbīnūm pōlўpŭs Hāgnaē.

Vēllem ĭn ămīcĭtĭā sīc ērrārēmŭs ĕt īstī

ērrōrī nōmēn vīrtūs pŏsŭīssĕt hŏnēstūm.

Āc pătĕr ūt gnātī, sīc nōs dēbēmŭs ămīcī

sīquōd sīt vĭtĭūm nōn fāstīdīrĕ. Străbōnēm

āppēllāt paētūm pătĕr, ēt pūllūm, mălĕ pārvōs

sīcŭĭ fīlĭŭs ēst, ŭt ăbōrtīvūs fŭĭt ōlīm

Sīsўphŭs; hūnc vārūm dīstōrtīs crūrĭbŭs, īllūm

bālbūtīt scaūrūm prāvīs fūltūm mălĕ tālīs.

Pārcĭŭs hīc vīvīt: frūgī dīcātŭr: ĭnēptūs

ēt iāctāntĭŏr hīc paūlo ēst: cōncīnnŭs ămīcīs

pōstŭlăt ūt vĭdĕātŭr; ăt ēst trŭcŭlēntĭŏr ātquĕ

plūs aēquō lībēr: sīmplēx fōrtīsque hăbĕātūr;

cāldĭŏr ēst: ācrīs īntēr nŭmĕrētŭr. Ŏpīnōr,

haēc rēs ēt iūngīt, iūnctōs ēt sērvăt ămīcōs.

Āt nōs vīrtūtēs īpsās īnvērtĭmŭs ātquĕ

sīncērūm fŭrĭmūs vās īncrūstārĕ. Prŏbūs quīs

nōbīscūm vīvīt, mūltūm dēmīssŭs hŏmo: īllī

tārdō cōgnōmēn, pīnguī dămŭs. Hīc fŭgĭt ōmnīs

īnsĭdĭās nūllīquĕ mălō lătŭs ōbdĭt ăpērtūm,

cūm gĕnŭs hōc īntēr vītaē vērsētŭr, ŭbi ācrīs

īnvĭdĭa ātquĕ vĭgēnt ŭbĭ crīmĭnă: prō bĕnĕ sānō

āc nōn īncaūtō fīctum āstūtūmquĕ vŏcāmūs.

Sīmplĭcĭōr quĭs ĕt ēst, quālēm mē saēpĕ lĭbēntēr

ōbtŭlĕrīm tĭbĭ, Maēcēnās, ūt fōrtĕ lĕgēntēm

aūt tăcĭtum īmpēllāt quōvīs sērmōnĕ: "Mŏlēstūs,

cōmmūnī sēnsū plānē cărĕt" īnquĭmŭs. Ēheū,

quām tĕmĕre īn nōsmēt lēgēm sāncīmŭs ĭnīquām.

Nām vĭtĭīs nēmō sĭnĕ nāscĭtŭr; ōptĭmŭs īlle ēst

quī mĭnĭmīs ūrgētŭr. Ămīcūs dūlcĭs, ŭt aēquum ēst,

cūm mĕă cōmpēnsēt vĭtĭīs bŏnă, plūrĭbŭs hīscĕ,

sī mŏdŏ plūră mĭhī bŏnă sūnt, īnclīnĕt, ămārī

sī vŏlĕt: hāc lēge īn trŭtĭnā pōnētŭr ĕādēm.

Quī, nē tūbĕrĭbūs prŏprĭīs ōffēndăt ămīcūm,

pōstŭlăt, īgnōscēt vērrūcīs īllĭŭs: aēquum ēst

pēccātīs vĕnĭām pōscēntēm rēddĕrĕ rūrsūs.

Dēnĭquĕ, quātĕnŭs ēxcīdī pĕnĭtūs vĭtĭum īraē,

cētĕra ĭtēm nĕquĕūnt stūltīs haērēntĭă, cūr nōn

pōndĕrĭbūs mŏdŭlīsquĕ sŭīs rătĭo ūtĭtŭr āc rēs

ūt quaēque ēst, ĭtă sūpplĭcĭīs dēlīctă cŏērcēt?

Sīquīs eūm sērvūm, pătĭnām quī tōllĕrĕ iūssūs

sēmēsōs pīscīs tĕpĭdūmquĕ lĭgūrrĭĕrīt iūs,

īn crŭcĕ sūffīgāt, Lābeōne īnsānĭŏr īntēr

sānōs dīcātūr. Quānto hōc fŭrĭōsĭŭs ātquĕ

māiūs pēccātum ēst: paūlūm dēlīquĭt ămīcūs,

quōd nĭsĭ cōncēdās, hăbĕāre īnsuāvĭs, ăcērbūs:

ōdīsti ēt fŭgĭs ūt Rūsōnēm dēbĭtŏr aērīs,

quī nĭsĭ, cūm trīstēs mĭsĕrō vēnērĕ kălēndaē,

mērcēdem aūt nūmmōs ūnde ūnde ēxtrīcăt, ămārās

pōrrēctō iŭgŭlo hīstŏrĭās cāptīvŭs ŭt aūdīt.

Cōmmīnxīt lēctūm pōtūs mēnsāvĕ cătīllūm

Ēvāndrī mănĭbūs trītūm dĕĭēcĭt: ŏb hānc rēm,

aūt pŏsĭtum āntĕ mĕā quĭă pūllum īn pārtĕ cătīnī

sūstŭlĭt ēsŭrĭēns, mĭnŭs hōc iūcūndŭs ămīcūs

sīt mĭhĭ? Quīd făcĭām, sī fūrtūm fēcĕrĭt aūt sī

prōdĭdĕrīt cōmmīssă fĭdē spōnsūmvĕ nĕgārīt?

Quīs părĭa ēssĕ fĕrē plăcŭīt pēccātă, lăbōrānt,

cūm vēntum ād vērum ēst: sēnsūs mōrēsquĕ rĕpūgnānt

ātque īpsa ūtĭlĭtās, iūstī prŏpĕ mātĕr ĕt aēquī.

Cūm prōrēpsērūnt prīmīs ănĭmālĭă tērrīs,

mūtum ēt tūrpĕ pĕcūs, glāndem ātquĕ cŭbīlĭă prōptēr

ūnguĭbŭs ēt pūgnīs, deīn fūstĭbŭs ātque ĭtă pōrrō

pūgnābānt ārmīs, quaē pōst făbrĭcāvĕrăt ūsūs,

dōnēc vērbă, quĭbūs vōcēs sēnsūsquĕ nŏtārēnt,

nōmĭnăque īnvēnērĕ; dĕhīnc ābsīstĕrĕ bēllō,

ōppĭdă coēpērūnt mūnīre ēt pōnĕrĕ lēgēs,

nē quīs fūr ēssēt neū lātrō neū quĭs ădūltēr.

Nām fŭĭt ānte Hĕlĕnām cūnnūs taētērrĭmă bēllī

caūsă, sĕd īgnōtīs pĕrĭērūnt mōrtĭbŭs īllī,

quōs vĕnĕrem īncērtām răpĭēntīs mōrĕ fĕrārūm

vīrĭbŭs ēdĭtĭōr caēdēbăt ŭt īn grĕgĕ taūrūs.

Iūra īnvēntă mĕtu īniūstī fătĕārĕ nĕcēsse ēst,

tēmpŏră sī fāstōsquĕ vĕlīs ēvōlvĕrĕ mūndī.

Nēc nātūră pŏtēst iūstō sēcērnĕre ĭnīquūm,

dīvĭdĭt ūt bŏnă dīvērsīs, fŭgĭēndă pĕtēndīs,

nēc vīncēt rătĭo hōc, tāntūndem ūt pēccĕt ĭdēmquĕ,

quī tĕnĕrōs caūlēs ălĭēnī frēgĕrĭt hōrtī

ēt quī nōctūrnūs săcră dīvūm lēgĕrĭt. Ādsīt

rēgŭlă, pēccātīs quaē poēnās īnrŏgĕt aēquās,

nē scŭtĭcā dīgnum hōrrĭbĭlī sēctērĕ flăgēllō.

Nam ūt fĕrŭlā caēdās mĕrĭtūm māiōră sŭbīrĕ

vērbĕră, nōn vĕrĕōr, cūm dīcās ēssĕ părīs rēs

fūrtă lătrōcĭnĭīs ēt māgnīs pārvă mĭnērīs

fālcĕ rĕcīsūrūm sĭmĭlī tē, sī tĭbĭ rēgnūm

pērmīttānt hŏmĭnēs. Sī dīvēs, quī săpĭēns ēst,

ēt sūtōr bŏnŭs ēt sōlūs fōrmōsŭs ĕt ēst rēx,

cūr ōptās quŏd hăbēs? "Nōn nōstī, quīd pătĕr" īnquīt

"Chrŷsīppūs dīcāt: săpĭēns crĕpĭdās sĭbĭ nūmquām

nēc sŏlĕās fēcīt; sūtōr tămĕn ēst săpĭēns." Quī?

"Ūt quāmvīs tăcĕt Hērmŏgĕnēs, cāntōr tămĕn ātquĕ

ōptŭmŭs ēst mŏdŭlātŏr; ŭt Ālfēnūs văfĕr ōmnī

ābiēcto īnstrūmēnto ārtīs claūsāque ūstrīnā

tōnsŏr ĕrāt: săpĭēns ŏpĕrīs sīc ōptĭmŭs ōmnīs

ēst ŏpĭfēx, sōlūs hīc rēx." Vēllūnt tĭbĭ bārbām

lāscīvī pŭĕrī, quōs tū nĭsĭ fūstĕ cŏērcēs,

ūrgērīs tūrbā cīrcūm tē stāntĕ mĭsērquĕ

rūmpĕrĭs ēt lātrās, māgnōrūm māxĭmĕ rēgūm.

Nē lōngūm făcĭām: dūm tū quādrāntĕ lăvātūm

rēx ībīs nĕquĕ tē quīsquām stīpātŏr ĭnēptūm

praētēr Crīspīnūm sēctābĭtŭr, ēt mĭhĭ dūlcēs

īgnōscēnt, sīquīd pēccārō stūltŭs, ămīcī

īnquĕ vĭcem īllōrūm pătĭār dēlīctă lĭbēntēr

prīvātūsquĕ măgīs vīvām tē rēgĕ bĕātūs.