1

Tēmpŏră cūm caūsīs Lătĭūm dīgēstă pĕr ānnūm

lāpsăquĕ sūb tērrās ‖ ōrtăquĕ sīgnă cănām.

ēxcĭpĕ pācātō, Caēsār Gērmānĭcĕ, vūltū

hōc ŏpŭs ēt tĭmĭdaē ‖ dērĭgĕ nāvĭs ĭtēr,

ōffĭcĭōquĕ, lĕvēm nōn āvērsātŭs hŏnōrēm,5

ēn tĭbĭ dēvōtō ‖ nūmĭnĕ dēxtĕr ădēs.

sācră rĕcōgnōscēs ānnālĭbŭs ērŭtă prīscīs

ēt quō sīt mĕrĭtō ‖ quaēquĕ nŏtātă dĭēs.

īnvĕnĭēs īllīc ēt fēstă dŏmēstĭcă vōbīs;

saēpĕ tĭbī pătĕr ēst, ‖ saēpĕ lĕgēndŭs ăvūs,10

quaēquĕ fĕrūnt īllī, pīctōs sīgnāntĭă fāstōs

tū quŏquĕ cūm Drūsō ‖ praēmĭă frātrĕ fĕrēs.

Caēsărĭs ārmă cănānt ălĭī: nōs Caēsărĭs ārās

ēt quōscūmquĕ săcrīs ‖ āddĭdĭt īllĕ dĭēs.

ādnŭĕ cōnāntī pēr laūdēs īrĕ tŭōrūm15

dēquĕ mĕō păvĭdōs ‖ ēxcŭtĕ cōrdĕ mĕtūs.

dā mĭhĭ tē plăcĭdūm, dĕdĕrīs īn cārmĭnă vīrēs:

īngĕnĭūm vūltū ‖ stātquĕ cădītquĕ tŭō.

pāgĭnă iūdĭcĭūm dōctī sŭbĭtūră mŏvētūr

prīncĭpĭs, ūt Clărĭō ‖ mīssă lĕgēndă dĕō.20

quaē sĭt ĕnīm cūltī fācūndĭă sēnsĭmŭs ōrīs,

cīvĭcă prō trĕpĭdīs ‖ cūm tŭlĭt ārmă rĕīs.

scīmŭs ĕt, ād nōstrās cūm sē tŭlĭt īmpĕtŭs ārtēs,

īngĕnĭī cūrrānt ‖ flūmĭnă quāntă tŭī.

sī lĭcĕt ēt fās ēst, vātēs rĕgĕ vātĭs hăbēnās,25

aūspĭcĕ tē fēlīx ‖ tōtŭs ŭt ānnŭs ĕāt.

Tēmpŏră dīgĕrĕrēt cūm cōndĭtŏr Ūrbĭs, ĭn ānnō

cōnstĭtŭīt mēnsēs ‖ quīnquĕ bĭs ēssĕ sŭō.

scīlĭcĕt ārmă măgīs quām sīdĕră, Rōmŭlĕ, nōrās,

cūrăquĕ fīnĭtĭmōs ‖ vīncĕrĕ māiŏr ĕrāt.30

ēst tămĕn ēt rătĭō, Caēsār, quaē mōvĕrĭt īllūm,

ērrōrēmquĕ sŭūm ‖ quō tŭĕātŭr hăbēt.

quōd sătĭs ēst, ŭtĕrō mātrīs dūm prōdĕăt īnfāns,

hōc ānnō stătŭīt ‖ tēmpŏrĭs ēssĕ sătīs;

pēr tŏtĭdēm mēnsēs ā fūnĕrĕ cōniŭgĭs ūxōr35

sūstĭnĕt īn vĭdŭā ‖ trīstĭă sīgnă dŏmō.

haēc ĭgĭtūr vīdīt trăbĕātī cūră Quĭrīnī,

cūm rŭdĭbūs pŏpŭlīs ‖ ānnŭă iūră dărēt.

Mārtĭs ĕrāt prīmūs mēnsīs, Vĕnĕrīsquĕ sĕcūndūs;

haēc gĕnĕrīs prīncēps, ‖ īpsĭŭs īllĕ pătēr:40

tērtĭŭs ā sĕnĭbūs, iŭvĕnūm dē nōmĭnĕ quārtūs,

quaē sĕquĭtūr, nŭmĕrō ‖ tūrbă nŏtātă fŭīt.

āt Nŭmă nēc Iānūm nĕc ăvītās praētĕrĭt ūmbrās,

mēnsĭbŭs āntīquīs ‖ praēpŏsŭītquĕ dŭōs.

Nē tămĕn īgnōrēs vărĭōrūm iūră dĭērūm,45

nōn hăbĕt ōffĭcĭī ‖ Lūcĭfĕr ōmnĭs ĭdēm.

īllĕ nĕfāstŭs ĕrīt, pēr quēm trĭă vērbă sĭlēntūr:

fāstŭs ĕrīt, pēr quēm ‖ lēgĕ lĭcēbĭt ăgī.

nēc tōtō pērstārĕ dĭē sŭă iūră pŭtārīs:

quī iām fāstŭs ĕrīt, ‖ mānĕ nĕfāstŭs ĕrāt;50

nām sĭmŭl ēxtă dĕō dătă sūnt, lĭcĕt ōmnĭă fārī,

vērbăque hŏnōrātūs ‖ lībĕră praētŏr hăbēt.

ēst quŏquĕ, quō pŏpŭlūm iūs ēst īnclūdĕrĕ saēptīs;

ēst quŏquĕ, quī nōnō ‖ sēmpĕr ăb ōrbĕ rĕdīt.

vīndĭcăt Aūsŏnĭās Iūnōnīs cūră Kălēndās;55

Īdĭbŭs ālbă Iŏvī ‖ grāndĭŏr āgnă cădīt;

Nōnārūm tūtēlă dĕō cărĕt. ōmnĭbŭs īstīs

(nē fāllārĕ căvē) ‖ prōxĭmŭs ātĕr ĕrīt.

ōmĕn ăb ēvēntu ēst: īllīs nām Rōmă dĭēbūs

dāmnă sŭb āvērsō ‖ trīstĭă Mārtĕ tŭlīt.60

haēc mĭhĭ dīctă sĕmēl, tōtīs haērēntĭă fāstīs,

nē sĕrĭēm rērūm ‖ scīndĕrĕ cōgăr, ĕrūnt.

Ēccĕ tĭbī faūstūm, Gērmānĭcĕ, nūntĭăt ānnūm

īnquĕ mĕō prīmūm ‖ cārmĭnĕ Iānŭs ădēst.

Iānĕ bĭcēps, ānnī tăcĭtē lābēntĭs ŏrīgŏ,65

sōlūs dē sŭpĕrīs ‖ quī tŭă tērgă vĭdēs,

dēxtĕr ădēs dŭcĭbūs, quōrūm sēcūră lăbōrĕ

ōtĭă tērră fĕrāx, ‖ ōtĭă pōntŭs hăbēt:

dēxtĕr ădēs pătrĭbūsquĕ tŭīs pŏpŭlōquĕ Quĭrīnī.

ēt rĕsĕrā nūtū ‖ cāndĭdă tēmplă tŭō.70

prōspĕră lūx ŏrĭtūr: līnguīs ănĭmīsquĕ făvētĕ;

nūnc dīcēndă bŏnā ‖ sūnt bŏnă vērbă dĭē.

lītĕ văcēnt aūrēs, īnsānăquĕ prōtĭnŭs ābsīnt

iūrgĭă: dīffĕr ŏpūs, ‖ līvĭdă tūrbă, tŭūm.

cērnĭs ŏdōrātīs ūt lūcĕăt īgnĭbŭs aēthēr,75

ēt sŏnĕt āccēnsīs ‖ spīcă Cĭlīssă fŏcīs?

flāmmă nĭtōrĕ sŭō tēmplōrūm vērbĕrăt aūrūm,

ēt trĕmŭlūm sūmmā ‖ spārgĭt ĭn aēdĕ iŭbār.

vēstĭbŭs īntāctīs Tārpēĭăs ītŭr ĭn ārcēs,

ēt pŏpŭlūs fēstō ‖ cōncŏlŏr īpsĕ sŭo ēst,80

iāmquĕ nŏvī praēeūnt fāscēs, nŏvă pūrpŭră fūlgēt,

ēt nŏvă cōnspĭcŭūm ‖ pōndĕră sēntĭt ĕbūr.

cōllă rŭdēs ŏpĕrūm praēbēnt fĕrĭēndă iŭvēncī,

quōs ălŭīt cāmpīs ‖ hērbă Fălīscă sŭīs.

Iūppĭtĕr ārcĕ sŭā tōtūm cūm spēctĕt ĭn ōrbēm,85

nīl nĭsĭ Rōmānūm ‖ quōd tŭĕātŭr hăbēt.

sālvē, laētă dĭēs, mĕlĭōrquĕ rĕvērtĕrĕ sēmpēr,

ā pŏpŭlō rērūm ‖ dīgnă pŏtēntĕ cŏlī.

Quēm tămĕn ēssĕ dĕūm tē dīcām, Iānĕ bĭfōrmī

nām tĭbĭ pār nūllūm ‖ Graēcĭă nūmĕn hăbēt.90

ēdĕ sĭmūl caūsām, cūr dē caēlēstĭbŭs ūnūs

sītquĕ quŏd ā tērgō ‖ sītquĕ quŏd āntĕ vĭdēs.

haēc ĕgŏ cūm sūmptīs ăgĭtārēm mēntĕ tăbēllīs,

lūcĭdĭōr vīsa ēst ‖ quām fŭĭt āntĕ dŏmūs.

tūm săcĕr āncĭpĭtī mīrāndŭs ĭmāgĭnĕ Iānūs95

bīnă rĕpēns ŏcŭlīs ‖ ōbtŭlĭt ōră mĕīs.

ēxtĭmŭī sēnsīquĕ mĕtū rĭgŭīssĕ căpīllōs,

ēt gĕlĭdūm sŭbĭtō ‖ frīgŏrĕ pēctŭs ĕrāt.

īllĕ tĕnēns băcŭlūm dēxtrā clāvēmquĕ sĭnīstrā

ēdĭdĭt hōs nōbīs ‖ ōrĕ prĭōrĕ sŏnōs:100

"dīscĕ mĕtū pŏsĭtō, vātēs ŏpĕrōsĕ dĭērūm,

quōd pĕtĭs, ēt vōcēs ‖ pērcĭpĕ mēntĕ mĕās.

mē Chăŏs āntīquī (nām sūm rēs prīscă) vŏcābānt:

āspĭcĕ quām lōngī ‖ tēmpŏrĭs āctă cănām.

lūcĭdŭs hīc āēr ēt quaē trĭă cōrpŏră rēstānt,105

īgnĭs, ăquaē, tēllūs, ‖ ūnŭs ăcērvŭs ĕrāt.

ūt sĕmĕl haēc rērūm sēcēssīt lītĕ sŭārūm

īnquĕ nŏvās ăbĭīt ‖ māssă sŏlūtă dŏmōs,

flāmmă pĕtīt āltūm, prŏpĭōr lŏcŭs āĕră cēpīt,

sēdērūnt mĕdĭō ‖ tērră frĕtūmquĕ sŏlō.110

tūnc ĕgŏ, quī fŭĕrām glŏbŭs ēt sĭne ĭmāgĭnĕ mōlēs,

īn făcĭēm rĕdĭī ‖ dīgnăquĕ mēmbră dĕō.

nūnc quŏquĕ, cōnfūsaē quōndām nŏtă pārvă fĭgūraē,

āntĕ quŏd ēst īn mē ‖ pōstquĕ vĭdētŭr ĭdēm.

āccĭpĕ quaēsītaē quaē caūsă sĭt āltĕră fōrmaē,115

hānc sĭmŭl ūt nōrīs ‖ ōffĭcĭūmquĕ mĕūm.

quīcquĭd ŭbīquĕ vĭdēs, caēlūm, mărĕ, nūbĭlă, tērrās,

ōmnĭă sūnt nōstrā ‖ claūsă pătēntquĕ mănū.

mē pĕnĕs ēst ūnūm vāstī cūstōdĭă mūndī,

ēt iūs vērtēndī ‖ cārdĭnĭs ōmnĕ mĕum ēst.120

cūm lĭbŭīt Pācēm plăcĭdīs ēmīttĕrĕ tēctīs,

lībĕră pērpĕtŭās ‖ āmbŭlăt īllă vĭās:

sānguĭnĕ lētĭfĕrō tōtūs mīscēbĭtŭr ōrbīs,

nī tĕnĕānt rĭgĭdaē ‖ cōndĭtă Bēllă sĕraē.

praēsĭdĕō fŏrĭbūs caēlī cūm mītĭbŭs Hōrīs125

(īt, rĕdĭt ōffĭcĭō ‖ Iūppĭtĕr īpsĕ mĕō):

īndĕ vŏcōr Iānūs; cuī cūm Cĕrĭālĕ săcērdōs

īmpōnīt lībūm ‖ fārrăquĕ mīxtă sălĕ,

nōmĭnă rīdēbīs: mŏdŏ nāmquĕ Pătūlcĭŭs īdēm

ēt mŏdŏ sācrĭfĭcō ‖ Clūsĭŭs ōrĕ vŏcōr.130

scīlĭcĕt āltērnō vŏlŭīt rŭdĭs īllă vĕtūstās

nōmĭnĕ dīvērsās ‖ sīgnĭfĭcārĕ vĭcēs.

vīs mĕă nārrāta ēst; caūsām nūnc dīscĕ fĭgūraē:

iām tămĕn hānc ălĭquā ‖ tū quŏquĕ pārtĕ vĭdēs.

ōmnĭs hăbēt gĕmĭnās, hīnc ātque hīnc, iānŭă frōntēs,135

ē quĭbŭs haēc pŏpŭlūm ‖ spēctăt, ăt īllă Lărēm,

ūtquĕ sĕdēns prīmī vēstēr prŏpĕ līmĭnă tēctī

iānĭtŏr ēgrēssūs ‖ īntrŏĭtūsquĕ vĭdēt,

sīc ĕgŏ pērspĭcĭō caēlēstīs iānĭtŏr aūlaē

Ēōās pārtēs ‖ Hēspĕrĭāsquĕ sĭmūl.140

ōră vĭdēs Hĕcătēs īn trēs vērtēntĭă pārtēs,

sērvĕt ŭt īn tērnās ‖ cōmpĭtă sēctă vĭās:

ēt mĭhĭ, nē flēxū cērvīcīs tēmpŏră pērdām,

cērnĕrĕ nōn mōtō ‖ cōrpŏrĕ bīnă lĭcēt."

dīxĕrăt: ēt vūltū, sī plūră rĕquīrĕrĕ vēllēm,145

dīffĭcĭlēm mĭhĭ sē ‖ nōn fŏrĕ pāctŭs ĕrāt.

sūmpsi ănĭmūm, grātēsquĕ dĕō nōn tērrĭtŭs ēgī,

vērbăquĕ sūm spēctāns ‖ plūră lŏcūtŭs hŭmūm:

"dīc, ăgĕ, frīgŏrĭbūs quārē nŏvŭs īncĭpĭt ānnūs,

quī mĕlĭūs pēr vēr ‖ īncĭpĭēndŭs ĕrāt?150

ōmnĭă tūnc flōrēnt, tūnc ēst nŏvă tēmpŏrĭs aētās,

ēt nŏvă dē grăvĭdō ‖ pālmĭtĕ gēmmă tŭmēt,

ēt mŏdŏ fōrmātīs ŏpĕrītūr frōndĭbŭs ārbōr,

prōdĭt ĕt īn sūmmūm ‖ sēmĭnĭs hērbă sŏlūm,

ēt tĕpĭdūm vŏlŭcrēs cōncēntĭbŭs āĕră mūlcēnt,155

lūdĭt ĕt īn prātīs ‖ lūxŭrĭātquĕ pĕcūs

tūm blāndī sōlēs, īgnōtăquĕ prōdĭt hĭrūndŏ

ēt lŭtĕūm cēlsā ‖ sūb trăbĕ fīgĭt ŏpūs:

tūm pătĭtūr cūltūs ăgĕr ēt rĕnŏvātŭr ărātrō

haēc ānnī nŏvĭtās ‖ iūrĕ vŏcāndă fŭīt."160

quaēsĭĕrām mūltīs; nōn mūltīs īllĕ mŏrātūs

cōntŭlĭt īn vērsūs ‖ sīc sŭă vērbă dŭōs:

"brūmă nŏvī prīma ēst vĕtĕrīsquĕ nŏvīssĭmă sōlīs:

prīncĭpĭūm căpĭūnt ‖ Phoēbŭs ĕt ānnŭs ĭdēm."

pōst ĕă mīrābār cūr nōn sĭnĕ lītĭbŭs ēssēt165

prīmă dĭēs. "caūsām ‖ pērcĭpĕ" Iānŭs ăīt.

"tēmpŏră cōmmīsī nāscēntĭă rēbŭs ăgēndīs,

tōtŭs ăb aūspĭcĭō ‖ nē fŏrĕt ānnŭs ĭnērs.

quīsquĕ sŭās ārtēs ŏb ĭdēm dēlībăt ăgēndō,

nēc plūs quām sŏlĭtūm ‖ tēstĭfĭcātŭr ŏpūs."170

mōx ĕgŏ, "cūr, quāmvīs ălĭōrūm nūmĭnă plācēm

Iānĕ, tĭbī prīmūm ‖ tūră mĕrūmquĕ fĕrō?"

"ūt pōssīs ădĭtūm pēr mē, quī līmĭnă sērvō,

ād quōscūmquĕ vŏlēs" ‖ īnquĭt "hăbērĕ dĕōs."

"āt cūr laētă tŭīs dīcūntūr vērbă Kălēndīs175

ēt dămŭs āltērnās ‖ āccĭpĭmūsquĕ prĕcēs?"

tūm dĕŭs īncūmbēns băcŭlō, quōd dēxtră gĕrēbāt,

"ōmĭnă prīncĭpĭīs" ‖ īnquĭt "ĭnēssĕ sŏlēnt.

ād prīmām vōcēm tĭmĭdās ādvērtĭtĭs aūrēs,

ēt vīsām prīmūm ‖ cōnsŭlĭt aūgŭr ăvēm.180

tēmplă pătēnt aūrēsquĕ dĕūm, nēc līnguă cădūcās

cōncĭpĭt ūllă prĕcēs, ‖ dīctăquĕ pōndŭs hăbēnt."

dēsĭĕrāt Iānūs nēc lōngă sĭlēntĭă fēcī,

sēd tĕtĭgī vērbīs ‖ ūltĭmă vērbă mĕīs.

"quīd vūlt pālmă sĭbī rūgōsăquĕ cārĭcă" dīxī185

"ēt dătă sūb nĭvĕō ‖ cāndĭdă mēllă cădō?"

"ōmĕn" ăīt "caūsa ēst, ūt rēs săpŏr īllĕ sĕquātūr

ēt pĕrăgāt coēptūm ‖ dūlcĭs ŭt ānnŭs ĭtēr."

"dūlcĭă cūr dēntūr vĭdĕō: stĭpĭs ādĭcĕ caūsām,

pārs mĭhĭ dē fēstō ‖ nē lăbĕt ūllă tŭō."190

rīsĭt, ĕt "ō quām tē fāllūnt tŭă saēcŭlă" dīxīt,

"quī stĭpĕ mēl sūmptā ‖ dūlcĭŭs ēssĕ pŭtās!

vīx ĕgŏ Sātūrnō quēmquām rēgnāntĕ vĭdēbām

cūiūs nōn ănĭmō ‖ dūlcĭă lūcră fŏrēnt.

tēmpŏrĕ crēvĭt ămōr, quī nūnc ēst sūmmŭs, hăbēndī195

vīx ūltrā quō iām ‖ prōgrĕdĭātŭr hăbēt

plūrĭs ŏpēs nūnc sūnt quām prīscī tēmpŏrĭs ānnīs,

dūm pŏpŭlūs paūpēr, ‖ dūm nŏvă Rōmă fŭīt,

dūm căsă Mārtĭgĕnām căpĭēbāt pārvă Quĭrīnūm,

ēt dăbăt ēxĭgŭūm ‖ flūmĭnĭs ūlvă tŏrūm.200

Iūppĭtĕr āngūstā vīx tōtūs stābăt ĭn aēdĕ,

īnquĕ Iŏvīs dēxtrā ‖ fīctĭlĕ fūlmĕn ĕrāt

frōndĭbŭs ōrnābānt quaē nūnc Căpĭtōlĭă gēmmīs,

pāscēbātquĕ sŭās ‖ īpsĕ sĕnātŏr ŏvēs:

nēc pŭdŏr īn stĭpŭlā plăcĭdām cēpīssĕ quĭētēm205

ēt fēnūm căpĭtī ‖ sūbpŏsŭīssĕ fŭīt.

iūră dăbāt pŏpŭlīs pŏsĭtō mŏdŏ praētŏr ărātrō,

ēt lĕvĭs ārgēntī ‖ lāmmĭnă crīmĕn ĕrāt

āt pōstquām fōrtūnă lŏcī căpŭt ēxtŭlĭt hūiūs

ēt tĕtĭgīt sūmmō ‖ vērtĭcĕ Rōmă dĕōs,210

crēvērūnt ĕt ŏpēs ĕt ŏpūm fŭrĭōsă cŭpīdŏ,

ēt, cūm pōssĭdĕānt ‖ plūrĭmă, plūră pĕtūnt.

quaērĕre ŭt ābsūmānt, ābsūmptă rĕquīrĕrĕ cērtānt,

ātque īpsaē vĭtĭīs ‖ sūnt ălĭmēntă vĭcēs:

sīc quĭbŭs īntŭmŭīt sūffūsā vēntĕr ăb ūndā,215

quō plūs sūnt pōtaē, ‖ plūs sĭtĭūntŭr ăquaē.

īn prĕtĭō prĕtĭūm nūnc ēst: dāt cēnsŭs hŏnōrēs,

cēnsŭs ămīcĭtĭās; ‖ paūpĕr ŭbīquĕ iăcēt.

tū tămĕn aūspĭcĭūm sī sīt stĭpĭs ūtĭlĕ quaērīs,

cūrquĕ iŭvēnt nōstrās ‖ aēră vĕtūstă mănūs,220

aēră dăbānt ōlīm: mĕlĭūs nūnc ōmĕn ĭn aūro ēst,

vīctăquĕ cōncēssīt ‖ prīscă mŏnētă nŏvaē.

nōs quŏquĕ tēmplă iŭvānt, quāmvīs āntīquă prŏbēmūs,

aūrĕă: māiēstās ‖ cōnvĕnĭt īpsă dĕō

laūdāmūs vĕtĕrēs, sēd nōstrīs ūtĭmŭr ānnīs:225

mōs tămĕn ēst aēquē ‖ dīgnŭs ŭtērquĕ cŏlī."

fīnĭĕrāt mŏnĭtūs. plăcĭdīs ĭtă rūrsŭs, ŭt āntĕ,

clāvĭgĕrūm vērbīs ‖ ādlŏquŏr īpsĕ dĕūm:

"mūltă quĭdēm dĭdĭcī: sēd cūr nāvālĭs ĭn aērĕ

āltĕră sīgnāta ēst, ‖ āltĕră fōrmă bĭcēps?"230

"nōscĕrĕ mē dŭplĭcī pōssēs ŭt ĭmāgĭnĕ" dīxīt,

"nī vĕtŭs īpsă dĭēs ‖ ēxtĕnŭāssĕt ŏpūs.

caūsă rătīs sŭpĕrēst: Tūscūm rătĕ vēnĭt ăd āmnēm

āntĕ pĕrērrātō ‖ fālcĭfĕr ōrbĕ dĕūs.

hāc ĕgŏ Sātūrnūm mĕmĭnī tēllūrĕ rĕcēptūm235

(caēlĭtĭbūs rēgnīs ‖ ā Iŏvĕ pūlsŭs ĕrāt).

īndĕ dĭū gēntī mānsīt Sātūrnĭă nōmēn;

dīctă quŏque ēst Lătĭūm ‖ tērră lătēntĕ dĕō.

āt bŏnă pōstĕrĭtās pūppēm fōrmāvĭt ĭn aērĕ,

hōspĭtĭs ādvēntūm ‖ tēstĭfĭcātă dĕī.240

īpsĕ sŏlūm cŏlŭī, cūiūs plăcĭdīssĭmă laēvūm

rādĭt hărēnōsī ‖ Thŷbrĭdĭs ūndă lătūs.

hīc, ŭbĭ nūnc Rōma ēst, īncaēdŭă sīlvă vĭrēbāt,

tāntăquĕ rēs paūcīs ‖ pāscŭă būbŭs ĕrāt.

ārx mĕă cōllĭs ĕrāt, quēm vūlgō nōmĭnĕ nōstrō245

nūncŭpăt haēc aētās ‖ Iānĭcŭlūmquĕ vŏcāt.

tūnc ĕgŏ rēgnābām, pătĭēns cūm tērră dĕōrūm

ēssĕt, ĕt hūmānīs ‖ nūmĭnă mīxtă lŏcīs.

nōndūm Iūstĭtĭām făcĭnūs mōrtālĕ fŭgārāt

(ūltĭmă dē sŭpĕrīs ‖ īllă rĕlīquĭt hŭmūm),250

prōquĕ mĕtū pŏpŭlūm sĭnĕ vī pŭdŏr īpsĕ rĕgēbāt;

nūllŭs ĕrāt iūstīs ‖ rēddĕrĕ iūră lăbōr.

nīl mĭhĭ cūm bēllō: pācēm pōstēsquĕ tŭēbār,

ēt", clāvem ōstēndēns, ‖ "haēc" ăĭt "ārmă gĕrō."

prēssĕrăt ōră dĕūs. tūnc sīc ĕgŏ nōstră rĕsōlvī,255

vōcĕ mĕā vōcēs ‖ ēlĭcĭēntĕ dĕī:

"cūm tōt sīnt iānī, cūr stās sācrātŭs ĭn ūnō,

hīc ŭbĭ iūnctă fŏrīs ‖ tēmplă dŭōbŭs hăbēs?"

īllĕ, mănū mūlcēns prōpēxam ād pēctŏră bārbām,

prōtĭnŭs Oēbălĭī ‖ rēttŭlĭt ārmă Tătī,260

ūtquĕ lĕvīs cūstōs, ārmīllīs cāptă, Săbīnōs

ād sūmmaē tăcĭtōs ‖ dūxĕrĭt ārcĭs ĭtēr

"īndĕ, vĕlūt nūnc ēst, pēr quēm dēscēndĭtĭs", īnquīt

"ārdŭŭs īn vāllēs ‖ pēr fŏră clīvŭs ĕrāt

ēt iām cōntĭgĕrāt pōrtām, Sātūrnĭă cūiūs265

dēmpsĕrăt ōppŏsĭtās ‖ īnvĭdĭōsă sĕrās;

cūm tāntō vĕrĭtūs cōmmīttĕrĕ nūmĭnĕ pūgnām,

īpsĕ mĕaē mōvī ‖ cāllĭdŭs ārtĭs ŏpūs,

ōrăquĕ, quā pōllēns ŏpĕ sūm, fōntānă rĕclūsī,

sūmquĕ rĕpēntīnās ‖ ēiăcŭlātŭs ăquās.270

āntĕ tămēn mădĭdīs sūbiēcī sūlpŭră vēnīs,

claūdĕrĕt ūt Tătĭō ‖ fērvĭdŭs ūmŏr ĭtēr.

cūiŭs ŭt ūtĭlĭtās pūlsīs pērcēptă Săbīnīs,

quaē fŭĕrāt, tūtō ‖ rēddĭtă fōrmă lŏco ēst;

āră mĭhī pŏsĭta ēst pārvō cōniūnctă săcēllō:275

haēc ădŏlēt flāmmīs ‖ cūm strŭĕ fārră sŭīs."

"āt cūr pācĕ lătēs, mōtīsquĕ rĕclūdĕrĭs ārmīs?"

nēc mŏră, quaēsītī ‖ rēddĭtă caūsă mĭhi ēst:

"ūt pŏpŭlō rĕdĭtūs pătĕānt ād bēllă prŏfēctō,

tōtă pătēt dēmptā ‖ iānŭă nōstră sĕrā.280

pācĕ fŏrēs ōbdō, nē quā dīscēdĕrĕ pōssīt;

Caēsărĕōquĕ dĭū ‖ nūmĭnĕ claūsŭs ĕrō."

dīxĭt, ĕt āttōllēns ŏcŭlōs dīvērsă vĭdēntēs

āspēxīt tōtō ‖ quīcquĭd ĭn ōrbĕ fŭīt:

pāx ĕrăt, ēt vēstrī, Gērmānĭcĕ, caūsă trĭūmphī,285

trādĭdĕrāt fămŭlās ‖ iām tĭbĭ Rhēnŭs ăquās.

Iānĕ, făc aētērnōs pācēm pācīsquĕ mĭnīstrōs,

nēvĕ sŭūm praēstā ‖ dēsĕrăt aūctŏr ŏpūs.

Quōd tămĕn ēx īpsīs lĭcŭīt mĭhĭ dīscĕrĕ fāstīs,

sācrāvērĕ pătrēs ‖ hāc dŭŏ tēmplă dĭē.290

āccēpīt Phoēbō nŷmphāquĕ Cŏrōnĭdĕ nātūm

īnsŭlă, dīvĭdŭā ‖ quām prĕmĭt āmnĭs ăquā.

Iūppĭtĕr īn pārte ēst: cēpīt lŏcŭs ūnŭs ŭtrūmquĕ

iūnctăquĕ sūnt māgnō ‖ tēmplă nĕpōtĭs ăvō.

Quīd vĕtăt ēt stēllās, ūt quaēque ŏrĭtūrquĕ cădītquĕ,295

dīcĕrĕ? prōmīssī ‖ pārs sĭt ĕt īstă mĕī.

fēlīcēs ănĭmaē, quĭbŭs haēc cōgnōscĕrĕ prīmīs

īnquĕ dŏmōs sŭpĕrās ‖ scāndĕrĕ cūră fŭīt!

crēdĭbĭle ēst īllōs părĭtēr vĭtĭīsquĕ lŏcīsquĕ

āltĭŭs hūmānīs ‖ ēxsĕrŭīssĕ căpūt300

nōn Vĕnŭs ēt vīnūm sūblīmĭă pēctŏră frēgīt

ōffĭcĭūmquĕ fŏrī ‖ mīlĭtĭaēvĕ lăbōr;

nēc lĕvĭs āmbĭtĭō pērfūsăquĕ glōrĭă fūcō

māgnārūmquĕ fămēs ‖ sōllĭcĭtāvĭt ŏpūm

ādmōvēre ŏcŭlīs dīstāntĭă sīdĕră mēntīs305

aēthĕrăque īngĕnĭō ‖ sūbpŏsŭērĕ sŭō.

sīc pĕtĭtūr caēlūm, nōn ūt fĕrăt Ōssăn Ŏlŷmpūs

sūmmăquĕ Pēlĭăcūs ‖ sīdĕră tāngăt ăpēx.

nōs quŏquĕ sūb dŭcĭbūs caēlūm mētābĭmŭr īllīs,

pōnēmūsquĕ sŭōs ‖ ād văgă sīgnă dĭēs.310

Ērgo ŭbĭ nōx ădĕrīt vēntūrīs tērtĭă sōnīs,

spārsăquĕ caēlēstī ‖ rōrĕ mădēbĭt hŭmūs,

ōctĭpĕdīs frūstrā quaērēntūr brācchĭă Cāncrī:

praēcēps ōccĭdŭās ‖ īllĕ sŭbībĭt ăquās.

Īnstĭtĕrīnt Nōnaē, mīssī tĭbĭ nūbĭbŭs ātrīs315

sīgnă dăbūnt īmbrēs ‖ ēxŏrĭēntĕ Lўrā.

Quāttŭŏr āddĕ dĭēs dūctōs ēx ōrdĭnĕ Nōnīs,

Iānŭs Ăgōnālī ‖ lūcĕ pĭāndŭs ĕrīt.

nōmĭnĭs ēssĕ pŏtēst sūccīnctūs caūsă mĭnīstēr,

hōstĭă caēlĭtĭbūs ‖ quō fĕrĭēntĕ cădīt,320

quī călĭdō strīctōs tīnctūrūs sānguĭnĕ cūltrōs

sēmpĕr ăgātnĕ rŏgāt ‖ nēc nĭsĭ iūssŭs ăgīt.

pārs, quĭă nōn vĕnĭānt pĕcŭdēs, sĕd ăgāntŭr, ăb āctū

nōmĕn Ăgōnālēm ‖ crēdĭt hăbērĕ dĭēm.

pārs pŭtăt hōc fēstūm prīscīs Āgnālĭă dīctūm,325

ūnă sĭt ūt prŏprĭō ‖ līttĕră dēmptă lŏcō.

ān, quĭă praēvīsōs ĭn ăquā tĭmĕt hōstĭă cūltrōs,

ā pĕcŏrīs lūx ēst ‖ īpsă nŏtātă mĕtū?

fās ĕtĭām fĭĕrī sŏlĭtīs aētātĕ prĭōrūm

nōmĭnă dē lūdīs ‖ Graēcă tŭlīssĕ dĭēm.330

ēt pĕcŭs āntīquūs dīcēbăt ăgōnĭă sērmŏ;

vērăquĕ iūdĭcĭo ēst ‖ ūltĭmă caūsă mĕō.

ūtque ĕă nōn cērta ēst, ĭtă rēx plācārĕ săcrōrūm

nūmĭnă lānĭgĕraē ‖ cōniŭgĕ dēbĕt ŏvīs.

vīctĭmă quaē dēxtrā cĕcĭdīt vīctrīcĕ vŏcātūr;335

hōstĭbŭs ā dŏmĭtīs ‖ hōstĭă nōmĕn hăbēt.

āntĕ, dĕōs hŏmĭnī quōd cōncĭlĭārĕ vălērēt,

fār ĕrăt ēt pūrī ‖ lūcĭdă mīcă sălīs.

nōndūm pērtŭlĕrāt lăcrĭmātās cōrtĭcĕ mūrrās

āctă pĕr aēquŏrĕās ‖ hōspĭtă nāvĭs ăquās,340

tūră nĕc Eūphrātēs nēc mīsĕrăt Īndĭă cōstūm,

nēc fŭĕrānt rūbrī ‖ cōgnĭtă fīlă crŏcī.

āră dăbāt fūmōs hērbīs cōntēntă Săbīnīs.

ēt nōn ēxĭgŭō ‖ laūrŭs ădūstă sŏnō;

sīquĭs ĕrāt fāctīs prātī dē flōrĕ cŏrōnīs345

quī pōssēt vĭŏlās ‖ āddĕrĕ, dīvĕs ĕrāt.

hīc, quī nūnc ăpĕrīt pērcūssī vīscĕră taūrī,

īn sācrīs nūllūm ‖ cūltĕr hăbēbăt ŏpūs.

prīmă Cĕrēs ăvĭdaē gāvīsa ēst sānguĭnĕ pōrcaē,

ūltă sŭās mĕrĭtā ‖ caēdĕ nŏcēntĭs ŏpēs:350

nām sătă vērĕ nŏvō tĕnĕrīs lāctēntĭă sūcīs

ērŭtă saētĭgĕraē ‖ cōmpĕrĭt ōrĕ sŭīs.

sūs dĕdĕrāt poēnās: ēxēmplō tērrĭtŭs hūiūs

pālmĭtĕ dēbŭĕrās ‖ ābstĭnŭīssĕ, căpēr.

quēm spēctāns ălĭquīs dēntēs īn vītĕ prĕmēntēm,355

tālĭă nōn tăcĭtō ‖ dīctă dŏlōrĕ dĕdīt:

"rōdĕ, căpēr, vītēm: tămĕn hīnc, cūm stābĭs ăd ārām,

īn tŭă quōd spārgī ‖ cōrnŭă pōssĭt ĕrīt."

vērbă fĭdēs sĕquĭtūr: nōxaē tĭbĭ dēdĭtŭs hōstīs

spārgĭtŭr ādfūsō ‖ cōrnŭă, Bācchĕ, mĕrō.360

cūlpă sŭī nŏcŭīt, nŏcŭīt quŏquĕ cūlpă căpēllaē:

quīd bōs, quīd plăcĭdaē ‖ cōmmĕrŭīstĭs ŏvēs?

flēbăt Ărīstaēūs, quŏd ăpēs cūm stīrpĕ nĕcātās

vīdĕrăt īncēptōs ‖ dēstĭtŭīssĕ făvōs:

caērŭlă quēm gĕnĕtrīx aēgrē sōlātă dŏlēntēm365

āddĭdĭt haēc dīctīs ‖ ūltĭmă vērbă sŭīs:

"sīstĕ, pŭēr, lăcrĭmās: Prōteūs tŭă dāmnă lĕvābīt

quōquĕ mŏdō rĕpărēs ‖ quaē pĕrĭērĕ dăbīt.

dēcĭpĭāt nē tē vērsīs tămĕn īllĕ fĭgūrīs,

īmpĕdĭānt gĕmĭnās ‖ vīncŭlă fīrmă mănūs."370

pērvĕnĭt ād vātēm iŭvĕnīs, rĕsŏlūtăquĕ sōmnō

āllĭgăt aēquŏrĕī ‖ brācchĭă cāptă sĕnīs.

īllĕ sŭā făcĭēm trānsfōrmĭs ădūltĕrăt ārtĕ;

mōx dŏmĭtūs vīnclīs ‖ īn sŭă mēmbră rĕdīt,

ōrăquĕ caērŭlĕā tōllēns rōrāntĭă bārbā375

"quā" dīxīt "rĕpărēs ‖ ārtĕ rĕquīrĭs ăpēs?

ōbrŭĕ māctātī cōrpūs tēllūrĕ iŭvēncī:

quōd pĕtĭs ā nōbīs, ‖ ōbrŭtŭs īllĕ dăbīt."

iūssă făcīt pāstōr; fērvēnt ēxāmĭnă pūtrī

dē bŏvĕ: mīlle ănĭmās ‖ ūnă nĕcātă dĕdīt.380

pōscĭt ŏvēm fātūm: vērbēnās īmprŏbă cārpsīt,

quās pĭă dīs rūrīs ‖ fērrĕ sŏlēbăt ănūs.

quīd tūtī sŭpĕrēst, ănĭmām cūm pōnăt ĭn ārīs

lānĭgĕrūmquĕ pĕcūs ‖ rūrĭcŏlaēquĕ bŏvēs?

plācăt ĕquō Pērsīs rădĭīs Hўpĕrīŏnă cīnctūm,385

nē dētūr cĕlĕrī ‖ vīctĭmă tārdă dĕō.

quōd sĕmĕl ēst gĕmĭnaē prō vīrgĭnĕ caēsă Dĭānaē,

nūnc quŏquĕ prō nūllā ‖ vīrgĭnĕ cērvă cădīt.

ēxtă cănūm vīdī Trĭvĭaē lībārĕ Săpaēōs

ēt quīcūmquĕ tŭās ‖ āccŏlĭt, Haēmĕ, nĭvēs.390

caēdĭtŭr ēt rĭgĭdō cūstōdī rūrĭs ăsēllūs;

caūsă pŭdēndă quĭdēm, ‖ sēd tămĕn āptă dĕō.

fēstă cŏrŷmbĭfĕrī cĕlĕbrābās, Graēcĭă, Bācchī,

tērtĭă quaē sŏlĭtō ‖ tēmpŏrĕ brūmă rĕfērt.

dī quŏquĕ cūltōrēs ĭn ĭdēm vēnērĕ Lўaēī395

ēt quīcūmquĕ iŏcīs ‖ nōn ălĭēnŭs ĕrāt,

Pānĕs ĕt īn Vĕnĕrēm Sătўrōrūm prōnă iŭvēntūs

quaēquĕ cŏlūnt āmnēs ‖ sōlăquĕ rūră dĕaē.

vēnĕrăt ēt sĕnĭōr pāndō Sīlēnŭs ăsēllō,

quīquĕ rŭbēr păvĭdās ‖ īnguĭnĕ tērrĕt ăvēs.400

dūlcĭă quī dīgnūm nĕmŭs īn cōnvīvĭă nāctī

grāmĭnĕ vēstītīs ‖ āccŭbŭērĕ tŏrīs:

vīnă dăbāt Lībēr, tŭlĕrāt sĭbĭ quīsquĕ cŏrōnām,

mīscēndās pārcē ‖ rīvŭs ăgēbăt ăquās.

Nāĭdĕs ēffūsīs ălĭaē sĭnĕ pēctĭnĭs ūsū,405

pārs ădĕrānt pŏsĭtīs ‖ ārtĕ mănūquĕ cŏmīs;

īllă sŭpēr sūrās tŭnĭcām cōllēctă mĭnīstrāt,

āltĕră dīssūtō ‖ pēctŭs ăpērtă sĭnū;

ēxsĕrĭt haēc ŭmĕrūm, vēstēs trăhĭt īllă pĕr hērbās

īmpĕdĭūnt tĕnĕrōs ‖ vīncŭlă nūllă pĕdēs.410

hīnc ălĭaē Sătўrīs īncēndĭă mītĭă praēbēnt,

pārs tĭbĭ, quī pīnū ‖ tēmpŏră nēxă gĕrīs:

tē quŏque, ĭnēxstīnctaē Sīlēnĕ lĭbīdĭnĭs, ūrūnt:

nēquĭtĭa ēst quaē tē ‖ nōn sĭnĭt ēssĕ sĕnēm.

āt rŭbĕr, hōrtōrūm dĕcŭs ēt tūtēlă, Prĭāpūs415

ōmnĭbŭs ēx īllīs ‖ Lōtĭdĕ cāptŭs ĕrāt:

hānc cŭpĭt, hānc ōptāt, sōlā sūspīrăt ĭn īllā,

sīgnăquĕ dāt nūtū ‖ sōllĭcĭtātquĕ nŏtīs.

fāstŭs ĭnēst pūlchrīs sĕquĭtūrquĕ sŭpērbĭă fōrmām:

īrrīsūm vūltū ‖ dēspĭcĭt īllă sŭō.420

nōx ĕrăt, ēt vīnō sōmnūm făcĭēntĕ iăcēbānt

cōrpŏră dīvērsīs ‖ vīctă sŏpōrĕ lŏcīs;

Lōtĭs ĭn hērbōsā sŭb ăcērnīs ūltĭmă rāmīs,

sīcŭt ĕrāt lūsū ‖ fēssă, quĭēvĭt hŭmō.

sūrgĭt ămāns ănĭmāmquĕ tĕnēns vēstīgĭă fūrtīm425

sūspēnsō dĭgĭtīs ‖ fērt tăcĭtūrnă grădū.

ūt tĕtĭgīt nĭvĕaē sēcrētă cŭbīlĭă nŷmphaē,

īpsă sŭī flātūs ‖ nē sŏnĕt aūră căvēt;

ēt iām fīnĭtĭmā cōrpūs lībrābăt ĭn hērbā:

īllă tămēn mūltī ‖ plēnă sŏpōrĭs ĕrāt.430

gaūdĕt ĕt ā pĕdĭbūs trāctō vēlāmĭnĕ vōtă

ād sŭă fēlīcī ‖ coēpĕrăt īrĕ vĭā.

ēccĕ rŭdēns raūcō Sīlēnī vēctŏr ăsēllūs

īntēmpēstīvōs ‖ ēdĭdĭt ōrĕ sŏnōs.

tērrĭtă cōnsūrgīt nŷmphē, mănĭbūsquĕ Prĭāpūm435

rēĭcĭt, ēt fŭgĭēns ‖ cōncĭtăt ōmnĕ nĕmūs.

āt dĕŭs, ōbscēnā nĭmĭūm quŏquĕ pārtĕ părātūs,

ōmnĭbŭs ād lūnaē ‖ lūmĭnă rīsŭs ĕrāt.

mōrtĕ dĕdīt poēnās aūctōr clāmōrĭs; ĕt haēc ēst

Hēllēspōntĭăcō ‖ vīctĭmă grātă dĕō.440

īntāctaē fŭĕrātĭs ăvēs, sōlācĭă rūrīs,

ādsuētūm sīlvīs ‖ īnnŏcŭūmquĕ gĕnūs,

quaē făcĭtīs nīdōs ēt plūmīs ōvă fŏvētīs,

ēt făcĭlī dūlcēs ‖ ēdĭtĭs ōrĕ mŏdōs;

sēd nĭhĭl īstă iŭvānt, quĭă līnguaē crīmĕn hăbētīs,445

dīquĕ pŭtānt mēntēs ‖ vōs ăpĕrīrĕ sŭās.

(nēc tămĕn hōc fālsūm: nām, dīs ūt prōxĭmă quaēquĕ,

nūnc pīnnā vērās, ‖ nūnc dătĭs ōrĕ nŏtās.)

tūtă dĭū vŏlŭcrūm prōlēs tūm dēnĭquĕ caēsa ēst,

iūvērūntquĕ dĕōs ‖ īndĭcĭs ēxtă sŭī.450

ērgō saēpĕ sŭō cōniūnx ābdūctă mărītō

ūrĭtŭr Īdălĭīs ‖ ālbă cŏlūmbă fŏcīs.

nēc dēfēnsă iŭvānt Căpĭtōlĭă, quō mĭnŭs ānsēr

dēt iĕcŭr īn lāncēs, ‖ Īnăchĭōtĭ, tŭās.

nōctĕ dĕaē Nōctī crīstātūs caēdĭtŭr ālēs,455

quōd tĕpĭdūm vĭgĭlī ‖ prōvŏcĕt ōrĕ dĭēm.

Īntĕrĕā Dēlphīn clārūm sŭpĕr aēquŏră sīdūs

tōllĭtŭr ēt pătrĭīs ‖ ēxsĕrĭt ōră vădīs.

Pōstĕră lūx hĭĕmēm mĕdĭō dīscrīmĭnĕ sīgnāt,

aēquăquĕ praētĕrĭtaē ‖ quaē sŭpĕrābĭt ĕrīt.460

Prōxĭmă prōspĭcĭēt Tīthōnō nūptă rĕlīctō

Ārcădĭaē sācrūm ‖ pōntĭfĭcālĕ dĕaē.

tē quŏquĕ lūx ĕădēm, Tūrnī sŏrŏr, aēdĕ rĕcēpīt,

hīc ŭbĭ Vīrgĭnĕā ‖ Cāmpŭs ŏbītŭr ăquā.

ūndĕ pĕtām caūsās hōrūm mōrēmquĕ săcrōrūm?465

dērĭgĕt īn mĕdĭō ‖ quīs mĕă vēlă frĕtō?

īpsă mŏnē, quaē nōmĕn hăbēs ā cārmĭnĕ dūctūm

prōpŏsĭtōquĕ făvē, ‖ nē tŭŭs ērrĕt hŏnōr.

ōrtă prĭōr lūnā, dē sē sī crēdĭtŭr īpsī

ā māgnō tēllūs ‖ Ārcădĕ nōmĕn hăbēt.470

hīnc fŭĭt Ēvāndēr, quī, quāmquām clārŭs ŭtrōquĕ,

nōbĭlĭōr sācraē ‖ sānguĭnĕ mātrĭs ĕrāt

quaē, sĭmŭl aēthĕrĭōs ănĭmō cōncēpĕrăt īgnēs,

ōrĕ dăbāt vērō ‖ cārmĭnă plēnă dĕī.

dīxĕrăt haēc nātō mōtūs īnstārĕ sĭbīquĕ,475

mūltăquĕ praētĕrĕā ‖ tēmpŏrĕ nāctă fĭdēm.

nām iŭvĕnīs nĭmĭūm vērā cūm mātrĕ fŭgātūs

dēsĕrĭt Ārcădĭām ‖ Pārrhăsĭūmquĕ lărēm.

cuī gĕnĕtrīx flēntī "fōrtūnă vĭrīlĭtĕr" īnquīt

"(sīstĕ, prĕcōr, lăcrĭmās) ‖ īstă fĕrēndă tĭbi ēst.480

sīc ĕrăt īn fātīs, nēc tē tŭă cūlpă fŭgāvīt

sēd dĕŭs: ōffēnsō ‖ pūlsŭs ĕs ūrbĕ dĕō.

nōn mĕrĭtī poēnām pătĕrīs, sēd nūmĭnĭs īrām:

ēst ălĭquīd māgnīs ‖ crīmĕn ăbēssĕ mălīs.

cōnscĭă mēns ūt cuīquĕ sŭa ēst, ĭtă cōncĭpĭt īntrā485

pēctŏră prō fāctō ‖ spēmquĕ mĕtūmquĕ sŭō.

nēc tămĕn ūt prīmūs maērē mălă tālĭă pāssūs:

ōbrŭĭt īngēntēs ‖ īstă prŏcēllă vĭrōs.

pāssŭs ĭdem ēst Tўrĭīs quī quōndām pūlsŭs ăb ōrīs

Cādmŭs ĭn Āŏnĭā ‖ cōnstĭtĭt ēxsŭl hŭmō;490

pāssŭs ĭdēm Tŷdeūs ĕt ĭdēm Păgăsaēŭs Ĭāsōn,

ēt quōs praētĕrĕā ‖ lōngă rĕfērrĕ mŏra ēst.

ōmnĕ sŏlūm fōrtī pătrĭa ēst, ūt pīscĭbŭs aēquōr,

ūt vŏlŭcrī văcŭō ‖ quīcquĭd ĭn ōrbĕ pătēt.

nēc fĕră tēmpēstās tōtō tămĕn hōrrĕt ĭn ānnō:495

ēt tĭbĭ, crēdĕ mĭhī, ‖ tēmpŏră vērĭs ĕrūnt."

vōcĭbŭs Ēvāndēr fīrmātā mēntĕ părēntīs

nāvĕ sĕcāt flūctūs ‖ Hēspĕrĭāmquĕ tĕnēt.

iāmquĕ rătēm dōctaē mŏnĭtū Cārmēntĭs ĭn āmnēm

ēgĕrăt ēt Tūscīs ‖ ōbvĭŭs ībăt ăquīs:500

flūmĭnĭs īllă lătūs, cuī sūnt vădă iūnctă Tărēntī,

āspĭcĭt ēt spārsās ‖ pēr lŏcă sōlă căsās;

ūtque ĕrăt, īmmīssīs pūppēm stĕtĭt āntĕ căpīllīs,

cōntĭnŭītquĕ mănūm ‖ tōrvă rĕgēntĭs ĭtēr,

ēt prŏcŭl īn dēxtrām tēndēns sŭă brācchĭă rīpām505

pīnĕă nōn sānō ‖ tēr pĕdĕ tēxtă fĕrīt,

nēvĕ dărēt sāltūm prŏpĕrāns īnsīstĕrĕ tērraē

vīx ēst Ēvāndrī ‖ vīxquĕ rĕtēntă mănū;

"dī"quĕ "pĕtītōrūm" dīxīt "sālvētĕ lŏcōrūm,

tūquĕ, nŏvōs caēlō ‖ tērră dătūră dĕōs,510

flūmĭnăque ēt fōntēs, quĭbŭs ūtĭtŭr hōspĭtă tēllūs,

ēt nĕmŏrūm sīlvaē ‖ Nāĭădūmquĕ chŏrī,

ēstĕ bŏnīs ăvĭbūs vīsī nātōquĕ mĭhīquĕ,

rīpăquĕ fēlīcī ‖ tāctă sĭt īstă pĕdĕ.

fāllŏr, ăn hī fīēnt īngēntĭă moēnĭă cōllēs,515

iūrăque ăb hāc tērrā ‖ cētĕră tērră pĕtēt?

mōntĭbŭs hīs ōlīm tōtūs prōmīttĭtŭr ōrbīs.

quīs tāntūm fātī ‖ crēdăt hăbērĕ lŏcūm?

ēt iām Dārdănĭaē tāngēnt haēc lītŏră pīnūs:

hīc quŏquĕ caūsă nŏvī ‖ fēmĭnă Mārtĭs ĕrīt.520

cārĕ nĕpōs Pāllā, fūnēstă quĭd īndŭĭs ārmă?

īndŭĕ: nōn hŭmĭlī ‖ vīndĭcĕ caēsŭs ĕrīs.

vīctă tămēn vīncēs ēvērsăquĕ, Troīă, rĕsūrgēs:

ōbrŭĭt hōstīlēs ‖ īstă rŭīnă dŏmōs.

ūrĭtĕ vīctrīcēs Nēptūnĭă Pērgămă flāmmaē:525

nūm mĭnŭs hīc tōto ēst ‖ āltĭŏr ōrbĕ cĭnīs?

iām pĭŭs Aēnēās sācra ēt, sācra āltĕră, pātrēm

ādfĕrĕt: Īlĭăcōs ‖ āccĭpĕ, Vēstă, dĕōs.

tēmpŭs ĕrīt cūm vōs ōrbēmquĕ tŭēbĭtŭr īdēm,

ēt fīēnt īpsō ‖ sācră cŏlēntĕ dĕō,530

ēt pĕnĕs Aūgūstōs pătrĭaē tūtēlă mănēbīt:

hānc fās īmpĕrĭī ‖ frēnă tĕnērĕ dŏmūm.

īndĕ nĕpōs nātūsquĕ dĕī, lĭcĕt īpsĕ rĕcūsēt,

pōndĕră caēlēstī ‖ mēntĕ pătērnă fĕrēt

ūtque ĕgŏ pērpĕtŭīs ōlīm sācrābŏr ĭn ārīs,535

sīc Aūgūstă nŏvūm ‖ Iūlĭă nūmĕn ĕrīt."

tālĭbŭs ūt dīctīs nōstrōs dēscēndĭt ĭn ānnōs,

sūbstĭtĭt īn mĕdĭō ‖ praēscĭă līnguă sŏnō.

pūppĭbŭs ēgrēssūs Lătĭā stĕtĭt ēxŭl ĭn hērbā:

fēlīx, ēxĭlĭūm ‖ cuī lŏcŭs īllĕ fŭīt!540

nēc mŏră lōngă fŭīt: stābānt nŏvă tēctă, nĕc āltēr

mōntĭbŭs Aūsŏnĭīs ‖ Ārcădĕ māiŏr ĕrāt.

ēccĕ bŏvēs īllūc Ĕrўthēĭdăs ādplĭcăt hērōs

ēmēnsūs lōngī ‖ clāvĭgĕr ōrbĭs ĭtēr,

dūmque huīc hōspĭtĭūm dŏmŭs ēst Tĕgĕaēă, văgāntūr545

īncūstōdītaē ‖ lātă pĕr ārvă bŏvēs.

māne ĕrăt: ēxcūssūs sōmnō Tīrŷnthĭŭs āctōr

dē nŭmĕrō taūrōs ‖ sēntĭt ăbēssĕ dŭōs.

nūllă vĭdēt quaērēns tăcĭtī vēstīgĭă fūrtī:

trāxĕrăt āvērsōs ‖ Cācŭs ĭn āntră fĕrōx550

Cācŭs, Ăvēntīnaē tĭmŏr ātque īnfāmĭă sīlvaē,

nōn lĕvĕ fīnĭtĭmīs ‖ hōspĭtĭbūsquĕ mălūm.

dīră vĭrō făcĭēs, vīrēs prō cōrpŏrĕ, cōrpūs

grāndĕ (pătēr mōnstrī ‖ Mūlcĭbĕr hūiŭs ĕrāt),

prōquĕ dŏmō lōngīs spēlūncă rĕcēssĭbŭs īngēns,555

ābdĭtă, vīx īpsīs ‖ īnvĕnĭēndă fĕrīs;

ōră sŭpēr pōstēs ādfīxăquĕ brācchĭă pēndēnt

squālĭdăque hūmānīs ‖ ōssĭbŭs ālbĕt hŭmūs.

sērvātā mălĕ pārtĕ bŏūm Iŏvĕ nātŭs ăbībāt:

mūgītūm raūcō ‖ fūrtă dĕdērĕ sŏnō.560

"āccĭpĭō rĕvŏcāmĕn" ăīt, vōcēmquĕ sĕcūtūs

īmpĭă pēr sīlvās ‖ ūltŏr ăd āntră vĕnīt.

īlle ădĭtūm frāctī praēstrūxĕrăt ōbĭcĕ mōntīs;

vīx iŭgă mōvīssēnt ‖ quīnquĕ bĭs īllŭd ŏpūs.

nītĭtŭr hīc ŭmĕrīs (caēlūm quŏquĕ sēdĕrăt īllīs),565

ēt vāstūm mōtū ‖ cōllăbĕfāctăt ŏnūs.

quōd sĭmŭl ēvērsum ēst, frăgŏr aēthĕră tērrŭĭt īpsūm,

īctăquĕ sūbsēdīt ‖ pōndĕrĕ mōlĭs hŭmūs.

prīmă mŏvēt Cācūs cōnlātā proēlĭă dēxtrā

rēmquĕ fĕrōx sāxīs ‖ stīpĭtĭbūsquĕ gĕrīt.570

quīs ŭbĭ nīl ăgĭtūr, pătrĭās mălĕ fōrtĭs ăd ārtēs

cōnfŭgĭt, ēt flāmmās ‖ ōrĕ sŏnāntĕ vŏmīt;

quās quŏtĭēns prōflāt, spīrārĕ Tўphōĕă crēdās

ēt răpĭdum Aētnaēō ‖ fūlgŭr ăb īgnĕ iăcī.

ōccŭpăt Ālcīdēs, āddūctăquĕ clāvă trĭnōdīs575

tēr quătĕr ādvērsō ‖ sēdĭt ĭn ōrĕ vĭrī.

īllĕ cădīt mīxtōsquĕ vŏmīt cūm sānguĭnĕ fūmōs

ēt lātō mŏrĭēns ‖ pēctŏrĕ plāngĭt hŭmūm.

īmmŏlăt ēx īllīs taūrūm tĭbĭ, Iūppĭtĕr, ūnūm

vīctŏr ĕt Ēvāndrūm ‖ rūrĭcŏlāsquĕ vŏcāt,580

cōnstĭtŭītquĕ sĭbī, quaē Māxĭmă dīcĭtŭr, ārām,

hīc ŭbĭ pārs Ūrbīs ‖ dē bŏvĕ nōmĕn hăbēt.

nēc tăcĕt Ēvāndrī mātēr prŏpĕ tēmpŭs ădēssĕ

Hērcŭlĕ quō tēllūs ‖ sīt sătĭs ūsă sŭō.

āt fēlīx vātēs, ūt dīs grātīssĭmă vīxīt,585

pōssĭdĕt hūnc Iānī ‖ sīc dĕă mēnsĕ dĭēm.

Īdĭbŭs īn māgnī cāstūs Iŏvĭs aēdĕ săcērdōs

sēmĭmărīs flāmmīs ‖ vīscĕră lībăt ŏvīs;

rēddĭtăque ēst ōmnīs pŏpŭlō prōvīncĭă nōstrō

ēt tŭŭs Aūgūstō ‖ nōmĭnĕ dīctŭs ăvūs.590

pērlĕgĕ dīspŏsĭtās gĕnĕrōsă pĕr ātrĭă cērās:

cōntĭgĕrūnt nūllī ‖ nōmĭnă tāntă vĭrō.

Āfrĭcă vīctōrēm dē sē vŏcăt, āltĕr Ĭsaūrās

aūt Crētūm dŏmĭtās ‖ tēstĭfĭcātŭr ŏpēs

hūnc Nŭmĭdaē făcĭūnt, īllūm Mēssānă sŭpērbūm:595

īllĕ Nŭmāntīnā ‖ trāxĭt ăb ūrbĕ nŏtām:

ēt mōrtem ēt nōmēn Drūsō Gērmānĭă fēcīt;

mē mĭsĕrūm, vīrtūs ‖ quām brĕvĭs īllă fŭīt!

sī pĕtăt ā vīctīs, tōt sūmēt nōmĭnă Caēsār

quōt nŭmĕrō gēntēs ‖ māxĭmŭs ōrbĭs hăbēt.600

ēx ūnō quīdām cĕlĕbrēs aūt tōrquĭs ădēmptī

aūt cōrvī tĭtŭlōs ‖ aūxĭlĭārĭs hăbēnt.

Māgnĕ, tŭūm nōmēn rērum ēst mēnsūră tŭārūm:

sēd quī tē vīcīt ‖ nōmĭnĕ māiŏr ĕrāt.

nēc grădŭs ēst sūprā Făbĭōs cōgnōmĭnĭs ūllūs:605

īllă dŏmūs mĕrĭtīs ‖ Māxĭmă dīctă sŭīs.

sēd tămĕn hūmānīs cĕlĕbrāntŭr hŏnōrĭbŭs ōmnēs,

hīc sŏcĭūm sūmmō ‖ cūm Iŏvĕ nōmĕn hăbēt.

sānctă vŏcānt aūgūstă pătrēs, aūgūstă vŏcāntūr

tēmplă săcērdōtūm ‖ rītĕ dĭcātă mănū:610

hūiŭs ĕt aūgŭrĭūm dēpēndĕt ŏrīgĭnĕ vērbī

ēt quōdcūmquĕ sŭā ‖ Iūppĭtĕr aūgĕt ŏpĕ.

aūgĕăt īmpĕrĭūm nōstrī dŭcĭs, aūgĕăt ānnōs

prōtĕgăt ēt vēstrās ‖ quērnă cŏrōnă fŏrēs:

aūspĭcĭbūsquĕ dĕīs tāntī cōgnōmĭnĭs hērēs615

ōmĭnĕ sūscĭpĭāt, ‖ quō pătĕr, ōrbĭs ŏnūs.

Rēspĭcĭēt Tītān āctās ŭbĭ tērtĭŭs Īdūs

fīēnt Pārrhăsĭaē ‖ sācră rĕlātă dĕaē.

nām prĭŭs Aūsŏnĭās mātrēs cārpēntă vĕhēbānt

(haēc quŏque ăb Ēvāndrī ‖ dīctă părēntĕ rĕōr);620

mōx hŏnŏr ērĭpĭtūr, mātrōnăquĕ dēstĭnăt ōmnīs

īngrātōs nūllā ‖ prōlĕ nŏvārĕ vĭrōs,

nēvĕ dărēt pārtūs, īctū tĕmĕrārĭă caēcō

vīscĕrĭbūs crēscēns ‖ ēxcŭtĭēbăt ŏnūs.

cōrrĭpŭīssĕ pătrēs aūsās īmmītĭă nūptās,625

iūs tămĕn ēxēmptūm ‖ rēstĭtŭīssĕ fĕrūnt,

bīnăquĕ nūnc părĭtēr Tĕgĕaēaē sācră părēntī

prō pŭĕrīs fĭĕrī ‖ vīrgĭnĭbūsquĕ iŭbēnt.

scōrtĕă nōn īllī fās ēst īnfērrĕ săcēllō,

nē vĭŏlēnt pūrōs ‖ ēxănĭmātă fŏcōs.630

sīquĭs ămās vĕtĕrēs rītūs, ādsīstĕ prĕcāntī;

nōmĭnă pērcĭpĭēs ‖ nōn tĭbĭ nōtă prĭūs.

Pōrrĭmă plācātūr Pōstvērtăquĕ, sīvĕ sŏrōrēs,

sīvĕ fŭgaē cŏmĭtēs, ‖ Maēnălĭ dīvă, tŭaē:

āltĕră quōd pōrrō fŭĕrāt cĕcĭnīssĕ pŭtātūr,635

āltĕră vēntūrūm ‖ pōstmŏdŏ quīcquĭd ĕrāt.

Cāndĭdă, tē nĭvĕō pŏsŭīt lūx prōxĭmă tēmplō,

quā fērt sūblīmēs ‖ āltă Mŏnētă grădūs,

nūnc bĕnĕ prōspĭcĭēns Lătĭām Cōncōrdĭă tūrbām.

nūnc tē săcrătaē ‖ cōnstĭtŭērĕ mănūs.640

Fūrĭŭs āntīquām pŏpŭlī sŭpĕrātŏr Ĕtrūscī,

vōvĕrăt ēt vōtī ‖ sōlvĕrăt īllĕ fĭdēm.

caūsă, quŏd ā pătrĭbūs sūmptīs sēcēssĕrăt ārmīs

vūlgŭs, ĕt īpsă sŭās ‖ Rōmă tĭmēbăt ŏpēs.

caūsă rĕcēns mĕlĭōr: pāssōs Gērmānĭă crīnēs645

pōrrĭgĭt aūspĭcĭīs, ‖ dūx vĕnĕrāndĕ, tŭīs.

īndĕ trĭūmphātaē lībāstī mūnĕră gēntīs

tēmplăquĕ fēcīstī, ‖ quām cŏlĭs īpsĕ, dĕaē.

hānc tŭă cōnstĭtŭīt gĕnĕtrīx ēt rēbŭs ĕt ārā,

sōlă tŏrō māgnī ‖ dīgnă rĕpērtă Iŏvīs.650

Haēc ŭbĭ trānsĭĕrīnt, Căprĭcōrnō, Phoēbĕ, rĕlīctō

pēr iŭvĕnīs cūrrēs ‖ sīgnă rĕgēntĭs ăquām.

sēptĭmŭs hīnc Ŏrĭēns cūm sē dēmīsĕrĭt ūndīs,

fūlgēbīt tōtō ‖ iām Lўră nūllă pŏlō.

sīdĕre ăb hōc īgnīs vĕnĭēntī nōctĕ, Lĕōnīs655

quī mĭcăt īn mĕdĭō ‖ pēctŏrĕ, mērsŭs ĕrīt.

Tēr quătĕr ēvōlvī sīgnāntēs tēmpŏră fāstōs,

nēc Sēmēntīva ēst ‖ ūllă rĕpērtă dĭēs;

cūm mĭhĭ (sēnsĭt ĕnīm) "lūx haēc īndīcĭtŭr" īnquīt

Mūsă, "quĭd ā fāstīs ‖ nōn stătă sācră pĕtīs?660

ūtquĕ dĭēs īncērtă săcrī, sīc tēmpŏră cērtă

sēmĭnĭbūs iāctīs ‖ ēst ŭbĭ fētŭs ăgēr."

stātĕ cŏrōnātī plēnum ād praēsēpĕ, iŭvēncī:

cūm tĕpĭdō vēstrūm ‖ vērĕ rĕdībĭt ŏpūs.

rūstĭcŭs ēmĕrĭtūm pālō sūspēndăt ărātrūm:665

ōmnĕ rĕfōrmīdāt ‖ frīgŏrĕ vūlnŭs hŭmūs.

vīlĭcĕ, dā rĕquĭēm tērraē sēmēntĕ pĕrāctā;

dā rĕquĭēm, tērrām ‖ quī cŏlŭērĕ, vĭrīs.

pāgŭs ăgāt fēstūm: pāgūm lūstrātĕ, cŏlōnī,

ēt dătĕ pāgānīs ‖ ānnŭă lībă fŏcīs.670

plācēntūr frūgūm mātrēs, Tēllūsquĕ Cĕrēsquĕ,

fārrĕ sŭō grăvĭdaē ‖ vīscĕrĭbūsquĕ sŭīs:

ōffĭcĭūm cōmmūnĕ Cĕrēs ēt Tērră tŭēntūr;

haēc praēbēt caūsām ‖ frūgĭbŭs, īllă lŏcūm.

cōnsōrtēs ŏpĕrīs, pēr quās cōrrēctă vĕtūstās675

quērnăquĕ glāns vīcta ēst ‖ ūtĭlĭōrĕ cĭbō,

frūgĭbŭs īmmēnsīs ăvĭdōs sătĭātĕ cŏlōnōs,

ūt căpĭānt cūltūs ‖ praēmĭă dīgnă sŭī.

vōs dătĕ pērpĕtŭōs tĕnĕrīs sēmēntĭbŭs aūctūs,

nēc nŏvă pēr gĕlĭdās ‖ hērbă sĭt ūstă nĭvēs.680

cūm sĕrĭmūs, caēlūm vēntīs ăpĕrītĕ sĕrēnīs;

cūm lătĕt, aēthĕrĭā ‖ spārgĭtĕ sēmĕn ăquā.

nēvĕ grăvēs cūltīs Cĕrĭālĭă rūră căvētĕ

āgmĭnĕ laēsūrō ‖ dēpŏpŭlēntŭr ăvēs.

vōs quŏquĕ, fōrmīcaē, sūbiēctīs pārcĭtĕ grānīs:685

pōst mēssēm praēdaē ‖ cōpĭă māiŏr ĕrīt.

īntĕrĕā crēscāt scābraē rōbīgĭnĭs ēxpērs

nēc vĭtĭō caēlī ‖ pāllĕăt ūllă sĕgēs,

ēt nĕquĕ dēfĭcĭāt măcĭē nēc pīnguĭŏr aēquō

dīvĭtĭīs pĕrĕāt ‖ lūxŭrĭōsă sŭīs;690

ēt cărĕānt lŏlĭīs ŏcŭlōs vĭtĭāntĭbŭs āgrī,

nēc stĕrĭlīs cūltō ‖ sūrgăt ăvēnă sŏlō;

trītĭcĕōs fētūs pāssūrăquĕ fārră bĭs īgnēm

hōrdĕăque īngēntī ‖ fēnŏrĕ rēddăt ăgēr.

haēc ĕgŏ prō vōbīs, haēc vōs ōptātĕ cŏlōnī,695

ēffĭcĭātquĕ rătās ‖ ūtrăquĕ dīvă prĕcēs.

bēllă dĭū tĕnŭērĕ vĭrōs: ĕrăt āptĭŏr ēnsīs

vōmērē, cĕdĕbāt ‖ taūrŭs ărātŏr ĕquō;

sārcŭlă cēssābānt, vērsīque īn pīlă lĭgōnēs,

fāctăquĕ dē rāstrī ‖ pōndĕrĕ cāssĭs ĕrāt.700

grātĭă dīs dŏmŭīquĕ tŭaē: rĕlĭgātă cătēnīs

iāmprīdēm vēstrō ‖ sūb pĕdĕ Bēllă iăcēnt.

sūb iŭgă bōs vĕnĭāt, sūb tērrās sēmĕn ărātās:

Pāx Cĕrĕrēm nūtrīt, ‖ Pācĭs ălūmnă Cĕrēs.

Āt quaē vēntūrās praēcēdīt sēxtă kălēndās,705

hāc sūnt Lēdaēīs ‖ tēmplă dĭcātă dĕīs:

frātrĭbŭs īllă dĕīs frātrēs dē gēntĕ dĕōrūm

cīrcā Iūtūrnaē ‖ cōmpŏsŭērĕ lăcūs.

Īpsūm nōs cārmēn dēdūxīt Pācĭs ăd ārām:

haēc ĕrĭt ā mēnsīs ‖ fīnĕ sĕcūndă dĭēs.710

frōndĭbŭs Āctĭăcīs cōmptōs rĕdĭmītă căpīllōs,

Pāx, ădĕs ēt tōtō ‖ mītĭs ĭn ōrbĕ mănē.

dūm dēsīnt hōstēs, dēsīt quŏquĕ caūsă trĭūmphī:

tū dŭcĭbūs bēllō ‖ glōrĭă māiŏr ĕrīs.

sōlă gĕrāt mīlēs, quĭbŭs ārmă cŏērcĕăt, ārmă,715

cāntētūrquĕ fĕrā ‖ nīl nĭsĭ pōmpă tŭbā.

hōrrĕăt Aēnĕădās ēt prīmŭs ĕt ūltĭmŭs ōrbīs:

sīquă părūm Rōmām ‖ tērră tĭmēbăt, ămēt.

tūră, săcērdōtēs, pācālĭbŭs āddĭtĕ flāmmīs,

ālbăquĕ pērfūsā ‖ vīctĭmă frōntĕ cădāt;720

ūtquĕ dŏmūs, quaē praēstăt ĕām, cūm pācĕ pĕrēnnēt

ād pĭă prōpēnsōs ‖ vōtă rŏgātĕ dĕōs.

Sēd iām prīmă mĕī pārs ēst ēxāctă lăbōrīs,

cūmquĕ sŭō fīnēm ‖ mēnsĕ lĭbēllŭs hăbēt.

Tempora cum causis Latium digesta per annum

lapsaque sub terras ortaque signa canam.

excipe pacato, Caesar Germanice, vultu

hoc opus et timidae derige navis iter,

5officioque, levem non aversatus honorem,

en tibi devoto numine dexter ades.

sacra recognosces annalibus eruta priscis

et quo sit merito quaeque notata dies.

invenies illic et festa domestica vobis;

10saepe tibi pater est, saepe legendus avus,

quaeque ferunt illi, pictos signantia fastos

tu quoque cum Druso praemia fratre feres.

Caesaris arma canant alii: nos Caesaris aras

et quoscumque sacris addidit ille dies.

15adnue conanti per laudes ire tuorum

deque meo pavidos excute corde metus.

da mihi te placidum, dederis in carmina vires:

ingenium vultu statque caditque tuo.

pagina iudicium docti subitura movetur

20principis, ut Clario missa legenda deo.

quae sit enim culti facundia sensimus oris,

civica pro trepidis cum tulit arma reis.

scimus et, ad nostras cum se tulit impetus artes,

ingenii currant flumina quanta tui.

25si licet et fas est, vates rege vatis habenas,

auspice te felix totus ut annus eat.

Tempora digereret cum conditor Urbis, in anno

constituit menses quinque bis esse suo.

scilicet arma magis quam sidera, Romule, noras,

30curaque finitimos vincere maior erat.

est tamen et ratio, Caesar, quae moverit illum,

erroremque suum quo tueatur habet.

quod satis est, utero matris dum prodeat infans,

hoc anno statuit temporis esse satis;

35per totidem menses a funere coniugis uxor

sustinet in vidua tristia signa domo.

haec igitur vidit trabeati cura Quirini,

cum rudibus populis annua iura daret.

Martis erat primus mensis, Venerisque secundus;

40haec generis princeps, ipsius ille pater:

tertius a senibus, iuvenum de nomine quartus,

quae sequitur, numero turba notata fuit.

at Numa nec Ianum nec avitas praeterit umbras,

mensibus antiquis praeposuitque duos.

45Ne tamen ignores variorum iura dierum,

non habet officii Lucifer omnis idem.

ille nefastus erit, per quem tria verba silentur:

fastus erit, per quem lege licebit agi.

nec toto perstare die sua iura putaris:

50qui iam fastus erit, mane nefastus erat;

nam simul exta deo data sunt, licet omnia fari,

verbaque honoratus libera praetor habet.

est quoque, quo populum ius est includere saeptis;

est quoque, qui nono semper ab orbe redit.

55vindicat Ausonias Iunonis cura Kalendas;

Idibus alba Iovi grandior agna cadit;

Nonarum tutela deo caret. omnibus istis

(ne fallare cave) proximus ater erit.

omen ab eventu est: illis nam Roma diebus

60damna sub averso tristia Marte tulit.

haec mihi dicta semel, totis haerentia fastis,

ne seriem rerum scindere cogar, erunt.

Ecce tibi faustum, Germanice, nuntiat annum

inque meo primum carmine Ianus adest.

65Iane biceps, anni tacite labentis origo,

solus de superis qui tua terga vides,

dexter ades ducibus, quorum secura labore

otia terra ferax, otia pontus habet:

dexter ades patribusque tuis populoque Quirini.

70et resera nutu candida templa tuo.

prospera lux oritur: linguis animisque favete;

nunc dicenda bona sunt bona verba die.

lite vacent aures, insanaque protinus absint

iurgia: differ opus, livida turba, tuum.

75cernis odoratis ut luceat ignibus aether,

et sonet accensis spica Cilissa focis?

flamma nitore suo templorum verberat aurum,

et tremulum summa spargit in aede iubar.

vestibus intactis Tarpeias itur in arces,

80et populus festo concolor ipse suo est,

iamque novi praeeunt fasces, nova purpura fulget,

et nova conspicuum pondera sentit ebur.

colla rudes operum praebent ferienda iuvenci,

quos alvit campis herba Falisca suis.

85Iuppiter arce sua totum cum spectet in orbem,

nil nisi Romanum quod tueatur habet.

salve, laeta dies, meliorque revertere semper,

a populo rerum digna potente coli.

Quem tamen esse deum te dicam, Iane biformi

90nam tibi par nullum Graecia numen habet.

ede simul causam, cur de caelestibus unus

sitque quod a tergo sitque quod ante vides.

haec ego cum sumptis agitarem mente tabellis,

lucidior visa est quam fuit ante domus.

95tum sacer ancipiti mirandus imagine Ianus

bina repens oculis obtulit ora meis.

extimui sensique metu riguisse capillos,

et gelidum subito frigore pectus erat.

ille tenens baculum dextra clavemque sinistra

100edidit hos nobis ore priore sonos:

"disce metu posito, vates operose dierum,

quod petis, et voces percipe mente meas.

me Chaos antiqui (nam sum res prisca) vocabant:

aspice quam longi temporis acta canam.

105lucidus hic aër et quae tria corpora restant,

ignis, aquae, tellus, unus acervus erat.

ut semel haec rerum secessit lite suarum

inque novas abiit massa soluta domos,

flamma petit altum, propior locus aëra cepit,

110sederunt medio terra fretumque solo.

tunc ego, qui fueram globus et sine imagine moles,

in faciem redii dignaque membra deo.

nunc quoque, confusae quondam nota parva figurae,

ante quod est in me postque videtur idem.

115accipe quaesitae quae causa sit altera formae,

hanc simul ut noris officiumque meum.

quicquid ubique vides, caelum, mare, nubila, terras,

omnia sunt nostra clausa patentque manu.

me penes est unum vasti custodia mundi,

120et ius vertendi cardinis omne meum est.

cum libuit Pacem placidis emittere tectis,

libera perpetuas ambulat illa vias:

sanguine letifero totus miscebitur orbis,

ni teneant rigidae condita Bella serae.

125praesideo foribus caeli cum mitibus Horis

(it, redit officio Iuppiter ipse meo):

inde vocor Ianus; cui cum Ceriale sacerdos

imponit libum farraque mixta sale,

nomina ridebis: modo namque Patulcius idem

130et modo sacrifico Clusius ore vocor.

scilicet alterno volvit rudis illa vetustas

nomine diversas significare vices.

vis mea narrata est; causam nunc disce figurae:

iam tamen hanc aliqua tu quoque parte vides.

135omnis habet geminas, hinc atque hinc, ianua frontes,

e quibus haec populum spectat, at illa Larem,

utque sedens primi vester prope limina tecti

ianitor egressus introitusque videt,

sic ego perspicio caelestis ianitor aulae

140Eoas partes Hesperiasque simul.

ora vides Hecates in tres vertentia partes,

servet ut in ternas compita secta vias:

et mihi, ne flexu cervicis tempora perdam,

cernere non moto corpore bina licet."

145dixerat: et vultu, si plura requirere vellem,

difficilem mihi se non fore pactus erat.

sumpsi animum, gratesque deo non territus egi,

verbaque sum spectans plura locutus humum:

"dic, age, frigoribus quare novus incipit annus,

150qui melius per ver incipiendus erat?

omnia tunc florent, tunc est nova temporis aetas,

et nova de gravido palmite gemma tumet,

et modo formatis operitur frondibus arbor,

prodit et in summum seminis herba solum,

155et tepidum volucres concentibus aëra mulcent,

ludit et in pratis luxuriatque pecus

tum blandi soles, ignotaque prodit hirundo

et luteum celsa sub trabe figit opus:

tum patitur cultus ager et renovatur aratro

160haec anni novitas iure vocanda fuit."

quaesieram multis; non multis ille moratus

contulit in versus sic sua verba duos:

"bruma novi prima est veterisque novissima solis:

principium capiunt Phoebus et annus idem."

165post ea mirabar cur non sine litibus esset

prima dies. "causam percipe" Ianus ait.

"tempora commisi nascentia rebus agendis,

totus ab auspicio ne foret annus iners.

quisque suas artes ob idem delibat agendo,

170nec plus quam solitum testificatur opus."

mox ego, "cur, quamuis aliorum numina placem

Iane, tibi primum tura merumque fero?"

"ut possis aditum per me, qui limina servo,

ad quoscumque voles" inquit "habere deos."

175"at cur laeta tuis dicuntur verba Kalendis

et damus alternas accipimusque preces?"

tum deus incumbens baculo, quod dextra gerebat,

"omina principiis" inquit "inesse solent.

ad primam vocem timidas advertitis aures,

180et visam primum consulit augur avem.

templa patent auresque deum, nec lingua caducas

concipit ulla preces, dictaque pondus habent."

desierat Ianus nec longa silentia feci,

sed tetigi verbis ultima verba meis.

185"quid vult palma sibi rugosaque carica" dixi

"et data sub niveo candida mella cado?"

"omen" ait "causa est, ut res sapor ille sequatur

et peragat coeptum dulcis ut annus iter."

"dulcia cur dentur video: stipis adice causam,

190pars mihi de festo ne labet ulla tuo."

risit, et "o quam te fallunt tua saecula" dixit,

"qui stipe mel sumpta dulcius esse putas!

vix ego Saturno quemquam regnante videbam

cuius non animo dulcia lucra forent.

195tempore crevit amor, qui nunc est summus, habendi

vix ultra quo iam progrediatur habet

pluris opes nunc sunt quam prisci temporis annis,

dum populus pauper, dum nova Roma fuit,

dum casa Martigenam capiebat parva Quirinum,

200et dabat exiguum fluminis ulva torum.

Iuppiter angusta vix totus stabat in aede,

inque Iovis dextra fictile fulmen erat

frondibus ornabant quae nunc Capitolia gemmis,

pascebatque suas ipse senator oves:

205nec pudor in stipula placidam cepisse quietem

et fenum capiti subposuisse fuit.

iura dabat populis posito modo praetor aratro,

et levis argenti lammina crimen erat

at postquam fortuna loci caput extulit huius

210et tetigit summo vertice Roma deos,

creverunt et opes et opum furiosa cupido,

et, cum possideant plurima, plura petunt.

quaerere ut absumant, absumpta requirere certant,

atque ipsae vitiis sunt alimenta vices:

215sic quibus intumuit suffusa venter ab unda,

quo plus sunt potae, plus sitiuntur aquae.

in pretio pretium nunc est: dat census honores,

census amicitias; pauper ubique iacet.

tu tamen auspicium si sit stipis utile quaeris,

220curque iuvent nostras aera vetusta manus,

aera dabant olim: melius nunc omen in auro est,

victaque concessit prisca moneta novae.

nos quoque templa iuvant, quamuis antiqua probemus,

aurea: maiestas convenit ipsa deo

225laudamus veteres, sed nostris utimur annis:

mos tamen est aeque dignus uterque coli."

finierat monitus. placidis ita rursus, ut ante,

clavigerum verbis adloquor ipse deum:

"multa quidem didici: sed cur navalis in aere

230altera signata est, altera forma biceps?"

"noscere me duplici posses ut imagine" dixit,

"ni vetus ipsa dies extenuasset opus.

causa ratis superest: Tuscum rate venit ad amnem

ante pererrato falcifer orbe deus.

235hac ego Saturnum memini tellure receptum

(caelitibus regnis a Iove pulsus erat).

inde diu genti mansit Saturnia nomen;

dicta quoque est Latium terra latente deo.

at bona posteritas puppem formavit in aere,

240hospitis adventum testificata dei.

ipse solum colui, cuius placidissima laevum

radit harenosi Thybridis unda latus.

hic, ubi nunc Roma est, incaedua silva virebat,

tantaque res paucis pascua bubus erat.

245arx mea collis erat, quem vulgo nomine nostro

nuncupat haec aetas Ianiculumque vocat.

tunc ego regnabam, patiens cum terra deorum

esset, et humanis numina mixta locis.

nondum Iustitiam facinus mortale fugarat

250(ultima de superis illa reliquit humum),

proque metu populum sine vi pudor ipse regebat;

nullus erat iustis reddere iura labor.

nil mihi cum bello: pacem postesque tuebar,

et", clavem ostendens, "haec" ait "arma gero."

255presserat ora deus. tunc sic ego nostra resolvi,

voce mea voces eliciente dei:

"cum tot sint iani, cur stas sacratus in uno,

hic ubi iuncta foris templa duobus habes?"

ille, manu mulcens propexam ad pectora barbam,

260protinus Oebalii rettulit arma Tati,

utque levis custos, armillis capta, Sabinos

ad summae tacitos duxerit arcis iter

"inde, velut nunc est, per quem descenditis", inquit

"arduus in valles per fora clivus erat

265et iam contigerat portam, Saturnia cuius

dempserat oppositas invidiosa seras;

cum tanto veritus committere numine pugnam,

ipse meae movi callidus artis opus,

oraque, qua pollens ope sum, fontana reclusi,

270sumque repentinas eiaculatus aquas.

ante tamen madidis subieci sulpura venis,

clauderet ut Tatio fervidus umor iter.

cuius ut utilitas pulsis percepta Sabinis,

quae fuerat, tuto reddita forma loco est;

275ara mihi posita est parvo coniuncta sacello:

haec adolet flammis cum strue farra suis."

"at cur pace lates, motisque recluderis armis?"

nec mora, quaesiti reddita causa mihi est:

"ut populo reditus pateant ad bella profecto,

280tota patet dempta ianua nostra sera.

pace fores obdo, ne qua discedere possit;

Caesareoque diu numine clausus ero."

dixit, et attollens oculos diversa videntes

aspexit toto quicquid in orbe fuit:

285pax erat, et vestri, Germanice, causa triumphi,

tradiderat famulas iam tibi Rhenus aquas.

Iane, fac aeternos pacem pacisque ministros,

neve suum praesta deserat auctor opus.

Quod tamen ex ipsis licuit mihi discere fastis,

290sacravere patres hac duo templa die.

accepit Phoebo nymphaque Coronide natum

insula, dividua quam premit amnis aqua.

Iuppiter in parte est: cepit locus unus utrumque

iunctaque sunt magno templa nepotis avo.

295Quid vetat et stellas, ut quaeque oriturque caditque,

dicere? promissi pars sit et ista mei.

felices animae, quibus haec cognoscere primis

inque domos superas scandere cura fuit!

credibile est illos pariter vitiisque locisque

300altius humanis exservisse caput

non Venus et vinum sublimia pectora fregit

officiumque fori militiaeve labor;

nec levis ambitio perfusaque gloria fuco

magnarumque fames sollicitavit opum

305admovere oculis distantia sidera mentis

aetheraque ingenio subposuere suo.

sic petitur caelum, non ut ferat Ossan Olympus

summaque Peliacus sidera tangat apex.

nos quoque sub ducibus caelum metabimur illis,

310ponemusque suos ad vaga signa dies.

Ergo ubi nox aderit venturis tertia sonis,

sparsaque caelesti rore madebit humus,

octipedis frustra quaerentur bracchia Cancri:

praeceps occiduas ille subibit aquas.

315Institerint Nonae, missi tibi nubibus atris

signa dabunt imbres exoriente Lyra.

Quattuor adde dies ductos ex ordine Nonis,

Ianus Agonali luce piandus erit.

nominis esse potest succinctus causa minister,

320hostia caelitibus quo feriente cadit,

qui calido strictos tincturus sanguine cultros

semper agatne rogat nec nisi iussus agit.

pars, quia non veniant pecudes, sed agantur, ab actu

nomen Agonalem credit habere diem.

325pars putat hoc festum priscis Agnalia dictum,

una sit ut proprio littera dempta loco.

an, quia praevisos in aqua timet hostia cultros,

a pecoris lux est ipsa notata metu?

fas etiam fieri solitis aetate priorum

330nomina de ludis Graeca tulisse diem.

et pecus antiquus dicebat agonia sermo;

veraque iudicio est ultima causa meo.

utque ea non certa est, ita rex placare sacrorum

numina lanigerae coniuge debet ovis.

335victima quae dextra cecidit victrice vocatur;

hostibus a domitis hostia nomen habet.

ante, deos homini quod conciliare valeret,

far erat et puri lucida mica salis.

nondum pertulerat lacrimatas cortice murras

340acta per aequoreas hospita navis aquas,

tura nec Euphrates nec miserat India costum,

nec fuerant rubri cognita fila croci.

ara dabat fumos herbis contenta Sabinis.

et non exiguo laurus adusta sono;

345siquis erat factis prati de flore coronis

qui posset violas addere, dives erat.

hic, qui nunc aperit percussi viscera tauri,

in sacris nullum culter habebat opus.

prima Ceres avidae gavisa est sanguine porcae,

350ulta suas merita caede nocentis opes:

nam sata vere novo teneris lactentia sucis

eruta saetigerae comperit ore suis.

sus dederat poenas: exemplo territus huius

palmite debueras abstinuisse, caper.

355quem spectans aliquis dentes in vite prementem,

talia non tacito dicta dolore dedit:

"rode, caper, vitem: tamen hinc, cum stabis ad aram,

in tua quod spargi cornua possit erit."

verba fides sequitur: noxae tibi deditus hostis

360spargitur adfuso cornua, Bacche, mero.

culpa sui nocuit, nocuit quoque culpa capellae:

quid bos, quid placidae commeruistis oves?

flebat Aristaeus, quod apes cum stirpe necatas

viderat inceptos destituisse favos:

365caerula quem genetrix aegre solata dolentem

addidit haec dictis ultima verba suis:

"siste, puer, lacrimas: Proteus tua damna levabit

quoque modo repares quae periere dabit.

decipiat ne te versis tamen ille figuris,

370impediant geminas vincula firma manus."

pervenit ad vatem iuvenis, resolutaque somno

alligat aequorei bracchia capta senis.

ille sua faciem transformis adulterat arte;

mox domitus vinclis in sua membra redit,

375oraque caerulea tollens rorantia barba

"qua" dixit "repares arte requiris apes?

obrue mactati corpus tellure iuvenci:

quod petis a nobis, obrutus ille dabit."

iussa facit pastor; fervent examina putri

380de bove: mille animas una necata dedit.

poscit ovem fatum: verbenas improba carpsit,

quas pia dis ruris ferre solebat anus.

quid tuti superest, animam cum ponat in aris

lanigerumque pecus ruricolaeque boves?

385placat equo Persis radiis Hyperiona cinctum,

ne detur celeri victima tarda deo.

quod semel est geminae pro virgine caesa Dianae,

nunc quoque pro nulla virgine cerva cadit.

exta canum vidi Triviae libare Sapaeos

390et quicumque tuas accolit, Haeme, nives.

caeditur et rigido custodi ruris asellus;

causa pudenda quidem, sed tamen apta deo.

festa corymbiferi celebrabas, Graecia, Bacchi,

tertia quae solito tempore bruma refert.

395di quoque cultores in idem venere Lyaei

et quicumque iocis non alienus erat,

Panes et in Venerem Satyrorum prona iuventus

quaeque colunt amnes solaque rura deae.

venerat et senior pando Silenus asello,

400quique ruber pavidas inguine terret aves.

dulcia qui dignum nemus in convivia nacti

gramine vestitis accubuere toris:

vina dabat Liber, tulerat sibi quisque coronam,

miscendas parce rivus agebat aquas.

405Naides effusis aliae sine pectinis usu,

pars aderant positis arte manuque comis;

illa super suras tunicam collecta ministrat,

altera dissuto pectus aperta sinu;

exserit haec umerum, vestes trahit illa per herbas

410impediunt teneros vincula nulla pedes.

hinc aliae Satyris incendia mitia praebent,

pars tibi, qui pinu tempora nexa geris:

te quoque, inexstinctae Silene libidinis, urunt:

nequitia est quae te non sinit esse senem.

415at ruber, hortorum decus et tutela, Priapus

omnibus ex illis Lotide captus erat:

hanc cupit, hanc optat, sola suspirat in illa,

signaque dat nutu sollicitatque notis.

fastus inest pulchris sequiturque superbia formam:

420irrisum vultu despicit illa suo.

nox erat, et vino somnum faciente iacebant

corpora diversis victa sopore locis;

Lotis in herbosa sub acernis ultima ramis,

sicut erat lusu fessa, quievit humo.

425surgit amans animamque tenens vestigia furtim

suspenso digitis fert taciturna gradu.

ut tetigit niveae secreta cubilia nymphae,

ipsa sui flatus ne sonet aura cavet;

et iam finitima corpus librabat in herba:

430illa tamen multi plena soporis erat.

gaudet et a pedibus tracto velamine vota

ad sua felici coeperat ire via.

ecce rudens rauco Sileni vector asellus

intempestivos edidit ore sonos.

435territa consurgit nymphe, manibusque Priapum

reicit, et fugiens concitat omne nemus.

at deus, obscena nimium quoque parte paratus,

omnibus ad lunae lumina risus erat.

morte dedit poenas auctor clamoris; et haec est

440Hellespontiaco victima grata deo.

intactae fueratis aves, solacia ruris,

adsuetum silvis innocuumque genus,

quae facitis nidos et plumis ova fovetis,

et facili dulces editis ore modos;

445sed nihil ista iuvant, quia linguae crimen habetis,

dique putant mentes vos aperire suas.

(nec tamen hoc falsum: nam, dis ut proxima quaeque,

nunc pinna veras, nunc datis ore notas.)

tuta diu volucrum proles tum denique caesa est,

450iuveruntque deos indicis exta sui.

ergo saepe suo coniunx abducta marito

uritur Idaliis alba columba focis.

nec defensa iuvant Capitolia, quo minus anser

det iecur in lances, Inachioti, tuas.

455nocte deae Nocti cristatus caeditur ales,

quod tepidum vigili provocet ore diem.

Interea Delphin clarum super aequora sidus

tollitur et patriis exserit ora vadis.

Postera lux hiemem medio discrimine signat,

460aequaque praeteritae quae superabit erit.

Proxima prospiciet Tithono nupta relicto

Arcadiae sacrum pontificale deae.

te quoque lux eadem, Turni soror, aede recepit,

hic ubi Virginea Campus obitur aqua.

465unde petam causas horum moremque sacrorum?

deriget in medio quis mea vela freto?

ipsa mone, quae nomen habes a carmine ductum

propositoque fave, ne tuus erret honor.

orta prior luna, de se si creditur ipsi

470a magno tellus Arcade nomen habet.

hinc fuit Evander, qui, quamquam clarus utroque,

nobilior sacrae sanguine matris erat

quae, simul aetherios animo conceperat ignes,

ore dabat vero carmina plena dei.

475dixerat haec nato motus instare sibique,

multaque praeterea tempore nacta fidem.

nam iuvenis nimium vera cum matre fugatus

deserit Arcadiam Parrhasiumque larem.

cui genetrix flenti "fortuna viriliter" inquit

480"(siste, precor, lacrimas) ista ferenda tibi est.

sic erat in fatis, nec te tua culpa fugavit

sed deus: offenso pulsus es urbe deo.

non meriti poenam pateris, sed numinis iram:

est aliquid magnis crimen abesse malis.

485conscia mens ut cuique sua est, ita concipit intra

pectora pro facto spemque metumque suo.

nec tamen ut primus maere mala talia passus:

obruit ingentes ista procella viros.

passus idem est Tyriis qui quondam pulsus ab oris

490Cadmus in Aonia constitit exsul humo;

passus idem Tydeus et idem Pagasaeus Iason,

et quos praeterea longa referre mora est.

omne solum forti patria est, ut piscibus aequor,

ut volucri vacuo quicquid in orbe patet.

495nec fera tempestas toto tamen horret in anno:

et tibi, crede mihi, tempora veris erunt."

vocibus Evander firmata mente parentis

nave secat fluctus Hesperiamque tenet.

iamque ratem doctae monitu Carmentis in amnem

500egerat et Tuscis obvius ibat aquis:

fluminis illa latus, cui sunt vada iuncta Tarenti,

aspicit et sparsas per loca sola casas;

utque erat, immissis puppem stetit ante capillis,

continuitque manum torva regentis iter,

505et procul in dextram tendens sua bracchia ripam

pinea non sano ter pede texta ferit,

neve daret saltum properans insistere terrae

vix est Evandri vixque retenta manu;

"di"que "petitorum" dixit "salvete locorum,

510tuque, novos caelo terra datura deos,

fluminaque et fontes, quibus utitur hospita tellus,

et nemorum silvae Naiadumque chori,

este bonis avibus visi natoque mihique,

ripaque felici tacta sit ista pede.

515fallor, an hi fient ingentia moenia colles,

iuraque ab hac terra cetera terra petet?

montibus his olim totus promittitur orbis.

quis tantum fati credat habere locum?

et iam Dardaniae tangent haec litora pinus:

520hic quoque causa novi femina Martis erit.

care nepos Palla, funesta quid induis arma?

indue: non humili vindice caesus eris.

victa tamen vinces eversaque, Troia, resurges:

obruit hostiles ista ruina domos.

525urite victrices Neptunia Pergama flammae:

num minus hic toto est altior orbe cinis?

iam pius Aeneas sacra et, sacra altera, patrem

adferet: Iliacos accipe, Vesta, deos.

tempus erit cum vos orbemque tuebitur idem,

530et fient ipso sacra colente deo,

et penes Augustos patriae tutela manebit:

hanc fas imperii frena tenere domum.

inde nepos natusque dei, licet ipse recuset,

pondera caelesti mente paterna feret

535utque ego perpetuis olim sacrabor in aris,

sic Augusta novum Iulia numen erit."

talibus ut dictis nostros descendit in annos,

substitit in medio praescia lingua sono.

puppibus egressus Latia stetit exul in herba:

540felix, exilium cui locus ille fuit!

nec mora longa fuit: stabant nova tecta, nec alter

montibus Ausoniis Arcade maior erat.

ecce boves illuc Erytheidas adplicat heros

emensus longi claviger orbis iter,

545dumque huic hospitium domus est Tegeaea, vagantur

incustoditae lata per arva boves.

mane erat: excussus somno Tirynthius actor

de numero tauros sentit abesse duos.

nulla videt quaerens taciti vestigia furti:

550traxerat aversos Cacus in antra ferox

Cacus, Aventinae timor atque infamia silvae,

non leve finitimis hospitibusque malum.

dira viro facies, vires pro corpore, corpus

grande (pater monstri Mulciber huius erat),

555proque domo longis spelunca recessibus ingens,

abdita, vix ipsis invenienda feris;

ora super postes adfixaque bracchia pendent

squalidaque humanis ossibus albet humus.

servata male parte boum Iove natus abibat:

560mugitum rauco furta dedere sono.

"accipio revocamen" ait, vocemque secutus

impia per silvas ultor ad antra venit.

ille aditum fracti praestruxerat obice montis;

vix iuga movissent quinque bis illud opus.

565nititur hic umeris (caelum quoque sederat illis),

et vastum motu collabefactat onus.

quod simul eversum est, fragor aethera terruit ipsum,

ictaque subsedit pondere molis humus.

prima movet Cacus conlata proelia dextra

570remque ferox saxis stipitibusque gerit.

quis ubi nil agitur, patrias male fortis ad artes

confugit, et flammas ore sonante vomit;

quas quotiens proflat, spirare Typhoea credas

et rapidum Aetnaeo fulgur ab igne iaci.

575occupat Alcides, adductaque clava trinodis

ter quater adverso sedit in ore viri.

ille cadit mixtosque vomit cum sanguine fumos

et lato moriens pectore plangit humum.

immolat ex illis taurum tibi, Iuppiter, unum

580victor et Evandrum ruricolasque vocat,

constituitque sibi, quae Maxima dicitur, aram,

hic ubi pars Urbis de bove nomen habet.

nec tacet Evandri mater prope tempus adesse

Hercule quo tellus sit satis usa suo.

585at felix vates, ut dis gratissima vixit,

possidet hunc Iani sic dea mense diem.

Idibus in magni castus Iovis aede sacerdos

semimaris flammis viscera libat ovis;

redditaque est omnis populo provincia nostro

590et tuus Augusto nomine dictus avus.

perlege dispositas generosa per atria ceras:

contigerunt nulli nomina tanta viro.

Africa victorem de se vocat, alter Isauras

aut Cretum domitas testificatur opes

595hunc Numidae faciunt, illum Messana superbum:

ille Numantina traxit ab urbe notam:

et mortem et nomen Druso Germania fecit;

me miserum, virtus quam brevis illa fuit!

si petat a victis, tot sumet nomina Caesar

600quot numero gentes maximus orbis habet.

ex uno quidam celebres aut torquis adempti

aut corvi titulos auxiliaris habent.

Magne, tuum nomen rerum est mensura tuarum:

sed qui te vicit nomine maior erat.

605nec gradus est supra Fabios cognominis ullus:

illa domus meritis Maxima dicta suis.

sed tamen humanis celebrantur honoribus omnes,

hic socium summo cum Iove nomen habet.

sancta vocant augusta patres, augusta vocantur

610templa sacerdotum rite dicata manu:

huius et augurium dependet origine verbi

et quodcumque sua Iuppiter auget ope.

augeat imperium nostri ducis, augeat annos

protegat et vestras querna corona fores:

615auspicibusque deis tanti cognominis heres

omine suscipiat, quo pater, orbis onus.

Respiciet Titan actas ubi tertius Idus

fient Parrhasiae sacra relata deae.

nam prius Ausonias matres carpenta vehebant

620(haec quoque ab Evandri dicta parente reor);

mox honor eripitur, matronaque destinat omnis

ingratos nulla prole novare viros,

neve daret partus, ictu temeraria caeco

visceribus crescens excutiebat onus.

625corripuisse patres ausas immitia nuptas,

ius tamen exemptum restituisse ferunt,

binaque nunc pariter Tegeaeae sacra parenti

pro pueris fieri virginibusque iubent.

scortea non illi fas est inferre sacello,

630ne violent puros exanimata focos.

siquis amas veteres ritus, adsiste precanti;

nomina percipies non tibi nota prius.

Porrima placatur Postuertaque, sive sorores,

sive fugae comites, Maenali diva, tuae:

635altera quod porro fuerat cecinisse putatur,

altera venturum postmodo quicquid erat.

Candida, te niveo posuit lux proxima templo,

qua fert sublimes alta Moneta gradus,

nunc bene prospiciens Latiam Concordia turbam.

640nunc te sacratae constituere manus.

Furius antiquam populi superator Etrusci,

voverat et voti solverat ille fidem.

causa, quod a patribus sumptis secesserat armis

vulgus, et ipsa suas Roma timebat opes.

645causa recens melior: passos Germania crines

porrigit auspiciis, dux venerande, tuis.

inde triumphatae libasti munera gentis

templaque fecisti, quam colis ipse, deae.

hanc tua constituit genetrix et rebus et ara,

650sola toro magni digna reperta Iovis.

Haec ubi transierint, Capricorno, Phoebe, relicto

per iuvenis curres signa regentis aquam.

septimus hinc Oriens cum se demiserit undis,

fulgebit toto iam Lyra nulla polo.

655sidere ab hoc ignis venienti nocte, Leonis

qui micat in medio pectore, mersus erit.

Ter quater evolvi signantes tempora fastos,

nec Sementiva est ulla reperta dies;

cum mihi (sensit enim) "lux haec indicitur" inquit

660Musa, "quid a fastis non stata sacra petis?

utque dies incerta sacri, sic tempora certa

seminibus iactis est ubi fetus ager."

state coronati plenum ad praesepe, iuvenci:

cum tepido vestrum vere redibit opus.

665rusticus emeritum palo suspendat aratrum:

omne reformidat frigore vulnus humus.

vilice, da requiem terrae semente peracta;

da requiem, terram qui coluere, viris.

pagus agat festum: pagum lustrate, coloni,

670et date paganis annua liba focis.

placentur frugum matres, Tellusque Ceresque,

farre suo gravidae visceribusque suis:

officium commune Ceres et Terra tuentur;

haec praebet causam frugibus, illa locum.

675consortes operis, per quas correcta vetustas

quernaque glans victa est utiliore cibo,

frugibus immensis avidos satiate colonos,

ut capiant cultus praemia digna sui.

vos date perpetuos teneris sementibus auctus,

680nec nova per gelidas herba sit usta nives.

cum serimus, caelum ventis aperite serenis;

cum latet, aetheria spargite semen aqua.

neve graves cultis Cerialia rura cavete

agmine laesuro depopulentur aves.

685vos quoque, formicae, subiectis parcite granis:

post messem praedae copia maior erit.

interea crescat scabrae robiginis expers

nec vitio caeli palleat ulla seges,

et neque deficiat macie nec pinguior aequo

690divitiis pereat luxuriosa suis;

et careant loliis oculos vitiantibus agri,

nec sterilis culto surgat avena solo;

triticeos fetus passuraque farra bis ignem

hordeaque ingenti fenore reddat ager.

695haec ego pro vobis, haec vos optate coloni,

efficiatque ratas utraque diva preces.

bella diu tenuere viros: erat aptior ensis

vomere, cedebat taurus arator equo;

sarcula cessabant, versique in pila ligones,

700factaque de rastri pondere cassis erat.

gratia dis domuique tuae: religata catenis

iampridem vestro sub pede Bella iacent.

sub iuga bos veniat, sub terras semen aratas:

Pax Cererem nutrit, Pacis alumna Ceres.

705At quae venturas praecedit sexta kalendas,

hac sunt Ledaeis templa dicata deis:

fratribus illa deis fratres de gente deorum

circa Iuturnae composuere lacus.

Ipsum nos carmen deduxit Pacis ad aram:

710haec erit a mensis fine secunda dies.

frondibus Actiacis comptos redimita capillos,

Pax, ades et toto mitis in orbe mane.

dum desint hostes, desit quoque causa triumphi:

tu ducibus bello gloria maior eris.

715sola gerat miles, quibus arma coërceat, arma,

canteturque fera nil nisi pompa tuba.

horreat Aeneadas et primus et ultimus orbis:

siqua parum Romam terra timebat, amet.

tura, sacerdotes, pacalibus addite flammis,

720albaque perfusa victima fronte cadat;

utque domus, quae praestat eam, cum pace perennet

ad pia propensos vota rogate deos.

Sed iam prima mei pars est exacta laboris,

cumque suo finem mense libellus habet.