Testi della poesia latinaTesti della poesia latinaBēllĭcĕ, dēpŏsĭtīs clĭpĕō paūlīspĕr ĕt hāstā,
Mārs, ădĕs ēt nĭtĭdās ‖ cāssĭdĕ sōlvĕ cŏmās.
fōrsĭtăn īpsĕ rŏgēs quīd sīt cūm Mārtĕ pŏētaē:
ā tē quī cănĭtūr ‖ nōmĭnă mēnsĭs hăbēt.
īpsĕ vĭdēs mănĭbūs pĕrăgī fĕră bēllă Mĭnērvaē:5
nūm mĭnŭs īngĕnŭīs ‖ ārtĭbŭs īllă văcāt?
Pāllădĭs ēxēmplō pōnēndaē tēmpŏră sūmĕ
cūspĭdĭs: īnvĕnĭēs ‖ ēt quŏd ĭnērmĭs ăgās.
tūm quŏque ĭnērmĭs ĕrās, cūm tē Rōmānă săcērdōs
cēpĭt, ŭt huīc ūrbī ‖ sēmĭnă māgnă dărēs.10
Sīlvĭă Vēstālīs (quĭd ĕnīm vĕtăt īndĕ mŏvērī?)
sācră lăvātūrās ‖ mānĕ pĕtēbăt ăquās.
vēntum ĕrăt ād mōllī dēclīvēm trāmĭtĕ rīpām
pōnĭtŭr ē sūmmā ‖ fīctĭlĭs ūrnă cŏmā:
fēssă rĕsēdĭt hŭmō, vēntōsque āccēpĭt ăpērtō15
pēctŏrĕ, tūrbātās ‖ rēstĭtŭītquĕ cŏmās.
dūm sĕdĕt, ūmbrōsaē sălĭcēs vŏlŭcrēsquĕ cănōraē
fēcērūnt sōmnōs ‖ ēt lĕvĕ mūrmŭr ăquaē;
blāndă quĭēs fūrtīm vīctīs ōbrēpsĭt ŏcēllīs,
ēt cădĭt ā mēntō ‖ lānguĭdă fāctă mănūs.20
Mārs vĭdĕt hānc vīsāmquĕ cŭpīt pŏtĭtūrquĕ cŭpītā,
ēt sŭă dīvīnā ‖ fūrtă fĕfēllĭt ŏpĕ.
sōmnŭs ăbīt, iăcĕt īpsă grăvīs; iām scīlĭcĕt īntrā
vīscĕră Rōmānaē ‖ cōndĭtŏr ūrbĭs ĕrāt.
lānguĭdă cōnsūrgīt, nēc scīt cūr lānguĭdă sūrgāt,25
ēt pĕrăgīt tālēs ‖ ārbŏrĕ nīxă sŏnōs:
"ūtĭlĕ sīt faūstūmquĕ, prĕcōr, quŏd ĭmāgĭnĕ sōmnī
vīdĭmŭs: ān sōmnō ‖ clārĭŭs īllŭd ĕrāt?
īgnĭbŭs Īlĭăcīs ădĕrām, cūm lāpsă căpīllīs
dēcĭdĭt āntĕ săcrōs ‖ lānĕă vīttă fŏcōs.30
īndĕ dŭaē părĭtēr, vīsū mīrābĭlĕ, pālmaē
sūrgūnt: ēx īllīs ‖ āltĕră māiŏr ĕrāt,
ēt grăvĭbūs rāmīs tōtūm prōtēxĕrăt ōrbēm,
cōntĭgĕrātquĕ sŭā ‖ sīdĕră sūmmă cŏmā.
ēccĕ mĕūs fērrūm pătrŭūs mōlītŭr ĭn īllās:35
tērrĕŏr ādmŏnĭtū, ‖ cōrquĕ tĭmōrĕ mĭcāt.
Mārtĭă, pīcŭs, ăvīs gĕmĭnō prō stīpĭtĕ pūgnānt
ēt lŭpă: tūtă pĕr hōs ‖ ūtrăquĕ pālmă fŭīt."
dīxĕrăt, ēt plēnām nōn fīrmīs vīrĭbŭs ūrnām
sūstŭlĭt: īmplērāt, ‖ dūm sŭă vīsă rĕfērt.40
īntĕrĕā crēscēntĕ Rĕmō, crēscēntĕ Quĭrīnō,
caēlēstī tŭmĭdūs ‖ pōndĕrĕ vēntĕr ĕrāt.
quō mĭnŭs ēmĕrĭtīs ēxīrēt cūrsĭbŭs ānnūs
rēstābānt nĭtĭdō ‖ iām dŭŏ sīgnă dĕō:
Sīlvĭă fīt mātēr; Vēstaē sĭmŭlācră fĕrūntūr45
vīrgĭnĕās ŏcŭlīs ‖ ōppŏsŭīssĕ mănūs.
āră dĕaē cērtē trĕmŭīt părĭēntĕ mĭnīstrā,
ēt sŭbĭīt cĭnĕrēs ‖ tērrĭtă flāmmă sŭōs.
hōc ŭbĭ cōgnōvīt cōntēmptŏr Ămūlĭŭs aēquī
(nām rāptās frātrī ‖ vīctŏr hăbēbăt ŏpēs),50
āmnĕ iŭbēt mērgī gĕmĭnōs. scĕlŭs ūndă rĕfūgīt:
īn sīccā pŭĕrī ‖ dēstĭtŭūntŭr hŭmō.
lāctĕ quĭs īnfāntēs nēscīt crēvīssĕ fĕrīnō,
ēt pīcum ēxpŏsĭtīs ‖ saēpĕ tŭlīssĕ cĭbōs?
nōn ĕgŏ tē, tāntaē nūtrīx Lārēntĭă gēntīs,55
nēc tăcĕām vēstrās, ‖ Faūstŭlĕ paūpĕr, ŏpēs:
vēstĕr hŏnōs vĕnĭēt, cūm Lārēntālĭă dīcām:
āccēptūs gĕnĭīs ‖ īllă Dĕcēmbĕr hăbēt.
Mārtĭă tēr sēnōs prōlēs ădŏlēvĕrăt ānnōs,
ēt sŭbĕrāt flāvaē ‖ iām nŏvă bārbă cŏmaē:60
ōmnĭbŭs āgrĭcŏlīs ārmēntōrūmquĕ măgīstrīs
Īlĭădaē frātrēs ‖ iūră pĕtītă dăbānt.
saēpĕ dŏmūm vĕnĭūnt praēdōnūm sānguĭnĕ laētī
ēt rĕdĭgūnt āctōs ‖ īn sŭă rūră bŏvēs.
ūt gĕnŭs aūdĭĕrūnt, ănĭmōs pătĕr ēdĭtŭs aūgēt,65
ēt pŭdĕt īn paūcīs ‖ nōmĕn hăbērĕ căsīs,
Rōmŭlĕōquĕ cădīt trāiēctŭs Ămūlĭŭs ēnsĕ,
rēgnăquĕ lōngaēvō ‖ rēstĭtŭūntŭr ăvō.
moēnĭă cōndūntūr, quaē, quāmvīs pārvă fŭērūnt,
nōn tămĕn ēxpĕdĭīt ‖ trānsĭlŭīssĕ Rĕmō.70
iām, mŏdŏ quaē fŭĕrānt sīlvaē pĕcŏrūmquĕ rĕcēssūs,
ūrbs ĕrăt, aētērnaē ‖ cūm pătĕr ūrbĭs ăīt:
"ārbĭtĕr ārmōrūm, dē cūiūs sānguĭnĕ nātūs
crēdŏr ĕt, ūt crēdār, ‖ pīgnŏră mūltă dăbō,
ā tē prīncĭpĭūm Rōmānŏ dĭcīmūs ānnō:75
prīmūs dē pătrĭō ‖ nōmĭnĕ mēnsĭs ĕrīt."
vōx rătă fīt, pătrĭōquĕ vŏcāt dē nōmĭnĕ mēnsēm:
dīcĭtŭr haēc pĭĕtās ‖ grātă fŭīssĕ dĕō.
ēt tămĕn ānte ōmnēs Mārtēm cŏlŭērĕ prĭōrēs;
hōc dĕdĕrāt stŭdĭīs ‖ bēllĭcă tūrbă sŭīs.80
Pāllădă Cēcrŏpĭdaē, Mīnōĭă Crētă Dĭānām,
Vūlcānūm tēllūs ‖ Hŷpsĭpўlaēă cŏlīt,
Iūnōnēm Spārtē Pĕlŏpēĭădēsquĕ Mўcēnaē,
pīnĭgĕrūm Faūnī ‖ Maēnălĭs ōră căpūt:
Mārs Lătĭō vĕnĕrāndŭs ĕrāt, quĭă praēsĭdĕt ārmīs;85
ārmă fĕraē gēntī ‖ rēmquĕ dĕcūsquĕ dăbānt.
quōd sī fōrtĕ văcās, pĕrĕgrīnōs īnspĭcĕ fāstōs:
mēnsĭs ĭn hīs ĕtĭām ‖ nōmĭnĕ Mārtĭs ĕrīt.
tērtĭŭs Ālbānīs, quīntūs fŭĭt īllĕ Fălīscīs,
sēxtŭs ăpūd pŏpŭlōs, ‖ Hērnĭcă tērră, tŭōs;90
īntĕr Ărīcīnōs Ālbānăquĕ tēmpŏră cōnstāt
fāctăquĕ Tēlĕgŏnī ‖ moēnĭă cēlsă mănū;
quīntūm Laūrēntēs, bīs quīntum Aēquīcŭlŭs ācēr,
ā trĭbŭs hūnc prīmūm ‖ tūrbă Cŭrēnsĭs hăbēt;
ēt tĭbĭ cūm prŏăvīs, mīlēs Paēlīgnĕ, Săbīnīs95
cōnvĕnĭt; huīc gēntī ‖ quārtŭs ŭtrīquĕ dĕūs.
Rōmŭlŭs, hōs ōmnēs ūt vīncĕrĕt ōrdĭnĕ sāltēm,
sānguĭnĭs aūctōrī ‖ tēmpŏră prīmă dĕdīt.
nēc tŏtĭdēm vĕtĕrēs, quōt nūnc, hăbŭērĕ kălēndās:
īllĕ mĭnōr gĕmĭnīs ‖ mēnsĭbŭs ānnŭs ĕrāt.100
nōndūm trādĭdĕrāt vīctās vīctōrĭbŭs ārtēs
Graēcĭă, fācūndūm ‖ sēd mălĕ fōrtĕ gĕnūs:
quī bĕnĕ pūgnābāt, Rōmānām nōvĕrăt ārtēm:
mīttĕrĕ quī pŏtĕrāt ‖ pīlă, dĭsērtŭs ĕrāt.
quīs tūnc aūt Hўădās aūt Plīădăs Ātlāntēās105
sēnsĕrăt, aūt gĕmĭnōs ‖ ēssĕ sŭb āxĕ pŏlōs,
ēssĕ dŭās Ārctōs, quārūm Cўnŏsūră pĕtātūr
Sīdŏnĭīs, Hĕlĭcēn ‖ Grāiă cărīnă nŏtēt,
sīgnăquĕ quaē lōngō frātēr pērcēnsĕăt ānnō,
īrĕ pĕr haēc ūnō ‖ mēnsĕ sŏrōrĭs ĕquōs?110
lībĕră cūrrēbānt ĕt ĭnōbsērvātă pĕr ānnūm
sīdĕră; cōnstābāt ‖ sēd tămĕn ēssĕ dĕōs.
nōn īllī caēlō lābēntĭă sīgnă tĕnēbānt,
sēd sŭă, quaē māgnūm ‖ pērdĕrĕ crīmĕn ĕrāt,
īllă quĭdem ē fēnō, sĕd ĕrāt rĕvĕrēntĭă fēnō115
quāntām nūnc ăquĭlās ‖ cērnĭs hăbērĕ tŭās.
pērtĭcă sūspēnsōs pōrtābāt lōngă mănīplōs,
ūndĕ mănīplārīs ‖ nōmĭnă mīlĕs hăbēt.
ērgo ănĭmi īndŏcĭlēs ĕt ădhūc rătĭōnĕ cărēntēs
mēnsĭbŭs ēgērūnt ‖ lūstră mĭnōră dĕcēm.120
ānnŭs ĕrāt dĕcĭmūm cūm lūnă rĕcēpĕrăt ōrbēm:
hīc nŭmĕrūs māgnō ‖ tūnc ĭn hŏnōrĕ fŭīt,
seū quĭă tōt dĭgĭtī, pēr quōs nŭmĕrārĕ sŏlēmūs,
seū quĭă bīs quīntō ‖ fēmĭnă mēnsĕ părīt,
seū quŏd ădūsquĕ dĕcēm nŭmĕrō crēscēntĕ vĕnītūr,125
prīncĭpĭūm spătĭīs ‖ sūmĭtŭr īndĕ nŏvīs.
īndĕ pătrēs cēntūm dēnōs sēcrēvĭt ĭn ōrbēs
Rōmŭlŭs, hāstātōs ‖ īnstĭtŭītquĕ dĕcēm,
ēt tŏtĭdēm prīncēps, tŏtĭdēm pīlānŭs hăbēbāt
cōrpŏră, lēgĭtĭmō ‖ quīquĕ mĕrēbăt ĕquō.130
quīn ĕtĭām pārtēs tŏtĭdēm Tĭtĭēnsĭbŭs īllĕ,
quōsquĕ vŏcānt Rāmnēs, ‖ Lūcĕrĭbūsquĕ dĕdīt.
ādsuētōs ĭgĭtūr nŭmĕrōs sērvāvĭt ĭn ānnō;
hōc lūgēt spătĭō ‖ fēmĭnă maēstă vĭrūm.
neū dŭbĭtēs prīmaē fŭĕrīnt quīn āntĕ Kălēndaē135
Mārtĭs, ăd haēc ănĭmūm ‖ sīgnă rĕfērrĕ pŏtēs.
laūrĕă flāmĭnĭbūs quaē tōtō pērstĭtĭt ānnō
tōllĭtŭr, ēt frōndēs ‖ sūnt ĭn hŏnōrĕ nŏvaē;
iānŭă tūm rēgīs pŏsĭtā vĭrĕt ārbŏrĕ Phoēbī;
āntĕ tŭās fĭt ĭdēm, ‖ Cūrĭă prīscă, fŏrēs.140
Vēstă quŏque ūt fŏlĭō nĭtĕāt vēlātă rĕcēntī,
cēdĭt ăb Īlĭăcīs ‖ laūrĕă cānă fŏcīs.
āddĕ quŏd ārcānā fĭĕrī nŏvŭs īgnĭs ĭn aēdĕ
dīcĭtŭr, ēt vīrēs ‖ flāmmă rĕfēctă căpīt.
nēc mĭhĭ pārvă fĭdēs ānnōs hīnc īssĕ prĭōrēs145
Ānnă quŏd hōc coēpta ēst ‖ mēnsĕ Pĕrēnnă cŏlī.
hīnc ĕtĭām vĕtĕrēs ĭnĭtī mĕmŏrāntŭr hŏnōrēs
ād spătĭūm bēllī, ‖ pērfĭdĕ Poēnĕ, tŭī.
dēnĭquĕ quīntŭs ăb hōc fŭĕrāt Quīntīlĭs, ĕt īndĕ
īncĭpĭt ā nŭmĕrō ‖ nōmĭnă quīsquĭs hăbēt.150
prīmŭs, ŏlīvĭfĕrīs Rōmām dēdūctŭs ăb ārvīs,
Pōmpĭlĭūs mēnsēs ‖ sēnsĭt ăbēssĕ dŭōs,
sīve hōc ā Sămĭō dōctūs, quī pōssĕ rĕnāscī
nōs pŭtăt, Ēgĕrĭā ‖ sīvĕ mŏnēntĕ sŭā.
sēd tămĕn ērrābānt ĕtĭām nūnc tēmpŏră, dōnēc155
Caēsărĭs īn mūltīs ‖ haēc quŏquĕ cūră fŭīt.
nōn haēc īllĕ dĕūs tāntaēquĕ prŏpāgĭnĭs aūctōr
crēdĭdĭt ōffĭcĭīs ‖ ēssĕ mĭnōră sŭīs,
prōmīssūmquĕ sĭbī vŏlŭīt praēnōscĕrĕ caēlūm
nēc dĕŭs īgnōtās ‖ hōspĕs ĭnīrĕ dŏmōs.160
īllĕ mŏrās sōlīs, quĭbŭs īn sŭă sīgnă rĕdīrēt,
trādĭtŭr ēxāctīs ‖ dīspŏsŭīssĕ nŏtīs;
īs dĕcĭēs sēnōs tēr cēntum ēt quīnquĕ dĭēbūs
iūnxĭt ĕt ā plēnō ‖ tēmpŏră quīntă dĭē.
hīc ānnī mŏdŭs ēst: īn lūstrum āccēdĕrĕ dēbēt,165
quaē cōnsūmmātūr ‖ pārtĭbŭs, ūnă dĭēs.
"Sī lĭcĕt ōccūltōs mŏnĭtūs aūdīrĕ dĕōrūm
vātĭbŭs, ūt cērtē ‖ fāmă lĭcērĕ pŭtāt,
cūm sīs ōffĭcĭīs, Grādīvĕ, vĭrīlĭbŭs āptūs,
dīc mĭhĭ mātrōnaē ‖ cūr tŭă fēstă cŏlānt."170
sīc ĕgŏ. sīc pŏsĭtā dīxīt mĭhĭ cāssĭdĕ Māvōrs
(sēd tămĕn īn dēxtrā ‖ mīssĭlĭs hāstă fŭīt):
"nūnc prīmūm stŭdĭīs pācīs dĕŭs ūtĭlĭs ārmīs
ādvŏcŏr, ēt grēssūs ‖ īn nŏvă cāstră fĕrō.
nēc pĭgĕt, īncēptī: iŭvăt hāc quŏquĕ pārtĕ mŏrārī,175
hōc sōlām nē sē ‖ pōssĕ Mĭnērvă pŭtēt.
dīscĕ, Lătīnōrūm vātēs ŏpĕrōsĕ dĭērūm,
quōd pĕtĭs, ēt mĕmŏrī ‖ pēctŏrĕ dīctă nŏtā.
ārvă fŭīt, sī prīmă vĕlīs ĕlĕmēntă rĕfērrĕ,
Rōmă, sĕd īn pārvā ‖ spēs tămĕn hūiŭs ĕrāt.180
moēnĭă iām stābānt, pŏpŭlīs āngūstă fŭtūrīs,
crēdĭtă sēd tūrbaē ‖ tūm nĭmĭs āmplă sŭaē.
quaē fŭĕrīt nōstrī sī quaērīs rēgĭă nātī,
āspĭcĕ dē cānnā ‖ strāmĭnĭbūsquĕ dŏmūm.
īn stĭpŭlā plăcĭdī căpĭēbāt mūnĕră sōmnī,185
ēt tămĕn ēx īllō ‖ vēnĭt ĭn āstră tŏrō.
iāmquĕ lŏcō māiūs nōmēn Rōmānŭs hăbēbāt,
nēc cōniūnx īllī ‖ nēc sŏcĕr ūllŭs ĕrāt.
spērnēbānt gĕnĕrōs ĭnŏpēs vīcīnĭă dīvēs,
ēt mălĕ crēdēbār ‖ sānguĭnĭs aūctŏr ĕgŏ.190
īn stăbŭlīs hăbĭtāsse ĕt ŏvēs pāvīssĕ nŏcēbāt
iūgĕrăque īncūltī ‖ paūcă tĕnērĕ sŏlī.
cūm părĕ quaēquĕ sŭō cŏĕūnt vŏlŭcrēsquĕ fĕraēquĕ
ātque ălĭquām dē quā ‖ prōcrĕĕt ānguĭs hăbēt.
ēxtrēmīs dāntūr cōnūbĭă gēntĭbŭs: āt quaē195
Rōmānō vēllēt ‖ nūbĕrĕ nūllă fŭīt.
īndŏlŭī pătrĭāmquĕ dĕdī tĭbĭ, Rōmŭlĕ, mēntēm.
"tōllĕ prĕcēs", dīxī ‖ "quōd pĕtĭs ārmă dăbūnt."
fēstă părāt Cōnsō. Cōnsūs tĭbĭ cētĕră dīcēt,
īllā fāctă dĭē ‖ dūm sŭă sācră cănēt.200
īntŭmŭērĕ Cŭrēs ēt quōs dŏlŏr āttĭgĭt īdēm:
tūm prīmūm gĕnĕrīs ‖ īntŭlĭt ārmă sŏcēr.
iāmquĕ fĕrē rāptaē mātrūm quŏquĕ nōmĕn hăbēbānt,
trāctăque ĕrānt lōngā ‖ bēllă prŏpīnquă mŏrā:
cōnvĕnĭūnt nūptaē dīctām Iūnōnĭs ĭn aēdēm,205
quās īntēr mĕă sīc ‖ ēst nŭrŭs aūsă lŏquī:
"ō părĭtēr rāptaē, quŏnĭam hōc cōmmūnĕ tĕnēmūs,
nōn ūltrā lēntē ‖ pōssŭmŭs ēssĕ pĭaē.
stānt ăcĭēs: sĕd ŭtrā dī sīnt prō pārtĕ rŏgāndī
ēlĭgĭte; hīnc cōniūnx, ‖ hīnc pătĕr ārmă tĕnēt.210
quaērēndum ēst vĭdŭaē fĭĕrī mālītĭs ăn ōrbaē.
cōnsĭlĭūm vōbīs ‖ fōrtĕ pĭūmquĕ dăbō."
cōnsĭlĭūm dĕdĕrāt: pārēnt, crīnēsquĕ rĕsōlvūnt
maēstăquĕ fūnĕrĕā ‖ cōrpŏră vēstĕ tĕgūnt.
iām stĕtĕrānt ăcĭēs fērrō mōrtīquĕ părātaē,215
iām lĭtŭūs pūgnaē ‖ sīgnă dătūrŭs ĕrāt,
cūm rāptaē vĕnĭūnt īntēr pātrēsquĕ vĭrōsquĕ,
īnquĕ sĭnū nātōs, ‖ pīgnŏră cāră, tĕnēnt.
ūt mĕdĭūm cāmpī scīssīs tĕtĭgērĕ căpīllīs,
īn tērrām pŏsĭtō ‖ prōcŭbŭērĕ gĕnū;220
ēt, quăsĭ sēntīrēnt, blāndō clāmōrĕ nĕpōtēs
tēndēbānt ăd ăvōs ‖ brācchĭă pārvă sŭōs.
quī pŏtĕrāt, clāmābăt ăvūm tūm dēnĭquĕ vīsūm,
ēt, quī vīx pŏtĕrāt, ‖ pōssĕ cŏāctŭs ĕrāt.
tēlă vĭrīs ănĭmīquĕ cădūnt, glădĭīsquĕ rĕmōtīs225
dānt sŏcĕrī gĕnĕrīs ‖ āccĭpĭūntquĕ mănūs,
laūdātāsquĕ tĕnēnt nātās, scūtōquĕ nĕpōtēm
fērt ăvŭs: hīc scūtī ‖ dūlcĭŏr ūsŭs ĕrāt.
īndĕ †dĭēm quaē prīmㆠmĕās cĕlĕbrārĕ Kălēndās
Oēbălĭaē mātrēs ‖ nōn lĕvĕ mūnŭs hăbēnt,230
aūt quĭă cōmmīttī strīctīs mūcrōnĭbŭs aūsaē
fīnĭĕrānt lăcrĭmīs ‖ Mārtĭă bēllă sŭīs;
vēl quŏd ĕrāt dē mē fēlīcĭtĕr Īlĭă mātēr
rītĕ cŏlūnt mātrēs ‖ sācră dĭēmquĕ mĕūm.
quīd quŏd hĭēms ădŏpērtă gĕlū tūm dēnĭquĕ cēdīt,235
ēt pĕrĕūnt lāpsaē ‖ sōlĕ tĕpēntĕ nĭvēs;
ārbŏrĭbūs rĕdĕūnt dētōnsaē frīgŏrĕ frōndēs,
ūvĭdăque īn tĕnĕrō pālmĭtĕ ‖ gēmmă tŭmēt;
quaēquĕ dĭū lătŭīt, nūnc, sē quā tōllăt ĭn aūrās,
fērtĭlĭs ōccūltās ‖ īnvĕnĭt hērbă vĭās?240
nūnc fēcūndŭs ăgēr, pĕcŏrīs nūnc hōră crĕāndī,
nūnc ăvĭs īn rāmō ‖ tēctă lărēmquĕ părāt.
tēmpŏră iūrĕ cŏlūnt Lătĭaē fēcūndă părēntēs,
quārūm mīlĭtĭām ‖ vōtăquĕ pārtŭs hăbēt.
āddĕ quŏd, ēxcŭbĭās ŭbĭ rēx Rōmānŭs ăgēbāt,245
quī nūnc Ēsquĭlĭās ‖ nōmĭnă cōllĭs hăbēt,
īllīc ā nŭrĭbūs Iūnōnī tēmplă Lătīnīs
hāc sūnt, sī mĕmĭnī, ‖ pūblĭcă fāctă dĭē.
quīd mŏrŏr ēt vărĭīs ŏnĕrō tŭă pēctŏră caūsīs?
ēmĭnĕt ānte ŏcŭlōs ‖ quōd pĕtĭs ēccĕ tŭōs.250
mātĕr ămāt nūptās: mātrīs mē tūrbă frĕquēntāt.
haēc nōs praēcĭpŭē ‖ tām pĭă caūsă dĕcēt."
fērtĕ dĕaē flōrēs: gaūdēt flōrēntĭbŭs hērbīs
haēc dĕă; dē tĕnĕrō ‖ cīngĭtĕ flōrĕ căpūt:
dīcĭtĕ "tū nōbīs lūcēm, Lūcīnă, dĕdīstī":255
dīcĭtĕ "tū vōtō ‖ pārtŭrĭēntĭs ădēs."
sīquă tămēn grăvĭda ēst, rĕsŏlūtō crīnĕ prĕcētūr
ūt sōlvāt pārtūs ‖ mōllĭtĕr īllă sŭōs.
Quīs mĭhĭ nūnc dīcēt quārē caēlēstĭă Mārtīs
ārmă fĕrānt Sălĭī ‖ Māmŭrĭūmquĕ cănānt?260
nŷmphă, mŏnē, nĕmŏrī stāgnōque ŏpĕrātă Dĭānaē;
nŷmphă, Nŭmaē cōniūnx, ‖ ād tŭă fāctă vĕnī.
vāllĭs Ărīcīnaē sīlvā praēcīnctŭs ŏpācā
ēst lăcŭs, āntīquā ‖ rēlĭgĭōnĕ săcēr;
hīc lătĕt Hīppŏlўtūs lōrīs dīrēptŭs ĕquōrūm,265
ūndĕ nĕmūs nūllīs ‖ īllŭd ădītŭr ĕquīs.
līcĭă dēpēndēnt lōngās vēlāntĭă saēpēs,
ēt pŏsĭta ēst mĕrĭtaē ‖ mūltă tăbēllă dĕaē.
saēpĕ pŏtēns vōtī, frōntēm rĕdĭmītă cŏrōnīs,
fēmĭnă lūcēntēs ‖ pōrtăt ăb Ūrbĕ făcēs.270
rēgnă tĕnēnt fōrtēs mănĭbūs pĕdĭbūsquĕ fŭgācēs,
ēt pĕrĭt ēxēmplō ‖ pōstmŏdŏ quīsquĕ sŭō.
dēflŭĭt īncērtō lăpĭdōsūs mūrmŭrĕ rīvūs:
saēpĕ, sĕd ēxĭgŭīs ‖ haūstĭbŭs, īndĕ bĭbī.
Ēgĕrĭa ēst quaē praēbĕt ăquās, dĕă grātă Cămēnīs:275
īllă Nŭmaē cōniūnx ‖ cōnsĭlĭūmquĕ fŭīt.
prīncĭpĭō nĭmĭūm prōmptōs ād bēllă Quĭrītēs
mōllīrī plăcŭīt ‖ iūrĕ dĕūmquĕ mĕtū.
īndĕ dătaē lēgēs, nē fīrmĭŏr ōmnĭă pōssēt,
coēptăquĕ sūnt pūrē ‖ trādĭtă sācră cŏlī.280
ēxŭĭtūr fĕrĭtās, ārmīsquĕ pŏtēntĭŭs aēquūmst,
ēt cūm cīvĕ pŭdēt ‖ cōnsĕrŭīssĕ mănūs
ātque ălĭquīs, mŏdŏ trūx, vīsā iām vērtĭtŭr ārā
vīnăquĕ dāt tĕpĭdīs ‖ fārrăquĕ sālsă fŏcīs.
ēccĕ dĕūm gĕnĭtōr rŭtĭlās pēr nūbĭlă flāmmās285
spārgĭt, ĕt ēffūsīs ‖ aēthĕră sīccăt ăquīs.
nōn ălĭās mīssī cĕcĭdērĕ frĕquēntĭŭs īgnēs:
rēx păvĕt ēt vūlgī ‖ pēctŏră tērrŏr hăbēt.
cuī dĕă "nē nĭmĭūm tērrērĕ: pĭābĭlĕ fūlmēn
ēst" ăĭt "ēt saēvī ‖ flēctĭtŭr īră Iŏvīs.290
sēd pŏtĕrūnt rītūm Pīcūs Faūnūsquĕ pĭāndī
trādĕrĕ, Rōmānī ‖ nūmĕn ŭtrūmquĕ sŏlī.
nēc sĭnĕ vī trādēnt: ădhĭbē tū vīncŭlă cāptīs";
ātque ĭtă quā pōssīnt ‖ ēdĭdĭt ārtĕ căpī.
lūcŭs Ăvēntīnō sŭbĕrāt nĭgĕr īlĭcĭs ūmbrā,295
quō pōssēs vīsō ‖ dīcĕrĕ "nūmĕn ĭnēst".
īn mĕdĭō grāmēn, mūscōque ădŏpērtă vĭrēntī
mānābāt sāxō ‖ vēnă pĕrēnnĭs ăquaē;
īndĕ fĕrē sōlī Faūnūs Pīcūsquĕ bĭbēbānt:
hūc vĕnĭt ēt fōntī ‖ rēx Nŭmă māctăt ŏvēm,300
plēnăque ŏdōrātī dīspōnīt pōcŭlă Bācchī,
cūmquĕ sŭīs āntrō ‖ cōndĭtŭs īpsĕ lătēt.
ād sŏlĭtōs vĕnĭūnt sīlvēstrĭă nūmĭnă fōntēs
ēt rĕlĕvānt mūltō ‖ pēctŏră sīccă mĕrō.
vīnă quĭēs sĕquĭtūr: gĕlĭdō Nŭmă prōdĭt ăb āntrō305
vīnclăquĕ sōpītās ‖ āddĭt ĭn ārtă mănūs.
sōmnŭs ŭt ābscēssīt, pūgnāndō vīncŭlă tēmptānt
rūmpĕrĕ; pūgnāntēs ‖ fōrtĭŭs īllă tĕnēnt.
tūm Nŭmă: "dī nĕmŏrūm, fāctīs īgnōscĭtĕ nōstrīs
sī scĕlŭs īngĕnĭō ‖ scītĭs ăbēssĕ mĕō,310
quōquĕ mŏdō pōssīt fūlmēn mōnstrātĕ pĭārī."
sīc Nŭmă; sīc quătĭēns ‖ cōrnŭă Faūnŭs ăīt:
"māgnă pĕtīs, nēc quaē mŏnĭtū tĭbĭ dīscĕrĕ nōstrō
fās sĭt: hăbēnt fīnēs ‖ nūmĭnă nōstră sŭōs.
dī sŭmŭs āgrēstēs ēt quī dŏmĭnēmŭr ĭn āltīs315
mōntĭbŭs; ārbĭtrĭum ēst ‖ īn sŭă tēctă Iŏvī.
hūnc tū nōn pŏtĕrīs pēr tē dēdūcĕrĕ caēlō,
āt pŏtĕrīs nōstrā ‖ fōrsĭtăn ūsŭs ŏpĕ."
dīxĕrăt haēc Faūnūs; pār ēst sēntēntĭă Pīcī.
"dēmĕ tămēn nōbīs ‖ vīncŭlă", Pīcŭs ăīt,320
"Iūppĭtĕr hūc vĕnĭēt, vălĭdā pērdūctŭs ăb ārtĕ:
nūbĭlă prōmīssī ‖ Stŷx mĭhĭ tēstĭs ĕrīt."
ēmīssī lăquĕīs quĭd ăgānt, quaē cārmĭnă dīcānt,
quāquĕ trăhānt sŭpĕrīs ‖ sēdĭbŭs ārtĕ Iŏvēm
scīrĕ nĕfās hŏmĭnī. nōbīs cōncēssă cănēntūr325
quaēquĕ pĭō dīcī ‖ vātĭs ăb ōrĕ lĭcēt.
ēlĭcĭūnt caēlō tē, Iūppĭtĕr; ūndĕ mĭnōrēs
nūnc quŏquĕ tē cĕlĕbrānt ‖ Ēlĭcĭūmquĕ vŏcānt.
cōnstăt Ăvēntīnaē trĕmŭīssĕ căcūmĭnă sīlvaē,
tērrăquĕ sūbsēdīt ‖ pōndĕrĕ prēssă Iŏvīs:330
cōrdă mĭcānt rēgīs tōtōque ē cōrpŏrĕ sānguīs
fūgĭt ĕt hīrsūtaē ‖ dērĭgŭērĕ cŏmaē.
ūt rĕdĭīt ănĭmūs, "dā cērtă pĭāmĭnă" dīxīt
"fūlmĭnĭs, āltōrūm ‖ rēxquĕ pătērquĕ dĕūm,
sī tŭă cōntĭgĭmūs mănĭbūs dōnārĭă pūrīs,335
hōc quŏquĕ quōd pĕtĭtūr ‖ sī pĭă līnguă rŏgāt."
ādnŭĭt ōrāntī, sēd vērum āmbāgĕ rĕmōtā
ābdĭdĭt ēt dŭbĭō ‖ tērrŭĭt ōrĕ vĭrūm.
"caēdĕ căpūt" dīxīt; cuī rēx "pārēbĭmŭs" īnquīt;
"caēdēnda ēst hōrtīs ‖ ērŭtă cēpă mĕīs."340
āddĭdĭt hīc "hŏmĭnīs"; "sūmēs" ăĭt īllĕ "căpīllōs."
pōstŭlăt hīc ănĭmām; ‖ cuī Nŭmă "pīscĭs" ăīt.
rīsĭt, ĕt "hīs" īnquīt "făcĭtō mĕă tēlă prŏcūrēs,
ō vīr cōllŏquĭō ‖ nōn ăbĭgēndĕ dĕūm.
sēd tĭbĭ, prōtŭlĕrīt cūm tōtūm crāstĭnŭs ōrbēm345
Cŷnthĭŭs, īmpĕrĭī ‖ pīgnŏră cērtă dăbō."
dīxĭt ĕt īngēntī tŏnĭtrū sŭpĕr aēthĕră mōtūm
fērtŭr, ădōrāntēm ‖ dēstĭtŭītquĕ Nŭmām.
īllĕ rĕdīt laētūs mĕmŏrātquĕ Quĭrītĭbŭs āctă:
tārdă vĕnīt dīctīs ‖ dīffĭcĭlīsquĕ fĭdēs.350
"āt cērtē crēdēmŭr" ăīt "sī vērbă sĕquētūr
ēxĭtŭs: ēn aūdī ‖ crāstĭnă, quīsquĭs ădēs.
prōtŭlĕrīt tērrīs cūm tōtūm Cŷnthĭŭs ōrbēm,
Iūppĭtĕr īmpĕrĭī ‖ pīgnŏră cērtă dăbīt."
dīscēdūnt dŭbĭī, prōmīssăquĕ tārdă vĭdēntūr,355
dēpēndētquĕ fĭdēs ‖ ā vĕnĭēntĕ dĭē.
mōllĭs ĕrāt tēllūs rōrātā mānĕ prŭīnā:
āntĕ sŭī pŏpŭlūs ‖ līmĭnă rēgĭs ădēst.
prōdĭt ĕt īn sŏlĭō mĕdĭūs cōnsēdĭt ăcērnō;
īnnŭmĕrī cīrcā ‖ stāntquĕ sĭlēntquĕ vĭrī.360
ōrtŭs ĕrāt sūmmō tāntūmmŏdŏ mārgĭnĕ Phoēbūs:
sōllĭcĭtaē mēntēs ‖ spēquĕ mĕtūquĕ păvēnt.
cōnstĭtĭt ātquĕ căpūt nĭvĕō vēlātŭs ămīctū
iām bĕnĕ dīs nōtās ‖ sūstŭlĭt īllĕ mănūs
ātque ĭtă "tēmpŭs ădēst prōmīssī mūnĕrĭs" īnquīt;365
"pōllĭcĭtām dīctīs, ‖ Iūppĭtĕr, āddĕ fĭdēm."
dūm lŏquĭtūr, tōtūm iām sōl ēmōvĕrăt ōrbēm,
ēt grăvĭs aēthĕrĭō ‖ vēnĭt ăb āxĕ frăgōr.
tēr tŏnŭīt sĭnĕ nūbĕ dĕūs, trĭă fūlgŭră mīsīt.
crēdĭtĕ dīcēntī: ‖ mīră sĕd āctă lŏquōr:370
ā mĕdĭā caēlūm rĕgĭōnĕ dĕhīscĕrĕ coēpīt:
sūmmīsēre ŏcŭlōs ‖ cūm dŭcĕ tūrbă sŭō.
ēccĕ lĕvī scūtūm vērsātūm lēnĭtĕr aūrā
dēcĭdĭt: ā pŏpŭlō ‖ clāmŏr ăd āstră vĕnīt.
tōllĭt hŭmō mūnūs caēsā prĭŭs īllĕ iŭvēncā375
quaē dĕdĕrāt nūllī ‖ cōllă prĕmēndă iŭgō,
īdque āncīlĕ vŏcāt, quŏd ăb ōmnī pārtĕ rĕcīsūmst,
quāquĕ nŏtēs ŏcŭlīs ‖ āngŭlŭs ōmnĭs ăbēst.
tūm, mĕmŏr īmpĕrĭī sōrtēm cōnsīstĕre ĭn īllō,
cōnsĭlĭūm mūltaē ‖ cāllĭdĭtātĭs ĭnīt:380
plūră iŭbēt fĭĕrī sĭmĭlī caēlātă fĭgūrā,
ērrŏr ŭt ānte ŏcŭlōs ‖ īnsĭdĭāntĭs ĕāt.
Māmŭrĭūs, mōrūm fābraēne ēxāctĭŏr ārtīs
dīffĭcĭle ēst, īllūd, ‖ dīcĕrĕ, claūsĭt ŏpūs.
cuī Nŭmă mūnĭfĭcūs "fāctī pĕtĕ praēmĭă" dīxīt:385
"sī mĕă nōtă fĭdēs, ‖ īnrĭtă nūllă pĕtēs."
iām dĕdĕrāt Sălĭīs ā sāltū nōmĭnă dūctă
ārmăque ĕt ād cērtōs ‖ vērbă cănēndă mŏdōs;
tūm sīc Māmŭrĭūs: "mērcēs mĭhĭ glōrĭă dētūr,
nōmĭnăque ēxtrēmō ‖ cārmĭnĕ nōstră sŏnēnt."390
īndĕ săcērdōtēs ŏpĕrī prōmīssă vĕtūstō
praēmĭă pērsōlvūnt ‖ Māmŭrĭūmquĕ vŏcānt.
Nūbĕrĕ sīquă vŏlēs, quāmvīs prŏpĕrābĭtĭs āmbō,
dīffĕr; hăbēnt pārvaē ‖ cōmmŏdă māgnă mŏraē.
ārmă mŏvēnt pūgnās, pūgna ēst ălĭēnă mărītīs;395
cōndĭtă cūm fŭĕrīnt, ‖ āptĭŭs ōmĕn ĕrīt.
Hīs ĕtĭām cōniūnx ăpĭcātī cīnctă Dĭālīs
lūcĭbŭs īmpēxās ‖ dēbĕt hăbērĕ cŏmās.
Tērtĭă nōx dē mēnsĕ sŭōs ŭbĭ mōvĕrĭt ōrtūs
cōndĭtŭs ē gĕmĭnīs ‖ Pīscĭbŭs āltĕr ĕrīt.400
nām dŭŏ sūnt: Aūstrīs hīc ēst, Ăquĭlōnĭbŭs īllĕ
prōxĭmŭs; ā vēntō ‖ nōmĕn ŭtērquĕ tĕnēt.
Cūm crŏcĕīs rōrārĕ gĕnīs Tīthōnĭă cōniūnx
coēpĕrĭt ēt quīntaē ‖ tēmpŏră lūcĭs ăgēt,
sīve ēst Ārctŏphўlāx, sīve ēst pĭgĕr īllĕ Bŏōtēs,405
mērgētūr vīsūs ‖ ēffŭgĭētquĕ tŭōs.
āt nōn ēffŭgĭēt Vīndēmĭtŏr: hōc quŏquĕ caūsām
ūndĕ trăhāt sīdūs ‖ pārvă dŏcērĕ mŏrāst.
Āmpĕlŏn īntōnsūm sătўrō nŷmphāquĕ crĕātūm
fērtŭr ĭn Īsmărĭīs ‖ Bācchŭs ămāssĕ iŭgīs.410
trādĭdĭt huīc vītēm pēndēntēm frōndĭbŭs ūlmī,
quaē nūnc dē pŭĕrī ‖ nōmĭnĕ nōmĕn hăbēt.
dūm lĕgĭt īn rāmō pīctās tĕmĕrārĭŭs ūvās
dēcĭdĭt: āmīssūm ‖ Lībĕr ĭn āstră tŭlīt.
Sēxtŭs ŭbi Ōcĕănō clīvōsūm scāndĭt Ŏlŷmpūm415
Phoēbŭs ĕt ālātīs ‖ aēthĕră cārpĭt ĕquīs,
quīsquĭs ădēs cāstaēquĕ cŏlīs pĕnĕtrālĭă Vēstaē,
grātāre, Īlĭăcīs ‖ tūrăquĕ pōnĕ fŏcīs.
Caēsărĭs īnnŭmĕrīs, quōs mālŭĭt īllĕ mĕrērī,
āccēssīt tĭtŭlīs ‖ pōntĭfĭcālĭs hŏnōr.420
īgnĭbŭs aētērnīs aētērnī nūmĭnă praēsūnt
Caēsărĭs: īmpĕrĭī ‖ pīgnŏră iūnctă vĭdēs.
dī vĕtĕrīs Troīaē, dīgnīssĭmă praēdă fĕrēntī,
quā grăvĭs Aēnēās ‖ tūtŭs ăb hōstĕ fŭīt,
ōrtŭs ăb Aēnēā tāngīt cōgnātă săcērdōs425
nūmĭnă: cōgnātūm, ‖ Vēstă, tŭērĕ căpūt.
quōs sānctā fŏvĕt īllĕ mănū, bĕnĕ vīvĭtĭs, īgnēs:
vīvĭte ĭnēxstīnctī, ‖ flāmmăquĕ dūxquĕ, prĕcōr.
Ūnă nŏta ēst Mārtī Nōnīs, sācrātă quŏd īllīs
tēmplă pŭtānt lūcōs ‖ Vēiŏvĭs āntĕ dŭōs.430
Rōmŭlŭs, ūt sāxō lūcūm cīrcūmdĕdĭt āltō,
"quīlĭbĕt hūc" īnquīt ‖ "cōnfŭgĕ; tūtŭs ĕrīs."
ō quām dē tĕnŭī Rōmānŭs ŏrīgĭnĕ crēvīt,
tūrbă vĕtūs quām nōn ‖ īnvĭdĭōsă fŭīt!
nē tămĕn īgnārō nŏvĭtās tĭbĭ nōmĭnĭs ōbstēt,435
dīscĕ quĭs īstĕ dĕūs, ‖ cūrvĕ vŏcētŭr ĭtā.
Iūppĭtĕr ēst iŭvĕnīs: iŭvĕnālēs āspĭcĕ vūltūs;
āspĭcĕ deīndĕ mănūm: ‖ fūlmĭnă nūllă tĕnēt.
fūlmĭnă pōst aūsōs caēlum ādfēctārĕ Gĭgāntās
sūmptă Iŏvī: prīmō ‖ tēmpŏre ĭnērmĭs ĕrāt.440
īgnĭbŭs Ōssă nŏvīs ēt Pēlĭŏn āltĭŭs Ōssā
ārsĭt ĕt īn sŏlĭdā ‖ fīxŭs Ŏlŷmpŭs hŭmō.
stāt quŏquĕ cāpră sĭmūl: nŷmphaē pāvīssĕ fĕrūntūr
Crētĭdĕs, īnfāntī ‖ lāc dĕdĭt īllă Iŏvī.
nūnc vŏcŏr ād nōmēn: vēgrāndĭă fārră cŏlōnī445
quaē mălĕ crēvērūnt, ‖ vēscăquĕ pārvă vŏcānt;
vīs ĕă sī vērbi ēst, cūr nōn ĕgŏ Vēiŏvĭs aēdēm
aēdēm nōn māgnī ‖ sūspĭcĕr ēssĕ Iŏvīs?
Iāmque ŭbĭ caērŭlĕūm vărĭābūnt sīdĕră caēlūm
sūspĭcĕ: Gōrgŏnĕī ‖ cōllă vĭdēbĭs ĕquī.450
crēdĭtŭr hīc caēsaē grăvĭdā cērvīcĕ Mĕdūsaē
sānguĭnĕ rēspērsīs ‖ prōsĭlŭīssĕ iŭbīs.
huīc sūprā nūbēs ēt sūbtēr sīdĕră lāpsō
caēlūm prō tērrā, ‖ prō pĕdĕ pīnnă fŭīt;
iāmque īndīgnāntī nŏvă frēnă rĕcēpĕrăt ōrĕ455
cūm lĕvĭs Āŏnĭās ‖ ūngŭlă fōdĭt ăquās.
nūnc frŭĭtūr caēlō, quōd pīnnīs āntĕ pĕtēbāt,
ēt nĭtĭdūs stēllīs ‖ quīnquĕ dĕcēmquĕ mĭcāt.
Prōtĭnŭs āspĭcĭēs vĕnĭēntī nōctĕ Cŏrōnām
Cnōsĭdă: Thēsēō ‖ crīmĭnĕ fāctă dĕāst.460
iām bĕnĕ pēriūrō mūtārāt cōniŭgĕ Bācchūm
quaē dĕdĭt īngrātō ‖ fīlă lĕgēndă vĭrō;
sōrtĕ tŏrī gaūdēns "quīd flēbām rūstĭcă?" dīxīt;
"ūtĭlĭtēr nōbīs ‖ pērfĭdŭs īllĕ fŭīt."
īntĕrĕā Lībēr dēpēxōs crīnĭbŭs Īndōs465
vīcĭt, ĕt Ēōō ‖ dīvĕs ăb ōrbĕ rĕdīt.
īntēr cāptīvās făcĭē praēstāntĕ pŭēllās
grātă nĭmīs Bācchō ‖ fīlĭă rēgĭs ĕrāt.
flēbăt ămāns cōniūnx, spătĭātăquĕ lītŏrĕ cūrvō
ēdĭdĭt īncūltīs ‖ tālĭă vērbă cŏmīs:470
"ēn ĭtĕrūm, flūctūs, sĭmĭlēs aūdītĕ quĕrēllās.
ēn ĭtĕrūm lăcrĭmās ‖ āccĭpe, hărēnă, mĕās.
dīcēbām, mĕmĭnī, "pēriūre ēt pērfĭdĕ Thēseū!"
īlle ăbĭīt, ĕădēm ‖ crīmĭnă Bācchŭs hăbēt.
nūnc quŏquĕ "nūllă vĭrō" clāmābō "fēmĭnă crēdāt:475
nōmĭnĕ mūtātō ‖ caūsă rĕlātă mĕa ēst.
ō | ŭtĭnām mĕă sōrs quā prīmūm coēpĕrăt īssēt,
iāmque ĕgŏ praēsēntī ‖ tēmpŏrĕ nūllă fŏrēm.
quīd mē dēsērtīs mŏrĭtūrām, Lībĕr, hărēnīs
sērvābās? pŏtŭī ‖ dēdŏlŭīssĕ sĕmēl.480
Bācchĕ lĕvīs lĕvĭōrquĕ tŭīs, quaē tēmpŏră cīngūnt,
frōndĭbŭs, īn lăcrĭmās ‖ cōgnĭtĕ Bācchĕ mĕās,
aūsŭs ĕs ānte ŏcŭlōs āddūctā paēlĭcĕ nōstrōs
tām bĕnĕ cōmpŏsĭtūm ‖ sōllĭcĭtārĕ tŏrūm?
heū | ŭbĭ pāctă fĭdēs? ŭbĭ quaē iūrārĕ sŏlēbās?485
mē mĭsĕrām, quŏtĭēns ‖ haēc ĕgŏ vērbă lŏquār?
Thēsĕă cūlpābās fāllācēmque īpsĕ vŏcābās:
iūdĭcĭō pēccās ‖ tūrpĭŭs īpsĕ tŭō.
nē scĭăt haēc quīsquām tăcĭtīsquĕ dŏlōrĭbŭs ūrār,
nē tŏtĭēns fāllī ‖ dīgnă fŭīssĕ pŭtēr.490
praēcĭpŭē cŭpĭām cēlārī Thēsĕă, nē tē
cōnsōrtēm cūlpaē ‖ gaūdĕăt ēssĕ sŭaē.
āt, pŭtŏ, praēpŏsĭta ēst fūscaē mĭhĭ cāndĭdă paēlēx!
ēvĕnĭāt nōstrīs ‖ hōstĭbŭs īllĕ cŏlōr.
quīd tămĕn hōc rēfērt? vĭtĭō tĭbĭ grātĭŏr īpsōst.495
quīd făcĭs? āmplēxūs ‖ īnquĭnăt īllă tŭōs.
Bācchĕ, fĭdēm praēstā, nēc praēfĕr ămōrĭbŭs ūllām
cōniŭgĭs: ādsuēvī ‖ sēmpĕr ămārĕ vĭrūm.
cēpērūnt mātrēm fōrmōsī cōrnŭă taūrī
mē tŭa; ăt hīc laūdi ēst, ‖ īllĕ pŭdēndŭs ămōr.500
nē nŏcĕāt quŏd ămō: nĕque ĕnīm tĭbĭ, Bācchĕ, nŏcēbāt
quōd flāmmās nōbīs ‖ fāssŭs ĕs īpsĕ tŭās.
nēc, quōd nōs ūrīs, mīrūm făcĭs: ōrtŭs ĭn īgnĕ
dīcĕrĭs, ēt pătrĭā ‖ rāptŭs ăb īgnĕ mănū.
īlla ĕgŏ sūm cuī tū sŏlĭtūs prōmīttĕrĕ caēlūm.505
eī mĭhĭ, prō caēlō ‖ quālĭă dōnă fĕrō!
dīxĕrăt; aūdībāt iāmdūdūm vērbă quĕrēntīs
Lībĕr, ŭt ā tērgō ‖ fōrtĕ sĕcūtŭs ĕrāt.
ōccŭpăt āmplēxū lăcrĭmāsquĕ pĕr ōscŭlă sīccāt,
ēt "părĭtēr caēlī ‖ sūmmă pĕtāmŭs" ăīt:510
"tū mĭhĭ iūnctă tŏrō mĭhĭ iūnctă vŏcābŭlă sūmēs,
nām tĭbĭ mūtātaē ‖ Lībĕră nōmĕn ĕrīt,
sīntquĕ tŭaē tēcūm făcĭām mŏnĭmēntă cŏrōnaē
Vūlcānūs Vĕnĕrī ‖ quām dĕdĭt, īllă tĭbī."
dīctă făcīt, gēmmāsquĕ nŏvēm trānsfōrmăt ĭn īgnēs:515
aūrĕă pēr stēllās ‖ nūnc mĭcăt īllă nŏvēm.
Sēx ŭbĭ sūstŭlĕrīt, tŏtĭdēm dēmērsĕrĭt ōrbēs
pūrpŭrĕūm răpĭdō ‖ quī vĕhĭt āxĕ dĭēm,
āltĕră grāmĭnĕō spēctābĭs Ĕquīrrĭă Cāmpō
quēm Tĭbĕrīs cūrvīs ‖ īn lătŭs ūrgĕt ăquīs;520
quī tămĕn ēiēctā sī fōrtĕ tĕnēbĭtŭr ūndā
Caēlĭŭs āccĭpĭāt ‖ pūlvĕrŭlēntŭs ĕquōs.
Īdĭbŭs ēst Ānnaē fēstūm gĕnĭālĕ Pĕrēnnaē
nōn prŏcŭl ā rīpīs, ‖ ādvĕnă Thŷbrĭ, tŭīs.
plēbs vĕnĭt āc vĭrĭdēs pāssīm dīsiēctă pĕr hērbās525
pōtăt, ĕt āccūmbīt ‖ cūm părĕ quīsquĕ sŭā.
sūb Iŏvĕ pārs dūrāt, paūcī tēntōrĭă pōnūnt,
sūnt quĭbŭs ē rāmīs ‖ frōndĕă fāctă căsāst;
pārs, ŭbĭ prō rĭgĭdīs călămōs stătŭērĕ cŏlūmnīs,
dēsŭpĕr ēxtēntās ‖ īmpŏsŭērĕ tŏgās.530
sōlĕ tămēn vīnōquĕ călēnt ānnōsquĕ prĕcāntūr
quōt sūmānt cўăthōs, ‖ ād nŭmĕrūmquĕ bĭbūnt.
īnvĕnĭēs īllīc quī Nēstŏrĭs ēbĭbăt ānnōs,
quaē sīt pēr călĭcēs ‖ fāctă Sĭbŷllă sŭōs.
īllīc ēt cāntānt quīcquīd dĭdĭcērĕ thĕātrīs,535
ēt iāctānt făcĭlēs ‖ ād sŭă vērbă mănūs,
ēt dūcūnt pŏsĭtō dūrās crātērĕ chŏrēās,
cūltăquĕ dīffūsīs ‖ sāltăt ămīcă cŏmīs.
cūm rĕdĕūnt, tĭtŭbānt ēt sūnt spēctācŭlă vūlgī,
ēt fōrtūnātōs ‖ ōbvĭă tūrbă vŏcāt.540
ōccūrrīt nūpēr (vīsa ēst mĭhĭ dīgnă rĕlātū)
pōmpă: sĕnēm pōtūm ‖ pōtă trăhēbăt ănūs.
quaē tămĕn haēc dĕă sīt quŏnĭām rūmōrĭbŭs ērrāt,
fābŭlă prōpŏsĭtō ‖ nūllă tĕgēndă mĕō.
ārsĕrăt Aēnēaē Dīdō mĭsĕrābĭlĭs īgnĕ,545
ārsĕrăt ēxstrūctīs ‖ īn sŭă fātă rŏgīs,
cōmpŏsĭtūsquĕ cĭnīs, tŭmŭlīque īn mārmŏrĕ cārmēn
hōc brĕvĕ, quōd mŏrĭēns ‖ īpsă rĕlīquĭt, ĕrāt:
"Praēbŭĭt Aēnēās ēt caūsām mōrtĭs ĕt ēnsēm:
īpsă sŭā Dīdō ‖ cōncĭdĭt ūsă mănū."550
prōtĭnŭs īnvādūnt Nŭmĭdaē sĭnĕ vīndĭcĕ rēgnūm,
ēt pŏtĭtūr cāptā ‖ Maūrŭs Ĭārbă dŏmō,
sēquĕ mĕmōr sprētūm "thălămīs tămĕn" īnquĭt "Ĕlīssaē
ēn ĕgŏ, quēm tŏtĭēns ‖ rēppŭlĭt īllă, frŭōr."
dīffŭgĭūnt Tўrĭī quō quēmque ăgĭt ērrŏr, ŭt ōlīm555
āmīssō dŭbĭaē ‖ rēgĕ văgāntŭr ăpēs.
tērtĭă nūdāndās āccēpĕrăt ārĕă mēssēs,
īnquĕ căvōs ĭĕrānt ‖ tērtĭă mūstă lăcūs:
pēllĭtŭr Ānnă dŏmō, lăcrĭmānsquĕ sŏrōrĭă līnquīt
moēnĭă; gērmānaē ‖ iūstă dăt āntĕ sŭaē.560
mīxtă bĭbūnt mōllēs lăcrĭmīs ūnguēntă făvīllaē
vērtĭcĕ lībātās ‖ āccĭpĭūntquĕ cŏmās,
tērquĕ "vălē" dīxīt, cĭnĕrēs tĕr ăd ōră rĕlātōs
prēssĭt, ĕt ēst īllīs ‖ vīsă sŭbēssĕ sŏrōr.
nāctă rătēm cŏmĭtēsquĕ fŭgaē pĕdĕ lābĭtŭr aēquō565
moēnĭă rēspĭcĭēns, ‖ dūlcĕ sŏrōrĭs ŏpūs.
fērtĭlĭs ēst Mĕlĭtē stĕrĭlī vīcīnă Cŏsŷraē
īnsŭlă, quām Lĭbўcī ‖ vērbĕrăt ūndă frĕtī.
hānc pĕtĭt, hōspĭtĭō rēgīs cōnfīsă vĕtūstō:
hōspĕs ŏpūm dīvēs ‖ rēx ĭbĭ Bāttŭs ĕrāt.570
quī pōstquām dĭdĭcīt cāsūs ŭtrĭūsquĕ sŏrōrīs,
"haēc" īnquīt "tēllūs ‖ quāntŭlăcūmquĕ tŭa ēst."
ēt tămĕn hōspĭtĭī sērvāssĕt ăd ūltĭmă mūnūs;
sēd tĭmŭīt māgnās ‖ Pŷgmălĭōnĭs ŏpēs.
sīgnă rĕcēnsŭĕrāt bīs sōl sŭă, tērtĭŭs ībāt575
ānnŭs, ĕt ēxĭlĭō ‖ tērră părāndă nŏva ēst.
frātĕr ădēst bēllōquĕ pĕtīt. rēx ārmă pĕrōsūs
"nōs sŭmŭs īmbēllēs, ‖ tū fŭgĕ sōspĕs" ăīt.
iūssă fŭgīt vēntōquĕ rătēm cōmmīttĭt ĕt ūndīs:
āspĕrĭōr quōvīs ‖ aēquŏrĕ frātĕr ĕrāt.580
ēst prŏpĕ pīscōsōs lăpĭdōsī Crāthĭdĭs āmnēs
pārvŭs ăgēr, Cămĕrēn ‖ īncŏlă tūrbă vŏcāt:
īllūc cūrsŭs ĕrāt. nēc lōngĭŭs ābfŭĭt īndĕ
quām quāntūm nŏvĭēs ‖ mīttĕrĕ fūndă pŏtēst:
vēlă cădūnt prīmo ēt dŭbĭā lībrāntŭr ăb aūrā:585
"fīndĭtĕ rēmĭgĭō" ‖ nāvĭtă dīxĭt "ăquās";
dūmquĕ părānt tōrtō sūbdūcĕrĕ cārbăsă līnō,
pērcŭtĭtūr răpĭdō ‖ pūppĭs ădūncă Nŏtō,
īnquĕ pătēns aēquōr, frūstrā pūgnāntĕ măgīstrō,
fērtŭr, ĕt ēx ŏcŭlīs ‖ vīsă rĕfūgĭt hŭmūs.590
ādsĭlĭūnt flūctūs īmōque ā gūrgĭtĕ pōntūs
vērtĭtŭr, ēt cānās ‖ ālvĕŭs haūrĭt ăquās.
vīncĭtŭr ārs vēntō nēc iām mŏdĕrātŏr hăbēnīs
ūtĭtŭr, āt vōtīs ‖ īs quŏquĕ pōscĭt ŏpēm.
iāctātūr tŭmĭdās ēxūl Phoēnīssă pĕr ūndās,595
ūmĭdăque ōppŏsĭtā ‖ lūmĭnă vēstĕ tĕgīt.
tūm prīmūm Dīdō fēlīx ēst dīctă sŏrōrī
ēt quaēcūmque ălĭquām ‖ cōrpŏrĕ prēssĭt hŭmūm.
dūcĭtŭr ād Laūrēns īngēntī flāmĭnĕ lītūs
pūppĭs, ĕt ēxpŏsĭtīs ‖ ōmnĭbŭs haūstă pĕrīt.600
iām pĭŭs Aēnēās rēgnō nātāquĕ Lătīnī
aūctŭs ĕrāt, pŏpŭlōs ‖ mīscŭĕrātquĕ dŭōs.
lītŏrĕ dōtālī sōlō cŏmĭtātŭs Ăchātĕ
sēcrētūm nūdō ‖ dūm pĕdĕ cārpĭt ĭtēr,
āspĭcĭt ērrāntēm, nēc crēdĕrĕ sūstĭnĕt Ānnām605
ēssĕ: quĭd īn Lătĭōs ‖ īllă vĕnīrĕt ăgrōs?
dūm sēcum Aēnēās, "Ānna ēst!" ēxclāmăt Ăchātēs:
ād nōmēn vūltūs ‖ sūstŭlĭt īllă sŭōs.
heū, quĭd ăgāt? fŭgĭāt? quōs tērraē quaērăt hĭātūs?
ānte ŏcŭlōs mĭsĕraē ‖ fātă sŏrōrĭs ĕrānt.610
sēnsĭt, ĕt āllŏquĭtūr trĕpĭdām Cўthĕrēĭŭs hērōs
(flēt tămĕn ādmŏnĭtū ‖ mōtŭs, Ĕlīssă, tŭī):
"Ānnă, pĕr hānc iūrō, quām quōndam aūdīrĕ sŏlēbās
tēllūrēm fātō ‖ prōspĕrĭōrĕ dărī,
pērquĕ dĕōs cŏmĭtēs, hāc nūpēr sēdĕ lŏcātōs,615
saēpĕ mĕās īllōs ‖ īncrĕpŭīssĕ mŏrās.
nēc tĭmŭī dē mōrtĕ tămēn: mĕtŭs ābfŭĭt īstĕ.
eī mĭhĭ, crēdĭbĭlī ‖ fōrtĭŏr īllă fŭīt.
nē rĕfĕr: āspēxī nōn īllō cōrpŏrĕ dīgnă
vūlnĕră Tārtărĕās ‖ aūsŭs ădīrĕ dŏmōs.620
āt tū, seū rătĭō tē nōstrīs ādpŭlĭt ōrīs
sīvĕ dĕūs, rēgnī ‖ cōmmŏdă cārpĕ mĕī.
mūltă tĭbī mĕmŏrēs, nīl nōn dēbēmŭs Ĕlīssaē:
nōmĭnĕ grātă tŭō, ‖ grātă sŏrōrĭs ĕrīs."
tālĭă dīcēntī (nĕque ĕnīm spēs āltĕră rēstāt)625
crēdĭdĭt, ērrōrēs ‖ ēxpŏsŭītquĕ sŭōs;
ūtquĕ dŏmum īntrāvīt Tўrĭōs īndūtă părātūs,
īncĭpĭt Aēnēās ‖ (cētĕră tūrbă tăcēt):
"hānc tĭbĭ cūr trādām, pĭă caūsă, Lăvīnĭă cōniūnx,
ēst mĭhĭ: cōnsūmpsī ‖ naūfrăgŭs hūiŭs ŏpēs.630
ōrtă Tўro ēst, rēgnūm Lĭbўcā pōssēdĭt ĭn ōrā:
quām prĕcŏr ūt cāraē ‖ mōrĕ sŏrōrĭs ămēs."
ōmnĭă prōmīttīt fālsūmquĕ Lăvīnĭă vūlnūs
mēntĕ prĕmīt tăcĭtā ‖ dīssĭmŭlātquĕ mĕtūs;
dōnăquĕ cūm vĭdĕāt praētēr sŭă lūmĭnă fērrī635
mūltă, tămēn mīttī ‖ clām quŏquĕ mūltă pŭtāt.
nōn hăbĕt ēxāctūm quĭd ăgāt: fŭrĭālĭtĕr ōdīt,
ēt părăt īnsĭdĭās ‖ ēt cŭpĭt ūltă mŏrī.
nōx ĕrăt: āntĕ tŏrūm vīsa ēst āstārĕ sŏrōrīs
squālēntī Dīdō ‖ sāngiŭnŏlēntă cŏmā640
ēt "fŭgĕ, nē dŭbĭtā, maēstūm fŭgĕ" dīcĕrĕ "tēctūm";
sūb vērbūm quĕrŭlās ‖ īmpŭlĭt aūră fŏrēs.
ēxsĭlĭt ēt vēlōx hŭmĭlī †sŭpĕr aūsㆠfĕnēstrā
sē iăcĭt (aūdācēm ‖ fēcĕrăt īpsĕ tĭmōr),
cūmquĕ mĕtū răpĭtūr tŭnĭcā vēlātă rĕcīnctā,645
cūrrĭt ŭt aūdītīs ‖ tērrĭtă dāmmă lŭpīs,
cōrnĭgĕr hānc cŭpĭdīs răpŭīssĕ Nŭmīcĭŭs ūndīs
crēdĭtŭr ēt stāgnīs ‖ ōccŭlŭīssĕ sŭīs.
Sīdŏnĭs īntĕrĕā māgnō clāmōrĕ pĕr āgrōs
quaērĭtŭr: āppārēnt ‖ sīgnă nŏtaēquĕ pĕdūm;650
vēntum ĕrăt ād rīpās: ĭnĕrānt vēstīgĭă rīpīs;
sūstĭnŭīt tăcĭtās ‖ cōnscĭŭs āmnĭs ăquās.
īpsă lŏquī vīsa ēst "plăcĭdī sūm nŷmphă Nŭmīcī:
āmnĕ pĕrēnnĕ lătēns ‖ Ānnă Pĕrēnnă vŏcōr."
prōtĭnŭs ērrātīs laētī vēscūntŭr ĭn āgrīs655
ēt cĕlĕbrānt lārgō ‖ sēquĕ dĭēmquĕ mĕrō.
Sūnt quĭbŭs haēc Lūna ēst, quĭă mēnsĭbŭs īmplĕăt ānnūm;
pārs Thĕmĭn, Īnăchĭām ‖ pārs pŭtăt ēssĕ bŏvēm.
īnvĕnĭēs quī tē nŷmphēn Āzānĭdă dīcānt
tēquĕ Iŏvī prīmōs, ‖ Ānnă, dĕdīssĕ cĭbōs.660
haēc quŏquĕ, quām rĕfĕrām, nōstrās pērvēnĭt ăd aūrēs
fāmă, nĕc ā vērī ‖ dīssĭdĕt īllă fĭdē.
plēbs vĕtŭs ēt nūllīs ĕtĭām nūnc tūtă trĭbūnīs
fūgĭt ĕt īn Sācrī ‖ vērtĭcĕ Mōntĭs ĕrāt
iām quŏquĕ quēm sēcūm tŭlĕrānt dēfēcĕrăt īllōs665
vīctŭs ĕt hūmānīs ‖ ūsĭbŭs āptă Cĕrēs.
ōrtă sŭbūrbānīs quaēdām fŭĭt Ānnă Bŏvīllīs,
paūpēr, sēd mūltaē ‖ sēdŭlĭtātĭs ănūs;
īllă, lĕvī mītrā cānōs īncīnctă căpīllōs,
fīngēbāt trĕmŭlā ‖ rūstĭcă lībă mănū,670
ātque ĭtă pēr pŏpŭlūm fūmāntĭă mānĕ sŏlēbāt
dīvĭdĕre: haēc pŏpŭlō ‖ cōpĭă grātă fŭīt.
pācĕ dŏmī fāctā sīgnūm pŏsŭērĕ Pĕrēnnaē
quōd sĭbĭ dēfēctīs ‖ īllă fĕrēbăt ŏpēm.
Nūnc mĭhĭ, cūr cāntēnt, sŭpĕrēst, ōbscēnă pŭēllaē,675
dīcĕrĕ; nām cōëūnt ‖ cērtăquĕ prōbră cănūnt.
nūpĕr ĕrāt dĕă fāctă: vĕnīt Grādīvŭs ăd Ānnām,
ēt cūm sēdūctā ‖ tālĭă vērbă făcīt:
"mēnsĕ mĕō cŏlĕrīs, iūnxī mĕă tēmpŏră tēcūm;
pēndĕt ăb ōffĭcĭō ‖ spēs mĭhĭ māgnă tŭō.680
ārmĭfĕr ārmĭfĕraē cōrrēptŭs ămōrĕ Mĭnērvaē
ūrŏr, ĕt hōc lōngō ‖ tēmpŏrĕ vūlnŭs ălō.
ēffĭcĕ, dī stŭdĭō sĭmĭlēs cŏĕāmŭs ĭn ūnūm:
cōnvĕnĭūnt pārtēs ‖ haē tĭbĭ, cōmĭs ănūs."
dīxĕrăt; īllă dĕūm prōmīssō lūdĭt ĭnānī,685
ēt stūltām dŭbĭā ‖ spēm trăhĭt ūsquĕ mŏrā.
saēpĭŭs īnstāntī "māndātă pĕrēgĭmŭs" īnquīt;
"ēvīcta ēst: prĕcĭbūs ‖ vīx dĕdĭt īllă mănūs."
crēdĭt ămāns thălămōsquĕ părāt. dēdūcĭtŭr īllūc
Ānnă tĕgēns vūltūs, ‖ ūt nŏvă nūptă, sŭōs.690
ōscŭlă sūmptūrūs sŭbĭtō Mārs āspĭcĭt Ānnām:
nūnc pŭdŏr ēlūsūm, ‖ nūnc sŭbĭt īră, dĕūm.
rīdēt āmătŏrēm cāraē nŏvă dīvă Mĭnērvaē,
nēc rēs hāc Vĕnĕrī ‖ grātĭŏr ūllă fŭīt.
īndĕ iŏcī vĕtĕrēs ōbscēnăquĕ dīctă cănūntūr,695
ēt iŭvăt hānc māgnō ‖ vērbă dĕdīssĕ dĕō.
Praētĕrĭtūrŭs ĕrām glădĭōs īn prīncĭpĕ fīxōs,
cūm sīc ā cāstīs ‖ Vēstă lŏcūtă fŏcīs:
"nē dŭbĭtā mĕmĭnīssĕ: mĕūs fŭĭt īllĕ săcērdōs;
sācrĭlĕgaē tēlīs ‖ mē pĕtĭērĕ mănūs.700
īpsă vĭrūm răpŭī sĭmŭlācrăquĕ nūdă rĕlīquī:
quaē cĕcĭdīt fērrō, ‖ Caēsărĭs ūmbră fŭīt."
īllĕ quĭdēm caēlō pŏsĭtūs Iŏvĭs ātrĭă vīdīt,
ēt tĕnĕt īn māgnō ‖ tēmplă dĭcātă fŏrō;
āt quīcūmquĕ nĕfās aūsī, prŏhĭbēntĕ dĕōrūm705
nūmĭnĕ, pōllŭĕrānt ‖ pōntĭfĭcālĕ căpūt,
mōrtĕ iăcēnt mĕrĭtā: tēstēs ēstōtĕ, Phĭlīppī,
ēt quōrūm spārsīs ‖ ōssĭbŭs ālbĕt hŭmūs.
hōc ŏpŭs, haēc pĭĕtās, haēc prīma ĕlĕmēntă fŭērūnt
Caēsărĭs, ūlcīscī ‖ iūstă pĕr ārmă pătrēm.710
Pōstĕră cūm tĕnĕrās aūrōră rĕfēcĕrĭt hērbās,
Scōrpĭŏs ā prīmā ‖ pārtĕ vĭdēndŭs ĕrīt.
Tērtĭă pōst Īdūs lūx ēst cĕlĕbērrĭmă Bācchō:
Bācchĕ, făvē vātī, ‖ dūm tŭă fēstă cănō.
nēc rĕfĕrām Sĕmĕlēn, ād quām nĭsĭ fūlmĭnă sēcūm715
Iūppĭtĕr ādfērrēt, ‖ †pārvŭs ĭnērmĭs ĕrās†;
nēc, pŭĕr ūt pōssēs mātūrō tēmpŏrĕ nāscī,
ēxplētūm pătrĭō ‖ cōrpŏrĕ mātrĭs ŏpūs.
Sīthŏnăs ēt Scўthĭcōs lōngūm nārrārĕ trĭūmphōs
ēt dŏmĭtās gēntēs, ‖ tūrĭfĕr Īndĕ, tŭās.720
tū quŏquĕ Thēbānaē mălă praēdă tăcēbĕrĕ mātrīs,
īnquĕ tŭūm fŭrĭīs ‖ āctĕ Lўcūrgĕ gĕnūs.
ēccĕ lĭbēt sŭbĭtōs pīscēs Tŷrrhēnăquĕ mōnstră
dīcĕrĕ; sēd nōn ēst ‖ cārmĭnĭs hūiŭs ŏpūs.
cārmĭnĭs hūiŭs ŏpūs caūsās ēxpōnĕrĕ quārē725
vītĭsătōr pŏpŭlōs ‖ ād sŭă lībă vŏcēt.
āntĕ tŭōs ōrtūs āraē sĭne hŏnōrĕ fŭērūnt,
Lībĕr, ĕt īn gĕlĭdīs ‖ hērbă rĕpērtă fŏcīs.
tē mĕmŏrānt, Gāngē tōtōque Ŏrĭēntĕ sŭbāctō,
prīmĭtĭās māgnō ‖ sēpŏsŭīssĕ Iŏvī:730
cīnnămă tū prīmūs cāptīvăquĕ tūră dĕdīstī
dēvĕ trĭūmphātō ‖ vīscĕră tōstă bŏvĕ.
nōmĭne ăb aūctōrīs dūcūnt lībāmĭnă nōmēn
lībăquĕ, quōd sānctīs ‖ pārs dătŭr īndĕ fŏcīs;
lībă dĕō fīūnt, sūcīs quĭă dūlcĭbŭs īdēm735
gaūdĕt, ĕt ā Bācchō ‖ mēllă rĕpērtă fĕrūnt.
ībăt hărēnōsō sătўrīs cŏmĭtātŭs ăb Hēbrō
(nōn hăbĕt īngrātōs ‖ fābŭlă nōstră iŏcōs);
iāmque ĕrăt ād Rhŏdŏpēn Pāngaēăquĕ flōrĭdă vēntūm:
aērĭfĕraē cŏmĭtūm ‖ cōncrĕpŭērĕ mănūs.740
ēccĕ nŏvaē cŏĕūnt vŏlŭcrēs tīnnītĭbŭs āctaē,
quōsquĕ mŏvēnt sŏnĭtūs ‖ aēră, sĕquūntŭr ăpēs;
cōllĭgĭt ērrāntēs ĕt ĭn ārbŏrĕ claūdĭt ĭnānī
Lībĕr, ĕt īnvēntī ‖ praēmĭă mēllĭs hăbēt.
ūt sătўrī lēvīsquĕ sĕnēx tĕtĭgērĕ săpōrēm745
quaērēbānt flāvōs ‖ pēr nĕmŭs ōmnĕ făvōs.
aūdĭt ĭn ēxēsā strīdōrem ēxāmĭnĭs ūlmō
āspĭcĭt ēt cērās ‖ dīssĭmŭlātquĕ sĕnēx;
ūtquĕ pĭgēr pāndī tērgō rĕsĭdēbăt ăsēllī,
ādplĭcăt hūnc ūlmō ‖ cōrtĭcĭbūsquĕ căvīs.750
cōnstĭtĭt īpsĕ sŭpēr rāmōsō stīpĭtĕ nīxūs,
ātque ăvĭdē trūncō ‖ cōndĭtă mēllă pĕtīt:
mīlĭă crābrōnūm cŏĕūnt, ēt vērtĭcĕ nūdō
spīcŭlă dēfīgūnt ‖ ōrăquĕ sīmă nŏtānt.
īllĕ cădīt praēcēps ēt cālcĕ fĕrītŭr ăsēllī,755
īnclāmātquĕ sŭōs ‖ aūxĭlĭūmquĕ rŏgāt.
cōncūrrūnt sătўrī tūrgēntĭăque ōră părēntīs
rīdēnt: pērcūssō ‖ claūdĭcăt īllĕ gĕnū.
rīdĕt ĕt īpsĕ dĕūs, līmūmque īndūcĕrĕ mōnstrāt;
hīc pārēt mŏnĭtīs ‖ ēt lĭnĭt ōră lŭtō.760
mēllĕ pătēr frŭĭtūr, lībōque īnfūsă călēntī
iūrĕ rĕpērtōrī ‖ splēndĭdă mēllă dămūs.
fēmĭnă cūr praēsīt, nōn ēst rătĭōnĭs ŏpērtaē:
fēmĭnĕōs thŷrsō ‖ cōncĭtăt īllĕ chŏrōs.
cūr ănŭs hōc făcĭāt, quaērīs? vīnōsĭŏr aētās765
†haēc ĕrăt ēt† grăvĭdaē ‖ mūnĕră vītĭs ămāt.
cūr hĕdĕrā cīncta ēst? hĕdĕra ēst grātīssĭmă Bācchō;
hōc quŏquĕ cūr ĭtă sīt, ‖ dīscĕrĕ nūllă mŏra ēst.
Nŷsĭădās nŷmphās pŭĕrūm quaērēntĕ nŏvērcā
hānc frōndēm cūnīs ‖ ōppŏsŭīssĕ fĕrūnt.770
Rēstăt ŭt īnvĕnĭām quārē tŏgă lībĕră dētūr
Lūcĭfĕrō pŭĕrīs, ‖ cāndĭdĕ Bācchĕ, tŭō:
sīvĕ quŏd īpsĕ pŭēr sēmpēr iŭvĕnīsquĕ vĭdērīs,
ēt mĕdĭa ēst aētās ‖ īntĕr ŭtrūmquĕ tĭbĭ;
seū quĭă tū pătĕr ēs, pātrēs sŭă pīgnŏră, nātōs,775
cōmmēndānt cūraē ‖ nūmĭnĭbūsquĕ tŭīs:
sīvĕ, quŏd ēs Lībēr, vēstīs quŏquĕ lībĕră pēr tē
sūmĭtŭr ēt vītaē ‖ lībĕrĭōrĭs ĭtēr:
ān quĭă, cūm cŏlĕrēnt prīscī stŭdĭōsĭŭs āgrōs,
ēt făcĕrēt pătrĭō ‖ rūrĕ sĕnātŏr ŏpūs,780
ēt căpĕrēt fāscēs ā cūrvō cōnsŭl ărātrō,
nēc crīmēn dūrās ‖ ēssĕt hăbērĕ mănūs,
rūstĭcŭs ād lūdōs pŏpŭlūs vĕnĭēbăt ĭn Ūrbēm-
sēd dīs, nōn stŭdĭīs ‖ īllĕ dăbātŭr hŏnōr:
lūcĕ sŭā lūdōs ūvaē cōmmēntŏr hăbēbāt,785
quōs cūm taēdĭfĕrā ‖ nūnc hăbĕt īllĕ dĕā-
ērgo ūt tīrōnēm cĕlĕbrārĕ frĕquēntĭă pōssīt,
vīsā dīēs dāndaē ‖ nŏn ăliēnă tŏgaē?
mītĕ căpūt, pătĕr, hūc plācātăquĕ cōrnŭă vērtās,
ēt dēs īngĕnĭō ‖ vēlă sĕcūndă mĕō.790
Ītŭr ăd Ārgēōs (quī sīnt, sŭă pāgĭnă dīcēt)
hāc, sī cōmmĕmĭnī, ‖ praētĕrĭtāquĕ dĭē.
stēllă Lўcāŏnĭām vērgīt dēclīnĭs ăd Ārctōn
Mīlvūs: haēc īllā ‖ nōctĕ vĭdēndă vĕnīt.
quīd dĕdĕrīt vŏlŭcrī, sī vīs cōgnōscĕrĕ, caēlūm,795
Sātūrnūs rēgnīs ‖ ā Iŏvĕ pūlsŭs ĕrāt;
cōncĭtăt īrātūs vălĭdōs Tītānăs ĭn ārmă,
quaēquĕ fŭīt fātīs ‖ dēbĭtă tēmptăt ŏpēm.
mātrĕ sătūs Tērrā, mōnstrūm mīrābĭlĕ, taūrūs
pārtĕ sŭī sērpēns ‖ pōstĕrĭōrĕ fŭīt:800
hūnc trĭplĭcī mūrō lūcīs īnclūsĕrăt ātrīs
Pārcārūm mŏnĭtū ‖ Stŷx vĭŏlēntă trĭūm.
vīscĕră quī taūrī flāmmīs ădŏlēndă dĕdīssēt,
sōrs ĕrăt aētērnōs ‖ vīncĕrĕ pōssĕ dĕōs.
īmmŏlăt hūnc Brĭăreūs fācta ēx ădămāntĕ sĕcūrī,805
ēt iāmiām flāmmīs ‖ ēxtă dătūrŭs ĕrāt:
Iūppĭtĕr ālĭtĭbūs răpĕre īmpĕrăt: āttŭlĭt īllī
mīlvūs, ēt mĕrĭtīs ‖ vēnĭt ĭn āstră sŭīs.
Ună dĭēs mĕdĭa ēst, ēt fīūnt sācră Mĭnērvaē,
nōmĭnă quaē iūnctīs ‖ quīnquĕ dĭēbŭs hăbēnt.810
sānguĭnĕ prīmă văcāt, nēc fās cōncūrrĕrĕ fērrō:
caūsă, quŏd ēst īllā ‖ nātă Mĭnērvă dĭē.
āltĕră trēsquĕ sŭpēr rāsā cĕlĕbrāntŭr hărēnā:
ēnsĭbŭs ēxsērtīs ‖ bēllĭcă laētă dĕa ēst.
Pāllădă nūnc pŭĕrī tĕnĕraēque ōrātĕ pŭēllaē;815
quī bĕnĕ plācārīt ‖ Pāllădă, dōctŭs ĕrīt.
Pāllădĕ plācātā lānām mōllīrĕ pŭēllaē
dīscānt ēt plēnās ‖ ēxŏnĕrārĕ cŏlōs.
īlla ĕtĭām stāntēs rădĭō pērcūrrĕrĕ tēlās
ērŭdĭt ēt rārūm ‖ pēctĭnĕ dēnsĕt ŏpūs.820
hānc cŏlĕ, quī măcŭlās laēsīs dē vēstĭbŭs aūfērs:
hānc cŏlĕ, vēllĕrĭbūs ‖ quīsquĭs ăēnă părās.
nēc quīsquam īnvītā făcĭēt bĕnĕ vīncŭlă plāntaē
Pāllădĕ, sīt Tўchĭō ‖ dōctĭŏr īllĕ lĭcēt:
ēt lĭcĕt āntīquō mănĭbūs cōllātŭs Ĕpēō825
sīt prĭŏr, īrātā ‖ Pāllădĕ māncŭs ĕrīt.
vōs quŏquĕ, Phoēbēā mōrbōs quī pēllĭtĭs ārtĕ,
mūnĕră dē vēstrīs ‖ paūcă rĕfērtĕ dĕaē.
nēc vōs, tūrbă fĕrē cēnsū fraūdātă, măgīstrī,
spērnĭtĕ (dīscĭpŭlōs ‖ āttrăhĭt īllă nŏvōs),830
quīquĕ mŏvēs caēlūm, tăbŭlāmquĕ cŏlōrĭbŭs ūrīs,
quīquĕ făcīs dōctā ‖ mōllĭă sāxă mănū.
mīllĕ dĕa ēst ŏpĕrūm: cērtē dĕă cārmĭnĭs īllāst;
sī mĕrĕōr, stŭdĭīs ‖ ādsĭt ămīcă mĕīs.
Caēlĭŭs ēx āltō quā mōns dēscēndĭt ĭn aēquūm,835
hīc, ŭbĭ nōn plāna ēst, ‖ sēd prŏpĕ plānă vĭă,
pārvă lĭcēt vĭdĕās Cāptaē dēlūbră Mĭnērvaē,
quaē dĕă nātālī ‖ coēpĭt hăbērĕ sŭō.
nōmĭnĭs īn dŭbĭō caūsa ēst. căpĭtālĕ vŏcāmūs
īngĕnĭūm sōllērs: ‖ īngĕnĭōsă dĕa ēst.840
ān quĭă dē căpĭtīs fērtūr sĭnĕ mātrĕ pătērnī
vērtĭcĕ cūm clĭpĕō ‖ prōsĭlŭīssĕ sŭō?
ān quĭă pērdŏmĭtīs ād nōs cāptīvă Fălīscīs
vēnĭt? ĕt hōc sīgnō ‖ līttĕră prīscă dŏcēt.
ān quŏd hăbēt lēgēm, căpĭtīs quaē pēndĕrĕ poēnās845
ēx īllō iŭbĕāt ‖ fūrtă rĕcēptă lŏcō?
ā quācūmquĕ trăhīs rătĭōnĕ vŏcābŭlă, Pāllās,
prō dŭcĭbūs nōstrīs ‖ aēgĭdă sēmpĕr hăbē.
Sūmmă dĭēs ē quīnquĕ tŭbās lūstrārĕ cănōrās
ādmŏnĕt ēt fōrtī ‖ sācrĭfĭcārĕ dĕaē.850
nūnc pŏtĕs ād sōlēm sūblātō dīcĕrĕ vūltū
"hīc hĕrĕ Phrīxēaē ‖ vēllĕră prēssĭt ŏvīs."
sēmĭnĭbūs tōstīs scĕlĕrātaē fraūdĕ nŏvērcaē
sūstŭlĕrāt nūllās, ‖ ūt sŏlĕt, hērbă cŏmās:
mīttĭtŭr ād trĭpŏdās cērtā quī sōrtĕ rĕpōrtēt855
quām stĕrĭlī tērraē ‖ Dēlphĭcŭs ēdăt ŏpēm.
hīc quŏquĕ cōrrūptūs cūm sēmĭnĕ nūntĭăt Hēllēs
ēt iŭvĕnīs Phrīxī ‖ fūnĕră sōrtĕ pĕtī.
ūsquĕ rĕcūsāntēm cīvēs ēt tēmpŭs ĕt Īnō
cōmpŭlĕrūnt rēgēm ‖ iūssă nĕfāndă pătī;860
ēt sŏrŏr ēt Phrīxūs, vēlātī tēmpŏră vīttīs,
stānt sĭmŭl ānte ārās ‖ iūnctăquĕ fātă gĕmūnt.
āspĭcĭt hōs, ūt fōrtĕ pĕpēndĕrăt aēthĕrĕ, mātēr
ēt fĕrĭt āttŏnĭtā ‖ pēctŏră nūdă mănū,
īnquĕ drăcōnĭgĕnām nīmbīs cŏmĭtāntĭbŭs ūrbēm865
dēsĭlĭt, ēt nātōs ‖ ērĭpĭt īndĕ sŭōs;
ūtquĕ fŭgām căpĭānt, ărĭēs nĭtĭdīssĭmŭs aūrō
trādĭtŭr: īllĕ vĕhīt ‖ pēr frĕtă lōngă dŭōs.
dīcĭtŭr īnfīrmā cōrnū tĕnŭīssĕ sĭnīstrā
fēmĭnă, cūm dē sē ‖ nōmĭnă fēcĭt ăquaē.870
paēnĕ sĭmūl pĕrĭīt, dūm vūlt sūccūrrĕrĕ lāpsaē,
frātĕr, ĕt ēxtēntās ‖ pōrrĭgĭt ūsquĕ mănūs.
flēbăt, ŭt āmīssā gĕmĭnī cōnsōrtĕ pĕrīclī,
caērŭlĕō iūnctām ‖ nēscĭŭs ēssĕ dĕō.
lītŏrĭbūs tāctīs ărĭēs fīt sīdŭs; ăt hūiūs875
pērvĕnĭt īn Cōlchās ‖ aūrĕă lānă dŏmōs.
Trēs ŭbĭ Lūcĭfĕrōs vĕnĭēns praēmīsĕrĭt Ēōs,
tēmpŏră nōctūrnīs ‖ aēquă dĭūrnă fĕrēs.
Īndĕ quătēr pāstōr sătŭrōs ŭbĭ claūsĕrĭt haēdōs,
cānŭĕrīnt hērbaē ‖ rōrĕ rĕcēntĕ quătēr,880
Iānŭs ădōrāndūs cūmque hōc Cōncōrdĭă mītīs
ēt Rōmānă Sălūs ‖ Ārăquĕ Pācĭs ĕrīt.
Lūnă rĕgīt mēnsēs: hūiūs quŏquĕ tēmpŏră mēnsīs
fīnĭt Ăvēntīnō ‖ Lūnă cŏlēndă iŭgō.
Bellice, depositis clipeo paulisper et hasta,
Mars, ades et nitidas casside solve comas.
forsitan ipse roges quid sit cum Marte poëtae:
a te qui canitur nomina mensis habet.
5ipse vides manibus peragi fera bella Minervae:
num minus ingenuis artibus illa vacat?
Palladis exemplo ponendae tempora sume
cuspidis: invenies et quod inermis agas.
tum quoque inermis eras, cum te Romana sacerdos
10cepit, ut huic urbi semina magna dares.
Silvia Vestalis (quid enim vetat inde moveri?)
sacra lavaturas mane petebat aquas.
ventum erat ad molli declivem tramite ripam
ponitur e summa fictilis urna coma:
15fessa resedit humo, ventosque accepit aperto
pectore, turbatas restituitque comas.
dum sedet, umbrosae salices volucresque canorae
fecerunt somnos et leve murmur aquae;
blanda quies furtim victis obrepsit ocellis,
20et cadit a mento languida facta manus.
Mars videt hanc visamque cupit potiturque cupita,
et sua divina furta fefellit ope.
somnus abit, iacet ipsa gravis; iam scilicet intra
viscera Romanae conditor urbis erat.
25languida consurgit, nec scit cur languida surgat,
et peragit tales arbore nixa sonos:
"utile sit faustumque, precor, quod imagine somni
vidimus: an somno clarius illud erat?
ignibus Iliacis aderam, cum lapsa capillis
30decidit ante sacros lanea vitta focos.
inde duae pariter, visu mirabile, palmae
surgunt: ex illis altera maior erat,
et gravibus ramis totum protexerat orbem,
contigeratque sua sidera summa coma.
35ecce meus ferrum patruus molitur in illas:
terreor admonitu, corque timore micat.
Martia, picus, avis gemino pro stipite pugnant
et lupa: tuta per hos utraque palma fuit."
dixerat, et plenam non firmis viribus urnam
40sustulit: implerat, dum sua visa refert.
interea crescente Remo, crescente Quirino,
caelesti tumidus pondere venter erat.
quo minus emeritis exiret cursibus annus
restabant nitido iam duo signa deo:
45Silvia fit mater; Vestae simulacra feruntur
virgineas oculis opposuisse manus.
ara deae certe tremuit pariente ministra,
et subiit cineres territa flamma suos.
hoc ubi cognovit contemptor Amulius aequi
50(nam raptas fratri victor habebat opes),
amne iubet mergi geminos. scelus unda refugit:
in sicca pueri destituuntur humo.
lacte quis infantes nescit crevisse ferino,
et picum expositis saepe tulisse cibos?
55non ego te, tantae nutrix Larentia gentis,
nec taceam vestras, Faustule pauper, opes:
vester honos veniet, cum Larentalia dicam:
acceptus geniis illa December habet.
Martia ter senos proles adoleverat annos,
60et suberat flavae iam nova barba comae:
omnibus agricolis armentorumque magistris
Iliadae fratres iura petita dabant.
saepe domum veniunt praedonum sanguine laeti
et redigunt actos in sua rura boves.
65ut genus audierunt, animos pater editus auget,
et pudet in paucis nomen habere casis,
Romuleoque cadit traiectus Amulius ense,
regnaque longaevo restituuntur avo.
moenia conduntur, quae, quamuis parva fuerunt,
70non tamen expediit transilvisse Remo.
iam, modo quae fuerant silvae pecorumque recessus,
urbs erat, aeternae cum pater urbis ait:
"arbiter armorum, de cuius sanguine natus
credor et, ut credar, pignora multa dabo,
75a te principium Romano dicimus anno:
primus de patrio nomine mensis erit."
vox rata fit, patrioque vocat de nomine mensem:
dicitur haec pietas grata fuisse deo.
et tamen ante omnes Martem coluere priores;
80hoc dederat studiis bellica turba suis.
Pallada Cecropidae, Minoia Creta Dianam,
Vulcanum tellus Hypsipylaea colit,
Iunonem Sparte Pelopeiadesque Mycenae,
pinigerum Fauni Maenalis ora caput:
85Mars Latio venerandus erat, quia praesidet armis;
arma ferae genti remque decusque dabant.
quod si forte vacas, peregrinos inspice fastos:
mensis in his etiam nomine Martis erit.
tertius Albanis, quintus fuit ille Faliscis,
90sextus apud populos, Hernica terra, tuos;
inter Aricinos Albanaque tempora constat
factaque Telegoni moenia celsa manu;
quintum Laurentes, bis quintum Aequiculus acer,
a tribus hunc primum turba Curensis habet;
95et tibi cum proavis, miles Paeligne, Sabinis
convenit; huic genti quartus utrique deus.
Romulus, hos omnes ut vinceret ordine saltem,
sanguinis auctori tempora prima dedit.
nec totidem veteres, quot nunc, habuere kalendas:
100ille minor geminis mensibus annus erat.
nondum tradiderat victas victoribus artes
Graecia, facundum sed male forte genus:
qui bene pugnabat, Romanam noverat artem:
mittere qui poterat pila, disertus erat.
105quis tunc aut Hyadas aut Pliadas Atlanteas
senserat, aut geminos esse sub axe polos,
esse duas Arctos, quarum Cynosura petatur
Sidoniis, Helicen Graia carina notet,
signaque quae longo frater percenseat anno,
110ire per haec uno mense sororis equos?
libera currebant et inobservata per annum
sidera; constabat sed tamen esse deos.
non illi caelo labentia signa tenebant,
sed sua, quae magnum perdere crimen erat,
115illa quidem e feno, sed erat reverentia feno
quantam nunc aquilas cernis habere tuas.
pertica suspensos portabat longa maniplos,
unde maniplaris nomina miles habet.
ergo animi indociles et adhuc ratione carentes
120mensibus egerunt lustra minora decem.
annus erat decimum cum luna receperat orbem:
hic numerus magno tunc in honore fuit,
seu quia tot digiti, per quos numerare solemus,
seu quia bis quinto femina mense parit,
125seu quod adusque decem numero crescente venitur,
principium spatiis sumitur inde novis.
inde patres centum denos secrevit in orbes
Romulus, hastatos instituitque decem,
et totidem princeps, totidem pilanus habebat
130corpora, legitimo quique merebat equo.
quin etiam partes totidem Titiensibus ille,
quosque vocant Ramnes, Luceribusque dedit.
adsuetos igitur numeros servavit in anno;
hoc luget spatio femina maesta virum.
135neu dubites primae fuerint quin ante Kalendae
Martis, ad haec animum signa referre potes.
laurea flaminibus quae toto perstitit anno
tollitur, et frondes sunt in honore novae;
ianua tum regis posita viret arbore Phoebi;
140ante tuas fit idem, Curia prisca, fores.
Vesta quoque ut folio niteat velata recenti,
cedit ab Iliacis laurea cana focis.
adde quod arcana fieri novus ignis in aede
dicitur, et vires flamma refecta capit.
145nec mihi parva fides annos hinc isse priores
Anna quod hoc coepta est mense Perenna coli.
hinc etiam veteres initi memorantur honores
ad spatium belli, perfide Poene, tui.
denique quintus ab hoc fuerat Quintilis, et inde
150incipit a numero nomina quisquis habet.
primus, oliviferis Romam deductus ab arvis,
Pompilius menses sensit abesse duos,
sive hoc a Samio doctus, qui posse renasci
nos putat, Egeria sive monente sua.
155sed tamen errabant etiam nunc tempora, donec
Caesaris in multis haec quoque cura fuit.
non haec ille deus tantaeque propaginis auctor
credidit officiis esse minora suis,
promissumque sibi volvit praenoscere caelum
160nec deus ignotas hospes inire domos.
ille moras solis, quibus in sua signa rediret,
traditur exactis disposuisse notis;
is decies senos ter centum et quinque diebus
iunxit et a pleno tempora quinta die.
165hic anni modus est: in lustrum accedere debet,
quae consummatur partibus, una dies.
"Si licet occultos monitus audire deorum
vatibus, ut certe fama licere putat,
cum sis officiis, Gradive, virilibus aptus,
170dic mihi matronae cur tua festa colant."
sic ego. sic posita dixit mihi casside Mavors
(sed tamen in dextra missilis hasta fuit):
"nunc primum studiis pacis deus utilis armis
advocor, et gressus in nova castra fero.
175nec piget, incepti: iuvat hac quoque parte morari,
hoc solam ne se posse Minerva putet.
disce, Latinorum vates operose dierum,
quod petis, et memori pectore dicta nota.
arva fuit, si prima velis elementa referre,
180Roma, sed in parva spes tamen huius erat.
moenia iam stabant, populis angusta futuris,
credita sed turbae tum nimis ampla suae.
quae fuerit nostri si quaeris regia nati,
aspice de canna straminibusque domum.
185in stipula placidi capiebat munera somni,
et tamen ex illo venit in astra toro.
iamque loco maius nomen Romanus habebat,
nec coniunx illi nec socer ullus erat.
spernebant generos inopes vicinia dives,
190et male credebar sanguinis auctor ego.
in stabulis habitasse et oves pavisse nocebat
iugeraque inculti pauca tenere soli.
cum pare quaeque suo coëunt volucresque feraeque
atque aliquam de qua procreet anguis habet.
195extremis dantur conubia gentibus: at quae
Romano vellet nubere nulla fuit.
indolui patriamque dedi tibi, Romule, mentem.
"tolle preces", dixi "quod petis arma dabunt."
festa parat Conso. Consus tibi cetera dicet,
200illa facta die dum sua sacra canet.
intumuere Cures et quos dolor attigit idem:
tum primum generis intulit arma socer.
iamque fere raptae matrum quoque nomen habebant,
tractaque erant longa bella propinqua mora:
205conveniunt nuptae dictam Iunonis in aedem,
quas inter mea sic est nurus ausa loqui:
"o pariter raptae, quoniam hoc commune tenemus,
non ultra lente possumus esse piae.
stant acies: sed utra di sint pro parte rogandi
210eligite; hinc coniunx, hinc pater arma tenet.
quaerendum est viduae fieri malitis an orbae.
consilium vobis forte piumque dabo."
consilium dederat: parent, crinesque resolvunt
maestaque funerea corpora veste tegunt.
215iam steterant acies ferro mortique paratae,
iam lituus pugnae signa daturus erat,
cum raptae veniunt inter patresque virosque,
inque sinu natos, pignora cara, tenent.
ut medium campi scissis tetigere capillis,
220in terram posito procubuere genu;
et, quasi sentirent, blando clamore nepotes
tendebant ad avos bracchia parva suos.
qui poterat, clamabat avum tum denique visum,
et, qui vix poterat, posse coactus erat.
225tela viris animique cadunt, gladiisque remotis
dant soceri generis accipiuntque manus,
laudatasque tenent natas, scutoque nepotem
fert avus: hic scuti dulcior usus erat.
inde †diem quae prima† meas celebrare Kalendas
230Oebaliae matres non leve munus habent,
aut quia committi strictis mucronibus ausae
finierant lacrimis Martia bella suis;
vel quod erat de me feliciter Ilia mater
rite colunt matres sacra diemque meum.
235quid quod hiems adoperta gelu tum denique cedit,
et pereunt lapsae sole tepente nives;
arboribus redeunt detonsae frigore frondes,
vvidaque in tenero palmite gemma tumet;
quaeque diu latuit, nunc, se qua tollat in auras,
240fertilis occultas invenit herba vias?
nunc fecundus ager, pecoris nunc hora creandi,
nunc avis in ramo tecta laremque parat.
tempora iure colunt Latiae fecunda parentes,
quarum militiam votaque partus habet.
245adde quod, excubias ubi rex Romanus agebat,
qui nunc Esquilias nomina collis habet,
illic a nuribus Iunoni templa Latinis
hac sunt, si memini, publica facta die.
quid moror et variis onero tua pectora causis?
250eminet ante oculos quod petis ecce tuos.
mater amat nuptas: matris me turba frequentat.
haec nos praecipue tam pia causa decet."
ferte deae flores: gaudet florentibus herbis
haec dea; de tenero cingite flore caput:
255dicite "tu nobis lucem, Lucina, dedisti":
dicite "tu voto parturientis ades."
siqua tamen gravida est, resoluto crine precetur
ut solvat partus molliter illa suos.
Quis mihi nunc dicet quare caelestia Martis
260arma ferant Salii Mamuriumque canant?
nympha, mone, nemori stagnoque operata Dianae;
nympha, Numae coniunx, ad tua facta veni.
vallis Aricinae silva praecinctus opaca
est lacus, antiqua religione sacer;
265hic latet Hippolytus loris direptus equorum,
unde nemus nullis illud aditur equis.
licia dependent longas velantia saepes,
et posita est meritae multa tabella deae.
saepe potens voti, frontem redimita coronis,
270femina lucentes portat ab Urbe faces.
regna tenent fortes manibus pedibusque fugaces,
et perit exemplo postmodo quisque suo.
defluit incerto lapidosus murmure rivus:
saepe, sed exiguis haustibus, inde bibi.
275Egeria est quae praebet aquas, dea grata Camenis:
illa Numae coniunx consiliumque fuit.
principio nimium promptos ad bella Quirites
molliri placuit iure deumque metu.
inde datae leges, ne firmior omnia posset,
280coeptaque sunt pure tradita sacra coli.
exuitur feritas, armisque potentius aequumst,
et cum cive pudet conservisse manus
atque aliquis, modo trux, visa iam vertitur ara
vinaque dat tepidis farraque salsa focis.
285ecce deum genitor rutilas per nubila flammas
spargit, et effusis aethera siccat aquis.
non alias missi cecidere frequentius ignes:
rex pavet et vulgi pectora terror habet.
cui dea "ne nimium terrere: piabile fulmen
290est" ait "et saevi flectitur ira Iovis.
sed poterunt ritum Picus Faunusque piandi
tradere, Romani numen utrumque soli.
nec sine vi tradent: adhibe tu vincula captis";
atque ita qua possint edidit arte capi.
295lucus Aventino suberat niger ilicis umbra,
quo posses viso dicere "numen inest".
in medio gramen, muscoque adoperta virenti
manabat saxo vena perennis aquae;
inde fere soli Faunus Picusque bibebant:
300huc venit et fonti rex Numa mactat ovem,
plenaque odorati disponit pocula Bacchi,
cumque suis antro conditus ipse latet.
ad solitos veniunt silvestria numina fontes
et relevant multo pectora sicca mero.
305vina quies sequitur: gelido Numa prodit ab antro
vinclaque sopitas addit in arta manus.
somnus ut abscessit, pugnando vincula temptant
rumpere; pugnantes fortius illa tenent.
tum Numa: "di nemorum, factis ignoscite nostris
310si scelus ingenio scitis abesse meo,
quoque modo possit fulmen monstrate piari."
sic Numa; sic quatiens cornua Faunus ait:
"magna petis, nec quae monitu tibi discere nostro
fas sit: habent fines numina nostra suos.
315di sumus agrestes et qui dominemur in altis
montibus; arbitrium est in sua tecta Iovi.
hunc tu non poteris per te deducere caelo,
at poteris nostra forsitan usus ope."
dixerat haec Faunus; par est sententia Pici.
320"deme tamen nobis vincula", Picus ait,
"Iuppiter huc veniet, valida perductus ab arte:
nubila promissi Styx mihi testis erit."
emissi laqueis quid agant, quae carmina dicant,
quaque trahant superis sedibus arte Iovem
325scire nefas homini. nobis concessa canentur
quaeque pio dici vatis ab ore licet.
eliciunt caelo te, Iuppiter; unde minores
nunc quoque te celebrant Eliciumque vocant.
constat Aventinae tremuisse cacumina silvae,
330terraque subsedit pondere pressa Iovis:
corda micant regis totoque e corpore sanguis
fugit et hirsutae deriguere comae.
ut rediit animus, "da certa piamina" dixit
"fulminis, altorum rexque paterque deum,
335si tua contigimus manibus donaria puris,
hoc quoque quod petitur si pia lingua rogat."
adnuit oranti, sed verum ambage remota
abdidit et dubio terruit ore virum.
"caede caput" dixit; cui rex "parebimus" inquit;
340"caedenda est hortis eruta cepa meis."
addidit hic "hominis"; "sumes" ait ille "capillos."
postulat hic animam; cui Numa "piscis" ait.
risit, et "his" inquit "facito mea tela procures,
o vir colloquio non abigende deum.
345sed tibi, protulerit cum totum crastinus orbem
Cynthius, imperii pignora certa dabo."
dixit et ingenti tonitru super aethera motum
fertur, adorantem destituitque Numam.
ille redit laetus memoratque Quiritibus acta:
350tarda venit dictis difficilisque fides.
"at certe credemur" ait "si verba sequetur
exitus: en audi crastina, quisquis ades.
protulerit terris cum totum Cynthius orbem,
Iuppiter imperii pignora certa dabit."
355discedunt dubii, promissaque tarda videntur,
dependetque fides a veniente die.
mollis erat tellus rorata mane pruina:
ante sui populus limina regis adest.
prodit et in solio medius consedit acerno;
360innumeri circa stantque silentque viri.
ortus erat summo tantummodo margine Phoebus:
sollicitae mentes speque metuque pavent.
constitit atque caput niveo velatus amictu
iam bene dis notas sustulit ille manus
365atque ita "tempus adest promissi muneris" inquit;
"pollicitam dictis, Iuppiter, adde fidem."
dum loquitur, totum iam sol emoverat orbem,
et gravis aetherio venit ab axe fragor.
ter tonuit sine nube deus, tria fulgura misit.
370credite dicenti: mira sed acta loquor:
a media caelum regione dehiscere coepit:
summisere oculos cum duce turba suo.
ecce levi scutum versatum leniter aura
decidit: a populo clamor ad astra venit.
375tollit humo munus caesa prius ille iuvenca
quae dederat nulli colla premenda iugo,
idque ancile vocat, quod ab omni parte recisumst,
quaque notes oculis angulus omnis abest.
tum, memor imperii sortem consistere in illo,
380consilium multae calliditatis init:
plura iubet fieri simili caelata figura,
error ut ante oculos insidiantis eat.
Mamurius, morum fabraene exactior artis
difficile est, illud, dicere, clausit opus.
385cui Numa munificus "facti pete praemia" dixit:
"si mea nota fides, inrita nulla petes."
iam dederat Saliis a saltu nomina ducta
armaque et ad certos verba canenda modos;
tum sic Mamurius: "merces mihi gloria detur,
390nominaque extremo carmine nostra sonent."
inde sacerdotes operi promissa vetusto
praemia persolvunt Mamuriumque vocant.
Nubere siqua voles, quamuis properabitis ambo,
differ; habent parvae commoda magna morae.
395arma movent pugnas, pugna est aliena maritis;
condita cum fuerint, aptius omen erit.
His etiam coniunx apicati cincta Dialis
lucibus impexas debet habere comas.
Tertia nox de mense suos ubi moverit ortus
400conditus e geminis Piscibus alter erit.
nam duo sunt: Austris hic est, Aquilonibus ille
proximus; a vento nomen uterque tenet.
Cum croceis rorare genis Tithonia coniunx
coeperit et quintae tempora lucis aget,
405sive est Arctophylax, sive est piger ille Bootes,
mergetur visus effugietque tuos.
at non effugiet Vindemitor: hoc quoque causam
unde trahat sidus parva docere morast.
Ampelon intonsum satyro nymphaque creatum
410fertur in Ismariis Bacchus amasse iugis.
tradidit huic vitem pendentem frondibus ulmi,
quae nunc de pueri nomine nomen habet.
dum legit in ramo pictas temerarius uvas
decidit: amissum Liber in astra tulit.
415Sextus ubi Oceano clivosum scandit Olympum
Phoebus et alatis aethera carpit equis,
quisquis ades castaeque colis penetralia Vestae,
gratare, Iliacis turaque pone focis.
Caesaris innumeris, quos malvit ille mereri,
420accessit titulis pontificalis honor.
ignibus aeternis aeterni numina praesunt
Caesaris: imperii pignora iuncta vides.
di veteris Troiae, dignissima praeda ferenti,
qua gravis Aeneas tutus ab hoste fuit,
425ortus ab Aenea tangit cognata sacerdos
numina: cognatum, Vesta, tuere caput.
quos sancta fovet ille manu, bene vivitis, ignes:
vivite inexstincti, flammaque duxque, precor.
Una nota est Marti Nonis, sacrata quod illis
430templa putant lucos Veiovis ante duos.
Romulus, ut saxo lucum circumdedit alto,
"quilibet huc" inquit "confuge; tutus eris."
o quam de tenui Romanus origine crevit,
turba vetus quam non invidiosa fuit!
435ne tamen ignaro novitas tibi nominis obstet,
disce quis iste deus, curve vocetur ita.
Iuppiter est iuvenis: iuvenales aspice vultus;
aspice deinde manum: fulmina nulla tenet.
fulmina post ausos caelum adfectare Gigantas
440sumpta Iovi: primo tempore inermis erat.
ignibus Ossa novis et Pelion altius Ossa
arsit et in solida fixus Olympus humo.
stat quoque capra simul: nymphae pavisse feruntur
Cretides, infanti lac dedit illa Iovi.
445nunc vocor ad nomen: vegrandia farra coloni
quae male creverunt, vescaque parva vocant;
vis ea si verbi est, cur non ego Veiovis aedem
aedem non magni suspicer esse Iovis?
Iamque ubi caeruleum variabunt sidera caelum
450suspice: Gorgonei colla videbis equi.
creditur hic caesae gravida cervice Medusae
sanguine respersis prosilvisse iubis.
huic supra nubes et subter sidera lapso
caelum pro terra, pro pede pinna fuit;
455iamque indignanti nova frena receperat ore
cum levis Aonias ungula fodit aquas.
nunc fruitur caelo, quod pinnis ante petebat,
et nitidus stellis quinque decemque micat.
Protinus aspicies venienti nocte Coronam
460Cnosida: Theseo crimine facta deast.
iam bene periuro mutarat coniuge Bacchum
quae dedit ingrato fila legenda viro;
sorte tori gaudens "quid flebam rustica?" dixit;
"utiliter nobis perfidus ille fuit."
465interea Liber depexos crinibus Indos
vicit, et Eoo dives ab orbe redit.
inter captivas facie praestante puellas
grata nimis Baccho filia regis erat.
flebat amans coniunx, spatiataque litore curvo
470edidit incultis talia verba comis:
"en iterum, fluctus, similes audite querellas.
en iterum lacrimas accipe, harena, meas.
dicebam, memini, "periure et perfide Theseu!"
ille abiit, eadem crimina Bacchus habet.
475nunc quoque "nulla viro" clamabo "femina credat:
nomine mutato causa relata mea est.
o | utinam mea sors qua primum coeperat isset,
iamque ego praesenti tempore nulla forem.
quid me desertis morituram, Liber, harenis
480servabas? potui dedoluisse semel.
Bacche levis leviorque tuis, quae tempora cingunt,
frondibus, in lacrimas cognite Bacche meas,
ausus es ante oculos adducta paelice nostros
tam bene compositum sollicitare torum?
485heu | ubi pacta fides? ubi quae iurare solebas?
me miseram, quotiens haec ego verba loquar?
Thesea culpabas fallacemque ipse vocabas:
iudicio peccas turpius ipse tuo.
ne sciat haec quisquam tacitisque doloribus urar,
490ne totiens falli digna fuisse puter.
praecipue cupiam celari Thesea, ne te
consortem culpae gaudeat esse suae.
at, puto, praeposita est fuscae mihi candida paelex!
eveniat nostris hostibus ille color.
495quid tamen hoc refert? vitio tibi gratior ipsost.
quid facis? amplexus inquinat illa tuos.
Bacche, fidem praesta, nec praefer amoribus ullam
coniugis: adsuevi semper amare virum.
ceperunt matrem formosi cornua tauri
500me tua; at hic laudi est, ille pudendus amor.
ne noceat quod amo: neque enim tibi, Bacche, nocebat
quod flammas nobis fassus es ipse tuas.
nec, quod nos uris, mirum facis: ortus in igne
diceris, et patria raptus ab igne manu.
505illa ego sum cui tu solitus promittere caelum.
ei mihi, pro caelo qualia dona fero!"
dixerat; audibat iamdudum verba querentis
Liber, ut a tergo forte secutus erat.
occupat amplexu lacrimasque per oscula siccat,
510et "pariter caeli summa petamus" ait:
"tu mihi iuncta toro mihi iuncta vocabula sumes,
nam tibi mutatae Libera nomen erit,
sintque tuae tecum faciam monimenta coronae
Vulcanus Veneri quam dedit, illa tibi."
515dicta facit, gemmasque novem transformat in ignes:
aurea per stellas nunc micat illa novem.
Sex ubi sustulerit, totidem demerserit orbes
purpureum rapido qui vehit axe diem,
altera gramineo spectabis Equirria Campo
520quem Tiberis curvis in latus urget aquis;
qui tamen eiecta si forte tenebitur unda
Caelius accipiat pulverulentus equos.
Idibus est Annae festum geniale Perennae
non procul a ripis, advena Thybri, tuis.
525plebs venit ac virides passim disiecta per herbas
potat, et accumbit cum pare quisque sua.
sub Iove pars durat, pauci tentoria ponunt,
sunt quibus e ramis frondea facta casast;
pars, ubi pro rigidis calamos statuere columnis,
530desuper extentas imposuere togas.
sole tamen vinoque calent annosque precantur
quot sumant cyathos, ad numerumque bibunt.
invenies illic qui Nestoris ebibat annos,
quae sit per calices facta Sibylla suos.
535illic et cantant quicquid didicere theatris,
et iactant faciles ad sua verba manus,
et ducunt posito duras cratere choreas,
cultaque diffusis saltat amica comis.
cum redeunt, titubant et sunt spectacula vulgi,
540et fortunatos obvia turba vocat.
occurrit nuper (visa est mihi digna relatu)
pompa: senem potum pota trahebat anus.
quae tamen haec dea sit quoniam rumoribus errat,
fabula proposito nulla tegenda meo.
545arserat Aeneae Dido miserabilis igne,
arserat exstructis in sua fata rogis,
compositusque cinis, tumulique in marmore carmen
hoc breve, quod moriens ipsa reliquit, erat:
"Praebuit Aeneas et causam mortis et ensem:
550ipsa sua Dido concidit usa manu."
protinus invadunt Numidae sine vindice regnum,
et potitur capta Maurus Iarba domo,
seque memor spretum "thalamis tamen" inquit "Elissae
en ego, quem totiens reppulit illa, fruor."
555diffugiunt Tyrii quo quemque agit error, ut olim
amisso dubiae rege vagantur apes.
tertia nudandas acceperat area messes,
inque cavos ierant tertia musta lacus:
pellitur Anna domo, lacrimansque sororia linquit
560moenia; germanae iusta dat ante suae.
mixta bibunt molles lacrimis unguenta favillae
vertice libatas accipiuntque comas,
terque "vale" dixit, cineres ter ad ora relatos
pressit, et est illis visa subesse soror.
565nacta ratem comitesque fugae pede labitur aequo
moenia respiciens, dulce sororis opus.
fertilis est Melite sterili vicina Cosyrae
insula, quam Libyci verberat unda freti.
hanc petit, hospitio regis confisa vetusto:
570hospes opum dives rex ibi Battus erat.
qui postquam didicit casus utriusque sororis,
"haec" inquit "tellus quantulacumque tua est."
et tamen hospitii servasset ad ultima munus;
sed timuit magnas Pygmalionis opes.
575signa recensuerat bis sol sua, tertius ibat
annus, et exilio terra paranda nova est.
frater adest belloque petit. rex arma perosus
"nos sumus imbelles, tu fuge sospes" ait.
iussa fugit ventoque ratem committit et undis:
580asperior quovis aequore frater erat.
est prope piscosos lapidosi Crathidis amnes
parvus ager, Cameren incola turba vocat:
illuc cursus erat. nec longius abfuit inde
quam quantum novies mittere funda potest:
585vela cadunt primo et dubia librantur ab aura:
"findite remigio" navita dixit "aquas";
dumque parant torto subducere carbasa lino,
percutitur rapido puppis adunca Noto,
inque patens aequor, frustra pugnante magistro,
590fertur, et ex oculis visa refugit humus.
adsiliunt fluctus imoque a gurgite pontus
vertitur, et canas alveus haurit aquas.
vincitur ars vento nec iam moderator habenis
utitur, at votis is quoque poscit opem.
595iactatur tumidas exul Phoenissa per undas,
umidaque opposita lumina veste tegit.
tum primum Dido felix est dicta sorori
et quaecumque aliquam corpore pressit humum.
ducitur ad Laurens ingenti flamine litus
600puppis, et expositis omnibus hausta perit.
iam pius Aeneas regno nataque Latini
auctus erat, populos miscueratque duos.
litore dotali solo comitatus Achate
secretum nudo dum pede carpit iter,
605aspicit errantem, nec credere sustinet Annam
esse: quid in Latios illa veniret agros?
dum secum Aeneas, "Anna est!" exclamat Achates:
ad nomen vultus sustulit illa suos.
heu, quid agat? fugiat? quos terrae quaerat hiatus?
610ante oculos miserae fata sororis erant.
sensit, et alloquitur trepidam Cythereius heros
(flet tamen admonitu motus, Elissa, tui):
"Anna, per hanc iuro, quam quondam audire solebas
tellurem fato prosperiore dari,
615perque deos comites, hac nuper sede locatos,
saepe meas illos increpuisse moras.
nec timui de morte tamen: metus abfuit iste.
ei mihi, credibili fortior illa fuit.
ne refer: aspexi non illo corpore digna
620vulnera Tartareas ausus adire domos.
at tu, seu ratio te nostris adpulit oris
sive deus, regni commoda carpe mei.
multa tibi memores, nil non debemus Elissae:
nomine grata tuo, grata sororis eris."
625talia dicenti (neque enim spes altera restat)
credidit, errores exposuitque suos;
utque domum intravit Tyrios induta paratus,
incipit Aeneas (cetera turba tacet):
"hanc tibi cur tradam, pia causa, Lavinia coniunx,
630est mihi: consumpsi naufragus huius opes.
orta Tyro est, regnum Libyca possedit in ora:
quam precor ut carae more sororis ames."
omnia promittit falsumque Lavinia vulnus
mente premit tacita dissimulatque metus;
635donaque cum videat praeter sua lumina ferri
multa, tamen mitti clam quoque multa putat.
non habet exactum quid agat: furialiter odit,
et parat insidias et cupit ulta mori.
nox erat: ante torum visa est astare sororis
640squalenti Dido sangiunolenta coma
et "fuge, ne dubita, maestum fuge" dicere "tectum";
sub verbum querulas impulit aura fores.
exsilit et velox humili †super ausa† fenestra
se iacit (audacem fecerat ipse timor),
645cumque metu rapitur tunica velata recincta,
currit ut auditis territa damma lupis,
corniger hanc cupidis rapuisse Numicius undis
creditur et stagnis occulvisse suis.
Sidonis interea magno clamore per agros
650quaeritur: apparent signa notaeque pedum;
ventum erat ad ripas: inerant vestigia ripis;
sustinuit tacitas conscius amnis aquas.
ipsa loqui visa est "placidi sum nympha Numici:
amne perenne latens Anna Perenna vocor."
655protinus erratis laeti vescuntur in agris
et celebrant largo seque diemque mero.
Sunt quibus haec Luna est, quia mensibus impleat annum;
pars Themin, Inachiam pars putat esse bovem.
invenies qui te nymphen Azanida dicant
660teque Iovi primos, Anna, dedisse cibos.
haec quoque, quam referam, nostras pervenit ad aures
fama, nec a veri dissidet illa fide.
plebs vetus et nullis etiam nunc tuta tribunis
fugit et in Sacri vertice Montis erat
665iam quoque quem secum tulerant defecerat illos
victus et humanis usibus apta Ceres.
orta suburbanis quaedam fuit Anna Bovillis,
pauper, sed multae sedulitatis anus;
illa, levi mitra canos incincta capillos,
670fingebat tremula rustica liba manu,
atque ita per populum fumantia mane solebat
dividere: haec populo copia grata fuit.
pace domi facta signum posuere Perennae
quod sibi defectis illa ferebat opem.
675Nunc mihi, cur cantent, superest, obscena puellae,
dicere; nam coëunt certaque probra canunt.
nuper erat dea facta: venit Gradivus ad Annam,
et cum seducta talia verba facit:
"mense meo coleris, iunxi mea tempora tecum;
680pendet ab officio spes mihi magna tuo.
armifer armiferae correptus amore Minervae
uror, et hoc longo tempore vulnus alo.
effice, di studio similes coëamus in unum:
conveniunt partes hae tibi, comis anus."
685dixerat; illa deum promisso ludit inani,
et stultam dubia spem trahit usque mora.
saepius instanti "mandata peregimus" inquit;
"evicta est: precibus vix dedit illa manus."
credit amans thalamosque parat. deducitur illuc
690Anna tegens vultus, ut nova nupta, suos.
oscula sumpturus subito Mars aspicit Annam:
nunc pudor elusum, nunc subit ira, deum.
ridet amatorem carae nova diva Minervae,
nec res hac Veneri gratior ulla fuit.
695inde ioci veteres obscenaque dicta canuntur,
et iuvat hanc magno verba dedisse deo.
Praeteriturus eram gladios in principe fixos,
cum sic a castis Vesta locuta focis:
"ne dubita meminisse: meus fuit ille sacerdos;
700sacrilegae telis me petiere manus.
ipsa virum rapui simulacraque nuda reliqui:
quae cecidit ferro, Caesaris umbra fuit."
ille quidem caelo positus Iovis atria vidit,
et tenet in magno templa dicata foro;
705at quicumque nefas ausi, prohibente deorum
numine, polluerant pontificale caput,
morte iacent merita: testes estote, Philippi,
et quorum sparsis ossibus albet humus.
hoc opus, haec pietas, haec prima elementa fuerunt
710Caesaris, ulcisci iusta per arma patrem.
Postera cum teneras aurora refecerit herbas,
Scorpios a prima parte videndus erit.
Tertia post Idus lux est celeberrima Baccho:
Bacche, fave vati, dum tua festa cano.
715nec referam Semelen, ad quam nisi fulmina secum
Iuppiter adferret, †parvus inermis eras†;
nec, puer ut posses maturo tempore nasci,
expletum patrio corpore matris opus.
Sithonas et Scythicos longum narrare triumphos
720et domitas gentes, turifer Inde, tuas.
tu quoque Thebanae mala praeda tacebere matris,
inque tuum furiis acte Lycurge genus.
ecce libet subitos pisces Tyrrhenaque monstra
dicere; sed non est carminis huius opus.
725carminis huius opus causas exponere quare
vitisator populos ad sua liba vocet.
ante tuos ortus arae sine honore fuerunt,
Liber, et in gelidis herba reperta focis.
te memorant, Gange totoque Oriente subacto,
730primitias magno seposuisse Iovi:
cinnama tu primus captivaque tura dedisti
deve triumphato viscera tosta bove.
nomine ab auctoris ducunt libamina nomen
libaque, quod sanctis pars datur inde focis;
735liba deo fiunt, sucis quia dulcibus idem
gaudet, et a Baccho mella reperta ferunt.
ibat harenoso satyris comitatus ab Hebro
(non habet ingratos fabula nostra iocos);
iamque erat ad Rhodopen Pangaeaque florida ventum:
740aeriferae comitum concrepuere manus.
ecce novae coëunt volucres tinnitibus actae,
quosque movent sonitus aera, sequuntur apes;
colligit errantes et in arbore claudit inani
Liber, et inventi praemia mellis habet.
745ut satyri levisque senex tetigere saporem
quaerebant flavos per nemus omne favos.
audit in exesa stridorem examinis ulmo
aspicit et ceras dissimulatque senex;
utque piger pandi tergo residebat aselli,
750adplicat hunc ulmo corticibusque cavis.
constitit ipse super ramoso stipite nixus,
atque avide trunco condita mella petit:
milia crabronum coëunt, et vertice nudo
spicula defigunt oraque sima notant.
755ille cadit praeceps et calce feritur aselli,
inclamatque suos auxiliumque rogat.
concurrunt satyri turgentiaque ora parentis
rident: percusso claudicat ille genu.
ridet et ipse deus, limumque inducere monstrat;
760hic paret monitis et linit ora luto.
melle pater fruitur, liboque infusa calenti
iure repertori splendida mella damus.
femina cur praesit, non est rationis opertae:
femineos thyrso concitat ille choros.
765cur anus hoc faciat, quaeris? vinosior aetas
†haec erat et† gravidae munera vitis amat.
cur hedera cincta est? hedera est gratissima Baccho;
hoc quoque cur ita sit, discere nulla mora est.
Nysiadas nymphas puerum quaerente noverca
770hanc frondem cunis opposuisse ferunt.
Restat ut inveniam quare toga libera detur
Lucifero pueris, candide Bacche, tuo:
sive quod ipse puer semper iuvenisque videris,
et media est aetas inter utrumque tibi;
775seu quia tu pater es, patres sua pignora, natos,
commendant curae numinibusque tuis:
sive, quod es Liber, vestis quoque libera per te
sumitur et vitae liberioris iter:
an quia, cum colerent prisci studiosius agros,
780et faceret patrio rure senator opus,
et caperet fasces a curvo consul aratro,
nec crimen duras esset habere manus,
rusticus ad ludos populus veniebat in Urbem-
sed dis, non studiis ille dabatur honor:
785luce sua ludos uvae commentor habebat,
quos cum taedifera nunc habet ille dea-
ergo ut tironem celebrare frequentia possit,
visa dies dandae non aliena togae?
mite caput, pater, huc placataque cornua vertas,
790et des ingenio vela secunda meo.
Itur ad Argeos (qui sint, sua pagina dicet)
hac, si commemini, praeteritaque die.
stella Lycaoniam vergit declinis ad Arcton
Milvus: haec illa nocte videnda venit.
795quid dederit volucri, si vis cognoscere, caelum,
Saturnus regnis a Iove pulsus erat;
concitat iratus validos Titanas in arma,
quaeque fuit fatis debita temptat opem.
matre satus Terra, monstrum mirabile, taurus
800parte sui serpens posteriore fuit:
hunc triplici muro lucis incluserat atris
Parcarum monitu Styx violenta trium.
viscera qui tauri flammis adolenda dedisset,
sors erat aeternos vincere posse deos.
805immolat hunc Briareus facta ex adamante securi,
et iamiam flammis exta daturus erat:
Iuppiter alitibus rapere imperat: attulit illi
milvus, et meritis venit in astra suis.
Una dies media est, et fiunt sacra Minervae,
810nomina quae iunctis quinque diebus habent.
sanguine prima vacat, nec fas concurrere ferro:
causa, quod est illa nata Minerva die.
altera tresque super rasa celebrantur harena:
ensibus exsertis bellica laeta dea est.
815Pallada nunc pueri teneraeque orate puellae;
qui bene placarit Pallada, doctus erit.
Pallade placata lanam mollire puellae
discant et plenas exonerare colos.
illa etiam stantes radio percurrere telas
820erudit et rarum pectine denset opus.
hanc cole, qui maculas laesis de vestibus aufers:
hanc cole, velleribus quisquis aena paras.
nec quisquam invita faciet bene vincula plantae
Pallade, sit Tychio doctior ille licet:
825et licet antiquo manibus collatus Epeo
sit prior, irata Pallade mancus erit.
vos quoque, Phoebea morbos qui pellitis arte,
munera de vestris pauca referte deae.
nec vos, turba fere censu fraudata, magistri,
830spernite (discipulos attrahit illa novos),
quique moves caelum, tabulamque coloribus uris,
quique facis docta mollia saxa manu.
mille dea est operum: certe dea carminis illast;
si mereor, studiis adsit amica meis.
835Caelius ex alto qua mons descendit in aequum,
hic, ubi non plana est, sed prope plana via,
parva licet videas Captae delubra Minervae,
quae dea natali coepit habere suo.
nominis in dubio causa est. capitale vocamus
840ingenium sollers: ingeniosa dea est.
an quia de capitis fertur sine matre paterni
vertice cum clipeo prosilvisse suo?
an quia perdomitis ad nos captiva Faliscis
venit? et hoc signo littera prisca docet.
845an quod habet legem, capitis quae pendere poenas
ex illo iubeat furta recepta loco?
a quacumque trahis ratione vocabula, Pallas,
pro ducibus nostris aegida semper habe.
Summa dies e quinque tubas lustrare canoras
850admonet et forti sacrificare deae.
nunc potes ad solem sublato dicere vultu
"hic here Phrixeae vellera pressit ovis."
seminibus tostis sceleratae fraude novercae
sustulerat nullas, ut solet, herba comas:
855mittitur ad tripodas certa qui sorte reportet
quam sterili terrae Delphicus edat opem.
hic quoque corruptus cum semine nuntiat Helles
et iuvenis Phrixi funera sorte peti.
usque recusantem cives et tempus et Ino
860compulerunt regem iussa nefanda pati;
et soror et Phrixus, velati tempora vittis,
stant simul ante aras iunctaque fata gemunt.
aspicit hos, ut forte pependerat aethere, mater
et ferit attonita pectora nuda manu,
865inque draconigenam nimbis comitantibus urbem
desilit, et natos eripit inde suos;
utque fugam capiant, aries nitidissimus auro
traditur: ille vehit per freta longa duos.
dicitur infirma cornu tenuisse sinistra
870femina, cum de se nomina fecit aquae.
paene simul periit, dum vult succurrere lapsae,
frater, et extentas porrigit usque manus.
flebat, ut amissa gemini consorte pericli,
caeruleo iunctam nescius esse deo.
875litoribus tactis aries fit sidus; at huius
pervenit in Colchas aurea lana domos.
Tres ubi Luciferos veniens praemiserit Eos,
tempora nocturnis aequa diurna feres.
Inde quater pastor saturos ubi clauserit haedos,
880canuerint herbae rore recente quater,
Ianus adorandus cumque hoc Concordia mitis
et Romana Salus Araque Pacis erit.
Luna regit menses: huius quoque tempora mensis
finit Aventino Luna colenda iugo.
