«Battare, cycneas repetamus carmine voces:
divisas iterum sedes et rura canamus,
rura, quibus diras indiximus, impia vota;
ante lupos rapient haedi, vituli ante leones,
delphini fugient pisces, aquilae ante columbas
et conversa retro rerum discordia gliscet -
multa prius fient quam non mea libera avena
montibus et silvis dicat tua facta, Lycurge.
Impia Trinacriae sterilescant gaudia vobis
nec fecunda, sonis nostris felicia rura,
semina parturiant segetes, non pascua colles,
non arbusta novas fruges, non pampinus uvas,
ipsae non silvae frondes, non flumina montes.»
Rursus et hoc iterum repetamus, Battare, carmen:
«Effetas Cereris sulcis condatis avenas,
pallida flavescant aestu sitientia prata,
immatura cadant ramis pendentia mala,
desint et silvis frondes et fontibus umor
nec desit nostris devotum carmen avenis.
Haec Veneris vario florentia serta decore,
purpureo campos quae pingunt verna colore
(hinc aurae dulces, hinc suavis spiritus), - agri
mutent pestiferos aestus et taetra venena,
dulcia non oculis, non naribus ulla ferantur.»
Sic precor et nostris superent haec carmina votis:
«Lusibus et multum nostris cantata libellis
optima silvarum, formosis densa viretis,
tondebis virides umbras: nec laeta comantis
iactabit mollis ramos inflantibus auris
nec mihi saepe meum resonabit, Battare, carmen.
Militis impia cum succedet dextera ferro
formosaeque cadent umbrae, formosior illis
ipsa cades, veteris domini felicia ligna
nequiquam: nostris potius devota libellis
ignibus aetheriis flagrabit. Iuppiter, (ipse
Iuppiter hanc aluit) cinis haec tibi fiat oportet.
Thraecis tum Boreae spirent immania vires,
Eurus agat mixtam fulva caligine nubem,
Africus immineat nimbis minitantibus imbrem,
cum tu cyaneo resplendes aethere, silva;
non iterum dices, crebro "tua Lydia" dixti.
Vicinas flammae rapiant ex ordine vitis,
pascantur segetes, diffusis ignibus auras
transvolet, arboribus coniungat et ardor aristas.
Pertica qua nostros metata est impia agellos,
qua nostri fines olim, cinis omnia fiat.»
Sic precor et nostris superent haec carmina votis:
«Undae, quae vestris pulsatis litora lymphis,
litora, quae dulcis auras diffunditis agris,
accipite has voces: migret Neptunus in arva,
fluctibus et spissa campos perfundat harena;
qua Volcanus agros pastus Iovis ignibus arsit,
barbara dicatur Libycae soror, altera Syrtis.»
Tristius hoc, memini, revocasti, Battare, carmen:
«Nigro multa mari dicunt portenta natare,
monstra repentinis terrentia saepe figuris,
cum subito emersere furenti corpora ponto;
haec agat infesto Neptunus caeca tridenti
atrum convertens aestum maris undique ventis
et fuscum cinerem canis exhauriat undis.
Dicantur mea rura ferum mare; nauta, caveto
rura, quibus diras indiximus, impia vota.»
Si minus haec, Neptune, tuas infundimus auris,
Battare, fluminibus tu nostros trade labores,
nam tibi sunt fontes, tibi semper flumina amica;
nil est quod perdam ulterius; merito omnia Ditis.
«Flectite currentis nymphas, vaga flumina, retro,
flectite et adversis rursum diffundite campis;
incurrant amnes passim rimantibus undis
nec nostros exire sinant erroribus agros.»
Dulcius hoc, memini, revocasti, Battare, carmen:
«Emanent subito sicca tellure paludes
et metat hic iuncos, spicas ubi legimus olim;
coculet arguti grylli cava garrula rana!»
Tristius hoc rursum dicit mea fistula carmen:
«Praecipitent altis fumantes montibus imbres
et late teneant diffuso gurgite campos,
qui dominis infesta minantes stagna relinquant.
Cum delapsa meos agros pervenerit unda,
piscetur nostris in finibus advena arator,
advena, civili qui semper crimine crevit."
O male devoti, praetorum crimina, agelli
tuque inimica tui semper Discordia civis:
exsul ego indamnatus egens mea rura reliqui,
miles ut accipiat funesti praemia belli.
Hinc ego de tumulo mea rura novissima visam,
hinc ibo in silvas; obstabunt iam mihi colles,
obstabunt montes, campos audire licebit:
«Dulcia rura valete et Lydia dulcior illis
et casti fontes et, felix nomen, agelli.»
Tardius, a, miserae descendite monte capellae,
(mollia non iterum carpetis pabula nota)
tuque resiste pater: sit prima novissima nobis.
Intueor campos: longum manet esse sine illis.
«Rura valete iterum tuque, optima Lydia, salve,
sive eris et si non mecum morieris utrumque.»
Extremum carmen revocemus, Battare, avena:
«Dulcia amara prius fiant et mollia dura,
candida nigra oculi cernant et dextera laeva,
migrabunt casus aliena in corpora rerum,
quam tua de nostris emigret cura medullis.
Quamvis ignis eris, quamvis aqua, semper amabo;
gaudia semper enim tua me meminisse licebit.»
«Bāttărĕ, cŷcnēās rĕpĕtāmūs cārmĭnĕ vōcēs:
dīvīsās ĭtĕrūm sēdēs ēt rūră cănāmūs,
rūră, quĭbūs dīrās īndīxĭmŭs, īmpĭă vōtă;
āntĕ lŭpōs răpĭēnt haēdī, vĭtŭli āntĕ lĕōnēs,
dēlphīnī fŭgĭēnt pīscēs, ăquĭlae āntĕ cŏlūmbās
ēt cōnvērsă rĕtrō rērūm dīscōrdĭă glīscēt -
mūltă prĭūs fīēnt quām nōn mĕă lībĕra ăvēnă
mōntĭbŭs ēt sīlvīs dīcāt tŭă fāctă, Lўcūrgĕ.
Īmpĭă Trīnăcrĭaē stĕrĭlēscānt gaūdĭă vōbīs
nēc fēcūndă, sŏnīs nōstrīs fēlīcĭă rūră,
sēmĭnă pārtŭrĭānt sĕgĕtēs, nōn pāscŭă cōllēs,
nōn ārbūstă nŏvās frūgēs, nōn pāmpĭnŭs ūvās,
īpsaē nōn sīlvaē frōndēs, nōn flūmĭnă mōntēs.»
Rūrsŭs ĕt hōc ĭtĕrūm rĕpĕtāmūs, Bāttărĕ, cārmēn:
«Ēffētās Cĕrĕrīs sūlcīs cōndātĭs ăvēnās,
pāllĭdă flāvēscānt aēstū sĭtĭēntĭă prātă,
īmmātūră cădānt rāmīs pēndēntĭă mālă,
dēsīnt ēt sīlvīs frōndēs ēt fōntĭbŭs ūmōr
nēc dēsīt nōstrīs dēvōtūm cārmĕn ăvēnīs.
Haēc Vĕnĕrīs vărĭō flōrēntĭă sērtă dĕcōrĕ,
pūrpŭrĕō cāmpōs quaē pīngūnt vērnă cŏlōrĕ
(hīnc aūraē dūlcēs, hīnc suāvīs spīrĭtŭs), - āgrī
mūtēnt pēstĭfĕrōs aēstūs ēt taētră vĕnēnă,
dūlcĭă nōn ŏcŭlīs, nōn nārĭbŭs ūllă fĕrāntūr.»
Sīc prĕcŏr ēt nōstrīs sŭpĕrēnt haēc cārmĭnă vōtīs:
«Lūsĭbŭs ēt mūltūm nōstrīs cāntātă lĭbēllīs
ōptĭmă sīlvārūm, fōrmōsīs dēnsă vĭrētīs,
tōndēbīs vĭrĭdēs ūmbrās: nēc laētă cŏmāntīs
iāctābīt mōllīs rāmōs īnflāntĭbŭs aūrīs
nēc mĭhĭ saēpĕ mĕūm rĕsŏnābīt, Bāttărĕ, cārmēn.
Mīlĭtĭs īmpĭă cūm sūccēdēt dēxtĕră fērrō
fōrmōsaēquĕ cădēnt ūmbraē, fōrmōsĭŏr īllīs
īpsă cădēs, vĕtĕrīs dŏmĭnī fēlīcĭă līgnă
nēquīquām: nōstrīs pŏtĭūs dēvōtă lĭbēllīs
īgnĭbŭs aēthĕrĭīs flāgrābīt. Iūppĭtĕr, (īpsĕ
Iūppĭtĕr hānc ālvīt) cĭnĭs haēc tĭbĭ fīăt ŏpōrtēt.
Thraēcīs tūm Bŏrĕaē spīrēnt īmmānĭă vīrēs,
Eūrŭs ăgāt mīxtām fūlvā cālīgĭnĕ nūbēm,
Āfrĭcŭs īmmĭnĕāt nīmbīs mĭnĭtāntĭbŭs īmbrēm,
cūm tū cŷănĕō rēsplēndēs aēthĕrĕ, sīlvă;
nōn ĭtĕrūm dīcēs, crēbrō "tŭă Lŷdĭă" dīxtī.
Vīcīnās flāmmaē răpĭānt ēx ōrdĭnĕ vītīs,
pāscāntūr sĕgĕtēs, dīffūsīs īgnĭbŭs aūrās
trānsvŏlĕt, ārbŏrĭbūs cōniūngăt ĕt ārdŏr ărīstās.
Pērtĭcă quā nōstrōs mētāta ēst īmpĭa ăgēllōs,
quā nōstrī fīnēs ōlīm, cĭnĭs ōmnĭă fīāt.»
Sīc prĕcŏr ēt nōstrīs sŭpĕrēnt haēc cārmĭnă vōtīs:
«Ūndaē, quaē vēstrīs pūlsātīs lītŏră lŷmphīs,
lītŏră, quaē dūlcīs aūrās dīffūndĭtĭs āgrīs,
āccĭpĭte hās vōcēs: mīgrēt Nēptūnŭs ĭn ārvă,
flūctĭbŭs ēt spīssā cāmpōs pērfūndăt hărēnā;
quā Vōlcānŭs ăgrōs pāstūs Iŏvĭs īgnĭbŭs ārsīt,
bārbără dīcātūr Lĭbўcaē sŏrŏr, āltĕră Sŷrtīs.»
Trīstĭŭs hōc, mĕmĭnī, rĕvŏcāstī, Bāttărĕ, cārmēn:
«Nīgrō mūltă mărī dīcūnt pōrtēntă nătārĕ,
mōnstră rĕpēntīnīs tērrēntĭă saēpĕ fĭgūrīs,
cūm sŭbĭto ēmērsērĕ fŭrēntī cōrpŏră pōntō;
haēc ăgăt īnfēstō Nēptūnūs caēcă trĭdēntī
ātrūm cōnvērtēns aēstūm mărĭs ūndĭquĕ vēntīs
ēt fūscūm cĭnĕrēm cānīs ēxhaūrĭăt ūndīs.
Dīcāntūr mĕă rūră fĕrūm mărĕ; naūtă, căvētō
rūră, quĭbūs dīrās īndīxĭmŭs, īmpĭă vōtă.»
Sī mĭnŭs haēc, Nēptūnĕ, tŭās īnfūndĭmŭs aūrīs,
Bāttărĕ, flūmĭnĭbūs tū nōstrōs trādĕ lăbōrēs,
nām tĭbĭ sūnt fōntēs, tĭbĭ sēmpēr flūmĭna ămīcă;
nīl ēst quōd pērdam ūltĕrĭūs; mĕrĭto ōmnĭă Dītīs.
«Flēctĭtĕ cūrrēntīs nŷmphās, văgă flūmĭnă, rētrō,
flēctĭte ĕt ādvērsīs rūrsūm dīffūndĭtĕ cāmpīs;
īncūrrānt āmnēs pāssīm rīmāntĭbŭs ūndīs
nēc nōstrōs ēxīrĕ sĭnānt ērrōrĭbŭs āgrōs.»
Dūlcĭŭs hōc, mĕmĭnī, rĕvŏcāstī, Bāttărĕ, cārmēn:
«Ēmānēnt sŭbĭtō sīccā tēllūrĕ pălūdēs
ēt mĕtăt hīc iūncōs, spīcās ŭbĭ lēgĭmŭs ōlīm;
cōgŭlĕt ārgūtī grŷllī căvă gārrŭlă rānă!»
Trīstĭŭs hōc rūrsūm dīcīt mĕă fīstŭlă cārmēn:
«Praēcĭpĭtēnt āltīs fūmāntēs mōntĭbŭs īmbrēs
ēt lātē tĕnĕānt dīffūsō gūrgĭtĕ cāmpōs,
quī dŏmĭnīs īnfēstă mĭnāntēs stāgnă rĕlīnquānt.
Cūm dēlāpsă mĕōs āgrōs pērvēnĕrĭt ūndă,
pīscētūr nōstrīs īn fīnĭbŭs ādvĕna ărātōr,
ādvĕnă, cīvīlī quī sēmpēr crīmĭnĕ crēvīt."
Ō mălĕ dēvōtī, praētōrūm crīmĭna, ăgēllī
tūque ĭnĭmīcă tŭī sēmpēr Dīscōrdĭă cīvīs:
ēxsŭl ĕgo īndāmnātŭs ĕgēns mĕă rūră rĕlīquī,
mīlĕs ŭt āccĭpĭāt fūnēstī praēmĭă bēllī.
Hīnc ĕgŏ dē tŭmŭlō mĕă rūră nŏvīssĭmă vīsām,
hīnc ībo īn sīlvās; ōbstābūnt iām mĭhĭ cōllēs,
ōbstābūnt mōntēs, cāmpōs aūdīrĕ lĭcēbīt:
«Dūlcĭă rūră vălēte ēt Lŷdĭă dūlcĭŏr īllīs
ēt cāstī fōntēs ēt, fēlīx nōmĕn, ăgēllī.»
Tārdĭŭs, ā, mĭsĕraē dēscēndĭtĕ mōntĕ căpēllaē,
(mōllĭă nōn ĭtĕrūm cārpētīs pābŭlă nōtă)
tūquĕ rĕsīstĕ pătēr: sīt prīmă nŏvīssĭmă nōbīs.
Īntŭĕōr cāmpōs: lōngūm mănĕt ēssĕ sĭne īllīs.
«Rūră vălēte ĭtĕrūm tūque, ōptĭmă Lŷdĭă, sālvē,
sīve ĕrĭs ēt sī nōn mēcūm mŏrĭērĭs ŭtrūmquĕ.»
Ēxtrēmūm cārmēn rĕvŏcēmūs, Bāttăre, ăvēnā:
«Dūlcĭa ămāră prĭūs fīānt ēt mōllĭă dūră,
cāndĭdă nīgra ŏcŭlī cērnānt ēt dēxtĕră laēvă,
mīgrābūnt cāsūs ălĭēna īn cōrpŏră rērūm,
quām tŭă dē nōstrīs ēmīgrēt cūră mĕdūllīs.
Quāmvīs īgnĭs ĕrīs, quāmvīs ăquă, sēmpĕr ămābō;
gaūdĭă sēmpĕr ĕnīm tŭă mē mĕmĭnīssĕ lĭcēbīt.»