Testi della poesia latinaTesti della poesia latinaIānŭs hăbēt fīnēm. cūm cārmĭnĕ crēscĭt ĕt ānnūs:
āltĕr ŭt hīc mēnsīs, ‖ sīc lĭbĕr āltĕr ĕāt.
nūnc prīmūm vēlīs, ĕlĕgī, māiōrĭbŭs ītīs:
ēxĭgŭūm, mĕmĭnī, ‖ nūpĕr ĕrātĭs ŏpūs.
īpse ĕgŏ vōs hăbŭī făcĭlēs ĭn ămōrĕ mĭnīstrōs,5
cūm lūsīt nŭmĕrīs ‖ prīmă iŭvēntă sŭīs.
īdēm sācră cănō sīgnātăquĕ tēmpŏră fāstīs:
ēcquĭs ăd haēc īllīnc ‖ crēdĕrĕt ēssĕ vĭām?
haēc mĕă mīlĭtĭa ēst; fĕrĭmūs quaē pōssŭmŭs ārmă,
dēxtrăquĕ nōn ōmnī ‖ mūnĕrĕ nōstră văcāt.10
sī mĭhĭ nōn vălĭdō tōrquēntūr pīlă lăcērtō
nēc bēllātōrīs ‖ tērgă prĕmūntŭr ĕquī,
nēc gălĕā tĕgĭmūr, nĕc ăcūtō cīngĭmŭr ēnsĕ
(hīs hăbĭlīs tēlīs ‖ quīlĭbĕt ēssĕ pŏtēst),
āt tŭă prōsĕquĭmūr stŭdĭōsō pēctŏrĕ, Caēsār,15
nōmĭnă, pēr tĭtŭlōs ‖ īngrĕdĭmūrquĕ tŭōs.
ērgo ădĕs ēt plăcĭdō paūlūm mĕă mūnĕră vūltū
rēspĭcĕ, pācāndō ‖ sīquĭd ăb hōstĕ văcāt.
Fēbrŭă Rōmānī dīxērĕ pĭāmĭnă pātrēs:
nūnc quŏquĕ dānt vērbō ‖ plūrĭmă sīgnă fĭdēm.20
pōntĭfĭcēs āb rēgĕ pĕtūnt ēt flāmĭnĕ lānās,
quīs vĕtĕrūm līnguā ‖ fēbrŭă nōmĕn ĕrāt;
quaēquĕ căpīt līctōr dŏmĭbūs pūrgāmĭnă cērtīs,
tōrrĭdă cūm mīcā ‖ fārră, vŏcāntŭr ĭdēm;
nōmĕn ĭdēm rāmō, quī caēsŭs ăb ārbŏrĕ pūrā25
cāstă săcērdōtūm ‖ tēmpŏră frōndĕ tĕgīt.
īpse ĕgŏ flāmĭnĭcām pōscēntēm fēbrŭă vīdī;
fēbrŭă pōscēntī ‖ pīnĕă vīrgă dăta ēst.
dēnĭquĕ quōdcūmque ēst quō cōrpŏră nōstră pĭāntūr,
hōc ăpŭd īntōnsōs ‖ nōmĕn hăbēbăt ăvōs.30
mēnsĭs ăb hīs dīctūs, sēctā quĭă pēllĕ Lŭpērcī
ōmnĕ sŏlūm lūstrānt, ‖ īdquĕ pĭāmĕn hăbēnt;
aūt quĭă plācātīs sūnt tēmpŏră pūră sĕpūlcrīs,
tūm cūm fērālēs ‖ praētĕrĭērĕ dĭēs.
ōmnĕ nĕfās ōmnēmquĕ mălī pūrgāmĭnă caūsām35
crēdēbānt nōstrī ‖ tōllĕrĕ pōssĕ sĕnēs.
Graēcĭă prīncĭpĭūm mōrīs dĕdĭt: īllă nŏcēntēs
īmpĭă lūstrātōs ‖ pōnĕrĕ fāctă pŭtāt.
Āctŏrĭdēn Pēleūs, īpsūm quŏquĕ Pēlĕă Phōcī
caēdĕ pĕr Haēmŏnĭās ‖ sōlvĭt Ăcāstŭs ăquās;40
vēctām frēnātīs pĕr ĭnānĕ drăcōnĭbŭs Aēgeūs
crēdŭlŭs īmmĕrĭtā ‖ Phāsĭdă fōvĭt ŏpĕ;
Āmphĭărēĭădēs Naūpāctōō | Ăchĕlōō
"sōlvĕ nĕfās" dīxīt, ‖ sōlvĭt ĕt īllĕ nĕfās.
āh nĭmĭūm făcĭlēs, quī trīstĭă crīmĭnă caēdīs45
flūmĭnĕā tōllī ‖ pōssĕ pŭtātĭs ăquā!
Sēd tămĕn, āntīquī nē nēscĭŭs ōrdĭnĭs ērrēs,
prīmŭs, ŭt ēst, Iānī ‖ mēnsĭs ĕt āntĕ fŭīt;
quī sĕquĭtūr Iānūm, vĕtĕrīs fŭĭt ūltĭmŭs ānnī:
tū quŏquĕ sācrōrūm, ‖ Tērmĭnĕ, fīnĭs ĕrās.50
prīmŭs ĕnīm Iānī mēnsīs, quĭă iānŭă prīmāst:
quī săcĕr ēst īmīs ‖ mānĭbŭs, īmŭs ĕrāt.
pōstmŏdŏ crēdūntūr spătĭō dīstāntĭă lōngō
tēmpŏră bīs quīnī ‖ cōntĭnŭāssĕ vĭrī.
Prīncĭpĭō mēnsīs Phrўgĭaē cōntērmĭnă Mātrī55
Sōspĭtă dēlūbrīs ‖ dīcĭtŭr aūctă nŏvīs.
nūnc ŭbĭ sūnt, īllīs quaē sūnt sācrātă kălēndīs
tēmplă dĕaē? lōngā ‖ prōcŭbŭērĕ dĭē.
cētĕră nē sĭmĭlī cădĕrēnt lăbĕfāctă rŭīnā
cāvīt sācrātī ‖ prōvĭdă cūră dŭcīs,60
sūb quō dēlūbrīs sēntītūr nūllă sĕnēctūs;
nēc sătĭs ēst hŏmĭnēs, ‖ ōblĭgăt īllĕ dĕōs.
tēmplōrūm pŏsĭtōr, tēmplōrūm sānctĕ rĕpōstōr,
sīt sŭpĕrīs ōptō ‖ mūtŭă cūră tŭī.
dēnt tĭbĭ caēlēstēs, quōs tū caēlēstĭbŭs, ānnōs,65
prōquĕ tŭā mănĕānt ‖ īn stătĭōnĕ dŏmō.
tūm quŏquĕ vīcīnī lūcūs cĕlĕbrātŭr Ălērnī,
quā pĕtĭt aēquŏrĕās ‖ ādvĕnă Thŷbrĭs ăquās.
ād pĕnĕtrālĕ Nŭmaē Căpĭtōlīnūmquĕ Tŏnāntēm
īnquĕ Iŏvīs sūmmā ‖ caēdĭtŭr ārcĕ bĭdēns.70
saēpĕ grăvēs plŭvĭās ădŏpērtūs nūbĭbŭs aēthēr
cōncĭtăt, aūt pŏsĭtā ‖ sūb nĭvĕ tērră lătēt.
Prōxĭmŭs Hēspĕrĭās Tītān ăbĭtūrŭs ĭn ūndās
gēmmĕă pūrpŭrĕīs ‖ cūm iŭgă dēmĕt ĕquīs,
īllā nōcte ălĭquīs, tōllēns ād sīdĕră vūltūm,75
dīcĕt "ŭbi ēst hŏdĭē ‖ quaē Lўră fūlsĭt hĕrī?"
dūmquĕ Lўrām quaērēt, mĕdĭī quŏquĕ tērgă Lĕōnīs
īn lĭquĭdās sŭbĭtō ‖ mērsă nŏtābĭt ăquās.
Quēm mŏdŏ caēlātūm stēllīs Dēlphīnă vĭdēbās,
īs fŭgĭēt vīsūs ‖ nōctĕ sĕquēntĕ tŭōs,80
seū fŭĭt ōccūltīs fēlīx ĭn ămōrĭbŭs īndēx,
Lēsbĭdă cūm dŏmĭnō ‖ seū tŭlĭt īllĕ lўrām.
quōd mărĕ nōn nōvīt, quaē nēscĭt Ărīŏnă tēllūs?
cārmĭnĕ cūrrēntēs ‖ īllĕ tĕnēbăt ăquās.
saēpĕ sĕquēns āgnām lŭpŭs ēst ā vōcĕ rĕtēntūs,85
saēpe ăvĭdūm fŭgĭēns ‖ rēstĭtĭt āgnă lŭpūm;
saēpĕ cănēs lĕpŏrēsque ūmbrā iăcŭērĕ sŭb ūnā,
ēt stĕtĭt īn sāxō ‖ prōxĭmă cērvă lĕaē,
ēt sĭnĕ lītĕ lŏquāx cūm Pāllădĭs ālĭtĕ cōrnīx
sēdĭt, ĕt āccĭpĭtrī ‖ iūnctă cŏlūmbă fŭīt.90
Cŷnthĭă saēpĕ tŭīs fērtūr, vōcālĭs Ărīōn,
tāmquām frātērnīs ‖ ōbstĭpŭīssĕ mŏdīs.
nōmĕn Ărīŏnĭūm Sĭcŭlās īmplēvĕrăt ūrbēs
cāptăque ĕrāt lўrĭcīs ‖ Aūsŏnĭs ōră sŏnīs;
īndĕ dŏmūm rĕpĕtēns pūppēm cōnscēndĭt Ărīōn,95
ātque ĭtă quaēsītās ‖ ārtĕ fĕrēbăt ŏpēs.
fōrsĭtăn, īnfēlīx, vēntōs ūndāsquĕ tĭmēbās:
āt tĭbĭ nāvĕ tŭā ‖ tūtĭŭs aēquŏr ĕrāt.
nāmquĕ gŭbērnātōr dēstrīctō cōnstĭtĭt ēnsĕ
cētĕrăque ārmātā ‖ cōnscĭă tūrbă mănū.100
quīd tĭbĭ cūm glădĭō? dŭbĭām rĕgĕ, nāvĭtă, pūppēm:
nōn haēc sūnt dĭgĭtīs ‖ ārmă tĕnēndă tŭīs.
īllĕ, mĕtū păvĭdūs, "mōrtēm nōn dēprĕcŏr" īnquīt,
"sēd lĭcĕāt sūmptā ‖ paūcă rĕfērrĕ lўrā."
dānt vĕnĭām rīdēntquĕ mŏrām: căpĭt īllĕ cŏrōnām,105
quaē pōssīt crīnēs, ‖ Phoēbĕ, dĕcērĕ tŭōs;
īndŭĕrāt Tўrĭō bīs tīnctām mūrĭcĕ pāllām:
rēddĭdĭt īctă sŭōs ‖ pōllĭcĕ chōrdă sŏnōs,
flēbĭlĭbūs nŭmĕrīs vĕlŭtī cānēntĭă dūrā
trāiēctūs pēnnā ‖ tēmpŏră cāntăt ŏlōr.110
prōtĭnŭs īn mĕdĭās ōrnātūs dēsĭlĭt ūndās:
spārgĭtŭr īmpūlsā ‖ caērŭlă pūppĭs ăquā.
īndē (fīdĕ măiūs) tērgō dēlphīnă rĕcūrvō
sē mĕmŏrānt ŏnĕrī ‖ sūbpŏsŭīssĕ nŏvō.
īllĕ, sĕdēns cĭthărāmquĕ tĕnēns, prĕtĭūmquĕ vĕhēndī115
cāntăt ĕt aēquŏrĕās ‖ cārmĭnĕ mūlcĕt ăquās.
dī pĭă fāctă vĭdēnt: āstrīs dēlphīnă rĕcēpīt
Iūppĭtĕr ēt stēllās ‖ iūssĭt hăbērĕ nŏvēm.
Nūnc mĭhĭ mīllĕ sŏnōs quōque ēst mĕmŏrātŭs Ăchīllēs
vēllēm, Maēŏnĭdē, ‖ pēctŭs ĭnēssĕ tŭūm,120
dūm cănĭmūs sācrās āltērnō cārmĭnĕ Nōnās.
māxĭmŭs hīc fāstīs ‖ āccŭmŭlātŭr hŏnōr.
dēfĭcĭt īngĕnĭūm, māiōrăquĕ vīrĭbŭs ūrgēnt:
haēc mĭhĭ praēcĭpŭo ēst ‖ ōrĕ cănēndă dĭēs.
quīd vŏlŭī dēmēns ĕlĕgīs īmpōnĕrĕ tāntūm125
pōndĕrĭs? hērōī ‖ rēs ĕrăt īstă pĕdīs.
sānctĕ pătēr pătrĭaē, tĭbĭ plēbs, tĭbĭ cūrĭă nōmēn
hōc dĕdĭt, hōc dĕdĭmūs ‖ nōs tĭbĭ nōmĕn, ĕquēs.
rēs tămĕn āntĕ dĕdīt: sērō quŏquĕ vēră tŭlīstī
nōmĭnă, iām prīdēm ‖ tū pătĕr ōrbĭs ĕrās.130
hōc tū pēr tērrās, quŏd ĭn aēthĕrĕ Iūppĭtĕr āltō,
nōmĕn hăbēs: hŏmĭnūm ‖ tū pătĕr, īllĕ dĕūm.
Rōmŭlĕ, cōncēdēs: făcĭt hīc tŭă māgnă tŭēndō
moēnĭă, tū dĕdĕrās ‖ trānsĭlĭēndă Rĕmō.
tē Tătĭūs pārvīquĕ Cŭrēs Caēnīnăquĕ sēnsīt,135
hōc dŭcĕ Rōmānum ēst ‖ sōlĭs ŭtrūmquĕ lătūs;
tū brĕvĕ nēscĭŏquīd vīctaē tēllūrĭs hăbēbās,
quōdcūmque ēst āltō ‖ sūb Iŏvĕ, Caēsăr hăbēt.
tū răpĭs, hīc cāstās dŭcĕ sē iŭbĕt ēssĕ mărītās;
tū rĕcĭpīs lūcō, ‖ rēppŭlĭt īllĕ nĕfās;140
vīs tĭbĭ grātă fŭīt, flōrēnt sūb Caēsărĕ lēgēs;
tū dŏmĭnī nōmēn, ‖ prīncĭpĭs īllĕ tĕnēt;
tē Rĕmŭs īncūsāt, vĕnĭām dĕdĭt hōstĭbŭs īllĕ;
caēlēstēm fēcīt ‖ tē pătĕr, īllĕ pătrēm.
Iām pŭĕr Īdaēūs mĕdĭā tĕnŭs ēmĭnĕt ālvō,145
ēt lĭquĭdās mīxtō ‖ nēctărĕ fūndĭt ăquās.
ēn ĕtĭām, sīquīs Bŏrĕān hōrrērĕ sŏlēbāt,
gaūdĕăt: ā Zĕphўrīs ‖ mōllĭŏr aūră vĕnīt.
Quīntŭs ăb aēquŏrĕīs nĭtĭdūm iŭbăr ēxtŭlĭt ūndīs
Lūcĭfĕr, ēt prīmī ‖ tēmpŏră vērĭs ĕrūnt.150
nē fāllārĕ tămēn, rēstānt tĭbĭ frīgŏră, rēstānt,
māgnăquĕ dīscēdēns ‖ sīgnă rĕlīquĭt hĭēms.
Tērtĭă nōx vĕnĭāt, Cūstōdēm prōtĭnŭs Ūrsaē
āspĭcĭēs gĕmĭnōs ‖ ēxsĕrŭīssĕ pĕdēs.
īntĕr hămādrўădās iăcŭlātrīcēmquĕ Dĭānām155
Cāllīstō sācrī ‖ pārs fŭĭt ūnă chŏrī
īllă, dĕaē tāngēns ārcūs, "quōs tāngĭmŭs ārcūs
ēstĕ mĕaē tēstēs ‖ vīrgĭnĭtātĭs" ăīt
Cŷnthĭă laūdāvīt, "prōmīssă"quĕ "foēdĕră sērvā,
ēt cŏmĭtūm prīncēps ‖ tū mĭhĭ" dīxĭt "ĕrīs."160
foēdĕră sērvāssēt, sī nōn fōrmōsă fŭīssēt:
cāvīt mōrtālēs, ‖ dē Iŏvĕ crīmĕn hăbēt.
mīllĕ fĕrās Phoēbē sīlvīs vēnātă rĕdībāt
aūt plūs aūt mĕdĭūm ‖ sōlĕ tĕnēntĕ dĭēm;
ūt tĕtĭgīt lūcūm (dēnsā nĭgĕr īlĭcĕ lūcūs,165
īn mĕdĭō gĕlĭdaē ‖ fōns ĕrăt āltŭs ăquaē)
"hīc" ăĭt "īn sīlvā, vīrgō Tĕgĕaēă, lăvēmūr";
ērŭbŭīt fālsō ‖ vīrgĭnĭs īllă sŏnō.
dīxĕrăt ēt nŷmphīs. nŷmphaē vēlāmĭnă pōnūnt;
hānc pŭdĕt, ēt tārdaē ‖ dāt mălă sīgnă mŏraē.170
ēxŭĕrāt tŭnĭcās; ŭtĕrī mănĭfēstă tŭmōrĕ
prōdĭtŭr īndĭcĭō ‖ pōndĕrĭs īpsă sŭō.
cuī dĕă "vīrgĭnĕōs, pēriūră Lўcāŏnĭ, coētūs
dēsĕrĕ, nēc cāstās ‖ pōllŭĕ" dīxĭt "ăquās."
lūnă nŏvūm dĕcĭēs īmplērāt cōrnĭbŭs ōrbēm:175
quaē fŭĕrāt vīrgō ‖ crēdĭtă, mātĕr ĕrāt.
laēsă fŭrīt Iūnō, fōrmām mūtātquĕ pŭēllaē:
quīd făcĭs? īnvīto ēst ‖ pēctŏrĕ pāssă Iŏvēm.
ūtquĕ fĕraē vīdīt tūrpēs īn paēlĭcĕ vūltūs,
"hūiŭs ĭn āmplēxūs, ‖ Iūppĭtĕr," īnquĭt "ĕās."180
ūrsă pĕr īncūltōs ērrābāt squālĭdă mōntēs
quaē fŭĕrāt sūmmō ‖ nūpĕr ămātă Iŏvī.
iām trĭă lūstră pŭēr fūrtō cōncēptŭs ăgēbāt,
cūm mātēr nāto ēst ‖ ōbvĭă fāctă sŭō.
īllă quĭdēm, tāmquām cōgnōscĕrĕt, āstĭtĭt āmēns,185
ēt gĕmŭīt: gĕmĭtūs ‖ vērbă părēntĭs ĕrānt.
hānc pŭĕr īgnārūs iăcŭlō fīxīssĕt ăcūtō
nī fŏrĕt īn sŭpĕrās ‖ rāptŭs ŭtērquĕ dŏmōs.
sīgnă prŏpīnquă mĭcānt: prĭŏr ēst, quām dīcĭmŭs Ārctōn,
Ārctŏphўlāx fōrmām ‖ tērgă sĕquēntĭs hăbēt.190
saēvĭt ădhūc cānāmquĕ rŏgāt Sātūrnĭă Tēthŷn
Maēnălĭām tāctīs ‖ nē lăvĕt Ārctŏn ăquīs.
Īdĭbŭs āgrēstīs fūmānt āltārĭă Faūnī
hīc ŭbĭ dīscrētās ‖ īnsŭlă rūmpĭt ăquās.
haēc fŭĭt īllă dĭēs īn quā Vēiēntĭbŭs ārmīs195
tēr cēntūm Făbĭī ‖ tēr cĕcĭdērĕ dŭō.
ūnă dŏmūs vīrēs ĕt ŏnūs sūscēpĕrăt ūrbīs:
sūmūnt gēntīlēs ‖ ārmă prŏfēssă mănūs.
ēgrĕdĭtūr cāstrīs mīlēs gĕnĕrōsŭs ăb īsdēm,
ē quīs dūx fĭĕrī ‖ quīlĭbĕt āptŭs ĕrāt.200
Cārmēntīs pōrtaē dēxtro ēst vĭă prōxĭmă iānō:
īrĕ pĕr hānc nōlī, ‖ quīsquĭs ĕs; ōmĕn hăbēt.
īllā fāmă rĕfērt Făbĭōs ēxīssĕ trĕcēntōs:
pōrtă văcāt cūlpā, ‖ sēd tămĕn ōmĕn hăbēt.
ūt cĕlĕrī pāssū Crĕmĕrām tĕtĭgērĕ răpācēm205
(tūrbĭdŭs hībērnīs ‖ īllĕ flŭēbăt ăquīs),
cāstră lŏcō pōnūnt: dēstrīctīs ēnsĭbŭs īpsī
Tŷrrhēnūm vălĭdō ‖ Mārtĕ pĕr āgmĕn ĕūnt;
nōn ălĭtēr quām cūm Lĭbўcā dē gēntĕ lĕōnēs
īnvādūnt spārsōs ‖ lātă pĕr ārvă grĕgēs.210
dīffŭgĭūnt hōstēs ĭnhŏnēstăquĕ vūlnĕră tērgō
āccĭpĭūnt: Tūscō ‖ sānguĭnĕ tērră rŭbēt.
sīc ĭtĕrūm, sīc saēpĕ cădūnt; ŭbĭ vīncĕre ăpērtē
nōn dătŭr, īnsĭdĭās ‖ ārmăquĕ tēctă părānt.
cāmpŭs ĕrāt, cāmpī claūdēbānt ūltĭmă cōllēs215
sīlvăquĕ mōntānās ‖ ōccŭlĕre āptă fĕrās.
īn mĕdĭō paūcōs ārmēntăquĕ rāră rĕlīnquūnt,
cētĕră vīrgūltīs ‖ ābdĭtă tūrbă lătēt.
ēccĕ vĕlūt tōrrēns ūndīs plŭvĭālĭbŭs aūctūs
aūt nĭvĕ, quaē zĕphўrō ‖ vīctă tĕpēntĕ flŭīt,220
pēr sătă pērquĕ vĭās fērtūr nĕc, ŭt āntĕ sŏlēbāt,
rīpārūm claūsās ‖ mārgĭnĕ fīnĭt ăquās,
sīc Făbĭī vāllēm lātīs dīscūrsĭbŭs īmplēnt,
quōdquĕ vĭdēnt stērnūnt, ‖ nēc mĕtŭs āltĕr ĭnēst.
quō rŭĭtīs, gĕnĕrōsă dŏmūs? mălĕ crēdĭtĭs hōstī:225
sīmplēx nōbĭlĭtās, ‖ pērfĭdă tēlă căvē.
fraūdĕ pĕrīt vīrtūs: ĭn ăpērtōs ūndĭquĕ cāmpōs
prōsĭlĭūnt hōstēs ‖ ēt lătŭs ōmnĕ tĕnēnt.
quīd făcĭānt paūcī cōntrā tōt mīlĭă fōrtēs?
quīdvĕ, quŏd īn mĭsĕrō ‖ tēmpŏrĕ rēstĕt, ădēst?230
sīcŭt ăpēr lōngē sīlvīs lātrātĭbŭs āctūs
fūlmĭnĕō cĕlĕrēs ‖ dīssĭpăt ōrĕ cănēs,
mōx tămĕn īpsĕ pĕrīt, sīc nōn mŏrĭūntŭr ĭnūltī,
vūlnĕrăque āltērnā ‖ dāntquĕ fĕrūntquĕ mănū.
ūnă dĭēs Făbĭōs ād bēllūm mīsĕrăt ōmnēs,235
ād bēllūm mīssōs ‖ pērdĭdĭt ūnă dĭēs.
ūt tămĕn Hērcŭlĕaē sŭpĕrēssēnt sēmĭnă gēntīs,
crēdĭbĭle ēst īpsōs ‖ cōnsŭlŭrīssĕ dĕōs:
nām pŭĕr īmpūbēs ĕt ădhūc nōn ūtĭlĭs ārmīs
ūnūs dē Făbĭā ‖ gēntĕ rĕlīctŭs ĕrāt;240
scīlĭcĕt ūt pōssēs ōlīm tū, Māxĭmĕ, nāscī,
cuī rēs cūnctāndō ‖ rēstĭtŭēndă fŏrēt.
Cōntĭnŭātă lŏcō trĭă sīdĕră, Cōrvŭs ĕt Ānguīs
ēt mĕdĭūs Crātēr ‖ īntĕr ŭtrūmquĕ, iăcēnt.
Īdĭbŭs īllă lătēnt, ŏrĭūntūr nōctĕ sĕquēntī;245
quaē, tĭbĭ, cūr trĭă sīnt ‖ tām sŏcĭātă, cănām.
fōrtĕ Iŏvī Phoēbūs fēstūm sōllēmnĕ părābāt
(nōn făcĭēt lōngās ‖ fābŭlă nōstră mŏrās):
"ī, mĕă" dīxĭt "ăvīs, nē quīd pĭă sācră mŏrētūr,
ēt tĕnŭēm vīvīs ‖ fōntĭbŭs ādfĕr ăquām."250
cōrvŭs ĭnaūrātūm pĕdĭbūs crātēră rĕcūrvīs
tōllĭt ĕt āĕrĭūm ‖ pērvŏlăt āltŭs ĭtēr.
stābăt ădhūc dūrīs fīcūs dēnsīssĭmă pōmīs:
tēmptăt ĕām rōstrō, ‖ nōn ĕrăt āptă lĕgī;
īmmĕmŏr īmpĕrĭī sēdīssĕ sŭb ārbŏrĕ fērtūr,255
dūm fĭĕrēnt tārdā ‖ dūlcĭă pōmă mŏrā.
iāmquĕ sătūr nīgrīs lōngūm răpĭt ūnguĭbŭs hŷdrūm,
ād dŏmĭnūmquĕ rĕdīt, ‖ fīctăquĕ vērbă rĕfērt:
"hīc mĭhĭ caūsă mŏraē, vīvārum ōbsēssŏr ăquārūm:
hīc tĕnŭīt fōntēs ‖ ōffĭcĭūmquĕ mĕūm."260
"āddĭs" ăīt "cūlpaē mēndācĭă" Phoēbŭs "ĕt aūdēs
fātĭdĭcūm vērbīs ‖ fāllĕrĕ vēllĕ dĕūm?
āt tĭbĭ, dūm lāctēns haērēbĭt ĭn ārbŏrĕ fīcūs,
dē nūllō gĕlĭdaē ‖ fōntĕ bĭbēntŭr ăquaē."
dīxĭt, ĕt, āntīquī mŏnĭmēntă pĕrēnnĭă fāctī,265
Ānguĭs, ăvīs, Crātēr ‖ sīdĕră iūnctă mĭcānt.
Tērtĭă pōst Īdūs nūdōs aūrōră Lŭpērcōs
āspĭcĭt, ēt Faūnī ‖ sācră bĭcōrnĭs ĕūnt.
dīcĭtĕ, Pīĕrĭdēs, sācrōrūm quaē sĭt ŏrīgŏ,
āttĭgĕrīnt Lătĭās ‖ ūndĕ pĕtītă dŏmōs.270
Pānă dĕūm pĕcŏrīs vĕtĕrēs cŏlŭīssĕ fĕrūntūr
Ārcădĕs; Ārcădĭīs ‖ plūrĭmŭs īllĕ iŭgīs.
tēstĭs ĕrīt Phŏlŏē, tēstēs Stŷmphālĭdĕs ūndaē,
quīquĕ cĭtīs Lādōn ‖ īn mărĕ cūrrĭt ăquīs,
cīnctăquĕ pīnētīs nĕmŏrīs iŭgă Nōnācrīnī,275
āltăquĕ Trīcrēnē ‖ Pārrhăsĭaēquĕ nĭvēs.
Pān ĕrăt ārmēntī, Pān īllīc nūmĕn ĕquārūm,
mūnŭs ŏb īncŏlŭmēs ‖ īllĕ fĕrēbăt ŏvēs.
trānstŭlĭt Ēvāndēr sīlvēstrĭă nūmĭnă sēcūm:
hīc, ŭbĭ nūnc ūrbs ēst, ‖ tūm lŏcŭs ūrbĭs ĕrāt.280
īndĕ dĕūm cŏlĭmūs dēvēctăquĕ sācră Pĕlāsgīs:
flāmĕn ăd haēc prīscō ‖ mōrĕ Dĭālĭs ĕrāt.
cūr ĭgĭtūr cūrrānt, ēt cūr (sīc cūrrĕrĕ mōs ēst)
nūdă fĕrānt pŏsĭtā ‖ cōrpŏră vēstĕ, rŏgās?
īpsĕ dĕūs vēlōx dīscūrrĕrĕ gaūdĕt ĭn āltīs285
mōntĭbŭs, ēt sŭbĭtās ‖ cōncĭpĭt īpsĕ fŭgās:
īpsĕ dĕūs nūdūs nūdōs iŭbĕt īrĕ mĭnīstrōs;
nēc sătĭs ād cūrsūs ‖ cōmmŏdă vēstĭs ĕrīt.
āntĕ Iŏvēm gĕnĭtūm tērrās hăbŭīssĕ fĕrūntūr
Ārcădĕs, ēt lūnā ‖ gēns prĭŏr īllă fŭīt.290
vītă fĕrīs sĭmĭlīs, nūllōs ăgĭtātă pĕr ūsūs:
ārtĭs ădhūc ēxpērs ‖ ēt rŭdĕ vūlgŭs ĕrāt.
prō dŏmĭbūs frōndēs nōrānt, prō frūgĭbŭs hērbās;
nēctăr ĕrāt pālmīs ‖ haūstă dŭābŭs ăquă.
nūllŭs ănhēlābāt sŭb ădūncō vōmĕrĕ taūrūs,295
nūllă sŭb īmpĕrĭō ‖ tērră cŏlēntĭs ĕrāt:
nūllŭs ădhūc ĕrăt ūsŭs ĕquī; sē quīsquĕ fĕrēbāt:
ībăt ŏvīs lānā ‖ cōrpŭs ămīctă sŭā.
sūb Iŏvĕ dūrābānt ēt cōrpŏră nūdă gĕrēbānt,
dōctă grăvēs īmbrēs ‖ ēt tŏlĕrārĕ Nŏtōs.300
nūnc quŏquĕ dētēctī rĕfĕrūnt mŏnĭmēntă vĕtūstī
mōrĭs, ĕt āntīquās ‖ tēstĭfĭcāntŭr ŏpēs.
Sēd cūr praēcĭpŭē fŭgĭāt vēlāmĭnă Faūnūs,
trādĭtŭr āntīquī ‖ fābŭlă plēnă iŏcī.
fōrtĕ cŏmēs dŏmĭnaē iŭvĕnīs Tīrŷnthĭŭs ībāt:305
vīdĭt ăb ēxcēlsō ‖ Faūnŭs ŭtrūmquĕ iŭgō;
vīdĭt ĕt īncălŭīt, "mōntānă"quĕ "nūmĭnă", dīxīt
"nīl mĭhĭ vōbīscum ēst: ‖ hīc mĕŭs ārdŏr ĕrīt."
ībăt ŏdōrātīs ŭmĕrōs pērfūsă căpīllīs
Maēŏnĭs, aūrātō ‖ cōnspĭcĭēndă sĭnū:310
aūrĕă pēllēbānt tĕpĭdōs ūmbrācŭlă sōlēs,
quaē tămĕn Hērcŭlĕaē ‖ sūstĭnŭērĕ mănūs.
iām Bācchī nĕmŭs ēt Tmōlī vīnētă tĕnēbāt,
Hēspĕrŏs ēt fūscō ‖ rōscĭdŭs ībăt ĕquō.
āntră sŭbīt tōfīs lăquĕāta ēt pūmĭcĕ vīvō;315
gārrŭlŭs īn prīmō ‖ līmĭnĕ rīvŭs ĕrāt.
dūmquĕ părānt ĕpŭlās pōtāndăquĕ vīnă mĭnīstrī,
cūltĭbŭs Ālcīdēn ‖ īnstrŭĭt īllă sŭīs:
dāt tĕnŭēs tŭnĭcās Gaētūlō mūrĭcĕ tīnctās,
dāt tĕrĕtēm zōnām, ‖ quā mŏdŏ cīnctă fŭīt.320
vēntrĕ mĭnōr zōna ēst; tŭnĭcārūm vīnclă rĕlāxāt,
ūt pōssēt māgnās ‖ ēxsĕrŭīssĕ mănūs.
frēgĕrăt ārmīllās nōn īlla ād brācchĭă fāctās,
scīndēbānt māgnī ‖ vīncŭlă pārvă pĕdēs.
īpsă căpīt clāvāmquĕ grăvēm spŏlĭūmquĕ lĕōnīs325
cōndĭtăque īn phărĕtrā ‖ tēlă mĭnōră sŭā
sīc ĕpŭlīs fūnctī sīc dānt sŭă cōrpŏră sōmnō,
ēt pŏsĭtīs iūxtā ‖ sēcŭbŭērĕ tŏrīs:
caūsă, rĕpērtōrī vītīs quĭă sācră părābānt,
quaē făcĕrēnt pūrē, ‖ cūm fŏrĕt ōrtă dĭēs.330
nōctĭs ĕrāt mĕdĭūm. quīd nōn ămŏr īmprŏbŭs aūdēt?
rōscĭdă pēr tĕnĕbrās ‖ Faūnŭs ăd āntră vĕnīt:
ūtquĕ vĭdēt cŏmĭtēs sōmnō vīnōquĕ sŏlūtōs,
spēm căpĭt īn dŏmĭnīs ‖ ēssĕ sŏpōrĭs ĭdēm.
īntrăt ĕt hūc īllūc tĕmĕrārĭŭs ērrăt ădūltēr,335
ēt praēfērt caūtās ‖ sūbsĕquĭtūrquĕ mănūs.
vēnĕrăt ād strātī cāptātă cŭbīlĭă lēctī,
ēt fēlīx prīmā ‖ sōrtĕ fŭtūrŭs ĕrāt;
ūt tĕtĭgīt fūlvī saētīs hīrsūtă lĕōnīs
vēllĕră, pērtĭmŭīt ‖ sūstĭnŭītquĕ mănūm,340
āttŏnĭtūsquĕ mĕtū rĕdĭīt, ūt saēpĕ vĭātōr
tūrbātūm vīsō ‖ rēttŭlĭt ānguĕ pĕdēm.
īndĕ tŏrī quī iūnctŭs ĕrāt vēlāmĭnă tāngīt
mōllĭă, mēndācī ‖ dēcĭpĭtūrquĕ nŏtā.
āscēndīt spōndāquĕ sĭbī prŏpĭōrĕ rĕcūmbīt,345
ēt tŭmĭdūm cōrnū ‖ dūrĭŭs īnguĕn ĕrāt.
īntĕrĕā tŭnĭcās ōrā sūbdūcĭt ăb īmā:
hōrrēbānt dēnsīs ‖ āspĕră crūră pĭlīs.
cētĕră tēmptāntēm sŭbĭtō Tīrŷnthĭŭs hērōs
rēppŭlĭt: ē sūmmō ‖ dēcĭdĭt īllĕ tŏrō.350
fīt sŏnŭs, īnclāmāt cŏmĭtēs ēt lūmĭnă pōscīt
Maēŏnĭs: īllātīs ‖ īgnĭbŭs āctă pătēnt.
īllĕ gĕmīt lēctō grăvĭtēr dēiēctŭs ăb āltō,
mēmbrăquĕ dē dūrā ‖ vīx sŭă tōllĭt hŭmō.
rīdĕt ĕt Ālcīdēs ēt quī vīdērĕ iăcēntēm,355
rīdĕt ămātōrēm ‖ Lŷdă pŭēllă sŭūm.
vēstĕ dĕūs lūsūs fāllēntēs lūmĭnă vēstēs
nōn ămăt, ēt nūdōs ‖ ād sŭă sācră vŏcāt.
Āddĕ pĕrēgrīnīs caūsās, mĕă Mūsă, Lătīnās,
īnquĕ sŭō nōstēr ‖ pūlvĕrĕ cūrrăt ĕquūs.360
cōrnĭpĕdī Faūnō caēsā dē mōrĕ căpēllā
vēnĭt ăd ēxĭgŭās ‖ tūrbă vŏcātă dăpēs.
dūmquĕ săcērdōtēs vĕrĭbūs trānsūtă sălīgnīs
ēxtă părānt, mĕdĭās ‖ sōlĕ tĕnēntĕ vĭās,
Rōmŭlŭs ēt frātēr pāstōrālīsquĕ iŭvēntūs;365
sōlĭbŭs ēt cāmpō ‖ cōrpŏră nūdă dăbānt.
vēctĭbŭs ēt iăcŭlīs ēt mīssō pōndĕrĕ sāxī
brācchĭă pēr lūsūs ‖ ēxpĕrĭēndă dăbānt:
pāstŏr ăb ēxcēlsō "pēr dēvĭă rūră iŭvēncōs,
Rōmŭlĕ, praēdōnēs, ‖ ēt Rĕmĕ", dīxĭt "ăgūnt."370
lōngum ĕrăt ārmārī: dīvērsīs ēxĭt ŭtērquĕ
pārtĭbŭs, ōccūrsū ‖ praēdă rĕcēptă Rĕmī.
ūt rĕdĭīt, vĕrĭbūs strīdēntĭă dētrăhĭt ēxtă
ātque ăĭt "haēc cērtē ‖ nōn nĭsĭ vīctŏr ĕdēt."
dīctă făcīt, Făbĭīquĕ sĭmūl. vĕnĭt īrrĭtŭs īllūc375
Rōmŭlŭs ēt mēnsās ‖ ōssăquĕ nūdă vĭdēt.
rīsĭt, ĕt īndŏlŭīt Făbĭōs pŏtŭīssĕ Rĕmūmquĕ
vīncĕrĕ, Quīntĭlĭōs ‖ nōn pŏtŭīssĕ sŭōs.
fōrmă mănēt fāctī: pŏsĭtō vēlāmĭnĕ cūrrūnt,
ēt mĕmŏrēm fāmām ‖ quōd bĕnĕ cēssĭt hăbēt.380
Fōrsĭtăn ēt quaērās cūr sīt lŏcŭs īllĕ Lŭpērcāl,
quaēvĕ dĭēm tālī ‖ nōmĭnĕ caūsă nŏtēt.
Sīlvĭă Vēstālīs caēlēstĭă sēmĭnă pārtū
ēdĭdĕrāt, pătrŭō ‖ rēgnă tĕnēntĕ sŭō;
īs iŭbĕt aūfērrī pārvōs ĕt ĭn āmnĕ nĕcārī:385
quīd făcĭs? ēx īstīs ‖ Rōmŭlŭs āltĕr ĕrīt.
iūssă rĕcūsāntēs pĕrăgūnt lăcrĭmōsă mĭnīstrī
(flēnt tămĕn) ēt gĕmĭnōs ‖ īn lŏcă sōlă fĕrūnt.
Ālbŭlă, quēm Tĭbĕrīm mērsūs Tĭbĕrīnŭs ĭn ūndīs
rēddĭdĭt, hībērnīs ‖ fōrtĕ tŭmēbăt ăquīs:390
hīc, ŭbĭ nūnc fŏră sūnt, līntrēs ērrārĕ vĭdērēs,
quāquĕ iăcēnt vāllēs, ‖ Māxĭmĕ Cīrcĕ, tŭaē.
hūc ŭbĭ vēnērūnt (nĕque ĕnīm prōcēdĕrĕ pōssūnt
lōngĭŭs), ēx īllīs ‖ ūnŭs ĕt āltĕr ăīt:
"āt quām sūnt sĭmĭlēs! āt quām fōrmōsŭs ŭtērquĕ!395
plūs tămĕn ēx īllīs ‖ īstĕ vĭgōrĭs hăbēt.
sī gĕnŭs ārgŭĭtūr vūltū, nĭsĭ fāllĭt ĭmāgŏ,
nēscĭŏ quem īn vōbīs ‖ sūspĭcŏr ēssĕ dĕūm.
āt sīquīs vēstraē dĕŭs ēssĕt ŏrīgĭnĭs aūctōr,
īn tām praēcĭpĭtī ‖ tēmpŏrĕ fērrĕt ŏpēm:400
fērrĕt ŏpēm cērtē, sī nōn ŏpĕ, mātĕr, ĕgērēt,
quaē fācta ēst ūnō ‖ mātĕr ĕt ōrbă dĭē.
nātă sĭmūl, mŏrĭtūră sĭmūl, sĭmŭl ītĕ sŭb ūndās
cōrpŏră." dēsĭĕrāt, ‖ dēpŏsŭītquĕ sĭnū.
vāgĭĕrūnt āmbō părĭtēr: sēnsīssĕ pŭtārēs;405
hī rĕdĕūnt ūdīs ‖ īn sŭă tēctă gĕnīs.
sūstĭnĕt īmpŏsĭtōs sūmmā căvŭs ālvĕŭs ūndā:
heū quāntūm fātī ‖ pārvă tăbēllă tŭlīt!
ālvĕŭs īn līmō sīlvīs ādpūlsŭs ŏpācīs
paūlātīm flŭvĭō ‖ dēfĭcĭēntĕ sĕdēt.410
ārbŏr ĕrāt: rĕmănēnt vēstīgĭă, quaēquĕ vŏcātūr
Rūmĭnă nūnc fīcūs ‖ Rōmŭlă fīcŭs ĕrāt.
vēnĭt ăd ēxpŏsĭtōs, mīrūm, lŭpă fētă gĕmēllōs:
quīs crēdāt pŭĕrīs ‖ nōn nŏcŭīssĕ fĕrām?
nōn nŏcŭīssĕ părum ēst, prōdēst quŏquĕ. quōs lŭpă nūtrīt,415
pērdĕrĕ cōgnātaē ‖ sūstĭnŭērĕ mănūs.
cōnstĭtĭt ēt caūdā tĕnĕrīs blāndītŭr ălūmnīs,
ēt fīngīt līnguā ‖ cōrpŏră bīnă sŭā.
Mārtĕ sătōs scīrēs: tĭmŏr ābfŭĭt. ūbĕră dūcūnt
nēc sĭbĭ prōmīssī ‖ lāctĭs ălūntŭr ŏpĕ.420
īllă lŏcō nōmēn fēcīt, lŏcŭs īpsĕ Lŭpērcīs;
māgnă dătī nūtrīx ‖ praēmĭă lāctĭs hăbēt.
Quīd vĕtăt Ārcădĭō dīctōs ā mōntĕ Lŭpērcōs?
Faūnŭs ĭn Ārcădĭā ‖ tēmplă Lўcaēŭs hăbēt.
Nūptă, quĭd ēxspēctās? nōn tū pōllēntĭbŭs hērbīs425
nēc prĕcĕ nēc măgĭcō ‖ cārmĭnĕ mātĕr ĕrīs;
ēxcĭpĕ fēcūndaē pătĭēntēr vērbĕră dēxtraē
iām sŏcĕr ōptātūm ‖ nōmĕn hăbēbĭt ăvī.
nām fŭĭt īllă dĭēs, dūrā cūm sōrtĕ mărītaē
rēddēbānt ŭtĕrī ‖ pīgnŏră rāră sŭī.430
"quīd mĭhĭ" clāmābāt "prōdēst răpŭīssĕ Săbīnās"
Rōmŭlŭs (hōc īllō ‖ scēptră tĕnēntĕ fŭīt),
"sī mĕă nōn vīrēs, sēd bēllum īniūrĭă fēcīt?
ūtĭlĭūs fŭĕrāt ‖ nōn hăbŭīssĕ nŭrūs."
mōntĕ sŭb Ēsquĭlĭō mūltīs īncaēdŭŭs ānnīs435
Iūnōnīs māgnaē ‖ nōmĭnĕ lūcŭs ĕrāt
hūc ŭbĭ vēnērūnt, părĭtēr nūptaēquĕ vĭrīquĕ
sūpplĭcĭtēr pŏsĭtō ‖ prōcŭbŭērĕ gĕnū:
cūm sŭbĭtō mōtaē trĕmŭērĕ căcūmĭnă sīlvaē
ēt dĕă pēr lūcōs ‖ mīră lŏcūtă sŭōs.440
"Ītălĭdās mātrēs" īnquīt "săcĕr hīrcŭs ĭnītō."
ōbstĭpŭīt dŭbĭō ‖ tērrĭtă tūrbă sŏnō.
aūgŭr ĕrāt, nōmēn lōngīs īntērcĭdĭt ānnīs
nūpĕr ăb Ētrūscā ‖ vēnĕrăt ēxŭl hŭmō.
īllĕ căprūm māctāt: iūssaē sŭă tērgă pŭēllaē445
pēllĭbŭs ēxsēctīs ‖ pērcŭtĭēndă dăbānt.
lūnă rĕsūmēbāt dĕcĭmō nŏvă cōrnŭă mōtū,
vīrquĕ pătēr sŭbĭtō ‖ nūptăquĕ mātĕr ĕrāt.
grātĭă Lūcīnaē: dĕdĭt haēc tĭbĭ nōmĭnă lūcūs,
aūt quĭă prīncĭpĭūm ‖ tū, dĕă, lūcĭs hăbēs.450
pārcĕ, prĕcōr, grăvĭdīs, făcĭlīs Lūcīnă, pŭēllīs
mātūrūmque ŭtĕrō ‖ mōllĭtĕr aūfĕr ŏnūs.
Ōrtă dĭēs fŭĕrīt, tū dēsĭnĕ crēdĕrĕ vēntīs;
pērdĭdĭt īllīūs ‖ tēmpŏrĭs aūră fĭdēm.
flāmĭnă nōn cōnstānt, ēt sēx rĕsĕrātă dĭēbūs455
cārcĕrĭs Aēŏlĭī ‖ iānŭă lātă pătēt.
iām lĕvĭs ōblīquā sūbsēdĭt Ăquārĭŭs ūrnā
prōxĭmŭs aēthĕrĭōs ‖ ēxcĭpĕ, Pīscĭs, ĕquōs
tē mĕmŏrānt frātrēmquĕ tŭūm (nām iūnctă mĭcātīs
sīgnă dŭōs tērgō ‖ sūstĭnŭīssĕ dĕōs.460
tērrĭbĭlēm quōndām fŭgĭēns Tŷphōnă Dĭōnē,
tūm, cūm prō caēlō ‖ Iūppĭtĕr ārmă tŭlīt,
vēnĭt ăd Eūphrātēn cŏmĭtātă Cŭpīdĭnĕ pārvō,
īnquĕ Pălaēstīnaē ‖ mārgĭnĕ sēdĭt ăquaē.
pōpŭlŭs ēt cānnaē rīpārūm sūmmă tĕnēbānt,465
spēmquĕ dăbānt sălĭcēs ‖ hōs quŏquĕ pōssĕ tĕgī.
dūm lătĕt, īnsŏnŭīt vēntō nĕmŭs: īllă tĭmōrĕ
pāllĕt, ĕt hōstīlēs ‖ crēdĭt ădēssĕ mănūs,
ūtquĕ sĭnū tĕnŭīt nātūm, "sūccūrrĭtĕ, nŷmphaē,
ēt dīs aūxĭlĭūm ‖ fērtĕ dŭōbŭs" ăīt.470
nēc mŏră, prōsīlvīt. pīscēs sŭbĭērĕ gĕmēllī:
prō quō nūnc, cērnīs, ‖ sīdĕră nōmĕn hăbēnt.
īndĕ nĕfās dūcūnt gĕnŭs hōc īmpōnĕrĕ mēnsīs
nēc vĭŏlānt tĭmĭdī ‖ pīscĭbŭs ōră Sўrī.
Prōxĭmă lūx văcŭa ēst; āt tērtĭă dīctă Quĭrīnō,475
quī tĕnĕt hōc nōmēn ‖ (Rōmŭlŭs āntĕ fŭīt),
sīvĕ quŏd hāstă "cŭrīs" prīscīs ēst dīctă Săbīnīs
(bēllĭcŭs ā tēlō ‖ vēnĭt ĭn āstră dĕūs);
sīvĕ sŭūm rēgī nōmēn pŏsŭērĕ Quĭrītēs,
seū quĭă Rōmānīs ‖ iūnxĕrăt īllĕ Cŭrēs.480
nām pătĕr ārmĭpŏtēns pōstquām nŏvă moēnĭă vīdīt,
mūltăquĕ Rōmŭlĕā ‖ bēllă pĕrāctă mănū,
"Iūppĭtĕr", īnquĭt "hăbēt Rōmānă pŏtēntĭă vīrēs:
sānguĭnĭs ōffĭcĭō ‖ nōn ĕgĕt īllă mĕī.
rēddĕ pătrī nātūm: quāmvīs īntērcĭdĭt āltēr,485
prō sē prōquĕ Rĕmō ‖ quī mĭhĭ rēstăt ĕrīt.
"ūnŭs ĕrīt quēm tū tōllēs īn caērŭlă caēlī"
tū mĭhĭ dīxīstī: ‖ sīnt rătă dīctă Iŏvīs."
Iūppĭtĕr ādnŭĕrāt: nūtū trĕmĕfāctŭs ŭtērquĕ
ēst pŏlŭs, ēt caēlī ‖ pōndĕră nōvĭt Ătlās.490
ēst lŏcŭs, āntīquī Cāpraē dīxērĕ pălūdēm:
fōrtĕ tŭīs īllīc, ‖ Rōmŭlĕ, iūră dăbās.
sōl fŭgĭt, ēt rĕmŏvēnt sŭbĕūntĭă nūbĭlă caēlūm,
ēt grăvĭs ēffūsīs ‖ dēcĭdĭt īmbĕr ăquīs.
hīnc tŏnăt, hīnc mīssīs ābrūmpĭtŭr īgnĭbŭs aēthēr:495
fīt fŭgă, rēx pătrĭīs ‖ āstră pĕtēbăt ĕquīs.
lūctŭs ĕrāt, fālsaēquĕ pătrēs īn crīmĭnĕ caēdīs,
haēsīssētque ănĭmīs ‖ fōrsĭtăn īllă fĭdēs;
sēd Prŏcŭlūs Lōngā vĕnĭēbăt Ĭūlĭŭs Ālbā,
lūnăquĕ fūlgēbāt, ‖ nēc făcĭs ūsŭs ĕrāt,500
cūm sŭbĭtō mōtū saēpēs trĕmŭērĕ sĭnīstraē:
rēttŭlĭt īllĕ grădūs, ‖ hōrrŭĕrūntquĕ cŏmaē.
pūlchĕr ĕt hūmānō māiōr trăbĕāquĕ dĕcōrūs
Rōmŭlŭs īn mĕdĭā ‖ vīsŭs ădēssĕ vĭā
ēt dīxīssĕ sĭmūl "prŏhĭbē lūgērĕ Quĭrītēs,505
nēc vĭŏlēnt lăcrĭmīs ‖ nūmĭnă nōstră sŭīs:
tūră fĕrānt plācēntquĕ nŏvūm pĭă tūrbă Quĭrīnūm,
ēt pătrĭās ārtēs ‖ mīlĭtĭāmquĕ cŏlānt."
iūssĭt ĕt īn tĕnŭēs ŏcŭlīs ēvānŭĭt aūrās;
cōnvŏcăt hīc pŏpŭlōs ‖ iūssăquĕ vērbă rĕfērt.510
tēmplă dĕō fīūnt: cōllīs quŏquĕ dīctŭs ăb īllōst
ēt rĕfĕrūnt cērtī ‖ sācră pătērnă dĭēs.
Lūx quŏquĕ cūr ĕădēm Stūltōrūm fēstă vŏcētūr
āccĭpĕ: pārvă quĭdēm ‖ caūsă, sĕd āptă, sŭbēst.
nōn hăbŭīt dōctōs tēllūs āntīquă cŏlōnōs:515
lāssābānt ăgĭlēs ‖ āspĕră bēllă vĭrōs.
plūs ĕrăt īn glădĭō quām cūrvō laūdĭs ărātrō:
nēglēctūs dŏmĭnō ‖ paūcă fĕrēbăt ăgēr.
fārră tămēn vĕtĕrēs iăcĭēbānt, fārră mĕtēbānt,
prīmĭtĭās Cĕrĕrī ‖ fārră rĕsēctă dăbānt:520
ūsĭbŭs ādmŏnĭtī flāmmīs tōrrēndă dĕdērūnt,
mūltăquĕ pēccātō ‖ dāmnă tŭlērĕ sŭō;
nām mŏdŏ vērrēbānt nīgrās prō fārrĕ făvīllās,
nūnc īpsās īgnēs ‖ cōrrĭpŭērĕ căsās.
fāctă dĕa ēst Fōrnāx: laētī Fōrnācĕ cŏlōnī525
ōrānt ūt frūgēs ‖ tēmpĕrĕt īllă sŭās.
cūrĭŏ lēgĭtĭmīs nūnc Fōrnācālĭă vērbīs
māxĭmŭs īndīcīt ‖ nēc stătă sācră făcīt:
īnquĕ fŏrō, mūltā cīrcūm pēndēntĕ tăbēllā,
sīgnātūr cērtā ‖ cūrĭă quaēquĕ nŏtā,530
stūltăquĕ pārs pŏpŭlī quaē sīt sŭă cūrĭă nēscīt,
sēd făcĭt ēxtrēmā ‖ sācră rĕlātă dĭē.
Ēst hŏnŏr ēt tŭmŭlīs, ănĭmās plācārĕ pătērnās,
pārvăque ĭn ēxstrūctās ‖ mūnĕră fērrĕ pўrās.
pārvă pĕtūnt mānēs: pĭĕtās prō dīvĭtĕ grātāst535
mūnĕrĕ; nōn ăvĭdōs ‖ Stŷx hăbĕt īmă dĕōs.
tēgŭlă pōrrēctīs sătĭs ēst vēlātă cŏrōnīs
ēt spārsaē frūgēs ‖ pārcăquĕ mīcă sălīs,
īnquĕ mĕrō mōllītă Cĕrēs vĭŏlaēquĕ sŏlūtaē:
haēc hăbĕāt mĕdĭā ‖ tēstă rĕlīctă vĭā.540
nēc māiōră vĕtō, sĕd ĕt hīs plācābĭlĭs ūmbrāst:
āddĕ prĕcēs pŏsĭtīs ‖ ēt sŭă vērbă fŏcīs.
hūnc mōrem Aēnēās, pĭĕtātĭs ĭdōneūs aūctōr,
āttŭlĭt īn tērrās, ‖ iūstĕ Lătīnĕ, tŭās.
īllĕ pătrīs Gĕnĭō sōllēmnĭă dōnă fĕrēbāt:545
hīnc pŏpŭlī rītūs ‖ ēdĭdĭcērĕ pĭōs.
āt quōndām, dūm lōngă gĕrūnt pūgnācĭbŭs ārmīs
bēllă, Părēntālēs ‖ dēsĕrŭērĕ dĭēs.
nōn īmpūnĕ fŭīt; nām dīcĭtŭr ōmĭne ăb īstō
Rōmă sŭbūrbānīs ‖ īncălŭīssĕ rŏgīs.550
vīx ĕquĭdēm crēdō: būstīs ēxīssĕ fĕrūntūr
ēt tăcĭtaē quēstī ‖ tēmpŏrĕ nōctĭs ăvī,
pērquĕ vĭās Ūrbīs lātōsque ŭlŭlāssĕ pĕr āgrōs
dēfōrmēs ănĭmās, ‖ vūlgŭs ĭnānĕ, fĕrūnt.
pōst ĕă praētĕrĭtī tŭmŭlīs rēddūntŭr hŏnōrēs,555
prōdĭgĭīsquĕ vĕnīt ‖ fūnĕrĭbūsquĕ mŏdūs.
dūm tămĕn haēc fīūnt, vĭdŭaē cēssātĕ pŭēllaē:
ēxspēctēt pūrōs ‖ pīnĕă taēdă dĭēs,
nēc tĭbĭ, quaē cŭpĭdaē mātūră vĭdēbĕrĕ mātrī,
cōmāt vīrgĭnĕās ‖ hāstă rĕcūrvă cŏmās.560
cōndĕ tŭās, Hўmĕnaēĕ, făcēs, ĕt ăb īgnĭbŭs ātrīs
aūfĕr: hăbēnt ălĭās ‖ maēstă sĕpūlcră făcēs.
dī quŏquĕ tēmplōrūm fŏrĭbūs cēlēntŭr ŏpērtīs,
tūrĕ văcēnt āraē ‖ stēntquĕ sĭne īgnĕ fŏcī.
nūnc ănĭmaē tĕnŭēs ēt cōrpŏră fūnctă sĕpūlcrīs565
ērrānt, nūnc pŏsĭtō ‖ pāscĭtŭr ūmbră cĭbō.
nēc tămĕn haēc ūltrā, quām tōt dē mēnsĕ sŭpērsīnt
Lūcĭfĕrī, quŏt hăbēnt ‖ cārmĭnă nōstră pĕdēs.
hānc, quĭă iūstă fĕrūnt, dīxērĕ Fĕrālĭă lūcēm;
ūltĭmă plācāndīs ‖ mānĭbŭs īllă dĭēs.570
Ēcce ănŭs īn mĕdĭīs rĕsĭdēns ānnōsă pŭēllīs
sācră făcīt Tăcĭtaē ‖ (vīx tămĕn īpsă tăcēt).
ēt dĭgĭtīs trĭă tūră trĭbūs sūb līmĭnĕ pōnīt,
quā brĕvĭs ōccūltūm ‖ mūs sĭbĭ fēcĭt ĭtēr:
tūm cāntātă lĭgāt cūm fūscō līcĭă plūmbō,575
ēt sēptēm nīgrās ‖ vērsăt ĭn ōrĕ făbās,
quōdquĕ pĭce āstrīnxīt, quŏd ăcū trāīĕcĭt aēnā,
ōbsūtūm maēnaē ‖ tōrrĕt ĭn īgnĕ căpūt;
vīnă quŏque īnstīllāt: vīnī quōdcūmquĕ rĕlīctūmst,
aūt īpsa aūt cŏmĭtēs, ‖ plūs tămĕn īpsă, bĭbīt.580
"hōstīlēs līnguās ĭnĭmīcăquĕ vīnxĭmŭs ōră"
dīcīt dīscēdēns ‖ ēbrĭăque ēxĭt ănūs.
prōtĭnŭs ā nōbīs quaē sīt dĕă Mūtă rĕquīrēs:
dīscĕ pĕr āntīquōs ‖ quaē mĭhĭ nōtă sĕnēs.
Iūppĭtĕr, īnmŏdĭcō Iūtūrnaē vīctŭs ămōrĕ,585
mūltă tŭlīt tāntō ‖ nōn pătĭēndă dĕō:
īllă mŏdo īn sīlvīs īntēr cŏrўlētă lătēbāt,
nūnc īn cōgnātās ‖ dēsĭlĭēbăt ăquās.
cōnvŏcăt hīc nŷmphās, Lătĭūm quaēcūmquĕ tĕnēbānt,
ēt iăcĭt īn mĕdĭō ‖ tālĭă vērbă chŏrō:590
"īnvĭdĕt īpsă sĭbī vītātquĕ quŏd ēxpĕdĭt īllī
vēstră sŏrōr, sūmmō ‖ iūngĕrĕ mēmbră dĕō.
cōnsŭlĭte āmbōbūs: nām quaē mĕă māgnă vŏlūptās,
ūtĭlĭtās vēstraē ‖ māgnă sŏrōrĭs ĕrīt.
vōs īlli īn prīmā fŭgĭēnti ōbsīstĭtĕ rīpā,595
nē sŭă flūmĭnĕā ‖ cōrpŏră mērgăt ăquā."
dīxĕrăt; ādnŭĕrānt nŷmphaē Tĭbĕrīnĭdĕs ōmnēs
quaēquĕ cŏlūnt thălămōs, ‖ Īlĭă dīvă, tŭōs.
fōrtĕ fŭīt Nāīs, Lără nōmĭnĕ; prīmă sĕd īllī
dīctă bĭs āntīquūm ‖ sŷllăbă nōmĕn ĕrāt,600
ēx vĭtĭō pŏsĭtūm. saēpe īllī dīxĕrăt Ālmŏ
"nātă, tĕnē līnguām": ‖ nēc tămĕn īllă tĕnēt.
quaē sĭmŭl āc tĕtĭgīt Iūtūrnaē stāgnă sŏrōrīs,
"ēffŭge" ăīt "rīpās", ‖ dīctă rĕfērtquĕ Iŏvīs.
īlla ĕtĭām Iūnōnem ădĭīt, mĭsĕrātăquĕ nūptās605
"Nāĭdă Iūtūrnām ‖ vīr tŭŭs" īnquĭt "ămāt."
Iūppĭtĕr īntŭmŭīt, quāque ēst nōn ūsă mŏdēstē
ērĭpĭt huīc līnguām, ‖ Mērcŭrĭūmquĕ vŏcāt:
"dūc hānc ād mānēs: lŏcŭs īllĕ sĭlēntĭbŭs āptūs.
nŷmphă, sĕd īnfērnaē ‖ nŷmphă pălūdĭs ĕrīt."610
iūssă Iŏvīs fīūnt. āccēpīt lūcŭs ĕūntēs:
dīcĭtŭr īllă dŭcī ‖ tūm plăcŭīssĕ dĕō.
vīm părăt hīc, vūltū prō vērbīs īllă prĕcātūr,
ēt frūstrā mūtō ‖ nītĭtŭr ōrĕ lŏquī,
fītquĕ grăvīs gĕmĭnōsquĕ părīt, quī cōmpĭtă sērvānt615
ēt vĭgĭlānt nōstrā ‖ sēmpĕr ĭn ūrbĕ Lărēs.
Prōxĭmă cōgnātī dīxērĕ Kărīstĭă kārī,
ēt vĕnĭt ād sŏcĭōs ‖ tūrbă prŏpīnquă dĕōs.
scīlĭcĕt ā tŭmŭlīs ēt quī pĕrĭērĕ prŏpīnquīs
prōtĭnŭs ād vīvōs ‖ ōră rĕfērrĕ iŭvāt,620
pōstquĕ tŏt āmīssōs quīcquīd dē sānguĭnĕ rēstāt
āspĭcĕre ēt gĕnĕrīs ‖ dīnŭmĕrārĕ grădūs.
īnnŏcŭī vĕnĭānt: prŏcŭl hīnc, prŏcŭl īmpĭŭs ēstō
frātĕr ĕt īn pārtūs ‖ mātĕr ăcērbă sŭōs,
cuī pătĕr ēst vīvāx, quī mātrīs dīgĕrĭt ānnōs,625
quaē prĕmĭt īnvīsām ‖ sōcrŭs ĭnīquă nŭrūm.
Tāntălĭdaē frātrēs ābsīnt ĕt Ĭāsŏnĭs ūxōr,
ēt quaē rūrĭcŏlīs ‖ sēmĭnă tōstă dĕdīt,
ēt sŏrŏr ēt Prōcnē Tēreūsquĕ dŭābŭs ĭnīquūs
ēt quīcūmquĕ sŭās ‖ pēr scĕlŭs aūgĕt ŏpēs.630
dīs gĕnĕrīs dătĕ tūră bŏnī: Cōncōrdĭă fērtūr
īllā praēcĭpŭē ‖ mītĭs ădēssĕ dĭē;
ēt lībātĕ dăpēs, ūt, grātī pīgnŭs hŏnōrīs,
nūtrĭăt īncīnctōs ‖ mīssă pătēllă Lărēs.
iāmque, ŭbĭ suādēbīt plăcĭdōs nōx ūmĭdă sōmnōs,635
lārgă prĕcātūrī ‖ sūmĭtĕ vīnă mănū,
ēt "bĕnĕ vōs, bĕnĕ tē, pătrĭaē pătĕr, ōptĭmĕ Caēsār"
dīcĭtĕ; sūffūsō ‖ sīnt bŏnă vērbă mĕrō.
Nōx ŭbĭ trānsĭĕrīt, sŏlĭtō cĕlĕbrētŭr hŏnōrĕ
sēpărăt īndĭcĭō ‖ quī dĕŭs ārvă sŭō.640
Tērmĭnĕ, sīvĕ lăpīs sīve ēs dēfōssŭs ĭn āgrō
stīpĕs, ăb āntīquīs ‖ tū quŏquĕ nūmĕn hăbēs.
tē dŭŏ dīvērsā dŏmĭnī dē pārtĕ cŏrōnānt,
bīnăquĕ sērtă tĭbī ‖ bīnăquĕ lībă fĕrūnt.
āră fĭt: hūc īgnēm cūrtō fērt rūstĭcă tēstō645
sūmptūm dē tĕpĭdīs ‖ īpsă cŏlōnă fŏcīs.
līgnă sĕnēx mĭnŭīt cōncīsăquĕ cōnstrŭĭt ārtĕ,
ēt sŏlĭdā rāmōs ‖ fīgĕrĕ pūgnăt hŭmō;
tūm sīccō prīmās īrrītāt cōrtĭcĕ flāmmās;
stāt pŭĕr ēt mănĭbūs ‖ lātă cănīstră tĕnēt.650
īnde ŭbĭ tēr frūgēs mĕdĭōs īmmīsĭt ĭn īgnēs,
pōrrĭgĭt īncīsōs ‖ fīlĭă pārvă făvōs.
vīnă tĕnēnt ălĭī: lībāntūr sīngŭlă flāmmīs;
spēctānt, ēt līnguīs ‖ cāndĭdă tūrbă făvēt.
spārgĭtŭr ēt caēsō cōmmūnīs Tērmĭnŭs āgnō,655
nēc quĕrĭtūr lāctāns ‖ cūm sĭbĭ pōrcă dătūr.
cōnvĕnĭūnt cĕlĕbrāntquĕ dăpēs vīcīnĭă sīmplēx
ēt cāntānt laūdēs, ‖ Tērmĭnĕ sānctĕ, tŭās:
"tū pŏpŭlōs ūrbēsque ēt rēgna īngēntĭă fīnīs:
ōmnĭs ĕrīt sĭnĕ tē ‖ lītĭgĭōsŭs ăgēr.660
nūllă tĭbi āmbĭtĭo ēst, nūllō cōrrūmpĕrĭs aūrō,
lēgĭtĭmā sērvās ‖ crēdĭtă rūră fĭdē.
sī tū sīgnāssēs ōlīm Thўrĕātĭdă tērrām,
cōrpŏră nōn lētō ‖ mīssă trĕcēntă fŏrēnt,
nēc fŏrĕt Ōthrўădēs cōngēstīs lēctŭs ĭn ārmīs.665
ō quāntūm pătrĭaē ‖ sānguĭnĭs īllĕ dĕdīt!
quīd, nŏvă cūm fĭĕrēnt Căpĭtōlĭă? nēmpĕ dĕōrūm
cūnctă Iŏvī cēssīt ‖ tūrbă lŏcūmquĕ dĕdīt;
Tērmĭnŭs, ūt vĕtĕrēs mĕmŏrānt, īnvēntŭs ĭn aēdĕ
rēstĭtĭt ēt māgnō ‖ cūm Iŏvĕ tēmplă tĕnēt.670
nūnc quŏquĕ, sē sūprā nē quīd nĭsĭ sīdĕră cērnāt,
ēxĭgŭūm tēmplī ‖ tēctă fŏrāmĕn hăbēnt.
Tērmĭnĕ, pōst īllūd lĕvĭtās tĭbĭ lībĕră nōn ēst:
quā pŏsĭtūs fŭĕrīs ‖ īn stătĭōnĕ, mănē;
nēc tū vīcīnō quīcquām cōncēdĕ rŏgāntī,675
nē vĭdĕāre hŏmĭnēm ‖ praēpŏsŭīssĕ Iŏvī:
ēt seū vōmĕrĭbūs seū tū pūlsābĕrĕ rāstrīs,
clāmātō, "tŭŭs ēst ‖ hīc ăgĕr, īllĕ tŭūs"."
ēst vĭă quaē pŏpŭlūm Laūrēntēs dūcĭt ĭn āgrōs,
quōndām Dārdănĭō ‖ rēgnă pĕtītă dŭcī:680
īllā lānĭgĕrī pĕcŏrīs tĭbĭ, Tērmĭnĕ, fībrīs
sācră vĭdēt fĭĕrī ‖ sēxtŭs ăb Ūrbĕ lăpīs.
gēntĭbŭs ēst ălĭīs tēllūs dătă līmĭtĕ cērtō:
Rōmānaē spătĭum ēst ‖ Ūrbĭs ĕt ōrbĭs ĭdēm.
Nūnc mĭhĭ dīcēnda ēst rēgīs fŭgă. trāxĭt ăb īllā685
sēxtŭs ăb ēxtrēmō ‖ nōmĭnă mēnsĕ dĭēs.
ūltĭmă Tārquĭnĭūs Rōmānaē gēntĭs hăbēbāt
rēgnă, vĭr īniūstūs, ‖ fōrtĭs ăd ārmă tămēn.
cēpĕrăt hīc ălĭās, ălĭās ēvērtĕrăt ūrbēs,
ēt Găbĭōs tūrpī ‖ fēcĕrăt ārtĕ sŭōs.690
nāmquĕ trĭūm mĭnĭmūs, prōlēs mănĭfēstă Sŭpērbī,
īn mĕdĭōs hōstēs ‖ nōctĕ sĭlēntĕ vĕnīt.
nūdārānt glădĭōs: "ōccīdĭtĕ" dīxĭt "ĭnērmēm:
hōc cŭpĭānt frātrēs ‖ Tārquĭnĭūsquĕ pătēr,
quī mĕă crūdēlī lăcĕrāvīt vērbĕrĕ tērgă"695
(dīcĕre ŭt hōc pōssēt, ‖ vērbĕră pāssŭs ĕrāt).
lūnă fŭīt: spēctānt iŭvĕnēm, glădĭōsquĕ rĕcōndūnt,
tērgăquĕ, dēdūctā ‖ vēstĕ, nŏtātă vĭdēnt:
flēnt quŏque, ĕt ūt sēcūm tŭĕātūr bēllă prĕcāntūr.
cāllĭdŭs īgnārīs ‖ ādnŭĭt īllĕ vĭrīs.700
iāmquĕ pŏtēns mīssō gĕnĭtōrem āppēllăt ămīcō,
pērdēndī Găbĭōs ‖ quōd sĭbĭ mōnstrĕt ĭtēr.
hōrtŭs ŏdōrātīs sŭbĕrāt cūltīssĭmŭs hērbīs
sēctŭs hŭmūm rīvō ‖ lēnĕ sŏnāntĭs ăquaē.
īllīc Tārquĭnĭūs māndātă lătēntĭă nātī705
āccĭpĭt, ēt vīrgā ‖ līlĭă sūmmă mĕtīt.
nūntĭŭs ūt rĕdĭīt dēcūssăquĕ līlĭă dīxīt,
fīlĭŭs "āgnōscō ‖ iūssă părēntĭs" ăīt.
nēc mŏră, prīncĭpĭbūs caēsīs ēx ūrbĕ Găbīnā,
trādūntūr dŭcĭbūs ‖ moēnĭă nūdă sŭīs.710
ēccĕ, nĕfās vīsū, mĕdĭīs āltārĭbŭs ānguīs
ēxĭt ĕt ēxstīnctīs ‖ īgnĭbŭs ēxtă răpīt.
cōnsŭlĭtūr Phoēbūs. sōrs ēst ĭtă rēddĭtă: "mātrī
quī dĕdĕrīt prīncēps ‖ ōscŭlă, vīctŏr ĕrīt."
ōscŭlă quīsquĕ sŭaē mātrī prŏpĕrātă tŭlērūnt,715
nōn īntēllēctō ‖ crēdŭlă tūrbă dĕō.
Brūtŭs ĕrāt stūltī săpĭēns ĭmĭtātŏr, ŭt ēssēt
tūtŭs ăb īnsĭdĭīs, ‖ dīrĕ Sŭpērbĕ, tŭīs.
īllĕ iăcēns prōnūs mātrī dĕdĭt ōscŭlă Tērraē
crēdĭtŭs ōffēnsō ‖ prōcŭbŭīssĕ pĕdĕ.720
cīngĭtŭr īntĕrĕā Rōmānīs Ārdĕă sīgnīs,
ēt pătĭtūr lōngās ‖ ōbsĭdĭōnĕ mŏrās.
dūm văcăt ēt mĕtŭūnt hōstēs cōmmīttĕrĕ pūgnām,
lūdĭtŭr īn cāstrīs, ‖ ōtĭă mīlĕs ăgīt.
Tārquĭnĭūs iŭvĕnīs sŏcĭōs dăpĭbūsquĕ mĕrōquĕ725
āccĭpĭt; ēx īllīs ‖ rēgĕ crĕātŭs ăīt:
"dūm nōs sōllĭcĭtōs pīgrō tĕnĕt Ārdĕă bēllō,
nēc sĭnĭt ād pătrĭōs ‖ ārmă rĕfērrĕ dĕōs
ēcquĭd ĭn ōffĭcĭō tŏrŭs ēst sŏcĭālĭs? ĕt ēcquīd
cōniŭgĭbūs nōstrīs ‖ mūtŭă cūră sŭmūs?"730
quīsquĕ sŭām laūdāt: stŭdĭīs cērtāmĭnă crēscūnt,
ēt fērvēt mūltō ‖ līnguăquĕ cōrquĕ mĕrō.
sūrgīt cuī dĕdĕrāt clārūm Cōllātĭă nōmēn:
"nōn ŏpŭs ēst vērbīs, ‖ crēdĭtĕ rēbŭs" ăīt.
"nōx sŭpĕrēst: tōllāmŭr ĕquīs Ūrbēmquĕ pĕtāmūs";735
dīctă plăcēnt, frēnīs ‖ īmpĕdĭūntŭr ĕquī.
pērtŭlĕrānt dŏmĭnōs. rēgālĭă prōtĭnŭs īllī
tēctă pĕtūnt: cūstōs ‖ īn fŏrĕ nūllŭs ĕrāt.
ēccĕ nŭrūm rēgīs fūsīs pēr cōllă cŏrōnīs
īnvĕnĭūnt pŏsĭtō ‖ pērvĭgĭlārĕ mĕrō.740
īndĕ cĭtō pāssū pĕtĭtūr Lūcrētĭă, cūiūs
āntĕ tŏrūm călăthī ‖ lānăquĕ mōllĭs ĕrāt.
lūmĕn ăd ēxĭgŭūm fămŭlaē dătă pēnsă trăhēbānt;
īntēr quās tĕnŭī ‖ sīc ăĭt īllă sŏnō:
"mīttēnda ēst dŏmĭnō (nūnc, nūnc prŏpĕrātĕ, pŭēllaē)745
quām prīmūm nōstrā ‖ fāctă lăcērnă mănū.
quīd tămĕn aūdītīs (nām plūra aūdīrĕ pŏtēstīs)?
quāntūm dē bēllō ‖ dīcĭtŭr ēssĕ sŭpēr?
pōstmŏdŏ vīctă cădēs: mĕlĭōrĭbŭs, Ārdĕă, rēstās,
īmprŏbă, quaē nōstrōs ‖ cōgĭs ăbēssĕ vĭrōs.750
sīnt tāntūm rĕdŭcēs. sĕd ĕnīm tĕmĕrārĭŭs īllĕ
ēst mĕŭs, ēt strīctō ‖ quālĭbĕt ēnsĕ rŭīt.
mēns ăbĭt ēt mŏrĭōr, quŏtĭēns pūgnāntĭs ĭmāgŏ
mē sŭbĭt, ēt gĕlĭdūm ‖ pēctŏră frīgŭs hăbēt."
dēsĭnĭt īn lăcrĭmās īncēptăquĕ fīlă rĕmīsīt,755
īn grĕmĭō vūltūm ‖ dēpŏsŭītquĕ sŭūm.
hōc īpsūm dĕcŭīt: lăcrĭmaē dĕcŭērĕ pŭdīcām,
ēt făcĭēs ănĭmō ‖ dīgnăquĕ pārquĕ fŭīt.
"pōnĕ mĕtūm, vēnī" cōniūnx ăĭt; īllă rĕvīxīt,
dēquĕ vĭrī cōllō ‖ dūlcĕ pĕpēndĭt ŏnūs.760
īntĕrĕā iŭvĕnīs fŭrĭālēs rēgĭŭs īgnēs
cōncĭpĭt, ēt caēcō ‖ rāptŭs ămōrĕ fŭrīt.
fōrmă plăcēt nĭvĕūsquĕ cŏlōr flāvīquĕ căpīllī
quīque ădĕrāt nūllā ‖ fāctŭs ăb ārtĕ dĕcōr:
vērbă plăcēnt ēt vōx ēt quōd cōrrūmpĕrĕ nōn ēst;765
quōquĕ mĭnōr spēs ēst, ‖ hōc măgĭs īllĕ cŭpīt.
iām dĕdĕrāt cāntūs lūcīs praēnūntĭŭs ālēs,
cūm rĕfĕrūnt iŭvĕnēs ‖ īn sŭă cāstră pĕdēm.
cārpĭtŭr āttŏnĭtōs ābsēntĭs ĭmāgĭnĕ sēnsūs
īllĕ; rĕcōrdāntī ‖ plūră măgīsquĕ plăcēnt.770
sīc sēdīt, sīc cūltă fŭīt, sīc stāmĭnă nēvīt,
īniēctaē cōllō ‖ sīc iăcŭērĕ cŏmaē,
hōs hăbŭīt vūltūs, haēc īllī vērbă fŭērūnt
hīc cŏlŏr, haēc făcĭēs, ‖ hīc dĕcŏr ōrĭs ĕrāt.
ūt sŏlĕt ā māgnō flūctūs lānguēscĕrĕ flātū,775
sēd tămĕn ā vēntō, ‖ quī fŭĭt, ūndă tŭmēt,
sīc, quāmvīs ăbĕrāt plăcĭtaē praēsēntĭă fōrmaē,
quēm dĕdĕrāt praēsēns ‖ fōrmă, mănēbăt ămōr.
ārdĕt, ĕt īniūstī stĭmŭlīs ăgĭtātŭs ămōrīs
cōmpărăt īndīgnō ‖ vīmquĕ mĕtūmquĕ tŏrō.780
"ēxĭtŭs īn dŭbĭo ēst: aūdēbĭmŭs ūltĭmă" dīxīt:
vīdĕrĭt! aūdēntēs ‖ fōrsquĕ dĕūsquĕ iŭvāt.
cēpĭmŭs aūdēndō Găbĭōs quŏquĕ." tālĭă fātūs
ēnsĕ lătūs cīnxīt ‖ tērgăquĕ prēssĭt ĕquī.
āccĭpĭt aērātā iŭvĕnēm Cōllātĭă pōrtā,785
cōndĕrĕ iām vūltūs ‖ sōlĕ părāntĕ sŭōs.
hōstĭs ŭt hōspĕs ĭnīt pĕnĕtrālĭă Cōllātīnī:
cōmĭtĕr ēxcĭpĭtūr; ‖ sānguĭnĕ iūnctŭs ĕrāt.
quāntum ănĭmīs ērrōrĭs ĭnēst! părăt īnscĭă rērūm
īnfēlīx ĕpŭlās ‖ hōstĭbŭs īllă sŭīs.790
fūnctŭs ĕrāt dăpĭbūs: pōscūnt sŭă tēmpŏră sōmnūm;
nōx ĕrăt, ēt tōtā ‖ lūmĭnă nūllă dŏmō.
sūrgĭt ĕt aūrātā vāgīnā lībĕrăt ēnsēm
ēt vĕnĭt īn thălămōs, ‖ nūptă pŭdīcă, tŭōs;
ūtquĕ tŏrūm prēssīt, "fērrūm, Lūcrētĭă, mēcum ēst"795
nātŭs ăīt rēgīs, ‖ "Tārquĭnĭūsquĕ lŏquōr."
īllă nĭhīl, nĕque ĕnīm vōcēm vīrēsquĕ lŏquēndī
aūt ălĭquīd tōtō ‖ pēctŏrĕ mēntĭs hăbēt;
sēd trĕmĭt, ūt quōndām stăbŭlīs dēprēnsă rĕlīctīs
pārvă sŭb īnfēstō ‖ cūm iăcĕt āgnă lŭpō.800
quīd făcĭāt? pūgnēt? vīncētūr fēmĭnă pūgnāns.
clāmĕt? ăt īn dēxtrā, ‖ quī vĕtĕt, ēnsĭs ĕrāt.
ēffŭgĭāt? pŏsĭtīs ūrgēntūr pēctŏră pālmīs,
tūm prīmum ēxtērnā ‖ pēctŏră tāctă mănū.
īnstăt ămāns hōstīs prĕcĭbūs prĕtĭōquĕ mĭnīsquĕ:805
nēc prĕcĕ nēc prĕtĭō ‖ nēc mŏvĕt īllĕ mĭnīs.
"nīl ăgĭs: ērĭpĭām" dīxīt "pēr crīmĭnă vītām:
fālsŭs ădūltĕrĭī ‖ tēstĭs ădūltĕr ĕrō:
īntĕrĭmām fămŭlūm, cūm quō dēprēnsă fĕrērīs."
sūccŭbŭīt fāmaē ‖ vīctă pŭēllă mĕtū.810
quīd, vīctōr, gaūdēs? haēc tē vīctōrĭă pērdēt.
heū quāntō rēgnīs ‖ nōx stĕtĭt ūnă tŭīs!
iāmque ĕrăt ōrtă dĭēs: pāssīs sĕdĕt īllă căpīllīs,
ūt sŏlĕt ād nātī ‖ mātĕr ĭtūră rŏgūm,
grāndaēvūmquĕ pătrēm fīdō cūm cōniŭgĕ cāstrīs815
ēvŏcăt: ēt pŏsĭtā ‖ vēnĭt ŭtērquĕ mŏrā.
ūtquĕ vĭdēnt hăbĭtūm, quaē lūctūs caūsă, rĕquīrūnt,
cuī părĕt ēxsĕquĭās, ‖ quōquĕ sĭt īctă mălō.
īllă dĭū rĕtĭcēt pŭdĭbūndăquĕ cēlăt ămīctū
ōră: flŭūnt lăcrĭmaē ‖ mōrĕ pĕrēnnĭs ăquaē.820
hīnc pătĕr, hīnc cōniūnx lăcrĭmās sōlāntŭr ĕt ōrānt
īndĭcĕt ēt caēcō ‖ flēntquĕ păvēntquĕ mĕtū.
tēr cōnātă lŏquī tēr dēstĭtĭt, aūsăquĕ quārtō
nōn ŏcŭlōs ĭdĕō ‖ sūstŭlĭt īllă sŭōs.
"hōc quŏquĕ Tārquĭnĭō dēbēbĭmŭs? ēlŏquăr" īnquīt,825
"ēlŏquăr īnfēlīx ‖ dēdĕcŭs īpsă mĕūm?"
quaēquĕ pŏtēst, nārrāt; rēstābānt ūltĭmă: flēvīt,
ēt mātrōnālēs ‖ ērŭbŭērĕ gĕnaē.
dānt vĕnĭām fāctō gĕnĭtōr cōniūnxquĕ cŏāctaē:
"quām" dīxīt "vĕnĭām ‖ vōs dătĭs, īpsă nĕgō."830
nēc mŏră, cēlātō fīxīt sŭă pēctŏră fērrō,
ēt cădĭt īn pătrĭōs ‖ sānguĭnŏlēntă pĕdēs.
tūm quŏquĕ iām mŏrĭēns nē nōn prōcūmbăt hŏnēstĕ
rēspĭcĭt: haēc ĕtĭām ‖ cūră cădēntĭs ĕrāt.
ēccĕ sŭpēr cōrpūs, cōmmūnĭă dāmnă gĕmēntēs,835
ōblītī dĕcŏrīs ‖ vīrquĕ pătērquĕ iăcēnt.
Brūtŭs ădēst, tāndēmque ănĭmō sŭă nōmĭnă fāllīt,
fīxăquĕ sēmănĭmī ‖ cōrpŏrĕ tēlă răpīt,
stīllāntēmquĕ tĕnēns gĕnĕrōsō sānguĭnĕ cūltrūm
ēdĭdĭt īmpăvĭdōs ‖ ōrĕ mĭnāntĕ sŏnōs:840
"pēr tĭbi ĕgo hūnc iūrō fōrtēm cāstūmquĕ crŭōrēm,
pērquĕ tŭōs mānēs, ‖ quī mĭhĭ nūmĕn ĕrūnt,
Tārquĭnĭūm prŏfŭgā poēnās cūm stīrpĕ dătūrūm.
iām sătĭs ēst vīrtūs ‖ dīssĭmŭlātă dĭū."
īllă iăcēns ād vērba ŏcŭlōs sĭnĕ lūmĭnĕ mōvīt,845
vīsăquĕ cōncūssā ‖ dīctă prŏbārĕ cŏmā.
fērtŭr ĭn ēxsĕquĭās ănĭmī mātrōnă vĭrīlīs
ēt sēcūm lăcrĭmās ‖ īnvĭdĭāmquĕ trăhīt.
vūlnŭs ĭnānĕ pătēt: Brūtūs clāmōrĕ Quĭrītēs
cōncĭtăt ēt rēgīs ‖ fāctă nĕfāndă rĕfērt.850
Tārquĭnĭūs cūm prōlĕ fŭgīt: căpĭt ānnŭă cōnsūl
iūră: dĭēs rēgnīs ‖ īllă sŭprēmă fŭīt.
Fāllĭmŭr, ān vērīs praēnūntĭă vēnĭt hĭrūndŏ,
nēc mĕtŭīt nē quā ‖ vērsă rĕcūrrăt hĭēms?
saēpĕ tămēn, Prōcnē, nĭmĭūm prŏpĕrāssĕ quĕrērīs,855
vīrquĕ tŭō Tēreūs ‖ frīgŏrĕ laētŭs ĕrīt.
Iāmquĕ dŭaē rēstānt nōctēs dē mēnsĕ sĕcūndō,
Mārsquĕ cĭtōs iūnctīs ‖ cūrrĭbŭs ūrgĕt ĕquōs;
ēx vērō pŏsĭtūm pērmānsĭt Ĕquīrrĭă nōmēn,
quaē dĕŭs īn cāmpō ‖ prōspĭcĭt īpsĕ sŭō.860
iūrĕ vĕnīs, Grādīvĕ: lŏcūm tŭă tēmpŏră pōscūnt,
sīgnātūsquĕ tŭō ‖ nōmĭnĕ mēnsĭs ădēst.
vēnĭmŭs īn pōrtūm lībrō cūm mēnsĕ pĕrāctō.
nāvĭgĕt hīnc ălĭā ‖ iām mĭhĭ līntĕr ăquā.
Ianus habet finem. cum carmine crescit et annus:
alter ut hic mensis, sic liber alter eat.
nunc primum velis, elegi, maioribus itis:
exiguum, memini, nuper eratis opus.
5ipse ego vos habui faciles in amore ministros,
cum lusit numeris prima iuventa suis.
idem sacra cano signataque tempora fastis:
ecquis ad haec illinc crederet esse viam?
haec mea militia est; ferimus quae possumus arma,
10dextraque non omni munere nostra vacat.
si mihi non valido torquentur pila lacerto
nec bellatoris terga premuntur equi,
nec galea tegimur, nec acuto cingimur ense
(his habilis telis quilibet esse potest),
15at tua prosequimur studioso pectore, Caesar,
nomina, per titulos ingredimurque tuos.
ergo ades et placido paulum mea munera vultu
respice, pacando siquid ab hoste vacat.
Februa Romani dixere piamina patres:
20nunc quoque dant verbo plurima signa fidem.
pontifices ab rege petunt et flamine lanas,
quis veterum lingua februa nomen erat;
quaeque capit lictor domibus purgamina certis,
torrida cum mica farra, vocantur idem;
25nomen idem ramo, qui caesus ab arbore pura
casta sacerdotum tempora fronde tegit.
ipse ego flaminicam poscentem februa vidi;
februa poscenti pinea virga data est.
denique quodcumque est quo corpora nostra piantur,
30hoc apud intonsos nomen habebat avos.
mensis ab his dictus, secta quia pelle Luperci
omne solum lustrant, idque piamen habent;
aut quia placatis sunt tempora pura sepulcris,
tum cum ferales praeteriere dies.
35omne nefas omnemque mali purgamina causam
credebant nostri tollere posse senes.
Graecia principium moris dedit: illa nocentes
impia lustratos ponere facta putat.
Actoriden Peleus, ipsum quoque Pelea Phoci
40caede per Haemonias solvit Acastus aquas;
vectam frenatis per inane draconibus Aegeus
credulus immerita Phasida fovit ope;
Amphiareiades Naupactoo | Acheloo
"solve nefas" dixit, solvit et ille nefas.
45ah nimium faciles, qui tristia crimina caedis
fluminea tolli posse putatis aqua!
Sed tamen, antiqui ne nescius ordinis erres,
primus, ut est, Iani mensis et ante fuit;
qui sequitur Ianum, veteris fuit ultimus anni:
50tu quoque sacrorum, Termine, finis eras.
primus enim Iani mensis, quia ianua primast:
qui sacer est imis manibus, imus erat.
postmodo creduntur spatio distantia longo
tempora bis quini continuasse viri.
55Principio mensis Phrygiae contermina Matri
Sospita delubris dicitur aucta novis.
nunc ubi sunt, illis quae sunt sacrata kalendis
templa deae? longa procubuere die.
cetera ne simili caderent labefacta ruina
60cavit sacrati provida cura ducis,
sub quo delubris sentitur nulla senectus;
nec satis est homines, obligat ille deos.
templorum positor, templorum sancte repostor,
sit superis opto mutua cura tui.
65dent tibi caelestes, quos tu caelestibus, annos,
proque tua maneant in statione domo.
tum quoque vicini lucus celebratur Alerni,
qua petit aequoreas advena Thybris aquas.
ad penetrale Numae Capitolinumque Tonantem
70inque Iovis summa caeditur arce bidens.
saepe graves pluvias adopertus nubibus aether
concitat, aut posita sub nive terra latet.
Proximus Hesperias Titan abiturus in undas
gemmea purpureis cum iuga demet equis,
75illa nocte aliquis, tollens ad sidera vultum,
dicet "ubi est hodie quae Lyra fulsit heri?"
dumque Lyram quaeret, medii quoque terga Leonis
in liquidas subito mersa notabit aquas.
Quem modo caelatum stellis Delphina videbas,
80is fugiet visus nocte sequente tuos,
seu fuit occultis felix in amoribus index,
Lesbida cum domino seu tulit ille lyram.
quod mare non novit, quae nescit Ariona tellus?
carmine currentes ille tenebat aquas.
85saepe sequens agnam lupus est a voce retentus,
saepe avidum fugiens restitit agna lupum;
saepe canes leporesque umbra iacuere sub una,
et stetit in saxo proxima cerva leae,
et sine lite loquax cum Palladis alite cornix
90sedit, et accipitri iuncta columba fuit.
Cynthia saepe tuis fertur, vocalis Arion,
tamquam fraternis obstipuisse modis.
nomen Arionium Siculas impleverat urbes
captaque erat lyricis Ausonis ora sonis;
95inde domum repetens puppem conscendit Arion,
atque ita quaesitas arte ferebat opes.
forsitan, infelix, ventos undasque timebas:
at tibi nave tua tutius aequor erat.
namque gubernator destricto constitit ense
100ceteraque armata conscia turba manu.
quid tibi cum gladio? dubiam rege, navita, puppem:
non haec sunt digitis arma tenenda tuis.
ille, metu pavidus, "mortem non deprecor" inquit,
"sed liceat sumpta pauca referre lyra."
105dant veniam ridentque moram: capit ille coronam,
quae possit crines, Phoebe, decere tuos;
induerat Tyrio bis tinctam murice pallam:
reddidit icta suos pollice chorda sonos,
flebilibus numeris veluti canentia dura
110traiectus penna tempora cantat olor.
protinus in medias ornatus desilit undas:
spargitur impulsa caerula puppis aqua.
inde (fide maius) tergo delphina recurvo
se memorant oneri subposuisse novo.
115ille, sedens citharamque tenens, pretiumque vehendi
cantat et aequoreas carmine mulcet aquas.
di pia facta vident: astris delphina recepit
Iuppiter et stellas iussit habere novem.
Nunc mihi mille sonos quoque est memoratus Achilles
120vellem, Maeonide, pectus inesse tuum,
dum canimus sacras alterno carmine Nonas.
maximus hic fastis accumulatur honor.
deficit ingenium, maioraque viribus urgent:
haec mihi praecipuo est ore canenda dies.
125quid volvi demens elegis imponere tantum
ponderis? heroi res erat ista pedis.
sancte pater patriae, tibi plebs, tibi curia nomen
hoc dedit, hoc dedimus nos tibi nomen, eques.
res tamen ante dedit: sero quoque vera tulisti
130nomina, iam pridem tu pater orbis eras.
hoc tu per terras, quod in aethere Iuppiter alto,
nomen habes: hominum tu pater, ille deum.
Romule, concedes: facit hic tua magna tuendo
moenia, tu dederas transilienda Remo.
135te Tatius parvique Cures Caeninaque sensit,
hoc duce Romanum est solis utrumque latus;
tu breve nescioquid victae telluris habebas,
quodcumque est alto sub Iove, Caesar habet.
tu rapis, hic castas duce se iubet esse maritas;
140tu recipis luco, reppulit ille nefas;
vis tibi grata fuit, florent sub Caesare leges;
tu domini nomen, principis ille tenet;
te Remus incusat, veniam dedit hostibus ille;
caelestem fecit te pater, ille patrem.
145Iam puer Idaeus media tenus eminet alvo,
et liquidas mixto nectare fundit aquas.
en etiam, siquis Borean horrere solebat,
gaudeat: a Zephyris mollior aura venit.
Quintus ab aequoreis nitidum iubar extulit undis
150Lucifer, et primi tempora veris erunt.
ne fallare tamen, restant tibi frigora, restant,
magnaque discedens signa reliquit hiems.
Tertia nox veniat, Custodem protinus Ursae
aspicies geminos exservisse pedes.
155inter hamadryadas iaculatricemque Dianam
Callisto sacri pars fuit una chori
illa, deae tangens arcus, "quos tangimus arcus
este meae testes virginitatis" ait
Cynthia laudavit, "promissa"que "foedera serva,
160et comitum princeps tu mihi" dixit "eris."
foedera servasset, si non formosa fuisset:
cavit mortales, de Iove crimen habet.
mille feras Phoebe silvis venata redibat
aut plus aut medium sole tenente diem;
165ut tetigit lucum (densa niger ilice lucus,
in medio gelidae fons erat altus aquae)
"hic" ait "in silva, virgo Tegeaea, lavemur";
erubuit falso virginis illa sono.
dixerat et nymphis. nymphae velamina ponunt;
170hanc pudet, et tardae dat mala signa morae.
exuerat tunicas; uteri manifesta tumore
proditur indicio ponderis ipsa suo.
cui dea "virgineos, periura Lycaoni, coetus
desere, nec castas pollue" dixit "aquas."
175luna novum decies implerat cornibus orbem:
quae fuerat virgo credita, mater erat.
laesa furit Iuno, formam mutatque puellae:
quid facis? invito est pectore passa Iovem.
utque ferae vidit turpes in paelice vultus,
180"huius in amplexus, Iuppiter," inquit "eas."
ursa per incultos errabat squalida montes
quae fuerat summo nuper amata Iovi.
iam tria lustra puer furto conceptus agebat,
cum mater nato est obvia facta suo.
185illa quidem, tamquam cognosceret, astitit amens,
et gemuit: gemitus verba parentis erant.
hanc puer ignarus iaculo fixisset acuto
ni foret in superas raptus uterque domos.
signa propinqua micant: prior est, quam dicimus Arcton,
190Arctophylax formam terga sequentis habet.
saevit adhuc canamque rogat Saturnia Tethyn
Maenaliam tactis ne lavet Arcton aquis.
Idibus agrestis fumant altaria Fauni
hic ubi discretas insula rumpit aquas.
195haec fuit illa dies in qua Veientibus armis
ter centum Fabii ter cecidere duo.
una domus vires et onus susceperat urbis:
sumunt gentiles arma professa manus.
egreditur castris miles generosus ab isdem,
200e quis dux fieri quilibet aptus erat.
Carmentis portae dextro est via proxima iano:
ire per hanc noli, quisquis es; omen habet.
illa fama refert Fabios exisse trecentos:
porta vacat culpa, sed tamen omen habet.
205ut celeri passu Cremeram tetigere rapacem
(turbidus hibernis ille fluebat aquis),
castra loco ponunt: destrictis ensibus ipsi
Tyrrhenum valido Marte per agmen eunt;
non aliter quam cum Libyca de gente leones
210invadunt sparsos lata per arva greges.
diffugiunt hostes inhonestaque vulnera tergo
accipiunt: Tusco sanguine terra rubet.
sic iterum, sic saepe cadunt; ubi vincere aperte
non datur, insidias armaque tecta parant.
215campus erat, campi claudebant ultima colles
silvaque montanas occulere apta feras.
in medio paucos armentaque rara relinquunt,
cetera virgultis abdita turba latet.
ecce velut torrens undis pluvialibus auctus
220aut nive, quae zephyro victa tepente fluit,
per sata perque vias fertur nec, ut ante solebat,
riparum clausas margine finit aquas,
sic Fabii vallem latis discursibus implent,
quodque vident sternunt, nec metus alter inest.
225quo ruitis, generosa domus? male creditis hosti:
simplex nobilitas, perfida tela cave.
fraude perit virtus: in apertos undique campos
prosiliunt hostes et latus omne tenent.
quid faciant pauci contra tot milia fortes?
230quidue, quod in misero tempore restet, adest?
sicut aper longe silvis latratibus actus
fulmineo celeres dissipat ore canes,
mox tamen ipse perit, sic non moriuntur inulti,
vulneraque alterna dantque feruntque manu.
235una dies Fabios ad bellum miserat omnes,
ad bellum missos perdidit una dies.
ut tamen Herculeae superessent semina gentis,
credibile est ipsos consulvisse deos:
nam puer impubes et adhuc non utilis armis
240unus de Fabia gente relictus erat;
scilicet ut posses olim tu, Maxime, nasci,
cui res cunctando restituenda foret.
Continuata loco tria sidera, Corvus et Anguis
et medius Crater inter utrumque, iacent.
245Idibus illa latent, oriuntur nocte sequenti;
quae, tibi, cur tria sint tam sociata, canam.
forte Iovi Phoebus festum sollemne parabat
(non faciet longas fabula nostra moras):
"i, mea" dixit "avis, ne quid pia sacra moretur,
250et tenuem vivis fontibus adfer aquam."
corvus inauratum pedibus cratera recurvis
tollit et aërium pervolat altus iter.
stabat adhuc duris ficus densissima pomis:
temptat eam rostro, non erat apta legi;
255immemor imperii sedisse sub arbore fertur,
dum fierent tarda dulcia poma mora.
iamque satur nigris longum rapit unguibus hydrum,
ad dominumque redit, fictaque verba refert:
"hic mihi causa morae, vivarum obsessor aquarum:
260hic tenuit fontes officiumque meum."
"addis" ait "culpae mendacia" Phoebus "et audes
fatidicum verbis fallere velle deum?
at tibi, dum lactens haerebit in arbore ficus,
de nullo gelidae fonte bibentur aquae."
265dixit, et, antiqui monimenta perennia facti,
Anguis, avis, Crater sidera iuncta micant.
Tertia post Idus nudos aurora Lupercos
aspicit, et Fauni sacra bicornis eunt.
dicite, Pierides, sacrorum quae sit origo,
270attigerint Latias unde petita domos.
Pana deum pecoris veteres coluisse feruntur
Arcades; Arcadiis plurimus ille iugis.
testis erit Pholoë, testes Stymphalides undae,
quique citis Ladon in mare currit aquis,
275cinctaque pinetis nemoris iuga Nonacrini,
altaque Tricrene Parrhasiaeque nives.
Pan erat armenti, Pan illic numen equarum,
munus ob incolumes ille ferebat oves.
transtulit Evander silvestria numina secum:
280hic, ubi nunc urbs est, tum locus urbis erat.
inde deum colimus devectaque sacra Pelasgis:
flamen ad haec prisco more Dialis erat.
cur igitur currant, et cur (sic currere mos est)
nuda ferant posita corpora veste, rogas?
285ipse deus velox discurrere gaudet in altis
montibus, et subitas concipit ipse fugas:
ipse deus nudus nudos iubet ire ministros;
nec satis ad cursus commoda vestis erit.
ante Iovem genitum terras habuisse feruntur
290Arcades, et luna gens prior illa fuit.
vita feris similis, nullos agitata per usus:
artis adhuc expers et rude vulgus erat.
pro domibus frondes norant, pro frugibus herbas;
nectar erat palmis hausta duabus aqua.
295nullus anhelabat sub adunco vomere taurus,
nulla sub imperio terra colentis erat:
nullus adhuc erat usus equi; se quisque ferebat:
ibat ovis lana corpus amicta sua.
sub Iove durabant et corpora nuda gerebant,
300docta graves imbres et tolerare Notos.
nunc quoque detecti referunt monimenta vetusti
moris, et antiquas testificantur opes.
Sed cur praecipue fugiat velamina Faunus,
traditur antiqui fabula plena ioci.
305forte comes dominae iuvenis Tirynthius ibat:
vidit ab excelso Faunus utrumque iugo;
vidit et incalvit, "montana"que "numina", dixit
"nil mihi vobiscum est: hic meus ardor erit."
ibat odoratis umeros perfusa capillis
310Maeonis, aurato conspicienda sinu:
aurea pellebant tepidos umbracula soles,
quae tamen Herculeae sustinuere manus.
iam Bacchi nemus et Tmoli vineta tenebat,
Hesperos et fusco roscidus ibat equo.
315antra subit tofis laqueata et pumice vivo;
garrulus in primo limine rivus erat.
dumque parant epulas potandaque vina ministri,
cultibus Alciden instruit illa suis:
dat tenues tunicas Gaetulo murice tinctas,
320dat teretem zonam, qua modo cincta fuit.
ventre minor zona est; tunicarum vincla relaxat,
ut posset magnas exservisse manus.
fregerat armillas non illa ad bracchia factas,
scindebant magni vincula parva pedes.
325ipsa capit clavamque gravem spoliumque leonis
conditaque in pharetra tela minora sua
sic epulis functi sic dant sua corpora somno,
et positis iuxta secubuere toris:
causa, repertori vitis quia sacra parabant,
330quae facerent pure, cum foret orta dies.
noctis erat medium. quid non amor improbus audet?
roscida per tenebras Faunus ad antra venit:
utque videt comites somno vinoque solutos,
spem capit in dominis esse soporis idem.
335intrat et huc illuc temerarius errat adulter,
et praefert cautas subsequiturque manus.
venerat ad strati captata cubilia lecti,
et felix prima sorte futurus erat;
ut tetigit fulvi saetis hirsuta leonis
340vellera, pertimuit sustinuitque manum,
attonitusque metu rediit, ut saepe viator
turbatum viso rettulit angue pedem.
inde tori qui iunctus erat velamina tangit
mollia, mendaci decipiturque nota.
345ascendit spondaque sibi propiore recumbit,
et tumidum cornu durius inguen erat.
interea tunicas ora subducit ab ima:
horrebant densis aspera crura pilis.
cetera temptantem subito Tirynthius heros
350reppulit: e summo decidit ille toro.
fit sonus, inclamat comites et lumina poscit
Maeonis: illatis ignibus acta patent.
ille gemit lecto graviter deiectus ab alto,
membraque de dura vix sua tollit humo.
355ridet et Alcides et qui videre iacentem,
ridet amatorem Lyda puella suum.
veste deus lusus fallentes lumina vestes
non amat, et nudos ad sua sacra vocat.
Adde peregrinis causas, mea Musa, Latinas,
360inque suo noster pulvere currat equus.
cornipedi Fauno caesa de more capella
venit ad exiguas turba vocata dapes.
dumque sacerdotes veribus transuta salignis
exta parant, medias sole tenente vias,
365Romulus et frater pastoralisque iuventus;
solibus et campo corpora nuda dabant.
vectibus et iaculis et misso pondere saxi
bracchia per lusus experienda dabant:
pastor ab excelso "per devia rura iuvencos,
370Romule, praedones, et Reme", dixit "agunt."
longum erat armari: diversis exit uterque
partibus, occursu praeda recepta Remi.
ut rediit, veribus stridentia detrahit exta
atque ait "haec certe non nisi victor edet."
375dicta facit, Fabiique simul. venit irritus illuc
Romulus et mensas ossaque nuda videt.
risit, et indoluit Fabios potuisse Remumque
vincere, Quintilios non potuisse suos.
forma manet facti: posito velamine currunt,
380et memorem famam quod bene cessit habet.
Forsitan et quaeras cur sit locus ille Lupercal,
quaeve diem tali nomine causa notet.
Silvia Vestalis caelestia semina partu
ediderat, patruo regna tenente suo;
385is iubet auferri parvos et in amne necari:
quid facis? ex istis Romulus alter erit.
iussa recusantes peragunt lacrimosa ministri
(flent tamen) et geminos in loca sola ferunt.
Albula, quem Tiberim mersus Tiberinus in undis
390reddidit, hibernis forte tumebat aquis:
hic, ubi nunc fora sunt, lintres errare videres,
quaque iacent valles, Maxime Circe, tuae.
huc ubi venerunt (neque enim procedere possunt
longius), ex illis unus et alter ait:
395"at quam sunt similes! at quam formosus uterque!
plus tamen ex illis iste vigoris habet.
si genus arguitur vultu, nisi fallit imago,
nescio quem in vobis suspicor esse deum.
at siquis vestrae deus esset originis auctor,
400in tam praecipiti tempore ferret opem:
ferret opem certe, si non ope, mater, egeret,
quae facta est uno mater et orba die.
nata simul, moritura simul, simul ite sub undas
corpora." desierat, deposuitque sinu.
405vagierunt ambo pariter: sensisse putares;
hi redeunt udis in sua tecta genis.
sustinet impositos summa cavus alveus unda:
heu quantum fati parva tabella tulit!
alveus in limo silvis adpulsus opacis
410paulatim fluvio deficiente sedet.
arbor erat: remanent vestigia, quaeque vocatur
Rumina nunc ficus Romula ficus erat.
venit ad expositos, mirum, lupa feta gemellos:
quis credat pueris non nocuisse feram?
415non nocuisse parum est, prodest quoque. quos lupa nutrit,
perdere cognatae sustinuere manus.
constitit et cauda teneris blanditur alumnis,
et fingit lingua corpora bina sua.
Marte satos scires: timor abfuit. ubera ducunt
420nec sibi promissi lactis aluntur ope.
illa loco nomen fecit, locus ipse Lupercis;
magna dati nutrix praemia lactis habet.
Quid vetat Arcadio dictos a monte Lupercos?
Faunus in Arcadia templa Lycaeus habet.
425Nupta, quid exspectas? non tu pollentibus herbis
nec prece nec magico carmine mater eris;
excipe fecundae patienter verbera dextrae
iam socer optatum nomen habebit avi.
nam fuit illa dies, dura cum sorte maritae
430reddebant uteri pignora rara sui.
"quid mihi" clamabat "prodest rapuisse Sabinas"
Romulus (hoc illo sceptra tenente fuit),
"si mea non vires, sed bellum iniuria fecit?
utilius fuerat non habuisse nurus."
435monte sub Esquilio multis incaeduus annis
Iunonis magnae nomine lucus erat
huc ubi venerunt, pariter nuptaeque virique
suppliciter posito procubuere genu:
cum subito motae tremuere cacumina silvae
440et dea per lucos mira locuta suos.
"Italidas matres" inquit "sacer hircus inito."
obstipuit dubio territa turba sono.
augur erat, nomen longis intercidit annis
nuper ab Etrusca venerat exul humo.
445ille caprum mactat: iussae sua terga puellae
pellibus exsectis percutienda dabant.
luna resumebat decimo nova cornua motu,
virque pater subito nuptaque mater erat.
gratia Lucinae: dedit haec tibi nomina lucus,
450aut quia principium tu, dea, lucis habes.
parce, precor, gravidis, facilis Lucina, puellis
maturumque utero molliter aufer onus.
Orta dies fuerit, tu desine credere ventis;
perdidit illius temporis aura fidem.
455flamina non constant, et sex reserata diebus
carceris Aeolii ianua lata patet.
iam levis obliqua subsedit Aquarius urna
proximus aetherios excipe, Piscis, equos
te memorant fratremque tuum (nam iuncta micatis
460signa) duos tergo sustinuisse deos.
terribilem quondam fugiens Typhona Dione,
tum, cum pro caelo Iuppiter arma tulit,
venit ad Euphraten comitata Cupidine parvo,
inque Palaestinae margine sedit aquae.
465populus et cannae riparum summa tenebant,
spemque dabant salices hos quoque posse tegi.
dum latet, insonuit vento nemus: illa timore
pallet, et hostiles credit adesse manus,
utque sinu tenuit natum, "succurrite, nymphae,
470et dis auxilium ferte duobus" ait.
nec mora, prosilvit. pisces subiere gemelli:
pro quo nunc, cernis, sidera nomen habent.
inde nefas ducunt genus hoc imponere mensis
nec violant timidi piscibus ora Syri.
475Proxima lux vacua est; at tertia dicta Quirino,
qui tenet hoc nomen (Romulus ante fuit),
sive quod hasta "curis" priscis est dicta Sabinis
(bellicus a telo venit in astra deus);
sive suum regi nomen posuere Quirites,
480seu quia Romanis iunxerat ille Cures.
nam pater armipotens postquam nova moenia vidit,
multaque Romulea bella peracta manu,
"Iuppiter", inquit "habet Romana potentia vires:
sanguinis officio non eget illa mei.
485redde patri natum: quamuis intercidit alter,
pro se proque Remo qui mihi restat erit.
"unus erit quem tu tolles in caerula caeli"
tu mihi dixisti: sint rata dicta Iovis."
Iuppiter adnuerat: nutu tremefactus uterque
490est polus, et caeli pondera novit Atlas.
est locus, antiqui Caprae dixere paludem:
forte tuis illic, Romule, iura dabas.
sol fugit, et removent subeuntia nubila caelum,
et gravis effusis decidit imber aquis.
495hinc tonat, hinc missis abrumpitur ignibus aether:
fit fuga, rex patriis astra petebat equis.
luctus erat, falsaeque patres in crimine caedis,
haesissetque animis forsitan illa fides;
sed Proculus Longa veniebat Iulius Alba,
500lunaque fulgebat, nec facis usus erat,
cum subito motu saepes tremuere sinistrae:
rettulit ille gradus, horrueruntque comae.
pulcher et humano maior trabeaque decorus
Romulus in media visus adesse via
505et dixisse simul "prohibe lugere Quirites,
nec violent lacrimis numina nostra suis:
tura ferant placentque novum pia turba Quirinum,
et patrias artes militiamque colant."
iussit et in tenues oculis evanuit auras;
510convocat hic populos iussaque verba refert.
templa deo fiunt: collis quoque dictus ab illost
et referunt certi sacra paterna dies.
Lux quoque cur eadem Stultorum festa vocetur
accipe: parva quidem causa, sed apta, subest.
515non habuit doctos tellus antiqua colonos:
lassabant agiles aspera bella viros.
plus erat in gladio quam curvo laudis aratro:
neglectus domino pauca ferebat ager.
farra tamen veteres iaciebant, farra metebant,
520primitias Cereri farra resecta dabant:
usibus admoniti flammis torrenda dederunt,
multaque peccato damna tulere suo;
nam modo verrebant nigras pro farre favillas,
nunc ipsas ignes corripuere casas.
525facta dea est Fornax: laeti Fornace coloni
orant ut fruges temperet illa suas.
curio legitimis nunc Fornacalia verbis
maximus indicit nec stata sacra facit:
inque foro, multa circum pendente tabella,
530signatur certa curia quaeque nota,
stultaque pars populi quae sit sua curia nescit,
sed facit extrema sacra relata die.
Est honor et tumulis, animas placare paternas,
parvaque in exstructas munera ferre pyras.
535parva petunt manes: pietas pro divite gratast
munere; non avidos Styx habet ima deos.
tegula porrectis satis est velata coronis
et sparsae fruges parcaque mica salis,
inque mero mollita Ceres violaeque solutae:
540haec habeat media testa relicta via.
nec maiora veto, sed et his placabilis umbrast:
adde preces positis et sua verba focis.
hunc morem Aeneas, pietatis idoneus auctor,
attulit in terras, iuste Latine, tuas.
545ille patris Genio sollemnia dona ferebat:
hinc populi ritus edidicere pios.
at quondam, dum longa gerunt pugnacibus armis
bella, Parentales deservere dies.
non impune fuit; nam dicitur omine ab isto
550Roma suburbanis incalvisse rogis.
vix equidem credo: bustis exisse feruntur
et tacitae questi tempore noctis avi,
perque vias Urbis latosque ululasse per agros
deformes animas, vulgus inane, ferunt.
555post ea praeteriti tumulis redduntur honores,
prodigiisque venit funeribusque modus.
dum tamen haec fiunt, viduae cessate puellae:
exspectet puros pinea taeda dies,
nec tibi, quae cupidae matura videbere matri,
560comat virgineas hasta recurva comas.
conde tuas, Hymenaee, faces, et ab ignibus atris
aufer: habent alias maesta sepulcra faces.
di quoque templorum foribus celentur opertis,
ture vacent arae stentque sine igne foci.
565nunc animae tenues et corpora functa sepulcris
errant, nunc posito pascitur umbra cibo.
nec tamen haec ultra, quam tot de mense supersint
Luciferi, quot habent carmina nostra pedes.
hanc, quia iusta ferunt, dixere Feralia lucem;
570ultima placandis manibus illa dies.
Ecce anus in mediis residens annosa puellis
sacra facit Tacitae (vix tamen ipsa tacet).
et digitis tria tura tribus sub limine ponit,
qua brevis occultum mus sibi fecit iter:
575tum cantata ligat cum fusco licia plumbo,
et septem nigras versat in ore fabas,
quodque pice astrinxit, quod acu traiecit aena,
obsutum maenae torret in igne caput;
vina quoque instillat: vini quodcumque relictumst,
580aut ipsa aut comites, plus tamen ipsa, bibit.
"hostiles linguas inimicaque vinximus ora"
dicit discedens ebriaque exit anus.
protinus a nobis quae sit dea Muta requires:
disce per antiquos quae mihi nota senes.
585Iuppiter, inmodico Iuturnae victus amore,
multa tulit tanto non patienda deo:
illa modo in silvis inter coryleta latebat,
nunc in cognatas desiliebat aquas.
convocat hic nymphas, Latium quaecumque tenebant,
590et iacit in medio talia verba choro:
"invidet ipsa sibi vitatque quod expedit illi
vestra soror, summo iungere membra deo.
consulite ambobus: nam quae mea magna voluptas,
utilitas vestrae magna sororis erit.
595vos illi in prima fugienti obsistite ripa,
ne sua fluminea corpora mergat aqua."
dixerat; adnuerant nymphae Tiberinides omnes
quaeque colunt thalamos, Ilia diva, tuos.
forte fuit Nais, Lara nomine; prima sed illi
600dicta bis antiquum syllaba nomen erat,
ex vitio positum. saepe illi dixerat Almo
"nata, tene linguam": nec tamen illa tenet.
quae simul ac tetigit Iuturnae stagna sororis,
"effuge" ait "ripas", dicta refertque Iovis.
605illa etiam Iunonem adiit, miserataque nuptas
"Naida Iuturnam vir tuus" inquit "amat."
Iuppiter intumuit, quaque est non usa modeste
eripit huic linguam, Mercuriumque vocat:
"duc hanc ad manes: locus ille silentibus aptus.
610nympha, sed infernae nympha paludis erit."
iussa Iovis fiunt. accepit lucus euntes:
dicitur illa duci tum placuisse deo.
vim parat hic, vultu pro verbis illa precatur,
et frustra muto nititur ore loqui,
615fitque gravis geminosque parit, qui compita servant
et vigilant nostra semper in urbe Lares.
Proxima cognati dixere Karistia kari,
et venit ad socios turba propinqua deos.
scilicet a tumulis et qui periere propinquis
620protinus ad vivos ora referre iuvat,
postque tot amissos quicquid de sanguine restat
aspicere et generis dinumerare gradus.
innocui veniant: procul hinc, procul impius esto
frater et in partus mater acerba suos,
625cui pater est vivax, qui matris digerit annos,
quae premit invisam socrus iniqua nurum.
Tantalidae fratres absint et Iasonis uxor,
et quae ruricolis semina tosta dedit,
et soror et Procne Tereusque duabus iniquus
630et quicumque suas per scelus auget opes.
dis generis date tura boni: Concordia fertur
illa praecipue mitis adesse die;
et libate dapes, ut, grati pignus honoris,
nutriat incinctos missa patella Lares.
635iamque, ubi suadebit placidos nox umida somnos,
larga precaturi sumite vina manu,
et "bene vos, bene te, patriae pater, optime Caesar"
dicite; suffuso sint bona verba mero.
Nox ubi transierit, solito celebretur honore
640separat indicio qui deus arva suo.
Termine, sive lapis sive es defossus in agro
stipes, ab antiquis tu quoque numen habes.
te duo diversa domini de parte coronant,
binaque serta tibi binaque liba ferunt.
645ara fit: huc ignem curto fert rustica testo
sumptum de tepidis ipsa colona focis.
ligna senex minuit concisaque construit arte,
et solida ramos figere pugnat humo;
tum sicco primas irritat cortice flammas;
650stat puer et manibus lata canistra tenet.
inde ubi ter fruges medios immisit in ignes,
porrigit incisos filia parva favos.
vina tenent alii: libantur singula flammis;
spectant, et linguis candida turba favet.
655spargitur et caeso communis Terminus agno,
nec queritur lactans cum sibi porca datur.
conveniunt celebrantque dapes vicinia simplex
et cantant laudes, Termine sancte, tuas:
"tu populos urbesque et regna ingentia finis:
660omnis erit sine te litigiosus ager.
nulla tibi ambitio est, nullo corrumperis auro,
legitima servas credita rura fide.
si tu signasses olim Thyreatida terram,
corpora non leto missa trecenta forent,
665nec foret Othryades congestis lectus in armis.
o quantum patriae sanguinis ille dedit!
quid, nova cum fierent Capitolia? nempe deorum
cuncta Iovi cessit turba locumque dedit;
Terminus, ut veteres memorant, inventus in aede
670restitit et magno cum Iove templa tenet.
nunc quoque, se supra ne quid nisi sidera cernat,
exiguum templi tecta foramen habent.
Termine, post illud levitas tibi libera non est:
qua positus fueris in statione, mane;
675nec tu vicino quicquam concede roganti,
ne videare hominem praeposuisse Iovi:
et seu vomeribus seu tu pulsabere rastris,
clamato, "tuus est hic ager, ille tuus"."
est via quae populum Laurentes ducit in agros,
680quondam Dardanio regna petita duci:
illa lanigeri pecoris tibi, Termine, fibris
sacra videt fieri sextus ab Urbe lapis.
gentibus est aliis tellus data limite certo:
Romanae spatium est Urbis et orbis idem.
685Nunc mihi dicenda est regis fuga. traxit ab illa
sextus ab extremo nomina mense dies.
ultima Tarquinius Romanae gentis habebat
regna, vir iniustus, fortis ad arma tamen.
ceperat hic alias, alias everterat urbes,
690et Gabios turpi fecerat arte suos.
namque trium minimus, proles manifesta Superbi,
in medios hostes nocte silente venit.
nudarant gladios: "occidite" dixit "inermem:
hoc cupiant fratres Tarquiniusque pater,
695qui mea crudeli laceravit verbere terga"
(dicere ut hoc posset, verbera passus erat).
luna fuit: spectant iuvenem, gladiosque recondunt,
tergaque, deducta veste, notata vident:
flent quoque, et ut secum tueatur bella precantur.
700callidus ignaris adnuit ille viris.
iamque potens misso genitorem appellat amico,
perdendi Gabios quod sibi monstret iter.
hortus odoratis suberat cultissimus herbis
sectus humum rivo lene sonantis aquae.
705illic Tarquinius mandata latentia nati
accipit, et virga lilia summa metit.
nuntius ut rediit decussaque lilia dixit,
filius "agnosco iussa parentis" ait.
nec mora, principibus caesis ex urbe Gabina,
710traduntur ducibus moenia nuda suis.
ecce, nefas visu, mediis altaribus anguis
exit et exstinctis ignibus exta rapit.
consulitur Phoebus. sors est ita reddita: "matri
qui dederit princeps oscula, victor erit."
715oscula quisque suae matri properata tulerunt,
non intellecto credula turba deo.
Brutus erat stulti sapiens imitator, ut esset
tutus ab insidiis, dire Superbe, tuis.
ille iacens pronus matri dedit oscula Terrae
720creditus offenso procubuisse pede.
cingitur interea Romanis Ardea signis,
et patitur longas obsidione moras.
dum vacat et metuunt hostes committere pugnam,
luditur in castris, otia miles agit.
725Tarquinius iuvenis socios dapibusque meroque
accipit; ex illis rege creatus ait:
"dum nos sollicitos pigro tenet Ardea bello,
nec sinit ad patrios arma referre deos
ecquid in officio torus est socialis? et ecquid
730coniugibus nostris mutua cura sumus?"
quisque suam laudat: studiis certamina crescunt,
et fervet multo linguaque corque mero.
surgit cui dederat clarum Collatia nomen:
"non opus est verbis, credite rebus" ait.
735"nox superest: tollamur equis Urbemque petamus";
dicta placent, frenis impediuntur equi.
pertulerant dominos. regalia protinus illi
tecta petunt: custos in fore nullus erat.
ecce nurum regis fusis per colla coronis
740inveniunt posito pervigilare mero.
inde cito passu petitur Lucretia, cuius
ante torum calathi lanaque mollis erat.
lumen ad exiguum famulae data pensa trahebant;
inter quas tenui sic ait illa sono:
745"mittenda est domino (nunc, nunc properate, puellae)
quam primum nostra facta lacerna manu.
quid tamen auditis (nam plura audire potestis)?
quantum de bello dicitur esse super?
postmodo victa cades: melioribus, Ardea, restas,
750improba, quae nostros cogis abesse viros.
sint tantum reduces. sed enim temerarius ille
est meus, et stricto qualibet ense ruit.
mens abit et morior, quotiens pugnantis imago
me subit, et gelidum pectora frigus habet."
755desinit in lacrimas inceptaque fila remisit,
in gremio vultum deposuitque suum.
hoc ipsum decuit: lacrimae decuere pudicam,
et facies animo dignaque parque fuit.
"pone metum, veni" coniunx ait; illa revixit,
760deque viri collo dulce pependit onus.
interea iuvenis furiales regius ignes
concipit, et caeco raptus amore furit.
forma placet niveusque color flavique capilli
quique aderat nulla factus ab arte decor:
765verba placent et vox et quod corrumpere non est;
quoque minor spes est, hoc magis ille cupit.
iam dederat cantus lucis praenuntius ales,
cum referunt iuvenes in sua castra pedem.
carpitur attonitos absentis imagine sensus
770ille; recordanti plura magisque placent.
sic sedit, sic culta fuit, sic stamina nevit,
iniectae collo sic iacuere comae,
hos habuit vultus, haec illi verba fuerunt
hic color, haec facies, hic decor oris erat.
775ut solet a magno fluctus languescere flatu,
sed tamen a vento, qui fuit, unda tumet,
sic, quamuis aberat placitae praesentia formae,
quem dederat praesens forma, manebat amor.
ardet, et iniusti stimulis agitatus amoris
780comparat indigno vimque metumque toro.
"exitus in dubio est: audebimus ultima" dixit:
"viderit! audentes forsque deusque iuvat.
cepimus audendo Gabios quoque." talia fatus
ense latus cinxit tergaque pressit equi.
785accipit aerata iuvenem Collatia porta,
condere iam vultus sole parante suos.
hostis ut hospes init penetralia Collatini:
comiter excipitur; sanguine iunctus erat.
quantum animis erroris inest! parat inscia rerum
790infelix epulas hostibus illa suis.
functus erat dapibus: poscunt sua tempora somnum;
nox erat, et tota lumina nulla domo.
surgit et aurata vagina liberat ensem
et venit in thalamos, nupta pudica, tuos;
795utque torum pressit, "ferrum, Lucretia, mecum est"
natus ait regis, "Tarquiniusque loquor."
illa nihil, neque enim vocem viresque loquendi
aut aliquid toto pectore mentis habet;
sed tremit, ut quondam stabulis deprensa relictis
800parva sub infesto cum iacet agna lupo.
quid faciat? pugnet? vincetur femina pugnans.
clamet? at in dextra, qui vetet, ensis erat.
effugiat? positis urgentur pectora palmis,
tum primum externa pectora tacta manu.
805instat amans hostis precibus pretioque minisque:
nec prece nec pretio nec movet ille minis.
"nil agis: eripiam" dixit "per crimina vitam:
falsus adulterii testis adulter ero:
interimam famulum, cum quo deprensa fereris."
810succubuit famae victa puella metu.
quid, victor, gaudes? haec te victoria perdet.
heu quanto regnis nox stetit una tuis!
iamque erat orta dies: passis sedet illa capillis,
ut solet ad nati mater itura rogum,
815grandaevumque patrem fido cum coniuge castris
evocat: et posita venit uterque mora.
utque vident habitum, quae luctus causa, requirunt,
cui paret exsequias, quoque sit icta malo.
illa diu reticet pudibundaque celat amictu
820ora: fluunt lacrimae more perennis aquae.
hinc pater, hinc coniunx lacrimas solantur et orant
indicet et caeco flentque paventque metu.
ter conata loqui ter destitit, ausaque quarto
non oculos ideo sustulit illa suos.
825"hoc quoque Tarquinio debebimus? eloquar" inquit,
"eloquar infelix dedecus ipsa meum?"
quaeque potest, narrat; restabant ultima: flevit,
et matronales erubuere genae.
dant veniam facto genitor coniunxque coactae:
830"quam" dixit "veniam vos datis, ipsa nego."
nec mora, celato fixit sua pectora ferro,
et cadit in patrios sanguinolenta pedes.
tum quoque iam moriens ne non procumbat honeste
respicit: haec etiam cura cadentis erat.
835ecce super corpus, communia damna gementes,
obliti decoris virque paterque iacent.
Brutus adest, tandemque animo sua nomina fallit,
fixaque semanimi corpore tela rapit,
stillantemque tenens generoso sanguine cultrum
840edidit impavidos ore minante sonos:
"per tibi ego hunc iuro fortem castumque cruorem,
perque tuos manes, qui mihi numen erunt,
Tarquinium profuga poenas cum stirpe daturum.
iam satis est virtus dissimulata diu."
845illa iacens ad verba oculos sine lumine movit,
visaque concussa dicta probare coma.
fertur in exsequias animi matrona virilis
et secum lacrimas invidiamque trahit.
vulnus inane patet: Brutus clamore Quirites
850concitat et regis facta nefanda refert.
Tarquinius cum prole fugit: capit annua consul
iura: dies regnis illa suprema fuit.
Fallimur, an veris praenuntia venit hirundo,
nec metuit ne qua versa recurrat hiems?
855saepe tamen, Procne, nimium properasse quereris,
virque tuo Tereus frigore laetus erit.
Iamque duae restant noctes de mense secundo,
Marsque citos iunctis curribus urget equos;
ex vero positum permansit Equirria nomen,
860quae deus in campo prospicit ipse suo.
iure venis, Gradive: locum tua tempora poscunt,
signatusque tuo nomine mensis adest.
venimus in portum libro cum mense peracto.
naviget hinc alia iam mihi linter aqua.
