"Sunt quibus in satura videar nimis acer et ultra
legem tendere opus; sine nervis altera quidquid
conposui pars esse putat similisque meorum
mille die versus deduci posse. Trebati,
quid faciam? Praescribe." "Quiescas." "Ne faciam, inquis,
omnino versus?" "Aio." "Peream male, si non
optimum erat; verum nequeo dormire." "Ter uncti
transnanto Tiberim, somno quibus est opus alto,
inriguumque mero sub noctem corpus habento.
Aut si tantus amor scribendi te rapit, aude
Caesaris invicti res dicere, multa laborum
praemia laturus." "Cupidum, pater optime, vires
deficiunt; neque enim quivis horrentia pilis
agmina nec fracta pereuntis cuspide Gallos
aut labentis equo describit volnera Parthi."
"Attamen et iustum poteras et scribere fortem,
Scipiadam ut sapiens Lucilius." "Haud mihi dero,
cum res ipsa feret: nisi dextro tempore Flacci
verba per attentam non ibunt Caesaris aurem:
cui male si palpere, recalcitrat undique tutus."
"Quanto rectius hoc quam tristi laedere versu
Pantolabum scurram Nomentanumque nepotem,
cum sibi quisque timet, quamquam est intactus, et odit."
"Quid faciam? Saltat Milonius, ut semel icto
accessit fervor capiti numerusque lucernis;
Castor gaudet equis, ovo prognatus eodem
pugnis; quot capitum vivunt, totidem studiorum
milia: me pedibus delectat claudere verba
Lucili ritu, nostrum melioris utroque.
Ille velut fidis arcana sodalibus olim
credebat libris neque, si male cesserat, usquam
decurrens alio neque, si bene; quo fit ut omnis
votiva pateat veluti descripta tabella
vita senis. Sequor hunc, Lucanus an Apulus anceps;
nam Venusinus arat finem sub utrumque colonus,
missus ad hoc pulsis, vetus est ut fama, Sabellis,
quo ne per vacuum Romano incurreret hostis,
sive quod Apula gens seu quod Lucania bellum
incuteret violenta. Sed hic stilus haud petet ultro
quemquam animantem et me veluti custodiet ensis
vagina tectus: quem cur destringere coner
tutus ab infestis latronibus? O pater et rex
Iuppiter, ut pereat positum robigine telum
nec quisquam noceat cupido mihi pacis! At ille,
qui me conmorit - melius non tangere, clamo -,
flebit et insignis tota cantabitur urbe.
Cervius iratus leges minitatur et urnam,
Canidia Albuci, quibus est inimica, venenum,
grande malum Turius, siquid se iudice certes.
Ut quo quisque valet suspectos terreat utque
imperet hoc natura potens, sic collige mecum:
dente lupus, cornu taurus petit: unde nisi intus
monstratum? Scaevae vivacem crede nepoti
matrem: nil faciet sceleris pia dextera - mirum,
ut neque calce lupus quemquam neque dente petit bos -,
sed mala tollet anum vitiato melle cicuta.
Ne longum faciam: seu me tranquilla senectus
exspectat seu mors atris circumvolat alis,
dives, inops, Romae, seu fors ita iusserit, exsul,
quisquis erit vitae scribam color." "O puer, ut sis
vitalis metuo et maiorum nequis amicus
frigore te feriat." "Quid? Cum est Lucilius ausus
primus in hunc operit conponere carmina morem
detrahere et pellem, nitidus qua quisque per ora
cederet, introrsum turpis: num Laelius aut qui
duxit ab oppressa meritum Karthagine nomen
ingenio offensi aut laeso doluere Metello
famosisque Lupo cooperto versibus? Atqui
primores populi arripuit populumque tributim,
scilicet uni aequos virtuti atque eius amicis.
Quin ubi se a volgo et scaena in secreta remorant
virtus Scipiadae et mitis sapientia Laeli,
nugari cum illo et discincti ludere, donec
decoqueretur holus, soliti. Quidquid sum ego, quamvis
infra Lucili censum ingeniumque, tamen me
cum magnis vixisse invita fatebitur usque
invidia et fragili quaerens inlidere dentem
offendet solido - nisi quid tu, docte Trebati,
dissentis." "Equidem nihil hinc diffindere possum.
Sed tamen ut monitus caveas, ne forte negoti
incutiat tibi quid sanctarum inscitia legum:
si mala condiderit in quem quis carmina, ius est
iudiciumque." "Esto, siquis mala; sed bona siquis
iudice condiderit laudatus Caesare? Siquis
opprobriis dignum latraverit, integer ipse?"
"Solventur risu tabulae, tu missus abibis."
"Sūnt quĭbŭs īn sătŭrā vĭdĕār nĭmĭs ācĕr ĕt ūltrā
lēgēm tēndĕre ŏpūs; sĭnĕ nērvīs āltĕră quīdquīd
cōnpŏsŭī pārs ēssĕ pŭtāt sĭmĭlīsquĕ mĕōrūm
mīllĕ dĭē vērsūs dēdūcī pōssĕ. Trĕbātī,
quīd făcĭām? Praēscrībĕ." "Quĭēscās." "Nē făcĭam, īnquīs,
ōmnīnō vērsūs?" "Ăĭō." "Pĕrĕām mălĕ, sī nōn
ōptĭmum ĕrāt; vērūm nĕquĕō dōrmīrĕ." "Tĕr ūnctī
trānsnāntō Tĭbĕrīm, sōmnō quĭbŭs ēst ŏpŭs āltō,
īnrĭgŭūmquĕ mĕrō sūb nōctēm cōrpŭs hăbēntō.
Aūt sī tāntŭs ămōr scrībēndī tē răpĭt, aūdē
Caēsărĭs īnvīctī rēs dīcĕrĕ, mūltă lăbōrūm
praēmĭă lātūrūs." "Cŭpĭdūm, pătĕr ōptĭmĕ, vīrēs
dēfĭcĭūnt; nĕque ĕnīm quīvīs hōrrēntĭă pīlīs
āgmĭnă nēc frāctā pĕrĕūntīs cūspĭdĕ Gāllōs
aūt lābēntĭs ĕquō dēscrībīt vōlnĕră Pārthī."
"Āttămĕn ēt iūstūm pŏtĕrās ēt scrībĕrĕ fōrtēm,
Scīpĭădam ūt săpĭēns Lūcīlĭŭs." "Haūd mĭhĭ dērō,
cūm rēs īpsă fĕrēt: nĭsĭ dēxtrō tēmpŏrĕ Flāccī
vērbă pĕr āttēntām nōn ībūnt Caēsărĭs aūrēm:
cuī mălĕ sī pālpērĕ, rĕcālcĭtrăt ūndĭquĕ tūtūs."
"Quāntō rēctĭŭs hōc quām trīstī laēdĕrĕ vērsū
Pāntŏlăbūm scūrrām Nōmēntānūmquĕ nĕpōtēm,
cūm sĭbĭ quīsquĕ tĭmēt, quāmquam ēst īntāctŭs, ĕt ōdīt."
"Quīd făcĭām? Sāltāt Mīlōnĭŭs, ūt sĕmĕl īctō
āccēssīt fērvōr căpĭtī nŭmĕrūsquĕ lŭcērnīs;
Cāstōr gaūdĕt ĕquīs, ōvō prōgnātŭs ĕōdēm
pūgnīs; quōt căpĭtūm vīvūnt, tŏtĭdēm stŭdĭōrūm
mīlĭă: mē pĕdĭbūs dēlēctāt claūdĕrĕ vērbă
Lūcīlī rītū, nōstrūm mĕlĭōrĭs ŭtrōquĕ.
Īllĕ vĕlūt fīdīs ārcānă sŏdālĭbŭs ōlīm
crēdēbāt lībrīs nĕquĕ, sī mălĕ cēssĕrăt, ūsquām
dēcūrrēns ălĭō nĕquĕ, sī bĕnĕ; quō fĭt ŭt ōmnīs
vōtīvā pătĕāt vĕlŭtī dēscrīptă tăbēllā
vītă sĕnīs. Sĕquŏr hūnc, Lūcānŭs ăn Āpŭlŭs āncēps;
nām Vĕnŭsīnŭs ărāt fīnēm sŭb ŭtrūmquĕ cŏlōnūs,
mīssŭs ăd hōc pūlsīs, vĕtŭs ēst ūt fāmă, Săbēllīs,
quō nē pēr văcŭūm Rōmāno īncūrrĕrĕt hōstīs,
sīvĕ quŏd Āpŭlă gēns seū quōd Lūcānĭă bēllūm
īncŭtĕrēt vĭŏlēntă. Sĕd hīc stĭlŭs haūd pĕtĕt ūltrō
quēmquam ănĭmāntem ēt mē vĕlŭtī cūstōdĭĕt ēnsīs
vāgīnā tēctūs: quēm cūr dēstrīngĕrĕ cōnēr
tūtŭs ăb īnfēstīs lātrōnĭbŭs? Ō pătĕr ēt rēx
Iūppĭtĕr, ūt pĕrĕāt pŏsĭtūm rōbīgĭnĕ tēlūm
nēc quīsquām nŏcĕāt cŭpĭdō mĭhĭ pācĭs! Ăt īllĕ,
quī mē cōnmōrīt - mĕlĭūs nōn tāngĕrĕ, clāmō -,
flēbĭt ĕt īnsīgnīs tōtā cāntābĭtŭr ūrbĕ.
Cērvĭŭs īrātūs lēgēs mĭnĭtātŭr ĕt ūrnām,
Cānĭdĭa Ālbūcī, quĭbŭs ēst ĭnĭmīcă, vĕnēnūm,
grāndĕ mălūm Tŭrĭūs, sīquīd sē iūdĭcĕ cērtēs.
Ūt quō quīsquĕ vălēt sūspēctōs tērrĕăt ūtquĕ
īmpĕrĕt hōc nātūră pŏtēns, sīc cōllĭgĕ mēcūm:
dēntĕ lŭpūs, cōrnū taūrūs pĕtĭt: ūndĕ nĭsi īntūs
mōnstrātūm? Scaēvaē vīvācēm crēdĕ nĕpōtī
mātrēm: nīl făcĭēt scĕlĕrīs pĭă dēxtĕră - mīrūm,
ūt nĕquĕ cālcĕ lŭpūs quēmquām nĕquĕ dēntĕ pĕtīt bōs -,
sēd mălă tōllĕt ănūm vĭtĭātō mēllĕ cĭcūtă.
Nē lōngūm făcĭām: seū mē trānquīllă sĕnēctūs
ēxspēctāt seū mōrs ātrīs cīrcūmvŏlăt ālīs,
dīvĕs, ĭnōps, Rōmaē, seū fōrs ĭtă iūssĕrĭt, ēxsūl,
quīsquĭs ĕrīt vītaē scrībām cŏlŏr." "Ō pŭĕr, ūt sīs
vītālīs mĕtŭo ēt māiōrūm nēquĭs ămīcūs
frīgŏrĕ tē fĕrĭāt." "Quīd? Cum ēst Lūcīlĭŭs aūsūs
prīmŭs ĭn hūnc ŏpĕrīt cōnpōnĕrĕ cārmĭnă mōrēm
dētrăhĕre ēt pēllēm, nĭtĭdūs quā quīsquĕ pĕr ōră
cēdĕrĕt, īntrōrsūm tūrpīs: nūm Laēlĭŭs aūt quī
dūxĭt ăb ōpprēssā mĕrĭtūm Kārthāgĭnĕ nōmēn
īngĕnĭo ōffēnsi aūt laēsō dŏlŭērĕ Mĕtēllō
fāmōsīsquĕ Lŭpō cŏŏpērtō vērsĭbŭs? Ātquī
prīmōrēs pŏpŭli ārrĭpŭīt pŏpŭlūmquĕ trĭbūtīm,
scīlĭcĕt ūni aēquōs vīrtūti ātque ēiŭs ămīcīs.
Quīn ŭbĭ se ā vōlgo ēt scaēna īn sēcrētă rĕmōrānt
vīrtūs Scīpĭădae ēt mītīs săpĭēntĭă Laēlī,
nūgārī cum īllo ēt dīscīnctī lūdĕrĕ, dōnēc
dēcŏquĕrētŭr hŏlūs, sŏlĭtī. Quīdquīd sum ĕgŏ, quāmvīs
īnfrā Lūcīlī cēnsum īngĕnĭūmquĕ, tămēn mē
cūm māgnīs vīxīsse īnvītă fătēbĭtŭr ūsquĕ
īnvĭdĭa ēt frăgĭlī quaērēns īnlīdĕrĕ dēntēm
ōffēndēt sŏlĭdō - nĭsĭ quīd tū, dōctĕ Trĕbātī,
dīssēntīs." "Ĕquĭdēm nĭhĭl hīnc dīffīndĕrĕ pōssūm.
Sēd tămĕn ūt mŏnĭtūs căvĕās, nē fōrtĕ nĕgōtī
īncŭtĭāt tĭbĭ quīd sānctārum īnscītĭă lēgūm:
sī mălă cōndĭdĕrīt īn quēm quīs cārmĭnă, iūs ēst
iūdĭcĭūmque." "Ēstō, sīquīs mălă; sēd bŏnă sīquīs
iūdĭcĕ cōndĭdĕrīt laūdātūs Caēsărĕ? Sīquīs
ōpprŏbrĭīs dīgnūm lātrāvĕrĭt, īntĕgĕr īpsĕ?"
"Sōlvēntūr rīsū tăbŭlaē, tū mīssŭs ăbībīs."