Ēxēmplō quōdcūmquĕ mălō cōmmīttĭtŭr, īpsī
dīsplĭcĕt aūctōrī. prīma ēst haēc ūltĭŏ, quōd sē
iūdĭcĕ nēmŏ nŏcēns ābsōlvĭtŭr, īmprŏbă quāmvīs
grātĭă fāllācī praētōrīs vīcĕrĭt ūrnā.
quīd sēntīrĕ pŭtās hŏmĭnēs, Cālvīnĕ, rĕcēntī
dē scĕlĕre ēt fĭdĕī vĭŏlātaē crīmĭnĕ? sēd nēc
tām tĕnŭīs cēnsūs tĭbĭ cōntĭgĭt, ūt mĕdĭōcrīs
iāctūraē tē mērgăt ŏnūs, nēc rāră vĭdēmūs
quaē pătĕrīs: cāsūs mūltīs hīc cōgnĭtŭs āc iām
trītŭs ĕt ē mĕdĭō fōrtūnaē dūctŭs ăcērvō.
pōnāmūs nĭmĭōs gĕmĭtūs. flāgrāntĭŏr aēquō
nōn dēbēt dŏlŏr ēssĕ vĭrī nēc vūlnĕrĕ māiōr.
tū quāmvīs lĕvĭūm mĭnĭmam ēxĭgŭāmquĕ mălōrūm
pārtĭcŭlām vīx fērrĕ pŏtēs spūmāntĭbŭs ārdēns
vīscĕrĭbūs, sācrūm tĭbĭ quōd nōn rēddăt ămīcūs
dēpŏsĭtūm? stŭpĕt haēc quī iām pōst tērgă rĕlīquīt
sēxāgīnta ānnōs Fōntēĭŏ cōnsŭlĕ nātūs?
ān nĭhĭl īn mĕlĭūs tōt rērūm prōfĭcĭs ūsū?
māgnă quĭdēm, sācrīs quaē dāt praēcēptă lĭbēllīs,
vīctrīx fōrtūnaē săpĭēntĭă, dūcĭmŭs aūtēm
hōs quŏquĕ fēlīcēs, quī fērre īncōmmŏdă vītaē
nēc iāctārĕ iŭgūm vītā dĭdĭcērĕ măgīstrā.
quaē tām fēstă dĭēs, ūt cēssēt prōdĕrĕ fūrēm,
pērfĭdĭām, fraūdēs ātque ōmni ēx crīmĭnĕ lūcrūm
quaēsītum ēt pārtōs glădĭō vēl pŷxĭdĕ nūmmōs?
rārī quīppĕ bŏnī, nŭmĕrā, vīx sūnt tŏtĭdēm quōt
Thēbārūm pōrtaē vēl dīvĭtĭs ōstĭă Nīlī.
nōna aētās ăgĭtūr pēiōrăquĕ saēcŭlă fērrī
tēmpŏrĭbūs, quōrūm scĕlĕrī nōn īnvĕnĭt īpsă
nōmĕn ĕt ā nūllō pŏsŭīt nātūră mĕtāllō.
nōs hŏmĭnūm dīvōmquĕ fĭdēm clāmōrĕ cĭēmūs
quāntō Faēsĭdĭūm laūdāt vōcālĭs ăgēntēm
spōrtŭlă? dīc, sĕnĭōr būllā dīgnīssĭmĕ, nēscīs
quās hăbĕāt vĕnĕrēs ălĭēnă pĕcūnĭă? nēscīs
quēm tŭă sīmplĭcĭtās rīsūm vūlgō mŏvĕāt, cūm
ēxĭgĭs ā quōquām nē pēiĕrĕt ēt pŭtĕt ūllīs
ēsse ălĭquōd nūmēn tēmplīs āraēquĕ rŭbēntī?
quōndam hōc īndĭgĕnaē vīvēbānt mōrĕ, prĭūsquām
sūmĕrĕt āgrēstēm pŏsĭtō dĭădēmătĕ fālcēm
Sātūrnūs fŭgĭēns, tūnc cūm vīrgūncŭlă Iūnŏ
ēt prīvātŭs ădhūc Īdaēīs Iūppĭtĕr āntrīs;
nūllă sŭpēr nūbēs cōnvīvĭă caēlĭcŏlārūm
nēc pŭĕr Īlĭăcūs fōrmōnsă nĕc Hērcŭlĭs ūxōr
ād cўăthōs ēt iām sīccātō nēctărĕ tērgēns
brācchĭă Vūlcānūs Lĭpăraēā nīgră tăbērnā;
prāndēbāt sĭbĭ quīsquĕ dĕūs nēc tūrbă dĕōrūm
tālĭs ŭt ēst hŏdĭē, cōntēntăquĕ sīdĕră paūcīs
nūmĭnĭbūs mĭsĕrum ūrguēbānt Ātlāntă mĭnōrī
pōndĕrĕ; nōndum īmī sōrtītūs trīstĕ prŏfūndī
īmpĕrĭūm Sĭcŭlā tōrvōs cūm cōniŭgĕ Plūtōn,
nēc rŏtă nēc Fŭrĭaē nēc sāxum aūt vūltŭrĭs ātrī
poēnă, sĕd īnfērnīs hĭlărēs sĭnĕ rēgĭbŭs ūmbraē.
īmprŏbĭtās īllō fŭĭt ādmīrābĭlĭs aēvō,
crēdēbānt quō grāndĕ nĕfās ēt mōrtĕ pĭāndūm
sī iŭvĕnīs vĕtŭlō nōn ādsūrrēxĕrăt ēt sī
bārbātō cuīcūmquĕ pŭēr, lĭcĕt īpsĕ vĭdērēt
plūră dŏmī frāga ēt māiōrēs glāndĭs ăcērvōs;
tām vĕnĕrābĭle ĕrāt praēcēdĕrĕ quāttŭŏr ānnīs
prīmăquĕ pār ădĕō sācraē lānūgŏ sĕnēctaē.
nūnc sī dēpŏsĭtūm nōn īnfĭtĭētŭr ămīcūs,
sī rēddāt vĕtĕrēm cūm tōta aērūgĭnĕ fōllēm,
prōdĭgĭōsă fĭdēs ēt Tūscīs dīgnă lĭbēllīs
quaēquĕ cŏrōnātā lūstrārī dēbĕăt āgnā.
ēgrĕgĭūm sānctūmquĕ vĭrūm sī cērnŏ, bĭmēmbrī
hōc mōnstrūm pŭĕro ēt mīrāntī iām sŭb ărātrō
pīscĭbŭs īnvēntīs ēt fētaē cōmpărŏ mūlaē,
sōllĭcĭtūs, tāmquām lăpĭdēs ēffūdĕrĭt īmbēr
ēxāmēnque ăpĭūm lōngā cōnsēdĕrĭt ūvā
cūlmĭnĕ dēlūbrī, tāmquam īn mărĕ flūxĕrĭt āmnīs
gūrgĭtĭbūs mīrīs ēt lāctīs vērtĭcĕ tōrrēns.
īntērcēptă dĕcēm quĕrĕrīs sēstērtĭă fraūdĕ
sācrĭlĕgā. quīd sī bīs cēntūm pērdĭdĭt āltēr
hōc ārcānă mŏdō māiōrēm tērtĭŭs īllā
sūmmām, quām pătŭlaē vīx cēpĕrăt āngŭlŭs ārcaē?
tām făcĭle ēt prōnum ēst sŭpĕrōs cōntēmnĕrĕ tēstēs,
sī mōrtālĭs ĭdēm nēmō scĭăt. āspĭcĕ quāntā
vōcĕ nĕgēt, quaē sīt fīctī cōnstāntĭă vūltūs.
pēr Sōlīs rădĭōs Tārpēiăquĕ fūlmĭnă iūrāt
ēt Mārtīs frămĕam ēt Cīrrhaēī spīcŭlă vātīs,
pēr călămōs vēnātrīcīs phărĕtrāmquĕ pŭēllaē
pērquĕ tŭūm, pătĕr Aēgaēī Nēptūnĕ, trĭdēntēm,
āddĭt ĕt Hērcŭlĕōs ārcūs hāstāmquĕ Mĭnērvaē,
quīdquĭd hăbēnt tēlōrum ārmāmēntārĭă caēlī.
sī vēro ēt pătĕr ēst, "cŏmĕdam" īnquīt "flēbĭlĕ nātī
sīncĭpŭt ēlīxī Phărĭōquĕ mădēntĭs ăcētō."
sūnt īn fōrtūnaē quī cāsĭbŭs ōmnĭă pōnānt
ēt nūllō crēdānt mūndūm rēctōrĕ mŏvērī
nātūrā vōlvēntĕ vĭcēs ēt lūcĭs ĕt ānnī,
ātque ĭdĕo īntrĕpĭdī quaēcūmque āltārĭă tāngūnt.
[ēst ălĭūs mĕtŭēns nē crīmēn poēnă sĕquātūr.]
hīc pŭtăt ēssĕ dĕōs ēt pēiĕrăt, ātque ĭtă sēcūm:
"dēcērnāt quōdcūmquĕ vŏlēt dē cōrpŏrĕ nōstrō
Īsĭs ĕt īrātō fĕrĭāt mĕă lūmĭnă sīstrō,
dūmmŏdŏ vēl caēcūs tĕnĕām quōs ābnĕgŏ nūmmōs.
ēt phthĭsĭs ēt vŏmĭcaē pūtrēs ēt dīmĭdĭūm crūs
sūnt tāntī. paūpēr lŏcŭplētem ōptārĕ pŏdāgrām
nēc dŭbĭtēt Lādās, sī nōn ĕgĕt Āntĭcўrā nēc
Ārchĭgĕnē; quĭd ĕnīm vēlōcīs glōrĭă plāntaē
praēstăt ĕt ēsŭrĭēns Pīsaēaē rāmŭs ŏlīvaē?
ūt sīt māgnă, tămēn cērtē lēnta īră dĕōrum ēst;
sī cūrānt ĭgĭtūr cūnctōs pūnīrĕ nŏcēntēs,
quāndo ād mē vĕnĭēnt? sĕd ĕt ēxōrābĭlĕ nūmēn
fōrtāsse ēxpĕrĭār: sŏlĕt hīs īgnōscĕrĕ. mūltī
cōmmīttūnt ĕădēm dīvērsō crīmĭnă fātō:
īllĕ crŭcēm scĕlĕrīs prĕtĭūm tŭlĭt, hīc dĭădēmă."
sīc ănĭmūm dīraē trĕpĭdūm fōrmīdĭnĕ cūlpaē
cōnfīrmāt, tūnc tē sācra ād dēlūbră vŏcāntēm
praēcēdīt, trăhĕre īmmo ūltro āc vēxārĕ părātūs.
nām cūm māgnă mălaē sŭpĕrēst aūdācĭă caūsaē,
crēdĭtŭr ā mūltīs fīdūcĭă. mīmum ăgĭt īllĕ,
ūrbānī quālēm fŭgĭtīvūs scūrră Cătūllī:
tū mĭsĕr ēxclāmās, ūt Stēntŏră vīncĕrĕ pōssīs,
vēl pŏtĭūs quāntūm Grādīvŭs Hŏmērĭcŭs, "aūdīs,
Iūppĭtĕr, haēc nēc lābră mŏvēs, cūm mīttĕrĕ vōcēm
dēbŭĕrīs vēl mārmŏrĕūs vēl aēnĕŭs? aūt cūr
īn cārbōnĕ tŭō chārtā pĭă tūră sŏlūtā
pōnĭmŭs ēt sēctūm vĭtŭlī iĕcŭr ālbăquĕ pōrcī
ōmēnta? ūt vĭdĕō, nūllūm dīscrīmĕn hăbēndum ēst
ēffĭgĭēs īntēr vēstrās stătŭāmquĕ Văgēllī."
āccĭpĕ quaē cōntrā vălĕāt sōlācĭă fērrĕ
ēt quī nēc Cўnĭcōs nēc Stōĭcă dōgmătă lēgīt
ā Cўnĭcīs tŭnĭcā dīstāntĭă, nōn Ĕpĭcūrūm
sūspĭcĭt ēxĭgŭī laētūm plāntārĭbŭs hōrtī.
cūrēntūr dŭbĭī mĕdĭcīs māiōrĭbŭs aēgrī:
tū vēnām vēl dīscĭpŭlō cōmmīttĕ Phĭlīppī.
sī nūllum īn tērrīs tām dētēstābĭlĕ fāctūm
ōstēndīs, tăcĕō, nēc pūgnīs caēdĕrĕ pēctūs
tē vĕtŏ nēc plānā făcĭēm cōntūndĕrĕ pālmā,
quāndŏquĭdem āccēptō claūdēnda ēst iānŭă dāmnō,
ēt māiōrĕ dŏmūs gĕmĭtū, māiōrĕ tŭmūltū
plāngūntūr nūmmī quām fūnĕră; nēmŏ dŏlōrēm
fīngĭt ĭn hōc cāsū, vēstēm dīdūcĕrĕ sūmmām
cōntēntūs, vēxāre ŏcŭlōs ūmōrĕ cŏāctō:
plōrātūr lăcrĭmīs āmīssă pĕcūnĭă vērīs.
sēd sī cūnctă vĭdēs sĭmĭlī fŏră plēnă quĕrēllā,
sī dĕcĭēns lēctīs dīvērsā pārtĕ tăbēllīs
vānă sŭpērvăcŭī dīcūnt chīrōgrăphă līgnī,
ārgŭĭt īpsōrūm quōs līttĕră gēmmăquĕ prīncēps
sārdŏnўchūm, lŏcŭlīs quaē cūstōdītŭr ĕbūrnīs,
tēn, ō dēlĭcĭās, ēxtrā cōmmūnĭă cēnsēs
pōnēndūm, quĭă tū gāllīnaē fīlĭŭs ālbaē,
nōs vīlēs pūllī nāti īnfēlīcĭbŭs ōvīs?
rēm pătĕrīs mŏdĭcam ēt mĕdĭōcrī bīlĕ fĕrēndām,
sī flēctās ŏcŭlōs māiōra ād crīmĭnă. cōnfēr
cōndūctūm lātrōnem, īncēndĭă sūlpŭrĕ coēptă
ātquĕ dŏlō, prīmōs cūm iānŭă cōllĭgĭt īgnēs;
cōnfĕr ĕt hōs, vĕtĕrīs quī tōllūnt grāndĭă tēmplī
pōcŭla ădōrāndaē rōbīgĭnĭs ēt pŏpŭlōrūm
dōnă vĕl āntīquō pŏsĭtās ā rēgĕ cŏrōnās;
haēc ĭbĭ sī nōn sūnt, mĭnŏr ēxstāt sācrĭlĕgūs quī
rādăt ĭnaūrātī fĕmŭr Hērcŭlĭs ēt făcĭem īpsām
Nēptūnī, quī brāttĕŏlām dē Cāstŏrĕ dūcāt;
[ān dŭbĭtēt sŏlĭtūs tōtūm cōnflārĕ Tŏnāntēm?]
cōnfĕr ĕt ārtĭfĭcēs mērcātōrēmquĕ vĕnēnī
ēt dēdūcēndūm cŏrĭō bŏvĭs īn mărĕ, cūm quō
claūdĭtŭr ādvērsīs īnnōxĭă sīmĭă fātīs.
haēc quŏtă pārs scĕlĕrūm, quaē cūstōs Gāllĭcŭs ūrbīs
ūsque ā lūcĭfĕrō dōnēc lūx ōccĭdăt aūdīt?
hūmānī gĕnĕrīs mōrēs tĭbĭ nōssĕ vŏlēntī
sūffĭcĭt ūnă dŏmūs; paūcōs cōnsūmĕ dĭēs ēt
dīcĕrĕ tē mĭsĕrūm, pōstquam īllīnc vēnĕrĭs, aūdē.
quīs tŭmĭdūm gūttūr mīrātŭr ĭn Ālpĭbŭs aūt quīs
īn Mĕrŏē crāssō māiōrem īnfāntĕ mămīllām?
caērŭlă quīs stŭpŭīt Gērmānī lūmĭnă, flāvām
caēsărĭem ēt mădĭdō tōrquēntēm cōrnŭă cīrrō?
[nēmpĕ quŏd haēc īllīs nātūra ēst ōmnĭbŭs ūnă.]
ād sŭbĭtās Thrācūm vŏlŭcrēs nūbēmquĕ sŏnōrām
Pŷgmaēūs pārvīs cūrrīt bēllātŏr ĭn ārmīs,
mōx īmpār hōstī rāptūsquĕ pĕr āĕră cūrvīs
ūnguĭbŭs ā saēvā fērtūr grŭĕ. sī vĭdĕās hōc
gēntĭbŭs īn nōstrīs, rīsū quătĭārĕ; sĕd īllīc,
quāmquam ĕădem ādsĭdŭē spēctēntūr proēlĭă, rīdēt
nēmo, ŭbĭ tōtă cŏhōrs pĕdĕ nōn ēst āltĭŏr ūnō.
"nūllănĕ pēiūrī căpĭtīs fraūdīsquĕ nĕfāndaē
poēna ĕrĭt?" ābrēptūm crēde hūnc grăvĭōrĕ cătēnā
prōtĭnŭs ēt nōstrō -quīd plūs vĕlĭt īră?- nĕcārī
ārbĭtrĭō: mănĕt īllă tămēn iāctūră nĕc ūmquām
dēpŏsĭtūm tĭbĭ sōspĕs ĕrīt, sēd cōrpŏrĕ trūncō
īnvĭdĭōsă dăbīt mĭnĭmūs sōlācĭă sānguīs.
"āt vīndīctă bŏnūm vītā iūcūndĭŭs īpsā."
nēmpe hōc īndōctī, quōrūm praēcōrdĭă nūllīs
īntērdum aūt lĕvĭbūs vĭdĕās flāgrāntĭă caūsīs.
[quāntŭlăcūmque ădĕo ēst ōccāsĭŏ sūffĭcĭt īraē.]
Chrŷsīppūs nōn dīcĕt ĭdēm nēc mītĕ Thălētīs
īngĕnĭūm dūlcīquĕ sĕnēx vīcīnŭs Hўmēttō,
quī pārtem āccēptaē saēva īntēr vīnclă cĭcūtaē
āccūsātōrī nōllēt dărĕ. [plūrĭmă fēlīx
paūlātīm vĭtĭa ātque ērrōrēs ēxŭĭt, ōmnēs
prīmă dŏcēns rēctūm, săpĭēntĭă.] quīppĕ mĭnūtī
sēmpĕr ĕt īnfīrmi ēst ănĭmi ēxĭgŭīquĕ vŏlūptās
ūltĭŏ. cōntĭnŭō sīc cōllĭgĕ, quōd vīndīctā
nēmŏ măgīs gaūdēt quām fēmĭnă. cūr tămĕn hōs tū
ēvāsīssĕ pŭtēs, quōs dīrī cōnscĭă fāctī
mēns hăbĕt āttŏnĭtōs ēt sūrdō vērbĕrĕ caēdīt
ōccūltūm quătĭēnte ănĭmō tōrtōrĕ flăgēllūm?
poēna aūtēm vĕhĕmēns āc mūltō saēvĭŏr īllīs
quās ēt Caēdĭcĭūs grăvĭs īnvĕnĭt ēt Rhădămānthūs,
nōctĕ dĭēquĕ sŭūm gēstāre īn pēctŏrĕ tēstēm.
Spārtānō cuīdām rēspōndīt Pŷthĭă vātēs
haūt īmpūnītūm quōndām fŏrĕ quōd dŭbĭtārēt
dēpŏsĭtūm rĕtĭnēre ēt fraūdēm iūrĕ tŭērī
iūrāndō. quaērēbăt ĕnīm quaē nūmĭnĭs ēssēt
mēns ĕt ăn hōc īllī făcĭnūs suādērĕt Ăpōllŏ.
rēddĭdĭt ērgŏ mĕtū, nōn mōrĭbŭs, ēt tămĕn ōmnēm
vōcem ădўtī dīgnām tēmplō vērāmquĕ prŏbāvīt
ēxtīnctūs tōtā părĭtēr cūm prōlĕ dŏmōquĕ
ēt quāmvīs lōngā dēdūctīs gēntĕ prŏpīnquīs.
hās pătĭtūr poēnās pēccāndī sōlă vŏlūntās.
nām scĕlŭs īntrā sē tăcĭtūm quī cōgĭtăt ūllūm
fāctī crīmĕn hăbēt. cĕdŏ sī cōnātă pĕrēgīt.
pērpĕtŭa ānxĭĕtās nēc mēnsaē tēmpŏrĕ cēssāt
faūcĭbŭs ūt mōrbō sīccīs īntērquĕ mŏlārēs
dīffĭcĭlī crēscēntĕ cĭbō, sēd vīnă mĭsēllūs
ēxspŭĭt, Ālbānī vĕtĕrīs prĕtĭōsă sĕnēctūs
dīsplĭcĕt; ōstēndās mĕlĭūs, dēnsīssĭmă rūgă
cōgĭtŭr īn frōntēm vĕlŭt ācrī dūctă Fălērnō.
nōctĕ brĕvēm sī fōrte īndūlsīt cūră sŏpōrēm
ēt tōtō vērsātă tŏrō iām mēmbră quĭēscūnt,
cōntĭnŭō tēmplum ēt vĭŏlātī nūmĭnĭs ārās
ēt, quōd praēcĭpŭīs mēntēm sūdōrĭbŭs ūrguēt,
tē vĭdĕt īn sōmnīs; tŭă sācra ēt māiŏr ĭmāgŏ
hūmānā tūrbāt păvĭdūm cōgītquĕ fătērī.
hī sūnt quī trĕpĭdānt ĕt ăd ōmnĭă fūlgŭră pāllēnt,
cūm tŏnăt, ēxănĭmēs prīmō quŏquĕ mūrmŭrĕ caēlī,
nōn quăsĭ fōrtŭĭtūs nēc vēntōrūm răbĭē sēd
īrātūs cădăt īn tērrās ēt iūdĭcĕt īgnīs.
īllă nĭhīl nŏcŭīt, cūrā grăvĭōrĕ tĭmētūr
prōxĭmă tēmpēstās vĕlŭt hōc dīlātă sĕrēnō.
praētĕrĕā lătĕrīs vĭgĭlī cūm fēbrĕ dŏlōrēm
sī coēpērĕ pătī, mīssum ād sŭă cōrpŏră mōrbūm
īnfēstō crēdūnt ā nūmĭnĕ; sāxă dĕōrūm
haēc ēt tēlă pŭtānt. pĕcŭdēm spōndērĕ săcēllō
bālāntem ēt Lărĭbūs crīstām prōmīttĕrĕ gāllī
nōn aūdēnt; quĭd ĕnīm spērārĕ nŏcēntĭbŭs aēgrīs
cōncēssūm? vēl quaē nōn dīgnĭŏr hōstĭă vītā?
[mōbĭlĭs ēt vărĭa ēst fērmē nātūră mălōrūm.]
cūm scĕlŭs ādmīttūnt, sŭpĕrēst cōnstāntĭă; quōd fās
ātquĕ nĕfās tāndem īncĭpĭūnt sēntīrĕ pĕrāctīs
crīmĭnĭbūs. tămĕn ād mōrēs nātūră rĕcūrrīt
dāmnātōs fīxa ēt mūtārī nēscĭă. nām quīs
pēccāndī fīnēm pŏsŭīt sĭbĭ? quāndŏ rĕcēpīt
ēiēctūm sĕmĕl āttrītā dē frōntĕ rŭbōrēm?
quīsnam hŏmĭnum ēst quēm tū cōntēntūm vīdĕrĭs ūnō
flāgĭtĭō? dăbĭt īn lăquĕūm vēstīgĭă nōstēr
pērfĭdŭs ēt nīgrī pătĭētūr cārcĕrĭs ūncūm
aūt mărĭs Aēgaēī rūpēm scŏpŭlōsquĕ frĕquēntēs
ēxŭlĭbūs māgnīs. poēnā gaūdēbĭs ămārā
nōmĭnĭs īnvīsī tāndēmquĕ fătēbĕrĕ laētūs
nēc sūrdūm nēc Tīrĕsĭān quēmquam ēssĕ dĕōrūm.
Exemplo quodcumque malo committitur, ipsi
displicet auctori. prima est haec ultio, quod se
iudice nemo nocens absoluitur, improba quamuis
gratia fallaci praetoris uicerit urna.
quid sentire putas homines, Caluine, recenti
de scelere et fidei uiolatae crimine? sed nec
tam tenuis census tibi contigit, ut mediocris
iacturae te mergat onus, nec rara uidemus
quae pateris: casus multis hic cognitus ac iam
tritus et e medio fortunae ductus aceruo.
ponamus nimios gemitus. flagrantior aequo
non debet dolor esse uiri nec uulnere maior.
tu quamuis leuium minimam exiguamque malorum
particulam uix ferre potes spumantibus ardens
uisceribus, sacrum tibi quod non reddat amicus
depositum? stupet haec qui iam post terga reliquit
sexaginta annos Fonteio consule natus?
an nihil in melius tot rerum proficis usu?
magna quidem, sacris quae dat praecepta libellis,
uictrix fortunae sapientia, ducimus autem
hos quoque felices, qui ferre incommoda uitae
nec iactare iugum uita didicere magistra.
quae tam festa dies, ut cesset prodere furem,
perfidiam, fraudes atque omni ex crimine lucrum
quaesitum et partos gladio uel pyxide nummos?
rari quippe boni, numera, uix sunt totidem quot
Thebarum portae uel diuitis ostia Nili.
nona aetas agitur peioraque saecula ferri
temporibus, quorum sceleri non inuenit ipsa
nomen et a nullo posuit natura metallo.
nos hominum diuomque fidem clamore ciemus
quanto Faesidium laudat uocalis agentem
sportula? dic, senior bulla dignissime, nescis
quas habeat ueneres aliena pecunia? nescis
quem tua simplicitas risum uulgo moueat, cum
exigis a quoquam ne peieret et putet ullis
esse aliquod numen templis araeque rubenti?
quondam hoc indigenae uiuebant more, priusquam
sumeret agrestem posito diademate falcem
Saturnus fugiens, tunc cum uirguncula Iuno
et priuatus adhuc Idaeis Iuppiter antris;
nulla super nubes conuiuia caelicolarum
nec puer Iliacus formonsa nec Herculis uxor
ad cyathos et iam siccato nectare tergens
bracchia Vulcanus Liparaea nigra taberna;
prandebat sibi quisque deus nec turba deorum
talis ut est hodie, contentaque sidera paucis
numinibus miserum urguebant Atlanta minori
pondere; nondum imi sortitus triste profundi
imperium Sicula toruos cum coniuge Pluton,
nec rota nec Furiae nec saxum aut uulturis atri
poena, sed infernis hilares sine regibus umbrae.
improbitas illo fuit admirabilis aeuo,
credebant quo grande nefas et morte piandum
si iuuenis uetulo non adsurrexerat et si
barbato cuicumque puer, licet ipse uideret
plura domi fraga et maiores glandis aceruos;
tam uenerabile erat praecedere quattuor annis
primaque par adeo sacrae lanugo senectae.
nunc si depositum non infitietur amicus,
si reddat ueterem cum tota aerugine follem,
prodigiosa fides et Tuscis digna libellis
quaeque coronata lustrari debeat agna.
egregium sanctumque uirum si cerno, bimembri
hoc monstrum puero et miranti iam sub aratro
piscibus inuentis et fetae comparo mulae,
sollicitus, tamquam lapides effuderit imber
examenque apium longa consederit uua
culmine delubri, tamquam in mare fluxerit amnis
gurgitibus miris et lactis uertice torrens.
intercepta decem quereris sestertia fraude
sacrilega. quid si bis centum perdidit alter
hoc arcana modo maiorem tertius illa
summam, quam patulae uix ceperat angulus arcae?
tam facile et pronum est superos contemnere testes,
si mortalis idem nemo sciat. aspice quanta
uoce neget, quae sit ficti constantia uultus.
per Solis radios Tarpeiaque fulmina iurat
et Martis frameam et Cirrhaei spicula uatis,
per calamos uenatricis pharetramque puellae
perque tuum, pater Aegaei Neptune, tridentem,
addit et Herculeos arcus hastamque Mineruae,
quidquid habent telorum armamentaria caeli.
si uero et pater est, "comedam" inquit "flebile nati
sinciput elixi Pharioque madentis aceto."
sunt in fortunae qui casibus omnia ponant
et nullo credant mundum rectore moueri
natura uoluente uices et lucis et anni,
atque ideo intrepidi quaecumque altaria tangunt.
[est alius metuens ne crimen poena sequatur.]
hic putat esse deos et peierat, atque ita secum:
"decernat quodcumque uolet de corpore nostro
Isis et irato feriat mea lumina sistro,
dummodo uel caecus teneam quos abnego nummos.
et phthisis et uomicae putres et dimidium crus
sunt tanti. pauper locupletem optare podagram
nec dubitet Ladas, si non eget Anticyra nec
Archigene; quid enim uelocis gloria plantae
praestat et esuriens Pisaeae ramus oliuae?
ut sit magna, tamen certe lenta ira deorum est;
si curant igitur cunctos punire nocentes,
quando ad me uenient? sed et exorabile numen
fortasse experiar: solet his ignoscere. multi
committunt eadem diuerso crimina fato:
ille crucem sceleris pretium tulit, hic diadema."
sic animum dirae trepidum formidine culpae
confirmat, tunc te sacra ad delubra uocantem
praecedit, trahere immo ultro ac uexare paratus.
nam cum magna malae superest audacia causae,
creditur a multis fiducia. mimum agit ille,
urbani qualem fugitiuus scurra Catulli:
tu miser exclamas, ut Stentora uincere possis,
uel potius quantum Gradiuus Homericus, "audis,
Iuppiter, haec nec labra moues, cum mittere uocem
debueris uel marmoreus uel aeneus? aut cur
in carbone tuo charta pia tura soluta
ponimus et sectum uituli iecur albaque porci
omenta? ut uideo, nullum discrimen habendum est
effigies inter uestras statuamque Vagelli."
accipe quae contra ualeat solacia ferre
et qui nec Cynicos nec Stoica dogmata legit
a Cynicis tunica distantia, non Epicurum
suspicit exigui laetum plantaribus horti.
curentur dubii medicis maioribus aegri:
tu uenam uel discipulo committe Philippi.
si nullum in terris tam detestabile factum
ostendis, taceo, nec pugnis caedere pectus
te ueto nec plana faciem contundere palma,
quandoquidem accepto claudenda est ianua damno,
et maiore domus gemitu, maiore tumultu
planguntur nummi quam funera; nemo dolorem
fingit in hoc casu, uestem diducere summam
contentus, uexare oculos umore coacto:
ploratur lacrimis amissa pecunia ueris.
sed si cuncta uides simili fora plena querella,
si deciens lectis diuersa parte tabellis
uana superuacui dicunt chirographa ligni,
arguit ipsorum quos littera gemmaque princeps
sardonychum, loculis quae custoditur eburnis,
ten, o delicias, extra communia censes
ponendum, quia tu gallinae filius albae,
nos uiles pulli nati infelicibus ouis?
rem pateris modicam et mediocri bile ferendam,
si flectas oculos maiora ad crimina. confer
conductum latronem, incendia sulpure coepta
atque dolo, primos cum ianua colligit ignes;
confer et hos, ueteris qui tollunt grandia templi
pocula adorandae robiginis et populorum
dona uel antiquo positas a rege coronas;
haec ibi si non sunt, minor exstat sacrilegus qui
radat inaurati femur Herculis et faciem ipsam
Neptuni, qui bratteolam de Castore ducat;
[an dubitet solitus totum conflare Tonantem?]
confer et artifices mercatoremque ueneni
et deducendum corio bouis in mare, cum quo
clauditur aduersis innoxia simia fatis.
haec quota pars scelerum, quae custos Gallicus urbis
usque a lucifero donec lux occidat audit?
humani generis mores tibi nosse uolenti
sufficit una domus; paucos consume dies et
dicere te miserum, postquam illinc ueneris, aude.
quis tumidum guttur miratur in Alpibus aut quis
in Meroë crasso maiorem infante mamillam?
caerula quis stupuit Germani lumina, flauam
caesariem et madido torquentem cornua cirro?
[nempe quod haec illis natura est omnibus una.]
ad subitas Thracum uolucres nubemque sonoram
Pygmaeus paruis currit bellator in armis,
mox impar hosti raptusque per aëra curuis
unguibus a saeua fertur grue. si uideas hoc
gentibus in nostris, risu quatiare; sed illic,
quamquam eadem adsidue spectentur proelia, ridet
nemo, ubi tota cohors pede non est altior uno.
"nullane peiuri capitis fraudisque nefandae
poena erit?" abreptum crede hunc grauiore catena
protinus et nostro -quid plus uelit ira?- necari
arbitrio: manet illa tamen iactura nec umquam
depositum tibi sospes erit, sed corpore trunco
inuidiosa dabit minimus solacia sanguis.
"at uindicta bonum uita iucundius ipsa."
nempe hoc indocti, quorum praecordia nullis
interdum aut leuibus uideas flagrantia causis.
[quantulacumque adeo est occasio sufficit irae.]
Chrysippus non dicet idem nec mite Thaletis
ingenium dulcique senex uicinus Hymetto,
qui partem acceptae saeua inter uincla cicutae
accusatori nollet dare. [plurima felix
paulatim uitia atque errores exuit, omnes
prima docens rectum, sapientia.] quippe minuti
semper et infirmi est animi exiguique uoluptas
ultio. continuo sic collige, quod uindicta
nemo magis gaudet quam femina. cur tamen hos tu
euasisse putes, quos diri conscia facti
mens habet attonitos et surdo uerbere caedit
occultum quatiente animo tortore flagellum?
poena autem uehemens ac multo saeuior illis
quas et Caedicius grauis inuenit et Rhadamanthus,
nocte dieque suum gestare in pectore testem.
Spartano cuidam respondit Pythia uates
haut impunitum quondam fore quod dubitaret
depositum retinere et fraudem iure tueri
iurando. quaerebat enim quae numinis esset
mens et an hoc illi facinus suaderet Apollo.
reddidit ergo metu, non moribus, et tamen omnem
uocem adyti dignam templo ueramque probauit
extinctus tota pariter cum prole domoque
et quamuis longa deductis gente propinquis.
has patitur poenas peccandi sola uoluntas.
nam scelus intra se tacitum qui cogitat ullum
facti crimen habet. cedo si conata peregit.
perpetua anxietas nec mensae tempore cessat
faucibus ut morbo siccis interque molares
difficili crescente cibo, sed uina misellus
exspuit, Albani ueteris pretiosa senectus
displicet; ostendas melius, densissima ruga
cogitur in frontem uelut acri ducta Falerno.
nocte breuem si forte indulsit cura soporem
et toto uersata toro iam membra quiescunt,
continuo templum et uiolati numinis aras
et, quod praecipuis mentem sudoribus urguet,
te uidet in somnis; tua sacra et maior imago
humana turbat pauidum cogitque fateri.
hi sunt qui trepidant et ad omnia fulgura pallent,
cum tonat, exanimes primo quoque murmure caeli,
non quasi fortuitus nec uentorum rabie sed
iratus cadat in terras et iudicet ignis.
illa nihil nocuit, cura grauiore timetur
proxima tempestas uelut hoc dilata sereno.
praeterea lateris uigili cum febre dolorem
si coepere pati, missum ad sua corpora morbum
infesto credunt a numine; saxa deorum
haec et tela putant. pecudem spondere sacello
balantem et Laribus cristam promittere galli
non audent; quid enim sperare nocentibus aegris
concessum? uel quae non dignior hostia uita?
[mobilis et uaria est ferme natura malorum.]
cum scelus admittunt, superest constantia; quod fas
atque nefas tandem incipiunt sentire peractis
criminibus. tamen ad mores natura recurrit
damnatos fixa et mutari nescia. nam quis
peccandi finem posuit sibi? quando recepit
eiectum semel attrita de fronte ruborem?
quisnam hominum est quem tu contentum uideris uno
flagitio? dabit in laqueum uestigia noster
perfidus et nigri patietur carceris uncum
aut maris Aegaei rupem scopulosque frequentes
exulibus magnis. poena gaudebis amara
nominis inuisi tandemque fatebere laetus
nec surdum nec Tiresian quemquam esse deorum.