STATIVS STELLAE SVO SALVTEM
Diu multumque dubitaui, Stella iuuenis optime et in studiis nostris eminentissime, qua parte et uoluisti, an hos libellos, qui mihi subito calore et quadam festinandi uoluptate fluxerunt, cum singuli de sinu meo profugissent, congregatos ipse dimitterem. Quid enim opus erat hos quoque auctoritate editionis onerari, quo adhuc pro Thebaide mea, quamuis me reliquerit, timeo? sed et Culicem legimus et Batrachomyomachiam etiam agnoscimus, nec quisquam est inlustrium poetarum qui non aliquid operibus suis stilo remissiore praeluserit. Quid quod et serum erat continere, cum illa uos certe quorum honori data sunt haberetis? sed apud ceteros necesse est multum illis pereat ex uenia, cum amiserint quam solam habuerunt gratiam celeritatis. Nullum enim ex illis biduo longius tractum, quaedam et in singulis diebus effusa. Quam timeo ne uerum istuc uersus quoque ipsi de se probent! Primus libellus sacrosanctum habet testem, sumendum enim erat "a Ioue principium." Centum hos uersus, quos in ecum maximum feci, indulgentissimo imperatori postero die quam dedicauerat opus tradere ausus sum. "Potuisti illud" dicet aliquis "et ante uidisse." Respondebis illi tu, Stella carissime, qui epithalamium tuum quod mihi iniunxeras scis biduo scriptum (audacter mehercules, sed ter centum tamen hexametros habet). At fortasse tu pro collega mentieris. Manilius certe Vopiscus, uir eruditissimus et qui praecipue uindicat a situ litteras iam paene fugientes, solet ultro quoque nomine meo gloriari uillam Tiburtinam suam descriptam a nobis uno die. Sequitur libellus Rutilio Gallico conualescenti dedicatus, de quo nihil dico, ne uidear defuncti testis occasione mentiri. Nam Claudi Etrusci testimonium de me nunc est, qui balneolum a me intra moram cenae recepit. In fine sunt kalendae Decembres, quibus utique creditur; noctem enim illam felicissimam et uoluptatibus publicis inexpertam ...
I
ECVS MAXIMVS DOMITIANI IMP.
Quaē sŭpĕrīmpŏsĭtō mōlēs gĕmĭnātă cŏlōssō
stāt Lătĭūm cōmplēxă fŏrūm? caēlōnĕ pĕrāctūm
flūxĭt ŏpūs? Sĭcŭlīs ān cōnfōrmātă cămīnīs
ēffĭgĭēs lāssūm Stĕrŏpēn Brōntēnquĕ rĕlīquīt?
ān tē Pāllădĭaē tālēm, Gērmānĭcĕ, nōbīs
ēxēgērĕ mănūs, quālēm mŏdŏ frēnă tĕnēntēm
Rhēnŭs ĕt āttŏnĭtī vīdīt dŏmŭs ārdŭă Dācī?
nūnc ăgĕ Fāmă prĭōr nōtūm pēr saēcŭlă nōmēn
Dārdănĭī mīrētŭr ĕquī, cuī vērtĭcĕ sācrō
Dīndўmŏn ēt caēsīs dēcrēvīt frōndĭbŭs Īdē:
hūnc nĕquĕ dīscīssīs cēpīssēnt Pērgămă mūrīs
nēc grĕgĕ pērmīxtō pŭĕri īnnūptaēquĕ pŭēllaē
īpsĕ nĕc Aēnēās nēc māgnūs dūcĕrĕt Hēctōr.
āddĕ quŏd īllĕ nŏcēns saēvōsque āmplēxŭs Ăchīvōs,
hūnc mītīs cōmmēndăt ĕquēs: iŭvăt ōră tŭērī
mīxtă nŏtīs bēllī plăcĭdāmquĕ gĕrēntĭă pācēm.
Nēc vērīs māiōră pŭtēs: pār fōrmă dĕcōrquĕ,
pār hŏnŏr. ēxhaūstīs Mārtēm nōn āltĭŭs ārmīs
Bīstŏnĭūs pōrtāt sŏnĭpēs māgnōquĕ sŭpērbīt
pōndĕrĕ, nēc tārdō rāptūs prŏpĕ flūmĭnă cūrsū
fūmăt ĕt īngēntī prōpēllīt Strŷmŏnă flātū.
pār ŏpĕrī sēdēs. hīnc ōbvĭă līmĭnă pāndīt
quī fēssūs bēllīs ādscītaē mūnĕrĕ prōlīs
prīmŭs ĭtēr nōstrīs ōstēndĭt ĭn aēthĕră dīvīs;
dīscĭt ĕt ē vūltū quāntūm tū mītĭŏr ārmīs,
quī, nĕc ĭn ēxtērnōs făcĭlīs saēvīrĕ fŭrōrēs,
dās Cāttīs Dācīsquĕ fĭdēm. tē sīgnă fĕrēntĕ
ēt mĭnŏr īn lēgēs gĕnĕr ēt Cătŏ Caēsărĭs īrēt.
āt lătĕrūm pāssūs hīnc Iūlĭă tēctă tŭēntūr,
īllīnc bēllĭgĕrī sūblīmīs rēgĭă Paūlī,
tērgă pătēr blāndōquĕ vĭdēt Cōncōrdĭă vūltū.
īpse aūtēm pūrō cēlsūm căpŭt āĕrĕ saēptūs
tēmplă sŭpēr fūlgēs ēt prōspēctārĕ vĭdērīs,
ān nŏvă cōntēmptīs sūrgānt Pālātĭă flāmmīs
pūlchrĭŭs, ān tăcĭtā vĭgĭlēt făcĕ Trōĭcŭs īgnīs
ātque ēxplōrātās iām laūdēt Vēstă mĭnīstrās.
dēxtră vĕtāt pūgnās, laēvām Trītōnĭă vīrgŏ
nōn grăvăt ēt sēctaē praētēndīt cōllă Mĕdūsaē,
ceū stĭmŭlīs āccēndĭt ĕquūm; nēc dūlcĭŏr ūsquām
lēctă dĕaē sēdēs nēc sī, Pătĕr, īpsĕ tĕnērēs.
pēctŏră, quaē mūndī vălĕānt ēvōlvĕrĕ cūrās
ēt quīs sē tōtīs Tĕmĕsē dĕdĭt haūstă mĕtāllīs,
īt tērgō dēmīssă chlămŷs. lătŭs ēnsĕ quĭētō
sēcūrūm, māgnūs quāntō mūcrōnĕ mĭnātūr
nōctĭbŭs hībērnīs ēt sīdĕră tērrĕt Ŏrīōn.
āt sŏnĭpēs hăbĭtūs ănĭmōsque ĭmĭtātŭs ĕquēstrīs
ācrĭŭs āttōllīt vūltūs cūrsūmquĕ mĭnātūr;
cuī rĭgĭdīs stānt cōllă iŭbīs vīvūsquĕ pĕr ārmōs
īmpĕtŭs, ēt tāntīs cālcārĭbŭs īlĭă lātē
sūffēctūră pătēnt. văcŭaē prō caēspĭtĕ tērraē
aērĕă cāptīvī crīnēm tĕrĭt ūngŭlă Rhēnī.
hūnc ĕt Ădrāstēūs vīsum ēxtĭmŭīssĕt Ărīōn,
ēt păvĕt āspĭcĭēns Lēdaēŭs ăb aēdĕ prŏpīnquā
Cŷllărŭs: hīc dŏmĭnī nūmquām mūtābĭt hăbēnās
pērpĕtŭūs frēnīs ātque ūnī sērvĭĕt āstrō.
vīx sŏlă sūffĭcĭūnt īnsēssăquĕ pōndĕrĕ tāntō
sūbtĕr ănhēlăt hŭmūs, nēc fērro aūt aērĕ: lăbōrānt
sūb gĕnĭō, tĕnĕāt quāmvīs aētērnă crĕpīdŏ,
quaē sŭpĕrīngēstī pōrtārēt cūlmĭnă mōntīs
caēlĭfĕrīque āttrītă gĕnū dūrāssĕt Ătlāntīs.
Nēc lōngaē trāxērĕ mŏraē. iŭvăt īpsă lăbōrēs
fōrmă dĕī praēsēns ŏpĕrīque īntēntă iŭvēntūs
mīrātūr plūs pōssĕ mănūs. strĕpĭt ārdŭă pūlsū
māchĭnă; cōntĭnŭūs sēptēm pēr cūlmĭnă Mārtīs
īt frăgŏr ēt māgnaē vīncīt văgă mūrmŭră Rōmaē.
Īpsĕ lŏcī cūstōs, cūiūs sācrātă vŏrāgŏ
fāmōsīquĕ lăcūs nōmēn mĕmŏrābĭlĕ sērvānt,
īnnŭmĕrōs aērīs sŏnĭtūs ēt vērbĕrĕ crūdō
ūt sēnsīt mūgīrĕ fŏrūm, mŏvĕt hōrrĭdă sānctō
ōră sĭtū mĕrĭtāquĕ căpūt vĕnĕrābĭlĕ quērcū.
āc prīmum īngēntēs hăbĭtūs lūcēmquĕ cŏrūscām
ēxpāvīt māiōrĭs ĕquī tērque ārdŭă mērsīt
cōllă lăcū trĕpĭdāns, laētūs mōx praēsĭdĕ vīsō:
"sālvē, māgnōrūm prōlēs gĕnĭtōrquĕ dĕōrūm,
aūdītūm lōngē nūmēn mĭhĭ: nūnc mĕă fēlīx,
nūnc vĕnĕrāndă pălūs, cūm tē prŏpĕ nōssĕ tŭūmquĕ
īmmōrtālĕ iŭbār vīcīnā sēdĕ tŭērī
cōncēssūm. sĕmĕl aūctŏr ĕgo īnvēntōrquĕ sălūtīs
Rōmŭlĕaē: tū bēllă Iŏvīs, tū proēlĭă Rhēnī,
tū cīvīlĕ nĕfās, tū tārdum īn foēdĕră mōntēm
lōngō Mārtĕ dŏmās. quōd sī tē nōstră tŭlīssēnt
saēcŭlă, tēmptāssēs mē nōn aūdēntĕ prŏfūndō
īrĕ lăcū, sēd Rōmă tŭās tĕnŭīssĕt hăbēnās."
Cēdăt ĕquūs, Lătĭaē quī cōntrā tēmplā Diōnēs
Caēsărĕī stāt sēdĕ fŏrī, quēm trādĕrĭs aūsūs
Pēllaēō, Lŷsīppĕ, dŭcī, mōx Caēsărĭs ōră
mīrātā cērvīcĕ tŭlīt. vīx lūmĭnĕ fēssō
ēxplōrēs, quām lōngŭs ĭn hūnc dēspēctŭs ăb īllō.
quīs rŭdĭs ūsque ădĕō quī nōn, ūt vīdĕrĭt āmbōs,
tāntūm dīcăt ĕquōs quāntūm dīstārĕ rĕgēntēs?
Nōn hōc īmbrĭfĕrās hĭĕmēs ŏpŭs aūt Iŏvĭs īgnēm
tērgĕmĭnum, Aēŏlĭī nōn āgmĭnă cārcĕrĭs hōrrēt
ānnōrūmvĕ mŏrās: stābīt, dūm tērră pŏlūsquĕ,
dūm Rōmānă dĭēs. hōc ēt sūb nōctĕ sĭlēntī,
cūm sŭpĕrīs tērrēnă plăcēnt, tŭă tūrbă rĕlīctō
lābētūr caēlō mīscēbītque ōscŭlă iūxtā:
ībĭt ĭn āmplēxūs nātūs frātērquĕ pătērquĕ
ēt sŏrŏr: ūnă lŏcūm cērvīx dăbĭt ōmnĭbŭs āstrīs.
Ūtĕrĕ pērpĕtŭūm pŏpŭlī māgnīquĕ sĕnātūs
mūnĕre. Ăpēllēaē cŭpĕrēnt tē scrībĕrĕ cēraē
ōptāssētquĕ nŏvō sĭmĭlēm tē pōnĕrĕ tēmplō
Āttĭcŭs Ēlēī sĕnĭōr Iŏvĭs, ēt tŭă mītīs
ōră Tărās, tŭă sīdĕrĕās ĭmĭtāntĭă flāmmās
lūmĭnă cōntēmptō māllēt Rhŏdŏs āspĕră Phoēbō.
cērtŭs ămēs tērrās ēt quaē tĭbĭ tēmplă dĭcāmūs
īpsĕ cŏlās; nēc tē caēlī iŭvĕt aūlă, tŭōsquĕ
laētūs huīc dōnō vĭdĕās dărĕ tūră nĕpōtēs.
II
EPITHALAMION IN STELLAM ET VIOLENTILLAM
Ūndĕ săcrō Lătĭī sŏnŭērūnt cārmĭnĕ mōntēs?
cuī, Paēān, nŏvă plēctră mŏvēs ŭmĕrōquĕ cŏmāntī
fācūndūm sūspēndĭs ĕbūr? prŏcŭl ēccĕ cănōrō
dēmīgrānt Hĕlĭcōnĕ dĕaē quătĭūntquĕ nŏvēnā
lāmpădĕ sōllēmnēm thălămīs cŏĕūntĭbŭs īgnēm
ēt dē Pīĕrĭīs vōcālēm fōntĭbŭs ūndām.
quās īntēr vūltū pĕtŭlāns Ĕlĕgēă prŏpīnquāt
cēlsĭŏr ādsuētō, dīvāsque hōrtātŭr ĕt āmbīt
āltērnūm fūrātă pĕdēm dĕcĭmāmquĕ vĭdērī
sē cŭpĭt ēt mĕdĭās fāllīt pērmīxtă sŏrōrēs.
īpsă mănū nūptām gĕnĕtrīx Aēnēĭă dūxīt
lūmĭnă dēmīssam ēt dūlcī prŏbĭtātĕ rŭbēntēm,
īpsă tŏrōs ēt sācră părāt cūltūquĕ Lătīnō
dīssĭmŭlātă dĕām crīnēm vūltūsquĕ gĕnāsquĕ
tēmpĕrăt ātquĕ nŏvā gēstīt mĭnŏr īrĕ mărītā.
Nōscŏ dĭēm caūsāsquĕ săcrī: tē cōncĭnĭt īstĕ
(pāndĕ fŏrīs!) tē, Stēllă, chŏrūs; tĭbĭ Phoēbŭs ĕt Eūhān
ēt dē Maēnălĭā vŏlŭcēr Tĕgĕātĭcŭs ūmbrā
sērtă fĕrūnt. nēc blāndŭs Ămōr nēc Grātĭă cēssāt
āmplēxūm nĭvĕōs ōptātaē cōniŭgĭs ārtūs
flōrĭbŭs īnnŭmĕrīs ĕt ŏlēntī spārgĕrĕ nīmbō.
tū mŏdŏ frōntĕ rŏsās, vĭŏlīs mŏdŏ līlĭă mīxtă
ēxcĭpĭs ēt dŏmĭnaē nĭvĕīs ā vūltĭbŭs ōbstās.
Ērgŏ dĭēs ădĕrāt Pārcārūm cōndĭtŭs ālbō
vēllĕrĕ, quō Stēllaē Vĭŏlēntīllaēquĕ prŏfēssūs
clāmārētŭr hўmēn. cēdānt cūraēquĕ mĕtūsquĕ,
cēssēnt mēndācēs ōblīquī cārmĭnĭs āstūs;
Fāmă, tăcē: sŭbĭīt lēgēs ēt frēnă mŏmōrdīt
īllĕ sŏlūtŭs ămōr. cōnsūmpta ēst fābŭlă vūlgī
ēt nārrātă dĭū vīdērūnt ōscŭlă cīvēs.
tū tămĕn āttŏnĭtūs, quāmvīs dătă cōpĭă tāntaē
nōctĭs, ădhūc ōptās pērmīssăquĕ nūmĭnĕ dēxtrō
vōtă păvēs. pōne, ō dūlcīs, sūspīrĭă, vātēs,
pōnĕ: tŭa ēst. lĭcĕt ēxpŏsĭtūm pēr līmĕn ăpērtō
īrĕ, rĕdīrĕ grădū: iām nūsquām iānĭtŏr aūt lēx
aūt pŭdŏr. āmplēxū tāndēm sătĭārĕ pĕtītō
(cōntĭgĭt!) ēt dūrās părĭtēr rĕmĭnīscĕrĕ nōctēs.
dīgnă quĭdēm mērcēs, ēt sī tĭbĭ Iūnŏ lăbōrēs
Hērcŭlĕōs, Stўgĭīs ēt sī cōncūrrĕrĕ mōnstrīs
fātă dărēnt, sī Cŷănĕōs răpĕrērĕ pĕr aēstūs.
Hānc prōptēr tāntī Pīsaēā lēgĕ trĕmēntēm
cūrrĕre ĕt Oēnŏmăī frĕmĭtūs aūdīrĕ sĕquēntīs;
nēc sī Dārdănĭā pāstōr tĕmĕrārĭŭs Īdā
sēdīssēs, haēc dōnă fŏrēnt, nēc si ālmă pĕr aūrās
praēpĕtĕ sūspēnsūm vĕhĕrēt Tīthōnĭă bīgă.
Sēd quaē caūsă tŏrōs ĭnŏpīnăquĕ gaūdĭă vātī
āttŭlĭt? hīc mēcūm, dūm fērvēnt āgmĭnĕ pōstēs
ātrĭăque ēt mūltā pūlsāntūr līmĭnă vīrgā,
hīc, Ĕrătō iūcūndă, dŏcē: văcăt āptă mŏvērĕ
cōllŏquĭa, ēt dōctī nōrūnt aūdīrĕ pĕnātēs.
fōrtĕ, sĕrēnātī quā stāt plăgă lāctĕă caēlī,
ālmă Vĕnūs thălămō pūlsā mŏdŏ nōctĕ iăcēbāt
āmplēxū dūrō Gĕtĭcī rĕsŏlūtă mărītī.
fūlcră tŏrōsquĕ dĕaē tĕnĕrūm prĕmĭt āgmĕn Ămōrūm;
sīgnă pĕtūnt quās fērrĕ făcēs, quaē pēctŏră fīgī
īmpĕrĕt; ān tērrīs saēvīre ān mālĭt ĭn ūndīs,
ān mīscērĕ dĕōs ăn ădhūc vēxārĕ Tŏnāntēm.
īpsi ănĭmūs nōndūm nēc cōrdī fīxă vŏlūntās:
fēssă iăcēt strātīs, ŭbĭ quōndām cōnscĭă cūlpaē
Lēmnĭă dēprēnsō rēpsērūnt vīncŭlă lēctō.
hīc pŭĕr ē tūrbā vŏlŭcrūm, cuī plūrĭmŭs īgnīs
ōrĕ mănūquĕ lĕvī nūmquām frūstrātă săgīttă,
āgmĭnĕ dē mĕdĭō tĕnĕrā sīc dūlcĕ prŏfātūr
vōcĕ (phărētrātī prēssērĕ sĭlēntĭă frātrēs):
"scīs ūt, mātĕr", ăīt "nūllā mĭhĭ dēxtĕră sēgnīs
mīlĭtĭā; quēmcūmque hŏmĭnūm dīvūmquĕ dĕdīstī,
ūrĭtŭr. āt quōndām lăcrĭmīs ēt sūpplĭcĕ dēxtrā
ēt vōtīs prĕcĭbūsquĕ vĭrūm cōncēdĕ mŏvērī,
ō gĕnĕtrīx: dūrō nĕc ĕnim ēx ădămāntĕ crĕātī,
sēd tŭă tūrbă sŭmūs. clārūs dē gēntĕ Lătīnā
ēst iŭvĕnīs, quēm pātrĭcĭīs māiōrĭbŭs ōrtūm
nōbĭlĭtās gāvīsă tŭlīt praēsāgăquĕ fōrmaē
prōtĭnŭs ē nōstrō pŏsŭīt cōgnōmĭnă caēlō.
hūnc ĕgŏmēt tōtā quōndām (tĭbĭ dūlcĕ) phărētrā
īmprŏbŭs ēt dēnsā trĕpĭdāntēm cūspĭdĕ fīxī.
quāmvīs Aūsŏnĭīs mūltūm gĕnĕr īllĕ pĕtītūs
mātrĭbŭs, ēdŏmŭī vīctūm dŏmĭnaēquĕ pŏtēntīs
fērrĕ iŭgum ēt lōngōs iūssī spērārĕ pĕr ānnōs.
āst īllām sūmmā lĕvĭtēr (sīc nāmquĕ iŭbēbās)
lāmpădĕ pārcēntēs ĕt ĭnērtī strīnxĭmŭs ārcū.
ēx īllō quāntōs iŭvĕnīs prĕmăt ānxĭŭs īgnēs,
tēstĭs ĕgo āttŏnĭtūs, quāntūm mē nōctĕ dĭēquĕ
ūrgēntēm fĕrăt: haūd ūllī vĕhĕmēntĭŏr ūmquām
īncŭbŭī, gĕnĕtrīx, ĭtĕrātăquĕ vūlnĕră fōdī.
vīdi ĕgo ĕt īmmītī cŭpĭdūm dēcūrrĕrĕ cāmpō
Hīppŏmĕnēn, nēc sīc mētā pāllēbăt ĭn īpsā;
vīdi ĕt Ăbŷdēnī iŭvĕnīs cērtāntĭă rēmīs
brācchĭă laūdāvīquĕ mănūs ēt saēpĕ nătāntī
praēlūxī: mĭnŏr īllĕ călōr, quō saēvă tĕpēbānt
aēquŏră: tū vĕtĕrēs, iŭvĕnīs, trānsgrēssŭs ămōrēs.
Īpse ĕgŏ tē tāntōs stŭpŭī dūrāssĕ pĕr aēstūs
fīrmāvīque ănĭmōs blāndīsquĕ mădēntĭă plūmīs
lūmĭnă dētērsī. quŏtĭēns mĭhĭ quēstŭs Ăpōllŏ,
sīc vātēm maērērĕ sŭūm! iām, mātĕr, ămātōs
īndūlgē thălămōs. nōstēr cŏmĕs īllĕ pĭūsquĕ
sīgnĭfĕr: ārmĭfĕrōs pŏtĕrāt mĕmŏrārĕ lăbōrēs
clārăquĕ fāctă vĭrum ēt tōrrēntēs sānguĭnĕ cāmpōs,
sēd tĭbĭ plēctră dĕdīt mītīsque īncēdĕrĕ vātēs
mālvīt ēt nōstrā laūrūm sūbtēxĕrĕ mŷrtō.
hīc iŭvĕnūm lāpsūs sŭăque aūt ēxtērnă rĕvōlvīt
vūlnĕră; prō! quānta ēst Păphĭī rĕvĕrēntĭă, mātēr,
nūmĭnĭs: hīc nōstraē dēflēvīt fātă cŏlūmbaē."
Fīnĭs ĕrāt: tĕnĕrā mātrīs cērvīcĕ pĕpēndīt
blāndŭs ĕt ādmōtīs tĕpĕfēcīt pēctŏră pēnnīs.
īllă rĕfērt vūltūm nōn āspērnātă rŏgārī:
"grāndĕ quĭdēm rārūmquĕ vĭrīs, quōs īpsă prŏbāvī,
Pīĕrĭūs vōtūm iŭvĕnīs cŭpĭt. hānc ĕgŏ fōrmaē
ēgrĕgĭūm mīrātă dĕcūs, cuī glōrĭă pātrūm
ēt gĕnĕrīs cērtābăt hŏnōs, tēllūrĕ cădēntēm
ēxcēpī fōvīquĕ sĭnū, nēc cōllă gĕnāsquĕ
cōmĕrĕ nēc pīnguī crīnēm dēdūcĕre ămōmō
cēssāvīt mĕă, nātĕ, mănūs. mĭhĭ dūlcĭs ĭmāgŏ
prōsĭlŭīt. cēlsaē prŏcŭl āspĭcĕ frōntĭs hŏnōrēs
sūggēstūmquĕ cŏmaē. Lătĭās mētīrĕ quĭd ūltrā
ēmĭnĕāt mātrēs: quāntūm Lātōnĭă Nŷmphās
vīrgŏ prĕmīt quāntūmque ĕgŏmēt Nērēĭdăs ēxstō.
haēc ēt caērŭlĕīs mēcūm cōnsūrgĕrĕ dīgnă
flūctĭbŭs ēt nōstrā pŏtŭīt cōnsīdĕrĕ cōnchā;
ēt sī flāmmĭgĕrās pŏtŭīssēt scāndĕrĕ sēdēs
hāsque īntrārĕ dŏmōs, īpsi ērrārētĭs, Ămōrēs.
huīc quāmvīs cēnsūs dĕdĕrīm lārgītă bĕātōs,
vīncĭt ŏpēs ănĭmō. quĕrĭmūr iām Sērăs ăvārōs
āngūstūm spŏlĭārĕ nĕmūs Clўmĕnaēăquĕ deēssĕ
gērmĭnă nēc vĭrĭdēs sătĭs īllăcrĭmārĕ sŏrōrēs,
vēllĕră Sīdŏnĭō iām paūcă rŭbēscĕrĕ tābō
rārăquĕ lōngaēvīs nĭvĭbūs crŷstāllă gĕlārī.
huīc Hērmūm fūlvōquĕ Tăgūm dēcūrrĕrĕ līmō
(nēc sătĭs ād cūltūs), huīc Īndă mŏnīlĭă Glaūcūm
Prōtĕăque ātque ōmnēm Nērēĭdă quaērĕrĕ iūssī.
hānc sī Thēssălĭcōs vīdīssēs, Phoēbĕ, pĕr āgrōs
ērrārēt sēcūră Dăphnē. sīn lītŏrĕ Nāxī
Thēsēūm iūxtā fŏrĕt haēc cōnspēctă cŭbīlĕ,
Gnōsĭdă dēsērtām prŏfŭgūs līquīssĕt ĕt Eūhān.
quōd nĭsĭ mē lōngīs plācāssēt Iūnŏ quĕrēlīs,
fālsūs huīc pēnnās ēt cōrnŭă sūmĕrĕt aēthraē
rēctŏr, ĭn hānc vērō cĕcĭdīssēt Iūppĭtĕr aūrō.
sēd dăbĭtūr iŭvĕnī, cuī tū, mĕă sūmmă pŏtēstās,
nātĕ, cŭpīs thălămī quāmvīs iŭgă fērrĕ sĕcūndī
saēpĕ nĕgēt maērēns, īpsām iām cēdĕrĕ sēnsī
īnquĕ vĭcēm tĕpŭīssĕ vĭrō". sīc fātă lĕvāvīt
sīdĕrĕōs ārtūs thălămīque ēgrēssă sŭpērbūm
līmĕn Ămŷclaēōs ād frēnă cĭtāvĭt ŏlōrēs.
iūngĭt Ămōr laētāmquĕ vĕhēns pēr nūbĭlă mātrēm
gēmmātō tēmōnĕ sĕdēt. iām Thŷbrĭdĭs ārcēs
Īlĭăcaē: pāndīt nĭtĭdōs dŏmŭs āltă pĕnātēs
clārăquĕ gaūdēntēs plaūsērūnt līmĭnă cŷgnī.
Dīgnă dĕaē sēdēs, nĭtĭdīs nēc sōrdĕt ăb āstrīs.
hīc Lĭbўcūs Phrўgĭūsquĕ sĭlēx, hīc dūră Lăcōnūm
sāxă vĭrēnt, hīc flēxŭs ŏnŷx ēt cōncŏlŏr āltō
vēnă mărī rūpēsquĕ nĭtēnt, quīs pūrpŭră saēpĕ
Oēbălĭs ēt Tўrĭī mŏdĕrātōr līvĕt ăēnī.
pēndēnt īnnŭmĕrīs fāstīgĭă nīxă cŏlūmnīs,
rōbŏră Dālmătĭcō lūcēnt sătĭātă mĕtāllō.
ēxclūdūnt rădĭōs sīlvīs dēmīssă vĕtūstīs
frīgŏră, pērspĭcŭī vīvūnt īn mārmŏrĕ fōntēs.
nēc sērvāt nātūră vĭcēs: hīc Sīrĭŭs ālgēt,
brūmă tĕpēt vērsūmquĕ dŏmūs sĭbĭ tēmpĕrăt ānnūm.
Ēxsūltāt vīsū tēctīsquĕ pŏtēntĭs ălūmnaē
nōn sĕcŭs ālmă Vĕnūs quām sī Păphŏn aēquŏre ăb āltō
Īdălĭāsquĕ dŏmōs Ĕrўcīnăquĕ tēmplă sŭbīrēt.
tūnc īpsām sōlō rēclīnem ādfātă cŭbīlī:
"quōnam hīc ūsquĕ sŏpōr văcŭīquĕ mŏdēstĭă lēctī,
ō mĭhĭ Laūrēntēs īntēr dīlēctă pŭēllās?
quīs mōrūm fĭdĕīquĕ mŏdūs? nūmquāmnĕ vĭrīlī
sūmmīttērĕ iŭgō? vĕnĭēt iām trīstĭŏr aētās.
ēxērcē fōrmam ēt fŭgĭēntĭbŭs ūtĕrĕ dōnīs:
nōn ĭdĕō tĭbĭ tālĕ dĕcūs vūltūsquĕ sŭpērbōs
mēquĕ dĕdī, vĭdŭōs ūt trānsmīttārĕ pĕr ānnōs
ceū nōn cāră mĭhī. sătĭs ō nĭmĭūmquĕ prĭōrēs
dēspēxīssĕ prŏcōs. ăt ĕnim hīc tĭbĭ sānguĭnĕ tōtō
dēdĭtŭs ūnam ōmnēs īntēr mīrātŭr ămātquĕ
nēc fōrmaē nēc stīrpĭs ĕgēns; nām dōctă pĕr Ūrbēm
cārmĭnă quī iŭvĕnēs, quaē nōn dĭdĭcērĕ pŭēllaē?
hūnc ēt bīssēnōs (sīc īndūlgēntĭă pērgāt
praēsĭdĭs Aūsŏnĭī!) cērnēs āttōllĕrĕ fāscēs
āntĕ dĭēm; cērtē iām nūnc Cўbĕlēĭă mōvīt
līmĭna ĕt Eūbŏĭcaē cārmēn lĕgĭt īllĕ Sĭbŷllaē.
iāmquĕ părēns Lătĭūs, cūiūs praēnōscĕrĕ mēntēm
fās mĭhĭ, pūrpŭrĕōs hăbĭtūs iŭvĕnīquĕ cŭrūlĕ
īndūlgēbĭt ĕbūr, Dācāsque (ēt glōrĭă māiōr!)
ēxŭvĭās laūrōsquĕ dăbīt cĕlĕbrārĕ rĕcēntēs.
ērgo ăgĕ, iūngĕ tŏrōs ātque ōtĭă dēmĕ iŭvēntaē.
quās ĕgŏ nōn gēntēs, quaē nōn făcĕ cōrdă iŭgālī?
ālĭtŭūm pĕcŭdūmquĕ mĭhī dūrīquĕ fĕrārūm
nōn rĕnŭērĕ grĕgēs, īpsum īn cōnūbĭă tērraē
aēthĕră, cūm plŭvĭīs rārēscūnt nūbĭlă, sōlvō.
sīc rērūm sĕrĭēs mūndīquĕ rĕvērtĭtŭr aētās.
ūndĕ nŏvūm Troīaē dĕcŭs ārdēntūmquĕ dĕōrūm
rāptōrēm, Phrўgĭō sī nōn ĕgŏ iūnctă mărītō?
Lŷdĭŭs ūndĕ mĕōs ĭtĕrāssēt Thŷbrĭs Ĭūlōs?
quīs sēptēmgĕmĭnaē pŏsŭīssēt moēnĭă Rōmaē
īmpĕrĭī Lătĭālĕ căpūt, nĭsĭ Dārdănă fūrtō
cēpīssēt Mārtēm, nēc mē prŏhĭbēntĕ, săcērdōs?"
Hīs mūlcēt dīctīs tăcĭtaēque īnspīrăt hŏnōrēm
cōnŭbĭī. rĕdĕūnt ănĭmō iām dōnă prĕcēsquĕ
ēt lăcrĭmaē vĭgĭlēsquĕ vĭrī prŏpĕ līmĭnă quēstūs,
Āstĕrĭs ēt vātīs tōtām cāntātă pĕr ūrbēm,
Āstĕrĭs āntĕ dăpēs, nōcte Āstĕrĭs, Āstĕrĭs ōrtū,
quāntūm nōn clāmātŭs Hўlās. iāmque āspĕră coēpīt
flēctĕrĕ cōrdă lĭbēns ēt iām sĭbĭ dūră vĭdērī.
Māctĕ tŏrīs, Lătĭōs īntēr plăcĭdīssĭmĕ vātēs,
quōd dūrūm pērmēnsŭs ĭtēr coēptīquĕ lăbōrīs
prēndīstī pōrtūs. nĭtĭdaē sīc trānsfŭgă Pīsaē
āmnĭs ĭn ēxtērnōs lōngē flāmmātŭs ămōrēs
flūmĭnă dēmērsō trăhĭt īntĕmĕrātă cănālī,
dōnēc Sīcănĭōs tāndēm prōlātŭs ănhēlō
ōrĕ bĭbāt fōntēs: mīrātūr dūlcĭă Nāīs
ōscŭlă nēc crēdīt pĕlăgō vēnīssĕ mărītūm.
Quīs tĭbĭ tūnc ălăcrī caēlēstum īn mūnĕrĕ clārō,
stēllă, dĭēs, quāntō sălĭērūnt pēctŏră vōtō,
dūlcĭă cūm dŏmĭnaē dēxtēr cōnūbĭă vūltūs
ādnŭĭt! īrĕ pŏlō nĭtĭdōsque ērrārĕ pĕr āxēs
vīsŭs. Ămŷclaēīs mĭnŭs ēxsūltāvĭt hărēnīs
pāstŏr ăd Īdaēās Hĕlĕnā vĕnĭēntĕ cărīnās;
Thēssălă nēc tālēm vīdērūnt Pēlĕă Tēmpē,
cūm Thĕtĭn Haēmŏnĭīs Chīrōn āccēdĕrĕ tērrīs
ērēctō prōspēxĭt ĕquō. quām lōngă mŏrāntūr
sīdĕră! quām sēgnīs vōtīs Aūrōră mărītī!
āt prŏcŭl ūt Stēllaē thălămōs sēnsērĕ părārī
Lētōūs vātūm pătĕr ēt Sĕmĕlēĭŭs Eūhān,
hīc mŏvĕt Ōrtўgĭā, mŏvĕt hīc răpĭda āgmĭnă Nŷsā.
Huīc Lўcĭī mōntēs gĕlĭdaēque ūmbrācŭlă Thŷmbraē
ēt, Pārnāsĕ, sŏnās: īllī Pāngaēă rĕsūltānt
Īsmărăque ēt quōndām gĕnĭālīs lītŏră Nāxī.
tūnc cārās ĭnĭērĕ fŏrēs cŏmĭtīquĕ cănōrō
hīc chĕlўn, hīc flāvām măcŭlōsō nēbrĭdă tērgō,
hīc thŷrsōs, hīc plēctră fĕrūnt; hīc ēnthĕă laūrō
tēmpŏră, Mīnōā crīnēm prĕmĭt īllĕ cŏrōnā.
vīxdum ēmīssă dĭēs, ēt iām sŏcĭālĭă praēstō
ōmĭnă, iām fēstā fērvēt dŏmŭs ūtrăquĕ pōmpā.
frōndĕ vĭrēnt pōstēs, ēffūlgēnt cōmpĭtă flāmmīs,
ēt pārs īmmēnsaē gaūdēt cĕlĕbērrĭmă Rōmaē.
ōmnĭs hŏnōs, cūnctī vĕnĭūnt ād līmĭnă fāscēs,
ōmnīs plēbēiō tĕrĭtūr praētēxtă tŭmūltū:
hīnc ĕquĕs, hīnc iŭvĕnūm coētū stŏlă mīxtă lăbōrāt.
fēlīcēs ūtrōsquĕ vŏcānt, sĕd ĭn āgmĭnĕ plūrēs
īnvīdērĕ vĭrō. iāmdūdūm pōstĕ rĕclīnīs
quaērĭt Hўmēn thălămīs īntāctūm dīcĕrĕ cārmēn,
quō vātēm mūlcērĕ quĕāt. dāt Iūnŏ vĕrēndă
vīncŭla ĕt īnsīgnī gĕmĭnāt Cōncōrdĭă taēdā.
hīc fŭĭt īllĕ dĭēs: nōctēm cănăt īpsĕ mărītūs,
quāntūm nōssĕ lĭcēt. sīc vīctă sŏpōrĕ dŏlōsō
Mārtĭă flūmĭnĕā pŏsŭīt lătŭs Īlĭă rīpā;
nōn tālīs nĭvĕōs tīnxīt Lāvīnĭă vūltūs,
cūm Tūrnō spēctāntĕ rŭbēt; nōn Claūdĭă tālīs
rēspēxīt pŏpŭlōs mōtā iām vīrgŏ cărīnā.
Nūnc ŏpŭs, Āŏnĭdūm cŏmĭtēs trĭpŏdūmquĕ mĭnīstrī,
dīvērsīs cērtārĕ mŏdīs: ĕăt ēnthĕă vīttīs
ātque hĕdĕrīs rĕdĭmītă cŏhōrs, ūt pōllĕt ŏvāntī
quīsquĕ lўrā. sēd praēcĭpŭē quī nōbĭlĕ grēssū
ēxtrēmō fraūdātĭs ŏpūs, dătĕ cārmĭnă fēstīs
dīgnă tŏrīs. hūnc īpsĕ Cŏō plaūdēntĕ Phĭlētās
Cāllĭmăchūsquĕ sĕnēx Ūmbrōquĕ Prŏpērtĭŭs āntrō
āmbīssēnt laūdārĕ dĭēm, nēc trīstĭs ĭn īpsīs
Nāsŏ Tŏmīs dīvēsquĕ fŏcō lūcēntĕ Tĭbūllūs.
Mē cērtē nōn ūnŭs ămōr sīmplēxquĕ cănēndī
caūsă trăhīt: tēcūm sĭmĭlēs iūnctaēquĕ Cămēnaē,
Stēllă, mĭhī, mūltūmquĕ părēs bācchāmŭr ăd ārās
ēt sŏcĭām dōctīs haūrīmŭs ăb āmnĭbŭs ūndām.
āt tē nāscēntēm grĕmĭō mĕă prīmă rĕcēpīt
Pārthĕnŏpē, dūlcīsquĕ sŏlō tū glōrĭă nōstrō
rēptāstī. nĭtĭdūm cōnsūrgăt ăd aēthĕră tēllūs
Eūbŏĭs ēt pūlchrā tŭmĕāt Sēbēthŏs ălūmnā;
nēc sĭbĭ sūlpŭrĕīs Lūcrīnaē Nāĭdĕs āntrīs
nēc Pōmpēiānī plăcĕānt măgĭs ōtĭă Sārnī.
Ēia ăgĕ, praēclārōs Lătĭō prŏpĕrātĕ nĕpōtēs,
quī lēgēs, quī cāstră rĕgānt, quī cārmĭnă lūdānt.
āccĕlĕrēt pārtū dĕcĭmūm bŏnă Cŷnthĭă mēnsēm,
sēd pārcāt Lūcīnă prĕcōr; tūque īpsĕ părēntī
pārcĕ, pŭēr, nē mōllem ŭtĕrūm, nē stāntĭă laēdās
pēctŏră; cūmquĕ tŭōs tăcĭtō nātūră rĕcēssū
fōrmārīt vūltūs, mūltūm dē pātrĕ dĕcōrīs,
plūs dē mātrĕ fĕrās. āt tū, pūlchērrĭmă fōrmā
Ītălĭdūm, tāndēm mĕrĭtō pōssēssă mărītō,
vīnclă dĭū quaēsītă fŏvē, sīc dāmnă dĕcōrīs
nūllă tĭbī; lōngē vĭrĭdēs sīc flōrĕ iŭvēntaē
pērdūrēnt vūltūs, tārdēque haēc fōrmă sĕnēscāt.
III
VILLA TIBVRTINA MANILI VOPISCI
Cērnĕrĕ fācūndī Tībūr glăcĭālĕ Vŏpīscī
sī quĭs ĕt īnsērtō gĕmĭnōs Ănĭēnĕ pĕnātēs
aūt pŏtŭīt sŏcĭaē cōmmērcĭă nōscĕrĕ rīpaē
cērtāntīsquĕ sĭbī dŏmĭnūm dēfēndĕrĕ vīllās,
īllūm nēc călĭdō lātrāvīt Sīrĭŭs āstrō,
nēc grăvĭs āspēxīt Nĕmĕaē frōndēntĭs ălūmnūs:
tālĭs hĭēms tēctīs, frāngūnt sīc īmprŏbă sōlēm
frīgŏră, Pīsaēūmquĕ dŏmūs nōn aēstŭăt ānnūm.
īpsă mănū tĕnĕrā tēcūm scrīpsīssĕ Vŏlūptās
tūnc Vĕnŭs Īdălĭīs ūnxīt fāstīgĭă sūcīs
pērmūlsītquĕ cŏmīs blāndūmquĕ rĕlīquĭt hŏnōrēm
sēdĭbŭs, ēt vŏlŭcrēs vĕtŭīt dīscēdĕrĕ nātōs.
Ō lōngūm mĕmŏrāndă dĭēs! quaē mēntĕ rĕpōrtō
gaūdĭă, quām lāssōs pēr tōt mīrācŭlă vīsūs:
īngĕnĭūm quām mītĕ sŏlō, quaē fōrmă bĕātīs
āntĕ mănūs ārtēmquĕ lŏcīs! Nōn lārgĭŭs ūsquām
īndūlsīt Nātūră sĭbī. Nĕmŏra āltă cĭtātīs
īncŭbŭērĕ vădīs; fāllāx rēspōnsăt ĭmāgŏ
frōndĭbŭs, ēt lōngās ĕădēm fŭgĭt ūmbră pĕr ūndās.
Īpse Āniēn (mīrāndă fĭdēs!) īnfrāquĕ sŭpērquĕ
sāxĕŭs hīc tŭmĭdām răbĭēm spūmōsăquĕ pōnīt
mūrmŭră, ceū plăcĭdī vĕrĭtūs tūrbārĕ Vŏpīscī
Pīĕrĭōsquĕ dĭēs ĕt hăbēntēs cārmĭnă sōmnōs.
Lītŭs ŭtrūmquĕ dŏmī, nēc tē mītīssĭmŭs āmnīs
dīvĭdĭt. Āltērnās sērvānt praētōrĭă rīpās:
nōn ēxtērnă sĭbī flŭvĭūmve ōbstārĕ quĕrūntūr.
Sēstĭăcōs nūnc Fāmă sĭnūs pĕlăgūsquĕ nătātūm
iāctĕt ĕt aūdācī vīctōs dēlphīnăs ĕphēbō!
hīc aētērnă quĭēs, nūllīs hīc iūră prŏcēllīs,
nūmquām fērvŏr ăquīs. Dătŭr hīc trānsmīttĕrĕ vīsūs
ēt vōcēs ēt paēnĕ mănūs. Sīc Chālcĭdă flūctūs
ēxpēllūnt rĕflŭī? sīc dīssŏcĭātă prŏfūndō
Brūttĭă Sīcănĭūm cīrcūmspĭcĭt ōră Pĕlōrūm!
quīd prīmūm mĕdĭūmvĕ cănām, quō fīnĕ quĭēscām?
aūrātāsnĕ trăbēs ān Maūrōs ūndĭquĕ pōstēs
ān pīctūrātā lūcēntĭă mārmŏră vēnā
mīrĕr, ăn ēmīssās pēr cūnctă cŭbīlĭă nŷmphās?
hūc ŏcŭlīs, hūc mēntĕ trăhōr. vĕnĕrābĭlĕ dīcām
lūcōrūm sĕnĭūm? tē, quaē vădă flūmĭnĭs īnfrā
cērnĭs, ăn ād sīlvās quaē rēspĭcĭs, aūlă, tăcēntīs,
quā tĭbĭ tūtă quĭēs ōffēnsăquĕ tūrbĭnĕ nūllō
nōx sĭlĕt ēt nīgrōs īnvītānt mūrmŭră sōmnōs?
ān quaē grāmĭnĕā sūscēptă crĕpīdĭnĕ fūmānt
bālnĕa ĕt īmpŏsĭtūm rīpīs ālgēntĭbŭs īgnēm,
quāquĕ văpōrĭfĕrīs iūnctūs fōrnācĭbŭs āmnīs
rīdĕt ănhēlāntēs vīcīnō flūmĭnĕ nŷmphās?
vīdi ārtēs vĕtĕrūmquĕ mănūs vărĭīsquĕ mĕtāllă
vīvă mŏdīs. lăbŏr ēst aūrī mĕmŏrārĕ fĭgūrās
aūt ĕbŭr aūt dīgnās dĭgĭtīs cōntīngĕrĕ gēmmās,
quīcquĭd ĕt ārgēntō prīmūm, vĕl ĭn aērĕ mĭnōrī
lūsĭt ĕt ēnōrmēs mănŭs ēxpērtūră cŏlōssōs.
dūm văgŏr āspēctū vīsūsquĕ pĕr ōmnĭă dūcō,
cālcābām nĕcŏpīnŭs ŏpēs. nām splēndŏr ăb āltō
dēflŭŭs ēt nĭtĭdūm rĕfĕrēntēs āĕră tēstaē
mōnstrāvērĕ sŏlūm, vărĭās ŭbĭ pīctă pĕr ārtēs
gaūdĕt hŭmūs sŭpĕrātquĕ nŏvīs ăsărōtă fĭgūrīs:
ēxpāvērĕ grădūs. Quīd nūnc īngēntĭă mīrēr
aūt quīd pārtītīs dīstāntĭă tēctă trĭchōrīs?
quīd tē, quaē mĕdĭīs sērvātă pĕnātĭbŭs ārbōr
tēctă pĕr ēt pōstēs lĭquĭdās ēmērgĭs ĭn aūrās,
quō nōn sūb dŏmĭnō saēvās pāssūră bĭpēnnēs?
ēt nūnc īgnārō fōrsān vēl lūbrĭcă Nāīs
vēl nōn ābrūptōs tĭbĭ dēbĕt Hămādrўăs ānnōs.
quīd rĕfĕram āltērnās gĕmĭnō sŭpĕr āggĕrĕ mēnsās
ālbēntēsquĕ lăcūs āltōsque īn gūrgĭtĕ fōntēs
tēquĕ, pĕr ōblīquūm pĕnĭtūs quaē lābĕrĭs āmnēm,
Mārcĭa, ĕt aūdācī trānscūrrīs flūmĭnă plūmbō?
nē sōlum Īŏnĭīs sūb flūctĭbŭs Ēlĭdĭs āmnēm
dūlcĭs ăd Aētnaēōs dēdūcāt sēmĭtă pōrtūs?
īllīc īpse āntrīs Ănĭēn ēt fōntĕ rĕlīctō
nōctĕ sŭb ārcānā glaūcōs ēxūtŭs ămīctūs
hūc īllūc frăgĭlī prōstērnīt pēctŏră mūscō,
aūt īngēns īn stāgnă cădīt vĭtrĕāsquĕ nătātū
plaūdĭt ăquās. īllā rĕcŭbāt Tībūrnŭs ĭn ūmbrā,
īllīc sūlpŭrĕōs cŭpĭt Ālbŭlă mērgĕrĕ crīnēs;
haēc dŏmŭs Ēgĕrĭaē nĕmŏrālem ābiūngĕrĕ Phoēbēn
ēt Drўădūm vĭdŭārĕ chŏrīs ālgēntĭă pōssīt
Tāўgĕta ēt sīlvīs āccērsĕrĕ Pānă Lўcaēīs.
quōd nī tēmplă dărēnt ălĭās Tīrŷnthĭă sōrtēs,
ēt Praēnēstīnaē pŏtĕrānt mīgrārĕ sŏrōrēs.
quīd bĭfĕra Ālcĭnŏī laūdēm pōmārĭă vōsquĕ,
quī nūmquām văcŭī prōdīstĭs ĭn aēthĕră, rāmī?
cēdānt Tēlĕgŏnī, cēdānt Laūrēntĭă Tūrnī
iūgĕră Lūcrīnaēquĕ dŏmūs lītūsquĕ crŭēntī
Āntĭphătaē, cēdānt vĭtrĕaē iŭgă pērfĭdă Cīrcēs
Dūlĭchĭīs ŭlŭlātă lŭpīs ārcēsquĕ sŭpērbaē
Ānxŭrĭs ēt sēdēs Phrўgĭō quās mītĭs ălūmnō
dēbĕt ănūs; cēdānt, quaē tē iām sōlĭbŭs ārtīs
Āntĭă nīmbōsā rĕvŏcābūnt lītŏră brūmā.
Scīlĭcĕt hīc īllī mĕdĭtāntūr pōndĕră mōrēs;
hīc prĕmĭtūr fēcūndă quĭēs vīrtūsquĕ sĕrēnā
frōntĕ grăvīs sānūsquĕ nĭtōr lūxūquĕ cărēntēs
dēlĭcĭaē, quās īpsĕ sŭīs dīgrēssŭs Ăthēnīs
māllēt dēsērtō sĕnĭōr Gārgēttĭŭs hōrtō;
haēc pĕr ĕt Aēgaēās hĭĕmēs Hўădūmquĕ nĭvōsūm
sīdŭs ĕt Ōlĕnĭīs dīgnūm pĕtĭīssĕ sŭb āstrīs,
sī Mălĕaē crēdēndă rătīs Sĭcŭlōsquĕ pĕr aēstūs
sīt vĭă: cūr ŏcŭlīs sōrdēt vīcīnă vŏlūptās?
hīc tŭă Tībūrtēs Faūnōs chĕlўs ēt iŭvăt īpsūm
Ālcīdēn dīctūmquĕ lўrā māiōrĕ Cătīllūm,
seū tĭbĭ Pīndărĭcīs ănĭmūs cōntēndĕrĕ plēctrīs
sīvĕ chĕlŷn tōllās hērōa ād rōbŏră, sīvĕ
līvēntēm sătĭrām nīgrā rūbīgĭnĕ tūrbēs
seū tŭă nōn ălĭā splēndēscăt ĕpīstŏlă cūrā.
dīgnĕ Mĭdaē Croēsīquĕ bŏnīs ēt Pērsĭdĕ gāzā,
māctĕ bŏnīs ănĭmī! cūiūs stāgnāntĭă rūră
dēbŭĭt ēt flāvīs Hērmūs trānscūrrĕrĕ rīpīs
ēt līmō splēndēntĕ Tăgūs. sīc dōctă frĕquēntēs
ōtĭă, sīc ōmnī dētēctūs pēctŏră nūbĕ
fīnēm Nēstŏrĕaē prĕcŏr ēgrĕdĭārĕ sĕnēctaē.
IV
SOTERIA RVTILI GALLICI
Ēstĭs, ĭō, sŭpĕrī, nĕc ĭnēxŏrăbīlē Clōthō
vōlvĭt ŏpūs, vĭdĕt ālmă pĭōs Āstraēă Iŏvīquĕ
cōncĭlĭātă rĕdīt, dŭbĭtātăquĕ sīdĕră cērnīt
Gāllĭcŭs. ēs caēlō, dīve, ēs, Gērmānĭcĕ, cōrdī
(quīs nĕgĕt?): ērŭbŭīt tāntō spŏlĭārĕ mĭnīstrō
īmpĕrĭūm Fōrtūnă tŭūm. stāt prōxĭmă cērvīx
pōndĕrĭs īmmēnsī dāmnōsăquĕ fīlă sĕnēctaē
ēxŭĭt ātque ălĭōs mĕlĭōr rĕvĭrēscĭt ĭn ānnōs.
ērgo ălăcrēs, quaē sīgnă cŏlūnt ūrbānă, cŏhōrtēs
īnquĕ sĭnūm quaē saēpĕ tŭūm fŏră tūrbĭdă quēstūm
cōnfŭgĭūnt lēgēs, ūrbēsque ŭbĭcūmquĕ tŏgātaē,
quaē tŭă lōngīnquīs īmplōrānt iūră quĕrēlīs,
cērtēnt laētĭtĭā, nōstērque ēx ōrdĭnĕ cōllīs
cōnfrĕmăt ēt sĭlĕānt pēiōrīs mūrmŭră fāmaē!
quīppĕ mănēt lōngūmque aēvō rĕdĕūntĕ mănēbīt
quēm pĕnĕs īntrĕpĭdaē mītīs cūstōdĭă Rōmaē.
nēc tāntum īndŭĕrīnt Fātīs nŏvă saēcŭlă crīmēn
aūt īnstaūrātī pēccāvĕrĭt āră Tărēntī.
Āst ĕgŏ nēc Phoēbūm, quāmquām mĭhĭ sūrdă sĭne īllō
plēctră, nĕc Āŏnĭās dĕcĭmā cūm Pāllădĕ dīvās
aūt mītēm Tĕgĕaē Dīrcēsve hōrtābŏr ălūmnūm:
īpsĕ vĕnī vīrēsquĕ nŏvās ănĭmūmquĕ mĭnīstrā,
quī cănĕrīs; dōctō nĕc ĕnīm sĭnĕ nūmĭnĕ tāntūs
Aūsŏnĭaē dĕcŏra āmplă tŏgaē cēntūmquĕ dĕdīstī
iūdĭcĭūm mēntēmquĕ vĭrīs. lĭcĕt ēnthĕă vātīs
ēxclūdāt Pīmplēă sĭtīm nēc cōnscĭă dētūr
Pīrēnē: lārgōs pŏtĭūs mĭhĭ gūrgĕs ĭn haūstūs
quī răpĭtūr dē fōntĕ tŭō, seū plānă sŏlūtīs
quōm strŭĭs ōrsă mŏdīs seū quōm tĭbĭ dūlcĭs ĭn ārtēm
frāngĭtŭr ēt nōstrās cūrāt fācūndĭă lēgēs.
quāre ăgĕ, sī Cĕrĕrī sŭă dōnă mĕrūmquĕ Lўaēō
rēddĭmŭs, ēt dīvēs praēdaē tămĕn āccĭpĭt ōmnī
ēxŭvĭās Dīānă thŏlō cāptīvăquĕ tēlă
Bēllĭpŏtēns; nēc tū (quāndō tĭbĭ, Gāllĭcĕ, māiūs
ēlŏquĭūm fāndīque ŏpĭbūs sūblīmĭs ăbūndās)
spērnĕ cŏlī tĕnŭiōrĕ lўrā. văgă cīngĭtŭr āstrīs
lūna, ĕt ĭn Ōcĕănūm rīvī cĕcĭdērĕ mĭnōrēs.
Quaē tĭbĭ sōllĭcĭtūs pērsōlvīt praēmĭă mōrūm
ūrbĭs ămōr! quaē tūm pātrūmque ĕquĭtūmquĕ nŏtāvī
lūmĭna ĕt īgnāraē plēbīs lūgērĕ pŏtēntēs!
nōn lābēntĕ Nŭmā tĭmŭīt sīc cūrĭă fēlīx,
Pōmpēiō nēc cēlsŭs ĕquēs nēc fēmĭnă Brūtō.
hōc īllūd: trīstīs īnvītum aūdīrĕ cătēnās,
pārcĕrĕ vērbĕrĭbūs nēc quā iŭbĕt āltă pŏtēstās
īrĕ, sĕd ārmātās mūltūm sĭbĭ dēmĕrĕ vīrēs
dīgnārīquĕ mănūs hŭmĭlīs ēt vērbă prĕcāntūm,
rēddĕrĕ iūră fŏrō nēc prōtūrbārĕ cŭrūlēs
ēt fērrūm mūlcērĕ tŏgā. sĭc ĭtūr īn āltă
pēctŏră, sīc mīxtō rĕvĕrēntĭă fīdĭt ămōrī.
Īpsa ĕtĭām cūnctōs grăvĭs īnclēmēntĭă fātī
tērrŭĭt ēt sŭbĭtī praēcēps iŭvĕnīlĕ pĕrīclī,
nīl cūnctāntĕ mălō. nōn īllūd cūlpă sĕnēctaē
(quīppe ĕă bīs sēnīs vīxdum ōrsa ēxcēdĕrĕ lūstrīs),
sēd lăbŏr īntēndēns ănĭmīque īn mēmbră vĭgēntīs
īmpĕrĭūm vĭgĭlēsquĕ sŭō prō Caēsărĕ cūraē,
dūlce ŏpŭs. hīnc fēssōs pĕnĭtūs sūbrēpsĭt ĭn ārtūs
īnsĭdĭōsă quĭēs ēt pīgra ōblīvĭŏ vītaē.
Tūnc dĕŭs, Ālpīnī quī iūxtā cūlmĭnă dōrsī
sīgnăt Ăpōllĭnĕōs sānctō cōgnōmĭnĕ lūcōs,
rēspĭcĭt heū tāntī prīdēm sēcūrŭs ălūmnī,
pērpēssūsquĕ mŏrās: "hūc mēcum, Ĕpĭdaūrĭă prōlēs,
hūc āltīs gaūdēns: dătŭr (āggrĕdĭēndă făcūltās!)
īngēntēm rĕcrĕārĕ vĭrūm. tĕnĕāmŭs ădōrtī
tēndēntīs iām fīlă cŏlūs; nē fūlmĭnĭs ātrī
sīt mĕtŭs, hās ūltrō laūdābīt Iūppĭtĕr ārtēs.
nām nĕquĕ plēbēiam aūt dēxtrō sĭnĕ nūmĭnĕ crētām
sērvo ănĭmam. ātque ădĕō brĕvĭtēr, dūm tēctă sŭbīmūs,
ēxpĕdĭām. gĕnŭs īpsĕ sŭīs pērmīssăquĕ rētrō
nōbĭlĭtās; nĕc ŏrīgŏ lătēt, sēd lūcĕ sĕquēntĕ
vīncĭtŭr ēt māgnō gaūdēt cēssīssĕ nĕpōtī.
prīmă tŏgaē vīrtūs īllī quŏquĕ: clārŭs ĕt īngēns
ēlŏquĭō; mōx īnnŭmĕrīs ēxērcĭtă cāstrīs
ōccĭdŭās prīmāsquĕ dŏmōs ēt sōlĕ sŭb ōmnī
pērmĕrŭīt iūrātă mănūs, nĕc ĭn ōtĭă pācīs
pērmīssūm lāxāre ănĭmōs fērrūmquĕ rĕcīngī.
hūnc Gălătēă vĭgēns aūsa ēst īncēssĕrĕ bēllō
(mē quŏquĕ!) pērquĕ nŏvēm tĭmŭīt Pāmphŷlĭă mēssēs
Pānnŏnĭūsquĕ fĕrōx ārcūque hōrrēndă fŭgācī
Ārmĕnĭa ēt pătĭēns Lătĭī iām pōntĭs Ărāxēs.
quīd gĕmĭnōs fāscēs māgnaēque ĭtĕrātă rĕvōlvām
iūra Ăsĭaē? vĕlĭt īllă quĭdēm tĕr hăbērĕ quătērquĕ
hūnc sĭbĭ, sēd rĕvŏcānt fāstī māiōrquĕ cŭrūlīs
nēc pērmīssă sĕmēl. Lĭbўcī quīd mīră trĭbūtī
ōbsĕquĭa ēt mīssūm mĕdĭā dē pācĕ trĭūmphūm
laūdem ĕt ŏpēs quāntās nēc quī māndāvĕrăt aūsūs
ēxspēctārĕ fŭīt? gaūdēt Trăsĭmēnnŭs ĕt Ālpēs
Cānnēnsēsque ănĭmaē; prīmūsque īnsīgnĕ trĭbūtūm
īpsĕ pălām lăcĕrā pōscēbāt Rēgŭlŭs ūmbrā.
nōn văcăt Ārctōās ăcĭēs Rhēnūmquĕ rĕbēllēm
cāptīvaēquĕ prĕcēs Vĕlĕdae ēt, quaē māxĭmă nūpēr
glōrĭă, dēpŏsĭtām Dācīs pĕrĕūntĭbŭs Ūrbēm
pāndĕrĕ, cūm tāntī lēctūs rēctōrĭs hăbēnās,
Gāllĭcĕ, Fōrtūnā nōn ādmīrāntĕ sŭbīstī.
Hūnc ĭgĭtūr, sī dīgnă lŏquōr, răpĭēmŭs ĭnīquō,
nātĕ, Iŏvī. rŏgăt hōc Lătĭaē pătĕr īnclĭtŭs ūrbīs
ēt mĕrŭīt; nĕque ĕnīm frūstrā mĭhĭ nūpĕr hŏnōră
cārmĭnă pātrĭcĭō pŭĕrī sŏnŭīstĭs ĭn ōstrō.
sī quă sălūtĭfĕrō gĕmĭnī Chīrōnĭs ĭn āntrō
hērbă, thŏlō quōdcūmquĕ tĭbī Trōiānă rĕcōndīt
Pērgămŭs aūt mĕdĭcīs fēlīx Ĕpĭdaūrŭs hărēnīs
ēdŭcăt, Īdaēā prōfērt quām Crētă sŭb ūmbrā
dīctāmnī flōrēntĭs ŏpēm, quōque ānguĭs ăbūndāt
spūmātū, iūngam īpsĕ mănūs ātque ōmnĕ bĕnīgnē
vīrŭs, ŏdōrĭfĕrīs Ărăbūm quōd dōctŭs ĭn ārvīs
aūt Āmphrŷsĭăcō pāstōr dē grāmĭnĕ cārpsīt."
Dīxĕrăt. īnvĕnĭūnt pŏsĭtōs iām sēgnĭtĕr ārtūs
pūgnāntēmque ănĭmām; rītū sē cīngĭt ŭtērquĕ
Paēŏnĭō mōnstrāntquĕ sĭmūl pārēntquĕ vŏlēntēs,
dōnēc lētĭfĕrās vărĭō mĕdĭcāmĭnĕ pēstēs
ēt sūspēctă mălī rūpērūnt nūbĭlă sōmnī.
ādiŭvăt īpsĕ dĕōs mōrbōquĕ vălēntĭŏr ōmnī
ōccŭpăt aūxĭlĭūm. cĭtĭūs nōn ārtĕ rĕfēctūs
Tēlĕphŭs Haēmŏnĭā, nēc quaē mĕtŭēntĭs Ătrīdaē
saēvă Măchāŏnĭō cŏĭērūnt vūlnĕră sūcō.
Quīs mĭhĭ tōt coētūs īntēr pŏpŭlīquĕ pătrūmquĕ
sīt cūraē vōtīquĕ lŏcūs? tămĕn ārdŭă tēstōr
sīdĕră tēquĕ, pătēr vātūm Thŷmbraēĕ, quĭs ōmnī
lūcĕ mĭhī, quīs nōctĕ tĭmōr, dūm pōstĭbŭs haērēns
āssĭdŭūs nūnc aūrĕ vĭgīl, nūnc lūmĭnĕ cūnctă
aūcŭpŏr, īmmēnsaē vĕlŭtī cōnēxă cărīnaē
cūmbă mĭnōr, cūm saēvĭt hĭēms, prō pārtĕ fŭrēntīs
pārvă rĕcēptăt ăquās ĕt ĕōdēm vōlvĭtŭr aūstrō.
nēctĭtĕ nūnc laētaē cāndēntĭă fīlă, sŏrōrēs,
nēctĭtĕ! nēmŏ mŏdūm trānsmīssī cōmpŭtĕt aēvī:
hīc vītaē nātālĭs ĕrīt. tū Trōĭcă dīgnūs
saēcŭla ĕt Eūbŏĭcī trānscēndĕrĕ pūlvĕrĭs ānnōs
Nēstŏrĕōsquĕ sĭtūs! quā nūnc tĭbĭ paūpĕr ăcērrā
dīgnă lĭtēm? nēc sī văcŭēt Mēvānĭă vāllēs
aūt praēstēnt nĭvĕōs Clītūmnă nŏvālĭă taūrōs,
sūffĭcĭām. sēd saēpĕ dĕīs hōs īntĕr hŏnōrēs
caēspĕs ĕt ēxĭgŭō plăcŭērūnt fārră sălīnō.
V
BALNEVM CLAVDII ETRVSCI
Nōn Hĕlĭcōnă grăvī pūlsāt chĕlўs ēnthĕă plēctrō,
nēc lāssātă vŏcō tŏtĭēns mĭhĭ nūmĭnă, Mūsās;
ēt tē, Phoēbĕ, chŏrīs ēt tē dīmīttĭmŭs, Eūhān;
tū quŏquĕ mūtă fĕraē, vŏlŭcēr Tĕgĕaēĕ, sŏnōraē
tērgă prĕmās: ălĭōs pōscūnt mĕă cārmĭnă coētūs.
Nāĭdăs, ūndārūm dŏmĭnās, rēgēmquĕ cŏrūscī
īgnĭs ădhūc fēssūm Sĭcŭlāque īncūdĕ rŭbēntēm
ēlĭcŭīssĕ sătīs. paūlum ārmă nŏcēntĭă, Thēbaē,
pōnĭtĕ: dīlēctō vŏlŏ lāscīvīrĕ sŏdālī.
iūngĕ, pŭēr, cўăthōs, sēd nē nŭmĕrārĕ lăbōrā,
cūnctāntēmque īncēndĕ chĕlŷn; dīscēdĕ Lăbōrquĕ
cūrăquĕ, dūm nĭtĭdīs cănĭmūs gēmmāntĭă sāxīs
bālnĕă dūmquĕ prŏcāx vīttīs hĕdĕrīsquĕ, sŏlūtā
frōndĕ vĕrēcūndā, Clīō mĕă lūdĭt Ĕtrūscō.
ītĕ, dĕaē vĭrĭdēs, lĭquĭdōsque ādvērtĭtĕ vūltūs
ēt vĭtrĕūm tĕnĕrīs crīnēm rĕdĭmītĕ cŏrŷmbīs,
vēstĕ nĭhīl tēctaē, quālēs ēmērgĭtĭs āltīs
fōntĭbŭs ēt vīsū Sătўrōs tōrquētĭs ămāntēs.
nōn vōs, quaē cūlpā dĕcŭs īnfāmāstĭs ăquārūm,
sōllĭcĭtārĕ iŭvāt; prŏcŭl hīnc ēt fōntĕ dŏlōsō
Sālmăcĭs ēt vĭdŭaē Cēbrēnĭdŏs ārĭdă lūctū
flūmĭna ĕt Hērcŭlĕī praēdātrīx cēdăt ălūmnī.
vōs mĭhĭ quaē Lătĭūm sēptēnăquĕ cūlmĭnă, Nŷmphaē,
īncŏlĭtīs Thŷbrīmquĕ nŏvīs āttōllĭtĭs ūndīs,
quās praēcēps Ănĭēn ātque ēxcēptūră nătātūs
vīrgŏ iŭvāt Mārsāsquĕ nĭvēs ēt frīgŏră dūcēns
Mārcĭă, praēcēlsīs quārūm văgă mōlĭbŭs ūndă
crēscĭt ĕt īnnŭmĕrō pēndēns trānsmīttĭtŭr ārcū;
vēstrum ŏpŭs ādgrĕdĭmūr, vēstra ēst, quām cārmĭnĕ mōllī
pāndŏ, dŏmūs. nōn ūmquam ălĭīs hăbĭtāstĭs ĭn āntrīs
dītĭŭs. īpsă mănūs tĕnŭīt Cўthĕrēă mărītī
mōnstrāvītque ārtēs; neū vīlīs flāmmă cămīnōs
ūrĕrĕt, īpsă făcēs vŏlŭcrūm sūccēndĭt Ămōrūm.
nōn hūc ādmīssaē Thăsŏs aūt ūndōsă Cărŷstōs;
maērĕt ŏnŷx lōngē, quĕrĭtūrque ēxclūsŭs ŏphītēs:
sōlă nĭtēt flāvīs Nŏmădūm dēcīsă mĕtāllīs
pūrpŭră, sōlă căvō Phrўgĭaē quām Sŷnnădŏs āntrō
īpsĕ crŭēntāvīt măcŭlīs līvēntĭbŭs Āttīs
quaēquĕ Tўrī nĭvĕās sĕcăt ēt Sīdōnĭă rūpēs.
vīx lŏcŭs Eūrōtaē, vĭrĭdīs cūm rēgŭlă lōngō
Sŷnnădă dīstīnctū vărĭāt. nōn līmĭnă cēssānt,
ēffūlgēnt cămĕraē, vărĭō fāstīgĭă vītrō
īn spĕcĭēs ănĭmōquĕ nĭtēnt. stŭpĕt īpsĕ bĕātās
cīrcūmplēxŭs ŏpēs ēt pārcĭŭs īmpĕrăt īgnīs.
mūltŭs ŭbīquĕ dĭēs, rădĭīs ŭbĭ cūlmĭnă tōtīs
pērfŏrăt ātque ălĭō sōl īmprŏbŭs ūrĭtŭr aēstū.
nīl ĭbĭ plēbēiūm; nūsquām Tĕmĕsaēă nŏtābīs
aēră, sĕd ārgēntō fēlīx prōpēllĭtŭr ūndă
ārgēntōquĕ cădīt lābrīsquĕ nĭtēntĭbŭs īnstāt
dēlĭcĭās mīrātă sŭās ĕt ăbīrĕ rĕcūsāt.
ēxtra aūtēm nĭvĕō quī mārgĭnĕ caērŭlŭs āmnīs
vīvĭt ĕt īn sūmmūm fūndō pătĕt ōmnĭs ăb īmō,
cuī nōn īrĕ lăcū pīgrōsque ēxsōlvĕre ămīctūs
suādĕăt? hōc māllēt nāscī Cўthĕrēă prŏfūndō,
hīc tē pērspĭcŭūm mĕlĭūs, Nārcīssĕ, vĭdērēs,
hīc vēlōx Hĕcătē vĕlĭt ēt dēprēnsă lăvārī.
quīd nūnc strātă sŏlō rĕfĕrām tăbŭlātă crĕpāntīs
aūdītūră pĭlās, ŭbĭ lānguĭdŭs īgnĭs ĭnērrāt
aēdĭbŭs ēt tĕnŭēm vōlvūnt hўpŏcaūstă văpōrēm?
nēc sī Bāiānīs vĕnĭāt nŏvŭs hōspĕs ăb ōrīs,
tālĭă dēspĭcĭēt (fās sīt cōmpōnĕrĕ māgnīs
pārvă), Nĕrōnēā nēc quī mŏdŏ lōtŭs ĭn ūndā,
hīc ĭtĕrūm sūdārĕ nĕgēt. mācte, ōrŏ, nĭtēntī
īngĕnĭō cūrāquĕ pŭēr! tēcum īstă sĕnēscānt
ēt tŭă iām mĕlĭūs dīscāt fōrtūnă rĕnāscī!
VI
KALENDAE DECEMBRES
Ēt Phoēbūs pătĕr ēt sĕvēră Pāllās
ēt Mūsaē prŏcŭl ītĕ fērĭātaē:
Iānī vōs rĕvŏcābĭmūs Kălēndīs.
Sātūrnūs mĭhĭ cōmpĕde ēxsŏlūtā
ēt mūltō grăvĭdūs mĕrō Dĕcēmbēr
ēt rīdēns Iŏcŭs ēt Sălēs prŏtērvī
ādsīnt, dūm rĕfĕrō dĭēm bĕātūm
laētī Caēsărĭs ēbrĭāmquĕ †pārcēn†.
Vīx aūrōră nŏvōs mŏvēbăt ōrtūs,
iām bēllārĭă līnĕā plŭēbānt:
hūnc rōrēm vĕnĭēns prŏfūdĭt eūrūs.
Quīcquīd nōbĭlĕ Pōntĭcīs nŭcētīs
fēcūndīs cădĭt aūt iŭgīs Ĭdūmēs,
quōd rāmīs pĭă gērmĭnāt Dămāscōs
ēt quōd pērcŏquĭt †aēbŏsīㆠCaūnōs
lārgīs grātŭĭtūm cădīt răpīnīs.
Mōllēs gāĭŏlī lŭcūntŭlīquĕ
ēt māssīs Ămĕrīnă nōn pĕrūstīs
ēt mūstācĕŭs ēt lătēntĕ pālmā
praēgnāntēs cărўōtĭdēs cădēbānt.
Nōn tāntīs Hўăs īnsĕrēnă nīmbīs
tērrās ōbrŭĭt aūt sŏlūtă Plīās,
quālīs pēr cŭnĕōs hĭēms Lătīnōs
plēbēm grāndĭnĕ cōntŭdīt sĕrēnā.
Dūcāt nūbĭlă Iūppĭtēr pĕr ōrbēm
ēt lātīs plŭvĭās mĭnētŭr āgrīs
dūm nōstrī Iŏvĭs hī fĕrāntŭr īmbrēs.
Ēcce aūtēm căvĕās sŭbīt pĕr ōmnēs
īnsīgnīs spĕcĭē, dĕcōră cūltū
plēbēs āltĕră, nōn mĭnōr sĕdēntĕ.
Hī pānārĭă cāndĭdāsquĕ māppās
sūbvēctānt ĕpŭlāsquĕ laūtĭōrēs;
īllī mārcĭdă vīnă lārgĭūntūr:
Īdaēōs tŏtĭdēm pŭtēs mĭnīstrōs.
Ōrbēm, quā mĕlĭōr sĕvērĭōrque ēst,
ēt gēntēs ălĭs īnsĕmēl tŏgātās,
ēt, cūm tōt pŏpŭlōs, bĕātĕ, pāscās,
hūnc Ānnōnă dĭēm sŭpērbă nēscīt.
Ī nūnc saēcŭlă cōmpărā, Vĕtūstās,
āntīquī Iŏvĭs aūrĕūmquĕ tēmpūs:
nōn sīc lībĕră vīnă tūnc flŭēbānt
nēc tārdūm sĕgĕs ōccŭpābăt ānnūm.
Ūnā vēscĭtŭr ōmnĭs ōrdŏ mēnsā,
pārvī, fēmĭnă, plēbs, ĕquēs, sĕnātūs:
lībērtās rĕvĕrēntĭām rĕmīsīt.
Ēt tū quīn ĕtĭām (quĭs hōc vŏcārī,
quīs prōmīttĕrĕ pōssĭt hōc dĕōrūm?)
nōbīscūm sŏcĭās dăpēs ĭnīstī.
Iām sē, quīsquĭs ĭs ēst, ĭnōps bĕātūs,
cōnvīvām dŭcĭs ēssĕ glōrĭātūr.
Hōs īntēr frĕmĭtūs nŏvōsquĕ lūxūs
spēctāndī lĕvĭs ēffŭgīt vŏlūptās:
stāt sēxūs rŭdĭs, īnscĭūsquĕ fērrī
ūt pūgnās căpĭt īmprŏbūs vĭrīlēs!
crēdās ād Tănăīn fĕrūmquĕ Phāsīm
Thērmŏdōntĭăcās călērĕ tūrmās.
Hīc aūdāx sŭbĭt ōrdŏ pūmĭlōrūm,
quōs nātūră brĕvēs stătīm pĕrāctă
nōdōsūm sĕmĕl īn glŏbūm lĭgāvīt.
Ēdūnt vūlnĕră cōnsĕrūntquĕ dēxtrās
ēt mōrtēm sĭbĭ (quā mănū!) mĭnāntūr.
Rīdēt Mārs pătĕr ēt crŭēntă Vīrtūs
cāsūraēquĕ văgīs grŭēs răpīnīs
mīrāntūr pŭgĭlēs fĕrōcĭōrēs.
Iām nōctīs prŏpĭōrĭbūs sŭb ūmbrīs
dīvēs spārsĭŏ quōs ăgīt tŭmūltūs!
hīc īntrānt făcĭlēs ĕmī pŭēllaē,
hīc āgnōscĭtŭr ōmnĕ quōd thĕātrīs
aūt fōrmā plăcĕt aūt prŏbātŭr ārtĕ.
Hōc plaūdūnt grĕgĕ Lŷdĭaē tŭmēntēs,
īllīc cŷmbălă tīnnŭlaēquĕ Gādēs;
īllīc āgmĭnă cōnfrĕmūnt Sўrōrūm,
hīc plēbs scaēnĭcă quīquĕ cōmmĭnūtīs
pērmūtānt vĭtrĕīs grĕgālĕ sūlpūr.
Īntēr quaē sŭbĭtō cădūnt vŏlātū
īmmēnsaē vŏlŭcrūm pĕr āstră nūbēs,
quās Nīlūs săcĕr hōrrĭdūsquĕ Phāsīs,
quās ūdō Nŭmĭdaē lĕgūnt sŭb aūstrō.
Dēsūnt quī răpĭānt, sĭnūsquĕ plēnī
gaūdēnt dūm nŏvă lūcră cōmpărāntūr.
Tōllūnt īnnŭmĕrās ăd āstră vōcēs
Sātūrnālĭă prīncĭpīs sŏnāntēs
ēt dūlcī dŏmĭnūm făvōrĕ clāmānt:
hōc sōlūm vĕtŭīt lĭcērĕ Caēsār.
Vīxdūm caērŭlă nōx sŭbībăt ōrbēm,
dēscēndīt mĕdĭā nĭtēns hărēnā
dēnsās flāmmĕŭs ōrbĭs īntĕr ūmbrās
vīncēns Cnōsĭăcaē făcēm cŏrōnaē.
Cōnlūcēt pŏlŭs īgnĭbūs nĭhīlquĕ
ōbscūraē pătĭtūr lĭcērĕ nōctī.
Fūgīt pīgră Quĭēs ĭnērsquĕ Sōmnūs
haēc cērnēns ălĭās ăbīt ĭn ūrbēs.
Quīs spēctācŭlă, quīs lŏcōs lĭcēntēs,
quīs cōnvīvĭă, quīs dăpēs ĭnēmptās,
lārgī flūmĭnă quīs cănāt Lўaēī?
iāmiām dēfĭcĭō tŭāquĕ Bācchō
īn sērūm trăhŏr ēbrĭūs sŏpōrēm.
Quōs ībīt prŏcŭl hīc dĭēs pĕr ānnōs!
quām nūllō săcĕr ēxŏlēscĕt aēvō,
dūm mōntēs Lătĭī pătērquĕ Thŷbrīs,
dūm stābīt tŭă Rōmă dūmquĕ tērrīs
quōd rēddīs Căpĭtōlĭūm mănēbīt!
STATIVS STELLAE SVO SALVTEM
Diu multumque dubitaui, Stella iuuenis optime et in studiis nostris eminentissime, qua parte et uoluisti, an hos libellos, qui mihi subito calore et quadam festinandi uoluptate fluxerunt, cum singuli de sinu meo profugissent, congregatos ipse dimitterem. Quid enim opus erat hos quoque auctoritate editionis onerari, quo adhuc pro Thebaide mea, quamuis me reliquerit, timeo? sed et Culicem legimus et Batrachomyomachiam etiam agnoscimus, nec quisquam est inlustrium poetarum qui non aliquid operibus suis stilo remissiore praeluserit. Quid quod et serum erat continere, cum illa uos certe quorum honori data sunt haberetis? sed apud ceteros necesse est multum illis pereat ex uenia, cum amiserint quam solam habuerunt gratiam celeritatis. Nullum enim ex illis biduo longius tractum, quaedam et in singulis diebus effusa. Quam timeo ne uerum istuc uersus quoque ipsi de se probent! Primus libellus sacrosanctum habet testem, sumendum enim erat "a Ioue principium." Centum hos uersus, quos in ecum maximum feci, indulgentissimo imperatori postero die quam dedicauerat opus tradere ausus sum. "Potuisti illud" dicet aliquis "et ante uidisse." Respondebis illi tu, Stella carissime, qui epithalamium tuum quod mihi iniunxeras scis biduo scriptum (audacter mehercules, sed ter centum tamen hexametros habet). At fortasse tu pro collega mentieris. Manilius certe Vopiscus, uir eruditissimus et qui praecipue uindicat a situ litteras iam paene fugientes, solet ultro quoque nomine meo gloriari uillam Tiburtinam suam descriptam a nobis uno die. Sequitur libellus Rutilio Gallico conualescenti dedicatus, de quo nihil dico, ne uidear defuncti testis occasione mentiri. Nam Claudi Etrusci testimonium de me nunc est, qui balneolum a me intra moram cenae recepit. In fine sunt kalendae Decembres, quibus utique creditur; noctem enim illam felicissimam et uoluptatibus publicis inexpertam ...
I
ECVS MAXIMVS DOMITIANI IMP.
Quae superimposito moles geminata colosso
stat Latium complexa forum? caelone peractum
fluxit opus? Siculis an conformata caminis
effigies lassum Steropen Brontenque reliquit?
an te Palladiae talem, Germanice, nobis
exegere manus, qualem modo frena tenentem
Rhenus et attoniti uidit domus ardua Daci?
nunc age Fama prior notum per saecula nomen
Dardanii miretur equi, cui uertice sacro
Dindymon et caesis decreuit frondibus Ide:
hunc neque discissis cepissent Pergama muris
nec grege permixto pueri innuptaeque puellae
ipse nec Aeneas nec magnus duceret Hector.
adde quod ille nocens saeuosque amplexus Achiuos,
hunc mitis commendat eques: iuuat ora tueri
mixta notis belli placidamque gerentia pacem.
Nec ueris maiora putes: par forma decorque,
par honor. exhaustis Martem non altius armis
Bistonius portat sonipes magnoque superbit
pondere, nec tardo raptus prope flumina cursu
fumat et ingenti propellit Strymona flatu.
par operi sedes. hinc obuia limina pandit
qui fessus bellis adscitae munere prolis
primus iter nostris ostendit in aethera diuis;
discit et e uultu quantum tu mitior armis,
qui, nec in externos facilis saeuire furores,
das Cattis Dacisque fidem. te signa ferente
et minor in leges gener et Cato Caesaris iret.
at laterum passus hinc Iulia tecta tuentur,
illinc belligeri sublimis regia Pauli,
terga pater blandoque uidet Concordia uultu.
ipse autem puro celsum caput aere saeptus
templa super fulges et prospectare uideris,
an noua contemptis surgant Palatia flammis
pulchrius, an tacita uigilet face Troicus ignis
atque exploratas iam laudet Vesta ministras.
dextra uetat pugnas, laeuam Tritonia uirgo
non grauat et sectae praetendit colla Medusae,
ceu stimulis accendit equum; nec dulcior usquam
lecta deae sedes nec si, Pater, ipse teneres.
pectora, quae mundi ualeant euoluere curas
et quis se totis Temese dedit hausta metallis,
it tergo demissa chlamys. latus ense quieto
securum, magnus quanto mucrone minatur
noctibus hibernis et sidera terret Orion.
at sonipes habitus animosque imitatus equestris
acrius attollit uultus cursumque minatur;
cui rigidis stant colla iubis uiuusque per armos
impetus, et tantis calcaribus ilia late
suffectura patent. uacuae pro caespite terrae
aerea captiui crinem terit ungula Rheni.
hunc et Adrasteus uisum extimuisset Arion,
et pauet aspiciens Ledaeus ab aede propinqua
Cyllarus: hic domini numquam mutabit habenas
perpetuus frenis atque uni seruiet astro.
uix sola sufficiunt insessaque pondere tanto
subter anhelat humus, nec ferro aut aere: laborant
sub genio, teneat quamuis aeterna crepido,
quae superingesti portaret culmina montis
caeliferique attrita genu durasset Atlantis.
Nec longae traxere morae. iuuat ipsa labores
forma dei praesens operique intenta iuuentus
miratur plus posse manus. strepit ardua pulsu
machina; continuus septem per culmina Martis
it fragor et magnae uincit uaga murmura Romae.
Ipse loci custos, cuius sacrata uorago
famosique lacus nomen memorabile seruant,
innumeros aeris sonitus et uerbere crudo
ut sensit mugire forum, mouet horrida sancto
ora situ meritaque caput uenerabile quercu.
ac primum ingentes habitus lucemque coruscam
expauit maioris equi terque ardua mersit
colla lacu trepidans, laetus mox praeside uiso:
"salue, magnorum proles genitorque deorum,
auditum longe numen mihi: nunc mea felix,
nunc ueneranda palus, cum te prope nosse tuumque
immortale iubar uicina sede tueri
concessum. semel auctor ego inuentorque salutis
Romuleae: tu bella Iouis, tu proelia Rheni,
tu ciuile nefas, tu tardum in foedera montem
longo Marte domas. quod si te nostra tulissent
saecula, temptasses me non audente profundo
ire lacu, sed Roma tuas tenuisset habenas."
Cedat equus, Latiae qui contra templa Diones
Caesarei stat sede fori, quem traderis ausus
Pellaeo, Lysippe, duci, mox Caesaris ora
mirata ceruice tulit. uix lumine fesso
explores, quam longus in hunc despectus ab illo.
quis rudis usque adeo qui non, ut uiderit ambos,
tantum dicat equos quantum distare regentes?
Non hoc imbriferas hiemes opus aut Iouis ignem
tergeminum, Aeolii non agmina carceris horret
annorumue moras: stabit, dum terra polusque,
dum Romana dies. hoc et sub nocte silenti,
cum superis terrena placent, tua turba relicto
labetur caelo miscebitque oscula iuxta:
ibit in amplexus natus fraterque paterque
et soror: una locum ceruix dabit omnibus astris.
Vtere perpetuum populi magnique senatus
munere. Apelleae cuperent te scribere cerae
optassetque nouo similem te ponere templo
Atticus Elei senior Iouis, et tua mitis
ora Taras, tua sidereas imitantia flammas
lumina contempto mallet Rhodos aspera Phoebo.
certus ames terras et quae tibi templa dicamus
ipse colas; nec te caeli iuuet aula, tuosque
laetus huic dono uideas dare tura nepotes.
II
EPITHALAMION IN STELLAM ET VIOLENTILLAM
Vnde sacro Latii sonuerunt carmine montes?
cui, Paean, noua plectra moues umeroque comanti
facundum suspendis ebur? procul ecce canoro
demigrant Helicone deae quatiuntque nouena
lampade sollemnem thalamis coëuntibus ignem
et de Pieriis uocalem fontibus undam.
quas inter uultu petulans Elegea propinquat
celsior adsueto, diuasque hortatur et ambit
alternum furata pedem decimamque uideri
se cupit et medias fallit permixta sorores.
ipsa manu nuptam genetrix Aeneia duxit
lumina demissam et dulci probitate rubentem,
ipsa toros et sacra parat cultuque Latino
dissimulata deam crinem uultusque genasque
temperat atque noua gestit minor ire marita.
Nosco diem causasque sacri: te concinit iste
(pande foris!) te, Stella, chorus; tibi Phoebus et Euhan
et de Maenalia uolucer Tegeaticus umbra
serta ferunt. nec blandus Amor nec Gratia cessat
amplexum niueos optatae coniugis artus
floribus innumeris et olenti spargere nimbo.
tu modo fronte rosas, uiolis modo lilia mixta
excipis et dominae niueis a uultibus obstas.
Ergo dies aderat Parcarum conditus albo
uellere, quo Stellae Violentillaeque professus
clamaretur hymen. cedant curaeque metusque,
cessent mendaces obliqui carminis astus;
Fama, tace: subiit leges et frena momordit
ille solutus amor. consumpta est fabula uulgi
et narrata diu uiderunt oscula ciues.
tu tamen attonitus, quamuis data copia tantae
noctis, adhuc optas permissaque numine dextro
uota paues. pone, o dulcis, suspiria, uates,
pone: tua est. licet expositum per limen aperto
ire, redire gradu: iam nusquam ianitor aut lex
aut pudor. amplexu tandem satiare petito
(contigit!) et duras pariter reminiscere noctes.
digna quidem merces, et si tibi Iuno labores
Herculeos, Stygiis et si concurrere monstris
fata darent, si Cyaneos raperere per aestus.
Hanc propter tanti Pisaea lege trementem
currere et Oenomai fremitus audire sequentis;
nec si Dardania pastor temerarius Ida
sedisses, haec dona forent, nec si alma per auras
praepete suspensum ueheret Tithonia biga.
Sed quae causa toros inopinaque gaudia uati
attulit? hic mecum, dum feruent agmine postes
atriaque et multa pulsantur limina uirga,
hic, Erato iucunda, doce: uacat apta mouere
colloquia, et docti norunt audire penates.
forte, serenati qua stat plaga lactea caeli,
alma Venus thalamo pulsa modo nocte iacebat
amplexu duro Getici resoluta mariti.
fulcra torosque deae tenerum premit agmen Amorum;
signa petunt quas ferre faces, quae pectora figi
imperet; an terris saeuire an malit in undis,
an miscere deos an adhuc uexare Tonantem.
ipsi animus nondum nec cordi fixa uoluntas:
fessa iacet stratis, ubi quondam conscia culpae
Lemnia deprenso repserunt uincula lecto.
hic puer e turba uolucrum, cui plurimus ignis
ore manuque leui numquam frustrata sagitta,
agmine de medio tenera sic dulce profatur
uoce (pharetrati pressere silentia fratres):
"scis ut, mater", ait "nulla mihi dextera segnis
militia; quemcumque hominum diuumque dedisti,
uritur. at quondam lacrimis et supplice dextra
et uotis precibusque uirum concede moueri,
o genetrix: duro nec enim ex adamante creati,
sed tua turba sumus. clarus de gente Latina
est iuuenis, quem patriciis maioribus ortum
nobilitas gauisa tulit praesagaque formae
protinus e nostro posuit cognomina caelo.
hunc egomet tota quondam (tibi dulce) pharetra
improbus et densa trepidantem cuspide fixi.
quamuis Ausoniis multum gener ille petitus
matribus, edomui uictum dominaeque potentis
ferre iugum et longos iussi sperare per annos.
ast illam summa leuiter (sic namque iubebas)
lampade parcentes et inerti strinximus arcu.
ex illo quantos iuuenis premat anxius ignes,
testis ego attonitus, quantum me nocte dieque
urgentem ferat: haud ulli uehementior umquam
incubui, genetrix, iterataque uulnera fodi.
uidi ego et immiti cupidum decurrere campo
Hippomenen, nec sic meta pallebat in ipsa;
uidi et Abydeni iuuenis certantia remis
bracchia laudauique manus et saepe natanti
praeluxi: minor ille calor, quo saeua tepebant
aequora: tu ueteres, iuuenis, transgressus amores.
Ipse ego te tantos stupui durasse per aestus
firmauique animos blandisque madentia plumis
lumina detersi. quotiens mihi questus Apollo,
sic uatem maerere suum! iam, mater, amatos
indulge thalamos. noster comes ille piusque
signifer: armiferos poterat memorare labores
claraque facta uirum et torrentes sanguine campos,
sed tibi plectra dedit mitisque incedere uates
maluit et nostra laurum subtexere myrto.
hic iuuenum lapsus suaque aut externa reuoluit
uulnera; pro! quanta est Paphii reuerentia, mater,
numinis: hic nostrae defleuit fata columbae."
Finis erat: tenera matris ceruice pependit
blandus et admotis tepefecit pectora pennis.
illa refert uultum non aspernata rogari:
"grande quidem rarumque uiris, quos ipsa probaui,
Pierius uotum iuuenis cupit. hanc ego formae
egregium mirata decus, cui gloria patrum
et generis certabat honos, tellure cadentem
excepi fouique sinu, nec colla genasque
comere nec pingui crinem deducere amomo
cessauit mea, nate, manus. mihi dulcis imago
prosiluit. celsae procul aspice frontis honores
suggestumque comae. Latias metire quid ultra
emineat matres: quantum Latonia Nymphas
uirgo premit quantumque egomet Nereidas exsto.
haec et caeruleis mecum consurgere digna
fluctibus et nostra potuit considere concha;
et si flammigeras potuisset scandere sedes
hasque intrare domos, ipsi erraretis, Amores.
huic quamuis census dederim largita beatos,
uincit opes animo. querimur iam Seras auaros
angustum spoliare nemus Clymenaeaque deesse
germina nec uirides satis illacrimare sorores,
uellera Sidonio iam pauca rubescere tabo
raraque longaeuis niuibus crystalla gelari.
huic Hermum fuluoque Tagum decurrere limo
(nec satis ad cultus), huic Inda monilia Glaucum
Proteaque atque omnem Nereida quaerere iussi.
hanc si Thessalicos uidisses, Phoebe, per agros
erraret secura Daphne. sin litore Naxi
Theseum iuxta foret haec conspecta cubile,
Gnosida desertam profugus liquisset et Euhan.
quod nisi me longis placasset Iuno querelis,
falsus huic pennas et cornua sumeret aethrae
rector, in hanc uero cecidisset Iuppiter auro.
sed dabitur iuueni, cui tu, mea summa potestas,
nate, cupis thalami quamuis iuga ferre secundi
saepe neget maerens, ipsam iam cedere sensi
inque uicem tepuisse uiro". sic fata leuauit
sidereos artus thalamique egressa superbum
limen Amyclaeos ad frena citauit olores.
iungit Amor laetamque uehens per nubila matrem
gemmato temone sedet. iam Thybridis arces
Iliacae: pandit nitidos domus alta penates
claraque gaudentes plauserunt limina cygni.
Digna deae sedes, nitidis nec sordet ab astris.
hic Libycus Phrygiusque silex, hic dura Laconum
saxa uirent, hic flexus onyx et concolor alto
uena mari rupesque nitent, quis purpura saepe
Oebalis et Tyrii moderator liuet aeni.
pendent innumeris fastigia nixa columnis,
robora Dalmatico lucent satiata metallo.
excludunt radios siluis demissa uetustis
frigora, perspicui uiuunt in marmore fontes.
nec seruat natura uices: hic Sirius alget,
bruma tepet uersumque domus sibi temperat annum.
Exsultat uisu tectisque potentis alumnae
non secus alma Venus quam si Paphon aequore ab alto
Idaliasque domos Erycinaque templa subiret.
tunc ipsam solo reclinem adfata cubili:
"quonam hic usque sopor uacuique modestia lecti,
o mihi Laurentes inter dilecta puellas?
quis morum fideique modus? numquamne uirili
summittere iugo? ueniet iam tristior aetas.
exerce formam et fugientibus utere donis:
non ideo tibi tale decus uultusque superbos
meque dedi, uiduos ut transmittare per annos
ceu non cara mihi. satis o nimiumque priores
despexisse procos. at enim hic tibi sanguine toto
deditus unam omnes inter miratur amatque
nec formae nec stirpis egens; nam docta per Vrbem
carmina qui iuuenes, quae non didicere puellae?
hunc et bissenos (sic indulgentia pergat
praesidis Ausonii!) cernes attollere fasces
ante diem; certe iam nunc Cybeleia mouit
limina et Euboicae carmen legit ille Sibyllae.
iamque parens Latius, cuius praenoscere mentem
fas mihi, purpureos habitus iuuenique curule
indulgebit ebur, Dacasque (et gloria maior!)
exuuias laurosque dabit celebrare recentes.
ergo age, iunge toros atque otia deme iuuentae.
quas ego non gentes, quae non face corda iugali?
alituum pecudumque mihi durique ferarum
non renuere greges, ipsum in conubia terrae
aethera, cum pluuiis rarescunt nubila, soluo.
sic rerum series mundique reuertitur aetas.
unde nouum Troiae decus ardentumque deorum
raptorem, Phrygio si non ego iuncta marito?
Lydius unde meos iterasset Thybris Iulos?
quis septemgeminae posuisset moenia Romae
imperii Latiale caput, nisi Dardana furto
cepisset Martem, nec me prohibente, sacerdos?"
His mulcet dictis tacitaeque inspirat honorem
conubii. redeunt animo iam dona precesque
et lacrimae uigilesque uiri prope limina questus,
Asteris et uatis totam cantata per urbem,
Asteris ante dapes, nocte Asteris, Asteris ortu,
quantum non clamatus Hylas. iamque aspera coepit
flectere corda libens et iam sibi dura uideri.
Macte toris, Latios inter placidissime uates,
quod durum permensus iter coeptique laboris
prendisti portus. nitidae sic transfuga Pisae
amnis in externos longe flammatus amores
flumina demerso trahit intemerata canali,
donec Sicanios tandem prolatus anhelo
ore bibat fontes: miratur dulcia Nais
oscula nec credit pelago uenisse maritum.
Quis tibi tunc alacri caelestum in munere claro,
stella, dies, quanto salierunt pectora uoto,
dulcia cum dominae dexter conubia uultus
adnuit! ire polo nitidosque errare per axes
uisus. Amyclaeis minus exsultauit harenis
pastor ad Idaeas Helena ueniente carinas;
Thessala nec talem uiderunt Pelea Tempe,
cum Thetin Haemoniis Chiron accedere terris
erecto prospexit equo. quam longa morantur
sidera! quam segnis uotis Aurora mariti!
at procul ut Stellae thalamos sensere parari
Letous uatum pater et Semeleius Euhan,
hic mouet Ortygia, mouet hic rapida agmina Nysa.
Huic Lycii montes gelidaeque umbracula Thymbrae
et, Parnase, sonas: illi Pangaea resultant
Ismaraque et quondam genialis litora Naxi.
tunc caras iniere fores comitique canoro
hic chelyn, hic flauam maculoso nebrida tergo,
hic thyrsos, hic plectra ferunt; hic enthea lauro
tempora, Minoa crinem premit ille corona.
uixdum emissa dies, et iam socialia praesto
omina, iam festa feruet domus utraque pompa.
fronde uirent postes, effulgent compita flammis,
et pars immensae gaudet celeberrima Romae.
omnis honos, cuncti ueniunt ad limina fasces,
omnis plebeio teritur praetexta tumultu:
hinc eques, hinc iuuenum coetu stola mixta laborat.
felices utrosque uocant, sed in agmine plures
inuidere uiro. iamdudum poste reclinis
quaerit Hymen thalamis intactum dicere carmen,
quo uatem mulcere queat. dat Iuno uerenda
uincula et insigni geminat Concordia taeda.
hic fuit ille dies: noctem canat ipse maritus,
quantum nosse licet. sic uicta sopore doloso
Martia fluminea posuit latus Ilia ripa;
non talis niueos tinxit Lauinia uultus,
cum Turno spectante rubet; non Claudia talis
respexit populos mota iam uirgo carina.
Nunc opus, Aonidum comites tripodumque ministri,
diuersis certare modis: eat enthea uittis
atque hederis redimita cohors, ut pollet ouanti
quisque lyra. sed praecipue qui nobile gressu
extremo fraudatis opus, date carmina festis
digna toris. hunc ipse Coo plaudente Philetas
Callimachusque senex Vmbroque Propertius antro
ambissent laudare diem, nec tristis in ipsis
Naso Tomis diuesque foco lucente Tibullus.
Me certe non unus amor simplexque canendi
causa trahit: tecum similes iunctaeque Camenae,
Stella, mihi, multumque pares bacchamur ad aras
et sociam doctis haurimus ab amnibus undam.
at te nascentem gremio mea prima recepit
Parthenope, dulcisque solo tu gloria nostro
reptasti. nitidum consurgat ad aethera tellus
Eubois et pulchra tumeat Sebethos alumna;
nec sibi sulpureis Lucrinae Naides antris
nec Pompeiani placeant magis otia Sarni.
Eia age, praeclaros Latio properate nepotes,
qui leges, qui castra regant, qui carmina ludant.
acceleret partu decimum bona Cynthia mensem,
sed parcat Lucina precor; tuque ipse parenti
parce, puer, ne mollem uterum, ne stantia laedas
pectora; cumque tuos tacito natura recessu
formarit uultus, multum de patre decoris,
plus de matre feras. at tu, pulcherrima forma
Italidum, tandem merito possessa marito,
uincla diu quaesita foue, sic damna decoris
nulla tibi; longe uirides sic flore iuuentae
perdurent uultus, tardeque haec forma senescat.
III
VILLA TIBVRTINA MANILI VOPISCI
Cernere facundi Tibur glaciale Vopisci
si quis et inserto geminos Aniene penates
aut potuit sociae commercia noscere ripae
certantisque sibi dominum defendere uillas,
illum nec calido latrauit Sirius astro,
nec grauis aspexit Nemeae frondentis alumnus:
talis hiems tectis, frangunt sic improba solem
frigora, Pisaeumque domus non aestuat annum.
ipsa manu tenera tecum scripsisse Voluptas
tunc Venus Idaliis unxit fastigia sucis
permulsitque comis blandumque reliquit honorem
sedibus, et uolucres uetuit discedere natos.
O longum memoranda dies! quae mente reporto
gaudia, quam lassos per tot miracula uisus:
ingenium quam mite solo, quae forma beatis
ante manus artemque locis! Non largius usquam
indulsit Natura sibi. Nemora alta citatis
incubuere uadis; fallax responsat imago
frondibus, et longas eadem fugit umbra per undas.
Ipse Anien (miranda fides!) infraque superque
saxeus hic tumidam rabiem spumosaque ponit
murmura, ceu placidi ueritus turbare Vopisci
Pieriosque dies et habentes carmina somnos.
Litus utrumque domi, nec te mitissimus amnis
diuidit. Alternas seruant praetoria ripas:
non externa sibi fluuiumue obstare queruntur.
Sestiacos nunc Fama sinus pelagusque natatum
iactet et audaci uictos delphinas ephebo!
hic aeterna quies, nullis hic iura procellis,
numquam feruor aquis. datur hic transmittere uisus
et uoces et paene manus. Sic Chalcida fluctus
expellunt reflui? sic dissociata profundo
Bruttia Sicanium circumspicit ora Pelorum!
quid primum mediumue canam, quo fine quiescam?
auratasne trabes an Mauros undique postes
an picturata lucentia marmora uena
mirer, an emissas per cuncta cubilia nymphas?
huc oculis, huc mente trahor. uenerabile dicam
lucorum senium? te, quae uada fluminis infra
cernis, an ad siluas quae respicis, aula, tacentis,
qua tibi tuta quies offensaque turbine nullo
Nox silet et nigros inuitant murmura somnos?
an quae graminea suscepta crepidine fumant
balnea et impositum ripis algentibus ignem,
quaque uaporiferis iunctus fornacibus amnis
ridet anhelantes uicino flumine nymphas?
uidi artes ueterumque manus uariisque metalla
uiua modis. Labor est auri memorare figuras
aut ebur aut dignas digitis contingere gemmas,
quicquid et argento primum, uel in aere minori
lusit et enormes manus expertura colossos.
dum uagor aspectu uisusque per omnia duco,
calcabam necopinus opes. nam splendor ab alto
defluus et nitidum referentes aëra testae
monstrauere solum, uarias ubi picta per artes
gaudet humus superatque nouis asarota figuris:
expauere gradus. Quid nunc ingentia mirer
aut quid partitis distantia tecta trichoris?
quid te, quae mediis seruata penatibus arbor
tecta per et postes liquidas emergis in auras,
quo non sub domino saeuas passura bipennes?
et nunc ignaro forsan uel lubrica Nais
uel non abruptos tibi debet Hamadryas annos.
quid referam alternas gemino super aggere mensas
albentesque lacus altosque in gurgite fontes
teque, per obliquum penitus quae laberis amnem,
Marcia, et audaci transcurris flumina plumbo?
ne solum Ioniis sub fluctibus Elidis amnem
dulcis ad Aetnaeos deducat semita portus?
illic ipse antris Anien et fonte relicto
nocte sub arcana glaucos exutus amictus
huc illuc fragili prosternit pectora musco,
aut ingens in stagna cadit uitreasque natatu
plaudit aquas. illa recubat Tiburnus in umbra,
illic sulpureos cupit Albula mergere crines;
haec domus Egeriae nemoralem abiungere Phoeben
et Dryadum uiduare choris algentia possit
Taygeta et siluis accersere Pana Lycaeis.
quod ni templa darent alias Tirynthia sortes,
et Praenestinae poterant migrare sorores.
quid bifera Alcinoi laudem pomaria uosque,
qui numquam uacui prodistis in aethera, rami?
cedant Telegoni, cedant Laurentia Turni
iugera Lucrinaeque domus litusque cruenti
Antiphatae, cedant uitreae iuga perfida Circes
Dulichiis ululata lupis arcesque superbae
Anxuris et sedes Phrygio quas mitis alumno
debet anus; cedant, quae te iam solibus artis
Antia nimbosa reuocabunt litora bruma.
Scilicet hic illi meditantur pondera mores;
hic premitur fecunda quies uirtusque serena
fronte grauis sanusque nitor luxuque carentes
deliciae, quas ipse suis digressus Athenis
mallet deserto senior Gargettius horto;
haec per et Aegaeas hiemes Hyadumque niuosum
sidus et Oleniis dignum petiisse sub astris,
si Maleae credenda ratis Siculosque per aestus
sit uia: cur oculis sordet uicina uoluptas?
hic tua Tiburtes Faunos chelys et iuuat ipsum
Alciden dictumque lyra maiore Catillum,
seu tibi Pindaricis animus contendere plectris
siue chelyn tollas heroa ad robora, siue
liuentem satiram nigra rubigine turbes
seu tua non alia splendescat epistola cura.
digne Midae Croesique bonis et Perside gaza,
macte bonis animi! cuius stagnantia rura
debuit et flauis Hermus transcurrere ripis
et limo splendente Tagus. sic docta frequentes
otia, sic omni detectus pectora nube
finem Nestoreae precor egrediare senectae.
IV
SOTERIA RVTILI GALLICI
Estis, io, superi, nec inexorabile Clotho
uoluit opus, uidet alma pios Astraea Iouique
conciliata redit, dubitataque sidera cernit
Gallicus. es caelo, diue, es, Germanice, cordi
(quis neget?): erubuit tanto spoliare ministro
imperium Fortuna tuum. stat proxima ceruix
ponderis immensi damnosaque fila senectae
exuit atque alios melior reuirescit in annos.
ergo alacres, quae signa colunt urbana, cohortes
inque sinum quae saepe tuum fora turbida questum
confugiunt leges, urbesque ubicumque togatae,
quae tua longinquis implorant iura querelis,
certent laetitia, nosterque ex ordine collis
confremat et sileant peioris murmura famae!
quippe manet longumque aeuo redeunte manebit
quem penes intrepidae mitis custodia Romae.
nec tantum induerint Fatis noua saecula crimen
aut instaurati peccauerit ara Tarenti.
Ast ego nec Phoebum, quamquam mihi surda sine illo
plectra, nec Aonias decima cum Pallade diuas
aut mitem Tegeae Dircesue hortabor alumnum:
ipse ueni uiresque nouas animumque ministra,
qui caneris; docto nec enim sine numine tantus
Ausoniae decora ampla togae centumque dedisti
iudicium mentemque uiris. licet enthea uatis
excludat Pimplea sitim nec conscia detur
Pirene: largos potius mihi gurges in haustus
qui rapitur de fonte tuo, seu plana solutis
quom struis orsa modis seu quom tibi dulcis in artem
frangitur et nostras curat facundia leges.
quare age, si Cereri sua dona merumque Lyaeo
reddimus, et diues praedae tamen accipit omni
exuuias Diana tholo captiuaque tela
Bellipotens; nec tu (quando tibi, Gallice, maius
eloquium fandique opibus sublimis abundas)
sperne coli tenuiore lyra. uaga cingitur astris
luna, et in Oceanum riui cecidere minores.
Quae tibi sollicitus persoluit praemia morum
urbis amor! quae tum patrumque equitumque notaui
lumina et ignarae plebis lugere potentes!
non labente Numa timuit sic curia felix,
Pompeio nec celsus eques nec femina Bruto.
hoc illud: tristis inuitum audire catenas,
parcere uerberibus nec qua iubet alta potestas
ire, sed armatas multum sibi demere uires
dignarique manus humilis et uerba precantum,
reddere iura foro nec proturbare curules
et ferrum mulcere toga. sic itur in alta
pectora, sic mixto reuerentia fidit amori.
Ipsa etiam cunctos grauis inclementia fati
terruit et subiti praeceps iuuenile pericli,
nil cunctante malo. non illud culpa senectae
(quippe ea bis senis uixdum orsa excedere lustris),
sed labor intendens animique in membra uigentis
imperium uigilesque suo pro Caesare curae,
dulce opus. hinc fessos penitus subrepsit in artus
insidiosa quies et pigra obliuio uitae.
Tunc deus, Alpini qui iuxta culmina dorsi
signat Apollineos sancto cognomine lucos,
respicit heu tanti pridem securus alumni,
perpessusque moras: "huc mecum, Epidauria proles,
huc altis gaudens: datur (aggredienda facultas!)
ingentem recreare uirum. teneamus adorti
tendentis iam fila colus; ne fulminis atri
sit metus, has ultro laudabit Iuppiter artes.
nam neque plebeiam aut dextro sine numine cretam
seruo animam. atque adeo breuiter, dum tecta subimus,
expediam. genus ipse suis permissaque retro
nobilitas; nec origo latet, sed luce sequente
uincitur et magno gaudet cessisse nepoti.
prima togae uirtus illi quoque: clarus et ingens
eloquio; mox innumeris exercita castris
occiduas primasque domos et sole sub omni
permeruit iurata manus, nec in otia pacis
permissum laxare animos ferrumque recingi.
hunc Galatea uigens ausa est incessere bello
(me quoque!) perque nouem timuit Pamphylia messes
Pannoniusque ferox arcuque horrenda fugaci
Armenia et patiens Latii iam pontis Araxes.
quid geminos fasces magnaeque iterata reuoluam
iura Asiae? uelit illa quidem ter habere quaterque
hunc sibi, sed reuocant fasti maiorque curulis
nec permissa semel. Libyci quid mira tributi
obsequia et missum media de pace triumphum
laudem et opes quantas nec qui mandauerat ausus
exspectare fuit? gaudet Trasimennus et Alpes
Cannensesque animae; primusque insigne tributum
ipse palam lacera poscebat Regulus umbra.
non uacat Arctoas acies Rhenumque rebellem
captiuaeque preces Veledae et, quae maxima nuper
gloria, depositam Dacis pereuntibus Vrbem
pandere, cum tanti lectus rectoris habenas,
Gallice, Fortuna non admirante subisti.
Hunc igitur, si digna loquor, rapiemus iniquo,
nate, Ioui. rogat hoc Latiae pater inclitus urbis
et meruit; neque enim frustra mihi nuper honora
carmina patricio pueri sonuistis in ostro.
si qua salutifero gemini Chironis in antro
herba, tholo quodcumque tibi Troiana recondit
Pergamus aut medicis felix Epidaurus harenis
educat, Idaea profert quam Creta sub umbra
dictamni florentis opem, quoque anguis abundat
spumatu, iungam ipse manus atque omne benigne
uirus, odoriferis Arabum quod doctus in aruis
aut Amphrysiaco pastor de gramine carpsit."
Dixerat. inueniunt positos iam segniter artus
pugnantemque animam; ritu se cingit uterque
Paeonio monstrantque simul parentque uolentes,
donec letiferas uario medicamine pestes
et suspecta mali ruperunt nubila somni.
adiuuat ipse deos morboque ualentior omni
occupat auxilium. citius non arte refectus
Telephus Haemonia, nec quae metuentis Atridae
saeua Machaonio coierunt uulnera suco.
Quis mihi tot coetus inter populique patrumque
sit curae uotique locus? tamen ardua testor
sidera teque, pater uatum Thymbraee, quis omni
luce mihi, quis nocte timor, dum postibus haerens
assiduus nunc aure uigil, nunc lumine cuncta
aucupor, immensae ueluti conexa carinae
cumba minor, cum saeuit hiems, pro parte furentis
parua receptat aquas et eodem uoluitur austro.
nectite nunc laetae candentia fila, sorores,
nectite! nemo modum transmissi computet aeui:
hic uitae natalis erit. tu Troica dignus
saecula et Euboici transcendere pulueris annos
Nestoreosque situs! qua nunc tibi pauper acerra
digna litem? nec si uacuet Meuania ualles
aut praestent niueos Clitumna noualia tauros,
sufficiam. sed saepe deis hos inter honores
caespes et exiguo placuerunt farra salino.
V
BALNEVM CLAVDII ETRVSCI
Non Helicona graui pulsat chelys enthea plectro,
nec lassata uoco totiens mihi numina, Musas;
et te, Phoebe, choris et te dimittimus, Euhan;
tu quoque muta ferae, uolucer Tegeaee, sonorae
terga premas: alios poscunt mea carmina coetus.
Naidas, undarum dominas, regemque corusci
ignis adhuc fessum Siculaque incude rubentem
elicuisse satis. paulum arma nocentia, Thebae,
ponite: dilecto uolo lasciuire sodali.
iunge, puer, cyathos, sed ne numerare labora,
cunctantemque incende chelyn; discede Laborque
curaque, dum nitidis canimus gemmantia saxis
balnea dumque procax uittis hederisque, soluta
fronde uerecunda, Clio mea ludit Etrusco.
ite, deae uirides, liquidosque aduertite uultus
et uitreum teneris crinem redimite corymbis,
ueste nihil tectae, quales emergitis altis
fontibus et uisu Satyros torquetis amantes.
non uos, quae culpa decus infamastis aquarum,
sollicitare iuuat; procul hinc et fonte doloso
Salmacis et uiduae Cebrenidos arida luctu
flumina et Herculei praedatrix cedat alumni.
uos mihi quae Latium septenaque culmina, Nymphae,
incolitis Thybrimque nouis attollitis undis,
quas praeceps Anien atque exceptura natatus
uirgo iuuat Marsasque niues et frigora ducens
Marcia, praecelsis quarum uaga molibus unda
crescit et innumero pendens transmittitur arcu;
uestrum opus adgredimur, uestra est, quam carmine molli
pando, domus. non umquam aliis habitastis in antris
ditius. ipsa manus tenuit Cytherea mariti
monstrauitque artes; neu uilis flamma caminos
ureret, ipsa faces uolucrum succendit Amorum.
non huc admissae Thasos aut undosa Carystos;
maeret onyx longe, queriturque exclusus ophites:
sola nitet flauis Nomadum decisa metallis
purpura, sola cauo Phrygiae quam Synnados antro
ipse cruentauit maculis liuentibus Attis
quaeque Tyri niueas secat et Sidonia rupes.
uix locus Eurotae, uiridis cum regula longo
Synnada distinctu uariat. non limina cessant,
effulgent camerae, uario fastigia uitro
in species animoque nitent. stupet ipse beatas
circumplexus opes et parcius imperat ignis.
multus ubique dies, radiis ubi culmina totis
perforat atque alio sol improbus uritur aestu.
nil ibi plebeium; nusquam Temesaea notabis
aera, sed argento felix propellitur unda
argentoque cadit labrisque nitentibus instat
delicias mirata suas et abire recusat.
extra autem niueo qui margine caerulus amnis
uiuit et in summum fundo patet omnis ab imo,
cui non ire lacu pigrosque exsoluere amictus
suadeat? hoc mallet nasci Cytherea profundo,
hic te perspicuum melius, Narcisse, uideres,
hic uelox Hecate uelit et deprensa lauari.
quid nunc strata solo referam tabulata crepantis
auditura pilas, ubi languidus ignis inerrat
aedibus et tenuem uoluunt hypocausta uaporem?
nec si Baianis ueniat nouus hospes ab oris,
talia despiciet (fas sit componere magnis
parua), Neronea nec qui modo lotus in unda,
hic iterum sudare neget. macte, oro, nitenti
ingenio curaque puer! tecum ista senescant
et tua iam melius discat fortuna renasci!
VI
KALENDAE DECEMBRES
Et Phoebus pater et seuera Pallas
et Musae procul ite feriatae:
Iani uos reuocabimus Kalendis.
Saturnus mihi compede exsoluta
et multo grauidus mero December
et ridens Iocus et Sales proterui
adsint, dum refero diem beatum
laeti Caesaris ebriamque †parcen†.
Vix aurora nouos mouebat ortus,
iam bellaria linea pluebant:
hunc rorem ueniens profudit eurus.
Quicquid nobile Ponticis nucetis
fecundis cadit aut iugis Idumes,
quod ramis pia germinat Damascos
et quod percoquit †aebosia† Caunos
largis gratuitum cadit rapinis.
Molles gaioli lucuntulique
et massis Amerina non perustis
et mustaceus et latente palma
praegnantes caryotides cadebant.
Non tantis Hyas inserena nimbis
terras obruit aut soluta Plias,
qualis per cuneos hiems Latinos
plebem grandine contudit serena.
Ducat nubila Iuppiter per orbem
et latis pluuias minetur agris
dum nostri Iouis hi ferantur imbres.
Ecce autem caueas subit per omnes
insignis specie, decora cultu
plebes altera, non minor sedente.
Hi panaria candidasque mappas
subuectant epulasque lautiores;
illi marcida uina largiuntur:
Idaeos totidem putes ministros.
Orbem, qua melior seueriorque est,
et gentes alis insemel togatas,
et, cum tot populos, beate, pascas,
hunc Annona diem superba nescit.
I nunc saecula compara, Vetustas,
antiqui Iouis aureumque tempus:
non sic libera uina tunc fluebant
nec tardum seges occupabat annum.
Vna uescitur omnis ordo mensa,
parui, femina, plebs, eques, senatus:
libertas reuerentiam remisit.
Et tu quin etiam (quis hoc uocari,
quis promittere possit hoc deorum?)
nobiscum socias dapes inisti.
Iam se, quisquis is est, inops beatus,
conuiuam ducis esse gloriatur.
Hos inter fremitus nouosque luxus
spectandi leuis effugit uoluptas:
stat sexus rudis, insciusque ferri
ut pugnas capit improbus uiriles!
credas ad Tanain ferumque Phasim
Thermodontiacas calere turmas.
Hic audax subit ordo pumilorum,
quos natura breues statim peracta
nodosum semel in globum ligauit.
Edunt uulnera conseruntque dextras
et mortem sibi (qua manu!) minantur.
Ridet Mars pater et cruenta Virtus
casuraeque uagis grues rapinis
mirantur pugiles ferociores.
Iam noctis propioribus sub umbris
diues sparsio quos agit tumultus!
hic intrant faciles emi puellae,
hic agnoscitur omne quod theatris
aut forma placet aut probatur arte.
Hoc plaudunt grege Lydiae tumentes,
illic cymbala tinnulaeque Gades;
illic agraina confremunt Syrorum,
hic plebs scaenica quique comminutis
permutant uitreis gregale sulpur.
Inter quae subito cadunt uolatu
immensae uolucrum per astra nubes,
quas Nilus sacer horridusque Phasis,
quas udo Numidae legunt sub austro.
Desunt qui rapiant, sinusque pleni
gaudent dum noua lucra comparantur.
Tollunt innumeras ad astra uoces
Saturnalia principis sonantes
et dulci dominum fauore clamant:
hoc solum uetuit licere Caesar.
Vixdum caerula nox subibat orbem,
descendit media nitens harena
densas flammeus orbis inter umbras
uincens Cnosiacae facem coronae.
Conlucet polus ignibus nihilque
obscurae patitur licere nocti.
Fugit pigra Quies inersque Somnus
haec cernens alias abit in urbes.
Quis spectacula, quis locos licentes,
quis conuiuia, quis dapes inemptas,
largi flumina quis canat Lyaei?
iamiam deficio tuaque Baccho
in serum trahor ebrius soporem.
Quos ibit procul hic dies per annos!
quam nullo sacer exolescet aeuo,
dum montes Latii paterque Thybris,
dum stabit tua Roma dumque terris
quod reddis Capitolium manebit!