P. PAPINII STATII - SILVARUM LIBER I

3

STATIVS STELLAE SVO SALVTEM

Diu multumque dubitaui, Stella iuuenis optime et in studiis nostris eminentissime, qua parte et uoluisti, an hos libellos, qui mihi subito calore et quadam festinandi uoluptate fluxerunt, cum singuli de sinu meo profugissent, congregatos ipse dimitterem. Quid enim opus erat hos quoque auctoritate editionis onerari, quo adhuc pro Thebaide mea, quamuis me reliquerit, timeo? sed et Culicem legimus et Batrachomyomachiam etiam agnoscimus, nec quisquam est inlustrium poetarum qui non aliquid operibus suis stilo remissiore praeluserit. Quid quod et serum erat continere, cum illa uos certe quorum honori data sunt haberetis? sed apud ceteros necesse est multum illis pereat ex uenia, cum amiserint quam solam habuerunt gratiam celeritatis. Nullum enim ex illis biduo longius tractum, quaedam et in singulis diebus effusa. Quam timeo ne uerum istuc uersus quoque ipsi de se probent! Primus libellus sacrosanctum habet testem, sumendum enim erat "a Ioue principium." Centum hos uersus, quos in ecum maximum feci, indulgentissimo imperatori postero die quam dedicauerat opus tradere ausus sum. "Potuisti illud" dicet aliquis "et ante uidisse." Respondebis illi tu, Stella carissime, qui epithalamium tuum quod mihi iniunxeras scis biduo scriptum (audacter mehercules, sed ter centum tamen hexametros habet). At fortasse tu pro collega mentieris. Manilius certe Vopiscus, uir eruditissimus et qui praecipue uindicat a situ litteras iam paene fugientes, solet ultro quoque nomine meo gloriari uillam Tiburtinam suam descriptam a nobis uno die. Sequitur libellus Rutilio Gallico conualescenti dedicatus, de quo nihil dico, ne uidear defuncti testis occasione mentiri. Nam Claudi Etrusci testimonium de me nunc est, qui balneolum a me intra moram cenae recepit. In fine sunt kalendae Decembres, quibus utique creditur; noctem enim illam felicissimam et uoluptatibus publicis inexpertam ...

I

ECVS MAXIMVS DOMITIANI IMP.

Quaē sŭpĕrīmpŏsĭtō mōlēs gĕmĭnātă cŏlōssō

stāt Lătĭūm cōmplēxă fŏrūm? caēlōnĕ pĕrāctūm

flūxĭt ŏpūs? Sĭcŭlīs ān cōnfōrmātă cămīnīs

ēffĭgĭēs lāssūm Stĕrŏpēn Brōntēnquĕ rĕlīquīt?

ān tē Pāllădĭaē tālēm, Gērmānĭcĕ, nōbīs

ēxēgērĕ mănūs, quālēm mŏdŏ frēnă tĕnēntēm

Rhēnŭs ĕt āttŏnĭtī vīdīt dŏmŭs ārdŭă Dācī?

nūnc ăgĕ Fāmă prĭōr nōtūm pēr saēcŭlă nōmēn

Dārdănĭī mīrētŭr ĕquī, cuī vērtĭcĕ sācrō

Dīndўmŏn ēt caēsīs dēcrēvīt frōndĭbŭs Īdē:

hūnc nĕquĕ dīscīssīs cēpīssēnt Pērgămă mūrīs

nēc grĕgĕ pērmīxtō pŭĕri īnnūptaēquĕ pŭēllaē

īpsĕ nĕc Aēnēās nēc māgnūs dūcĕrĕt Hēctōr.

āddĕ quŏd īllĕ nŏcēns saēvōsque āmplēxŭs Ăchīvōs,

hūnc mītīs cōmmēndăt ĕquēs: iŭvăt ōră tŭērī

mīxtă nŏtīs bēllī plăcĭdāmquĕ gĕrēntĭă pācēm.

Nēc vērīs māiōră pŭtēs: pār fōrmă dĕcōrquĕ,

pār hŏnŏr. ēxhaūstīs Mārtēm nōn āltĭŭs ārmīs

Bīstŏnĭūs pōrtāt sŏnĭpēs māgnōquĕ sŭpērbīt

pōndĕrĕ, nēc tārdō rāptūs prŏpĕ flūmĭnă cūrsū

fūmăt ĕt īngēntī prōpēllīt Strŷmŏnă flātū.

pār ŏpĕrī sēdēs. hīnc ōbvĭă līmĭnă pāndīt

quī fēssūs bēllīs ādscītaē mūnĕrĕ prōlīs

prīmŭs ĭtēr nōstrīs ōstēndĭt ĭn aēthĕră dīvīs;

dīscĭt ĕt ē vūltū quāntūm tū mītĭŏr ārmīs,

quī, nĕc ĭn ēxtērnōs făcĭlīs saēvīrĕ fŭrōrēs,

dās Cāttīs Dācīsquĕ fĭdēm. tē sīgnă fĕrēntĕ

ēt mĭnŏr īn lēgēs gĕnĕr ēt Cătŏ Caēsărĭs īrēt.

āt lătĕrūm pāssūs hīnc Iūlĭă tēctă tŭēntūr,

īllīnc bēllĭgĕrī sūblīmīs rēgĭă Paūlī,

tērgă pătēr blāndōquĕ vĭdēt Cōncōrdĭă vūltū.

īpse aūtēm pūrō cēlsūm căpŭt āĕrĕ saēptūs

tēmplă sŭpēr fūlgēs ēt prōspēctārĕ vĭdērīs,

ān nŏvă cōntēmptīs sūrgānt Pālātĭă flāmmīs

pūlchrĭŭs, ān tăcĭtā vĭgĭlēt făcĕ Trōĭcŭs īgnīs

ātque ēxplōrātās iām laūdēt Vēstă mĭnīstrās.

dēxtră vĕtāt pūgnās, laēvām Trītōnĭă vīrgŏ

nōn grăvăt ēt sēctaē praētēndīt cōllă Mĕdūsaē,

ceū stĭmŭlīs āccēndĭt ĕquūm; nēc dūlcĭŏr ūsquām

lēctă dĕaē sēdēs nēc sī, Pătĕr, īpsĕ tĕnērēs.

pēctŏră, quaē mūndī vălĕānt ēvōlvĕrĕ cūrās

ēt quīs sē tōtīs Tĕmĕsē dĕdĭt haūstă mĕtāllīs,

īt tērgō dēmīssă chlămŷs. lătŭs ēnsĕ quĭētō

sēcūrūm, māgnūs quāntō mūcrōnĕ mĭnātūr

nōctĭbŭs hībērnīs ēt sīdĕră tērrĕt Ŏrīōn.

āt sŏnĭpēs hăbĭtūs ănĭmōsque ĭmĭtātŭs ĕquēstrīs

ācrĭŭs āttōllīt vūltūs cūrsūmquĕ mĭnātūr;

cuī rĭgĭdīs stānt cōllă iŭbīs vīvūsquĕ pĕr ārmōs

īmpĕtŭs, ēt tāntīs cālcārĭbŭs īlĭă lātē

sūffēctūră pătēnt. văcŭaē prō caēspĭtĕ tērraē

aērĕă cāptīvī crīnēm tĕrĭt ūngŭlă Rhēnī.

hūnc ĕt Ădrāstēūs vīsum ēxtĭmŭīssĕt Ărīōn,

ēt păvĕt āspĭcĭēns Lēdaēŭs ăb aēdĕ prŏpīnquā

Cŷllărŭs: hīc dŏmĭnī nūmquām mūtābĭt hăbēnās

pērpĕtŭūs frēnīs ātque ūnī sērvĭĕt āstrō.

vīx sŏlă sūffĭcĭūnt īnsēssăquĕ pōndĕrĕ tāntō

sūbtĕr ănhēlăt hŭmūs, nēc fērro aūt aērĕ: lăbōrānt

sūb gĕnĭō, tĕnĕāt quāmvīs aētērnă crĕpīdŏ,

quaē sŭpĕrīngēstī pōrtārēt cūlmĭnă mōntīs

caēlĭfĕrīque āttrītă gĕnū dūrāssĕt Ătlāntīs.

Nēc lōngaē trāxērĕ mŏraē. iŭvăt īpsă lăbōrēs

fōrmă dĕī praēsēns ŏpĕrīque īntēntă iŭvēntūs

mīrātūr plūs pōssĕ mănūs. strĕpĭt ārdŭă pūlsū

māchĭnă; cōntĭnŭūs sēptēm pēr cūlmĭnă Mārtīs

īt frăgŏr ēt māgnaē vīncīt văgă mūrmŭră Rōmaē.

Īpsĕ lŏcī cūstōs, cūiūs sācrātă vŏrāgŏ

fāmōsīquĕ lăcūs nōmēn mĕmŏrābĭlĕ sērvānt,

īnnŭmĕrōs aērīs sŏnĭtūs ēt vērbĕrĕ crūdō

ūt sēnsīt mūgīrĕ fŏrūm, mŏvĕt hōrrĭdă sānctō

ōră sĭtū mĕrĭtāquĕ căpūt vĕnĕrābĭlĕ quērcū.

āc prīmum īngēntēs hăbĭtūs lūcēmquĕ cŏrūscām

ēxpāvīt māiōrĭs ĕquī tērque ārdŭă mērsīt

cōllă lăcū trĕpĭdāns, laētūs mōx praēsĭdĕ vīsō:

"sālvē, māgnōrūm prōlēs gĕnĭtōrquĕ dĕōrūm,

aūdītūm lōngē nūmēn mĭhĭ: nūnc mĕă fēlīx,

nūnc vĕnĕrāndă pălūs, cūm tē prŏpĕ nōssĕ tŭūmquĕ

īmmōrtālĕ iŭbār vīcīnā sēdĕ tŭērī

cōncēssūm. sĕmĕl aūctŏr ĕgo īnvēntōrquĕ sălūtīs

Rōmŭlĕaē: tū bēllă Iŏvīs, tū proēlĭă Rhēnī,

tū cīvīlĕ nĕfās, tū tārdum īn foēdĕră mōntēm

lōngō Mārtĕ dŏmās. quōd sī tē nōstră tŭlīssēnt

saēcŭlă, tēmptāssēs mē nōn aūdēntĕ prŏfūndō

īrĕ lăcū, sēd Rōmă tŭās tĕnŭīssĕt hăbēnās."

Cēdăt ĕquūs, Lătĭaē quī cōntrā tēmplā Diōnēs

Caēsărĕī stāt sēdĕ fŏrī, quēm trādĕrĭs aūsūs

Pēllaēō, Lŷsīppĕ, dŭcī, mōx Caēsărĭs ōră

mīrātā cērvīcĕ tŭlīt. vīx lūmĭnĕ fēssō

ēxplōrēs, quām lōngŭs ĭn hūnc dēspēctŭs ăb īllō.

quīs rŭdĭs ūsque ădĕō quī nōn, ūt vīdĕrĭt āmbōs,

tāntūm dīcăt ĕquōs quāntūm dīstārĕ rĕgēntēs?

Nōn hōc īmbrĭfĕrās hĭĕmēs ŏpŭs aūt Iŏvĭs īgnēm

tērgĕmĭnum, Aēŏlĭī nōn āgmĭnă cārcĕrĭs hōrrēt

ānnōrūmvĕ mŏrās: stābīt, dūm tērră pŏlūsquĕ,

dūm Rōmānă dĭēs. hōc ēt sūb nōctĕ sĭlēntī,

cūm sŭpĕrīs tērrēnă plăcēnt, tŭă tūrbă rĕlīctō

lābētūr caēlō mīscēbītque ōscŭlă iūxtā:

ībĭt ĭn āmplēxūs nātūs frātērquĕ pătērquĕ

ēt sŏrŏr: ūnă lŏcūm cērvīx dăbĭt ōmnĭbŭs āstrīs.

Ūtĕrĕ pērpĕtŭūm pŏpŭlī māgnīquĕ sĕnātūs

mūnĕre. Ăpēllēaē cŭpĕrēnt tē scrībĕrĕ cēraē

ōptāssētquĕ nŏvō sĭmĭlēm tē pōnĕrĕ tēmplō

Āttĭcŭs Ēlēī sĕnĭōr Iŏvĭs, ēt tŭă mītīs

ōră Tărās, tŭă sīdĕrĕās ĭmĭtāntĭă flāmmās

lūmĭnă cōntēmptō māllēt Rhŏdŏs āspĕră Phoēbō.

cērtŭs ămēs tērrās ēt quaē tĭbĭ tēmplă dĭcāmūs

īpsĕ cŏlās; nēc tē caēlī iŭvĕt aūlă, tŭōsquĕ

laētūs huīc dōnō vĭdĕās dărĕ tūră nĕpōtēs.

II

EPITHALAMION IN STELLAM ET VIOLENTILLAM

Ūndĕ săcrō Lătĭī sŏnŭērūnt cārmĭnĕ mōntēs?

cuī, Paēān, nŏvă plēctră mŏvēs ŭmĕrōquĕ cŏmāntī

fācūndūm sūspēndĭs ĕbūr? prŏcŭl ēccĕ cănōrō

dēmīgrānt Hĕlĭcōnĕ dĕaē quătĭūntquĕ nŏvēnā

lāmpădĕ sōllēmnēm thălămīs cŏĕūntĭbŭs īgnēm

ēt dē Pīĕrĭīs vōcālēm fōntĭbŭs ūndām.

quās īntēr vūltū pĕtŭlāns Ĕlĕgēă prŏpīnquāt

cēlsĭŏr ādsuētō, dīvāsque hōrtātŭr ĕt āmbīt

āltērnūm fūrātă pĕdēm dĕcĭmāmquĕ vĭdērī

sē cŭpĭt ēt mĕdĭās fāllīt pērmīxtă sŏrōrēs.

īpsă mănū nūptām gĕnĕtrīx Aēnēĭă dūxīt

lūmĭnă dēmīssam ēt dūlcī prŏbĭtātĕ rŭbēntēm,

īpsă tŏrōs ēt sācră părāt cūltūquĕ Lătīnō

dīssĭmŭlātă dĕām crīnēm vūltūsquĕ gĕnāsquĕ

tēmpĕrăt ātquĕ nŏvā gēstīt mĭnŏr īrĕ mărītā.

Nōscŏ dĭēm caūsāsquĕ săcrī: tē cōncĭnĭt īstĕ

(pāndĕ fŏrīs!) tē, Stēllă, chŏrūs; tĭbĭ Phoēbŭs ĕt Eūhān

ēt dē Maēnălĭā vŏlŭcēr Tĕgĕātĭcŭs ūmbrā

sērtă fĕrūnt. nēc blāndŭs Ămōr nēc Grātĭă cēssāt

āmplēxūm nĭvĕōs ōptātaē cōniŭgĭs ārtūs

flōrĭbŭs īnnŭmĕrīs ĕt ŏlēntī spārgĕrĕ nīmbō.

tū mŏdŏ frōntĕ rŏsās, vĭŏlīs mŏdŏ līlĭă mīxtă

ēxcĭpĭs ēt dŏmĭnaē nĭvĕīs ā vūltĭbŭs ōbstās.

Ērgŏ dĭēs ădĕrāt Pārcārūm cōndĭtŭs ālbō

vēllĕrĕ, quō Stēllaē Vĭŏlēntīllaēquĕ prŏfēssūs

clāmārētŭr hўmēn. cēdānt cūraēquĕ mĕtūsquĕ,

cēssēnt mēndācēs ōblīquī cārmĭnĭs āstūs;

Fāmă, tăcē: sŭbĭīt lēgēs ēt frēnă mŏmōrdīt

īllĕ sŏlūtŭs ămōr. cōnsūmpta ēst fābŭlă vūlgī

ēt nārrātă dĭū vīdērūnt ōscŭlă cīvēs.

tū tămĕn āttŏnĭtūs, quāmvīs dătă cōpĭă tāntaē

nōctĭs, ădhūc ōptās pērmīssăquĕ nūmĭnĕ dēxtrō

vōtă păvēs. pōne, ō dūlcīs, sūspīrĭă, vātēs,

pōnĕ: tŭa ēst. lĭcĕt ēxpŏsĭtūm pēr līmĕn ăpērtō

īrĕ, rĕdīrĕ grădū: iām nūsquām iānĭtŏr aūt lēx

aūt pŭdŏr. āmplēxū tāndēm sătĭārĕ pĕtītō

(cōntĭgĭt!) ēt dūrās părĭtēr rĕmĭnīscĕrĕ nōctēs.

dīgnă quĭdēm mērcēs, ēt sī tĭbĭ Iūnŏ lăbōrēs

Hērcŭlĕōs, Stўgĭīs ēt sī cōncūrrĕrĕ mōnstrīs

fātă dărēnt, sī Cŷănĕōs răpĕrērĕ pĕr aēstūs.

Hānc prōptēr tāntī Pīsaēā lēgĕ trĕmēntēm

cūrrĕre ĕt Oēnŏmăī frĕmĭtūs aūdīrĕ sĕquēntīs;

nēc sī Dārdănĭā pāstōr tĕmĕrārĭŭs Īdā

sēdīssēs, haēc dōnă fŏrēnt, nēc si ālmă pĕr aūrās

praēpĕtĕ sūspēnsūm vĕhĕrēt Tīthōnĭă bīgă.

Sēd quaē caūsă tŏrōs ĭnŏpīnăquĕ gaūdĭă vātī

āttŭlĭt? hīc mēcūm, dūm fērvēnt āgmĭnĕ pōstēs

ātrĭăque ēt mūltā pūlsāntūr līmĭnă vīrgā,

hīc, Ĕrătō iūcūndă, dŏcē: văcăt āptă mŏvērĕ

cōllŏquĭa, ēt dōctī nōrūnt aūdīrĕ pĕnātēs.

fōrtĕ, sĕrēnātī quā stāt plăgă lāctĕă caēlī,

ālmă Vĕnūs thălămō pūlsā mŏdŏ nōctĕ iăcēbāt

āmplēxū dūrō Gĕtĭcī rĕsŏlūtă mărītī.

fūlcră tŏrōsquĕ dĕaē tĕnĕrūm prĕmĭt āgmĕn Ămōrūm;

sīgnă pĕtūnt quās fērrĕ făcēs, quaē pēctŏră fīgī

īmpĕrĕt; ān tērrīs saēvīre ān mālĭt ĭn ūndīs,

ān mīscērĕ dĕōs ăn ădhūc vēxārĕ Tŏnāntēm.

īpsi ănĭmūs nōndūm nēc cōrdī fīxă vŏlūntās:

fēssă iăcēt strātīs, ŭbĭ quōndām cōnscĭă cūlpaē

Lēmnĭă dēprēnsō rēpsērūnt vīncŭlă lēctō.

hīc pŭĕr ē tūrbā vŏlŭcrūm, cuī plūrĭmŭs īgnīs

ōrĕ mănūquĕ lĕvī nūmquām frūstrātă săgīttă,

āgmĭnĕ dē mĕdĭō tĕnĕrā sīc dūlcĕ prŏfātūr

vōcĕ (phărētrātī prēssērĕ sĭlēntĭă frātrēs):

"scīs ūt, mātĕr", ăīt "nūllā mĭhĭ dēxtĕră sēgnīs

mīlĭtĭā; quēmcūmque hŏmĭnūm dīvūmquĕ dĕdīstī,

ūrĭtŭr. āt quōndām lăcrĭmīs ēt sūpplĭcĕ dēxtrā

ēt vōtīs prĕcĭbūsquĕ vĭrūm cōncēdĕ mŏvērī,

ō gĕnĕtrīx: dūrō nĕc ĕnim ēx ădămāntĕ crĕātī,

sēd tŭă tūrbă sŭmūs. clārūs dē gēntĕ Lătīnā

ēst iŭvĕnīs, quēm pātrĭcĭīs māiōrĭbŭs ōrtūm

nōbĭlĭtās gāvīsă tŭlīt praēsāgăquĕ fōrmaē

prōtĭnŭs ē nōstrō pŏsŭīt cōgnōmĭnă caēlō.

hūnc ĕgŏmēt tōtā quōndām (tĭbĭ dūlcĕ) phărētrā

īmprŏbŭs ēt dēnsā trĕpĭdāntēm cūspĭdĕ fīxī.

quāmvīs Aūsŏnĭīs mūltūm gĕnĕr īllĕ pĕtītūs

mātrĭbŭs, ēdŏmŭī vīctūm dŏmĭnaēquĕ pŏtēntīs

fērrĕ iŭgum ēt lōngōs iūssī spērārĕ pĕr ānnōs.

āst īllām sūmmā lĕvĭtēr (sīc nāmquĕ iŭbēbās)

lāmpădĕ pārcēntēs ĕt ĭnērtī strīnxĭmŭs ārcū.

ēx īllō quāntōs iŭvĕnīs prĕmăt ānxĭŭs īgnēs,

tēstĭs ĕgo āttŏnĭtūs, quāntūm mē nōctĕ dĭēquĕ

ūrgēntēm fĕrăt: haūd ūllī vĕhĕmēntĭŏr ūmquām

īncŭbŭī, gĕnĕtrīx, ĭtĕrātăquĕ vūlnĕră fōdī.

vīdi ĕgo ĕt īmmītī cŭpĭdūm dēcūrrĕrĕ cāmpō

Hīppŏmĕnēn, nēc sīc mētā pāllēbăt ĭn īpsā;

vīdi ĕt Ăbŷdēnī iŭvĕnīs cērtāntĭă rēmīs

brācchĭă laūdāvīquĕ mănūs ēt saēpĕ nătāntī

praēlūxī: mĭnŏr īllĕ călōr, quō saēvă tĕpēbānt

aēquŏră: tū vĕtĕrēs, iŭvĕnīs, trānsgrēssŭs ămōrēs.

Īpse ĕgŏ tē tāntōs stŭpŭī dūrāssĕ pĕr aēstūs

fīrmāvīque ănĭmōs blāndīsquĕ mădēntĭă plūmīs

lūmĭnă dētērsī. quŏtĭēns mĭhĭ quēstŭs Ăpōllŏ,

sīc vātēm maērērĕ sŭūm! iām, mātĕr, ămātōs

īndūlgē thălămōs. nōstēr cŏmĕs īllĕ pĭūsquĕ

sīgnĭfĕr: ārmĭfĕrōs pŏtĕrāt mĕmŏrārĕ lăbōrēs

clārăquĕ fāctă vĭrum ēt tōrrēntēs sānguĭnĕ cāmpōs,

sēd tĭbĭ plēctră dĕdīt mītīsque īncēdĕrĕ vātēs

mālvīt ēt nōstrā laūrūm sūbtēxĕrĕ mŷrtō.

hīc iŭvĕnūm lāpsūs sŭăque aūt ēxtērnă rĕvōlvīt

vūlnĕră; prō! quānta ēst Păphĭī rĕvĕrēntĭă, mātēr,

nūmĭnĭs: hīc nōstraē dēflēvīt fātă cŏlūmbaē."

Fīnĭs ĕrāt: tĕnĕrā mātrīs cērvīcĕ pĕpēndīt

blāndŭs ĕt ādmōtīs tĕpĕfēcīt pēctŏră pēnnīs.

īllă rĕfērt vūltūm nōn āspērnātă rŏgārī:

"grāndĕ quĭdēm rārūmquĕ vĭrīs, quōs īpsă prŏbāvī,

Pīĕrĭūs vōtūm iŭvĕnīs cŭpĭt. hānc ĕgŏ fōrmaē

ēgrĕgĭūm mīrātă dĕcūs, cuī glōrĭă pātrūm

ēt gĕnĕrīs cērtābăt hŏnōs, tēllūrĕ cădēntēm

ēxcēpī fōvīquĕ sĭnū, nēc cōllă gĕnāsquĕ

cōmĕrĕ nēc pīnguī crīnēm dēdūcĕre ămōmō

cēssāvīt mĕă, nātĕ, mănūs. mĭhĭ dūlcĭs ĭmāgŏ

prōsĭlŭīt. cēlsaē prŏcŭl āspĭcĕ frōntĭs hŏnōrēs

sūggēstūmquĕ cŏmaē. Lătĭās mētīrĕ quĭd ūltrā

ēmĭnĕāt mātrēs: quāntūm Lātōnĭă Nŷmphās

vīrgŏ prĕmīt quāntūmque ĕgŏmēt Nērēĭdăs ēxstō.

haēc ēt caērŭlĕīs mēcūm cōnsūrgĕrĕ dīgnă

flūctĭbŭs ēt nōstrā pŏtŭīt cōnsīdĕrĕ cōnchā;

ēt sī flāmmĭgĕrās pŏtŭīssēt scāndĕrĕ sēdēs

hāsque īntrārĕ dŏmōs, īpsi ērrārētĭs, Ămōrēs.

huīc quāmvīs cēnsūs dĕdĕrīm lārgītă bĕātōs,

vīncĭt ŏpēs ănĭmō. quĕrĭmūr iām Sērăs ăvārōs

āngūstūm spŏlĭārĕ nĕmūs Clўmĕnaēăquĕ deēssĕ

gērmĭnă nēc vĭrĭdēs sătĭs īllăcrĭmārĕ sŏrōrēs,

vēllĕră Sīdŏnĭō iām paūcă rŭbēscĕrĕ tābō

rārăquĕ lōngaēvīs nĭvĭbūs crŷstāllă gĕlārī.

huīc Hērmūm fūlvōquĕ Tăgūm dēcūrrĕrĕ līmō

(nēc sătĭs ād cūltūs), huīc Īndă mŏnīlĭă Glaūcūm

Prōtĕăque ātque ōmnēm Nērēĭdă quaērĕrĕ iūssī.

hānc sī Thēssălĭcōs vīdīssēs, Phoēbĕ, pĕr āgrōs

ērrārēt sēcūră Dăphnē. sīn lītŏrĕ Nāxī

Thēsēūm iūxtā fŏrĕt haēc cōnspēctă cŭbīlĕ,

Gnōsĭdă dēsērtām prŏfŭgūs līquīssĕt ĕt Eūhān.

quōd nĭsĭ mē lōngīs plācāssēt Iūnŏ quĕrēlīs,

fālsūs huīc pēnnās ēt cōrnŭă sūmĕrĕt aēthraē

rēctŏr, ĭn hānc vērō cĕcĭdīssēt Iūppĭtĕr aūrō.

sēd dăbĭtūr iŭvĕnī, cuī tū, mĕă sūmmă pŏtēstās,

nātĕ, cŭpīs thălămī quāmvīs iŭgă fērrĕ sĕcūndī

saēpĕ nĕgēt maērēns, īpsām iām cēdĕrĕ sēnsī

īnquĕ vĭcēm tĕpŭīssĕ vĭrō". sīc fātă lĕvāvīt

sīdĕrĕōs ārtūs thălămīque ēgrēssă sŭpērbūm

līmĕn Ămŷclaēōs ād frēnă cĭtāvĭt ŏlōrēs.

iūngĭt Ămōr laētāmquĕ vĕhēns pēr nūbĭlă mātrēm

gēmmātō tēmōnĕ sĕdēt. iām Thŷbrĭdĭs ārcēs

Īlĭăcaē: pāndīt nĭtĭdōs dŏmŭs āltă pĕnātēs

clārăquĕ gaūdēntēs plaūsērūnt līmĭnă cŷgnī.

Dīgnă dĕaē sēdēs, nĭtĭdīs nēc sōrdĕt ăb āstrīs.

hīc Lĭbўcūs Phrўgĭūsquĕ sĭlēx, hīc dūră Lăcōnūm

sāxă vĭrēnt, hīc flēxŭs ŏnŷx ēt cōncŏlŏr āltō

vēnă mărī rūpēsquĕ nĭtēnt, quīs pūrpŭră saēpĕ

Oēbălĭs ēt Tўrĭī mŏdĕrātōr līvĕt ăēnī.

pēndēnt īnnŭmĕrīs fāstīgĭă nīxă cŏlūmnīs,

rōbŏră Dālmătĭcō lūcēnt sătĭātă mĕtāllō.

ēxclūdūnt rădĭōs sīlvīs dēmīssă vĕtūstīs

frīgŏră, pērspĭcŭī vīvūnt īn mārmŏrĕ fōntēs.

nēc sērvāt nātūră vĭcēs: hīc Sīrĭŭs ālgēt,

brūmă tĕpēt vērsūmquĕ dŏmūs sĭbĭ tēmpĕrăt ānnūm.

Ēxsūltāt vīsū tēctīsquĕ pŏtēntĭs ălūmnaē

nōn sĕcŭs ālmă Vĕnūs quām sī Păphŏn aēquŏre ăb āltō

Īdălĭāsquĕ dŏmōs Ĕrўcīnăquĕ tēmplă sŭbīrēt.

tūnc īpsām sōlō rēclīnem ādfātă cŭbīlī:

"quōnam hīc ūsquĕ sŏpōr văcŭīquĕ mŏdēstĭă lēctī,

ō mĭhĭ Laūrēntēs īntēr dīlēctă pŭēllās?

quīs mōrūm fĭdĕīquĕ mŏdūs? nūmquāmnĕ vĭrīlī

sūmmīttērĕ iŭgō? vĕnĭēt iām trīstĭŏr aētās.

ēxērcē fōrmam ēt fŭgĭēntĭbŭs ūtĕrĕ dōnīs:

nōn ĭdĕō tĭbĭ tālĕ dĕcūs vūltūsquĕ sŭpērbōs

mēquĕ dĕdī, vĭdŭōs ūt trānsmīttārĕ pĕr ānnōs

ceū nōn cāră mĭhī. sătĭs ō nĭmĭūmquĕ prĭōrēs

dēspēxīssĕ prŏcōs. ăt ĕnim hīc tĭbĭ sānguĭnĕ tōtō

dēdĭtŭs ūnam ōmnēs īntēr mīrātŭr ămātquĕ

nēc fōrmaē nēc stīrpĭs ĕgēns; nām dōctă pĕr Ūrbēm

cārmĭnă quī iŭvĕnēs, quaē nōn dĭdĭcērĕ pŭēllaē?

hūnc ēt bīssēnōs (sīc īndūlgēntĭă pērgāt

praēsĭdĭs Aūsŏnĭī!) cērnēs āttōllĕrĕ fāscēs

āntĕ dĭēm; cērtē iām nūnc Cўbĕlēĭă mōvīt

līmĭna ĕt Eūbŏĭcaē cārmēn lĕgĭt īllĕ Sĭbŷllaē.

iāmquĕ părēns Lătĭūs, cūiūs praēnōscĕrĕ mēntēm

fās mĭhĭ, pūrpŭrĕōs hăbĭtūs iŭvĕnīquĕ cŭrūlĕ

īndūlgēbĭt ĕbūr, Dācāsque (ēt glōrĭă māiōr!)

ēxŭvĭās laūrōsquĕ dăbīt cĕlĕbrārĕ rĕcēntēs.

ērgo ăgĕ, iūngĕ tŏrōs ātque ōtĭă dēmĕ iŭvēntaē.

quās ĕgŏ nōn gēntēs, quaē nōn făcĕ cōrdă iŭgālī?

ālĭtŭūm pĕcŭdūmquĕ mĭhī dūrīquĕ fĕrārūm

nōn rĕnŭērĕ grĕgēs, īpsum īn cōnūbĭă tērraē

aēthĕră, cūm plŭvĭīs rārēscūnt nūbĭlă, sōlvō.

sīc rērūm sĕrĭēs mūndīquĕ rĕvērtĭtŭr aētās.

ūndĕ nŏvūm Troīaē dĕcŭs ārdēntūmquĕ dĕōrūm

rāptōrēm, Phrўgĭō sī nōn ĕgŏ iūnctă mărītō?

Lŷdĭŭs ūndĕ mĕōs ĭtĕrāssēt Thŷbrĭs Ĭūlōs?

quīs sēptēmgĕmĭnaē pŏsŭīssēt moēnĭă Rōmaē

īmpĕrĭī Lătĭālĕ căpūt, nĭsĭ Dārdănă fūrtō

cēpīssēt Mārtēm, nēc mē prŏhĭbēntĕ, săcērdōs?"

Hīs mūlcēt dīctīs tăcĭtaēque īnspīrăt hŏnōrēm

cōnŭbĭī. rĕdĕūnt ănĭmō iām dōnă prĕcēsquĕ

ēt lăcrĭmaē vĭgĭlēsquĕ vĭrī prŏpĕ līmĭnă quēstūs,

Āstĕrĭs ēt vātīs tōtām cāntātă pĕr ūrbēm,

Āstĕrĭs āntĕ dăpēs, nōcte Āstĕrĭs, Āstĕrĭs ōrtū,

quāntūm nōn clāmātŭs Hўlās. iāmque āspĕră coēpīt

flēctĕrĕ cōrdă lĭbēns ēt iām sĭbĭ dūră vĭdērī.

Māctĕ tŏrīs, Lătĭōs īntēr plăcĭdīssĭmĕ vātēs,

quōd dūrūm pērmēnsŭs ĭtēr coēptīquĕ lăbōrīs

prēndīstī pōrtūs. nĭtĭdaē sīc trānsfŭgă Pīsaē

āmnĭs ĭn ēxtērnōs lōngē flāmmātŭs ămōrēs

flūmĭnă dēmērsō trăhĭt īntĕmĕrātă cănālī,

dōnēc Sīcănĭōs tāndēm prōlātŭs ănhēlō

ōrĕ bĭbāt fōntēs: mīrātūr dūlcĭă Nāīs

ōscŭlă nēc crēdīt pĕlăgō vēnīssĕ mărītūm.

Quīs tĭbĭ tūnc ălăcrī caēlēstum īn mūnĕrĕ clārō,

stēllă, dĭēs, quāntō sălĭērūnt pēctŏră vōtō,

dūlcĭă cūm dŏmĭnaē dēxtēr cōnūbĭă vūltūs

ādnŭĭt! īrĕ pŏlō nĭtĭdōsque ērrārĕ pĕr āxēs

vīsŭs. Ămŷclaēīs mĭnŭs ēxsūltāvĭt hărēnīs

pāstŏr ăd Īdaēās Hĕlĕnā vĕnĭēntĕ cărīnās;

Thēssălă nēc tālēm vīdērūnt Pēlĕă Tēmpē,

cūm Thĕtĭn Haēmŏnĭīs Chīrōn āccēdĕrĕ tērrīs

ērēctō prōspēxĭt ĕquō. quām lōngă mŏrāntūr

sīdĕră! quām sēgnīs vōtīs Aūrōră mărītī!

āt prŏcŭl ūt Stēllaē thălămōs sēnsērĕ părārī

Lētōūs vātūm pătĕr ēt Sĕmĕlēĭŭs Eūhān,

hīc mŏvĕt Ōrtўgĭā, mŏvĕt hīc răpĭda āgmĭnă Nŷsā.

Huīc Lўcĭī mōntēs gĕlĭdaēque ūmbrācŭlă Thŷmbraē

ēt, Pārnāsĕ, sŏnās: īllī Pāngaēă rĕsūltānt

Īsmărăque ēt quōndām gĕnĭālīs lītŏră Nāxī.

tūnc cārās ĭnĭērĕ fŏrēs cŏmĭtīquĕ cănōrō

hīc chĕlўn, hīc flāvām măcŭlōsō nēbrĭdă tērgō,

hīc thŷrsōs, hīc plēctră fĕrūnt; hīc ēnthĕă laūrō

tēmpŏră, Mīnōā crīnēm prĕmĭt īllĕ cŏrōnā.

vīxdum ēmīssă dĭēs, ēt iām sŏcĭālĭă praēstō

ōmĭnă, iām fēstā fērvēt dŏmŭs ūtrăquĕ pōmpā.

frōndĕ vĭrēnt pōstēs, ēffūlgēnt cōmpĭtă flāmmīs,

ēt pārs īmmēnsaē gaūdēt cĕlĕbērrĭmă Rōmaē.

ōmnĭs hŏnōs, cūnctī vĕnĭūnt ād līmĭnă fāscēs,

ōmnīs plēbēiō tĕrĭtūr praētēxtă tŭmūltū:

hīnc ĕquĕs, hīnc iŭvĕnūm coētū stŏlă mīxtă lăbōrāt.

fēlīcēs ūtrōsquĕ vŏcānt, sĕd ĭn āgmĭnĕ plūrēs

īnvīdērĕ vĭrō. iāmdūdūm pōstĕ rĕclīnīs

quaērĭt Hўmēn thălămīs īntāctūm dīcĕrĕ cārmēn,

quō vātēm mūlcērĕ quĕāt. dāt Iūnŏ vĕrēndă

vīncŭla ĕt īnsīgnī gĕmĭnāt Cōncōrdĭă taēdā.

hīc fŭĭt īllĕ dĭēs: nōctēm cănăt īpsĕ mărītūs,

quāntūm nōssĕ lĭcēt. sīc vīctă sŏpōrĕ dŏlōsō

Mārtĭă flūmĭnĕā pŏsŭīt lătŭs Īlĭă rīpā;

nōn tālīs nĭvĕōs tīnxīt Lāvīnĭă vūltūs,

cūm Tūrnō spēctāntĕ rŭbēt; nōn Claūdĭă tālīs

rēspēxīt pŏpŭlōs mōtā iām vīrgŏ cărīnā.

Nūnc ŏpŭs, Āŏnĭdūm cŏmĭtēs trĭpŏdūmquĕ mĭnīstrī,

dīvērsīs cērtārĕ mŏdīs: ĕăt ēnthĕă vīttīs

ātque hĕdĕrīs rĕdĭmītă cŏhōrs, ūt pōllĕt ŏvāntī

quīsquĕ lўrā. sēd praēcĭpŭē quī nōbĭlĕ grēssū

ēxtrēmō fraūdātĭs ŏpūs, dătĕ cārmĭnă fēstīs

dīgnă tŏrīs. hūnc īpsĕ Cŏō plaūdēntĕ Phĭlētās

Cāllĭmăchūsquĕ sĕnēx Ūmbrōquĕ Prŏpērtĭŭs āntrō

āmbīssēnt laūdārĕ dĭēm, nēc trīstĭs ĭn īpsīs

Nāsŏ Tŏmīs dīvēsquĕ fŏcō lūcēntĕ Tĭbūllūs.

Mē cērtē nōn ūnŭs ămōr sīmplēxquĕ cănēndī

caūsă trăhīt: tēcūm sĭmĭlēs iūnctaēquĕ Cămēnaē,

Stēllă, mĭhī, mūltūmquĕ părēs bācchāmŭr ăd ārās

ēt sŏcĭām dōctīs haūrīmŭs ăb āmnĭbŭs ūndām.

āt tē nāscēntēm grĕmĭō mĕă prīmă rĕcēpīt

Pārthĕnŏpē, dūlcīsquĕ sŏlō tū glōrĭă nōstrō

rēptāstī. nĭtĭdūm cōnsūrgăt ăd aēthĕră tēllūs

Eūbŏĭs ēt pūlchrā tŭmĕāt Sēbēthŏs ălūmnā;

nēc sĭbĭ sūlpŭrĕīs Lūcrīnaē Nāĭdĕs āntrīs

nēc Pōmpēiānī plăcĕānt măgĭs ōtĭă Sārnī.

Ēia ăgĕ, praēclārōs Lătĭō prŏpĕrātĕ nĕpōtēs,

quī lēgēs, quī cāstră rĕgānt, quī cārmĭnă lūdānt.

āccĕlĕrēt pārtū dĕcĭmūm bŏnă Cŷnthĭă mēnsēm,

sēd pārcāt Lūcīnă prĕcōr; tūque īpsĕ părēntī

pārcĕ, pŭēr, nē mōllem ŭtĕrūm, nē stāntĭă laēdās

pēctŏră; cūmquĕ tŭōs tăcĭtō nātūră rĕcēssū

fōrmārīt vūltūs, mūltūm dē pātrĕ dĕcōrīs,

plūs dē mātrĕ fĕrās. āt tū, pūlchērrĭmă fōrmā

Ītălĭdūm, tāndēm mĕrĭtō pōssēssă mărītō,

vīnclă dĭū quaēsītă fŏvē, sīc dāmnă dĕcōrīs

nūllă tĭbī; lōngē vĭrĭdēs sīc flōrĕ iŭvēntaē

pērdūrēnt vūltūs, tārdēque haēc fōrmă sĕnēscāt.

III

VILLA TIBVRTINA MANILI VOPISCI

Cērnĕrĕ fācūndī Tībūr glăcĭālĕ Vŏpīscī

sī quĭs ĕt īnsērtō gĕmĭnōs Ănĭēnĕ pĕnātēs

aūt pŏtŭīt sŏcĭaē cōmmērcĭă nōscĕrĕ rīpaē

cērtāntīsquĕ sĭbī dŏmĭnūm dēfēndĕrĕ vīllās,

īllūm nēc călĭdō lātrāvīt Sīrĭŭs āstrō,

nēc grăvĭs āspēxīt Nĕmĕaē frōndēntĭs ălūmnūs:

tālĭs hĭēms tēctīs, frāngūnt sīc īmprŏbă sōlēm

frīgŏră, Pīsaēūmquĕ dŏmūs nōn aēstŭăt ānnūm.

īpsă mănū tĕnĕrā tēcūm scrīpsīssĕ Vŏlūptās

tūnc Vĕnŭs Īdălĭīs ūnxīt fāstīgĭă sūcīs

pērmūlsītquĕ cŏmīs blāndūmquĕ rĕlīquĭt hŏnōrēm

sēdĭbŭs, ēt vŏlŭcrēs vĕtŭīt dīscēdĕrĕ nātōs.

Ō lōngūm mĕmŏrāndă dĭēs! quaē mēntĕ rĕpōrtō

gaūdĭă, quām lāssōs pēr tōt mīrācŭlă vīsūs:

īngĕnĭūm quām mītĕ sŏlō, quaē fōrmă bĕātīs

āntĕ mănūs ārtēmquĕ lŏcīs! Nōn lārgĭŭs ūsquām

īndūlsīt Nātūră sĭbī. Nĕmŏra āltă cĭtātīs

īncŭbŭērĕ vădīs; fāllāx rēspōnsăt ĭmāgŏ

frōndĭbŭs, ēt lōngās ĕădēm fŭgĭt ūmbră pĕr ūndās.

Īpse Āniēn (mīrāndă fĭdēs!) īnfrāquĕ sŭpērquĕ

sāxĕŭs hīc tŭmĭdām răbĭēm spūmōsăquĕ pōnīt

mūrmŭră, ceū plăcĭdī vĕrĭtūs tūrbārĕ Vŏpīscī

Pīĕrĭōsquĕ dĭēs ĕt hăbēntēs cārmĭnă sōmnōs.

Lītŭs ŭtrūmquĕ dŏmī, nēc tē mītīssĭmŭs āmnīs

dīvĭdĭt. Āltērnās sērvānt praētōrĭă rīpās:

nōn ēxtērnă sĭbī flŭvĭūmve ōbstārĕ quĕrūntūr.

Sēstĭăcōs nūnc Fāmă sĭnūs pĕlăgūsquĕ nătātūm

iāctĕt ĕt aūdācī vīctōs dēlphīnăs ĕphēbō!

hīc aētērnă quĭēs, nūllīs hīc iūră prŏcēllīs,

nūmquām fērvŏr ăquīs. Dătŭr hīc trānsmīttĕrĕ vīsūs

ēt vōcēs ēt paēnĕ mănūs. Sīc Chālcĭdă flūctūs

ēxpēllūnt rĕflŭī? sīc dīssŏcĭātă prŏfūndō

Brūttĭă Sīcănĭūm cīrcūmspĭcĭt ōră Pĕlōrūm!

quīd prīmūm mĕdĭūmvĕ cănām, quō fīnĕ quĭēscām?

aūrātāsnĕ trăbēs ān Maūrōs ūndĭquĕ pōstēs

ān pīctūrātā lūcēntĭă mārmŏră vēnā

mīrĕr, ăn ēmīssās pēr cūnctă cŭbīlĭă nŷmphās?

hūc ŏcŭlīs, hūc mēntĕ trăhōr. vĕnĕrābĭlĕ dīcām

lūcōrūm sĕnĭūm? tē, quaē vădă flūmĭnĭs īnfrā

cērnĭs, ăn ād sīlvās quaē rēspĭcĭs, aūlă, tăcēntīs,

quā tĭbĭ tūtă quĭēs ōffēnsăquĕ tūrbĭnĕ nūllō

nōx sĭlĕt ēt nīgrōs īnvītānt mūrmŭră sōmnōs?

ān quaē grāmĭnĕā sūscēptă crĕpīdĭnĕ fūmānt

bālnĕa ĕt īmpŏsĭtūm rīpīs ālgēntĭbŭs īgnēm,

quāquĕ văpōrĭfĕrīs iūnctūs fōrnācĭbŭs āmnīs

rīdĕt ănhēlāntēs vīcīnō flūmĭnĕ nŷmphās?

vīdi ārtēs vĕtĕrūmquĕ mănūs vărĭīsquĕ mĕtāllă

vīvă mŏdīs. lăbŏr ēst aūrī mĕmŏrārĕ fĭgūrās

aūt ĕbŭr aūt dīgnās dĭgĭtīs cōntīngĕrĕ gēmmās,

quīcquĭd ĕt ārgēntō prīmūm, vĕl ĭn aērĕ mĭnōrī

lūsĭt ĕt ēnōrmēs mănŭs ēxpērtūră cŏlōssōs.

dūm văgŏr āspēctū vīsūsquĕ pĕr ōmnĭă dūcō,

cālcābām nĕcŏpīnŭs ŏpēs. nām splēndŏr ăb āltō

dēflŭŭs ēt nĭtĭdūm rĕfĕrēntēs āĕră tēstaē

mōnstrāvērĕ sŏlūm, vărĭās ŭbĭ pīctă pĕr ārtēs

gaūdĕt hŭmūs sŭpĕrātquĕ nŏvīs ăsărōtă fĭgūrīs:

ēxpāvērĕ grădūs. Quīd nūnc īngēntĭă mīrēr

aūt quīd pārtītīs dīstāntĭă tēctă trĭchōrīs?

quīd tē, quaē mĕdĭīs sērvātă pĕnātĭbŭs ārbōr

tēctă pĕr ēt pōstēs lĭquĭdās ēmērgĭs ĭn aūrās,

quō nōn sūb dŏmĭnō saēvās pāssūră bĭpēnnēs?

ēt nūnc īgnārō fōrsān vēl lūbrĭcă Nāīs

vēl nōn ābrūptōs tĭbĭ dēbĕt Hămādrўăs ānnōs.

quīd rĕfĕram āltērnās gĕmĭnō sŭpĕr āggĕrĕ mēnsās

ālbēntēsquĕ lăcūs āltōsque īn gūrgĭtĕ fōntēs

tēquĕ, pĕr ōblīquūm pĕnĭtūs quaē lābĕrĭs āmnēm,

Mārcĭa, ĕt aūdācī trānscūrrīs flūmĭnă plūmbō?

nē sōlum Īŏnĭīs sūb flūctĭbŭs Ēlĭdĭs āmnēm

dūlcĭs ăd Aētnaēōs dēdūcāt sēmĭtă pōrtūs?

īllīc īpse āntrīs Ănĭēn ēt fōntĕ rĕlīctō

nōctĕ sŭb ārcānā glaūcōs ēxūtŭs ămīctūs

hūc īllūc frăgĭlī prōstērnīt pēctŏră mūscō,

aūt īngēns īn stāgnă cădīt vĭtrĕāsquĕ nătātū

plaūdĭt ăquās. īllā rĕcŭbāt Tībūrnŭs ĭn ūmbrā,

īllīc sūlpŭrĕōs cŭpĭt Ālbŭlă mērgĕrĕ crīnēs;

haēc dŏmŭs Ēgĕrĭaē nĕmŏrālem ābiūngĕrĕ Phoēbēn

ēt Drўădūm vĭdŭārĕ chŏrīs ālgēntĭă pōssīt

Tāўgĕta ēt sīlvīs āccērsĕrĕ Pānă Lўcaēīs.

quōd nī tēmplă dărēnt ălĭās Tīrŷnthĭă sōrtēs,

ēt Praēnēstīnaē pŏtĕrānt mīgrārĕ sŏrōrēs.

quīd bĭfĕra Ālcĭnŏī laūdēm pōmārĭă vōsquĕ,

quī nūmquām văcŭī prōdīstĭs ĭn aēthĕră, rāmī?

cēdānt Tēlĕgŏnī, cēdānt Laūrēntĭă Tūrnī

iūgĕră Lūcrīnaēquĕ dŏmūs lītūsquĕ crŭēntī

Āntĭphătaē, cēdānt vĭtrĕaē iŭgă pērfĭdă Cīrcēs

Dūlĭchĭīs ŭlŭlātă lŭpīs ārcēsquĕ sŭpērbaē

Ānxŭrĭs ēt sēdēs Phrўgĭō quās mītĭs ălūmnō

dēbĕt ănūs; cēdānt, quaē tē iām sōlĭbŭs ārtīs

Āntĭă nīmbōsā rĕvŏcābūnt lītŏră brūmā.

Scīlĭcĕt hīc īllī mĕdĭtāntūr pōndĕră mōrēs;

hīc prĕmĭtūr fēcūndă quĭēs vīrtūsquĕ sĕrēnā

frōntĕ grăvīs sānūsquĕ nĭtōr lūxūquĕ cărēntēs

dēlĭcĭaē, quās īpsĕ sŭīs dīgrēssŭs Ăthēnīs

māllēt dēsērtō sĕnĭōr Gārgēttĭŭs hōrtō;

haēc pĕr ĕt Aēgaēās hĭĕmēs Hўădūmquĕ nĭvōsūm

sīdŭs ĕt Ōlĕnĭīs dīgnūm pĕtĭīssĕ sŭb āstrīs,

sī Mălĕaē crēdēndă rătīs Sĭcŭlōsquĕ pĕr aēstūs

sīt vĭă: cūr ŏcŭlīs sōrdēt vīcīnă vŏlūptās?

hīc tŭă Tībūrtēs Faūnōs chĕlўs ēt iŭvăt īpsūm

Ālcīdēn dīctūmquĕ lўrā māiōrĕ Cătīllūm,

seū tĭbĭ Pīndărĭcīs ănĭmūs cōntēndĕrĕ plēctrīs

sīvĕ chĕlŷn tōllās hērōa ād rōbŏră, sīvĕ

līvēntēm sătĭrām nīgrā rūbīgĭnĕ tūrbēs

seū tŭă nōn ălĭā splēndēscăt ĕpīstŏlă cūrā.

dīgnĕ Mĭdaē Croēsīquĕ bŏnīs ēt Pērsĭdĕ gāzā,

māctĕ bŏnīs ănĭmī! cūiūs stāgnāntĭă rūră

dēbŭĭt ēt flāvīs Hērmūs trānscūrrĕrĕ rīpīs

ēt līmō splēndēntĕ Tăgūs. sīc dōctă frĕquēntēs

ōtĭă, sīc ōmnī dētēctūs pēctŏră nūbĕ

fīnēm Nēstŏrĕaē prĕcŏr ēgrĕdĭārĕ sĕnēctaē.

IV

SOTERIA RVTILI GALLICI

Ēstĭs, ĭō, sŭpĕrī, nĕc ĭnēxŏrăbīlē Clōthō

vōlvĭt ŏpūs, vĭdĕt ālmă pĭōs Āstraēă Iŏvīquĕ

cōncĭlĭātă rĕdīt, dŭbĭtātăquĕ sīdĕră cērnīt

Gāllĭcŭs. ēs caēlō, dīve, ēs, Gērmānĭcĕ, cōrdī

(quīs nĕgĕt?): ērŭbŭīt tāntō spŏlĭārĕ mĭnīstrō

īmpĕrĭūm Fōrtūnă tŭūm. stāt prōxĭmă cērvīx

pōndĕrĭs īmmēnsī dāmnōsăquĕ fīlă sĕnēctaē

ēxŭĭt ātque ălĭōs mĕlĭōr rĕvĭrēscĭt ĭn ānnōs.

ērgo ălăcrēs, quaē sīgnă cŏlūnt ūrbānă, cŏhōrtēs

īnquĕ sĭnūm quaē saēpĕ tŭūm fŏră tūrbĭdă quēstūm

cōnfŭgĭūnt lēgēs, ūrbēsque ŭbĭcūmquĕ tŏgātaē,

quaē tŭă lōngīnquīs īmplōrānt iūră quĕrēlīs,

cērtēnt laētĭtĭā, nōstērque ēx ōrdĭnĕ cōllīs

cōnfrĕmăt ēt sĭlĕānt pēiōrīs mūrmŭră fāmaē!

quīppĕ mănēt lōngūmque aēvō rĕdĕūntĕ mănēbīt

quēm pĕnĕs īntrĕpĭdaē mītīs cūstōdĭă Rōmaē.

nēc tāntum īndŭĕrīnt Fātīs nŏvă saēcŭlă crīmēn

aūt īnstaūrātī pēccāvĕrĭt āră Tărēntī.

Āst ĕgŏ nēc Phoēbūm, quāmquām mĭhĭ sūrdă sĭne īllō

plēctră, nĕc Āŏnĭās dĕcĭmā cūm Pāllădĕ dīvās

aūt mītēm Tĕgĕaē Dīrcēsve hōrtābŏr ălūmnūm:

īpsĕ vĕnī vīrēsquĕ nŏvās ănĭmūmquĕ mĭnīstrā,

quī cănĕrīs; dōctō nĕc ĕnīm sĭnĕ nūmĭnĕ tāntūs

Aūsŏnĭaē dĕcŏra āmplă tŏgaē cēntūmquĕ dĕdīstī

iūdĭcĭūm mēntēmquĕ vĭrīs. lĭcĕt ēnthĕă vātīs

ēxclūdāt Pīmplēă sĭtīm nēc cōnscĭă dētūr

Pīrēnē: lārgōs pŏtĭūs mĭhĭ gūrgĕs ĭn haūstūs

quī răpĭtūr dē fōntĕ tŭō, seū plānă sŏlūtīs

quōm strŭĭs ōrsă mŏdīs seū quōm tĭbĭ dūlcĭs ĭn ārtēm

frāngĭtŭr ēt nōstrās cūrāt fācūndĭă lēgēs.

quāre ăgĕ, sī Cĕrĕrī sŭă dōnă mĕrūmquĕ Lўaēō

rēddĭmŭs, ēt dīvēs praēdaē tămĕn āccĭpĭt ōmnī

ēxŭvĭās Dīānă thŏlō cāptīvăquĕ tēlă

Bēllĭpŏtēns; nēc tū (quāndō tĭbĭ, Gāllĭcĕ, māiūs

ēlŏquĭūm fāndīque ŏpĭbūs sūblīmĭs ăbūndās)

spērnĕ cŏlī tĕnŭiōrĕ lўrā. văgă cīngĭtŭr āstrīs

lūna, ĕt ĭn Ōcĕănūm rīvī cĕcĭdērĕ mĭnōrēs.

Quaē tĭbĭ sōllĭcĭtūs pērsōlvīt praēmĭă mōrūm

ūrbĭs ămōr! quaē tūm pātrūmque ĕquĭtūmquĕ nŏtāvī

lūmĭna ĕt īgnāraē plēbīs lūgērĕ pŏtēntēs!

nōn lābēntĕ Nŭmā tĭmŭīt sīc cūrĭă fēlīx,

Pōmpēiō nēc cēlsŭs ĕquēs nēc fēmĭnă Brūtō.

hōc īllūd: trīstīs īnvītum aūdīrĕ cătēnās,

pārcĕrĕ vērbĕrĭbūs nēc quā iŭbĕt āltă pŏtēstās

īrĕ, sĕd ārmātās mūltūm sĭbĭ dēmĕrĕ vīrēs

dīgnārīquĕ mănūs hŭmĭlīs ēt vērbă prĕcāntūm,

rēddĕrĕ iūră fŏrō nēc prōtūrbārĕ cŭrūlēs

ēt fērrūm mūlcērĕ tŏgā. sĭc ĭtūr īn āltă

pēctŏră, sīc mīxtō rĕvĕrēntĭă fīdĭt ămōrī.

Īpsa ĕtĭām cūnctōs grăvĭs īnclēmēntĭă fātī

tērrŭĭt ēt sŭbĭtī praēcēps iŭvĕnīlĕ pĕrīclī,

nīl cūnctāntĕ mălō. nōn īllūd cūlpă sĕnēctaē

(quīppe ĕă bīs sēnīs vīxdum ōrsa ēxcēdĕrĕ lūstrīs),

sēd lăbŏr īntēndēns ănĭmīque īn mēmbră vĭgēntīs

īmpĕrĭūm vĭgĭlēsquĕ sŭō prō Caēsărĕ cūraē,

dūlce ŏpŭs. hīnc fēssōs pĕnĭtūs sūbrēpsĭt ĭn ārtūs

īnsĭdĭōsă quĭēs ēt pīgra ōblīvĭŏ vītaē.

Tūnc dĕŭs, Ālpīnī quī iūxtā cūlmĭnă dōrsī

sīgnăt Ăpōllĭnĕōs sānctō cōgnōmĭnĕ lūcōs,

rēspĭcĭt heū tāntī prīdēm sēcūrŭs ălūmnī,

pērpēssūsquĕ mŏrās: "hūc mēcum, Ĕpĭdaūrĭă prōlēs,

hūc āltīs gaūdēns: dătŭr (āggrĕdĭēndă făcūltās!)

īngēntēm rĕcrĕārĕ vĭrūm. tĕnĕāmŭs ădōrtī

tēndēntīs iām fīlă cŏlūs; nē fūlmĭnĭs ātrī

sīt mĕtŭs, hās ūltrō laūdābīt Iūppĭtĕr ārtēs.

nām nĕquĕ plēbēiam aūt dēxtrō sĭnĕ nūmĭnĕ crētām

sērvo ănĭmam. ātque ădĕō brĕvĭtēr, dūm tēctă sŭbīmūs,

ēxpĕdĭām. gĕnŭs īpsĕ sŭīs pērmīssăquĕ rētrō

nōbĭlĭtās; nĕc ŏrīgŏ lătēt, sēd lūcĕ sĕquēntĕ

vīncĭtŭr ēt māgnō gaūdēt cēssīssĕ nĕpōtī.

prīmă tŏgaē vīrtūs īllī quŏquĕ: clārŭs ĕt īngēns

ēlŏquĭō; mōx īnnŭmĕrīs ēxērcĭtă cāstrīs

ōccĭdŭās prīmāsquĕ dŏmōs ēt sōlĕ sŭb ōmnī

pērmĕrŭīt iūrātă mănūs, nĕc ĭn ōtĭă pācīs

pērmīssūm lāxāre ănĭmōs fērrūmquĕ rĕcīngī.

hūnc Gălătēă vĭgēns aūsa ēst īncēssĕrĕ bēllō

(mē quŏquĕ!) pērquĕ nŏvēm tĭmŭīt Pāmphŷlĭă mēssēs

Pānnŏnĭūsquĕ fĕrōx ārcūque hōrrēndă fŭgācī

Ārmĕnĭa ēt pătĭēns Lătĭī iām pōntĭs Ărāxēs.

quīd gĕmĭnōs fāscēs māgnaēque ĭtĕrātă rĕvōlvām

iūra Ăsĭaē? vĕlĭt īllă quĭdēm tĕr hăbērĕ quătērquĕ

hūnc sĭbĭ, sēd rĕvŏcānt fāstī māiōrquĕ cŭrūlīs

nēc pērmīssă sĕmēl. Lĭbўcī quīd mīră trĭbūtī

ōbsĕquĭa ēt mīssūm mĕdĭā dē pācĕ trĭūmphūm

laūdem ĕt ŏpēs quāntās nēc quī māndāvĕrăt aūsūs

ēxspēctārĕ fŭīt? gaūdēt Trăsĭmēnnŭs ĕt Ālpēs

Cānnēnsēsque ănĭmaē; prīmūsque īnsīgnĕ trĭbūtūm

īpsĕ pălām lăcĕrā pōscēbāt Rēgŭlŭs ūmbrā.

nōn văcăt Ārctōās ăcĭēs Rhēnūmquĕ rĕbēllēm

cāptīvaēquĕ prĕcēs Vĕlĕdae ēt, quaē māxĭmă nūpēr

glōrĭă, dēpŏsĭtām Dācīs pĕrĕūntĭbŭs Ūrbēm

pāndĕrĕ, cūm tāntī lēctūs rēctōrĭs hăbēnās,

Gāllĭcĕ, Fōrtūnā nōn ādmīrāntĕ sŭbīstī.

Hūnc ĭgĭtūr, sī dīgnă lŏquōr, răpĭēmŭs ĭnīquō,

nātĕ, Iŏvī. rŏgăt hōc Lătĭaē pătĕr īnclĭtŭs ūrbīs

ēt mĕrŭīt; nĕque ĕnīm frūstrā mĭhĭ nūpĕr hŏnōră

cārmĭnă pātrĭcĭō pŭĕrī sŏnŭīstĭs ĭn ōstrō.

sī quă sălūtĭfĕrō gĕmĭnī Chīrōnĭs ĭn āntrō

hērbă, thŏlō quōdcūmquĕ tĭbī Trōiānă rĕcōndīt

Pērgămŭs aūt mĕdĭcīs fēlīx Ĕpĭdaūrŭs hărēnīs

ēdŭcăt, Īdaēā prōfērt quām Crētă sŭb ūmbrā

dīctāmnī flōrēntĭs ŏpēm, quōque ānguĭs ăbūndāt

spūmātū, iūngam īpsĕ mănūs ātque ōmnĕ bĕnīgnē

vīrŭs, ŏdōrĭfĕrīs Ărăbūm quōd dōctŭs ĭn ārvīs

aūt Āmphrŷsĭăcō pāstōr dē grāmĭnĕ cārpsīt."

Dīxĕrăt. īnvĕnĭūnt pŏsĭtōs iām sēgnĭtĕr ārtūs

pūgnāntēmque ănĭmām; rītū sē cīngĭt ŭtērquĕ

Paēŏnĭō mōnstrāntquĕ sĭmūl pārēntquĕ vŏlēntēs,

dōnēc lētĭfĕrās vărĭō mĕdĭcāmĭnĕ pēstēs

ēt sūspēctă mălī rūpērūnt nūbĭlă sōmnī.

ādiŭvăt īpsĕ dĕōs mōrbōquĕ vălēntĭŏr ōmnī

ōccŭpăt aūxĭlĭūm. cĭtĭūs nōn ārtĕ rĕfēctūs

Tēlĕphŭs Haēmŏnĭā, nēc quaē mĕtŭēntĭs Ătrīdaē

saēvă Măchāŏnĭō cŏĭērūnt vūlnĕră sūcō.

Quīs mĭhĭ tōt coētūs īntēr pŏpŭlīquĕ pătrūmquĕ

sīt cūraē vōtīquĕ lŏcūs? tămĕn ārdŭă tēstōr

sīdĕră tēquĕ, pătēr vātūm Thŷmbraēĕ, quĭs ōmnī

lūcĕ mĭhī, quīs nōctĕ tĭmōr, dūm pōstĭbŭs haērēns

āssĭdŭūs nūnc aūrĕ vĭgīl, nūnc lūmĭnĕ cūnctă

aūcŭpŏr, īmmēnsaē vĕlŭtī cōnēxă cărīnaē

cūmbă mĭnōr, cūm saēvĭt hĭēms, prō pārtĕ fŭrēntīs

pārvă rĕcēptăt ăquās ĕt ĕōdēm vōlvĭtŭr aūstrō.

nēctĭtĕ nūnc laētaē cāndēntĭă fīlă, sŏrōrēs,

nēctĭtĕ! nēmŏ mŏdūm trānsmīssī cōmpŭtĕt aēvī:

hīc vītaē nātālĭs ĕrīt. tū Trōĭcă dīgnūs

saēcŭla ĕt Eūbŏĭcī trānscēndĕrĕ pūlvĕrĭs ānnōs

Nēstŏrĕōsquĕ sĭtūs! quā nūnc tĭbĭ paūpĕr ăcērrā

dīgnă lĭtēm? nēc sī văcŭēt Mēvānĭă vāllēs

aūt praēstēnt nĭvĕōs Clītūmnă nŏvālĭă taūrōs,

sūffĭcĭām. sēd saēpĕ dĕīs hōs īntĕr hŏnōrēs

caēspĕs ĕt ēxĭgŭō plăcŭērūnt fārră sălīnō.

V

BALNEVM CLAVDII ETRVSCI

Nōn Hĕlĭcōnă grăvī pūlsāt chĕlўs ēnthĕă plēctrō,

nēc lāssātă vŏcō tŏtĭēns mĭhĭ nūmĭnă, Mūsās;

ēt tē, Phoēbĕ, chŏrīs ēt tē dīmīttĭmŭs, Eūhān;

tū quŏquĕ mūtă fĕraē, vŏlŭcēr Tĕgĕaēĕ, sŏnōraē

tērgă prĕmās: ălĭōs pōscūnt mĕă cārmĭnă coētūs.

Nāĭdăs, ūndārūm dŏmĭnās, rēgēmquĕ cŏrūscī

īgnĭs ădhūc fēssūm Sĭcŭlāque īncūdĕ rŭbēntēm

ēlĭcŭīssĕ sătīs. paūlum ārmă nŏcēntĭă, Thēbaē,

pōnĭtĕ: dīlēctō vŏlŏ lāscīvīrĕ sŏdālī.

iūngĕ, pŭēr, cўăthōs, sēd nē nŭmĕrārĕ lăbōrā,

cūnctāntēmque īncēndĕ chĕlŷn; dīscēdĕ Lăbōrquĕ

cūrăquĕ, dūm nĭtĭdīs cănĭmūs gēmmāntĭă sāxīs

bālnĕă dūmquĕ prŏcāx vīttīs hĕdĕrīsquĕ, sŏlūtā

frōndĕ vĕrēcūndā, Clīō mĕă lūdĭt Ĕtrūscō.

ītĕ, dĕaē vĭrĭdēs, lĭquĭdōsque ādvērtĭtĕ vūltūs

ēt vĭtrĕūm tĕnĕrīs crīnēm rĕdĭmītĕ cŏrŷmbīs,

vēstĕ nĭhīl tēctaē, quālēs ēmērgĭtĭs āltīs

fōntĭbŭs ēt vīsū Sătўrōs tōrquētĭs ămāntēs.

nōn vōs, quaē cūlpā dĕcŭs īnfāmāstĭs ăquārūm,

sōllĭcĭtārĕ iŭvāt; prŏcŭl hīnc ēt fōntĕ dŏlōsō

Sālmăcĭs ēt vĭdŭaē Cēbrēnĭdŏs ārĭdă lūctū

flūmĭna ĕt Hērcŭlĕī praēdātrīx cēdăt ălūmnī.

vōs mĭhĭ quaē Lătĭūm sēptēnăquĕ cūlmĭnă, Nŷmphaē,

īncŏlĭtīs Thŷbrīmquĕ nŏvīs āttōllĭtĭs ūndīs,

quās praēcēps Ănĭēn ātque ēxcēptūră nătātūs

vīrgŏ iŭvāt Mārsāsquĕ nĭvēs ēt frīgŏră dūcēns

Mārcĭă, praēcēlsīs quārūm văgă mōlĭbŭs ūndă

crēscĭt ĕt īnnŭmĕrō pēndēns trānsmīttĭtŭr ārcū;

vēstrum ŏpŭs ādgrĕdĭmūr, vēstra ēst, quām cārmĭnĕ mōllī

pāndŏ, dŏmūs. nōn ūmquam ălĭīs hăbĭtāstĭs ĭn āntrīs

dītĭŭs. īpsă mănūs tĕnŭīt Cўthĕrēă mărītī

mōnstrāvītque ārtēs; neū vīlīs flāmmă cămīnōs

ūrĕrĕt, īpsă făcēs vŏlŭcrūm sūccēndĭt Ămōrūm.

nōn hūc ādmīssaē Thăsŏs aūt ūndōsă Cărŷstōs;

maērĕt ŏnŷx lōngē, quĕrĭtūrque ēxclūsŭs ŏphītēs:

sōlă nĭtēt flāvīs Nŏmădūm dēcīsă mĕtāllīs

pūrpŭră, sōlă căvō Phrўgĭaē quām Sŷnnădŏs āntrō

īpsĕ crŭēntāvīt măcŭlīs līvēntĭbŭs Āttīs

quaēquĕ Tўrī nĭvĕās sĕcăt ēt Sīdōnĭă rūpēs.

vīx lŏcŭs Eūrōtaē, vĭrĭdīs cūm rēgŭlă lōngō

Sŷnnădă dīstīnctū vărĭāt. nōn līmĭnă cēssānt,

ēffūlgēnt cămĕraē, vărĭō fāstīgĭă vītrō

īn spĕcĭēs ănĭmōquĕ nĭtēnt. stŭpĕt īpsĕ bĕātās

cīrcūmplēxŭs ŏpēs ēt pārcĭŭs īmpĕrăt īgnīs.

mūltŭs ŭbīquĕ dĭēs, rădĭīs ŭbĭ cūlmĭnă tōtīs

pērfŏrăt ātque ălĭō sōl īmprŏbŭs ūrĭtŭr aēstū.

nīl ĭbĭ plēbēiūm; nūsquām Tĕmĕsaēă nŏtābīs

aēră, sĕd ārgēntō fēlīx prōpēllĭtŭr ūndă

ārgēntōquĕ cădīt lābrīsquĕ nĭtēntĭbŭs īnstāt

dēlĭcĭās mīrātă sŭās ĕt ăbīrĕ rĕcūsāt.

ēxtra aūtēm nĭvĕō quī mārgĭnĕ caērŭlŭs āmnīs

vīvĭt ĕt īn sūmmūm fūndō pătĕt ōmnĭs ăb īmō,

cuī nōn īrĕ lăcū pīgrōsque ēxsōlvĕre ămīctūs

suādĕăt? hōc māllēt nāscī Cўthĕrēă prŏfūndō,

hīc tē pērspĭcŭūm mĕlĭūs, Nārcīssĕ, vĭdērēs,

hīc vēlōx Hĕcătē vĕlĭt ēt dēprēnsă lăvārī.

quīd nūnc strātă sŏlō rĕfĕrām tăbŭlātă crĕpāntīs

aūdītūră pĭlās, ŭbĭ lānguĭdŭs īgnĭs ĭnērrāt

aēdĭbŭs ēt tĕnŭēm vōlvūnt hўpŏcaūstă văpōrēm?

nēc sī Bāiānīs vĕnĭāt nŏvŭs hōspĕs ăb ōrīs,

tālĭă dēspĭcĭēt (fās sīt cōmpōnĕrĕ māgnīs

pārvă), Nĕrōnēā nēc quī mŏdŏ lōtŭs ĭn ūndā,

hīc ĭtĕrūm sūdārĕ nĕgēt. mācte, ōrŏ, nĭtēntī

īngĕnĭō cūrāquĕ pŭēr! tēcum īstă sĕnēscānt

ēt tŭă iām mĕlĭūs dīscāt fōrtūnă rĕnāscī!

VI

KALENDAE DECEMBRES

Ēt Phoēbūs pătĕr ēt sĕvēră Pāllās

ēt Mūsaē prŏcŭl ītĕ fērĭātaē:

Iānī vōs rĕvŏcābĭmūs Kălēndīs.

Sātūrnūs mĭhĭ cōmpĕde ēxsŏlūtā

ēt mūltō grăvĭdūs mĕrō Dĕcēmbēr

ēt rīdēns Iŏcŭs ēt Sălēs prŏtērvī

ādsīnt, dūm rĕfĕrō dĭēm bĕātūm

laētī Caēsărĭs ēbrĭāmquĕ †pārcēn†.

Vīx aūrōră nŏvōs mŏvēbăt ōrtūs,

iām bēllārĭă līnĕā plŭēbānt:

hūnc rōrēm vĕnĭēns prŏfūdĭt eūrūs.

Quīcquīd nōbĭlĕ Pōntĭcīs nŭcētīs

fēcūndīs cădĭt aūt iŭgīs Ĭdūmēs,

quōd rāmīs pĭă gērmĭnāt Dămāscōs

ēt quōd pērcŏquĭt †aēbŏsīㆠCaūnōs

lārgīs grātŭĭtūm cădīt răpīnīs.

Mōllēs gāĭŏlī lŭcūntŭlīquĕ

ēt māssīs Ămĕrīnă nōn pĕrūstīs

ēt mūstācĕŭs ēt lătēntĕ pālmā

praēgnāntēs cărўōtĭdēs cădēbānt.

Nōn tāntīs Hўăs īnsĕrēnă nīmbīs

tērrās ōbrŭĭt aūt sŏlūtă Plīās,

quālīs pēr cŭnĕōs hĭēms Lătīnōs

plēbēm grāndĭnĕ cōntŭdīt sĕrēnā.

Dūcāt nūbĭlă Iūppĭtēr pĕr ōrbēm

ēt lātīs plŭvĭās mĭnētŭr āgrīs

dūm nōstrī Iŏvĭs hī fĕrāntŭr īmbrēs.

Ēcce aūtēm căvĕās sŭbīt pĕr ōmnēs

īnsīgnīs spĕcĭē, dĕcōră cūltū

plēbēs āltĕră, nōn mĭnōr sĕdēntĕ.

Hī pānārĭă cāndĭdāsquĕ māppās

sūbvēctānt ĕpŭlāsquĕ laūtĭōrēs;

īllī mārcĭdă vīnă lārgĭūntūr:

Īdaēōs tŏtĭdēm pŭtēs mĭnīstrōs.

Ōrbēm, quā mĕlĭōr sĕvērĭōrque ēst,

ēt gēntēs ălĭs īnsĕmēl tŏgātās,

ēt, cūm tōt pŏpŭlōs, bĕātĕ, pāscās,

hūnc Ānnōnă dĭēm sŭpērbă nēscīt.

Ī nūnc saēcŭlă cōmpărā, Vĕtūstās,

āntīquī Iŏvĭs aūrĕūmquĕ tēmpūs:

nōn sīc lībĕră vīnă tūnc flŭēbānt

nēc tārdūm sĕgĕs ōccŭpābăt ānnūm.

Ūnā vēscĭtŭr ōmnĭs ōrdŏ mēnsā,

pārvī, fēmĭnă, plēbs, ĕquēs, sĕnātūs:

lībērtās rĕvĕrēntĭām rĕmīsīt.

Ēt tū quīn ĕtĭām (quĭs hōc vŏcārī,

quīs prōmīttĕrĕ pōssĭt hōc dĕōrūm?)

nōbīscūm sŏcĭās dăpēs ĭnīstī.

Iām sē, quīsquĭs ĭs ēst, ĭnōps bĕātūs,

cōnvīvām dŭcĭs ēssĕ glōrĭātūr.

Hōs īntēr frĕmĭtūs nŏvōsquĕ lūxūs

spēctāndī lĕvĭs ēffŭgīt vŏlūptās:

stāt sēxūs rŭdĭs, īnscĭūsquĕ fērrī

ūt pūgnās căpĭt īmprŏbūs vĭrīlēs!

crēdās ād Tănăīn fĕrūmquĕ Phāsīm

Thērmŏdōntĭăcās călērĕ tūrmās.

Hīc aūdāx sŭbĭt ōrdŏ pūmĭlōrūm,

quōs nātūră brĕvēs stătīm pĕrāctă

nōdōsūm sĕmĕl īn glŏbūm lĭgāvīt.

Ēdūnt vūlnĕră cōnsĕrūntquĕ dēxtrās

ēt mōrtēm sĭbĭ (quā mănū!) mĭnāntūr.

Rīdēt Mārs pătĕr ēt crŭēntă Vīrtūs

cāsūraēquĕ văgīs grŭēs răpīnīs

mīrāntūr pŭgĭlēs fĕrōcĭōrēs.

Iām nōctīs prŏpĭōrĭbūs sŭb ūmbrīs

dīvēs spārsĭŏ quōs ăgīt tŭmūltūs!

hīc īntrānt făcĭlēs ĕmī pŭēllaē,

hīc āgnōscĭtŭr ōmnĕ quōd thĕātrīs

aūt fōrmā plăcĕt aūt prŏbātŭr ārtĕ.

Hōc plaūdūnt grĕgĕ Lŷdĭaē tŭmēntēs,

īllīc cŷmbălă tīnnŭlaēquĕ Gādēs;

īllīc āgmĭnă cōnfrĕmūnt Sўrōrūm,

hīc plēbs scaēnĭcă quīquĕ cōmmĭnūtīs

pērmūtānt vĭtrĕīs grĕgālĕ sūlpūr.

Īntēr quaē sŭbĭtō cădūnt vŏlātū

īmmēnsaē vŏlŭcrūm pĕr āstră nūbēs,

quās Nīlūs săcĕr hōrrĭdūsquĕ Phāsīs,

quās ūdō Nŭmĭdaē lĕgūnt sŭb aūstrō.

Dēsūnt quī răpĭānt, sĭnūsquĕ plēnī

gaūdēnt dūm nŏvă lūcră cōmpărāntūr.

Tōllūnt īnnŭmĕrās ăd āstră vōcēs

Sātūrnālĭă prīncĭpīs sŏnāntēs

ēt dūlcī dŏmĭnūm făvōrĕ clāmānt:

hōc sōlūm vĕtŭīt lĭcērĕ Caēsār.

Vīxdūm caērŭlă nōx sŭbībăt ōrbēm,

dēscēndīt mĕdĭā nĭtēns hărēnā

dēnsās flāmmĕŭs ōrbĭs īntĕr ūmbrās

vīncēns Cnōsĭăcaē făcēm cŏrōnaē.

Cōnlūcēt pŏlŭs īgnĭbūs nĭhīlquĕ

ōbscūraē pătĭtūr lĭcērĕ nōctī.

Fūgīt pīgră Quĭēs ĭnērsquĕ Sōmnūs

haēc cērnēns ălĭās ăbīt ĭn ūrbēs.

Quīs spēctācŭlă, quīs lŏcōs lĭcēntēs,

quīs cōnvīvĭă, quīs dăpēs ĭnēmptās,

lārgī flūmĭnă quīs cănāt Lўaēī?

iāmiām dēfĭcĭō tŭāquĕ Bācchō

īn sērūm trăhŏr ēbrĭūs sŏpōrēm.

Quōs ībīt prŏcŭl hīc dĭēs pĕr ānnōs!

quām nūllō săcĕr ēxŏlēscĕt aēvō,

dūm mōntēs Lătĭī pătērquĕ Thŷbrīs,

dūm stābīt tŭă Rōmă dūmquĕ tērrīs

quōd rēddīs Căpĭtōlĭūm mănēbīt!

STATIVS STELLAE SVO SALVTEM

Diu multumque dubitaui, Stella iuuenis optime et in studiis nostris eminentissime, qua parte et uoluisti, an hos libellos, qui mihi subito calore et quadam festinandi uoluptate fluxerunt, cum singuli de sinu meo profugissent, congregatos ipse dimitterem. Quid enim opus erat hos quoque auctoritate editionis onerari, quo adhuc pro Thebaide mea, quamuis me reliquerit, timeo? sed et Culicem legimus et Batrachomyomachiam etiam agnoscimus, nec quisquam est inlustrium poetarum qui non aliquid operibus suis stilo remissiore praeluserit. Quid quod et serum erat continere, cum illa uos certe quorum honori data sunt haberetis? sed apud ceteros necesse est multum illis pereat ex uenia, cum amiserint quam solam habuerunt gratiam celeritatis. Nullum enim ex illis biduo longius tractum, quaedam et in singulis diebus effusa. Quam timeo ne uerum istuc uersus quoque ipsi de se probent! Primus libellus sacrosanctum habet testem, sumendum enim erat "a Ioue principium." Centum hos uersus, quos in ecum maximum feci, indulgentissimo imperatori postero die quam dedicauerat opus tradere ausus sum. "Potuisti illud" dicet aliquis "et ante uidisse." Respondebis illi tu, Stella carissime, qui epithalamium tuum quod mihi iniunxeras scis biduo scriptum (audacter mehercules, sed ter centum tamen hexametros habet). At fortasse tu pro collega mentieris. Manilius certe Vopiscus, uir eruditissimus et qui praecipue uindicat a situ litteras iam paene fugientes, solet ultro quoque nomine meo gloriari uillam Tiburtinam suam descriptam a nobis uno die. Sequitur libellus Rutilio Gallico conualescenti dedicatus, de quo nihil dico, ne uidear defuncti testis occasione mentiri. Nam Claudi Etrusci testimonium de me nunc est, qui balneolum a me intra moram cenae recepit. In fine sunt kalendae Decembres, quibus utique creditur; noctem enim illam felicissimam et uoluptatibus publicis inexpertam ...

I

ECVS MAXIMVS DOMITIANI IMP.

Quae superimposito moles geminata colosso

stat Latium complexa forum? caelone peractum

fluxit opus? Siculis an conformata caminis

effigies lassum Steropen Brontenque reliquit?

an te Palladiae talem, Germanice, nobis

exegere manus, qualem modo frena tenentem

Rhenus et attoniti uidit domus ardua Daci?

nunc age Fama prior notum per saecula nomen

Dardanii miretur equi, cui uertice sacro

Dindymon et caesis decreuit frondibus Ide:

hunc neque discissis cepissent Pergama muris

nec grege permixto pueri innuptaeque puellae

ipse nec Aeneas nec magnus duceret Hector.

adde quod ille nocens saeuosque amplexus Achiuos,

hunc mitis commendat eques: iuuat ora tueri

mixta notis belli placidamque gerentia pacem.

Nec ueris maiora putes: par forma decorque,

par honor. exhaustis Martem non altius armis

Bistonius portat sonipes magnoque superbit

pondere, nec tardo raptus prope flumina cursu

fumat et ingenti propellit Strymona flatu.

par operi sedes. hinc obuia limina pandit

qui fessus bellis adscitae munere prolis

primus iter nostris ostendit in aethera diuis;

discit et e uultu quantum tu mitior armis,

qui, nec in externos facilis saeuire furores,

das Cattis Dacisque fidem. te signa ferente

et minor in leges gener et Cato Caesaris iret.

at laterum passus hinc Iulia tecta tuentur,

illinc belligeri sublimis regia Pauli,

terga pater blandoque uidet Concordia uultu.

ipse autem puro celsum caput aere saeptus

templa super fulges et prospectare uideris,

an noua contemptis surgant Palatia flammis

pulchrius, an tacita uigilet face Troicus ignis

atque exploratas iam laudet Vesta ministras.

dextra uetat pugnas, laeuam Tritonia uirgo

non grauat et sectae praetendit colla Medusae,

ceu stimulis accendit equum; nec dulcior usquam

lecta deae sedes nec si, Pater, ipse teneres.

pectora, quae mundi ualeant euoluere curas

et quis se totis Temese dedit hausta metallis,

it tergo demissa chlamys. latus ense quieto

securum, magnus quanto mucrone minatur

noctibus hibernis et sidera terret Orion.

at sonipes habitus animosque imitatus equestris

acrius attollit uultus cursumque minatur;

cui rigidis stant colla iubis uiuusque per armos

impetus, et tantis calcaribus ilia late

suffectura patent. uacuae pro caespite terrae

aerea captiui crinem terit ungula Rheni.

hunc et Adrasteus uisum extimuisset Arion,

et pauet aspiciens Ledaeus ab aede propinqua

Cyllarus: hic domini numquam mutabit habenas

perpetuus frenis atque uni seruiet astro.

uix sola sufficiunt insessaque pondere tanto

subter anhelat humus, nec ferro aut aere: laborant

sub genio, teneat quamuis aeterna crepido,

quae superingesti portaret culmina montis

caeliferique attrita genu durasset Atlantis.

Nec longae traxere morae. iuuat ipsa labores

forma dei praesens operique intenta iuuentus

miratur plus posse manus. strepit ardua pulsu

machina; continuus septem per culmina Martis

it fragor et magnae uincit uaga murmura Romae.

Ipse loci custos, cuius sacrata uorago

famosique lacus nomen memorabile seruant,

innumeros aeris sonitus et uerbere crudo

ut sensit mugire forum, mouet horrida sancto

ora situ meritaque caput uenerabile quercu.

ac primum ingentes habitus lucemque coruscam

expauit maioris equi terque ardua mersit

colla lacu trepidans, laetus mox praeside uiso:

"salue, magnorum proles genitorque deorum,

auditum longe numen mihi: nunc mea felix,

nunc ueneranda palus, cum te prope nosse tuumque

immortale iubar uicina sede tueri

concessum. semel auctor ego inuentorque salutis

Romuleae: tu bella Iouis, tu proelia Rheni,

tu ciuile nefas, tu tardum in foedera montem

longo Marte domas. quod si te nostra tulissent

saecula, temptasses me non audente profundo

ire lacu, sed Roma tuas tenuisset habenas."

Cedat equus, Latiae qui contra templa Diones

Caesarei stat sede fori, quem traderis ausus

Pellaeo, Lysippe, duci, mox Caesaris ora

mirata ceruice tulit. uix lumine fesso

explores, quam longus in hunc despectus ab illo.

quis rudis usque adeo qui non, ut uiderit ambos,

tantum dicat equos quantum distare regentes?

Non hoc imbriferas hiemes opus aut Iouis ignem

tergeminum, Aeolii non agmina carceris horret

annorumue moras: stabit, dum terra polusque,

dum Romana dies. hoc et sub nocte silenti,

cum superis terrena placent, tua turba relicto

labetur caelo miscebitque oscula iuxta:

ibit in amplexus natus fraterque paterque

et soror: una locum ceruix dabit omnibus astris.

Vtere perpetuum populi magnique senatus

munere. Apelleae cuperent te scribere cerae

optassetque nouo similem te ponere templo

Atticus Elei senior Iouis, et tua mitis

ora Taras, tua sidereas imitantia flammas

lumina contempto mallet Rhodos aspera Phoebo.

certus ames terras et quae tibi templa dicamus

ipse colas; nec te caeli iuuet aula, tuosque

laetus huic dono uideas dare tura nepotes.

II

EPITHALAMION IN STELLAM ET VIOLENTILLAM

Vnde sacro Latii sonuerunt carmine montes?

cui, Paean, noua plectra moues umeroque comanti

facundum suspendis ebur? procul ecce canoro

demigrant Helicone deae quatiuntque nouena

lampade sollemnem thalamis coëuntibus ignem

et de Pieriis uocalem fontibus undam.

quas inter uultu petulans Elegea propinquat

celsior adsueto, diuasque hortatur et ambit

alternum furata pedem decimamque uideri

se cupit et medias fallit permixta sorores.

ipsa manu nuptam genetrix Aeneia duxit

lumina demissam et dulci probitate rubentem,

ipsa toros et sacra parat cultuque Latino

dissimulata deam crinem uultusque genasque

temperat atque noua gestit minor ire marita.

Nosco diem causasque sacri: te concinit iste

(pande foris!) te, Stella, chorus; tibi Phoebus et Euhan

et de Maenalia uolucer Tegeaticus umbra

serta ferunt. nec blandus Amor nec Gratia cessat

amplexum niueos optatae coniugis artus

floribus innumeris et olenti spargere nimbo.

tu modo fronte rosas, uiolis modo lilia mixta

excipis et dominae niueis a uultibus obstas.

Ergo dies aderat Parcarum conditus albo

uellere, quo Stellae Violentillaeque professus

clamaretur hymen. cedant curaeque metusque,

cessent mendaces obliqui carminis astus;

Fama, tace: subiit leges et frena momordit

ille solutus amor. consumpta est fabula uulgi

et narrata diu uiderunt oscula ciues.

tu tamen attonitus, quamuis data copia tantae

noctis, adhuc optas permissaque numine dextro

uota paues. pone, o dulcis, suspiria, uates,

pone: tua est. licet expositum per limen aperto

ire, redire gradu: iam nusquam ianitor aut lex

aut pudor. amplexu tandem satiare petito

(contigit!) et duras pariter reminiscere noctes.

digna quidem merces, et si tibi Iuno labores

Herculeos, Stygiis et si concurrere monstris

fata darent, si Cyaneos raperere per aestus.

Hanc propter tanti Pisaea lege trementem

currere et Oenomai fremitus audire sequentis;

nec si Dardania pastor temerarius Ida

sedisses, haec dona forent, nec si alma per auras

praepete suspensum ueheret Tithonia biga.

Sed quae causa toros inopinaque gaudia uati

attulit? hic mecum, dum feruent agmine postes

atriaque et multa pulsantur limina uirga,

hic, Erato iucunda, doce: uacat apta mouere

colloquia, et docti norunt audire penates.

forte, serenati qua stat plaga lactea caeli,

alma Venus thalamo pulsa modo nocte iacebat

amplexu duro Getici resoluta mariti.

fulcra torosque deae tenerum premit agmen Amorum;

signa petunt quas ferre faces, quae pectora figi

imperet; an terris saeuire an malit in undis,

an miscere deos an adhuc uexare Tonantem.

ipsi animus nondum nec cordi fixa uoluntas:

fessa iacet stratis, ubi quondam conscia culpae

Lemnia deprenso repserunt uincula lecto.

hic puer e turba uolucrum, cui plurimus ignis

ore manuque leui numquam frustrata sagitta,

agmine de medio tenera sic dulce profatur

uoce (pharetrati pressere silentia fratres):

"scis ut, mater", ait "nulla mihi dextera segnis

militia; quemcumque hominum diuumque dedisti,

uritur. at quondam lacrimis et supplice dextra

et uotis precibusque uirum concede moueri,

o genetrix: duro nec enim ex adamante creati,

sed tua turba sumus. clarus de gente Latina

est iuuenis, quem patriciis maioribus ortum

nobilitas gauisa tulit praesagaque formae

protinus e nostro posuit cognomina caelo.

hunc egomet tota quondam (tibi dulce) pharetra

improbus et densa trepidantem cuspide fixi.

quamuis Ausoniis multum gener ille petitus

matribus, edomui uictum dominaeque potentis

ferre iugum et longos iussi sperare per annos.

ast illam summa leuiter (sic namque iubebas)

lampade parcentes et inerti strinximus arcu.

ex illo quantos iuuenis premat anxius ignes,

testis ego attonitus, quantum me nocte dieque

urgentem ferat: haud ulli uehementior umquam

incubui, genetrix, iterataque uulnera fodi.

uidi ego et immiti cupidum decurrere campo

Hippomenen, nec sic meta pallebat in ipsa;

uidi et Abydeni iuuenis certantia remis

bracchia laudauique manus et saepe natanti

praeluxi: minor ille calor, quo saeua tepebant

aequora: tu ueteres, iuuenis, transgressus amores.

Ipse ego te tantos stupui durasse per aestus

firmauique animos blandisque madentia plumis

lumina detersi. quotiens mihi questus Apollo,

sic uatem maerere suum! iam, mater, amatos

indulge thalamos. noster comes ille piusque

signifer: armiferos poterat memorare labores

claraque facta uirum et torrentes sanguine campos,

sed tibi plectra dedit mitisque incedere uates

maluit et nostra laurum subtexere myrto.

hic iuuenum lapsus suaque aut externa reuoluit

uulnera; pro! quanta est Paphii reuerentia, mater,

numinis: hic nostrae defleuit fata columbae."

Finis erat: tenera matris ceruice pependit

blandus et admotis tepefecit pectora pennis.

illa refert uultum non aspernata rogari:

"grande quidem rarumque uiris, quos ipsa probaui,

Pierius uotum iuuenis cupit. hanc ego formae

egregium mirata decus, cui gloria patrum

et generis certabat honos, tellure cadentem

excepi fouique sinu, nec colla genasque

comere nec pingui crinem deducere amomo

cessauit mea, nate, manus. mihi dulcis imago

prosiluit. celsae procul aspice frontis honores

suggestumque comae. Latias metire quid ultra

emineat matres: quantum Latonia Nymphas

uirgo premit quantumque egomet Nereidas exsto.

haec et caeruleis mecum consurgere digna

fluctibus et nostra potuit considere concha;

et si flammigeras potuisset scandere sedes

hasque intrare domos, ipsi erraretis, Amores.

huic quamuis census dederim largita beatos,

uincit opes animo. querimur iam Seras auaros

angustum spoliare nemus Clymenaeaque deesse

germina nec uirides satis illacrimare sorores,

uellera Sidonio iam pauca rubescere tabo

raraque longaeuis niuibus crystalla gelari.

huic Hermum fuluoque Tagum decurrere limo

(nec satis ad cultus), huic Inda monilia Glaucum

Proteaque atque omnem Nereida quaerere iussi.

hanc si Thessalicos uidisses, Phoebe, per agros

erraret secura Daphne. sin litore Naxi

Theseum iuxta foret haec conspecta cubile,

Gnosida desertam profugus liquisset et Euhan.

quod nisi me longis placasset Iuno querelis,

falsus huic pennas et cornua sumeret aethrae

rector, in hanc uero cecidisset Iuppiter auro.

sed dabitur iuueni, cui tu, mea summa potestas,

nate, cupis thalami quamuis iuga ferre secundi

saepe neget maerens, ipsam iam cedere sensi

inque uicem tepuisse uiro". sic fata leuauit

sidereos artus thalamique egressa superbum

limen Amyclaeos ad frena citauit olores.

iungit Amor laetamque uehens per nubila matrem

gemmato temone sedet. iam Thybridis arces

Iliacae: pandit nitidos domus alta penates

claraque gaudentes plauserunt limina cygni.

Digna deae sedes, nitidis nec sordet ab astris.

hic Libycus Phrygiusque silex, hic dura Laconum

saxa uirent, hic flexus onyx et concolor alto

uena mari rupesque nitent, quis purpura saepe

Oebalis et Tyrii moderator liuet aeni.

pendent innumeris fastigia nixa columnis,

robora Dalmatico lucent satiata metallo.

excludunt radios siluis demissa uetustis

frigora, perspicui uiuunt in marmore fontes.

nec seruat natura uices: hic Sirius alget,

bruma tepet uersumque domus sibi temperat annum.

Exsultat uisu tectisque potentis alumnae

non secus alma Venus quam si Paphon aequore ab alto

Idaliasque domos Erycinaque templa subiret.

tunc ipsam solo reclinem adfata cubili:

"quonam hic usque sopor uacuique modestia lecti,

o mihi Laurentes inter dilecta puellas?

quis morum fideique modus? numquamne uirili

summittere iugo? ueniet iam tristior aetas.

exerce formam et fugientibus utere donis:

non ideo tibi tale decus uultusque superbos

meque dedi, uiduos ut transmittare per annos

ceu non cara mihi. satis o nimiumque priores

despexisse procos. at enim hic tibi sanguine toto

deditus unam omnes inter miratur amatque

nec formae nec stirpis egens; nam docta per Vrbem

carmina qui iuuenes, quae non didicere puellae?

hunc et bissenos (sic indulgentia pergat

praesidis Ausonii!) cernes attollere fasces

ante diem; certe iam nunc Cybeleia mouit

limina et Euboicae carmen legit ille Sibyllae.

iamque parens Latius, cuius praenoscere mentem

fas mihi, purpureos habitus iuuenique curule

indulgebit ebur, Dacasque (et gloria maior!)

exuuias laurosque dabit celebrare recentes.

ergo age, iunge toros atque otia deme iuuentae.

quas ego non gentes, quae non face corda iugali?

alituum pecudumque mihi durique ferarum

non renuere greges, ipsum in conubia terrae

aethera, cum pluuiis rarescunt nubila, soluo.

sic rerum series mundique reuertitur aetas.

unde nouum Troiae decus ardentumque deorum

raptorem, Phrygio si non ego iuncta marito?

Lydius unde meos iterasset Thybris Iulos?

quis septemgeminae posuisset moenia Romae

imperii Latiale caput, nisi Dardana furto

cepisset Martem, nec me prohibente, sacerdos?"

His mulcet dictis tacitaeque inspirat honorem

conubii. redeunt animo iam dona precesque

et lacrimae uigilesque uiri prope limina questus,

Asteris et uatis totam cantata per urbem,

Asteris ante dapes, nocte Asteris, Asteris ortu,

quantum non clamatus Hylas. iamque aspera coepit

flectere corda libens et iam sibi dura uideri.

Macte toris, Latios inter placidissime uates,

quod durum permensus iter coeptique laboris

prendisti portus. nitidae sic transfuga Pisae

amnis in externos longe flammatus amores

flumina demerso trahit intemerata canali,

donec Sicanios tandem prolatus anhelo

ore bibat fontes: miratur dulcia Nais

oscula nec credit pelago uenisse maritum.

Quis tibi tunc alacri caelestum in munere claro,

stella, dies, quanto salierunt pectora uoto,

dulcia cum dominae dexter conubia uultus

adnuit! ire polo nitidosque errare per axes

uisus. Amyclaeis minus exsultauit harenis

pastor ad Idaeas Helena ueniente carinas;

Thessala nec talem uiderunt Pelea Tempe,

cum Thetin Haemoniis Chiron accedere terris

erecto prospexit equo. quam longa morantur

sidera! quam segnis uotis Aurora mariti!

at procul ut Stellae thalamos sensere parari

Letous uatum pater et Semeleius Euhan,

hic mouet Ortygia, mouet hic rapida agmina Nysa.

Huic Lycii montes gelidaeque umbracula Thymbrae

et, Parnase, sonas: illi Pangaea resultant

Ismaraque et quondam genialis litora Naxi.

tunc caras iniere fores comitique canoro

hic chelyn, hic flauam maculoso nebrida tergo,

hic thyrsos, hic plectra ferunt; hic enthea lauro

tempora, Minoa crinem premit ille corona.

uixdum emissa dies, et iam socialia praesto

omina, iam festa feruet domus utraque pompa.

fronde uirent postes, effulgent compita flammis,

et pars immensae gaudet celeberrima Romae.

omnis honos, cuncti ueniunt ad limina fasces,

omnis plebeio teritur praetexta tumultu:

hinc eques, hinc iuuenum coetu stola mixta laborat.

felices utrosque uocant, sed in agmine plures

inuidere uiro. iamdudum poste reclinis

quaerit Hymen thalamis intactum dicere carmen,

quo uatem mulcere queat. dat Iuno uerenda

uincula et insigni geminat Concordia taeda.

hic fuit ille dies: noctem canat ipse maritus,

quantum nosse licet. sic uicta sopore doloso

Martia fluminea posuit latus Ilia ripa;

non talis niueos tinxit Lauinia uultus,

cum Turno spectante rubet; non Claudia talis

respexit populos mota iam uirgo carina.

Nunc opus, Aonidum comites tripodumque ministri,

diuersis certare modis: eat enthea uittis

atque hederis redimita cohors, ut pollet ouanti

quisque lyra. sed praecipue qui nobile gressu

extremo fraudatis opus, date carmina festis

digna toris. hunc ipse Coo plaudente Philetas

Callimachusque senex Vmbroque Propertius antro

ambissent laudare diem, nec tristis in ipsis

Naso Tomis diuesque foco lucente Tibullus.

Me certe non unus amor simplexque canendi

causa trahit: tecum similes iunctaeque Camenae,

Stella, mihi, multumque pares bacchamur ad aras

et sociam doctis haurimus ab amnibus undam.

at te nascentem gremio mea prima recepit

Parthenope, dulcisque solo tu gloria nostro

reptasti. nitidum consurgat ad aethera tellus

Eubois et pulchra tumeat Sebethos alumna;

nec sibi sulpureis Lucrinae Naides antris

nec Pompeiani placeant magis otia Sarni.

Eia age, praeclaros Latio properate nepotes,

qui leges, qui castra regant, qui carmina ludant.

acceleret partu decimum bona Cynthia mensem,

sed parcat Lucina precor; tuque ipse parenti

parce, puer, ne mollem uterum, ne stantia laedas

pectora; cumque tuos tacito natura recessu

formarit uultus, multum de patre decoris,

plus de matre feras. at tu, pulcherrima forma

Italidum, tandem merito possessa marito,

uincla diu quaesita foue, sic damna decoris

nulla tibi; longe uirides sic flore iuuentae

perdurent uultus, tardeque haec forma senescat.

III

VILLA TIBVRTINA MANILI VOPISCI

Cernere facundi Tibur glaciale Vopisci

si quis et inserto geminos Aniene penates

aut potuit sociae commercia noscere ripae

certantisque sibi dominum defendere uillas,

illum nec calido latrauit Sirius astro,

nec grauis aspexit Nemeae frondentis alumnus:

talis hiems tectis, frangunt sic improba solem

frigora, Pisaeumque domus non aestuat annum.

ipsa manu tenera tecum scripsisse Voluptas

tunc Venus Idaliis unxit fastigia sucis

permulsitque comis blandumque reliquit honorem

sedibus, et uolucres uetuit discedere natos.

O longum memoranda dies! quae mente reporto

gaudia, quam lassos per tot miracula uisus:

ingenium quam mite solo, quae forma beatis

ante manus artemque locis! Non largius usquam

indulsit Natura sibi. Nemora alta citatis

incubuere uadis; fallax responsat imago

frondibus, et longas eadem fugit umbra per undas.

Ipse Anien (miranda fides!) infraque superque

saxeus hic tumidam rabiem spumosaque ponit

murmura, ceu placidi ueritus turbare Vopisci

Pieriosque dies et habentes carmina somnos.

Litus utrumque domi, nec te mitissimus amnis

diuidit. Alternas seruant praetoria ripas:

non externa sibi fluuiumue obstare queruntur.

Sestiacos nunc Fama sinus pelagusque natatum

iactet et audaci uictos delphinas ephebo!

hic aeterna quies, nullis hic iura procellis,

numquam feruor aquis. datur hic transmittere uisus

et uoces et paene manus. Sic Chalcida fluctus

expellunt reflui? sic dissociata profundo

Bruttia Sicanium circumspicit ora Pelorum!

quid primum mediumue canam, quo fine quiescam?

auratasne trabes an Mauros undique postes

an picturata lucentia marmora uena

mirer, an emissas per cuncta cubilia nymphas?

huc oculis, huc mente trahor. uenerabile dicam

lucorum senium? te, quae uada fluminis infra

cernis, an ad siluas quae respicis, aula, tacentis,

qua tibi tuta quies offensaque turbine nullo

Nox silet et nigros inuitant murmura somnos?

an quae graminea suscepta crepidine fumant

balnea et impositum ripis algentibus ignem,

quaque uaporiferis iunctus fornacibus amnis

ridet anhelantes uicino flumine nymphas?

uidi artes ueterumque manus uariisque metalla

uiua modis. Labor est auri memorare figuras

aut ebur aut dignas digitis contingere gemmas,

quicquid et argento primum, uel in aere minori

lusit et enormes manus expertura colossos.

dum uagor aspectu uisusque per omnia duco,

calcabam necopinus opes. nam splendor ab alto

defluus et nitidum referentes aëra testae

monstrauere solum, uarias ubi picta per artes

gaudet humus superatque nouis asarota figuris:

expauere gradus. Quid nunc ingentia mirer

aut quid partitis distantia tecta trichoris?

quid te, quae mediis seruata penatibus arbor

tecta per et postes liquidas emergis in auras,

quo non sub domino saeuas passura bipennes?

et nunc ignaro forsan uel lubrica Nais

uel non abruptos tibi debet Hamadryas annos.

quid referam alternas gemino super aggere mensas

albentesque lacus altosque in gurgite fontes

teque, per obliquum penitus quae laberis amnem,

Marcia, et audaci transcurris flumina plumbo?

ne solum Ioniis sub fluctibus Elidis amnem

dulcis ad Aetnaeos deducat semita portus?

illic ipse antris Anien et fonte relicto

nocte sub arcana glaucos exutus amictus

huc illuc fragili prosternit pectora musco,

aut ingens in stagna cadit uitreasque natatu

plaudit aquas. illa recubat Tiburnus in umbra,

illic sulpureos cupit Albula mergere crines;

haec domus Egeriae nemoralem abiungere Phoeben

et Dryadum uiduare choris algentia possit

Taygeta et siluis accersere Pana Lycaeis.

quod ni templa darent alias Tirynthia sortes,

et Praenestinae poterant migrare sorores.

quid bifera Alcinoi laudem pomaria uosque,

qui numquam uacui prodistis in aethera, rami?

cedant Telegoni, cedant Laurentia Turni

iugera Lucrinaeque domus litusque cruenti

Antiphatae, cedant uitreae iuga perfida Circes

Dulichiis ululata lupis arcesque superbae

Anxuris et sedes Phrygio quas mitis alumno

debet anus; cedant, quae te iam solibus artis

Antia nimbosa reuocabunt litora bruma.

Scilicet hic illi meditantur pondera mores;

hic premitur fecunda quies uirtusque serena

fronte grauis sanusque nitor luxuque carentes

deliciae, quas ipse suis digressus Athenis

mallet deserto senior Gargettius horto;

haec per et Aegaeas hiemes Hyadumque niuosum

sidus et Oleniis dignum petiisse sub astris,

si Maleae credenda ratis Siculosque per aestus

sit uia: cur oculis sordet uicina uoluptas?

hic tua Tiburtes Faunos chelys et iuuat ipsum

Alciden dictumque lyra maiore Catillum,

seu tibi Pindaricis animus contendere plectris

siue chelyn tollas heroa ad robora, siue

liuentem satiram nigra rubigine turbes

seu tua non alia splendescat epistola cura.

digne Midae Croesique bonis et Perside gaza,

macte bonis animi! cuius stagnantia rura

debuit et flauis Hermus transcurrere ripis

et limo splendente Tagus. sic docta frequentes

otia, sic omni detectus pectora nube

finem Nestoreae precor egrediare senectae.

IV

SOTERIA RVTILI GALLICI

Estis, io, superi, nec inexorabile Clotho

uoluit opus, uidet alma pios Astraea Iouique

conciliata redit, dubitataque sidera cernit

Gallicus. es caelo, diue, es, Germanice, cordi

(quis neget?): erubuit tanto spoliare ministro

imperium Fortuna tuum. stat proxima ceruix

ponderis immensi damnosaque fila senectae

exuit atque alios melior reuirescit in annos.

ergo alacres, quae signa colunt urbana, cohortes

inque sinum quae saepe tuum fora turbida questum

confugiunt leges, urbesque ubicumque togatae,

quae tua longinquis implorant iura querelis,

certent laetitia, nosterque ex ordine collis

confremat et sileant peioris murmura famae!

quippe manet longumque aeuo redeunte manebit

quem penes intrepidae mitis custodia Romae.

nec tantum induerint Fatis noua saecula crimen

aut instaurati peccauerit ara Tarenti.

Ast ego nec Phoebum, quamquam mihi surda sine illo

plectra, nec Aonias decima cum Pallade diuas

aut mitem Tegeae Dircesue hortabor alumnum:

ipse ueni uiresque nouas animumque ministra,

qui caneris; docto nec enim sine numine tantus

Ausoniae decora ampla togae centumque dedisti

iudicium mentemque uiris. licet enthea uatis

excludat Pimplea sitim nec conscia detur

Pirene: largos potius mihi gurges in haustus

qui rapitur de fonte tuo, seu plana solutis

quom struis orsa modis seu quom tibi dulcis in artem

frangitur et nostras curat facundia leges.

quare age, si Cereri sua dona merumque Lyaeo

reddimus, et diues praedae tamen accipit omni

exuuias Diana tholo captiuaque tela

Bellipotens; nec tu (quando tibi, Gallice, maius

eloquium fandique opibus sublimis abundas)

sperne coli tenuiore lyra. uaga cingitur astris

luna, et in Oceanum riui cecidere minores.

Quae tibi sollicitus persoluit praemia morum

urbis amor! quae tum patrumque equitumque notaui

lumina et ignarae plebis lugere potentes!

non labente Numa timuit sic curia felix,

Pompeio nec celsus eques nec femina Bruto.

hoc illud: tristis inuitum audire catenas,

parcere uerberibus nec qua iubet alta potestas

ire, sed armatas multum sibi demere uires

dignarique manus humilis et uerba precantum,

reddere iura foro nec proturbare curules

et ferrum mulcere toga. sic itur in alta

pectora, sic mixto reuerentia fidit amori.

Ipsa etiam cunctos grauis inclementia fati

terruit et subiti praeceps iuuenile pericli,

nil cunctante malo. non illud culpa senectae

(quippe ea bis senis uixdum orsa excedere lustris),

sed labor intendens animique in membra uigentis

imperium uigilesque suo pro Caesare curae,

dulce opus. hinc fessos penitus subrepsit in artus

insidiosa quies et pigra obliuio uitae.

Tunc deus, Alpini qui iuxta culmina dorsi

signat Apollineos sancto cognomine lucos,

respicit heu tanti pridem securus alumni,

perpessusque moras: "huc mecum, Epidauria proles,

huc altis gaudens: datur (aggredienda facultas!)

ingentem recreare uirum. teneamus adorti

tendentis iam fila colus; ne fulminis atri

sit metus, has ultro laudabit Iuppiter artes.

nam neque plebeiam aut dextro sine numine cretam

seruo animam. atque adeo breuiter, dum tecta subimus,

expediam. genus ipse suis permissaque retro

nobilitas; nec origo latet, sed luce sequente

uincitur et magno gaudet cessisse nepoti.

prima togae uirtus illi quoque: clarus et ingens

eloquio; mox innumeris exercita castris

occiduas primasque domos et sole sub omni

permeruit iurata manus, nec in otia pacis

permissum laxare animos ferrumque recingi.

hunc Galatea uigens ausa est incessere bello

(me quoque!) perque nouem timuit Pamphylia messes

Pannoniusque ferox arcuque horrenda fugaci

Armenia et patiens Latii iam pontis Araxes.

quid geminos fasces magnaeque iterata reuoluam

iura Asiae? uelit illa quidem ter habere quaterque

hunc sibi, sed reuocant fasti maiorque curulis

nec permissa semel. Libyci quid mira tributi

obsequia et missum media de pace triumphum

laudem et opes quantas nec qui mandauerat ausus

exspectare fuit? gaudet Trasimennus et Alpes

Cannensesque animae; primusque insigne tributum

ipse palam lacera poscebat Regulus umbra.

non uacat Arctoas acies Rhenumque rebellem

captiuaeque preces Veledae et, quae maxima nuper

gloria, depositam Dacis pereuntibus Vrbem

pandere, cum tanti lectus rectoris habenas,

Gallice, Fortuna non admirante subisti.

Hunc igitur, si digna loquor, rapiemus iniquo,

nate, Ioui. rogat hoc Latiae pater inclitus urbis

et meruit; neque enim frustra mihi nuper honora

carmina patricio pueri sonuistis in ostro.

si qua salutifero gemini Chironis in antro

herba, tholo quodcumque tibi Troiana recondit

Pergamus aut medicis felix Epidaurus harenis

educat, Idaea profert quam Creta sub umbra

dictamni florentis opem, quoque anguis abundat

spumatu, iungam ipse manus atque omne benigne

uirus, odoriferis Arabum quod doctus in aruis

aut Amphrysiaco pastor de gramine carpsit."

Dixerat. inueniunt positos iam segniter artus

pugnantemque animam; ritu se cingit uterque

Paeonio monstrantque simul parentque uolentes,

donec letiferas uario medicamine pestes

et suspecta mali ruperunt nubila somni.

adiuuat ipse deos morboque ualentior omni

occupat auxilium. citius non arte refectus

Telephus Haemonia, nec quae metuentis Atridae

saeua Machaonio coierunt uulnera suco.

Quis mihi tot coetus inter populique patrumque

sit curae uotique locus? tamen ardua testor

sidera teque, pater uatum Thymbraee, quis omni

luce mihi, quis nocte timor, dum postibus haerens

assiduus nunc aure uigil, nunc lumine cuncta

aucupor, immensae ueluti conexa carinae

cumba minor, cum saeuit hiems, pro parte furentis

parua receptat aquas et eodem uoluitur austro.

nectite nunc laetae candentia fila, sorores,

nectite! nemo modum transmissi computet aeui:

hic uitae natalis erit. tu Troica dignus

saecula et Euboici transcendere pulueris annos

Nestoreosque situs! qua nunc tibi pauper acerra

digna litem? nec si uacuet Meuania ualles

aut praestent niueos Clitumna noualia tauros,

sufficiam. sed saepe deis hos inter honores

caespes et exiguo placuerunt farra salino.

V

BALNEVM CLAVDII ETRVSCI

Non Helicona graui pulsat chelys enthea plectro,

nec lassata uoco totiens mihi numina, Musas;

et te, Phoebe, choris et te dimittimus, Euhan;

tu quoque muta ferae, uolucer Tegeaee, sonorae

terga premas: alios poscunt mea carmina coetus.

Naidas, undarum dominas, regemque corusci

ignis adhuc fessum Siculaque incude rubentem

elicuisse satis. paulum arma nocentia, Thebae,

ponite: dilecto uolo lasciuire sodali.

iunge, puer, cyathos, sed ne numerare labora,

cunctantemque incende chelyn; discede Laborque

curaque, dum nitidis canimus gemmantia saxis

balnea dumque procax uittis hederisque, soluta

fronde uerecunda, Clio mea ludit Etrusco.

ite, deae uirides, liquidosque aduertite uultus

et uitreum teneris crinem redimite corymbis,

ueste nihil tectae, quales emergitis altis

fontibus et uisu Satyros torquetis amantes.

non uos, quae culpa decus infamastis aquarum,

sollicitare iuuat; procul hinc et fonte doloso

Salmacis et uiduae Cebrenidos arida luctu

flumina et Herculei praedatrix cedat alumni.

uos mihi quae Latium septenaque culmina, Nymphae,

incolitis Thybrimque nouis attollitis undis,

quas praeceps Anien atque exceptura natatus

uirgo iuuat Marsasque niues et frigora ducens

Marcia, praecelsis quarum uaga molibus unda

crescit et innumero pendens transmittitur arcu;

uestrum opus adgredimur, uestra est, quam carmine molli

pando, domus. non umquam aliis habitastis in antris

ditius. ipsa manus tenuit Cytherea mariti

monstrauitque artes; neu uilis flamma caminos

ureret, ipsa faces uolucrum succendit Amorum.

non huc admissae Thasos aut undosa Carystos;

maeret onyx longe, queriturque exclusus ophites:

sola nitet flauis Nomadum decisa metallis

purpura, sola cauo Phrygiae quam Synnados antro

ipse cruentauit maculis liuentibus Attis

quaeque Tyri niueas secat et Sidonia rupes.

uix locus Eurotae, uiridis cum regula longo

Synnada distinctu uariat. non limina cessant,

effulgent camerae, uario fastigia uitro

in species animoque nitent. stupet ipse beatas

circumplexus opes et parcius imperat ignis.

multus ubique dies, radiis ubi culmina totis

perforat atque alio sol improbus uritur aestu.

nil ibi plebeium; nusquam Temesaea notabis

aera, sed argento felix propellitur unda

argentoque cadit labrisque nitentibus instat

delicias mirata suas et abire recusat.

extra autem niueo qui margine caerulus amnis

uiuit et in summum fundo patet omnis ab imo,

cui non ire lacu pigrosque exsoluere amictus

suadeat? hoc mallet nasci Cytherea profundo,

hic te perspicuum melius, Narcisse, uideres,

hic uelox Hecate uelit et deprensa lauari.

quid nunc strata solo referam tabulata crepantis

auditura pilas, ubi languidus ignis inerrat

aedibus et tenuem uoluunt hypocausta uaporem?

nec si Baianis ueniat nouus hospes ab oris,

talia despiciet (fas sit componere magnis

parua), Neronea nec qui modo lotus in unda,

hic iterum sudare neget. macte, oro, nitenti

ingenio curaque puer! tecum ista senescant

et tua iam melius discat fortuna renasci!

VI

KALENDAE DECEMBRES

Et Phoebus pater et seuera Pallas

et Musae procul ite feriatae:

Iani uos reuocabimus Kalendis.

Saturnus mihi compede exsoluta

et multo grauidus mero December

et ridens Iocus et Sales proterui

adsint, dum refero diem beatum

laeti Caesaris ebriamque †parcen†.

Vix aurora nouos mouebat ortus,

iam bellaria linea pluebant:

hunc rorem ueniens profudit eurus.

Quicquid nobile Ponticis nucetis

fecundis cadit aut iugis Idumes,

quod ramis pia germinat Damascos

et quod percoquit †aebosia† Caunos

largis gratuitum cadit rapinis.

Molles gaioli lucuntulique

et massis Amerina non perustis

et mustaceus et latente palma

praegnantes caryotides cadebant.

Non tantis Hyas inserena nimbis

terras obruit aut soluta Plias,

qualis per cuneos hiems Latinos

plebem grandine contudit serena.

Ducat nubila Iuppiter per orbem

et latis pluuias minetur agris

dum nostri Iouis hi ferantur imbres.

Ecce autem caueas subit per omnes

insignis specie, decora cultu

plebes altera, non minor sedente.

Hi panaria candidasque mappas

subuectant epulasque lautiores;

illi marcida uina largiuntur:

Idaeos totidem putes ministros.

Orbem, qua melior seueriorque est,

et gentes alis insemel togatas,

et, cum tot populos, beate, pascas,

hunc Annona diem superba nescit.

I nunc saecula compara, Vetustas,

antiqui Iouis aureumque tempus:

non sic libera uina tunc fluebant

nec tardum seges occupabat annum.

Vna uescitur omnis ordo mensa,

parui, femina, plebs, eques, senatus:

libertas reuerentiam remisit.

Et tu quin etiam (quis hoc uocari,

quis promittere possit hoc deorum?)

nobiscum socias dapes inisti.

Iam se, quisquis is est, inops beatus,

conuiuam ducis esse gloriatur.

Hos inter fremitus nouosque luxus

spectandi leuis effugit uoluptas:

stat sexus rudis, insciusque ferri

ut pugnas capit improbus uiriles!

credas ad Tanain ferumque Phasim

Thermodontiacas calere turmas.

Hic audax subit ordo pumilorum,

quos natura breues statim peracta

nodosum semel in globum ligauit.

Edunt uulnera conseruntque dextras

et mortem sibi (qua manu!) minantur.

Ridet Mars pater et cruenta Virtus

casuraeque uagis grues rapinis

mirantur pugiles ferociores.

Iam noctis propioribus sub umbris

diues sparsio quos agit tumultus!

hic intrant faciles emi puellae,

hic agnoscitur omne quod theatris

aut forma placet aut probatur arte.

Hoc plaudunt grege Lydiae tumentes,

illic cymbala tinnulaeque Gades;

illic agraina confremunt Syrorum,

hic plebs scaenica quique comminutis

permutant uitreis gregale sulpur.

Inter quae subito cadunt uolatu

immensae uolucrum per astra nubes,

quas Nilus sacer horridusque Phasis,

quas udo Numidae legunt sub austro.

Desunt qui rapiant, sinusque pleni

gaudent dum noua lucra comparantur.

Tollunt innumeras ad astra uoces

Saturnalia principis sonantes

et dulci dominum fauore clamant:

hoc solum uetuit licere Caesar.

Vixdum caerula nox subibat orbem,

descendit media nitens harena

densas flammeus orbis inter umbras

uincens Cnosiacae facem coronae.

Conlucet polus ignibus nihilque

obscurae patitur licere nocti.

Fugit pigra Quies inersque Somnus

haec cernens alias abit in urbes.

Quis spectacula, quis locos licentes,

quis conuiuia, quis dapes inemptas,

largi flumina quis canat Lyaei?

iamiam deficio tuaque Baccho

in serum trahor ebrius soporem.

Quos ibit procul hic dies per annos!

quam nullo sacer exolescet aeuo,

dum montes Latii paterque Thybris,

dum stabit tua Roma dumque terris

quod reddis Capitolium manebit!