ARGUMENTUM
Captust in pugna Hegionis filius;
Alium quadrimum fugiens servus vendidit.
Pater captivos commercatur Aleos,
Tantum studens ut natum ‹captum› recuperet;
Et inibi emit olim amissum filium.
Is suo cum domino veste versa ac nomine
Ut amittatur fecit: ipsus plectitur;
Et is reduxit captum, et fugitivum simul,
Indicio cuius alium agnoscit filium.
PERSONAE
ERGASILUS PARASITUS
HEGIO SENEX
LORARIUS
PHILOCRATES ADULESCENS
TYNDARUS SERVUS CAPTIVI
ARISTOPHONTES ADULESCENS
PUER
PHILOPOLEMUS ADULESCENS
STALAGMUS SERVUS
SCAENA IN AETOLIA
PROLOGUS
Hos quos videtis stare hic captivos duos,
illi quia astant, hi stant ambo, non sedent;
hoc vos mihi testes estis minime verum loqui.
Senex qui hic habitat Hegio est huiius pater.
Sed is quo pacto serviat suo sibi patri,
id ego hic apud vos proloquar, si operam datis.
Seni huic fuerunt filii nati duo;
alterum quadrimum puerum servos surpit
eumque hinc profugiens vendidit in Alide
patri | huiiusce. Iam hoc tenetis? Optumest.
Negat hercle illic ultumus. Accedito.
Si non ubi sedeas locus est, est ubi ambules,
quando histrionem cogis mendicarier.
Ego me tua caussa, ne erres, non rupturu' sum.
Vos qui potestis ope vostra censerier
accipite relicuom: alieno uti nil moror.
Fugitivos ille, ut dixeram ante, huiius patri
domo quem profugiens dominum apstulerat vendidit.
Is postquam hunc emit, dedit eum huic gnato suo
peculiarem, quia quasi una aetas erat.
Hic nunc domi servit suo patri, nec scit pater;
enim vero di nos quasi pilas homines habent.
Rationem habetis, quo modo unum amiserit.
Postquam belligerant Aetoli cum | Aleis,
ut fit in bello, capitur alter filius.
Medicus Menarchus emit ibidem in Alide.
Coepit captivos commercari hic Aleos,
si quem reperire posset qui mutet suom,
illum captivom: hunc suom esse nescit qui domist.
Et quoniam heri indaudivit de summo loco
summoque genere captum esse equitem | Aleum,
nil pretio parsit, filio dum parceret:
reconciliare ut facilius posset domum,
emit hosc' de praeda ambos de quaestoribus.
Hisce autem inter sese hunc confinxerunt dolum,
quo pacto hic servos suom erum hinc amittat domum.
Itaque inter se commutant vestem et nomina;
illic vocatur Philocrates, hic Tyndarus:
huius illic, hic illius hodie fert imaginem.
Et hic hodie expediet hanc docte fallaciam,
et suom erum faciet libertatis compotem
eodemque pacto fratrem servabit suom
reducemque faciet liberum in patriam ad patrem
inprudens: itidem ut saepe iam in multis locis
plus insciens quis fecit quam prudens boni.
Sed inscientes sua sibi fallacia
ita compararunt et confinxerunt dolum
itaque hi commenti de sua sententia
ut in servitute hic ad suom maneat patrem:
ita nunc ignorans suo sibi servit patri;
homunculi quanti sunt, quom recogito!
Haec res agetur nobis, vobis fabula
sed etiam est paucis vos quod monitos voluerim.
Profecto expediet fabulae huic operam dare:
non pertractate facta est neque item ut ceterae:
neque spurcidici insunt vorsus inmemorabiles;
hic neque peiiurus leno est nec meretrix mala
neque miles gloriosus; ne vereamini
quia bellum Aetolis esse dixi cum Aleis:
foris illi extra scaenam fient proelia.
Nam hoc paene iniquomst, comico choragio
conari desubito agere nos tragoediam.
Proin si quis pugnam exspectat, litis contrahat:
valentiorem nactus advorsarium
si erit, ego faciam ut pugnam inspectet non bonam,
adeo ut spectare postea omnis oderit.
Abeo. Valete, iudices iustissumi
domi, duellique duellatores optumi.
ACTUS I
ERGASILUS
ER. Iuventus nomen indidit "Scorto" mihi,
eo quia invocatus soleo esse in convivio.
Scio apsurde dictum hoc derisores dicere,
at ego aio recte. Nam scortum in convivio
sibi amator, talos quom iacit, scortum invocat.
Estne invocatum ‹scortum› an non? Planissume;
verum hercle vero nos parasiti planius,
quos numquam quisquam neque vocat neque invocat.
Quasi mures semper edimus alienum cibum;
ubi res prolatae sunt, quom rus homines eunt,
simul prolatae res sunt nostris dentibus.
Quasi, quom caletur, cocleae in occulto latent,
suo sibi suco vivont, ros si non cadit,
item parasiti rebus prolatis latent,
in occulto miseri, victitant suco suo,
dum ruri rurant homines quos ligurriant.
Prolatis rebus parasiti venatici
[canes] sumus, quando res redierunt, Molossici
odiossicique et multum incommodestici.
Et hic quidem hercle, nisi qui colaphos perpeti
potes parasitus frangique aulas in caput,
vel ire extra portam Trigeminam ad saccum placet.
Quod mihi ne eveniat non nullum periculum est.
Nam postquam meu' rex est potitus hostium -
ita nunc belligerant Aetoli cum | Aleis;
nam Aetolia haec est, illi est captus in Alide
Philopolemus, huius Hegionis filius
senis qui hic habitat, quae aedes lamentariae
mihi sunt, quas quotiensquomque conspicio fleo;
nunc hic occepit quaestum hunc fili gratia
inhonestum et maxume alienum ingenio suo:
homines captivos commercatur, si queat
aliquem invenire, suum qui mutet filium.
Quod quidem ego nimis quam † cupio ut impetret †;
nam ni illum recipit, nil est quo me recipiam.
† Nulla est spes iuventutis †, sese omnes amant;
ill' demum antiquis est adulescens moribus,
quoius numquam voltum tranquillavi gratiis.
Condigne pater est eius moratus moribus.
Nunc ad eum pergam. Sed aperitur ostium,
und' saturitate saepe ego exii ebrius.
HEGIO LORARIUS ERGASILUS
HE. Advorte animum sis: tu istos captivos duos,
heri quos emi de praeda de quaestoribus,
is indito catenas singularias
istas, maiores, quibu' sunt iuncti, demito;
sinito ambulare, si foris, si intus volent,
sed uti adserventur magna diligentia.
Liber captivos avi' ferae consimilis est:
semel fugiendi si data est occasio,
satis est, numquam postilla possis prendere.
LO. Omnes profecto liberi lubentius
sumu' quam servimus. HE. Non videre ia tu quidem.
LO. Si non est quod dem, mene vis dem ipse - in pedes?
HE. Si dederis, erit extemplo mihi quod dem tibi.
LO. Avi' me ferae consimilem faciam, ut praedicas.
HE. Ita ut dicis: nam si faxis, te in caveam dabo.
Sed sati' verborumst. Cura quae iussi atque abi.
Ego ibo ad fratrem ad alios captivos meos,
visam ne nocte hac quippiam turbaverint.
Ind' me continuo recipiam rusum domum.
ER. Aegre est mi hunc facere quaestum carcerarium
propter sui gnati miseriam miserum senem.
Sed si ullo pacto ille huc conciliari potest,
vel carnuficinam hunc facere possum perpeti.
HE. Quis hic loquitur? ER. Ego, qui tuo maerore maceror,
macesco, consenesco et tabesco miser;
ossa atque pellis sum misera - macritudine;
neque umquam quicquam me iuvat quod edo domi.
Foris aliquantillum etiam quod gusto id beat.
HE. Ergasile, salve. ER. Di te bene ament, Hegio.
HE. Ne fle. ER. Egone illum non fleam? Egon non defleam
talem adulescentem? HE. Semper sensi filio
meo te esse amicum et illum intellexi tibi.
ER. Tum denique homines nostra intellegimus bona,
quom quae in potestate habuimus ea amisimus.
Ego, postquam gnatus tuo' potitust hostibus,
expertus quanti fuerit nunc desidero.
HE. Alienus quom eius incommodum tam aegre feras,
quid me patrem par facerest, quoi ille est unicus?
ER. Alienus? Ego alienus illi? Aha, Hegio,
numquam istuc dixis neque animum induxis tuom;
tibi ille unicust, mi etiam unico magis unicus.
HE. Laudo, malum quom amici tuom ducis malum.
Nunc habe bonum animum. ER. Eheu, huic illud dolet, -
quia nunc remissus est edendi exercitus.
HE. Nullumne interea nactu's, qui posset tibi
remissum quem dixti imperare exercitum?
ER. Quid credis? Fugitant omnes hanc provinciam,
quoi optigerat postquam captust Philodemus tuos.
HE. Non pol mirandum est fugitare hanc provinciam.
Multis et multigeneribus opus est tibi
militibus: primumdum opus est Pistorensibus;
eorum sunt aliquot genera Pistorensium:
opu' Panicis est, opu' Placentinis quoque
opu' Turdetanis, opust Ficedulensibus;
iam maritumi omnes milites opu' sunt tibi.
ER. Ut saepe summa ingenia in occulto latent!
Hic qualis imperator nunc privatus est.
HE. Habe modo bonum animum, nam illum confido domum
in his diebus me reconciliassere.
Nam eccum hic captivom adulescentem Aleum,
prognatum genere summo et summis ditiis:
hoc illum me mutare - ‹ER.› Confido fore.
[ER.] ita di eaeque faxint. Sed num quo foras
vocatus ‹es› ad cenam? HE. Nusquam, quod sciam.
Sed quid tu id quaeris? ER. Quia mi est natalis dies;
propterea ‹a› te vocari ad te ad cenam volo.
HE. Facete dictum! Sed si pauxillum potes
contentus esse. ER. Ne pauxillum modo,
nam istoc me adsiduo victu delecto domi;
age sis, roga emptum: "Nisi qui meliorem adferet
quae mihi atque amicis placeat condicio magis,"
quasi fundum vendam, meis me addam legibus.
HE. Profundum vendis tu quidem, hau fundum, mihi.
Sed si venturu's, temperi. ER. Em, vel iam otium est.
HE. I modo, venare leporem: nunc irim tenes;
nam meu' scruposam victus commetat viam.
ER. Numquam istoc vinces me, Hegio, ne postules:
cum calceatis dentibus veniam tamen.
HE. Asper meu' victus sane est. ER. Satisne essitas?
HE. Terrestris cena est. ER. Sus terrestris bestia est.
HE. Multis holeribus. ER. Curato aegrotos domi.
Numquid vis? HE. Venias temperi. ER. Memorem mones. -
HE. Ibo intro atque intus subducam ratiunculam,
quantillum argenti mi apud tarpezitam siet.
Ad fratrem, quo ire dixeram, mox ivero. -
ACTUS II
LORARII TYNDARUS PHILOCRATES
LO. Si di inmortales id voluerunt, vos hanc aerumnam exsequi,
decet id pati animo aequo; si id facietis, levior labos erit.
Domi fuistis, credo, liberi:
nunc servitus si evenit, ei vos morigerari mos bonust
et erili imperio eamque ingeniis vostris lenem reddere.
Indigna digna habenda sunt, erus quae facit. CA. Oh! Oh! Oh!
LO. Eiulatione haud opus est, [multa] oculis multa mira † clitis †:
in re mala animo si bono utare, adiuvat.
TY. At nos pudet, quia cum catenis sumus. LO. At pigeat postea
nostrum erum, si vos eximat vinclis,
aut solutos sinat quos argento emerit.
TY. Quid a nobis metuit? Scimu' nos
nostrum officium quod est, so solutos sinat.
LO. At fugam fingitis: sentio quam rem agitis.
PH. Nos fugiamus? Quo fugiamus? LO. In patriam. PH. Apage, hau nos id deceat,
fugitivos imitari. LO. Immo edepol, si erit occasio, hau dehortor.
TY. Unum exorare vos sinite nos. LO. Quidnam id est? TY. Ut sine hisce arbitris
atque vobis nobis detis locum loquendi.
LO. Fiat. Apscedite hinc: nos concedamus huc. Sed brevem orationem incipisse.
TY. Em istuc mihi certum erat. Concede huc. LO. [Ab] ite ab istis. TY. Obnoxii ambo
vobis sumu' propter hanc rem, quom quae volumu' nos
copia est; ea facitis nos compotes.
PH. Secede huc nunciam, si videtur, procul,
ne arbitri dicta nostra arbitrari queant
neu permanet palam haec nostra fallacia.
Nam doli non doli sunt, ni‹si› astu colas,
sed malum maxumum, si id palam provenit.
Nam si erus mihi es tu atque ego me tuom esse servom adsimulo,
tamen viso opust, cauto est opus, ut hoc sobrie sineque arbitris
accurate agatur, docte et diligenter;
tanta incepta res est: hau somniculose hoc
agendum est. TY. Ero ut me voles esse. PH. Spero.
TY. Nam tu nunc vides pro tuo caro capite
carum offerre ‹me› meum caput vilitati.
PH. Scio. TY. At scire memento, quando id quod voles habebis;
nam fere maxuma pars morem hunc homines habent: quod sibi volunt,
dum id impetrant, boni sunt;
sed id ubi iam penes sese habent,
ex bonis pessumi et fraudulentissumi
fiunt. PH. Nunc ut mihi te volo esse autumo.
Quod tibi suadeam, suadeam meo patri.
Pol ego si te audeam, meum patrem nominem:
nam secundum patrem tu's pater proxumus.
TY. Audio. PH. Et propterea saepius te uti memineris moneo;
non ego erus tibi, sed servos sum; nunc opsecro te hoc unum -
quoniam nobis di inmortales animum ostenderunt suom,
ut qui erum me tibi fuisse atque esse nunc conservom velint,
quod antehac pro iure imperitabam meo, nunc te oro per precem -
per fortunam incertam et per mei te erga bonitatem patris,
perqu' conservitium commune, quod hostica evenit manu,
ne me secus honore honestes quam quom servibas mihi,
atque ut qui fueris et qui nunc sis meminisse ut memineris.
TY. Scio equidem me te esse nunc et te esse me. PH. Em istuc si potes.
Memoriter meminisse, inest spes nobis in hac astutia.
HEGIO PHILOCRATES TYNDARUS
HE. Iam ego revortar intro, si ex his quae volo exquisivero. -
Ubi sunt isti quos ante aedis iussi huc produci foras?
PH. Edepol tibi ne in quaestione essemus cautum intellego,
ita vinclis custodiisque circummoeniti sumus.
HE. Qui cavet ne decipiatur vix cavet quom etiam cavet;
etiam quom cavisse ratus est saepe is cautor captus est.
An vero non iusta caussa est ut vos servem sedulo,
quos tam grandi sim mercatus praesenti pecunia?
PH. Neque pol tibi nos, quia nos servas, aequomst vitio vortere,
neque te nobis, si abeamus hinc, si fuat occasio.
HE. Ut vos hic, itidem illi apud vos meu' servatur filius.
PH. Captus est? HE. Ita. PH. Non iere nos soli ignavi fuimus.
HE. Secede huc. Nam sunt ex te quae solo scitari volo.
Quarum rerum te falsiloquom mi esse nolo. PH. Non ero
quod sciam. Si quid nescivi, id nescium tradam tibi.
TY. Nunc senex est in tostrina, nunc iam cultros adtinet.
Ne id quidem, involucre inicere, voluit, vestem ut ne inquinet.
Sed utrum strictimne attonsurum dicam esse an per pectinem
nescio; verum, si frugist, usque admutilabit probe.
HE. Quid tu? Servosne esse an liber mavelis, memora mihi.
PH. Proxumum quod sit bono quodque a malo longissume,
id volo; quamquam non multum fuit molesta servitus,
nec mihi secus erat quam si essem familiaris filius.
TY. Eugepae! Thalem talento non emam Milesium,
nam ad sapientiam huiius ‹hominis› nimius nugator fuit.
Ut facete orationem ad servitutem contulit!
HE. Quo de genere natust illic Philocrates? PH. Polyplusio:
quod genus illi est unum pollens atque honoratissumum.
HE. Quid ipsus hic? Quo honore est illic? PH. Summo, atque ab summis viris.
HE. Tum igitur ei quom † in Aleis tanta † gratia est, ut praedicas,
quid divitiae, suntne opimae? PH. Unde excoquat sebum senex.
HE. Quid pater? Vivitne? PH. Vivom, quom inde abimus, liquimus;
nunc vivatne necne, id Orcum scire oportet scilicet.
TY. Salva res est, philosophatur quoque iam, non mendax modo est.
HE. Quid erat ei nomen? PH. Thensaurochrysonicochrysides.
HE. Videlicet propter divitias inditum id nomen quasi est.
PH. Immo edepol propter avaritiam ipsius atque audaciam.
Nam illi quidem Theodoromedes fuit germano nomine.
HE. Quid tu ais? Tenaxne pater est eius? PH. Immo edepol pertenax;
quin etiam ut magi' noscas: Genio suo ubi quando sacruficat,
ad rem divinam quibus est opu', Samiis vasis utitur,
ne ipse Genius surrupiat: proinde aliis ut credat vide.
HE. Sequere me hac iere. Eadem ego ex hoc quae volo exquaesivero.
Philocrates, hic fecit hominem frugi ut facere oportuit.
Nam ego ex hoc quo genere gnatus sis scio, hic fassust mihi;
haec tu eadem si confiteri vis, tua re feceris:
quae tamen scio scire me ex hoc. TY. Fecit officium hic suom,
quom tibi est confessus verum, quamquam volui sedulo
meam nobilitatem occultare et genus et divitias meas,
Hegio; nunc quando patriam et libertatem perdidi,
non ego istunc me potius quam te metuere aequom censeo.
Vis hostilis cum istoc fecit meas opes aequabilis;
memini, quom dicto haud audebat: facto nunc laedat licet.
Sed viden? Fortuna humana fingit artatque ut lubet:
me qui liber fueram servom fecit, e summo infumum;
qui imperare insueram, nunc alterius imperio opsequor.
Et quidem si, proinde ut ipse fui imperator familiae,
habeam dominum, non verear ne iniuste aut graviter mi imperet.
Hegio, hoc te monitum, nisi forte ipse non vis, volueram.
HE. Loquere audacter. TY. Tam ego fui ante liber quam gnatus tuos,
quam mihi quam illi libertatem hostilis eripuit manus,
tam ille apud nos servit quam ego nunc hic apud te servio.
Est profecto deu', qui quae nos gerimus auditque et videt:
is, uti tu me hic habueris, proinde illum illic curaverit;
bene merenti bene profuerit, male merenti par erit.
Quam tu filium tuom tam pater me meu' desiderat.
HE. Memini ego istuc. Sed faterin eadem quae hic fassust mihi?
TY. Ego patri meo esse fateor summas divitias domi
meque summo genere gnatum. Sed te optestor, Hegio,
ne tuom animum avariorem faxint divitiae meae:
ne patri, tam etsi unicu' sum, decere videatur magis,
me saturum servire apud te sumptu et vestitu tuo
potius quam illi, ubi minime honestumst, mendicantem vivere.
HE. Ego virtute deum et maiorum nostrum dives sum satis.
Non ego omnino lucrum omne esse utile homini existumo:
scio ego, multos iam lucrum lutulentos homines reddidit;
est etiam ubi profecto damnum praestet facere quam lucrum.
Odi ego aurum: multa multis saepe suasit perperam.
Nunc hoc animum advorte, ut ea quae sentio pariter scias.
Filiu' meus illic apud vos servit captus Alide:
eum si reddis mihi, praeterea unum nummum ne duis,
et te et hunc amittam hinc. Alio pacto abire non potes.
TY. Optumum atque aequissumum oras optumusque hominum es homo.
Sed is privatam servitutem servit illi an publicam?
HE. Privatam medici Menarchi. PH. Pol isquidem huiius est cluens.
Tam hoc quidem tibi in proclivi quam imber est quando pluit.
HE. Fac is homo ut redimatur. TY. Faciam. Sed te id oro, Hegio, -
HE. Quidvis, dum ab re ne quid ores, faciam. TY. Ausculta, tum scies.
Ego me amitti, donicum ille huc redierit, non postulo.
Verum te quaeso [ut] aestumatum hunc mihi des, quem mittam ad patrem,
ut is homo redimatur illi. HE. Immo alium potius misero
hinc, ubi erunt indutiae, illuc, tuom qui conveniat patrem,
qui tua quae iusseris mandata ita ut velis perferat.
TY. At nihil est ignotum ad illum mittere: operam luseris.
Hunc mitte, hic transactum reddet omne, si illuc venerit.
Nec quemquam fideliorem neque quoi plus credat potes
mittere ad eum nec qui magi' sit servos ex sententia,
neque adeo quoi suom concredat filium hodie audacius.
Ne vereare, meo periclo huius ego experiar fidem,
fretus ingenio eius, quod me esse scit erga sese benivolum.
HE. Mittam equidem istunc aestumatum tua fide, si vis. TY. Volo;
quam citissume potest, tam hoc cedere ad factum volo.
HE. Num quae caussa est quin, si ille huc non redeat, viginti minas
mihi des pro illo? TY. Optuma immo. HE. Solvite istum nunciam,
atque utrumque. TY. Di tibi omnes omnia optata offerant,
quom me tanto honore honestas quomque ex vinclis eximis.
Hoc quidem hau molestumst iam, quod collus collari caret.
HE. Quod bonis bene fit beneficium, gratia ea gravida est bonis.
Nunc tu illum si illo es missurus, dice, demonstra, praecipe
quae ad patrem vis nuntiari. Vin vocem huc ad te? TY. Voca.
HEGIO PHILOCRATES TYNDARUS
HE. Quae res bene vortat mihi meoque filio
vobisque, volt te novos erus operam dare
tuo veteri domino, quod is velit, fideliter.
Nam ego te aestumatum huic dedi viginti minis,
hic autem te ait mittere hinc velle ad patrem,
meum ut illic redimat filium, mutatio
inter me atque illum ut nostris fiat filiis.
PH. Utroque vorsum rectumst ingenium meum,
ad ted atque illum; pro rota me uti licet:
vel ego huc vel illuc vortar, quo imperabitis.
HE. Tute tibi tuopte ingenio prodes plurumum,
quom servitutem ita fers ut ‹eam› ferri decet.
Sequere. Em tibi hominem. TY. Gratiam habeo tibi,
quom copiam istam mi et potestatem facis,
ut ego ad parentes hunc remittam nuntium,
qui me quid rerum hic agitem et quid fieri velim
patri meo ordine omnem rem illuc perferat.
Nunc ita convenit inter me atque hunc, Tyndare,
ut te aestumatum in Alidem mittam ad patrem,
si non rebitas huc, ut viginti minas
dem pro te. PH. Recte convenisse sentio.
Nam pater exspectat aut me aut aliquem nuntium
qui hinc ad se veniat. TY. Ergo animum advortas volo
quae nuntiare hinc te volo in patriam ad patrem.
PH. Philocrates, ut adhuc locorum feci, faciam sedulo
ut potissumum quod in rem recte conducat tuam,
id petam | id persequarque corde et animo atque auribus.
TY. Facis ita ut facere oportet. Nunc animum advortas volo:
omnium primum salutem dicito matri et patri
et cognatis et si quem alium benevolentem videris;
me hic valere et servitutem servire huic homini optumo,
qui me honore honestiorem semper fecit et facit.
PH. Istuc ne praecipias, facile memoria memini tamen.
TY. Equidem, nisi quod custodem habeo, liberum me esse arbitror.
Dicito patri quo pacto mihi cum hoc convenerit
de huius filio. PH. Quae memini, mora mera est monerier.
TY. Ut eum redimat et remittat nostrum huc amborum vicem.
PH. Meminero. HE. At quam primum pote: istuc in rem utriquest maxume.
PH. Non tuom tu magi' videre quam ille suom gnatum cupit.
HE. Meu' mihi, suo' quoique est carus. PH. Numquid aliud vis patri
nuntiari? TY. Me hic valere et (tute audacter dicito,
Tyndare) inter nos fuisse ingenio hau discordabili,
neque te commeruisse culpam (neque me advorsatum tibi)
beneque ero gessisse morem in tantis aerumnis tamen;
neque med umquam deseruisse te neque factis neque fide,
rebus in dubiis, egenis. Haec pater quando sciet,
Tyndare, ut fueris animatus erga suom gnatum atque se,
numquam erit tam avarus quin te gratiis emittat manu:
et mea opera, si hinc rebito, faciam ut faciat facilius.
Nam tua opera et comitate et virtute et sapientia
fecisti ut redire liceat ad parentes denuo,
quom apud hunc confessus es et genus et divitias meas:
quo pacto emisisti e vinclis tuom erum tua sapientia.
PH. Feci ego ita ut commemoras, et te meminisse id gratum est mihi.
Merito tibi ea evenerunt a me; nam nunc, Philocrates,
si ego item memorem quae med erga multa fecisti bene,
nox diem adimat; nam quasi servos [meus] esses, nihilo setius
‹tu› mihi opsequiosus semper fuisti. HE. Di vostram fidem
hominum ingenium liberale! Ut lacrumas excutiunt mihi!
Videas corde amare inter se. Quantis * laudibus
suom erum servos conlaudavit! PH. Pol istic me hau centessumam
partem laudat quam ipse meritust ut laudetur laudibus.
HE. Ergo quom opume fecisti, nunc adest occasio
bene facta cumulare, ut erga hunc rem geras fideliter.
PH. Magi' non factum possum velle quam opera experiar persequi;
id ut scias, Iovem supremum testem laudo, | Hegio,
me infidelem non futurum Philocrati. HE. Probus es homo.
PH. Nec me secus umquam ei facturum quicquam quam memet mihi.
TY. Istaec dicta te experiri et opera et factis volo;
et, quo minu' dixi quam volui de te, animum advortas volo,
atque horunc verborum caussa cave tu mi iratus fuas;
sed, te quaeso, cogitato hinc mea fide mitti domum
te aestumatum, et meam esse vitam hic pro te positam pignori,
ne tu me ignores, quom extemplo meo e conspectu apscesseris,
quom me servom in servitute pro ted hic reliqueris
tuque te pro libero esse ducas, pignus deseras
neque des operam pro me ut huius huc reducem facias filium;
scito te hinc minis viginti aestumatum mittier.
Fac fidele sis fidelis, cave fidem fluxam geras:
nam pater, scio, faciet quae illum facere oportet omnia;
serva tibi in perpetuom amicum me, atque hunc inventum inveni.
Haec per dexteram tuam te dexteram retinens manu
opsecro, infidelior mihi ne fuas quam ego sum tibi.
Tu hoc age. Tu mihi erus nunc es, tu patronus, tu pater.
Tibi commendo spes opesque meas. PH. Mandavisti satis.
Satin habes, mandata quae sunt facta si refero? TY. Satis.
PH. Et tua et tua huc ornatus reveniam ex sententia.
Numquid aliud? TY. Ut quam primum possis redeas. PH. Res monet.
HE. Sequere me, viaticum ut dem a tarpezita tibi,
eadem opera a praetore sumam syngraphum. TY. Quem syngraphum?
HE. Quem hic ferat secum ad legionem, hinc ire huic ut liceat domum.
Tu intro abi. TY. Bene ambulato. - PH. Bene vale. HE. Edepol rem meam
constabilivi, quom illos emi de praeda a quaestoribus;
expedivi ex servitute filium, si dis placet.
At etiam dubitavi, hos homines emerem an non emerem, diu.
Servate istum sultis intus, servi, ne quoquam pedem
ecferat sine custode. Ego* apparebo domi;
ad fratrem modo ‹ad› captivos alios inviso meos,
eadem percontabor ecquis hunc adulescentem noverit.
Sequere tu, te ut amittam; ei rei primum praevorti volo. -
ACTUS III
ERGASILUS
ER. Miser homo est qui ipse sibi quod edit quaerit et id aegre invenit,
sed ille est miserior qui et aegre quaerit et nihil invenit;
ille miserrumust, qui quom esse cupit, ‹tum› quod edit non habet.
Nam hercle ego huic die, si liceat, oculos ecfodiam lubens,
ita malignitate oneravit omnis mortalis mihi;
neque ieiuniosiorem neque magis ecfertum fame
vidi nec quoi minu' procedat quidquid facere occeperit,
ita[que] venter gutturque resident essurialis ferias,
ilicet parasiticae arti maxumam malam crucem,
ita iuventus iam ridiculos inopesque ab se segregat.
Nil morantur iam Lacones unisubselli viros,
plagipatidas, quibu' sunt verba sine penu et pecunia:
eos requirunt qui lubenter, quom ederint, reddant domi;
ipsi opsonant, quae parasitorum ante erat provincia,
ipsi de foro tam aperto capite ad lenones eunt
quam in tribu sontes aperto capite condemnant reos;
neque ridiculos iam terrunci faciunt, sese omnes amant.
Nam uti dudum hinc abii, accessi ad adulescentes in foro.
"Salvete" inquam."Quo imus una?" inquam: [ad prandium] atque illi tacent.
"Quis ait `hoc` aut quis profitetur?" inquam. Quasi muti silent,
neque me rident. "Ubi cenamus?" inquam. Atque illi abnuont.
Dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus,
quibu' solebam menstrualis epulas ante adipiscier:
nemo ridet; scivi extemplo rem de compecto geri;
ne canem quidem irritatam voluit quisquam imitarier,
saltem, si non adriderent, dentes ut restringerent.
Abeo ab illis, postquam video me sic ludificarier;
pergo ad alios, venio ad alios, deinde ad alios: una res!
Omnes ‹de› compecto rem agunt, quasi in Velabro olearii.
Nunc redeo inde, quoniam me ibi video ludificarier.
Item alii parasiti frustra obambulabant in foro.
Nunc barbarica lege certumst ius meum omne persequi:
qui consilium iniere, quo nos victu et vita prohibeant,
is diem dicam, inrogabo multam, ut mihi cenas decem
meo arbitratu dent, quom cara annona sit. Sic egero.
Nunc ibo ad portum hinc: est illic mi una spes cenatica;
si ea decollabit, redibo huc ad senem ad cenam asperam.
HEGIO
HE. Quid est suaviu' quam bene rem gerere
bono publico, sicut ego feci heri, quom
emi hosce homines: ubi quisque vident,
eunt obviam gratulanturque eam rem.
Ita me miserum restitando retinendo[que] lassum reddiderunt:
vix ex gratulando miser iam eminebam.
Tandem abii ad praetorem; ibi vix requievi:
rogo syngraphum: datur mi ilico: dedi Tyndaro: ille abiit domum.
Inde ilico praevortor domum, postquam id actum est;
ego protinus ad fratrem inde abii, mei ubi sunt alii captivi.
Rogo Philocratem ex Alide ecquis omnium no[ve]rit:
tandem hic exclamat eum sibi esse sodalem;
dico eum esse apud me; hic extemplo orat opsecratque
eum sibi ut liceat videre:
iussi ilico hunc exsolvi. Nunc tu sequere me,
ut quod me oravisti impetres, eum hominem ut convenias. -
TYNDARUS
TY. Nunc illud est quom me fuisse quam esse nimio mavelim:
nunc spes opes auxiliaque a me segregant spernuntque se.
Hic illest dies quom nulla vitae meae salus sperabilest,
neque exitium exitio est neque adeo spes, quae mi hunc aspellat metum,
nec subdolis mendaciis mihi usquam mantellum est meis,
nec sycophantiis nec fucis ullum mantellum obviam est,
neque deprecatio perfidiis meis nec malefactis fuga est,
nec confidentiae usquam hospitium est nec devorticulum dolis:
operta quae fuere aperta sunt, patent praestigiae, omnis res palam est,
neque de hac re negotium est
quin male occidam oppetamque pestem eri vicem - meamque.
Perdidit me Aristophontes hic modo qui venit intro;
is me novit, is sodalis Philocrati et cognatus est.
Neque iam Salus servare, si volt, me potest, nec copia est,
nisi si aliquam corde machinor astutiam.
Quam, malum? Quid machiner? Quid comminiscar? Maxumas
nugas, ineptiam incipisse. Haereo.
HEGIO TYNDARUS ARISTOPHONTES
HE. Quo illum nunc hominem proripuisse foras se dicam ex aedibus?
TY. Nunc enim vero ego occidi: eunt ad hostes, Tyndare.
Quid loquar? Quid fabulabor? Quid negabo aut quid fatebor [mihi]?
Res omnis in incerto sita est. Quid rebus confidam meis?
Utinam te di priu' perderent quam periisti e patria tua,
Aristophontes, qui ex parata re inparatam omnem facis.
Occisa est haec res, nisi reperio atrocem mi aliquam astutiam.
HE. Sequere. Em tibi hominem. Adi, atque adloquere. TY. Quis homost me hominum miserior?
AR. Quid istuc est quod meos te dicam fugitare oculos, Tyndare,
proque ignoto me aspernari, quasi me numquam noveris?
Equidem tam sum servos quam tu, etsi ego domi liber fui,
tu usque a puero servitutem servivisti in Alide.
HE. Edepol minime miror, si te fugitat aut oculos tuos,
aut si te odit, qui istum appelles Tyndarum pro Philocrate.
TY. Hegio, hic homo rabiosus habitus est in Alide,
ne tu quod istic fabuletur auris immittas tuas.
Nam istic hastis insectatus est domi matrem et patrem,
et illic isti qui sputatur morbus interdum venit.
Proin tu ab istuc procul recedas. HE. Ultro istum a me! AR. Ain, verbero?
Me rabiosum atque insectatum esse hastis meum memoras patrem,
et eum morbum mihi esse, ut qui me opus sit insputarier?
HE. Ne verere, multos iste morbus homines macerat,
quibus insputari saluti fuit atque is profuit.
AR. Quid tu autem? Etiam huic credis? HE. Quid ego credam huic? AR. Insanum esse me?
TY. Viden tu hunc quam inimico voltu intuitur? Concedi optumumst,
Hegio: fit quod tibi ego dixi, gliscit rabies, cave tibi.
HE. Credidi esse insanum extemplo, ubi te appellavit Tyndarum.
TY. Quin suom ipse interdum ignorat nomen neque scit qui siet.
HE. At etiam te suom sodalem esse aibat. TY. Hau vidi magis.
Et quidem Alcumeus atque Orestes et Lycurgus postea
una opera mihi sunt sodales qua iste. AR. At etiam, furcifer,
male loqui mi audes? Non ego te novi? HE. Pol planum id quidem est,
non novisse, qui istum appelles Tyndarum pro Philocrate.
Quem vides, eum ignoras: illum nominas quem non vides.
AR. Immo iste eum sese ait qui non est esse et qui vero est negat.
TY. Tu enim repertu's, Philocratem qui superes veriverbio.
AR. Pol ego ut rem video, tu inventu's, vera vanitudine
qui convincas. Sed quaeso hercle, agedum aspice ad me. TY. Em. AR. Dic modo:
‹tun› negas te Tyndarum esse? TY. Nego, inquam. AR. Tun te Philocratem
esse ais? TY. Ego, inquam. AR. Tune huic credis? HE. Plus quidem quam tibi aut - mihi.
Nam ille quidem, quem tu hunc memoras esse, hodie hinc abiit Alidem
ad patrem huiius. AR. Quem patrem, qui servos est? TY. Et tu quidem
servos et liber fuisti, et ego me confido fore.
Si huius huc reconciliasso in libertatem filium.
AR. Quid ais, furcifer? Tun te‹te› gnatum memoras liberum?
TY. Non equidem me Liberum, sed Philocratem esse aio. AR. Quid est?
Ut scelestus, Hegio, nunc iste ‹te› ludos facit!
Nam is est servos ipse, neque praeter se umquam ei servos fuit.
TY. Quia tute ipse eges in patria nec tibi qui vivas domist,
omnis inveniri similis tui vis; non mirum facis:
est miserorum ut malevolentes sint atque invideant bonis.
AR. Hegio, vide sis ne quid tu huic temere insistas credere.
Atque, ut perspicio, profecto iam aliquid pugnae [e] dedit.
Filium tuom quod redimere se ait, id ne utiquam mihi placet.
TY. Scio te id nolle fieri; ecficiam tamen ego id, si di adiuvant.
Illum restituam huic, hic autem in Alidem me meo patri.
Propterea ad patrem hinc amisi Tyndarum. AR. Quin tute is es:
neque praeter te in Alide ullus servos istoc nominest.
TY. Pergin servom me exprobrare esse, id quod vi hostili optigit?
AR. Enim iam nequeo contineri. TY. Heus, audin quid ait? Quin fugis?
Iam illic hic nos insectabit lapidibus, nisi illunc iubes
comprehendi. AR. Crucior. TY. Ardent oculi: fit opus, Hegio;
viden tu illi maculari corpus totum maculis luridis?
Atra bilis agitat hominem. AR. At pol te, si hic sapiat senex,
pix atra agitet apud carnuficem tuoque capiti inluceat.
TY. Iam deliramenta loquitur, larvae stimulant virum,
‹Hegio›. HE. Quid si hunc comprehendi iusserim? TY. Sapias magis.
AR. Crucior lapidem non habere me, ut illi mastigiae
cerebrum excutiam, qui me insanum verbis concinnat suis.
TY. Audin lapidem quaeritare? AR. Solus te solum volo,
Hegio. HE. Istinc loquere, si quid vis, procul. Tamen audiam.
TY. Namque edepol si adbites propius, os denasabit tibi
mordicus. AR. Neque pol me insanum, Hegio, esse creduis
neque fuisse numquam, neque esse morbum quem istic autumat.
Verum si quid metuis a me, iube me vinciri: volo,
dum istic itidem vinciatur. TY. Immo enim vero, Hegio,
istic qui volt vinciatur. AR. Tace modo. Ego te, Philocrates
false, faciam ut verus hodie reperiare Tyndarus.
Quid mi abnutas? TY. Tibi ego abnuto? AR. Quid agat, si apsis longius?
HE. Quid ais? Quid si adeam hunc insanum? TY. Nugas! Ludificabitur,
garriet quoi neque potes umquam neque caput compareat.
Ornamenta apsunt: Aiacem, hunc quom vides, ipsum vides.
HE. Nihili facio. Tamen adibo. TY. Nunc ego omnino occidi,
nunc ego inter sacrum saxumque sto, nec quid faciam scio.
HE. Do tibi operam, Aristophontes, si quid est quod me velis.
AR. Ex me audibis vera quae nunc falsa opinare, Hegio.
Sed hoc primum, me expurigare tibi volo, me insaniam
neque tenere neque mi esse ullum morbum, nisi quod servio.
At ita me rex deorum atque hominum faxit patriae compotem,
ut istic Philocrates non magis est quam aut ego aut tu. HE. Eho dic mihi,
quis illic iere est? AR. Quem dudum dixi a principio tibi.
Hoc si secu' reperies, nullam caussam dico quin mihi
et parentum et libertatis apud te deliquio siet.
HE. Quid tu ais? TY. Me tuom esse servom et te meum erum. HE. Haud istuc rogo.
Fuistin liber? TY. Fui. At enim vero non fuit, nugas agit.
TY. Qui tu scis? An tu fortasse fuisti meae matri opstetrix,
qui id tam audacter dicere audes? AR. Puerum te vidi puer.
TY. At ego te video maior maiorem: em rusum tibi.
Meam rem non cures, si recte facias. Num ego curo tuam?
HE. Fuitne huic pater Thensaurochrysonicochrysides?
AR. Non fuit, neque ego istuc nomen umquam audivi ante hunc diem.
Philocrati Theodoromedes fuit pater. TY. Pereo probe.
Quin quiescis dierectum cor meum? Ac suspende te.
Tu sussultas, ego miser vix asto prae formidine.
HE. Satin istuc mihi exquisitum est, fuisse hunc servom in Alide
neque esse hunc Philocratem? AR. Tam sati' quam numquam hoc invenies secus.
Sed ubi is nunc est? HE. Ubi ego minime atque ipsus se volt maxume.
Tum igitur ego deruncinatus, deartuatus sum miser
huius scelesti techinis, qui me ut lubitum est ductavit dolis.
Sed vide sis. AR. Quin exploratum dico et provisum hoc tibi.
HE. Certon? AR. Quin nihil, inquam, invenies magis hoc certo certius.
Philocrates iam inde usque amicus fuit mihi a puero puer.
HE. Sed qua faciest tuo' sodalis Philocrates? AR. Dicam tibi:
macilento ore, naso acuto, corpore albo, oculis nigris,
subrufus aliquantum, crispus, cincinnatus. HE. Convenit.
TY. Ut quidem hercle in medium ego hodie pessume processerim,
vae illis virgis miseris, quae hodie in tergo morientur meo.
HE. Bva mihi data esse video. TY. Quid cessatis, compedes,
currere ad me meaque amplecti crura, unde vos custodiam?
HE. Satin med illi hodie scelesti capti ceperunt dolo?
Illic servom se adsimulat, hic sese autem liberum.
Nuculeum amisi, reliqui pigneri putamina.
Ita mihi stolido susum vorsum os sublevere offuciis.
Hicquidem me numquam inridebit. Colaphe, Cordalio, Corax,
ite istinc, ecferte lora. COL. Num lignatum mittimur?
HEGIO TYNDARUS ARISTOPHONTES
HE. Inicite huic manicas* mastigiae.
TY. Quid hoc est negoti? Quid ego deliqui? HE. Rogas,
sator sartorque scelerum et messor maxume?
TY. Non occatorem dicere audebas prius?
Nam semper occant priu' quam sariunt rustici.
HE. At‹at› ut confidenter mihi contra astitit!
TY. Decet innocentem servolum atque innoxium
confidenter esse, suom apud erum potissumum.
HE. Astringite isti sultis vehementer manus.
TY. Tuos sum, tu has quidem vel praecidi iube.
Sed quid negoti est? Quamobrem suscenses mihi?
HE. Quia me meamque rem, quod in te uno fuit,
tuis scelestis, falsidicis fallaciis
delaceravisti deartuavistique opes.
Confecisti omnis res ac rationes meas:
ia mi exemisti Philocratem fallaciis.
Illum esse servom credidi, te liberum;
ita vosmet aiebatis itaque nomina
inter vos permutastis. TY. Fateor omnia
facta esse ita ut ‹tu› dicis, et fallaciis
abiisse eum aps te mea opera atque astutia;
an, opsecro hercle te, id nunc suscenses mihi?
HE. At cum cruciatu maxumo id factumst tuo.
TY. Dum ne ob male facta peream, parvi existumo.
Si ego hic peribo, ast ille ut dixit non redit,
at erit mi hoc factum mortuo memorabile,
‹me› meum erum captum ex servitute atque hostibus
reducem fecisse liberum in patriam ad patrem,
meumque potius me caput periculo
praeoptavisse quam is periret ponere.
HE. Facito ergo ut Accherunti clueas gloria.
TY. Qui per virtutem perit, at non interit.
HE. Quando ego te exemplis excruciaro pessumis
atque ob sutelas tuas te morti misero,
vel te interiisse vel periisse praedicent;
dum pereas, nihil interdicto aiant vivere.
TY. Pol si istuc faxis, hau sine poena feceris,
si ille huc rebitet, sicut confido adfore.
AR. Pro di inmortales! Non ego tene, nunc scio
quid hoc sit negoti. Meu' sodalis Philocrates
in libertate est ad patrem in patria. Bene est,
nec ‹usquam› quisquam est mi aeque melius quoi velim.
Sed hoc mihi aegre est, me huic dedisse operam malam,
qui nunc propter me meaque verba vinctus est.
HE. Votuin te quicquam mi hodie falsum proloqui?
TY. Vot[a]uisti. HE. Qur es ausus mentiri mihi?
TY. Quia vera obessent illi quoi operam dabam:
nunc falsa prosunt. HE. At tibi oberunt. TY. Optumest.
At erum servavi, quem servatum gaudeo,
quoi me custodem addiderat eru' maior meus.
Sed malene id factum ‹tu› arbitrare? HE. Pessume.
TY. At ego aio recte, qui aps te sorsum sentio.
Nam cogitato, si quis hoc gnato tuo
tuo' servos faxit, qualem haberes gratiam?
Emitteresne necne eum servom manu?
Essetne apud te is servos acceptissumus?
Responde. HE. Opinor. TY. Qur ergo iratus mihi es?
HE. Quia illi fuisti quam mihi fidelior.
TY. Quid? Tu una nocte postulavisti et die
recens captum hominem, nuperum, novicium,
te perdocere ut melius consulerem tibi
quam illi quicum una ‹a› puero aetatem exegeram?
HE. Ergo ab eo petito gratiam istam. Ducite
ubi ponderosas, crassas capiat compedis.
Inde ibis porro in latomias lapidarias.
Ibi quom alii octonos lapides ecfodiunt, nisi
cotidiano sesqueopus confeceris,
"Sescentoplago" nomen indetur tibi.
AR. Per deos atque homines ego te optestor, Hegio,
ne tu istunc hominem perduis. HE. Curabitur;
nam noctu nervo vinctus custodibitur,
interdius sub terra lapides eximet:
diu ego hunc cruciabo, non uno apsolvam die.
AR. Certumne est tibi istuc? HE. Non moriri certius.
Abducite istum actutum ad Hippolytum fabrum,
iubete huic crassas compedis impingier;
inde extra portam ad meum libertum Cordalum
in lapicidinas facite deductus siet:
atque hunc me velle dicite ita curarier
ne qui deterius huic sit quam quoi pessume est.
TY. Qur ego te invito me esse salvom postulem?
Periclum vitae meae tuo stat periculo.
Post mortem in morte nihil est quod metuam mali.
Etsi periuro usque ad summam aetatem, tamen
breve spatium est perferundi quae minitas mihi.
vale atque salve, etsi aliter ut dicam meres.
Tu, Aristophontes, de me ut meruisti, ita vale;
nam mihi propter te hoc optigit. E. Abducite.
TY. At unum hoc quaeso, si huc rebitet Philocrates,
ut mihi eius facias conveniundi copiam.
HE. Periistis, nisi hunc iam e conspectu abducitis.
TY. Vis haec quidem hercle est, et trahi et trudi simul. -
HE. Illic est abductus recta in phylacam, ut dignus est.
Ego illis captivis aliis documentum dabo,
ne tale quisquam facinus incipere audeat.
Quod apsque hoc esset, qui mihi hoc fecit palam,
usque offrenatum suis me ductarent dolis.
Nunc certum est nulli posthac quicquam credere.
Satis sum semel deceptus. Speravi miser
ex servitute me exemisse filium:
ea spes elapsa est. Perdidi unum filium,
puerum quadrimum quem mihi servos surpuit,
neque eum servom umquam repperi neque filium:
maior potitus hostium est. Quod hoc est scelus?
Quasi in orbitatem liberos produxerim.
Sequere hac. Redducam te ubi fuisti. Neminis
miserere certum est, quia mei miseret neminem. -
AR. Exauspicavi ex vinclis. Nunc intellego
redauspicandum esse in catenas denuo. -
ACTUS IV
ERGASILUS
ER. Iuppiter supreme, servas me measque auges opes,
maxumas opimitates opiparasque offers mihi,
laudem, lucrum, ludum, iocum, festivitatem, ferias,
pompam, penum, potationes, saturitatem, gaudium.
Nec quoiquam homini supplicare nunc certum est mihi;
nam vel prodesse amico possum vel inimicum perdere,
ita hic me amoenitate amoena amoenus oneravit dies.
Sine sacris hereditatem sum aptus ecfertissumam.
Nunc ad senem cursum capessam hunc Hegionem, quoi boni
tantum adfero quantum ipsus a dis optat, atque etiam amplius.
Nunc certa res est, eodem pacto ut comici servi solent,
coniciam in collum pallium, primo ex med hanc rem ut audiat;
speroque me ob hunc nuntium aeternum adempturum cibum.
HEGIO ERGASILUS
HE. Quanto in pectore hanc rem meo magi' voluto,
tanto in aegritudo auctior est in animo.
Ad illum modum sublitum os esse mi hodie!
Neque id perspicere quivi.
Quod quom scibitur, ‹tum› per urbem inridebor.
Quom extemplo ad forum advenero, omnes loquentur:
"Hic illest senex doctus quoi verba data sunt."
Sed Ergasilus estne hic procul quem video?
Conlecto quidem est pallio. Quidnam acturust?
ER. Move aps te moram atque, Ergasile, age hanc rem.
Eminor interminorque, ne [quis] mi opstiterit obviam,
nisi quis sati' diu vixisse sese homo arbitrabitur.
Nam qui opstiterit ore sistet. HE. Hic homo pugilatum incipit.
ER. Facere certumst. Proinde ut omnes itinera insistant sua:
ne quis in hac platea negoti conferat quicquam sui.
Nam meumst ballista pugnum, cubitus catapultast mihi,
umerus aries, tum genu ad quemq' iecero ad terram dabo,
dentilegos omnis mortalis faciam, quemque offendero.
HE. Quae illaec eminatiost nam? Nequeo mirari satis.
ER. Faciam ut huius diei locique meique semper meminerit.
Qui mihi in cursu [opstiterit], faxo vitae is extemplo opstiterit suae.
HE. Quid hic homo tantum incipissit facere cum tantis minis?
ER. Prius edico, ne quis propter culpam capiatur suam:
continete vos domi, prohibete a vobis vim meam.
HE. Mira edepol sunt ni hic in ventrem sumpsit confidentiam.
Vae misero illi, quoius cibo iste factust imperiosior!
ER. Tum pistores scrofipasci, qui alunt furfuribus sues,
quarum odore praeterire nemo pistrinum potest:
eorum si quoiiusquam scrofam in publico conspexero,
ex ipsis dominis meis pugnis exculcabo furfures.
HE. Basilicas edictiones atque imperiosas habet:
satur homost, habet profecto in ventre confidentiam.
ER. Tum piscatores, qui praebent populo piscis foetidos,
qui advehuntur quadrupedanti, crucianti cantherio
quorum odos subbasilicanos omnis abigit in forum,
eis ego ora verberabo surpiculis piscariis,
ut sciant alieno naso quam exhibeant molestiam.
Tum lanii autem, qui concinnant liberis orbas avis,
qui locant caedundos agnos et dupla agninam danunt,
qui Petroni nomen indunt verveci sectario,
eum ego i in via Petronem publica conspexero,
et Petronem et dominum reddam mortalis miserrumos.
HE. Eugepae! Edictiones aedilicias hicquidem habet,
mirumque adeost ni hunc fecere sibi Aetoli agoranomum.
ER. Non haud nunc parasitus sum sed regum rex regalior,
tantus ventri commeatus meo adest in portu cibus.
Sed ego cesso hunc Hegionem onerare laetitia senem,
qui homine ‹homo› adaeque nemo vivit fortunatior.
HE. Quae illaec est laetitia quam illic laetus largitur mihi?
ER. Heus ubi estis? ‹Ecquis hic est?› Ecquis hoc aperit ostium?
HE. Hic homo ad cenam recipit se ad me. ER. Aperite hasce ambas fores
priu' quam pultando assulatim foribus exitium adfero.
HE. Perlubet hunc hominem conloqui. Ergasile. ER. Ergasilum qui vocat?
HE. Respice. ER. Fortuna quod tibi nec facit nec faciet, me iubes.
Sed quis est? HE. Respice ad me, Hegio sum. ER. Oh mihi,
quantum est hominum optumorum optume, in tempore advenis.
HE. Nescioquem ad portum nactus es ubi cenes, eo fastidis.
ER. Cedo manum. HE. Manum? ER. Manum, inquam, cedo tam actutum. HE. Tene.
ER. Gaude. HE. Quid ego gaudeam? ER. Quia ego impero, age gaude modo.
HE. Pol maerores mi antevortunt gaudiis. ER. Noli irascier.
Iam ego ex corpore exigam omnis maculas maerorum tibi.
Gaude audacter. HE. Gaudeo, etsi nil scio quod gaudeam.
ER. Bene facis. Iube - HE. Quid iubeam? ER. Ignem ingentem fieri.
HE. Ignem ingentem? ER. Ita dico, magnus ut sit. HE. Quid? Me, volturi,
tuan caussa aedis incensurum censes? ER. Noli irascier.
Iuben an non iubes astitui aulas, patinas elui,
laridum atque - epulas foveri foculis ferventibus?
Alium piscis praestinatum abire? HE. Hic vigilans somniat.
ER. Alium porcinam atque agninam et pullos gallinaceos?
HE. Scis bene esse, si sit unde. ER. Pern‹ul›am atque ophthalmiam,
horaeum, scombrum et trygonum et cetum et mollem caseum?
HE. Nominandi istorum tibi erit magi' quam edendi copia
hic apud med, Ergasile. ER. Meam me caussa hoc censes dicere?
HE. Nec nihil hodie nec multo plus tu hic edes, ne frustra sis.
Proin tu tui cottidiani victi ventrem ad me adferas.
ER. Quin ita faciam, ut ‹tu› te cupias facere sumptum, etsi ego votem.
HE. Egone? ER. Tune. HE. Tum tu mi iere erus es. ER. Immo benevolens.
Vin te faciam fortunatum? HE. Malim quam miserum quidem.
ER. Cedo manum. HE. Em manum. ER. Di te omnes adiuvant. HE. Nihil sentio.
ER. Non enim es in senticeto, eo non audis. Sed iube
vasa tibi pura apparari ad rem divinam cito,
atque agnum adferri proprium pinguem. HE. Qur? ER. Ut sacrufices.
HE. Quoi deorum? ER. Mihi hercle, nam ego nunc tibi sum summus Iuppiter,
idem ego sum Salus, Fortuna, Lux, Laetitia, Gaudium.
Proin tu deum hunc saturitate facias tranquillum tibi.
HE. Essurire mihi videre. ER. Miquidem essurio, non tibi.
HE. Tuo arbitratu, facile patior. ER. Credo, consuetu's puer.
HE. Iuppiter te dique perdant. ER. Te hercle - mi aequom est gratias
agere ob nuntium; tantum ego nunc porto a portu tibi boni:
nunc tu mihi places. HE. Abi, stultu's, sero post tempus venis.
ER. Igitur olim si advenissem, magi' tu tum istuc diceres;
nunc hanc laetitiam accipe a me quam fero. Nam filium
tuom modo in portu Philopolemum vivom, salvom et sospitem
vidi in publica celoce, ibidemque illum adulescentulum
Aleum una et tuom Stalagmum servom, qui aufugit domo,
qui tibi surrupuit quadrimum puerum filiolum tuom.
HE. Abi in malam rem, ludis me. ER. Ita me amabit sancta Saturitas,
Hegio, itaque suo me semper condecoret cognomine,
ut ego vidi. HE. Meum gnatum? ER. Tuom gnatum et genium meum.
HE. Et captivom illum Alidensem? ER. Μὰ τὸν Ἀπόλλω. HE. Et servolum
meum Stalagmum, meum qui gnatum surrupuit? ER. Ναὶ τὰν Κόραν.
HE. Iam diu - ER. Ναὶ τὰν Πραινέστην. HE. Venit? ER. Ναὶ τὰν Σιγνέαν.
HE. Certon? ER. Ναὶ τὰν Φρουσινῶνα. HE. Vide sis. ER. Ναὶ τὸν Ἀλάτριον.
HE. Quid tu per barbaricas urbis iuras? ER. Quia enim item asperae
sunt ut tuom victum autumabas esse. HE. Vae aetati - ER. Tuae!
Quippe quando mihi nil credis, quod ego dico sedulo.
Sed Stalagmus quoius erat tunc nationis, quom hinc abit?
HE. Siculus. ER. Et nunc Siculus non est, Boius est, boiam terit:
liberorum quaerundorum caussa ei, credo, uxor datast.
HE. Dic, bonan fide tu mihi istaec verba dixisti? ER. Bona.
HE. Di inmortales, iterum gnatus videor, si vera autumas.
ER. Ain tu? Dubium habebis etiam, sancte quom ego iurem tibi?
Postremo, Hegio, si parva iuri iurandost fides,
vise ad portum. HE. Facere certumst. Tu intus cura quod opus est.
Sume, posce, prome quidvis. Te facio cellarium.
ER. Nam hercle, nisi mantiscinatus probe ero, fusti pectito.
HE. Aeternum tibi dapinabo victum, si vera autumas.
ER. Unde id? HE. A me meoque gnato. ER. Sponden tu istuc? HE. Spondeo.
ER. At ego tuom tibi advenisse filium respondeo.
HE. Cura quam optume potes. - ER. Bene ambula et redambula.
ERGASILUS
ER. Illic hinc abiit, mihi rem summam credidit cibariam.
Di inmortales, iam ut ego collos praetruncabo tegoribus!
Quanta pernis potestis veniet, quanta labes larido,
quanta sumini apsumedo, quanta callo calamitas,
quanta laniis lassitudo, quanta porcinariis!
Nam si alia memorem, quae ad ventris victum conducunt, morast.
Nunc ibo ut pro praefectura mea ius dicam larido,
et quae pendent indemnatae pernae, is auxilium ut feram. -
PUER
PU. Diespiter te dique, Ergasile, perdant et ventrem tuom,
parasitosque omnis, et qui posthac cenam parasitis dabit.
Clades calamitasque, intemperies modo in nostram advenit domum.
Quasi lupus essuriens metui ne in me faceret impetum.
Ubi vultus** sur** naturis************ impetum
nimisque hercle ego illum male formidabam, ita frendebat dentibus.
Adveniens deturbavit totum cum carni carnarium:
arripuit gladium, praetruncavit tribu' tegoribus glandia;
aulas calicesque omnis confregit, nisi quae modiales erant.
Coquom percontabatur possentne seriae fervescere.
Cellas refregit omnis intus recclusitque armarium.
Adservate istunc, sultis, servi. Ego ibo ut conveniam senem,
dicam ut sibi penum alid [ad] ornet, siquidem sese uti volet;
nam | hic quidem | ut adornat aut iam nihil est aut iam nihil erit. -
ACTUS V
HEGIO PHILOPOLEMUS PHILOCRATES
HE. Iovi disque ago gratias merito magnas,
quom te redducem tuo tempori reddiderunt
quomque ex miseriis plurumis me exemerunt,
quae adhuc te carens dum hic fui sustentabam,
quomque hunc conspicor in potestate nostra,
quomque haec reperta est fides firma nobis.
PHLP. Sati' iam dolui ex animo, et cura sati' me et lacrumis maceravi,
sati' iam audivi tuas aerumnas, ad portum mihi quas memorasti.
Hoc agamus. PH. Quid nunc, quoniam tecum servavi fidem
tibique hunc reducem in libertatem feci? HE. Fecisti ut tibi,
Philocrates, numquam referre gratiam possim satis,
proinde ut tu promeritu's de me et filio. PHLP. Immo potes,
pater, et poteris et ego potero, et di eam potestatem dabunt
ut beneficium bene merenti nostro merito muneres;
sicut tu huic potes, pater mi, facere merito maxume.
HE. Quid opust verbis? Lingua nullast qua negem quidquid roges.
PH. Postulo aps te ut mihi illum reddas servom, quem hic reliquerat
pignus pro me, qui mihi melior quam sibi semper fuit,
pro bene factis eius ut ei pretium possim reddere.
HE. Quod bene fecisti referetur gratia id quod postulas;
et id et aliud quod me orabis impetrabis. Atque te
nolim suscensere quod ego iratus ei feci male.
PH. Quid fecisti? HE. In lapicidinas compeditum condidi,
ubi rescivi mihi data esse verba. PH. Vae misero mihi,
propter meum caput labores homini evenisse optumo!
HE. At ob eam rem mihi libellam pro eo argenti ne duis:
gratiis a me, ut sit liber, ducito. PH. Edepol, Hegio,
faci' benigne. Sed quaeso hominem ut iubeas arcessi. HE. Licet.
Ubi estis vos? Ite actutum, Tyndarum huc arcessite.
Vos ite intro. Interibi ego ex hac statua verberea volo
erogitare meo minore quid sit factum filio.
Vos lavate interibi. PHLP. Sequere hac, Philocrates, me intro. -PH. Sequor. -
HEGIO STALAGMUS
HE. Age tu illuc procede, bone vir, lepidum mancupium meum.
ST. Quid me oportet facere, ubi tu talis vir falsum autumas?
Fui ego bellus, lepidus: bonu' vir numquam, neque frugi bonae,
neque ero umquam: ne spem ponas me bonae frugi fore.
HE. Propemodum ubi loci fortunae tuae sint facile intellegis.
Si eris verax, tua ex re facies - ex mala meliusculam.
Recte et vera loquere, sed neque ‹tu› vere neque recte adhuc
fecisti umquam. ST. Quod ego fatear, credin pudeat quom autumes?
HE. At ego faciam ut pudeat, nam in ruborem te totum dabo.
ST. Heia, credo ego inperito plagas minitaris mihi.
Tandem istaec aufer, dic quid fers, ut feras hinc quod petis.
HE. Sati' facundu's. Sed iam fieri dictis volo compendium.
ST. Ut vis fiat. HE. Bene morigerus fuit puer, nunc non decet.
Hoc agamus. Iam animum advorte ac mihi quae dicam edissere.
Si eris verax, ‹e› tuis rebus feceris meliusculas.
ST. Nugae istaec sunt. Non me censes scire quid dignus siem?
HE. At ea supterfugere potis es pauca, si non omnia.
ST. Pauca ecfugiam, scio; nam multa evenient, et merito meo,
quia et fugi et tibi surrupui filium et eum vendidi.
HE. Quoi homini? ST. Theodoromedi in Alide Polyplusio,
sex minis. HE. Pro di inmortales, is quidem huiius est pater.
Philocrates! ST. Quin melius novi quam te et vidi saepius.
HE. Serva, Iuppiter supreme, et me et meum gnatum mihi.
Philocrates, per tuom te genium opsecro, exi, te volo!
PHILOCRATES HEGIO STALAGMUS
PH. Hegio, adsum. Si quid me vis, impera. HE. Hic gnatum meum
tuo patri ait se vendidisse sex minis in Alide.
PH. Quam diu id factum est? ST. Hic annus incipit vincensumus.
PH. Falsa memorat. ST. Aut ego aut tu. Nam tibi quadrimulum
tuo' pater peculiarem parvolum puero dedit.
PH. Quid erat ei nomen? Si vera dicis, memorandum mihi.
ST. Paegnium vocitatust, post vos indidistis Tyndaro.
PH. Qur ego te non novi? ST. Quia mos est oblivisci hominibus
neque novisse quoiius nihili sit faciunda gratia.
PH. Dic mihi, isne istic fuit, quem vendidisti meo patri,
qui mihi peculiaris datus est? ST. Huiius filius.
HE. Vivitne is homo? ST. Argentum accepi, nil curavi ceterum.
HE. Quid tu ais? PH. Quin istic ipsust Tyndarus tuo' filius,
ut quidem hic argumenta loquitur. Nam is mecum a puero puer
bene pudiceque educatust usque ad adulescentiam.
HE. Et miser sum et fortunatus, si ‹vos› vera dicitis;
eo miser sum quia male illi feci, si gnatus meust.
Eheu, quom ego plus minusque feci quam ‹me› aequom fuit.
Quod male feci crucior; modo si infectum fieri possiet!
Supra eccum incedit huc ornatus haud ex suis virtutibus.
TYNDARUS HEGIO PHILOCRATES STALAGMUS
TY. Vidi ego multa saepe picta, quae Accherunti fierent
cruciamenta, verum enim vero nulla adaeque est Accheruns
atque ubi ego fui, in lapicidinis. Illic ibi demumst locus
ubi labore lassitudost exigunda ex corpore.
Nam ubi illo adveni, quasi patriciis pueris aut monerulae
aut anites aut coturnices dantur, quicum lusitent,
itidem haec mihi advenienti upupa qui me delectem datast.
Sed erus eccum ante ostium -, et erus alter eccum ex Alide
rediit. HE. Salve, exoptate gnate mi. TY. Homo, quid "Gnate mi"?
Attat, scio qur te patrem adsimules esse et me filium:
quia mi item ut parentes lucis das tuendi copiam.
PH. Salve, Tyndare. TY. Et tu, quoiius caussa hanc aerumnam exigo.
PH. At nunc liber in divitias faxo venies. Nam tibi
pater hic est; hic servos qui te huic hinc quadrimum surpuit,
vendidit patri meo te sex minis, is te mihi
parvolum peculiarem parvolo puero dedit
illi; ‹hi›c indicium fecit; nam hunc ex Alide huc redducimus.
TY. Quid huius filium? PH. Intus eccum fratrem germanum tuom.
[TY. Quid tu ais? Adduxtin illum huius captivom filium?
PH. Quin, inquam, intus hic est. TY. Fecisti edepol et recte et bene.
PH. Nunc tibi pater hic est: hic fur est tuo' qui parvom hinc te apstulit.
TY. At ego hunc grandis grandem natu ab furtum ad carnuficem dabo.
PH. Meritus est. TY. Ergo edepol ‹merito› meritam mercedem dabo.
Sed ‹tu› dic oro: pater meu' tune es? HE. Ego sum, gnate mi.
TY. Nunc demum in memoriam redeo, quom mecum recogito.]
nunc edepol demum in memoriam regredior audisse me,
quasi per nebulam, Hegionem meum patrem vocarier.
HE. Is ego sum. PH. Compedibus quaeso ut tibi sit levior filius
atque huic gravior servos. HE. Certumst principio id praevortier.
Eamus intro, ut arcessatur faber, ut istas compedis
tibi adimam, huic dem. ST. Quoi peculi nihil est, recte feceris.
CATERVA
Spectatores, ad pudicos mores facta haec fabula est,
neque in hac subigitationes sunt neque ulla amatio
nec pueri suppositio nec argenti circumductio,
neque ubi amans adulescens scortum liberet clam suom patrem.
Huius modi paucas poëtae reperiunt comoedias,
ubi boni meliores fiant. Nunc vos, si vobis placet
et si placuimus neque odio fuimus, signum hoc mittite:
qui pudicitiae esse voltis praemium, plausum date.