Hoc erat in votis: modus agri non ita magnus,
hortus ubi et tecto vicinus iugis aquae fons
et paullum silvae super his foret. Auctius atque
di melius fecere. Bene est. Nil amplius oro,
Maia nate, nisi ut propria haec mihi munera faxis.
Si neque maiorem feci ratione mala rem
nec sum facturus vitio culpave minorem,
si veneror stultus nihil horum: "O si angulus ille
proximus accedat, qui nunc denormat agellum!
O si urnam argenti fors quae mihi monstret, ut illi
thesauro invento qui mercennarius agrum
illum ipsum mercatus aravit, dives amico
Hercule!"; si, quod adest, gratum iuvat, hac prece te oro:
pingue pecus domino facias et cetera praeter
ingenium, utque soles, custos mihi maximus adsis.
Ergo ubi me in montes et in arcem ex urbe removi,
quid prius illustrem satiris musaque pedestri?
Nec mala me ambitio perdit nec plumbeus Auster
autumnusque gravis, Libitinae quaestus acerbae.
Matutine pater, seu Iane libentius audis,
unde homines operum primos vitaeque labores
instituunt (sic dis placitum), tu carminis esto
principium. Romae sponsorem me rapis: "Eia,
ne prior officio quisquam respondeat, urge."
Sive Aquilo radit terras seu bruma nivalem
interiore diem gyro trahit, ire necesse est.
Postmodo, quid mi obsit clare certumque locuto,
luctandum in turba et facienda iniuria tardis.
"Quid vis, insane, et quas res agis?" improbus urget
iratis precibus; "Tu pulses omne quod obstat,
ad Maecenatem memori si mente recurras."
Hoc iuvat et melli est, non mentiar. At simul atras
ventum est Esquilias, aliena negotia centum
per caput et circa saliunt latus: "Ante secundam
Roscius orabat sibi adesses ad Puteal cras";
"De re communi scribae magna atque nova te
orabant hodie meminisses, Quinte, reverti".
"Imprimat his cura Maecenas signa tabellis":
dixeris: "Experiar", "Si vis potes", addit et instat.
Septimus octavo propior iam fugerit annus,
ex quo Maecenas me coepit habere suorum
in numero, dumtaxat ad hoc, quem tollere raeda
vellet iter faciens et cui concredere nugas
hoc genus: "Hora quota est?", "Thraex est Gallina Syro par?"
"Matutina parum cautos iam frigora mordent",
et quae rimosa bene deponuntur in aure.
Per totum hoc tempus subiectior in diem et horam
invidiae noster. Ludos spectaverat una,
luserat in campo: "Fortunae filius!" omnes.
Frigidus a rostris manat per compita rumor:
quicumque obvius est, me consulit: "O bone (nam te
scire, deos quoniam propius contingis, oportet)
num quid de Dacis audisti? - Nil equidem. - Ut tu
semper eris derisor! - At omnes di exagitent me,
si quicquam. - Quid? Militibus promissa Triquetra
praedia Caesar an est Itala tellure daturus?"
Iurantem me scire nihil mirantur, ut unum
scilicet egregii mortalem altique silenti.
Perditur haec inter misero lux non sine votis:
o rus, quando ego te adspiciam? Quandoque licebit
nunc veterum libris, nunc somno et inertibus horis
ducere sollicitae iucunda oblivia vitae?
O quando faba Pythagorae cognata simulque
uncta satis pingui ponentur oluscula lardo?
O noctes caeneque deum, quibus ipse meique
ante Larem proprium vescor vernasque procaces
pasco libatis dapibus! Prout cuique libido est,
siccat inaequales calices conviva solutus
legibus insanis, seu quis capit acria fortis
pocula, seu modicis uvescit laetius. Ergo
sermo oritur, non de villis domibusve alienis,
nec male necne Lepos saltet: sed quod magis ad nos
pertinet et nescire malum est, agitamus utrumne
divitiis homines, an sint virtute beati
quidve ad amicitias, usus rectumne, trahat nos,
et quae sit natura boni summumque quid eius.
Cervius haec inter vicinus garrit aniles
ex re fabellas. Si quis nam laudat Arelli
sollicitas ignarus opes, sic incipit: - Olim
rusticus urbanum murem mus paupere fertur
accepisse cavo, veterem vetus hospes amicum;
asper et attentus quaesitis, ut tamen artum
solveret hospitiis animum. Quid multa? Neque ille
sepositi ciceris nec longae invidit avenae,
aridum et ore ferens acinum semesaque lardi
frusta dedit, cupiens varia fastidia cena
vincere tangentis male singula dente superbo;
cum pater ipse domus palea porrectus in horna
esset ador loliumque, dapis meliora relinquens.
Tandem urbanus ad hunc: "Quid te iuvat, inquit, amice,
praerupti nemoris patientem vivere dorso?
Vis tu homines urbemque feris praeponere silvis?
Carpe viam, mihi crede, comes, terrestria quando
mortales animas vivunt sortita, neque ulla est
aut magno aut parvo leti fuga: quo, bone, circa,
dum licet, in rebus iucundis vive beatus:
vive memor quam sis aevi brevis." Haec ubi dicta
agrestem pepulere, domo levis exsilit; inde
ambo propositum peragunt iter, urbis aventes
moenia nocturni subrepere. Iamque tenebat
nox medium caeli spatium, cum ponit uterque
in locuplete domo vestigia, rubro ubi cocco
tincta super lectos canderet vestis eburnos,
multaque de magna superessent fercula caena,
quae procul exstructis inerant hesterna canistris.
Ergo ubi purpurea porrectum in veste locavit
agrestem, veluti succinctus cursitat hospes
continuatque dapes, nec non verniliter ipsis
fungitur officiis, praelambens omne quod adfert.
Ille cubans gaudet mutata sorte bonisque
rebus agit laetum convivam, cum subito ingens
valvarum strepitus lectis excussit utrumque.
Currere per totum pavidi conclave, magisque
exanimes trepidare, simul domus alta Molossis
personuit canibus. Tum rusticus: "Haud mihi vita
est opus hac", ait, et "Valeas! Me silva cavusque
tutus ab insidiis tenui solabitur ervo".
Hōc ĕrăt īn vōtīs: mŏdŭs āgrī nōn ĭtă māgnūs,
hōrtŭs ŭbi ēt tēctō vīcīnūs iūgĭs ăquaē fōns
ēt paūllūm sīlvaē sŭpĕr hīs fŏrĕt. Aūctĭŭs ātquĕ
dī mĕlĭūs fēcērĕ. Bĕne ēst. Nīl āmplĭŭs ōrō,
Māĭă nātĕ, nĭsi ūt prŏprĭa haēc mĭhĭ mūnĕră fāxīs.
Sī nĕquĕ māiōrēm fēcī rătĭōnĕ mălā rēm
nēc sūm fāctūrūs vĭtĭō cūlpāvĕ mĭnōrēm,
sī vĕnĕrōr stūltūs nĭhĭl hōrum: "Ō si āngŭlŭs īllĕ
prōxĭmŭs āccēdāt, quī nūnc dēnōrmăt ăgēllūm!
Ō si ūrnam ārgēntī fōrs quaē mĭhĭ mōnstrĕt, ŭt īllī
thēsaūro īnvēntō quī mērcēnnārĭŭs āgrūm
īllum īpsūm mērcātŭs ărāvīt, dīvĕs ămīcō
Hērcŭlĕ!"; sī, quŏd ădēst, grātūm iŭvăt, hāc prĕcĕ te ōrō:
pīnguĕ pĕcūs dŏmĭnō făcĭās ēt cētĕră praētēr
īngĕnĭum, ūtquĕ sŏlēs, cūstōs mĭhĭ māxĭmŭs ādsīs.
Ērgo ŭbĭ me īn mōntēs ĕt ĭn ārcem ēx ūrbĕ rĕmōvī,
quīd prĭŭs īllūstrēm sătĭrīs mūsāquĕ pĕdēstrī?
Nēc mălă me āmbĭtĭō pērdīt nēc plūmbĕŭs Aūstēr
aūtūmnūsquĕ grăvīs, Lĭbĭtīnaē quaēstŭs ăcērbaē.
Mātūtīnĕ pătēr, seū Iānĕ lĭbēntĭŭs aūdīs,
ūnde hŏmĭnēs ŏpĕrūm prīmōs vītaēquĕ lăbōrēs
īnstĭtŭūnt (sīc dīs plăcĭtūm), tū cārmĭnĭs ēstō
prīncĭpĭūm. Rōmaē spōnsōrēm mē răpĭs: "Ēiā,
nē prĭŏr ōffĭcĭō quīsquām rēspōndĕăt, ūrgē."
Sīve Ăquĭlō rādīt tērrās seū brūmă nĭvālēm
īntĕrĭōrĕ dĭēm gŷrō trăhĭt, īrĕ nĕcēsse ēst.
Pōstmŏdŏ, quīd mi ōbsīt clārē cērtūmquĕ lŏcūtō,
lūctāndum īn tūrba ēt făcĭēnda īniūrĭă tārdīs.
"Quīd vīs, īnsāne, ēt quās rēs ăgĭs?" īmprŏbŭs ūrgēt
īrātīs prĕcĭbūs; "Tū pūlsēs ōmnĕ quŏd ōbstāt,
ād Maēcēnātēm mĕmŏrī sī mēntĕ rĕcūrrās."
Hōc iŭvăt ēt mēlli ēst, nōn mēntĭăr. Āt sĭmŭl ātrās
vēntum ēst Ēsquĭlĭās, ălĭēnă nĕgōtĭă cēntūm
pēr căpŭt ēt cīrcā sălĭūnt lătŭs: "Āntĕ sĕcūndām
Rōscĭŭs ōrābāt sĭbi ădēssēs ād Pŭtĕāl crās";
"Dē rē cōmmūnī scrībaē māgna ātquĕ nŏvā tē
ōrābānt hŏdĭē mĕmĭnīssēs, Quīntĕ, rĕvērtī".
"Īmprĭmăt hīs cūrā Maēcēnās sīgnă tăbēllīs":
dīxĕrĭs: "Ēxpĕrĭār", "Sī vīs pŏtĕs", āddĭt ĕt īnstāt.
Sēptĭmŭs ōctāvō prŏpĭōr iām fūgĕrĭt ānnūs,
ēx quō Maēcēnās mē coēpĭt hăbērĕ sŭōrūm
īn nŭmĕrō, dūmtāxăt ăd hōc, quēm tōllĕrĕ raēdā
vēllĕt ĭtēr făcĭēns ēt cuī cōncrēdĕrĕ nūgās
hōc gĕnŭs: "Hōră quŏta ēst?", "Thraēx ēst Gāllīnă Sўrō pār?"
"Mātūtīnă părūm caūtōs iām frīgŏră mōrdēnt",
ēt quaē rīmōsā bĕnĕ dēpōnūntŭr ĭn aūrĕ.
Pēr tōtum hōc tēmpūs sūbiēctĭŏr īn dĭem ĕt hōrām
īnvĭdĭaē nōstēr. Lūdōs spēctāvĕrăt ūnā,
lūsĕrăt īn cāmpō: "Fōrtūnaē fīlĭŭs!" ōmnēs.
Frīgĭdŭs ā rōstrīs mānāt pēr cōmpĭtă rūmōr:
quīcūmque ōbvĭŭs ēst, mē cōnsŭlĭt: "Ō bŏnĕ (nām tē
scīrĕ, dĕōs quŏnĭām prŏpĭūs cōntīngĭs, ŏpōrtēt)
nūm quīd dē Dācīs aūdīstī? - Nīl ĕquĭdem. - Ūt tū
sēmpĕr ĕrīs dērīsŏr! - Ăt ōmnēs di ēxăgĭtēnt mē,
sī quīcquām. - Quīd? Mīlĭtĭbūs prōmīssă Trĭquētră
praēdĭă Caēsăr ăn ēst Ĭtălā tēllūrĕ dătūrūs?"
Iūrāntēm mē scīrĕ nĭhīl mīrāntŭr, ŭt ūnūm
scīlĭcĕt ēgrĕgĭī mōrtālem āltīquĕ sĭlēntī.
Pērdĭtŭr haēc īntēr mĭsĕrō lūx nōn sĭnĕ vōtīs:
ō rūs, quāndo ĕgŏ te ādspĭcĭām? Quāndōquĕ lĭcēbīt
nūnc vĕtĕrūm lībrīs, nūnc sōmno ĕt ĭnērtĭbŭs hōrīs
dūcĕrĕ sōllĭcĭtaē iūcūnda ōblīvĭă vītaē?
Ō quāndō făbă Pŷthăgŏraē cōgnātă sĭmūlquĕ
ūnctă sătīs pīnguī pōnēntŭr ŏlūscŭlă lārdō?
Ō nōctēs caēnēquĕ dĕūm, quĭbŭs īpsĕ mĕīquĕ
āntĕ Lărēm prŏprĭūm vēscōr vērnāsquĕ prŏcācēs
pāscō lībātīs dăpĭbūs! Proūt cuīquĕ lĭbīdo ēst,
sīccăt ĭnaēquālēs călĭcēs cōnvīvă sŏlūtūs
lēgĭbŭs īnsānīs, seū quīs căpĭt ācrĭă fōrtīs
pōcŭlă, seū mŏdĭcīs ūvēscīt laētĭŭs. Ērgō
sērmo ŏrĭtūr, nōn dē vīllīs dŏmĭbūsve ălĭēnīs,
nēc mălĕ nēcnĕ Lĕpōs sāltēt: sēd quōd măgĭs ād nōs
pērtĭnĕt ēt nēscīrĕ mălum ēst, ăgĭtāmŭs ŭtrūmnĕ
dīvĭtĭīs hŏmĭnēs, ān sīnt vīrtūtĕ bĕātī
quīdve ăd ămīcĭtĭās, ūsūs rēctūmnĕ, trăhāt nōs,
ēt quaē sīt nātūră bŏnī sūmmūmquĕ quĭd ēiūs.
Cērvĭŭs haēc īntēr vīcīnūs gārrĭt ănīlēs
ēx rē fābēllās. Sī quīs nām laūdăt Ărēllī
sōllĭcĭtās īgnārŭs ŏpēs, sīc īncĭpĭt: - Ōlīm
rūstĭcŭs ūrbānūm mūrēm mūs paūpĕrĕ fērtūr
āccēpīssĕ căvō, vĕtĕrēm vĕtŭs hōspĕs ămīcūm;
āspĕr ĕt āttēntūs quaēsītīs, ūt tămĕn ārtūm
sōlvĕrĕt hōspĭtĭīs ănĭmūm. Quīd mūltă? Nĕque īllĕ
sēpŏsĭtī cĭcĕrīs nēc lōngae īnvīdĭt ăvēnaē,
ārĭdum ĕt ōrĕ fĕrēns ăcĭnūm sēmēsăquĕ lārdī
frūstă dĕdīt, cŭpĭēns vărĭā fāstīdĭă cēnā
vīncĕrĕ tāngēntīs mălĕ sīngŭlă dēntĕ sŭpērbō;
cūm pătĕr īpsĕ dŏmūs pălĕā pōrrēctŭs ĭn hōrnā
ēssĕt ădōr lŏlĭūmquĕ, dăpīs mĕlĭōră rĕlīnquēns.
Tāndem ūrbānŭs ăd hūnc: "Quīd tē iŭvăt, īnquĭt, ămīcĕ,
praērūptī nĕmŏrīs pătĭēntēm vīvĕrĕ dōrsō?
Vīs tu hŏmĭnēs ūrbēmquĕ fĕrīs praēpōnĕrĕ sīlvīs?
Cārpĕ vĭām, mĭhĭ crēdĕ, cŏmēs, tērrēstrĭă quāndō
mōrtālēs ănĭmās vīvūnt sōrtītă, nĕque ūlla ēst
aūt māgno aūt pārvō lētī fŭgă: quō, bŏnĕ, cīrcā,
dūm lĭcĕt, īn rēbūs iūcūndīs vīvĕ bĕātūs:
vīvĕ mĕmōr quām sīs aēvī brĕvĭs." Haēc ŭbĭ dīctă
āgrēstēm pĕpŭlērĕ, dŏmō lĕvĭs ēxsĭlĭt; īndĕ
āmbō prōpŏsĭtūm pĕrăgūnt ĭtĕr, ūrbĭs ăvēntēs
moēnĭă nōctūrnī sūbrēpĕrĕ. Iāmquĕ tĕnēbāt
nōx mĕdĭūm caēlī spătĭūm, cūm pōnĭt ŭtērquĕ
īn lŏcŭplētĕ dŏmō vēstīgĭă, rūbro ŭbĭ cōccō
tīnctă sŭpēr lēctōs cāndērēt vēstĭs ĕbūrnōs,
mūltăquĕ dē māgnā sŭpĕrēssēnt fērcŭlă caēnā,
quaē prŏcŭl ēxstrūctīs ĭnĕrānt hēstērnă cănīstrīs.
Ērgo ŭbĭ pūrpŭrĕā pōrrēctum īn vēstĕ lŏcāvīt
āgrēstēm, vĕlŭtī sūccīnctūs cūrsĭtăt hōspēs
cōntĭnŭātquĕ dăpēs, nēc nōn vērnīlĭtĕr īpsīs
fūngĭtŭr ōffĭcĭīs, praēlāmbēns ōmnĕ quŏd ādfērt.
Īllĕ cŭbāns gaūdēt mūtātā sōrtĕ bŏnīsquĕ
rēbŭs ăgīt laētūm cōnvīvām, cūm sŭbĭto īngēns
vālvārūm strĕpĭtūs lēctīs ēxcūssĭt ŭtrūmquĕ.
Cūrrĕrĕ pēr tōtūm păvĭdī cōnclāvĕ, măgīsquĕ
ēxănĭmēs trĕpĭdārĕ, sĭmūl dŏmŭs āltă Mŏlōssīs
pērsōnvīt cănĭbūs. Tūm rūstĭcŭs: "Haūd mĭhĭ vītā
ēst ŏpŭs hāc", ăĭt, ēt "Vălĕās! Mē sīlvă căvūsquĕ
tūtŭs ăb īnsĭdĭīs tĕnŭī sōlābĭtŭr ērvō".