0

"Iamdudum ausculto et cupiens tibi dicere servus

pauca reformido." Davusne? " ita, Davus, amicum

mancipium domino et frugi quod sit satis, hoc est

ut vitale putes." age, libertate Decembri,

5quando ita maiores volverunt, utere; narra.

"pars hominum vitiis gaudet constanter et urget

propositum; pars multa natat, modo recta capessens,

interdum pravis obnoxia saepe notatus

cum tribus anellis, modo laeva Priscus inani,

10vixit inaequalis, clavum ut mutaret in horas,

aedibus ex magnis subito se conderet, unde

mundior exiret vix libertinus honeste;

iam moechus Romae, iam mallet doctus Athenis

vivere, Vertumnis quotquot sunt natus iniquis.

15Scurra Volanerius, postquam illi iusta cheragra

contudit articulos, qui pro se tolleret atque

mitteret in phimum talos, mercede diurna

conductum pavit; quanto constantior isdem

in vitiis, tanto levius miser ac prior illo,

20qui iam contento, iam laxo fune laborat."

Non dices hodie, quorsum haec tam putida tendant,

furcifer? "ad te, inquam." quo pacto, pessime? "laudas

fortunam et mores antiquae plebis, et idem

si quis ad illa deus subito te agat, usque recuses,

25aut quia non sentis quod clamas rectius esse,

aut quia non firmus rectum defendis, et haeres

nequiquam caeno cupiens evellere plantam.

Romae rus optas, absentem rusticus urbem

tollis ad astra levis. Si nusquam es forte vocatus

30ad cenam laudas securum holus ac, velut usquam

vinctus eas, ita te felicem dicis amasque

quod nusquam tibi sit potandum. Iusserit ad se

Maecenas serum sub lumina prima venire

convivam: "nemon oleum fert ocius? Ecquis

35audit?" cum magno blateras clamore fugisque.

Mulvius et scurrae tibi non referenda precati

discedunt. "etenim fateor me" dixerit ille

"duci ventre levem, nasum nidore supinor,

imbecillus, iners, si quid vis, adde, popino.

40tu cum sis quod ego et fortassis nequior, ultro

insectere velut melior verbisque decoris

obuolvas vitium?" quid, si me stultior ipso

quingentis empto drachmis deprenderis? Aufer

me vultu terrere; manum stomachumque teneto,

45dum quae Crispini docuit me ianitor edo.

te coniunx aliena capit, meretricula Davum:

peccat uter nostrum cruce dignius? Acris ubi me

natura intendit, sub clara nuda lucerna

quaecumque excepit turgentis verbera caudae,

50clunibus aut agitavit equum lasciva supinum,

dimittit neque famosum neque sollicitum ne

ditior aut formae melioris meiat eodem.

tu cum proiectis insignibus, anulo equestri

Romanoque habitu, prodis ex iudice Dama

55turpis, odoratum caput obscurante lacerna,

non es quod simulas? Metuens induceris atque

altercante libidinibus tremis ossa pavore.

quid refert, uri virgis, ferroque necari

auctoratus eas, an turpi clausus in arca,

60quo te demisit peccati conscia erilis,

contractum genibus tangas caput? Estne marito

matronae peccantis in ambo iusta potestas?

in corruptorem vel iustior. Illa tamen se

non habitu mutatve loco, peccatve superne.

65cum te formidet mulier neque credat amanti,

ibis sub furcam prudens, dominoque furenti

committes rem omnem et vitam et cum corpore famam.

Evasti: credo, metues doctusque cavebis:

quaeres quando iterum paveas iterumque perire

70possis, o totiens servus! Quae belua ruptis,

cum semel effugit, reddit se prava catenis?

"Non sum moechus" ais. Neque ego, hercule, fur, ubi vasa

praetereo sapiens argentea: tolle periclum,

iam vaga prosiliet frenis natura remotis.

75tune mihi dominus, rerum imperiis hominumque

tot tantisque minor, quem ter vindicta quaterque

imposita haud umquam misera formidine privet?

adde super, dictis quod non levius valeat: nam

sive vicarius est qui servo paret, uti mos

80vester ait, seu conservus, tibi quid sum ego? Nempe

tu mihi qui imperitas alii servis miser atque

duceris ut nervis alienis mobile lignum.

quisnam igitur liber? Sapiens sibi qui imperiosus,

quem neque pauperies neque mors neque vincula terrent,

85responsare cupidinibus, contemnere honores

fortis, et in se ipso totus, teres, atque rotundus,

externi ne quid valeat per leve morari,

in quem manca ruit semper fortuna. Potesne

ex his ut proprium quid noscere? Quinque talenta

90poscit te mulier, vexat foribusque repulsum

perfundit gelida, rursus vocat: eripe turpi

colla iugo; "liber, liber sum" dic age. Non quis;

urget enim dominus mentem non lenis et acris

subiectat lasso stimulos versatque negantem.

95vel cum Pausiaca torpes, insane, tabella,

qui peccas minus atque ego, cum Fulvi Rutubaeque

aut Pacideiani contento poplite miror

proelia rubrica picta aut carbone, velut si

re vera pugnent, feriant, vitentque moventes

100arma viri? Nequam et cessator Davus; at ipse

subtilis veterum iudex et callidus audis.

Nil ego, si ducor libo fumante: tibi ingens

virtus atque animus cenis responsat opimis?

Obsequium ventris mihi perniciosius est cur?

105Tergo plector enim. Qui tu impunitior illa

quae parvo sumi nequeunt obsonia captas?

nempe inamarescunt epulae sine fine petitae.

illusique pedes vitiosum ferre recusant

corpus. An hic peccat, sub noctem qui puer uvam

110furtiva mutat strigili? Qui praedia vendit,

nil servile gulae parens habet? Adde quod idem

non horam tecum esse potes, non otia recte

ponere, teque ipsum vitas fugitivus et erro,

iam vino quaerens, iam somno fallere curam:

115frustra; nam comes atra premit sequiturque fugacem."

unde mihi lapidem? "quorsum est opus?" unde sagittas?

"aut insanit homo aut versus facit." ocius hinc te

ni rapis, accedes opera agro nona Sabino.

"Iāmdūdum aūscūlto ēt cŭpĭēns tĭbĭ dīcĕrĕ sērvūs

paūcă rĕfōrmīdō." Dāvūsne? " ĭtă, Dāvŭs, ămīcūm

māncĭpĭūm dŏmĭno ēt frūgī quōd sīt sătĭs, hōc ēst

ūt vītālĕ pŭtēs." ăgĕ, lībērtātĕ Dĕcēmbrī,

quāndo ĭtă māiōrēs vŏlŭērūnt, ūtĕrĕ; nārrā.5

"pārs hŏmĭnūm vĭtĭīs gaūdēt cōnstāntĕr ĕt ūrgēt

prōpŏsĭtūm; pārs mūltă nătāt, mŏdŏ rēctă căpēssēns,

īntērdūm prāvīs ōbnōxĭă saēpĕ nŏtātūs

cūm trĭbŭs ānēllīs, mŏdŏ laēvā Prīscŭs ĭnānī,

vīxĭt ĭnaēquālīs, clāvum ūt mūtārĕt ĭn hōrās,10

aēdĭbŭs ēx māgnīs sŭbĭtō sē cōndĕrĕt, ūndĕ

mūndĭŏr ēxīrēt vīx lībērtīnŭs hŏnēstē;

iām moēchūs Rōmaē, iām māllēt dōctŭs Ăthēnīs

vīvĕrĕ, Vērtūmnīs quōtquōt sūnt nātŭs ĭnīquīs.

Scūrră Vŏlānĕrĭūs, pōstquam īllī iūstă chĕrāgră15

cōntŭdĭt ārtĭcŭlōs, quī prō sē tōllĕrĕt ātquĕ

mīttĕrĕt īn phīmūm tālōs, mērcēdĕ dĭūrnā

cōndūctūm pāvīt; quāntō cōnstāntĭŏr īsdēm

īn vĭtĭīs, tāntō lĕvĭūs mĭsĕr āc prĭŏr īllō,

quī iām cōntēntō, iām lāxō fūnĕ lăbōrāt."20

Nōn dīcēs hŏdĭē, quōrsum haēc tām pūtĭdă tēndānt,

fūrcĭfĕr? "ād te, īnquām." quō pāctō, pēssĭmĕ? "laūdās

fōrtūnam ēt mōrēs āntīquaē plēbĭs, ĕt īdēm

sī quĭs ăd īllă dĕūs sŭbĭtō te ăgăt, ūsquĕ rĕcūsēs,

aūt quĭă nōn sēntīs quōd clāmās rēctĭŭs ēssĕ,25

aūt quĭă nōn fīrmūs rēctūm dēfēndĭs, ĕt haērēs

nēquīquām caēnō cŭpĭēns ēvēllĕrĕ plāntām.

Rōmaē rūs ōptās, ābsēntēm rūstĭcŭs ūrbēm

tōllĭs ăd āstră lĕvīs. Sī nūsquam ēs fōrtĕ vŏcātūs

ād cēnām laūdās sēcūrum hŏlŭs āc, vĕlŭt ūsquām30

vīnctŭs ĕās, ĭtă tē fēlīcēm dīcĭs ămāsquĕ

quōd nūsquām tĭbĭ sīt pōtāndūm. Iūssĕrĭt ād sē

Maēcēnās sērūm sūb lūmĭnă prīmă vĕnīrĕ

cōnvīvām: "nēmōn ŏlĕūm fērt ōcĭŭs? Ēcquīs

aūdīt?" cūm māgnō blătĕrās clāmōrĕ fŭgīsquĕ.35

Mūlvĭŭs ēt scūrraē tĭbĭ nōn rĕfĕrēndă prĕcātī

dīscēdūnt. "ĕtĕnīm fătĕōr mē" dīxĕrĭt īllĕ

"dūcī vēntrĕ lĕvēm, nāsūm nīdōrĕ sŭpīnōr,

īmbēcīllŭs, ĭnērs, sī quīd vīs, āddĕ, pŏpīnō.

tū cūm sīs quŏd ĕgo ēt fōrtāssīs nēquĭŏr, ūltrō40

īnsēctērĕ vĕlūt mĕlĭōr vērbīsquĕ dĕcōrīs

ōbvōlvās vĭtĭūm?" quīd, sī mē stūltĭŏr īpsō

quīngēntīs ēmptō drāchmīs dēprēndĕrĭs? Aūfēr

mē vūltū tērrērĕ; mănūm stŏmăchūmquĕ tĕnētō,

dūm quaē Crīspīnī dŏcŭīt mē iānĭtŏr ēdō.45

tē cōniūnx ălĭēnă căpīt, mĕrĕtrīcŭlă Dāvūm:

pēccăt ŭtēr nōstrūm crŭcĕ dīgnĭŭs? Ācrĭs ŭbī mē

nātūra īntēndīt, sūb clārā nūdă lŭcērnā

quaēcūmque ēxcēpīt tūrgēntīs vērbĕră caūdaē,

clūnĭbŭs aūt ăgĭtāvĭt ĕquūm lāscīvă sŭpīnūm,50

dīmīttīt nĕquĕ fāmōsūm nĕquĕ sōllĭcĭtūm nē

dītĭŏr aūt fōrmaē mĕlĭōrīs mēiăt ĕōdēm.

tū cūm prōiēctīs īnsīgnĭbŭs, ānŭlo ĕquēstrī

Rōmānōque hăbĭtū, prōdīs ēx iūdĭcĕ Dāmă

tūrpĭs, ŏdōrātūm căpŭt ōbscūrāntĕ lăcērnā,55

nōn ēs quōd sĭmŭlās? Mĕtŭēns īndūcĕrĭs ātquĕ

āltērcāntĕ lĭbīdĭnĭbūs trĕmĭs ōssă păvōrĕ.

quīd rēfērt, ūrī vīrgīs, fērrōquĕ nĕcārī

aūctōrātŭs ĕās, ān tūrpī claūsŭs ĭn ārcā,

quō tē dēmīsīt pēccātī cōnscĭa ĕrīlīs,60

cōntrāctūm gĕnĭbūs tāngās căpŭt? Ēstnĕ mărītō

mātrōnaē pēccāntĭs ĭn āmbō iūstă pŏtēstās?

īn cōrrūptōrēm vēl iūstĭŏr. Īllă tămēn sē

nōn hăbĭtū mūtātvĕ lŏcō, pēccātvĕ sŭpērnē.

cūm tē fōrmīdēt mŭlĭēr nĕquĕ crēdăt ămāntī,65

ībīs sūb fūrcām prūdēns, dŏmĭnōquĕ fŭrēntī

cōmmīttēs rem ōmnem ēt vītam ēt cūm cōrpŏrĕ fāmām.

Ēvāstī: crēdō, mĕtŭēs dōctūsquĕ căvēbīs:

quaērēs quāndo ĭtĕrūm păvĕās ĭtĕrūmquĕ pĕrīrĕ

pōssīs, ō tŏtĭēns sērvūs! Quaē bēlŭă rūptīs,70

cūm sĕmĕl ēffūgīt, rēddīt sē prāvă cătēnīs?

"Nōn sūm moēchŭs" ăīs. Nĕque ĕgo, hērcŭlĕ, fūr, ŭbĭ vāsă

praētĕrĕō săpĭēns ārgēntĕă: tōllĕ pĕrīclūm,

iām văgă prōsĭlĭēt frēnīs nātūră rĕmōtīs.

tūnĕ mĭhī dŏmĭnūs, rērum īmpĕrĭīs hŏmĭnūmquĕ75

tōt tāntīsquĕ mĭnōr, quēm tēr vīndīctă quătērquĕ

īmpŏsĭta haūd ūmquām mĭsĕrā fōrmīdĭnĕ prīvēt?

āddĕ sŭpēr, dīctīs quōd nōn lĕvĭūs vălĕāt: nām

sīvĕ vĭcārĭŭs ēst quī sērvō pārĕt, ŭtī mōs

vēstĕr ăīt, seū cōnsērvūs, tĭbĭ quīd sum ĕgŏ? Nēmpĕ80

tū mĭhĭ qui īmpĕrĭtās ălĭī sērvīs mĭsĕr ātquĕ

dūcĕrĭs ūt nērvīs ălĭēnīs mōbĭlĕ līgnūm.

quīsnam ĭgĭtūr lībēr? Săpĭēns sĭbĭ qui īmpĕrĭōsūs,

quēm nĕquĕ paūpĕrĭēs nĕquĕ mōrs nĕquĕ vīncŭlă tērrēnt,

rēspōnsārĕ cŭpīdĭnĭbūs, cōntēmnĕre hŏnōrēs85

fōrtĭs, ĕt īn se īpsō tōtūs, tĕrĕs, ātquĕ rŏtūndūs,

ēxtērnī nē quīd vălĕāt pēr lēvĕ mŏrārī,

īn quēm māncă rŭīt sēmpēr fōrtūnă. Pŏtēsnĕ

ēx hīs ūt prŏprĭūm quīd nōscĕrĕ? Quīnquĕ tălēntă

pōscīt tē mŭlĭēr, vēxāt fŏrĭbūsquĕ rĕpūlsūm90

pērfūndīt gĕlĭdā, rūrsūs vŏcăt: ērĭpĕ tūrpī

cōllă iŭgō; "lībēr, lībēr sūm" dīc ăgĕ. Nōn quīs;

ūrgĕt ĕnīm dŏmĭnūs mēntēm nōn lēnĭs ĕt ācrīs

sūbiēctāt lāssō stĭmŭlōs vērsātquĕ nĕgāntēm.

vēl cūm Paūsĭăcā tōrpēs, īnsānĕ, tăbēllā,95

quī pēccās mĭnŭs ātque ĕgŏ, cūm Fūlvī Rŭtŭbaēquĕ

aūt Păcĭdēiānī cōntēntō pōplĭtĕ mīrōr

proēlĭă rūbrīcā pīcta aūt cārbōnĕ, vĕlūt sī

rē vērā pūgnēnt, fĕrĭānt, vītēntquĕ mŏvēntēs

ārmă vĭrī? Nēquam ēt cēssātōr Dāvŭs; ăt īpsĕ100

sūbtīlīs vĕtĕrūm iūdēx ēt cāllĭdŭs aūdīs.

Nīl ĕgŏ, sī dūcōr lībō fūmāntĕ: tĭbi īngēns

vīrtūs ātque ănĭmūs cēnīs rēspōnsăt ŏpīmīs?

Ōbsĕquĭūm vēntrīs mĭhĭ pērnĭcĭōsĭŭs ēst cūr?

Tērgō plēctŏr ĕnīm. Quī tu īmpūnītĭŏr īllă105

quaē pārvō sūmī nĕquĕūnt ōbsōnĭă cāptās?

nēmpe ĭnămārēscūnt ĕpŭlaē sĭnĕ fīnĕ pĕtītaē.

īllūsīquĕ pĕdēs vĭtĭōsūm fērrĕ rĕcūsānt

cōrpŭs. Ăn hīc pēccāt, sūb nōctēm quī pŭĕr ūvām

fūrtīvā mūtāt strĭgĭlī? Quī praēdĭă vēndīt,110

nīl sērvīlĕ gŭlaē pārēns hăbĕt? Āddĕ quŏd īdēm

nōn hōrām tēcum ēssĕ pŏtēs, nōn ōtĭă rēctē

pōnĕrĕ, tēque īpsūm vītās fŭgĭtīvŭs ĕt ērrō,

iām vīnō quaērēns, iām sōmnō fāllĕrĕ cūrām:

frūstrā; nām cŏmĕs ātră prĕmīt sĕquĭtūrquĕ fŭgācēm."115

ūndĕ mĭhī lăpĭdēm? "quōrsum ēst ŏpŭs?" ūndĕ săgīttās?

"aūt īnsānĭt hŏmo aūt vērsūs făcĭt." ōcĭŭs hīnc tē

nī răpĭs, āccēdēs ŏpĕra āgrō nōnă Săbīnō.