0

Quis potis est dignum pollenti pectore carmen

condere pro rerum maiestate hisque repertis?

Quisve valet verbis tantum qui fingere laudes

pro meritis eius possit qui talia nobis

pectore parta suo quaesita‹que› praemia liquit?

Nemo, ut opinor, erit mortali corpore cretus.

Nam si, ut ipsa petit maiestas cognita rerum,

dicendum est, deus ille fuit, deus, inclute Memmi,

qui princeps vitae rationem invenit eam quae

nunc appellatur sapientia, quique per artem

fluctibus e tantis vitam tantisque tenebris

in tam tranquillo et tam clara luce locavit.

Confer enim divina aliorum antiqua reperta.

Namque Ceres fertur fruges Liberque liquoris

vitigeni laticem mortalibus instituisse;

cum tamen his posset sine rebus vita manere,

ut fama est aliquas etiam nunc vivere gentis.

At bene non poterat sine puro pectore vivi;

quo magis hic merito nobis deus esse videtur,

ex quo nunc etiam per magnas didita gentis

dulcia permulcent animos solacia vitae.

Herculis antistare autem si facta putabis,

longius a vera multo ratione ferere.

Quid Nemaeus enim nobis nunc magnus hiatus

ille leonis obesset et horrens Arcadius sus?

Denique quid Cretae taurus Lernaeaque pestis

hydra venenatis posset vallata colubris?

Quidve tripectora tergemini vis Geryonai

***

tanto opere officerent nobis Stymphala colentes,

et Diomedis equi spirantes naribus ignem

Thracis Bistoniasque plagas atque Ismara propter?

Aureaque Hesperidum servans fulgentia mala,

asper, acerba tuens, immani corpore serpens

arboris amplexus stirpem quid denique obesset

propter Atlanteum litus pelagique severa,

quo neque noster adit quisquam nec barbarus audet?

Cetera de genere hoc quae sunt portenta perempta,

si non victa forent, quid tandem viva nocerent?

Nil, ut opinor: ita ad satiatem terra ferarum

nunc etiam scatit et trepido terrore repleta est

per nemora ac montis magnos silvasque profundas;

quae loca vitandi plerumque est nostra potestas.

At nisi purgatumst pectus, quae proelia nobis

atque pericula tumst ingratis insinuandum?

Quantae tum scindunt hominem cuppedinis acres

sollicitum curae quantique perinde timores?

Quidve superbia spurcitia ac petulantia? Quantas

efficiunt clades? Quid luxus desidiaeque?

Haec igitur qui cuncta subegerit ex animoque

expulerit dictis, non armis, nonne decebit

hunc hominem numero divum dignarier esse?

Cum bene praesertim multa ac divinitus ipsis

immortalibu' de divis dare dicta suerit

atque omnem rerum naturam pandere dictis.

Cuius ego ingressus vestigia dum rationes

persequor ac doceo dictis, quo quaeque creata

foedere sint, in eo quam sit durare necessum

nec validas valeant aevi rescindere leges,

quo genere in primis animi natura reperta est

nativo primum consistere corpore creta

nec posse incolumis magnum durare per aevum,

sed simulacra solere in somnis fallere mentem,

cernere cum videamur eum quem vita reliquit,

quod superest, nunc huc rationis detulit ordo,

ut mihi mortali consistere corpore mundum

nativumque simul ratio reddunda sit esse;

et quibus ille modis congressus materiai

fundarit terram caelum mare sidera solem

lunaique globum; tum quae tellure animantes

exstiterint, et quae nullo sint tempore natae;

quove modo genus humanum variante loquela

coeperit inter se vesci per nomina rerum;

et quibus ille modis divum metus insinuarit

pectora, terrarum qui in orbi sancta tuetur

fana lacus lucos aras simulacraque divum.

Praeterea solis cursus lunaeque meatus

expediam qua vi flectat natura gubernans;

ne forte haec inter caelum terramque reamur

libera sponte sua cursus lustrare perennis

morigera ad fruges augendas atque animantis,

neve aliqua divum volvi ratione putemus.

Nam bene qui didicere deos securum agere aevum,

si tamen interea mirantur qua ratione

quaeque geri possint, praesertim rebus in illis

quae supera caput aetheriis cernuntur in oris,

rursus in antiquas referuntur religiones

et dominos acris adsciscunt, omnia posse

quos miseri credunt, ignari quid queat esse,

quid nequeat, finita potestas denique cuique

quanam sit ratione atque alte terminus haerens.

Quod superest, ne te in promissi plura moremur,

principio maria ac terras caelumque tuere;

quorum naturam triplicem, tria corpora, Memmi,

tris species tam dissimilis, tria talia texta,

una dies dabit exitio, multosque per annos

sustentata ruet moles et machina mundi.

Nec me animi fallit quam res nova miraque menti

accidat exitium caeli terraeque futurum,

et quam difficile id mihi sit pervincere dictis;

ut fit ubi insolitam rem apportes auribus ante

nec tamen hanc possis oculorum subdere visu

nec iacere indu manus, via qua munita fidei

proxima fert humanum in pectus templaque mentis.

Sed tamen effabor. Dictis dabit ipsa fidem res

forsitan et graviter terrarum motibus ortis

omnia conquassari in parvo tempore cernes.

Quod procul a nobis flectat fortuna gubernans,

et ratio potius quam res persuadeat ipsa

succidere horrisono posse omnia victa fragore.

Qua prius aggrediar quam de re fundere fata

sanctius et multo certa ratione magis quam

Pythia quae tripode a Phoebi lauroque profatur,

multa tibi expediam doctis solacia dictis;

religione refrenatus ne forte rearis

terras et solem et caelum, mare sidera lunam,

corpore divino debere aeterna manere,

proptereaque putes ritu par esse Gigantum

pendere eos poenas immani pro scelere omnis

qui ratione sua disturbent moenia mundi

praeclarumque velint caeli restinguere solem

immortalia mortali sermone notantes;

quae procul usque adeo divino a numine distent,

inque deum numero quae sint indigna videri,

notitiam potius praebere ut posse putentur

quid sit vitali motu sensuque remotum.

Quippe etenim non est, cum quovis corpore ut esse

posse animi natura putetur consiliumque;

sicut in aethere non arbor, non aequore salso

nubes esse queunt neque pisces vivere in arvis

nec cruor in lignis neque saxis sucus inesse.

Certum ac dispositumst ubi quicquid crescat et insit.

Sic animi natura nequit sine corpore oriri

sola neque a nervis et sanguine longius esse.

Quod si posset enim, multo prius ipsa animi vis

in capite aut umeris aut imis calcibus esse

posset et innasci quavis in parte soleret,

tandem in eodem homine atque in eodem vase manere.

Quod quoniam nostro quoque constat corpore certum

dispositurque videtur ubi esse et crescere possit

sorsum anima atque animus, tanto magis infitiandum

totum posse extra corpus formamque animalem

putribus in glebis terrarum aut solis ‹in› igni

aut in aqua durare aut altis aetheris oris.

Haud igitur constant divino praedita sensu,

quandoquidem nequeunt vitaliter esse animata.

Illud item non est ut possis credere, sedis

esse deum sanctas in mundi partibus ullis.

Tenuis enim natura deum longeque remota

sensibus ab nostris animi vix mente videtur;

quae quoniam manuum tactum suffugit et ictum,

tactile nil nobis quod sit contingere debet.

Tangere enim non quit quod tangi non licet ipsum.

Quare etiam sedes quoque nostris sedibus esse

dissimiles debent, tenues de corpore eorum;

quae tibi posterius largo sermone probabo.

Dicere porro hominum causa voluisse parare

praeclaram mundi naturam proptereaque

allaudabile opus divum laudare decere

aeternumque putare atque immortale futurum

nec fas esse, deum quod sit ratione vetusta

gentibus humanis fundatum perpetuo aevo,

sollicitare suis ulla vi ex sedibus umquam

nec verbis vexare et ab imo evertere summa,

cetera de genere hoc adfingere et addere, Memmi,

desiperest. Quid enim immortalibus atque beatis

gratia nostra queat largirier emolumenti,

ut nostra quicquam causa gerere aggrediantur?

Quidve novi potuit tanto post ante quietos

inlicere ut cuperent vitam mutare priorem?

Nam gaudere novis rebus debere videtur

cui veteres obsunt; sed cui nil accidit aegri

tempore in anteacto, cum pulchre degeret aevum,

quid potuit novitatis amore accendere tali?

Quidve mali fuerat nobis non esse creatis?

An, credo, in tenebris vita ac maerore iacebat,

donec diluxit rerum genitalis origo?

Natus enim debet quicumque est velle manere

in vita, donec retinebit blanda voluptas.

Qui numquam vero vitae gustavit amorem

nec fuit in numero, quid obest non esse creatum?

Exemplum porro gignundis rebus et ipsa

notities divis hominum unde est insita primum,

quid vellent facere ut scirent animoque viderent,

quove modost umquam vis cognita principiorum

quidque inter sese permutato ordine possent,

si non ipsa dedit specimen natura creandi?

Namque ita multa modis multis primordia rerum

ex infinito iam tempore percita plagis

ponderibusque suis consuerunt concita ferri

omnimodisque coire atque omnia pertemptare,

quaecumque inter se possent congressa creare,

ut non sit mirum si in talis disposituras

deciderent quoque et in talis venere meatus,

qualibus haec rerum geritur nunc summa novando.

Quod ‹si› iam rerum ignorem primordia quae sint,

hoc tamen ex ipsis caeli rationibus ausim

confirmare aliisque ex rebus reddere multis,

nequaquam nobis divinitus esse paratam

naturam rerum: tanta stat praedita culpa.

Principio quantum caeli tegit impetus ingens,

inde avide partem montes silvaeque ferarum

possedere, tenent rupes vastaeque paludes

et mare quod late terrarum distinet oras.

Inde duas porro prope partis fervidus ardor

assiduusque geli casus mortalibus aufert.

Quod superest arvi, tamen id natura sua vi

sentibus obducat, ni vis humana resistat

vitai causa valido consueta bidenti

ingemere et terram pressis proscindere aratris.

Si non fecundas vertentes vomere glebas

terraique solum subigentes cimus ad ortus,

sponte sua nequeunt liquidas exsistere in auras;

et tamen interdum magno quaesita labore

cum iam per terras frondent atque omnia florent,

aut nimiis torret fervoribus aetherius sol

aut subiti perimunt imbres gelidaeque pruinae,

flabraque ventorum violento turbine vexant.

Praeterea genus horriferum natura ferarum

humanae genti infestum terraque marique

cur alit atque auget? Cur anni tempora morbos

apportant? Quare mors immatura vagatur?

Tum porro puer, ut saevis proiectus ab undis

navita, nudus humi iacet, infans, indigus omni

vitali auxilio, cum primum in luminis oras

nixibus ex alvo matris natura profudit,

vagituque locum lugubri complet, ut aequumst

cui tantum in vita restet transire malorum.

At variae crescunt pecudes armenta feraeque

nec crepitacillis opus est nec cuiquam adhibendast

almae nutricis blanda atque infracta loquela

nec varias quaerunt vestis pro tempore caeli,

denique non armis opus est, non moenibus altis,

qui sua tutentur, quando omnibus omnia large

tellus ipsa parit naturaque daedala rerum.

Principio quoniam terrai corpus et umor

aurarumque leves animae calidique vapores,

e quibus haec rerum consistere summa videtur,

omnia nativo ac mortali corpore constant,

debet eodem omnis mundi natura putari.

Quippe etenim quorum partis et membra videmus

corpore nativo ac mortalibus esse figuris,

haec eadem ferme mortalia cernimus esse

et nativa simul. Quapropter maxima mundi

cum videam membra ac partis consumpta regigni,

scire licet caeli quoque item terraeque fuisse

principiale aliquod tempus clademque futuram.

Illud in his rebus ne corripuisse rearis

me mihi, quod terram atque ignem mortalia sumpsi

esse neque umorem dubitavi aurasque perire

atque eadem gigni rursusque augescere dixi,

principio pars terrai nonnulla, perusta

solibus assiduis, multa pulsata pedum vi,

pulveris exhalat nebulam nubisque volantis

quas validi toto dispergunt aëre venti.

Pars etiam glebarum ad diluviem revocantur

imbribus et ripas radentia flumina rodunt.

Praeterea pro parte sua, quodcumque alit auget,

redditur; et quoniam dubio procul esse videtur

omniparens eadem rerum commune sepulcrum,

ergo terra tibi libatur et aucta recrescit.

Quod superest, umore novo mare flumina fontis

semper abundare et latices manare perennis

nil opus est verbis: magnus decursus aquarum

undique declarat. Sed primum quicquid aquai

tollitur in summaque fit ut nil umor abundet,

partim quod validi verrentes aequora venti

diminuunt radiisque retexens aetherius sol,

partim quod subter per terras diditur omnis.

Percolatur enim virus retroque remanat

materies umoris et ad caput amnibus omnis

convenit, inde super terras fluit agmine dulci

qua via secta semel liquido pede detulit undas.

Aera nunc igitur dicam qui corpore toto

innumerabiliter privas mutatur in horas.

Semper enim, quodcumque fuit de rebus, id omne

aëris in magnum fertur mare; qui nisi contra

corpora retribuat rebus recreetque fluentis,

omnia iam resoluta forent et in aëra versa.

Haud igitur cessat gigni de rebus et in res

reccidere, assidue quoniam fluere omnia constat.

Largus item liquidi fons luminis, aetherius sol,

irrigat assidue caelum candore recenti

suppeditatque novo confestim lumine lumen.

Nam primum quicquid fulgoris disperit ei,

quocumque accidit. Id licet hinc cognoscere possis,

quod simul ac primum nubes succedere soli

coepere et radios inter quasi rumpere lucis,

extemplo inferior pars horum disperit omnis

terraque inumbratur qua nimbi cumque feruntur;

ut noscas splendore novo res semper egere

et primum iactum fulgoris quemque perire

nec ratione alia res posse in sole videri,

perpetuo ni suppeditet lucis caput ipsum.

Quin etiam nocturna tibi, terrestria quae sunt,

lumina, pendentes lychni claraeque coruscis

fulguribus pingues multa caligine taedae

consimili properant ratione, ardore ministro,

suppeditare novum lumen, tremere ignibus instant,

instant, nec loca lux inter quasi rupta relinquit.

Usque adeo properanter ab omnibus ignibus ei

exitium celeri celatur origine flammae.

Sic igitur solem lunam stellasque putandumst

ex alio atque alio lucem iactare subortu

et primum quicquid flammarum perdere semper;

inviolabilia haec ne credas forte vigere.

Denique non lapides quoque vinci cernis ab aevo,

non altas turris ruere et putrescere saxa,

non delubra deum simulacraque fessa fatisci,

nec sanctum numen fati protollere finis

posse neque adversus naturae foedera niti?

Denique non monumenta virum dilapsa videmus,

†quaerere proporro sibi cumque senescere credas†

non ruere avulsos silices a montibus altis

nec validas aevi viris perferre patique

finiti? Neque enim caderent avulsa repente,

ex infinito quae tempore pertolerassent

omnia tormenta aetatis privata fragore.

Denique iam tuere hoc, circum supraque quod omnem

continet amplexu terram: si procreat ex se

omnia, quod quidam memorant, recipitque perempta,

totum nativo ac mortali corpore constat.

Nam quodcumque alias ex se res auget alitque,

deminui debet, recreari, cum recipit res.

Praeterea si nulla fuit genitalis origo

terrarum et caeli semperque aeterna fuere,

cur supera bellum Thebanum et funera Troiae

non alias alii quoque res cecinere poetae?

Quo tot facta virum totiens cecidere neque usquam

aeternis famae monumentis insita florent?

Verum, ut opinor, habet novitatem summa recensque

naturast mundi neque pridem exordia coepit.

Quare etiam quaedam nunc artes expoliuntur,

nunc etiam augescunt; nunc addita navigiis sunt

multa, modo organici melicos peperere sonores.

Denique natura haec rerum ratioque repertast

nuper, et hanc primus cum primis ipse repertus

nunc ego sum in patrias qui possim vertere voces.

Quod si forte fuisse antehac eadem omnia credis,

sed periisse hominum torrenti saecla vapore,

aut cecidisse urbis magno vexamine mundi,

aut ex imbribus assiduis exisse rapaces

per terras amnis atque oppida coperuisse,

tanto quique magis victus fateare necessest

exitium quoque terrarum caelique futurum.

Nam cum res tantis morbis tantisque periclis

temptarentur, ibi si tristior incubuisset

causa, darent late cladem magnasque ruinas.

Nec ratione alia mortales esse videmur,

inter nos nisi quod morbis aegrescimus isdem

atque illi quos a vita natura removit.

Praeterea quaecumque manent aeterna necessust

aut, quia sunt solido cum corpore, respuere ictus

nec penetrare pati sibi quicquam quod queat artas

dissociare intus partis, ut materiai

corpora sunt quorum naturam ostendimus ante,

aut ideo durare aetatem posse per omnem,

plagarum quia sunt expertia, sicut inane est

quod manet intactum neque ab ictu fungitur hilum,

aut etiam quia nulla loci fit copia circum,

quo quasi res possint discedere dissolvique,

sicut summarum summa est aeterna, neque extra

qui locus est quo dissiliant neque corpora sunt quae

possint incidere et valida dissolvere plaga.

At neque, uti docui, solido cum corpore mundi

naturast, quoniam admixtumst in rebus inane,

nec tamen est ut inane, neque autem corpora desunt,

ex infinito quae possint forte coorta

corruere hanc rerum violento turbine summam

aut aliam quamvis cladem importare pericli,

nec porro natura loci spatiumque profundi

deficit, exspergi quo possint moenia mundi,

aut alia quavis possunt vi pulsa perire.

Haud igitur leti praeclusa est ianua caelo

nec soli terraeque neque altis aequoris undis,

sed patet immani et vasto respectat hiatu.

Quare etiam nativa necessumst confiteare

haec eadem; neque enim, mortali corpore quae sunt,

ex infinito iam tempore adhuc potuissent

immensi validas aevi contemnere viris.

Denique tantopere inter se cum maxima mundi

pugnent membra, pio nequaquam concita bello,

nonne vides aliquam longi certaminis ollis

posse dari finem? Vel cum sol et vapor omnis

omnibus epotis umoribus exsuperarint:

quod facere intendunt, neque adhuc conata patrarunt:

tantum suppeditant amnes ultraque minantur

omnia diluviare ex alto gurgite ponti,

nequiquam, quoniam verrentes aequora venti

deminuunt radiisque retexens aetherius sol,

et siccare prius confidunt omnia posse

quam liquor incepti possit contingere finem.

Tantum spirantes aequo certamine bellum

magnis ‹inter se› de rebus cernere certant,

cum semel interea fuerit superantior ignis

et semel, ut fama est, umor regnarit in arvis.

Ignis enim superat et lambens multa perussit,

avia cum Phaëthonta rapax vis solis equorum

aethere raptavit toto terrasque per omnis.

At pater omnipotens ira tum percitus acri

magnanimum Phaëthonta repenti fulminis ictu

deturbavit equis in terram, solque cadenti

obvius aeternam succepit lampada mundi

disiectosque redegit equos iunxitque trementis,

inde suum per iter recreavit cuncta gubernans,

scilicet ut veteres Graium cecinere poetae.

Quod procul a vera nimis est ratione repulsum.

Ignis enim superare potest ubi materiai

ex infinito sunt corpora plura coorta;

inde cadunt vires aliqua ratione revictae,

aut pereunt res exustae torrentibus auris.

Umor item quondam coepit superare coortus,

ut fama est, hominum vitas quando obruit undis.

Inde ubi vis aliqua ratione aversa recessit,

ex infinito fuerat quaecumque coorta,

constiterunt imbres et flumina vim minuerunt.

Sed quibus ille modis coniectus materiai

fundarit terram et caelum pontique profunda,

solis lunai cursus, ex ordine ponam.

Nam certe neque consilio primordia rerum

ordine se suo quaeque sagaci mente locarunt

nec quos quaeque darent motus pepigere profecto,

sed quia multa modis multis primordia rerum

ex infinito iam tempore percita plagis

ponderibusque suis consuerunt concita ferri

omnimodisque coire atque omnia pertemptare,

quaecumque inter se possent congressa creare,

propterea fit uti magnum vulgata per aevum

omne genus coetus et motus experiundo

tandem conveniant ea quae convecta repente

magnarum rerum fiunt exordia saepe,

terrai maris et caeli generisque animantum.

Hic neque tum solis rota cerni lumine largo

altivolans poterat nec magni sidera mundi

nec mare nec caelum nec denique terra neque aër

nec similis nostris rebus res ulla videri,

sed nova tempestas quaedam molesque coorta

omne genus de principiis, discordia quorum

intervalla vias conexus pondera plagas

concursus motus turbabat proelia miscens,

propter dissimilis formas variasque figuras

quod non omnia sic poterant coniuncta manere

nec motus inter sese dare convenientis.

Diffugere inde loci partes coepere paresque

cum paribus iungi res et discludere mundum

membraque dividere et magnas disponere partis,

hoc est, a terris altum secernere caelum,

et sorsum mare, uti secreto umore pateret,

sorsus item puri secretique aetheris ignes.

Quippe etenim primum terrai corpora quaeque,

propterea quod erant gravia et perplexa, coibant

in medio atque imas capiebant omnia sedis;

quae quanto magis inter se perplexa coibant,

tam magis expressere ea quae mare sidera solem

lunamque efficerent et magni moenia mundi.

Omnia enim magis haec e levibus atque rotundis

seminibus multoque minoribu' sunt elementis

quam tellus. Ideo per rara foramina terrae

partibus erumpens primus se sustulit aether

ignifer et multos secum levis abstulit ignis,

non alia longe ratione ac saepe videmus,

aurea cum primum gemmantis rore per herbas

matutina rubent radiati lumina solis

exhalantque lacus nebulam fluviique perennes,

ipsaque ut interdum tellus fumare videtur;

omnia quae sursum cum conciliantur, in alto

corpore concreto subtexunt nubila caelum.

Sic igitur tum se levis ac diffusilis aether

corpore concreto circumdatus undique ‹flexit›

et late diffusus in omnis undique partis

omnia sic avido complexu cetera saepsit.

Hunc exordia sunt solis lunaeque secuta,

interutrasque globi quorum vertuntur in auris;

quae neque terra sibi adscivit nec maximus aether,

quod neque tam fuerunt gravia ut depressa sederent,

nec levia ut possent per summas labier oras,

et tamen interutrasque ita sunt ut corpora viva

versent et partes ut mundi totius exstent;

quod genus in nobis quaedam licet in statione

membra manere, tamen cum sint ea quae moveantur.

His igitur rebus retractis terra repente,

maxima qua nunc se ponti plaga caerula tendit,

succidit et salso suffudit gurgite fossas.

Inque dies quanto circum magis aetheris aestus

et radii solis cogebant undique terram

verberibus crebris extrema ad limina in artum,

in medio ut propulsa suo condensa coiret,

tam magis expressus salsus de corpore sudor

augebat mare manando camposque natantis,

et tanto magis illa foras elapsa volabant

corpora multa vaporis et aëris altaque caeli

densabant procul a terris fulgentia templa.

Sidebant campi, crescebant montibus altis

ascensus; neque enim poterant subsidere saxa

nec pariter tandundem omnes succumbere partes.

Sic igitur terrae concreto corpore pondus

constitit atque omnis mundi quasi limus in imum

confluxit gravis et subsedit funditus ut faex;

inde mare inde aër inde aether ignifer ipse

corporibus liquidis sunt omnia pura relicta,

et leviora aliis alia, et liquidissimus aether

et levissimus aërias super influit auras,

nec liquidum corpus turbantibus aëris auris

commiscet; sinit haec violentis omnia verti

turbinibus, sinit incertis turbare procellis,

ipse suos ignis certo fert impete labens.

Nam modice fluere atque uno posse aethera nisu

significat Pontos, mare certo quod fluit aestu

unum labendi conservans usque tenorem.

[Motibus astrorum nunc quae sit causa canamus.

Principio magnus caeli si vertitur orbis,

ex utraque polum parti premere aëra nobis

dicendum est extraque tenere et claudere utrimque;

inde alium supra fluere atque intendere eodem

quo volvenda micant aeterni sidera mundi;

aut alium subter, contra qui subvehat orbem,

ut fluvios versare rotas atque haustra videmus.

Est etiam quoque uti possit caelum omne manere

in statione, tamen cum lucida signa ferantur;

sive quod inclusi rapidi sunt aetheris aestus

quaerentesque viam circum versantur et ignes

passim per caeli volvunt summania templa;

sive aliunde fluens alicunde extrinsecus aër

versat agens ignis; sive ipsi serpere possunt

quo cuiusque cibus vocat atque invitat euntis,

flammea per caelum pascentis corpora passim.

Nam quid in hoc mundo sit eorum ponere certum

difficile est; sed quid possit fiatque per omne

in variis mundis varia ratione creatis,

id doceo plurisque sequor disponere causas,

motibus astrorum quae possint esse per omne;

e quibus una tamen siet hic quoque causa necessest

quae vegeat motum signis; sed quae sit earum

praecipere haudquaquamst pedetemptim progredientis.]

Terraque ut in media mundi regione quiescat,

evanescere paulatim et decrescere pondus

convenit, atque aliam naturam subter habere

ex ineunte aevo coniunctam atque uniter aptam

partibus aëriis mundi quibus insita vivit.

Propterea non est oneri neque deprimit auras;

ut sua cuique homini nullo sunt pondere membra

nec caput est oneri collo nec denique totum

corporis in pedibus pondus sentimus inesse;

at quaecumque foris veniunt impostaque nobis

pondera sunt laedunt, permulto saepe minora.

Usque adeo magni refert quid quaeque queat res.

Sic igitur tellus non est aliena repente

allata atque auris aliunde obiecta alienis,

sed pariter prima concepta ab origine mundi

certaque pars eius, quasi nobis membra, videntur.

Praeterea grandi tonitru concussa repente

terra supra quae sunt concutit omnia motu;

quod facere haud ulla posset ratione, nisi esset

partibus aëriis mundi caeloque revincta.

Nam communibus inter se radicibus haerent

ex ineunte aevo coniuncta atque uniter apta.

Nonne vides etiam quam magno pondere nobis

sustineat corpus tenuissima vis animai

propterea quia tam coniuncta atque uniter apta est?

Denique iam saltu pernici tollere corpus

quid potis est nisi vis animae quae membra gubernat?

Iamne vides quantum tenuis natura valere

possit, ubi est coniuncta gravi cum corpore, ut aër

coniunctus terris et nobis est animi vis?

Nec nimio solis maior rota nec minor ardor

esse potest, nostris quam sensibus esse videtur.

Nam quibus e spatiis cumque ignes lumina possunt

adicere et calidum membris adflare vaporem,

nil illa his intervallis de corpore libant

flammarum, nil ad speciem est contractior ignis.

Proinde, calor quoniam solis lumenque profusum

perveniunt nostros ad sensus et loca mulcent,

forma quoque hinc solis debet filumque videri,

nil adeo ut possis plus aut minus addere, vere.

Lunaque sive notho fertur loca lumine lustrans

sive suam proprio iactat de corpore lucem,

quidquid id est, nilo fertur maiore figura

quam, nostris oculis qua cernimus, esse videtur.

Nam prius omnia, quae longe semota tuemur

aëra per multum, specie confusa videntur

quam minui filum. Quapropter luna necesse est,

quandoquidem claram speciem certamque figuram

praebet, ut est oris extremis cumque notata,

quantaque quantast, hinc nobis videatur in alto.

Postremo quoscumque vides hinc aetheris ignis;

quandoquidem quoscumque in terris cernimus ‹ignis›,

dum tremor ‹est› clarus, dum cernitur ardor eorum,

perparvum quiddam interdum mutare videntur

alteram utram in partem filum, quo longius absunt:

scire licet perquam pauxillo posse minores

esse vel exigua maiores parte brevique.

Illud item non est mirandum, qua ratione

tantulus ille queat tantum sol mittere lumen,

quod maria ac terras omnes caelumque rigando

compleat et calido perfundat cuncta vapore.

Nam licet hinc mundi patefactum totius unum

[quantaque quantast, hinc nobis videatur in alto]

largifluum fontem scatere atque erumpere lumen,

ex omni mundo quia sic elementa vaporis

undique conveniunt et sic coniectus eorum

confuit, ex uno capite hic ut profluat ardor.

Nonne vides etiam quam late parvus aquai

prata riget fons interdum campisque redundet?

Est etiam quoque uti non magno solis ab igni

aëra percipiat calidis fervoribus ardor,

opportunus ita est si forte et idoneus aër,

ut queat accendi parvis ardoribus ictus;

quod genus interdum segetes stipulamque videmus

accidere ex una scintilla incendia passim.

Forsitan et rosea sol alte lampade lucens

possideat multum caecis fervoribus ignem

circum se, nullo qui sit fulgore notatus,

aestifer ut tantum radiorum exaugeat ictum.

Nec ratio solis simplex ‹et› recta patescit,

quo pacto aestivis e partibus aegocerotis

brumalis adeat flexus atque inde revertens

cancri se ut vertat metas ad solstitialis,

lunaque mensibus id spatium videatur obire,

annua sol in quo consumit tempora cursu.

Non, inquam, simplex his rebus reddita causast.

Nam fieri vel cum primis id posse videtur,

Democriti quod sancta viri sententia ponit,

quanto quaeque magis sint terram sidera propter,

tanto posse minus cum caeli turbine ferri.

Evanescere enim rapidas illius et acris

imminui subter viris, ideoque relinqui

paulatim solem cum posterioribu' signis,

inferior multo quod sit quam fervida signa.

Et magis hoc lunam: quanto demissior eius

cursus abest procul a caelo terrisque propinquat,

tanto posse minus cum signis tendere cursum.

Flaccidiore etiam quanto iam turbine fertur

inferior quam sol, tanto magis omnia signa

hanc adipiscuntur circum praeterque feruntur.

Propterea fit ut haec ad signum quodque reverti

mobilius videatur, ad hanc quia signa revisunt.

Fit quoque ut e mundi transversis partibus aër

alternis certo fluere alter tempore possit,

qui queat aestivis solem detrudere signis

brumalis usque ad flexus gelidumque rigorem,

et qui reiciat gelidis a frigoris umbris

aestiferas usque in partis et fervida signa.

Et ratione pari lunam stellasque putandumst,

quae volvunt magnos in lagnis orbibus annos,

aëribus posse alternis e partibus ire.

Nonne vides etiam diversis nubila ventis

diversas ire in partis inferna supernis?

Qui minus illa queant per magnos aetheris orbis

aestibus inter se diversis sidera ferri?

At nox obruit ingenti caligine terras,

aut ubi de longo cursu sol ultima caeli

impulit atque suos efflavit languidus ignis

concussos itere et labefactos aëre multo,

aut quia sub terras cursum convertere cogit

vis eadem, supra quae terras pertulit orbem.

Tempore item certo roseam Matuta per oras

aetheris auroram differt et lumina pandit,

aut quia sol idem, sub terram ille revertens,

anticipat caelum radiis accendere temptans,

aut quia conveniunt ignes et semina multa

confluere ardoris consuerunt tempore certo,

quae faciunt solis nova semper lumina gigni;

quod genus Idaeis fama est e montibus altis

dispersos ignis orienti lumine cerni,

inde coire globum quasi in unum et conficere orbem.

Nec tamen illud in his rebus mirabile debet

esse, quod haec ignis tam certo tempore possunt

semina confluere et solis reparare nitorem.

Multa videmus enim, certo quae tempore fiunt

omnibus in rebus. Florescunt tempore certo

arbusta et certo dimittunt tempore florem.

Nec minus in certo dentis cadere imperat aetas

tempore et impubem molli pubescere veste

et pariter mollem malis demittere barbam.

Fulmina postremo nix imbres nubila venti

non nimis incertis fiunt in partibus anni.

Namque ubi sic fuerunt causarum exordia prima

atque ita res mundi cecidere ab origine prima,

conseque quoque iam redeunt ex ordine certo.

Crescere itemque dies licet et tabescere noctes,

et minui luces, cum sumant augmina noctes,

aut quia sol idem sub terras atque superne

imparibus currens anfractibus aetheris oras

partit et in partis non aequas dividit orbem,

et quod ab alterutra detraxit parte, reponit

eius in adversa tanto plus parte relatus,

donec ad id signum caeli pervenit, ubi anni

nodus nocturnas exaequat lucibus umbras.

Nam medio cursu flatus aquilonis et austri

distinet aequato caelum discrimine metas

propter signiferi posituram totius orbis,

annua sol in quo concludit tempora serpens,

obliquo terras et caelum lumine lustrans,

ut ratio declarat eorum qui loca caeli

omnia dispositis signis ornata notarunt.

Aut quia crassior est certis in partibus aër,

sub terris ideo tremulum iubar haesitat ignis

nec penetrare potest facile atque emergere ad ortus.

Propterea noctes hiberno tempore longae

cessant, dum veniat radiatum insigne diei.

Aut etiam, quia sic alternis partibus anni

tardius et citius consuerunt confluere ignes

qui faciunt solem certa de surgere parte,

propterea fit uti videantur dicere verum

***

Luna potest solis radiis percussa nitere

inque dies magis ‹id› lumen convertere nobis

ad speciem, quantum solis secedit ab orbi,

donec eum contra pleno bene lumine fulsit

atque oriens obitus eius super edita vidit;

inde minutatim retro quasi condere lumen

debet item, quanto propius iam solis ad ignem

labitur ex alia signorum parte per orbem;

ut faciunt, lunam qui fingunt esse pilai

consimilem cursusque viam sub sole tenere.

Est etiam quare proprio cum lumine possit

volvier et varias splendoris reddere formas.

Corpus enim licet esse aliud quod fertur et una

labitur omnimodis occursans officiensque

nec potis est cerni, quia cassum lumine fertur.

Versarique potest, globus ut, si forte, pilai

dimidia ex parti candenti lumine tinctus,

versandoque globum variantis edere formas,

donec eam partem, quaecumque est ignibus aucta,

ad speciem vertit nobis oculosque patentis;

inde minutatim retro contorquet et aufert

luciferam partem glomeraminis atque pilai;

ut Babylonica Chaldaeum doctrina refutans

astrologorum artem contra convincere tendit,

proinde quasi id fieri nequeat quod pugnat uterque

aut minus hoc illo sit cur amplectier ausis.

Denique cur nequeat semper nova luna creari

ordine formarum certo certisque figuris

inque dies privos aborisci quaeque creata

atque alia illius reparari in parte locoque,

difficilest ratione docere et vincere verbis,

ordine cum ‹possint› tam certo multa creari.

It ver et Venus, et Veneris praenuntius ante

pennatus graditur, Zephyri vestigia propter

Flora quibus mater praespargens ante viai

cuncta coloribus egregiis et odoribus opplet.

Inde loci sequitur calor aridus et comes una

pulverulenta Ceres ‹et› etesia flabra aquilonum.

Inde autumnus adit, graditur simul Euhius Euan.

Inde aliae tempestates ventique sequuntur,

altitonans Volturnus et Auster fulmine pollens.

Tandem bruma nives adfert pigrumque rigorem

reddit hiemps, sequitur crepitans hanc dentibus algor.

Quo minus est mirum si certo tempore luna

gignitur et certo deletur tempore rursus,

cum fieri possint tam certo tempore multa.

Solis item quoque defectus lunaeque latebras

pluribus e causis fieri tibi posse putandumst.

Nam cur luna queat terram secludere solis

lumine et a terris altum caput obstruere ei,

obiciens caecum radiis ardentibus orbem;

tempore eodem aliud facere id non posse putetur

corpus quod cassum labatur lumine semper?

Solque suos etiam dimittere languidus ignis

tempore cur certo nequeat recreareque lumen,

cum loca praeteriit flammis infesta per auras,

quae faciunt ignis interstingui atque perire?

Et cur terra queat lunam spoliare vicissim

lumine et oppressum solem super ipsa tenere,

menstrua dum rigidas coni perlabitur umbras;

tempore eodem aliud nequeat succurrere lunae

corpus vel supra solis perlabier orbem,

quod radios interrumpat lumenque profusum?

Et tamen ipsa suo si fulget luna nitore,

cur nequeat certa mundi languescere parte,

dum loca luminibus propriis inimica per exit?

[menstrua dum rigidas coni perlabitur umbras.]

Quod superest, quoniam magni per caerula mundi

qua fieri quicquid posset ratione resolvi,

solis uti varios cursus lunaeque meatus

noscere possemus quae vis et causa cieret,

quove modo ‹possent› offecto lumine obire

et neque opinantis tenebris obducere terras,

cum quasi conivent et aperto lumine rursum

omnia convisunt clara loca candida luce,

nunc redeo ad mundi novitatem et mollia terrae

arva, novo fetu quid primum in luminis oras

tollere et incertis crerint committere ventis.

Principio genus herbarum viridemque nitorem

terra dedit circum collis camposque per omnis,

florida fulserunt viridanti prata colore,

arboribusque datumst variis exinde per auras

crescendi magnum immissis certamen habenis.

Ut pluma atque pili primum saetaeque creantur

quadrupedum membris et corpore pennipotentum,

sic nova tum tellus herbas virgultaque primum

sustulit, inde loci mortalia saecla creavit

multa modis multis varia ratione coorta.

Nam neque de caelo cecidisse animalia possunt

nec terrestria de salsis exisse lacunis.

Linquitur ut merito maternum nomen adepta

terra sit, e terra quoniam sunt cuncta creata.

Multaque nunc etiam exsistunt animalia terris

imbribus et calido solis concreta vapore;

quo minus est mirum si tum sunt plura coorta

et maiora, nova tellure atque aethere adulta.

Principio genus alituum variaeque volucres

ova relinquebant exclusae tempore verno,

folliculos ut nunc teretes aestate cicadae

linquunt sponte sua victum vitamque petentes.

Tum tibi terra dedit primum mortalia saecla.

Multus enim calor atque umor superabat in arvis.

Hoc ubi quaeque loci regio opportuna dabatur,

crescebant uteri terram radicibus apti;

quos ubi tempore maturo patefecerat aetas

infantum fugiens umorem aurasque petessens,

convertebat ibi natura foramina terrae

et sucum venis cogebat fundere apertis

consimilem lactis, sicut nunc femina quaeque

cum peperit, dulci repletur lacte, quod omnis

impetus in mammas convertitur ille alimenti.

Terra cibum pueris, vestem vapor, herba cubile

praebebat multa et molli lanugine abundans.

At novitas mundi nec frigora dura ciebat

nec nimios aestus nec magnis viribus auras.

Omnia enim pariter crescunt et robora sumunt.

Quare etiam atque etiam maternum nomen adepta

terra tenet merito, quoniam genus ipsa creavit

humanum atque animal prope certo tempore fudit

omne quod in magnis bacchatur montibu' passim,

aëriasque simul volucris variantibu' formis.

Sed quia finem aliquam pariendi debet habere,

destitit, ut mulier spatio defessa vetusto.

Mutat enim mundi naturam totius aetas

ex alioque alius status excipere omnia debet,

nec manet ulla sui similis res: omnia migrant,

omnia commutat natura et vertere cogit.

Namque aliud putrescit et aevo debile languet,

porro aliud succrescit et ‹e› contemptibus exit.

Sic igitur mundi naturam totius aetas

mutat et ex alio terram status excipit alter,

quod tulit ut nequeat, possit quod non tulit ante.

Multaque tum tellus etiam portenta creare

conatast mira facie membrisque coorta,

androgynum, interutrasque nec utrum, utrimque remotum,

orba pedum partim, manuum viduata vicissim,

muta sine ore etiam, sine vultu caeca reperta,

vinctaque membrorum per totum corpus adhaesu,

nec facere ut possent quicquam nec cedere quoquam

nec vitare malum nec sumere quod foret usus.

Cetera de genere hoc monstra ac portenta creabat,

nequiquam, quoniam natura absterruit auctum

nec potuere cupitum aetatis tangere florem

nec reperire cibum nec iungi per Veneris res.

Multa videmus enim rebus concurrere debere,

ut propagando possint procudere saecla;

pabula primum ut sint, genitalia deinde per artus

semina qua possint membris manare remissis;

feminaque ut maribus coniungi possit, habere

mutua qui mutent inter se gaudia uterque.

Multaque tum interiisse animantum saecla necessest

nec potuisse propagando procudere prolem.

Nam quaecumque vides vesci vitalibus auris,

aut dolus aut virtus aut denique mobilitas est

ex ineunte aevo genus id tutata reservans.

Multaque sunt, nobis ex utilitate sua quae

commendata manent, tutelae tradita nostrae.

Principio genus acre leonum saevaque saecla

tutatast virtus, vulpis dolus et fuga cervos.

At levisomna canum fido cum pectore corda

et genus omne quod est veterino semine partum

lanigeraeque simul pecudes et bucera saecla

omnia sunt hominum tutelae tradita, Memmi.

Nam cupide fugere feras pacemque secuta

sunt et larga suo sine pabula parta labore,

quae damus utilitatis eorum praemia causa.

At quis nil horum tribuit natura, nec ipsa

sponte sua possent ut vivere nec dare nobis

utilitatem aliquam quare pateremur eorum

praesidio nostro pasci genus esseque tutum,

scilicet haec aliis praedae lucroque iacebant

indupedita suis fatalibus omnia vinclis,

donec ad interitum genus id natura redegit.

Sed neque Centauri fuerunt, nec tempore in ullo

esse queunt duplici natura et corpore bino

ex alienigenis membris compacta, potestas

hinc illinc par, vis ut sat par esse potissit.

Id licet hinc quamvis hebeti cognoscere corde.

Principio circum tribus actis impiger annis

floret equus, puer haudquaquam; nam saepe etiam nunc

ubera mammarum in somnis lactantia quaeret.

Post ubi equum validae vires aetate senecta

membraque deficiunt fugienti languida vita,

tum demum puerili aevo florente iuventas

occipit et molli vestit lanugine malas.

Ne forte ex homine et veterino semine equorum

confieri credas Centauros posse neque esse,

aut rabidis canibus succinctas semimarinis

corporibus Scyllas et cetera de genere horum,

inter se quorum discordia membra videmus;

quae neque florescunt pariter nec robora sumunt

corporibus neque proiciunt aetate senecta

nec simili Venere ardescunt nec moribus unis

conveniunt, neque sunt eadem iucunda per artus.

Quippe videre licet pinguescere saepe cicuta

barbigeras pecudes, homini quae est acre venenum.

Flamma quidem ‹vero› cum corpora fulva leonum

tam soleat torrere atque urere quam genus omne

visceris in terris quodcumque et sanguinis exstet,

qui fieri potuit, triplici cum corpore ut una,

prima leo, postrema draco, media ipsa, Chimera

ore foras acrem flaret de corpore flammam?

Quare etiam tellure nova caeloque recenti

talia qui fingit potuisse animalia gigni,

nixus in hoc uno novitatis nomine inani,

multa licet simili ratione effutiat ore,

aurea tum dicat per terras flumina vulgo

fluxisse et gemmis florere arbusta suesse

aut hominem tanto membrorum esse impete natum,

trans maria alta pedum nisus ut ponere posset

et manibus totum circum se vertere caelum.

Nam quod multa fuere in terris semina rerum

tempore quo primum tellus animalia fudit,

nil tamen est signi mixtas potuisse creari

inter se pecudes compactaque membra animantum,

propterea quia quae de terris nunc quoque abundant

herbarum genera ac fruges arbustaque laeta

non tamen inter se possunt complexa creari,

sed res quaeque suo ritu procedit et omnes

foedere naturae certo discrimina servant.

At genus humanum multo fuit illud in arvis

durius, ut decuit, tellus quod dura creasset,

et maioribus et solidis magis ossibus intus

fundatum, validis aptum per viscera nervis,

nec facile ex aestu nec frigore quod caperetur

nec novitate cibi nec labi corporis ulla.

Multaque per caelum solis volventia lustra

vulgivago vitam tractabant more ferarum.

Nec robustus erat curvi moderator aratri

quisquam, nec scibat ferro molirier arva

nec nova defodere in terram virgulta neque altis

arboribus veteres decidere falcibu' ramos.

Quod sol atque imbres dederant, quod terra crearat

sponte sua, satis id placabat pectora donum.

Glandiferas inter curabant corpora quercus

plerumque; et quae nunc hiberno tempore cernis

arbuta puniceo fieri matura colore,

plurima tum tellus etiam maiora ferebat.

Multaque praeterea novitas tum florida mundi

pabula dura tulit, miseris mortalibus ampla.

At sedare sitim fluvii fontesque vocabant,

ut nunc montibus e magnis decursus aquai

claru' citat late sitientia saecla ferarum.

Denique nota vagi silvestria templa tenebant

nympharum, quibus e scibant umori' fluenta

lubrica proluvie larga lavere umida saxa,

umida saxa, super viridi stillantia musco,

et partim plano scatere atque erumpere campo.

Necdum res igni scibant tractare neque uti

pellibus et spoliis corpus vestire ferarum,

sed nemora atque cavos montis silvasque colebant

et frutices inter condebant squalida membra

verbera ventorum vitare imbrisque coacti.

Nec commune bonum poterant spectare neque ullis

moribus inter se scibant nec legibus uti.

Quod cuique obtulerat praedae fortuna, ferebat

sponte sua sibi quisque valere et vivere doctus.

Et Venus in silvis iungebat corpora amantum;

conciliabat enim vel mutua quamque cupido

vel violenta viri vis atque impensa libido

vel pretium, glandes atque arbuta vel pira lecta.

Et manuum mira freti virtute pedumque

consectabantur silvestria saecla ferarum

missilibus saxis et magno pondere clavae;

multaque vincebant, vitabant pauca latebris;

saetigerisque pares subus silvestria membra

nuda dabant terrae nocturno tempore capti,

circum se foliis ac frondibus involventes.

Nec plangore diem magno solemque per agros

quaerebant pavidi palantes noctis in umbris,

sed taciti respectabant somnoque sepulti,

dum rosea face sol inferret lumina caelo.

A parvis quod enim consuerant cernere semper

alterno tenebras et lucem tempore gigni,

non erat ut fieri posset mirarier umquam

nec diffidere ne terras aeterna teneret

nox in perpetuum detracto lumine solis.

Sed magis illud erat curae, quod saecla ferarum

infestam miseris faciebant saepe quietem.

Eiectique domo fugiebant saxea tecta

spumigeri suis adventu validique leonis

atque intempesta cedebant nocte paventes

hospitibus saevis instrata cubilia fronde.

Nec nimio tum plus quam nunc mortalia saecla

dulcia linquebant lamentis lumina vitae.

Unus enim tum quisque magis deprensus eorum

pabula viva feris praebebat, dentibus haustus,

et nemora ac montis gemitu silvasque replebat

viva videns vivo sepeliri viscera busto.

At quos effugium servabat corpore adeso,

posterius tremulas super ulcera taetra tenentes

palmas horriferis accibant vocibus Orcum,

donec eos vita privarant vermina saeva

expertis opis, ignaros quid vulnera vellent.

At non multa virum sub signis milia ducta

una dies dabat exitio nec turbida ponti

aequora lidebant navis ad saxa virosque.

Hic temere incassum frustra mare saepe coortum

saevibat leviterque minas ponebat inanis,

nec poterat quemquam placidi pellacia ponti

subdola pellicere in fraudem ridentibus undis.

Improba navigii ratio tum caeca iacebat.

Tum penuria deinde cibi languentia leto

membra dabat, contra nunc rerum copia mersat.

Illi imprudentes ipsi sibi saepe venenum

vergebant, nunc dant ‹aliis› sollertius ipsi.

Inde casas postquam ac pellis ignemque pararunt,

et mulier coniuncta viro concessit in unum

***

cognita sunt, prolemque ex se videre creatam,

tum genus humanum primum mollescere coepit.

Ignis enim curavit ut alsia corpora frigus

non ita iam possent caeli sub tegmine ferre,

et Venus imminuit viris puerique parentum

blanditiis facile ingenium fregere superbum.

Tunc et amicitiem coeperunt iungere aventes

finitimi inter se nec laedere nec violari,

et pueros commendarunt muliebreque saeclum,

vocibus et gestu cum balbe significarent

imbecillorum esse aequum misererier omnis.

Nec tamen omnimodis poterat concordia gigni,

sed bona magnaque pars servabat foedera caste;

aut genus humanum iam tum foret omne peremptum

nec potuisset adhuc perducere saecla propago.

At varios linguae sonitus natura subegit

mittere et utilitas expressit nomina rerum,

non alia longe ratione atque ipsa videtur

protrahere ad gestum pueros infantia linguae,

cum facit ut digito quae sint praesentia monstrent.

Sentit enim vis quisque suas quoad possit abuti.

Cornua nata prius vitulo quam frontibus exstent,

illis iratus petit atque infestus inurget.

At catuli pantherarum scymnique leonum

unguibus ac pedibus iam tum morsuque repugnant,

vix etiam cum sunt dentes unguesque creati.

Alituum porro genus alis omne videmus

fidere et a pinnis tremulum petere auxiliatum.

Proinde putare aliquem tum nomina distribuisse

rebus et inde homines didicisse vocabula prima,

desiperest. Nam cur hic posset cuncta notare

vocibus et varios sonitus emittere linguae,

tempore eodem alii facere id non quisse putentur?

Praeterea si non alii quoque vocibus usi

inter se fuerant, unde insita notities est

utilitatis et unde data est huic prima potestas,

quid vellet facere ut sciret animoque videret?

Cogere item pluris unus victosque domare

non poterat, rerum ut perdiscere nomina vellent.

Nec ratione docere ulla suadereque surdis,

quid sit opus facto, facilest; neque enim paterentur

nec ratione ulla sibi ferrent amplius auris

vocis inauditos sonitus obtundere frustra.

Postremo quid in hac mirabile tantoperest re,

si genus humanum, cui vox et lingua vigeret,

pro vario sensu varia res voce notaret?

Cum pecudes mutae, cum denique saecla ferarum

dissimilis soleant voces variasque ciere,

cum metus aut dolor est et cum iam gaudia gliscunt.

Quippe etenim licet id rebus cognoscere apertis.

Irritata canum cum primum magna Molossum

mollia ricta fremunt duros nudantia dentis,

longe alio sonitu rabie restricta minantur,

et cum iam latrant et vocibus omnia complent.

At catulos blande cum lingua lambere temptant

aut ubi eos iactant pedibus morsuque petentes

suspensis teneros imitantur dentibus haustus,

longe alio pacto gannitu vocis adulant,

et cum deserti baubantur in aedibus aut cum

plorantes fugiunt summisso corpore plagas.

Denique non hinnitus item differre videtur,

inter equas ubi equus florenti aetate iuvencus

pinnigeri saevit calcaribus ictus amoris

et fremitum patulis sub naribus edit et arma,

et cum sic alias concussis artubus hinnit?

Postremo genus alituum variaeque volucres,

accipitres atque ossifragae mergique marinis

fluctibus in salso victum vitamque petentes,

longe alias alio iaciunt in tempore voces,

et cum de victu certant praedaque repugnant.

Et partim mutant cum tempestatibus una

raucisonos cantus, cornicum ut saecla vetusta

corvorumque greges ubi aquam dicuntur et imbris

poscere et interdum ventos aurasque vocare.

Ergo si varii sensus animalia cogunt,

muta tamen cum sint, varias emittere voces,

quanto mortalis magis aequumst tum potuisse

dissimilis alia atque alia res voce notare!

Illud in his rebus tacitus ne forte requiras,

fulmen detulit in terram mortalibus ignem

primitus, inde omnis flammarum diditur ardor.

Multa videmus enim caelestibus incita flammis

fulgere, cum caeli donavit plaga vapore.

Et ramosa tamen cum ventis pulsa vacillans

aestuat in ramos incumbens arboris arbor,

exprimitur validis extritus viribus ignis,

emicat interdum flammai fervidus ardor,

mutua dum inter se rami stirpesque teruntur.

Quorum utrumque dedisse potest mortalibus ignem.

Inde cibum coquere ac flammae mollire vapore

sol docuit, quoniam mitescere multa videbant

verberibus radiorum atque aestu victa per agros.

Inque dies magis hi victum vitamque priorem

commutare novis monstrabant rebus et igni

ingenio qui praestabant et corde vigebant.

Condere coeperunt urbis arcemque locare

praesidium reges ipsi sibi perfugiumque,

et pecus atque agros divisere atque dedere

pro facie cuiusque et viribus ingenioque;

nam facies multum valuit viresque vigebant.

Posterius res inventast aurumque repertum,

quod facile et validis et pulchris dempsit honorem;

divitioris enim sectam plerumque sequuntur

quamlibet et fortes et pulchro corpore creti.

Quod siquis vera vitam ratione gubernet,

divitiae grandes homini sunt vivere parce

aequo animo; neque enim est umquam penuria parvi.

At claros homines voluerunt se atque potentis,

ut fundamento stabili fortuna maneret

et placidam possent opulenti degere vitam,

nequiquam, quoniam ad summum succedere honorem

certantes iter infestum fecere viai,

et tamen e summo, quasi fulmen, deicit ictos

invidia interdum contemptim in Tartara taetra;

invidia quoniam, ceu fulmine, summa vaporant

plerumque et quae sunt aliis magis edita cumque;

ut satius multo iam sit parere quietum

quam regere imperio res velle et regna tenere.

Proinde sine incassum defessi sanguine sudent,

angustum per iter luctantes ambitionis;

quandoquidem sapiunt alieno ex ore petuntque

res ex auditis potius quam sensibus ipsis,

nec magis id nunc est neque erit mox quam fuit ante.

Ergo regibus occisis subversa iacebat

pristina maiestas soliorum et sceptra superba,

et capitis summi praeclarum insigne cruentum

sub pedibus vulgi magnum lugebat honorem;

nam cupide conculcatur nimis ante metutum.

Res itaque ad summam faecem turbasque redibat,

imperium sibi cum ac summatum quisque petebat.

Inde magistratum partim docuere creare

iuraque constituere, ut vellent legibus uti.

Nam genus humanum, defessum vi colere aevum,

ex inimicitiis languebat; quo magis ipsum

sponte sua cecidit sub leges artaque iura.

Acrius ex ira quod enim se quisque parabat

ulcisci quam nunc concessumst legibus aequis,

hanc ob rem est homines pertaesum vi colere aevum.

Inde metus maculat poenarum praemia vitae.

Circumretit enim vis atque iniuria quemque

atque, unde exorsast, ad eum plerumque revertit,

nec facilest placidam ac pacatam degere vitam

qui violat factis communia foedera pacis.

Etsi fallit enim divum genus humanumque,

perpetuo tamen id fore clam diffidere debet;

quippe ubi se multi per somnia saepe loquentes

aut morbo delirantes protraxe ferantur

et celata ‹diu› in medium peccata dedisse.

Nunc quae causa deum per magnas numina gentis

pervulgarit et ararum compleverit urbis

suscipiendaque curarit sollemnia sacra,

quae nunc in magnis florent sacra rebu' locisque,

unde etiam nunc est mortalibus insitus horror

qui delubra deum nova toto suscitat orbi

terrarum et festis cogit celebrare diebus,

non ita difficilest rationem reddere verbis.

Quippe etenim iam tum divum mortalia saecla

egregias animo facies vigilante videbant

et magis in somnis mirando corporis auctu.

His igitur sensum tribuebant propterea quod

membra movere videbantur vocesque superbas

mittere pro facie praeclara et viribus amplis.

Aeternamque dabant vitam, quia semper eorum

suppeditabatur facies et forma manebat,

et tamen omnino quod tantis viribus auctos

non temere ulla vi convinci posse putabant.

Fortunisque ideo longe praestare putabant,

quod mortis timor haud quemquam vexaret eorum,

et simul in somnis quia multa et mira videbant

efficere et nullum capere ipsos inde laborem.

Praeterea caeli rationes ordine certo

et varia annorum cernebant tempora verti

nec poterant quibus id fieret cognoscere causis.

Ergo perfugium sibi habebant omnia divis

tradere et illorum nutu facere omnia flecti.

In caeloque deum sedis et templa locarunt,

per caelum volvi quia nox et luna videtur,

luna dies et nox et noctis signa severa

noctivagaeque faces caeli flammaeque volantes,

nubila sol imbres nix venti fulmina grando

et rapidi fremitus et murmura magna minarum.

O genus infelix humanum, talia divis

cum tribuit facta atque iras adiunxit acerbas!

Quantos tum gemitus ipsi sibi, quantaque nobis

vulnera, quas lacrimas peperere minoribu' nostris!

Nec pietas ullast velatum saepe videri

vertier ad lapidem atque omnis accedere ad aras

nec procumbere humi prostratum et pandere palmas

ante deum delubra nec aras sanguine multo

spargere quadrupedum nec votis nectere vota,

sed mage pacata posse omnia mente tueri.

Nam cum suspicimus magni caelestia mundi

templa super stellisque micantibus aethera fixum,

et venit in mentem solis lunaeque viarum,

tunc aliis oppressa malis in pectora cura

illa quoque expergefactum caput erigere infit,

nequae forte deum nobis immensa potestas

sit, vario motu quae candida sidera verset.

Temptat enim dubiam mentem rationis egestas,

ecquaenam fuerit mundi genitalis origo,

et simul ecquae sit finis, quoad moenia mundi

solliciti motus hunc possint ferre laborem,

an divinitus aeterna donata salute

perpetuo possint aevi labentia tractu

immensi validas aevi contemnere viris.

Praeterea cui non animus formidine divum

contrahitur, cui non correpunt membra pavore,

fulminis horribili cum plaga torrida tellus

contremit et magnum percurrunt murmura caelum?

Non populi gentesque tremunt, regesque superbi

corripiunt divum percussi membra timore,

nequid ob admissum foede dictumve superbe

poenarum grave sit solvendi tempus adultum?

Summa etiam cum vis violenti per mare venti

induperatorem classis super aequora verrit

cum validis pariter legionibus atque elephantis,

non divum pacem votis adit ac prece quaesit

ventorum pavidus paces animasque secundas

nequiquam, quoniam violento turbine saepe

correptus nilo fertur minus ad vada leti?

Usque adeo res humanas vis abdita quaedam

obterit et pulchros fascis saevasque securis

proculcare ac ludibrio sibi habere videtur.

Denique sub pedibus tellus cum tota vacillat

concussaeque cadunt urbes dubiaeque minantur,

quid mirum si se temnunt mortalia saecla

atque potestates magnas mirasque relinquunt

in rebus viris divum, quae cuncta gubernent?

Quod superest, aes atque aurum ferrumque repertumst

et simul argenti pondus plumbique potestas,

ignis ubi ingentis silvas ardore cremarat

montibus in magnis, seu caeli fulmine misso,

sive quod inter se bellum silvestre gerentes

hostibus intulerant ignem formidinis ergo,

sive quod inducti terrae bonitate volebant

pandere agros pinguis et pascua reddere rura,

sive feras interficere et ditescere praeda.

Nam fovea atque igni prius est venarier ortum

quam saepire plagis saltum canibusque ciere.

Quidquid id est, quacumque e causa flammeus ardor

horribili sonitu silvas exederat altis

ab radicibus et terram percoxerat igni,

manabat venis ferventibus in loca terrae

concava conveniens argenti rivus et auri,

aeris item et plumbi. Quae cum concreta videbant

posterius claro in terra splendere colore,

tollebant nitido capti levique lepore,

et simili formata videbant esse figura

atque lacunarum fuerant vestigia cuique.

Tum penetrabat eos posse haec liquefacta calore

quamlibet in formam et faciem decurrere rerum

et prorsum quamvis in acuta ac tenuia posse

mucronum duci fastigia procudendo,

ut sibi tela parent, silvasque ut caedere possint

materiemque dolare et levia radere tigna

et terebrare etiam ac pertundere perque forare.

Nec minus argento facere haec auroque parabant

quam validi primum violentis viribus aeris,

nequiquam, quoniam cedebat victa potestas,

nec poterant pariter durum sufferre laborem.

Nam fuit in pretio magis ‹aes› aurumque iacebat

propter inutilitatem hebeti mucrone retusum.

Nunc iacet aes, aurum in summum successit honorem.

Sic volvenda aetas commutat tempora rerum.

Quod fuit in pretio, fit nullo denique honore;

porro aliud succedit et ‹e› contemptibus exit

inque dies magis appetitur floretque repertum

laudibus et miro est mortalis inter honore.

Nunc tibi quo pacto ferri natura reperta

sit facilest ipsi per te cognoscere, Memmi.

Arma antiqua manus ungues dentesque fuerunt

et lapides et item silvarum fragmina rami,

et flamma atque ignes, postquam sunt cognita primum.

Posterius ferri vis est aerisque reperta.

Et prior aeris erat quam ferri cognitus usus,

quo facilis magis est natura et copia maior.

Aere solum terrae tractabant, aereque belli

miscebant fluctus et vulnera vasta serebant

et pecus atque agros adimebant. Nam facile ollis

omnia cedebant armatis nuda et inerma.

Inde minutatim processit ferreus ensis

versaque in opprobrium species est falcis aënae,

et ferro coepere solum proscindere terrae

exaequataque sunt creperi certamina belli.

Et prius est armatum in equi conscendere costas

et moderarier hunc frenis dextraque vigere

quam biiugo curru belli temptare pericla.

Et biiugos prius est quam bis coniungere binos

et quam falciferos armatum escendere currus.

Inde boves lucas turrito corpore, taetras,

anguimanus, belli docuerunt vulnera Poeni

sufferre et magnas Martis turbare catervas.

Sic alid ex alio peperit discordia tristis,

horribile humanis quod gentibus esset in armis,

inque dies belli terroribus addidit augmen.

Temptarunt etiam tauros in moenere belli

expertique sues saevos sunt mittere in hostis.

Et validos partim prae se misere leones

cum doctoribus armatis saevisque magistris

qui moderarier his possent vinclisque tenere,

nequiquam, quoniam permixta caede calentes

turbabant saevi nullo discrimine turmas,

terrificas capitum quatientes undique cristas,

nec poterant equites fremitu perterrita equorum

pectora mulcere et frenis convertere in hostis.

Irritata leae iaciebant corpora saltu

undique et adversum venientibus ora petebant

et nec opinantis a tergo deripiebant

deplexaeque dabant in terram vulnere victos,

morsibus adfixae validis atque unguibus uncis.

Iactabantque suos tauri pedibusque terebant

et latera ac ventris hauribant subter equorum

cornibus et terram minitanti mente ruebant.

Et validis socios caedebant dentibus apri

tela infracta suo tingentes sanguine saevi,

[in se fracta suo tinguentes sanguine tela]

permixtasque dabant equitum peditumque ruinas.

Nam transversa feros exibat dentis adactus

iumenta aut pedibus ventos erecta petebant,

nequiquam, quoniam ab nervis succisa videres

concidere atque gravi terram consternere casu.

Siquos ante domi domitos satis esse putabant,

effervescere cernebant in rebus agundis

vulneribus clamore fuga terrore tumultu,

nec poterant ullam partem redducere eorum;

diffugiebat enim varium genus omne ferarum;

ut nunc saepe boves lucae ferro male mactae

diffugiunt, fera facta suis cum multa dedere

si fuit ut facerent. Sed vix adducor ut, ante

quam commune malum fieret foedumque, futurum

non quierint animo praesentire atque videre;

et magis id possis factum contendere in omni,

in variis mundis varia ratione creatis,

quam certo atque uno terrarum quolibet orbi.

Sed facere id non tam vincendi spe voluerunt,

quam dare quod gemerent hostes, ipsique perire,

qui numero diffidebant armisque vacabant.

Nexilis ante fuit vestis quam textile tegmen.

Textile post ferrumst, quia ferro tela paratur,

nec ratione alia possunt tam levia gigni

insilia ac fusi radii scapique sonantes.

Et facere ante viros lanam natura coëgit

quam muliebre genus; nam longe praestat in arte

et sollertius est multo genus omne virile;

agricolae donec vitio vertere severi,

ut muliebribus id manibus concedere vellent

atque ipsi pariter durum sufferre laborem

atque opere in duro durarent membra manusque.

At specimen sationis et insitionis origo

ipsa fuit rerum primum natura creatrix,

arboribus quoniam bacae glandesque caducae

tempestiva dabant pullorum examina subter;

unde etiam libitumst stirpis committere ramis

et nova defodere in terram virgulta per agros.

Inde aliam atque aliam culturam dulcis agelli

temptabant fructusque feros mansuescere terra

cernebant indulgendo blandeque colendo.

Inque dies magis in montem succedere silvas

cogebant infraque locum concedere cultis,

prata lacus rivos segetes vinetaque laeta

collibus et campis ut haberent, atque olearum

caerula distinguens inter plaga currere posset

per tumulos et convallis camposque profusa;

ut nunc esse vides vario distincta lepore

omnia, quae pomis intersita dulcibus ornant

arbustisque tenent felicibus obsita circum.

At liquidas avium voces imitarier ore

ante fuit multo quam levia carmina cantu

concelebrare homines possent aurisque iuvare.

Et zephyri, cava per calamorum, sibila primum

agrestis docuere cavas inflare cicutas.

Inde minutatim dulcis didicere querelas,

tibia quas fundit digitis pulsata canentum,

avia per nemora ac silvas saltusque reperta,

per loca pastorum deserta atque otia dia.

[Sic unumquicquid paulatim protrahit aetas

in medium ratioque in luminis erigit oras.]

Haec animos ollis mulcebant atque iuvabant

cum satiate cibi; nam tum sunt omnia cordi.

Saepe itaque inter se prostrati in gramine molli

propter aquae rivum sub ramis arboris altae

non magnis opibus iucunde corpora habebant,

praesertim cum tempestas ridebat et anni

tempora pingebant viridantis floribus herbas.

Tum ioca, tum sermo, tum dulces esse cachinni

consuerant. Agrestis enim tum musa vigebat;

tum caput atque umeros plexis redimire coronis

floribus et foliis lascivia laeta monebat,

atque extra numerum procedere membra moventis

duriter et duro terram pede pellere matrem;

unde oriebantur risus dulcesque cachinni,

omnia quod nova tum magis haec et mira vigebant.

Et vigilantibus hinc aderant solacia somno,

ducere multimodis voces et flectere cantus

et supera calamos unco percurrere labro;

unde etiam vigiles nunc haec accepta tuentur

et numerum servare genus didicere, neque hilo

maiorem interea capiunt dulcedini' fructum

quam silvestre genus capiebat terrigenarum.

Nam quod adest praesto, nisi quod cognovimus ante

suavius, in primis placet et pollere videtur,

posteriorque fere melior res illa reperta

perdit et immutat sensus ad pristina quaeque.

Sic odium coepit glandis, sic illa relicta

strata cubilia sunt herbis et frondibus aucta.

Pellis item cecidit vestis contempta ferinae;

quam reor invidia tali tunc esse repertam,

ut letum insidiis qui gessit primus obiret,

et tamen inter eos distractam sanguine multo

disperiisse neque in fructum convertere quisse.

Tunc igitur pelles, nunc aurum et purpura curis

exercent hominum vitam belloque fatigant;

quo magis in nobis, ut opinor, culpa resedit.

Frigus enim nudos sine pellibus excruciabat

terrigenas; at nos nil laedit veste carere

purpurea atque auro signisque ingentibus apta,

dum plebeia tamen sit quae defendere possit.

Ergo hominum genus incassum frustraque laborat

semper et ‹in› curis consumit inanibus aevum,

nimirum quia non cognovit quae sit habendi

finis et omnino quoad crescat vera voluptas.

Idque minutatim vitam provexit in altum

et belli magnos commovit funditus aestus.

At vigiles mundi magnum versatile templum

sol et luna suo lustrantes lumine circum

perdocuere homines annorum tempora verti

et certa ratione geri rem atque ordine certo.

Iam validis saepti degebant turribus aevum

et divisa colebatur discretaque tellus;

tum mare velivolis florebat †propter odores†

auxilia ac socios iam pacto foedere habebant,

carminibus cum res gestas coepere poetae

tradere; nec multo priu' sunt elementa reperta.

Propterea quid sit prius actum respicere aetas

nostra nequit, nisi qua ratio vestigia monstrat.

Navigia atque agri culturas moenia leges

arma vias vestis ‹et› cetera de genere horum,

praemia, delicias quoque vitae funditus omnis,

carmina picturas, et daedala signa polire,

usus et impigrae simul experientia mentis

paulatim docuit pedetemptim progredientis.

Sic unumquicquid paulatim protrahit aetas

in medium ratioque in luminis erigit oras.

Namque alid ex alio clarescere corde videbant,

artibus ad summum donec venere cacumen.

Quīs pŏtĭs ēst dīgnūm pōllēntī pēctŏrĕ cārmēn

cōndĕrĕ prō rērūm măĭēstāte hīsquĕ rĕpērtīs?

Quīsvĕ vălēt vērbīs tāntūm quī fīngĕrĕ laūdēs

prō mĕrĭtīs ēiūs pōssīt quī tālĭă nōbīs

pēctŏrĕ pārtă sŭō quaēsītă‹quĕ› praēmĭă līquīt?

Nēmo, ŭt ŏpīnŏr, ĕrīt mōrtālī cōrpŏrĕ crētūs.

Nām si, ūt īpsă pĕtīt măĭēstās cōgnĭtă rērūm,

dīcēndum ēst, dĕŭs īllĕ fŭīt, dĕŭs, īnclŭtĕ Mēmmī,

quī prīncēps vītaē rătĭōnem īnvēnĭt ĕām quaē

nūnc āppēllātūr săpĭēntĭă, quīquĕ pĕr ārtēm

flūctĭbŭs ē tāntīs vītām tāntīsquĕ tĕnēbrīs

īn tām trānquīllo ēt tām clārā lūcĕ lŏcāvīt.

Cōnfĕr ĕnīm dīvīna ălĭōrum āntīquă rĕpērtă.

Nāmquĕ Cĕrēs fērtūr frūgēs Lībērquĕ lĭquōrīs

vītĭgĕnī lătĭcēm mōrtālĭbŭs īnstĭtŭīssĕ;

cūm tămĕn hīs pōssēt sĭnĕ rēbūs vītă mănērĕ,

ūt fāma ēst ălĭquās ĕtĭām nūnc vīvĕrĕ gēntīs.

Āt bĕnĕ nōn pŏtĕrāt sĭnĕ pūrō pēctŏrĕ vīvī;

quō măgĭs hīc mĕrĭtō nōbīs dĕŭs ēssĕ vĭdētūr,

ēx quō nūnc ĕtĭām pēr māgnās dīdĭtă gēntīs

dūlcĭă pērmūlcēnt ănĭmōs sōlācĭă vītaē.

Hērcŭlĭs āntīstāre aūtēm sī fāctă pŭtābīs,

lōngĭŭs ā vērā mūltō rătĭōnĕ fĕrērĕ.

Quīd Nēmaēŭs ĕnīm nōbīs nūnc māgnŭs hĭātūs

īllĕ lĕōnĭs ŏbēssĕt ĕt hōrrēns Ārcădĭūs sūs?

Dēnĭquĕ quīd Crētaē taūrūs Lērnaēăquĕ pēstīs

hŷdră vĕnēnātīs pōssēt vāllātă cŏlūbrīs?

Quīdvĕ trĭpēctŏră tērgĕmĭnī vīs Gērўŏnāī

***

tānto ŏpĕre ōffĭcĕrēnt nōbīs Stŷmphālă cŏlēntēs,

ēt Dĭŏmēdĭs ĕquī spīrāntēs nārĭbŭs īgnēm

Thrācīs Bīstŏnĭāsquĕ plăgās ātque Īsmără prōptēr?

Aūrĕăque Hēspĕrĭdūm sērvāns fūlgēntĭă mālă,

āspĕr, ăcērbă tŭēns, īmmānī cōrpŏrĕ sērpēns

ārbŏrĭs āmplēxūs stīrpēm quīd dēnĭque ŏbēssēt

prōptĕr Ătlāntēūm lītūs pĕlăgīquĕ sĕvēră,

quō nĕquĕ nōstĕr ădīt quīsquām nēc bārbărŭs aūdēt?

Cētĕră dē gĕnĕre hōc quaē sūnt pōrtēntă pĕrēmptă,

sī nōn vīctă fŏrēnt, quīd tāndēm vīvă nŏcērēnt?

Nīl, ŭt ŏpīnŏr: ĭta ād sătĭātēm tērră fĕrārūm

nūnc ĕtĭām scătĭt ēt trĕpĭdō tērrōrĕ rĕplēta ēst

pēr nĕmŏra āc mōntīs māgnōs sīlvāsquĕ prŏfūndās;

quaē lŏcă vītāndī plērūmque ēst nōstră pŏtēstās.

Āt nĭsĭ pūrgātūmst pēctūs, quaē proēlĭă nōbīs

ātquĕ pĕrīcŭlă tūmst īngrātīs īnsĭnŭāndūm?

Quāntaē tūm scīndūnt hŏmĭnēm cūppēdĭnĭs ācrēs

sōllĭcĭtūm cūraē quāntīquĕ pĕrīndĕ tĭmōrēs?

Quīdvĕ sŭpērbĭă spūrcĭtĭa āc pĕtŭlāntĭă? Quāntās

ēffĭcĭūnt clādēs? Quīd lūxūs dēsĭdĭaēquĕ?

Haēc ĭgĭtūr quī cūnctă sŭbēgĕrĭt ēx ănĭmōquĕ

ēxpŭlĕrīt dīctīs, nōn ārmīs, nōnnĕ dĕcēbīt

hūnc hŏmĭnēm nŭmĕrō dīvūm dīgnārĭĕr ēssĕ?

Cūm bĕnĕ praēsērtīm mūlta āc dīvīnĭtŭs īpsīs

īmmōrtālĭbŭ' dē dīvīs dărĕ dīctă sŭērīt

ātque ōmnēm rērūm nātūrām pāndĕrĕ dīctīs.

Cūiŭs ĕgo īngrēssūs vēstīgĭă dūm rătĭōnēs

pērsĕquŏr āc dŏcĕō dīctīs, quō quaēquĕ crĕātă

foēdĕrĕ sīnt, ĭn ĕō quām sīt dūrārĕ nĕcēssūm

nēc vălĭdās vāleānt aēvī rēscīndĕrĕ lēgēs,

quō gĕnĕre īn prīmīs ănĭmī nātūră rĕpērta ēst

nātīvō prīmūm cōnsīstĕrĕ cōrpŏrĕ crētă

nēc pōsse īncŏlŭmīs māgnūm dūrārĕ pĕr aēvūm,

sēd sĭmŭlācră sŏlēre īn sōmnīs fāllĕrĕ mēntēm,

cērnĕrĕ cūm vĭdĕāmŭr ĕūm quēm vītă rĕlīquīt,

quōd sŭpĕrēst, nūnc hūc rătĭōnīs dētŭlĭt ōrdō,

ūt mĭhĭ mōrtālī cōnsīstĕrĕ cōrpŏrĕ mūndūm

nātīvūmquĕ sĭmūl rătĭō rēddūndă sĭt ēssĕ;

ēt quĭbŭs īllĕ mŏdīs cōngrēssūs mātĕrĭāī

fūndārīt tērrām caēlūm mărĕ sīdĕră sōlēm

lūnāīquĕ glŏbūm; tūm quaē tēllūre ănĭmāntēs

ēxstĭtĕrīnt, ēt quaē nūllō sīnt tēmpŏrĕ nātaē;

quōvĕ mŏdō gĕnŭs hūmānūm vărĭāntĕ lŏquēlā

coēpĕrĭt īntēr sē vēscī pēr nōmĭnă rērūm;

ēt quĭbŭs īllĕ mŏdīs dīvūm mĕtŭs īnsĭnŭārīt

pēctŏră, tērrārūm qui īn ōrbī sānctă tŭētūr

fānă lăcūs lūcōs ārās sĭmŭlācrăquĕ dīvūm.

Praētĕrĕā sōlīs cūrsūs lūnaēquĕ mĕātūs

ēxpĕdĭām quā vī flēctāt nātūră gŭbērnāns;

nē fōrte haēc īntēr caēlūm tērrāmquĕ rĕāmūr

lībĕră spōntĕ sŭā cūrsūs lūstrārĕ pĕrēnnīs

mōrĭgĕra ād frūgēs aūgēndās ātque ănĭmāntīs,

nēve ălĭquā dīvūm vōlvī rătĭōnĕ pŭtēmūs.

Nām bĕnĕ quī dĭdĭcērĕ dĕōs sēcūrum ăgĕre aēvūm,

sī tămĕn īntĕrĕā mīrāntūr quā rătĭōnĕ

quaēquĕ gĕrī pōssīnt, praēsērtīm rēbŭs ĭn īllīs

quaē sŭpĕrā căpŭt aēthĕrĭīs cērnūntŭr ĭn ōrīs,

rūrsŭs ĭn āntīquās rĕfĕrūntūr rēlĭgĭōnēs

ēt dŏmĭnōs ācrīs ādscīscūnt, ōmnĭă pōssĕ

quōs mĭsĕrī crēdūnt, īgnārī quīd quĕăt ēssĕ,

quīd nĕquĕāt, fīnītă pŏtēstās dēnĭquĕ cuīquĕ

quānām sīt rătĭōne ātque āltē tērmĭnŭs haērēns.

Quōd sŭpĕrēst, nē te īn prōmīssī plūră mŏrēmūr,

prīncĭpĭō mărĭa āc tērrās caēlūmquĕ tŭērĕ;

quōrūm nātūrām trĭplĭcēm, trĭă cōrpŏră, Mēmmī,

trīs spĕcĭēs tām dīssĭmĭlīs, trĭă tālĭă tēxtă,

ūnă dĭēs dăbĭt ēxĭtĭō, mūltōsquĕ pĕr ānnōs

sūstēntātă rŭēt mōlēs ēt māchĭnă mūndī.

Nēc me ănĭmī fāllīt quām rēs nŏvă mīrăquĕ mēntī

āccĭdăt ēxĭtĭūm caēlī tērraēquĕ fŭtūrūm,

ēt quām dīffĭcĭle īd mĭhĭ sīt pērvīncĕrĕ dīctīs;

ūt fĭt ŭbi īnsŏlĭtām rem āppōrtēs aūrĭbŭs āntĕ

nēc tămĕn hānc pōssīs ŏcŭlōrūm sūbdĕrĕ vīsū

nēc iăcĕre īndŭ mănūs, vĭă quā mūnītă fĭdēī

prōxĭmă fērt hūmānum īn pēctūs tēmplăquĕ mēntīs.

Sēd tămĕn ēffābōr. Dīctīs dăbĭt īpsă fĭdēm rēs

fōrsĭtăn ēt grăvĭtēr tērrārūm mōtĭbŭs ōrtīs

ōmnĭă cōnquāssāri īn pārvō tēmpŏrĕ cērnēs.

Quōd prŏcŭl ā nōbīs flēctāt fōrtūnă gŭbērnāns,

ēt rătĭō pŏtĭūs quām rēs pērsuādĕăt īpsă

sūccĭdĕre hōrrĭsŏnō pōsse ōmnĭă vīctă frăgōrĕ.

Quā prĭŭs āggrĕdĭār quām dē rē fūndĕrĕ fātă

sānctĭŭs ēt mūltō cērtā rătĭōnĕ măgīs quām

Pŷthĭă quaē trĭpŏde ā Phoēbī laūrōquĕ prŏfātūr,

mūltă tĭbi ēxpĕdĭām dōctīs sōlācĭă dīctīs;

rēlĭgĭōnĕ rĕfrēnātūs nē fōrtĕ rĕārīs

tērrās ēt sōlem ēt caēlūm, mărĕ sīdĕră lūnām,

cōrpŏrĕ dīvīnō dēbēre aētērnă mănērĕ,

prōptĕrĕāquĕ pŭtēs rītū pār ēssĕ Gĭgāntūm

pēndĕre ĕōs poēnās īmmānī prō scĕlĕre ōmnīs

quī rătĭōnĕ sŭā dīstūrbēnt moēnĭă mūndī

praēclārūmquĕ vĕlīnt caēlī rēstīnguĕrĕ sōlēm

īmmōrtālĭă mōrtālī sērmōnĕ nŏtāntēs;

quaē prŏcŭl ūsque ădĕō dīvīno ā nūmĭnĕ dīstēnt,

īnquĕ dĕūm nŭmĕrō quaē sīnt īndīgnă vĭdērī,

nōtĭtĭām pŏtĭūs praēbēre ūt pōssĕ pŭtēntūr

quīd sīt vītālī mōtū sēnsūquĕ rĕmōtūm.

Quīppe ĕtĕnīm nōn ēst, cūm quōvīs cōrpŏre ŭt ēssĕ

pōsse ănĭmī nātūră pŭtētūr cōnsĭlĭūmquĕ;

sīcŭt ĭn aēthĕrĕ nōn ārbōr, nōn aēquŏrĕ sālsō

nūbēs ēssĕ quĕūnt nĕquĕ pīscēs vīvĕre ĭn ārvīs

nēc crŭŏr īn līgnīs nĕquĕ sāxīs sūcŭs ĭnēssĕ.

Cērtum āc dīspŏsĭtūmst ŭbĭ quīcquīd crēscăt ĕt īnsīt.

Sīc ănĭmī nātūră nĕquīt sĭnĕ cōrpŏre ŏrīrī

sōlă nĕque ā nērvīs ēt sānguĭnĕ lōngĭŭs ēssĕ.

Quōd sī pōssĕt ĕnīm, mūltō prĭŭs īpsa ănĭmī vīs

īn căpĭte aūt ŭmĕrīs aūt īmīs cālcĭbŭs ēssĕ

pōssĕt ĕt īnnāscī quāvīs īn pārtĕ sŏlērēt,

tāndem ĭn ĕōdem hŏmĭne ātque ĭn ĕōdēm vāsĕ mănērĕ.

Quōd quŏnĭām nōstrō quŏquĕ cōnstāt cōrpŏrĕ cērtūm

dīspŏsĭtūrquĕ vĭdētŭr ŭbi ēsse ēt crēscĕrĕ pōssīt

sōrsum ănĭma ātque ănĭmūs, tāntō măgĭs īnfĭtĭāndūm

tōtūm pōsse ēxtrā cōrpūs fōrmāmque ănĭmālēm

pūtrĭbŭs īn glēbīs tērrārum aūt sōlĭs ‹ĭn› īgnī

aūt ĭn ăquā dūrāre aūt āltīs aēthĕrĭs ōrīs.

Haūd ĭgĭtūr cōnstānt dīvīnō praēdĭtă sēnsū,

quāndŏquĭdēm nĕquĕūnt vītālĭtĕr ēsse ănĭmātă.

Īllŭd ĭtēm nōn ēst ūt pōssīs crēdĕrĕ, sēdīs

ēssĕ dĕūm sānctās īn mūndī pārtĭbŭs ūllīs.

Tēnuĭs ĕnīm nātūră dĕūm lōngēquĕ rĕmōtă

sēnsĭbŭs āb nōstrīs ănĭmī vīx mēntĕ vĭdētūr;

quaē quŏnĭām mănŭūm tāctūm sūffūgĭt ĕt īctūm,

tāctĭlĕ nīl nōbīs quōd sīt cōntīngĕrĕ dēbēt.

Tāngĕre ĕnīm nōn quīt quōd tāngī nōn lĭcĕt īpsūm.

Quāre ĕtĭām sēdēs quŏquĕ nōstrīs sēdĭbŭs ēssĕ

dīssĭmĭlēs dēbēnt, tĕnŭēs dē cōrpŏre ĕōrūm;

quaē tĭbĭ pōstĕrĭūs lārgō sērmōnĕ prŏbābō.

Dīcĕrĕ pōrro hŏmĭnūm caūsā vŏlŭīssĕ părārĕ

praēclārām mūndī nātūrām prōptĕrĕāquĕ

āllaūdābĭle ŏpūs dīvūm laūdārĕ dĕcērĕ

aētērnūmquĕ pŭtāre ātque īmmōrtālĕ fŭtūrūm

nēc fās ēssĕ, dĕūm quōd sīt rătĭōnĕ vĕtūstā

gēntĭbŭs hūmānīs fūndātūm pērpĕtŭo aēvō,

sōllĭcĭtārĕ sŭīs ūllā vi ēx sēdĭbŭs ūmquām

nēc vērbīs vēxāre ĕt ăb īmo ēvērtĕrĕ sūmmă,

cētĕră dē gĕnĕre hōc ādfīngĕre ĕt āddĕrĕ, Mēmmī,

dēsĭpĕrēst. Quĭd ĕnim īmmōrtālĭbŭs ātquĕ bĕātīs

grātĭă nōstră quĕāt lārgīrĭĕr ēmŏlŭmēntī,

ūt nōstrā quīcquām caūsā gĕrĕre āggrĕdĭāntūr?

Quīdvĕ nŏvī pŏtŭīt tāntō pōst āntĕ quĭētōs

īnlĭcĕre ūt cŭpĕrēnt vītām mūtārĕ prĭōrēm?

Nām gaūdērĕ nŏvīs rēbūs dēbērĕ vĭdētūr

cuī vĕtĕrēs ōbsūnt; sēd cuī nīl āccĭdĭt aēgrī

tēmpŏre ĭn ānteāctō, cūm pūlchrē dēgĕrĕt aēvūm,

quīd pŏtŭīt nŏvĭtātĭs ămōre āccēndĕrĕ tālī?

Quīdvĕ mălī fŭĕrāt nōbīs nōn ēssĕ crĕātīs?

Ān, crēdo, īn tĕnĕbrīs vīta āc maērōrĕ iăcēbāt,

dōnēc dīlūxīt rērūm gĕnĭtālĭs ŏrīgō?

Nātŭs ĕnīm dēbēt quīcūmque ēst vēllĕ mănērĕ

īn vītā, dōnēc rĕtĭnēbīt blāndă vŏlūptās.

Quī nūmquām vērō vītaē gūstāvĭt ămōrēm

nēc fŭĭt īn nŭmĕrō, quĭd ŏbēst nōn ēssĕ crĕātūm?

Ēxēmplūm pōrrō gīgnūndīs rēbŭs ĕt īpsă

nōtĭtĭēs dīvīs hŏmĭnum ūnde ēst īnsĭtă prīmūm,

quīd vēllēnt făcĕre ūt scīrēnt ănĭmōquĕ vĭdērēnt,

quōvĕ mŏdōst ūmquām vīs cōgnĭtă prīncĭpĭōrūm

quīdque īntēr sēsē pērmūtāto ōrdĭnĕ pōssēnt,

sī nōn īpsă dĕdīt spĕcĭmēn nātūră crĕāndī?

Nāmque ĭtă mūltă mŏdīs mūltīs prīmōrdĭă rērūm

ēx īnfīnītō iām tēmpŏrĕ pērcĭtă plāgīs

pōndĕrĭbūsquĕ sŭīs cōnsuērūnt cōncĭtă fērrī

ōmnĭmŏdīsquĕ cŏīre ātque ōmnĭă pērtēmptārĕ,

quaēcūmque īntēr sē pōssēnt cōngrēssă crĕārĕ,

ūt nōn sīt mīrūm si īn tālīs dīspŏsĭtūrās

dēcĭdĕrēnt quŏque ĕt īn tālīs vēnērĕ mĕātūs,

quālĭbŭs haēc rērūm gĕrĭtūr nūnc sūmmă nŏvāndō.

Quōd ‹sī› iām rērum īgnōrēm prīmōrdĭă quaē sīnt,

hōc tămĕn ēx īpsīs caēlī rătĭōnĭbŭs aūsīm

cōnfīrmāre ălĭīsque ēx rēbūs rēddĕrĕ mūltīs,

nēquāquām nōbīs dīvīnĭtŭs ēssĕ părātām

nātūrām rērūm: tāntā stāt praēdĭtă cūlpā.

Prīncĭpĭō quāntūm caēlī tĕgĭt īmpĕtŭs īngēns,

īnde ăvĭdē pārtēm mōntēs sīlvaēquĕ fĕrārūm

pōssēdērĕ, tĕnēnt rūpēs vāstaēquĕ pălūdēs

ēt mărĕ quōd lātē tērrārūm dīstĭnĕt ōrās.

Īndĕ dŭās pōrrō prŏpĕ pārtīs fērvĭdŭs ārdōr

āssĭdŭūsquĕ gĕlī cāsūs mōrtālĭbŭs aūfērt.

Quōd sŭpĕrēst ārvī, tămĕn īd nātūră sŭā vī

sēntĭbŭs ōbdūcāt, nī vīs hūmānă rĕsīstāt

vītāī caūsā vălĭdō cōnsuētă bĭdēntī

īngĕmĕre ēt tērrām prēssīs prōscīndĕre ărātrīs.

Sī nōn fēcūndās vērtēntēs vōmĕrĕ glēbās

tērrāīquĕ sŏlūm sŭbĭgēntēs cīmŭs ăd ōrtūs,

spōntĕ sŭā nĕquĕūnt lĭquĭdās ēxsīstĕre ĭn aūrās;

ēt tămĕn īntērdūm māgnō quaēsītă lăbōrĕ

cūm iām pēr tērrās frōndēnt ātque ōmnĭă flōrēnt,

aūt nĭmĭīs tōrrēt fērvōrĭbŭs aēthĕrĭūs sōl

aūt sŭbĭtī pĕrĭmūnt īmbrēs gĕlĭdaēquĕ prŭīnaē,

flābrăquĕ vēntōrūm vĭŏlēntō tūrbĭnĕ vēxānt.

Praētĕrĕā gĕnŭs hōrrĭfĕrūm nātūră fĕrārūm

hūmānaē gēnti īnfēstūm tērrāquĕ mărīquĕ

cūr ălĭt ātque aūgēt? Cūr ānnī tēmpŏră mōrbōs

āppōrtānt? Quārē mōrs īmmātūră văgātūr?

Tūm pōrrō pŭĕr, ūt saēvīs prōiēctŭs ăb ūndīs

nāvĭtă, nūdŭs hŭmī iăcĕt, īnfāns, īndĭgŭs ōmnī

vītāli aūxĭlĭō, cūm prīmum īn lūmĭnĭs ōrās

nīxĭbŭs ēx ālvō mātrīs nātūră prŏfūdīt,

vāgītūquĕ lŏcūm lūgūbrī cōmplĕt, ŭt aēquūmst

cuī tāntum īn vītā rēstēt trānsīrĕ mălōrūm.

Āt vărĭaē crēscūnt pĕcŭdēs ārmēntă fĕraēquĕ

nēc crĕpĭtācīllīs ŏpŭs ēst nēc cuīquam ădhĭbēndāst

ālmaē nūtrīcīs blānda ātque īnfrāctă lŏquēlă

nēc vărĭās quaērūnt vēstīs prō tēmpŏrĕ caēlī,

dēnĭquĕ nōn ārmīs ŏpŭs ēst, nōn moēnĭbŭs āltīs,

quī sŭă tūtēntūr, quāndo ōmnĭbŭs ōmnĭă lārgē

tēllūs īpsă părīt nātūrăquĕ daēdălă rērūm.

Prīncĭpĭō quŏnĭām tērrāī cōrpŭs ĕt ūmōr

aūrārūmquĕ lĕvēs ănĭmaē călĭdīquĕ văpōrēs,

ē quĭbŭs haēc rērūm cōnsīstĕrĕ sūmmă vĭdētūr,

ōmnĭă nātīvo āc mōrtālī cōrpŏrĕ cōnstānt,

dēbĕt ĕōdem ōmnīs mūndī nātūră pŭtārī.

Quīppe ĕtĕnīm quōrūm pārtīs ēt mēmbră vĭdēmūs

cōrpŏrĕ nātīvo āc mōrtālĭbŭs ēssĕ fĭgūrīs,

haēc ĕădēm fērmē mōrtālĭă cērnĭmŭs ēssĕ

ēt nātīvă sĭmūl. Quāprōptēr māxĭmă mūndī

cūm vĭdĕām mēmbra āc pārtīs cōnsūmptă rĕgīgnī,

scīrĕ lĭcēt caēlī quŏque ĭtēm tērraēquĕ fŭīssĕ

prīncĭpĭāle ălĭquōd tēmpūs clādēmquĕ fŭtūrām.

Īllŭd ĭn hīs rēbūs nē cōrrĭpŭīssĕ rĕārīs

mē mĭhĭ, quōd tērram ātque īgnēm mōrtālĭă sūmpsī

ēssĕ nĕque ūmōrēm dŭbĭtāvi aūrāsquĕ pĕrīrĕ

ātque ĕădēm gīgnī rūrsūsque aūgēscĕrĕ dīxī,

prīncĭpĭō pārs tērrāī nōnnūllă, pĕrūstă

sōlĭbŭs āssĭdŭīs, mūltā pūlsātă pĕdūm vī,

pūlvĕrĭs ēxhālāt nĕbŭlām nūbīsquĕ vŏlāntīs

quās vălĭdī tōtō dīspērgūnt āĕrĕ vēntī.

Pārs ĕtĭām glēbārum ād dīlŭvĭēm rĕvŏcāntūr

īmbrĭbŭs ēt rīpās rādēntĭă flūmĭnă rōdūnt.

Praētĕrĕā prō pārtĕ sŭā, quōdcūmque ălĭt aūgēt,

rēddĭtŭr; ēt quŏnĭām dŭbĭō prŏcŭl ēssĕ vĭdētūr

ōmnĭpărēns ĕădēm rērūm cōmmūnĕ sĕpūlcrūm,

ērgō tērră tĭbī lībātŭr ĕt aūctă rĕcrēscīt.

Quōd sŭpĕrēst, ūmōrĕ nŏvō mărĕ flūmĭnă fōntīs

sēmpĕr ăbūndāre ēt lătĭcēs mānārĕ pĕrēnnīs

nīl ŏpŭs ēst vērbīs: māgnūs dēcūrsŭs ăquārūm

ūndĭquĕ dēclārāt. Sēd prīmūm quīcquĭd ăquāī

tōllĭtŭr īn sūmmāquĕ fĭt ūt nīl ūmŏr ăbūndēt,

pārtīm quōd vălĭdī vērrēntēs aēquŏră vēntī

dīmĭnŭūnt rădĭīsquĕ rĕtēxēns aēthĕrĭūs sōl,

pārtīm quōd sūbtēr pēr tērrās dīdĭtŭr ōmnīs.

Pērcōlātŭr ĕnīm vīrūs rētrōquĕ rĕmānāt

mātĕrĭēs ūmōrĭs ĕt ād căpŭt āmnĭbŭs ōmnīs

cōnvĕnĭt, īndĕ sŭpēr tērrās flŭĭt āgmĭnĕ dūlcī

quā vĭă sēctă sĕmēl lĭquĭdō pĕdĕ dētŭlĭt ūndās.

Aērā nūnc ĭgĭtūr dīcām quī cōrpŏrĕ tōtō

īnnŭmĕrābĭlĭtēr prīvās mūtātŭr ĭn hōrās.

Sēmpĕr ĕnīm, quōdcūmquĕ fŭīt dē rēbŭs, ĭd ōmnĕ

āĕrĭs īn māgnūm fērtūr mărĕ; quī nĭsĭ cōntrā

cōrpŏră rētrĭbŭāt rēbūs rĕcrĕētquĕ flŭēntīs,

ōmnĭă iām rĕsŏlūtă fŏrēnt ĕt ĭn āĕră vērsă.

Haūd ĭgĭtūr cēssāt gīgnī dē rēbŭs ĕt īn rēs

rēccĭdĕre, āssĭdŭē quŏnĭām flŭĕre ōmnĭă cōnstāt.

Lārgŭs ĭtēm lĭquĭdī fōns lūmĭnĭs, aēthĕrĭūs sōl,

īrrĭgăt āssĭdŭē caēlūm cāndōrĕ rĕcēntī

sūppĕdĭtātquĕ nŏvō cōnfēstīm lūmĭnĕ lūmēn.

Nām prīmūm quīcquīd fūlgōrīs dīspĕrĭt ēī,

quōcūmque āccĭdĭt. Īd lĭcĕt hīnc cōgnōscĕrĕ pōssīs,

quōd sĭmŭl āc prīmūm nūbēs sūccēdĕrĕ sōlī

coēpēre ēt rădĭōs īntēr quăsĭ rūmpĕrĕ lūcīs,

ēxtēmplo īnfĕrĭōr pārs hōrūm dīspĕrĭt ōmnīs

tērrăque ĭnūmbrātūr quā nīmbī cūmquĕ fĕrūntūr;

ūt nōscās splēndōrĕ nŏvō rēs sēmpĕr ĕgērĕ

ēt prīmūm iāctūm fūlgōrīs quēmquĕ pĕrīrĕ

nēc rătĭōne ălĭā rēs pōsse īn sōlĕ vĭdērī,

pērpĕtŭō nī sūppĕdĭtēt lūcīs căpŭt īpsūm.

Quīn ĕtĭām nōctūrnă tĭbī, tērrēstrĭă quaē sūnt,

lūmĭnă, pēndēntēs lŷchnī clāraēquĕ cŏrūscīs

fūlgŭrĭbūs pīnguēs mūltā cālīgĭnĕ taēdaē

cōnsĭmĭlī prŏpĕrānt rătĭōne, ārdōrĕ mĭnīstrō,

sūppĕdĭtārĕ nŏvūm lūmēn, trĕmĕre īgnĭbŭs īnstānt,

īnstānt, nēc lŏcă lūx īntēr quăsĭ rūptă rĕlīnquīt.

Ūsque ădĕō prŏpĕrāntĕr ăb ōmnĭbŭs īgnĭbŭs ēī

ēxĭtĭūm cĕlĕrī cēlātŭr ŏrīgĭnĕ flāmmaē.

Sīc ĭgĭtūr sōlēm lūnām stēllāsquĕ pŭtāndūmst

ēx ălĭo ātque ălĭō lūcēm iāctārĕ sŭbōrtū

ēt prīmūm quīcquīd flāmmārūm pērdĕrĕ sēmpēr;

īnvĭŏlābĭlĭa haēc nē crēdās fōrtĕ vĭgērĕ.

Dēnĭquĕ nōn lăpĭdēs quŏquĕ vīncī cērnĭs ăb aēvō,

nōn āltās tūrrīs rŭĕre ēt pūtrēscĕrĕ sāxă,

nōn dēlūbră dĕūm sĭmŭlācrăquĕ fēssă fătīscī,

nēc sānctūm nūmēn fātī prōtōllĕrĕ fīnīs

pōssĕ nĕque ādvērsūs nātūraē foēdĕră nītī?

Dēnĭquĕ nōn mŏnŭmēntă vĭrūm dīlāpsă vĭdēmūs,

†quaērĕrĕ prōpōrrō sĭbĭ cūmquĕ sĕnēscĕrĕ crēdās†

nōn rŭĕre āvūlsōs sĭlĭcēs ā mōntĭbŭs āltīs

nēc vălĭdās aēvī vīrīs pērfērrĕ pătīquĕ

fīnītī? Nĕque ĕnīm cădĕrēnt āvūlsă rĕpēntĕ,

ēx īnfīnītō quaē tēmpŏrĕ pērtŏlĕrāssēnt

ōmnĭă tōrmēnta aētātīs prīvātă frăgōrĕ.

Dēnĭquĕ iām tŭĕre hōc, cīrcūm sūprāquĕ quŏd ōmnēm

cōntĭnĕt āmplēxū tērrām: sī prōcrĕăt ēx sē

ōmnĭă, quōd quīdām mĕmŏrānt, rĕcĭpītquĕ pĕrēmptă,

tōtūm nātīvo āc mōrtālī cōrpŏrĕ cōnstāt.

Nām quōdcūmque ălĭās ēx sē rēs aūgĕt ălītquĕ,

dēmĭnŭī dēbēt, rĕcrĕārī, cūm rĕcĭpīt rēs.

Praētĕrĕā sī nūllă fŭīt gĕnĭtālĭs ŏrīgō

tērrārum ēt caēlī sēmpērque aētērnă fŭērĕ,

cūr sŭpĕrā bēllūm Thēbānum ēt fūnĕră Troīaē

nōn ălĭās ălĭī quŏquĕ rēs cĕcĭnērĕ pŏētaē?

Quō tōt fāctă vĭrūm tŏtĭēns cĕcĭdērĕ nĕque ūsquām

aētērnīs fāmaē mŏnŭmēntīs īnsĭtă flōrēnt?

Vērum, ŭt ŏpīnŏr, hăbēt nŏvĭtātēm sūmmă rĕcēnsquĕ

nātūrāst mūndī nĕquĕ prīdem ēxōrdĭă coēpīt.

Quāre ĕtĭām quaēdām nūnc ārtēs ēxpŏlĭūntūr,

nūnc ĕtĭam aūgēscūnt; nūnc āddĭtă nāvĭgĭīs sūnt

mūltă, mŏdo ōrgănĭcī mĕlĭcōs pĕpĕrērĕ sŏnōrēs.

Dēnĭquĕ nātūra haēc rērūm rătĭōquĕ rĕpērtāst

nūpĕr, ĕt hānc prīmūs cūm prīmīs īpsĕ rĕpērtūs

nūnc ĕgŏ sum īn pătrĭās quī pōssīm vērtĕrĕ vōcēs.

Quōd sī fōrtĕ fŭīsse āntehāc ĕădem ōmnĭă crēdīs,

sēd pĕrĭīsse hŏmĭnūm tōrrēntī saēclă văpōrĕ,

aūt cĕcĭdīsse ūrbīs māgnō vēxāmĭnĕ mūndī,

aūt ēx īmbrĭbŭs āssĭdŭīs ēxīssĕ răpācēs

pēr tērrās āmnīs ātque ōppĭdă cōpĕrŭīssĕ,

tāntō quīquĕ măgīs vīctūs fătĕārĕ nĕcēssēst

ēxĭtĭūm quŏquĕ tērrārūm caēlīquĕ fŭtūrūm.

Nām cūm rēs tāntīs mōrbīs tāntīsquĕ pĕrīclīs

tēmptārēntŭr, ĭbī sī trīstĭŏr īncŭbŭīssēt

caūsă, dărēnt lātē clādēm māgnāsquĕ rŭīnās.

Nēc rătĭōne ălĭā mōrtālēs ēssĕ vĭdēmūr,

īntēr nōs nĭsĭ quōd mōrbīs aēgrēscĭmŭs īsdēm

ātque īllī quōs ā vītā nātūră rĕmōvīt.

Praētĕrĕā quaēcūmquĕ mănēnt aētērnă nĕcēssūst

aūt, quĭă sūnt sŏlĭdō cūm cōrpŏrĕ, rēspŭĕre īctūs

nēc pĕnĕtrārĕ pătī sĭbĭ quīcquām quōd quĕăt ārtās

dīssŏcĭāre īntūs pārtīs, ūt mātĕrĭāī

cōrpŏră sūnt quōrūm nātūram ōstēndĭmŭs āntĕ,

aūt ĭdĕō dūrāre aētātēm pōssĕ pĕr ōmnēm,

plāgārūm quĭă sūnt ēxpērtĭă, sīcŭt ĭnāne ēst

quōd mănĕt īntāctūm nĕque ăb īctū fūngĭtŭr hīlūm,

aūt ĕtĭām quĭă nūllă lŏcī fīt cōpĭă cīrcūm,

quō quăsĭ rēs pōssīnt dīscēdĕrĕ dīssōlvīquĕ,

sīcūt sūmmārūm sūmma ēst aētērnă, nĕque ēxtrā

quī lŏcŭs ēst quō dīssĭlĭānt nĕquĕ cōrpŏră sūnt quaē

pōssīnt īncĭdĕre ēt vălĭdā dīssōlvĕrĕ plāgā.

Āt nĕque, ŭtī dŏcŭī, sŏlĭdō cūm cōrpŏrĕ mūndī

nātūrāst, quŏnĭam ādmīxtūmst īn rēbŭs ĭnānĕ,

nēc tămĕn ēst ŭt ĭnānĕ, nĕque aūtēm cōrpŏră dēsūnt,

ēx īnfīnītō quaē pōssīnt fōrtĕ cŏōrtă

cōrrŭĕre hānc rērūm vĭŏlēntō tūrbĭnĕ sūmmām

aūt ălĭām quāmvīs clādem īmpōrtārĕ pĕrīclī,

nēc pōrrō nātūră lŏcī spătĭūmquĕ prŏfūndī

dēfĭcĭt, ēxspērgī quō pōssīnt moēnĭă mūndī,

aūt ălĭā quāvīs pōssūnt vī pūlsă pĕrīrĕ.

Haūd ĭgĭtūr lētī praēclūsa ēst iānŭă caēlō

nēc sōlī tērraēquĕ nĕque āltīs aēquŏrĭs ūndīs,

sēd pătĕt īmmāni ēt vāstō rēspēctăt hĭātū.

Quāre ĕtĭām nātīvă nĕcēssūmst cōnfĭtĕārĕ

haēc ĕădēm; nĕque ĕnīm, mōrtālī cōrpŏrĕ quaē sūnt,

ēx īnfīnītō iām tēmpŏre ădhūc pŏtŭīssēnt

īmmēnsī vălĭdās aēvī cōntēmnĕrĕ vīrīs.

Dēnĭquĕ tāntŏpĕre īntēr sē cūm māxĭmă mūndī

pūgnēnt mēmbră, pĭō nēquāquām cōncĭtă bēllō,

nōnnĕ vĭdēs ălĭquām lōngī cērtāmĭnĭs ōllīs

pōssĕ dărī fīnēm? Vēl cūm sōl ēt văpŏr ōmnīs

ōmnĭbŭs ēpōtīs ūmōrĭbŭs ēxsŭpĕrārīnt:

quōd făcĕre īntēndūnt, nĕque ădhūc cōnātă pătrārūnt:

tāntūm sūppĕdĭtānt āmnēs ūltrāquĕ mĭnāntūr

ōmnĭă dīlŭvĭāre ēx āltō gūrgĭtĕ pōntī,

nēquīquām, quŏnĭām vērrēntēs aēquŏră vēntī

dēmĭnŭūnt rădĭīsquĕ rĕtēxēns aēthĕrĭūs sōl,

ēt sīccārĕ prĭūs cōnfīdūnt ōmnĭă pōssĕ

quām lĭquŏr īncēptī pōssīt cōntīngĕrĕ fīnēm.

Tāntūm spīrāntēs aēquō cērtāmĭnĕ bēllūm

māgnīs ‹īntēr sē› dē rēbūs cērnĕrĕ cērtānt,

cūm sĕmĕl īntĕrĕā fŭĕrīt sŭpĕrāntĭŏr īgnīs

ēt sĕmĕl, ūt fāma ēst, ūmōr rēgnārĭt ĭn ārvīs.

Īgnĭs ĕnīm sŭpĕrāt ēt lāmbēns mūltă pĕrūssīt,

āvĭă cūm Phăĕthōntă răpāx vīs sōlĭs ĕquōrūm

aēthĕrĕ rāptāvīt tōtō tērrāsquĕ pĕr ōmnīs.

Āt pătĕr ōmnĭpŏtēns īrā tūm pērcĭtŭs ācrī

māgnănĭmūm Phăĕthōntă rĕpēntī fūlmĭnĭs īctū

dētūrbāvĭt ĕquīs īn tērrām, sōlquĕ cădēntī

ōbvĭŭs aētērnām sūccēpīt lāmpădă mūndī

dīsiēctōsquĕ rĕdēgĭt ĕquōs iūnxītquĕ trĕmēntīs,

īndĕ sŭūm pĕr ĭtēr rĕcrĕāvīt cūnctă gŭbērnāns,

scīlĭcĕt ūt vĕtĕrēs Grăĭūm cĕcĭnērĕ pŏētaē.

Quōd prŏcŭl ā vērā nĭmĭs ēst rătĭōnĕ rĕpūlsūm.

Īgnĭs ĕnīm sŭpĕrārĕ pŏtēst ŭbĭ mātĕrĭāī

ēx īnfīnītō sūnt cōrpŏră plūră cŏōrtă;

īndĕ cădūnt vīrēs ălĭquā rătĭōnĕ rĕvīctaē,

aūt pĕrĕūnt rēs ēxūstaē tōrrēntĭbŭs aūrīs.

Ūmŏr ĭtēm quōndām coēpīt sŭpĕrārĕ cŏōrtūs,

ūt fāma ēst, hŏmĭnūm vītās quāndo ōbrŭĭt ūndīs.

Īnde ŭbĭ vīs ălĭquā rătĭōne āvērsă rĕcēssīt,

ēx īnfīnītō fŭĕrāt quaēcūmquĕ cŏōrtă,

cōnstĭtĕrūnt īmbrēs ēt flūmĭnă vīm mĭnŭērūnt.

Sēd quĭbŭs īllĕ mŏdīs cōniēctūs mātĕrĭāī

fūndārīt tērram ēt caēlūm pōntīquĕ prŏfūndă,

sōlīs lūnāī cūrsūs, ēx ōrdĭnĕ pōnām.

Nām cērtē nĕquĕ cōnsĭlĭō prīmōrdĭă rērūm

ōrdĭnĕ sē sŭŏ quaēquĕ săgācī mēntĕ lŏcārūnt

nēc quōs quaēquĕ dărēnt mōtūs pĕpĭgērĕ prŏfēctō,

sēd quĭă mūltă mŏdīs mūltīs prīmōrdĭă rērūm

ēx īnfīnītō iām tēmpŏrĕ pērcĭtă plāgīs

ponderibusque suis consuerunt concita ferri

ōmnĭmŏdīsquĕ cŏīre ātque ōmnĭă pērtēmptārĕ,

quaēcūmque īntēr sē pōssēnt cōngrēssă crĕārĕ,

prōptĕrĕā fĭt ŭtī māgnūm vūlgātă pĕr aēvūm

ōmnĕ gĕnūs coētūs ēt mōtūs ēxpĕrĭūndō

tāndēm cōnvĕnĭānt ĕă quaē cōnvēctă rĕpēntĕ

māgnārūm rērūm fīūnt ēxōrdĭă saēpĕ,

tērrāī mărĭs ēt caēlī gĕnĕrīsque ănĭmāntūm.

Hīc nĕquĕ tūm sōlīs rŏtă cērnī lūmĭnĕ lārgō

āltĭvŏlāns pŏtĕrāt nēc māgnī sīdĕră mūndī

nēc mărĕ nēc caēlūm nēc dēnĭquĕ tērră nĕque āēr

nēc sĭmĭlīs nōstrīs rēbūs rēs ūllă vĭdērī,

sēd nŏvă tēmpēstās quaēdām mōlēsquĕ cŏōrtă

ōmnĕ gĕnūs dē prīncĭpĭīs, dīscōrdĭă quōrūm

īntērvāllă vĭās cōnēxūs pōndĕră plāgās

cōncūrsūs mōtūs tūrbābāt proēlĭă mīscēns,

prōptēr dīssĭmĭlīs fōrmās vărĭāsquĕ fĭgūrās

quōd nōn ōmnĭă sīc pŏtĕrānt cōniūnctă mănērĕ

nēc mōtūs īntēr sēsē dărĕ cōnvĕnĭēntīs.

Dīffŭgĕre īndĕ lŏcī pārtēs coēpērĕ părēsquĕ

cūm părĭbūs iūngī rēs ēt dīsclūdĕrĕ mūndūm

mēmbrăquĕ dīvĭdĕre ēt māgnās dīspōnĕrĕ pārtīs,

hōc ēst, ā tērrīs āltūm sēcērnĕrĕ caēlūm,

ēt sōrsūm măre, ŭtī sēcrēto ūmōrĕ pătērēt,

sōrsŭs ĭtēm pūrī sēcrētīque aēthĕrĭs īgnēs.

Quīppe ĕtĕnīm prīmūm tērrāī cōrpŏră quaēquĕ,

prōptĕrĕā quŏd ĕrānt grăvĭa ēt pērplēxă, cŏībānt

īn mĕdĭo ātque īmās căpĭēbānt ōmnĭă sēdīs;

quaē quāntō măgĭs īntēr sē pērplēxă cŏībānt,

tām măgĭs ēxprēssēre ĕă quaē mărĕ sīdĕră sōlēm

lūnāmque ēffĭcĕrēnt ēt māgnī moēnĭă mūndī.

Ōmnĭa ĕnīm măgĭs haēc ē lēvĭbŭs ātquĕ rŏtūndīs

sēmĭnĭbūs mūltōquĕ mĭnōrĭbŭ' sūnt ĕlĕmēntīs

quām tēllūs. Ĭdĕō pēr rāră fŏrāmĭnă tērraē

pārtĭbŭs ērūmpēns prīmūs sē sūstŭlĭt aēthēr

īgnĭfĕr ēt mūltōs sēcūm lĕvĭs ābstŭlĭt īgnīs,

nōn ălĭā lōngē rătĭōne āc saēpĕ vĭdēmūs,

aūrĕă cūm prīmūm gēmmāntīs rōrĕ pĕr hērbās

mātūtīnă rŭbēnt rădĭātī lūmĭnă sōlīs

ēxhālāntquĕ lăcūs nĕbŭlām flŭvĭīquĕ pĕrēnnēs,

īpsăque ŭt īntērdūm tēllūs fūmārĕ vĭdētūr;

ōmnĭă quaē sūrsūm cūm cōncīliāntŭr, ĭn āltō

cōrpŏrĕ cōncrētō sūbtēxūnt nūbĭlă caēlūm.

Sīc ĭgĭtūr tūm sē lĕvĭs āc dīffūsĭlĭs aēthēr

cōrpŏrĕ cōncrētō cīrcūmdătŭs ūndĭquĕ ‹flēxīt›

ēt lātē dīffūsŭs ĭn ōmnīs ūndĭquĕ pārtīs

ōmnĭă sīc ăvĭdō cōmplēxū cētĕră saēpsīt.

Hūnc ēxōrdĭă sūnt sōlīs lūnaēquĕ sĕcūtă,

īntĕrŭtrāsquĕ glŏbī quōrūm vērtūntŭr ĭn aūrīs;

quaē nĕquĕ tērră sĭbi ādscīvīt nēc māxĭmŭs aēthēr,

quōd nĕquĕ tām fŭĕrūnt grăvĭa ūt dēprēssă sĕdērēnt,

nēc lĕvĭa ūt pōssēnt pēr sūmmās lābĭĕr ōrās,

ēt tămĕn īntĕrŭtrāsque ĭtă sūnt ūt cōrpŏră vīvă

vērsēnt ēt pārtēs ūt mūndī tōtĭŭs ēxstēnt;

quōd gĕnŭs īn nōbīs quaēdām lĭcĕt īn stătĭōnĕ

mēmbră mănērĕ, tămēn cūm sīnt ĕă quaē mŏvĕāntūr.

Hīs ĭgĭtūr rēbūs rētrāctīs tērră rĕpēntĕ,

māxĭmă quā nūnc sē pōntī plăgă caērŭlă tēndīt,

sūccĭdĭt ēt sālsō sūffūdīt gūrgĭtĕ fōssās.

Īnquĕ dĭēs quāntō cīrcūm măgĭs aēthĕrĭs aēstūs

ēt rădĭī sōlīs cōgēbānt ūndĭquĕ tērrām

vērbĕrĭbūs crēbrīs ēxtrēma ād līmĭna ĭn ārtūm,

īn mĕdĭo ūt prōpūlsă sŭō cōndēnsă cŏīrēt,

tām măgĭs ēxprēssūs sālsūs dē cōrpŏrĕ sūdōr

aūgēbāt mărĕ mānāndō cāmpōsquĕ nătāntīs,

ēt tāntō măgĭs īllă fŏrās ēlāpsă vŏlābānt

cōrpŏră mūltă văpōrĭs ĕt āĕrĭs āltăquĕ caēlī

dēnsābānt prŏcŭl ā tērrīs fūlgēntĭă tēmplă.

Sīdēbānt cāmpī, crēscēbānt mōntĭbŭs āltīs

āscēnsūs; nĕque ĕnīm pŏtĕrānt sūbsīdĕrĕ sāxă

nēc părĭtēr tāndūndem ōmnēs sūccūmbĕrĕ pārtēs.

Sīc ĭgĭtūr tērraē cōncrētō cōrpŏrĕ pōndūs

cōnstĭtĭt ātque ōmnīs mūndī quăsĭ līmŭs ĭn īmūm

cōnflūxīt grăvĭs ēt sūbsēdīt fūndĭtŭs ūt faēx;

īndĕ măre īnde āēr īnde aēthēr īgnĭfĕr īpsĕ

cōrpŏrĭbūs lĭquĭdīs sūnt ōmnĭă pūră rĕlīctă,

ēt lĕvĭōra ălĭīs ălĭa, ēt lĭquĭdīssĭmŭs aēthēr

ēt lēvīssĭmŭs āĕrĭās sŭpĕr īnflŭĭt aūrās,

nēc lĭquĭdūm cōrpūs tūrbāntĭbŭs āĕrĭs aūrīs

cōmmīscēt; sĭnĭt haēc vĭŏlēntīs ōmnĭă vērtī

tūrbĭnĭbūs, sĭnĭt īncērtīs tūrbārĕ prŏcēllīs,

īpsĕ sŭōs īgnīs cērtō fērt īmpĕtĕ lābēns.

Nām mŏdĭcē flŭĕre ātque ūnō pōsse aēthĕră nīsū

sīgnĭfĭcāt Pōntōs, mărĕ cērtō quōd flŭĭt aēstū

ūnūm lābēndī cōnsērvāns ūsquĕ tĕnōrēm.

[Mōtĭbŭs āstrōrūm nūnc quaē sīt caūsă cănāmūs.

Prīncĭpĭō māgnūs caēlī sī vērtĭtŭr ōrbīs,

ēx ūtrāquĕ pŏlūm pārtī prĕmĕre āĕră nōbīs

dīcēndum ēst ēxtrāquĕ tĕnēre ēt claūdĕre ŭtrīmquĕ;

īnde ălĭūm sūprā flŭĕre ātque īntēndĕre ĕōdēm

quō vōlvēndă mĭcānt aētērnī sīdĕră mūndī;

aūt ălĭūm sūbtēr, cōntrā quī sūbvĕhăt ōrbēm,

ūt flŭvĭōs vērsārĕ rŏtās ātque haūstră vĭdēmūs.

Ēst ĕtĭām quŏque ŭtī pōssīt caēlum ōmnĕ mănērĕ

īn stătĭōnĕ, tămēn cūm lūcĭdă sīgnă fĕrāntūr;

sīvĕ quŏd īnclūsī răpĭdī sūnt aēthĕrĭs aēstūs

quaērēntēsquĕ vĭām cīrcūm vērsāntŭr ĕt īgnēs

pāssīm pēr caēlī vōlvūnt sūmmānĭă tēmplă;

sīve āliūndē fluēns ălĭcūnde ēxtrīnsĕcŭs āēr

vērsăt ăgēns īgnīs; sīve īpsī sērpĕrĕ pōssūnt

quō cūiūsquĕ cĭbūs vŏcăt ātque īnvītăt ĕūntīs,

flāmmĕă pēr caēlūm pāscēntīs cōrpŏră pāssīm.

Nām quĭd ĭn hōc mūndō sĭt ĕōrūm pōnĕrĕ cērtūm

dīffĭcĭle ēst; sēd quīd pōssīt fīātquĕ pĕr ōmnĕ

īn vărĭīs mūndīs vărĭā rătĭōnĕ crĕātīs,

īd dŏcĕō plūrīsquĕ sĕquōr dīspōnĕrĕ caūsās,

mōtĭbŭs āstrōrūm quaē pōssīnt ēssĕ pĕr ōmnĕ;

ē quĭbŭs ūnă tămēn sĭĕt hīc quŏquĕ caūsă nĕcēssēst

quaē vĕgĕāt mōtūm sīgnīs; sēd quaē sĭt ĕārūm

praēcĭpĕre haūdquāquāmst pĕdĕtēmptīm prōgrĕdĭēntīs.]

Tērrăque ŭt īn mĕdĭā mūndī rĕgĭōnĕ quĭēscāt,

ēvānēscĕrĕ paūlātim ēt dēcrēscĕrĕ pōndūs

cōnvĕnĭt, ātque ălĭām nātūrām sūbtĕr hăbērĕ

ēx ĭnĕūnte aēvō cōniūnctam ātque ūnĭtĕr āptām

pārtĭbŭs āĕrĭīs mūndī quĭbŭs īnsĭtă vīvīt.

Prōptĕrĕā nōn ēst ŏnĕrī nĕquĕ dēprĭmĭt aūrās;

ūt sŭă cuīque hŏmĭnī nūllō sūnt pōndĕrĕ mēmbră

nēc căpŭt ēst ŏnĕrī cōllō nēc dēnĭquĕ tōtūm

cōrpŏrĭs īn pĕdĭbūs pōndūs sēntīmŭs ĭnēssĕ;

āt quaēcūmquĕ fŏrīs vĕnĭūnt īmpōstăquĕ nōbīs

pōndĕră sūnt laēdūnt, pērmūltō saēpĕ mĭnōră.

Ūsque ădĕō māgnī rēfērt quīd quaēquĕ quĕāt rēs.

Sīc ĭgĭtūr tēllūs nōn ēst ălĭēnă rĕpēntĕ

āllāta ātque aūrīs ălĭūnde ōbiēcta ălĭēnīs,

sēd părĭtēr prīmā cōncēpta ăb ŏrīgĭnĕ mūndī

cērtăquĕ pārs ēiūs, quăsĭ nōbīs mēmbră, vĭdēntūr.

Praētĕrĕā grāndī tŏnĭtrū cōncūssă rĕpēntĕ

tērră sŭprā quaē sūnt cōncūtīt ōmnĭă mōtū;

quōd făcĕre haūd ūllā pōssēt rătĭōnĕ, nĭsi ēssēt

pārtĭbŭs āĕrĭīs mūndī caēlōquĕ rĕvīnctă.

Nām cōmmūnĭbŭs īntēr sē rādīcĭbŭs haērēnt

ēx ĭnĕūnte aēvō cōniūncta ātque ūnĭtĕr āptă.

Nōnnĕ vĭdēs ĕtĭām quām māgnō pōndĕrĕ nōbīs

sūstĭnĕāt cōrpūs tĕnŭīssĭmă vīs ănĭmāī

prōptĕrĕā quĭă tām cōniūncta ātque ūnĭtĕr āpta ēst?

Dēnĭquĕ iām sāltū pērnīcī tōllĕrĕ cōrpūs

quīd pŏtĭs ēst nĭsĭ vīs ănĭmaē quaē mēmbră gŭbērnāt?

Iāmnĕ vĭdēs quāntūm tĕnŭīs nātūră vălērĕ

pōssĭt, ŭbi ēst cōniūnctă grăvī cūm cōrpŏre, ŭt āēr

cōniūnctūs tērrīs ēt nōbīs ēst ănĭmī vīs?

Nēc nĭmĭō sōlīs māiōr rŏtă nēc mĭnŏr ārdōr

ēssĕ pŏtēst, nōstrīs quām sēnsĭbŭs ēssĕ vĭdētūr.

Nām quĭbŭs ē spătĭīs cūmque īgnēs lūmĭnă pōssūnt

ādĭcĕre ēt călĭdūm mēmbrīs ādflārĕ văpōrēm,

nīl īlla hīs īntērvāllīs dē cōrpŏrĕ lībānt

flāmmārūm, nīl ād spĕcĭem ēst cōntrāctĭŏr īgnīs.

Proīndĕ, călōr quŏnĭām sōlīs lūmēnquĕ prŏfūsūm

pērvĕnĭūnt nōstrōs ād sēnsūs ēt lŏcă mūlcēnt,

fōrmă quŏque hīnc sōlīs dēbēt fīlūmquĕ vĭdērĭ,

nīl ădĕo ūt pōssīs plūs aūt mĭnŭs āddĕrĕ, vērē.

Lūnăquĕ sīvĕ nŏthō fērtūr lŏcă lūmĭnĕ lūstrāns

sīvĕ sŭām prŏprĭō iāctāt dē cōrpŏrĕ lūcēm,

quīdquĭd ĭd ēst, nīlō fērtūr māiōrĕ fĭgūrā

quām, nōstrīs ŏcŭlīs quā cērnĭmŭs, ēssĕ vĭdētūr.

Nām prĭŭs ōmnĭă, quaē lōngē sēmōtă tŭēmūr

āĕră pēr mūltūm, spĕcĭē cōnfūsă vĭdēntūr

quām mīnvī fīlūm. Quāprōptēr lūnă nĕcēsse ēst,

quāndŏquĭdēm clārām spĕcĭēm cērtāmquĕ fĭgūrām

praēbĕt, ŭt ēst ōrīs ēxtrēmīs cūmquĕ nŏtātă,

quāntăquĕ quāntāst, hīnc nōbīs vĭdĕātŭr ĭn āltō.

Pōstrēmō quōscūmquĕ vĭdēs hīnc aēthĕrĭs īgnīs;

quandoquidem quoscumque in terris cernimus ‹ignis›,

dum tremor ‹est› clarus, dum cernitur ardor eorum,

pērpārvūm quīddam īntērdūm mūtārĕ vĭdēntūr

āltĕram ŭtram īn pārtēm fīlūm, quō lōngĭŭs ābsūnt:

scīrĕ lĭcēt pērquām paūxīllō pōssĕ mĭnōrēs

ēssĕ vĕl ēxĭgŭā māiōrēs pārtĕ brĕvīquĕ.

Īllŭd ĭtēm nōn ēst mīrāndūm, quā rătĭōnĕ

tāntŭlŭs īllĕ quĕāt tāntūm sōl mīttĕrĕ lūmēn,

quōd mărĭa āc tērrās ōmnēs caēlūmquĕ rĭgāndō

cōmplĕăt ēt călĭdō pērfūndāt cūnctă văpōrĕ.

Nām lĭcĕt hīnc mūndī pătĕfāctūm tōtĭŭs ūnūm

[quāntăquĕ quāntāst, hīnc nōbīs vĭdĕātŭr ĭn āltō]

lārgīflūūm fōntēm scătĕre ātque ērūmpĕrĕ lūmēn,

ēx ōmnī mūndō quĭă sīc ĕlĕmēntă văpōrīs

ūndĭquĕ cōnvĕnĭūnt ēt sīc cōniēctŭs ĕōrūm

cōnfŭĭt, ēx ūnō căpĭte hīc ūt prōflŭăt ārdōr.

Nōnnĕ vĭdēs ĕtĭām quām lātē pārvŭs ăquāī

prātă rĭgēt fōns īntērdūm cāmpīsquĕ rĕdūndēt?

Ēst ĕtĭām quŏque ŭtī nōn māgnō sōlĭs ăb īgnī

āĕră pērcĭpĭāt călĭdīs fērvōrĭbŭs ārdōr,

ōppōrtūnŭs ĭta ēst sī fōrte ĕt ĭdōnĕŭs āēr,

ūt quĕăt āccēndī pārvīs ārdōrĭbŭs īctūs;

quōd gĕnŭs īntērdūm sĕgĕtēs stĭpŭlāmquĕ vĭdēmūs

āccĭdĕre ēx ūnā scīntīlla īncēndĭă pāssīm.

Fōrsĭtăn ēt rŏsĕā sōl āltē lāmpădĕ lūcēns

pōssĭdĕāt mūltūm caēcīs fērvōrĭbŭs īgnēm

cīrcūm sē, nūllō quī sīt fūlgōrĕ nŏtātūs,

aēstĭfĕr ūt tāntūm rădĭōrum ēxaūgĕăt īctūm.

Nēc rătĭō sōlīs sīmplēx ‹ēt› rēctă pătēscīt,

quō pācto aēstīvīs ē pārtĭbŭs aēgŏcĕrōtīs

brūmālīs ădĕāt flēxūs ātque īndĕ rĕvērtēns

cāncrī se ūt vērtāt mētās ād sōlstĭtĭālīs,

lūnăquĕ mēnsĭbŭs īd spătĭūm vĭdĕātŭr ŏbīrĕ,

ānnŭă sōl īn quō cōnsūmīt tēmpŏră cūrsū.

Nōn, īnquām, sīmplēx hīs rēbūs rēddĭtă caūsāst.

Nām fĭĕrī vēl cūm prīmīs īd pōssĕ vĭdētūr,

Dēmŏcrĭtī quōd sānctă vĭrī sēntēntĭă pōnīt,

quāntō quaēquĕ măgīs sīnt tērrām sīdĕră prōptēr,

tāntō pōssĕ mĭnūs cūm caēlī tūrbĭnĕ fērrī.

Ēvānēscĕre ĕnīm răpĭdās īllīŭs ĕt ācrīs

īmmĭnŭī sūbtēr vīrīs, ĭdĕōquĕ rĕlīnquī

paūlātīm sōlēm cūm pōstĕrĭōrĭbŭ' sīgnīs,

īnfĕrĭōr mūltō quōd sīt quām fērvĭdă sīgnă.

Ēt măgĭs hōc lūnām: quāntō dēmīssĭŏr ēiūs

cūrsŭs ăbēst prŏcŭl ā caēlō tērrīsquĕ prŏpīnquāt,

tāntō pōssĕ mĭnūs cūm sīgnīs tēndĕrĕ cūrsūm.

Flāccĭdĭōre ĕtĭām quāntō iām tūrbĭnĕ fērtūr

īnfĕrĭōr quām sōl, tāntō măgĭs ōmnĭă sīgnă

hānc ădĭpīscūntūr cīrcūm praētērquĕ fĕrūntūr.

Prōptĕrĕā fĭt ŭt haēc ād sīgnūm quōdquĕ rĕvērtī

mōbĭlĭūs vĭdĕātŭr, ăd hānc quĭă sīgnă rĕvīsūnt.

Fīt quŏque ŭt ē mūndī trānsvērsīs pārtĭbŭs āēr

āltērnīs cērtō flŭĕre āltēr tēmpŏrĕ pōssīt,

quī quĕăt aēstīvīs sōlēm dētrūdĕrĕ sīgnīs

brūmālīs ūsque ād flēxūs gĕlĭdūmquĕ rĭgōrēm,

ēt quī rēĭcĭāt gĕlĭdīs ā frīgŏrĭs ūmbrīs

aēstĭfĕrās ūsque īn pārtīs ēt fērvĭdă sīgnă.

Ēt rătĭōnĕ părī lūnām stēllāsquĕ pŭtāndūmst,

quaē vōlvūnt māgnōs īn lāgnīs ōrbĭbŭs ānnōs,

āĕrĭbūs pōsse āltērnīs ē pārtĭbŭs īrĕ.

Nōnnĕ vĭdēs ĕtĭām dīvērsīs nūbĭlă vēntīs

dīvērsās īre īn pārtīs īnfērnă sŭpērnīs?

Quī mĭnŭs īllā queānt pēr māgnōs aēthĕrĭs ōrbīs

aēstĭbŭs īntēr sē dīvērsīs sīdĕră fērrī?

Āt nōx ōbrŭĭt īngēntī cālīgĭnĕ tērrās,

aūt ŭbĭ dē lōngō cūrsū sōl ūltĭmă caēlī

īmpŭlĭt ātquĕ sŭōs ēfflāvīt lānguĭdŭs īgnīs

cōncūssōs ĭtĕre ēt lăbĕfāctōs āĕrĕ mūltō,

aūt quĭă sūb tērrās cūrsūm cōnvērtĕrĕ cōgīt

vīs ĕădēm, sūprā quaē tērrās pērtŭlĭt ōrbēm.

Tēmpŏre ĭtēm cērtō rŏsĕām Mātūtă pĕr ōrās

aēthĕrĭs aūrōrām dīffērt ēt lūmĭnă pāndīt,

aūt quīā sōl īdēm, sūb tērram īllĕ rĕvērtēns,

āntĭcĭpāt caēlūm rădĭīs āccēndĕrĕ tēmptāns,

aūt quĭă cōnvĕnĭūnt īgnēs ēt sēmĭnă mūltă

confluere ardoris consuerunt tempore certo,

quaē făcĭūnt sōlīs nŏvă sēmpēr lūmĭnă gīgnī;

quōd gĕnŭs Īdaēīs fāma ēst ē mōntĭbŭs āltīs

dīspērsōs īgnīs ŏrĭēntī lūmĭnĕ cērnĭ,

īndĕ cŏīrĕ glŏbūm quăsi ĭn ūnum ēt cōnfĭcĕre ōrbēm.

Nēc tămĕn īllŭd ĭn hīs rēbūs mīrābĭlĕ dēbēt

ēssĕ, quŏd haēc īgnīs tām cērtō tēmpŏrĕ pōssūnt

sēmĭnă cōnflŭĕre ēt sōlīs rĕpărārĕ nĭtōrēm.

Mūltă vĭdēmŭs ĕnīm, cērtō quaē tēmpŏrĕ fīūnt

ōmnĭbŭs īn rēbūs. Flōrēscūnt tēmpŏrĕ cērtō

ārbūsta ēt cērtō dīmīttūnt tēmpŏrĕ flōrēm.

Nēc mĭnŭs īn cērtō dēntīs cădĕre īmpĕrăt aētās

tēmpŏre ĕt īmpūbēm mōllī pūbēscĕrĕ vēstĕ

ēt părĭtēr mōllēm mālīs dēmīttĕrĕ bārbām.

Fūlmĭnă pōstrēmō nīx īmbrēs nūbĭlă vēntī

nōn nĭmĭs īncērtīs fīūnt īn pārtĭbŭs ānnī.

Nāmque ŭbĭ sīc fŭĕrūnt caūsārum ēxōrdĭă prīmă

ātque ĭtă rēs mūndī cĕcĭdēre ăb ŏrīgĭnĕ prīmā,

cōnsĕquĕ quōquē iām rĕdĕūnt ēx ōrdĭnĕ cērtō.

Crēscĕre ĭtēmquĕ dĭēs lĭcĕt ēt tābēscĕrĕ nōctēs,

ēt mĭnŭī lūcēs, cūm sūmānt aūgmĭnă nōctēs,

aūt quĭă sōl īdēm sūb tērrās ātquĕ sŭpērnē

īmpărĭbūs cūrrēns ānfrāctĭbŭs aēthĕrĭs ōrās

pārtĭt ĕt īn pārtīs nōn aēquās dīvĭdĭt ōrbēm,

ēt quŏd ăb āltĕrŭtrā dētrāxīt pārtĕ, rĕpōnīt

ēiŭs ĭn ādvērsā tāntō plūs pārtĕ rĕlātūs,

dōnĕc ăd īd sīgnūm caēlī pērvēnĭt, ŭbi ānnī

nōdūs nōctūrnās ēxaēquāt lūcĭbŭs ūmbrās.

Nām mĕdĭō cūrsū flātūs ăquĭlōnĭs ĕt aūstrī

dīstĭnĕt aēquātō caēlūm dīscrīmĭnĕ mētās

prōptēr sīgnĭfĕrī pŏsĭtūrām tōtĭŭs ōrbīs,

ānnŭă sōl īn quō cōnclūdīt tēmpŏră sērpēns,

ōblīquō tērrās ēt caēlūm lūmĭnĕ lūstrāns,

ūt rătĭō dēclārăt ĕōrūm quī lŏcă caēlī

ōmnĭă dīspŏsĭtīs sīgnīs ōrnātă nŏtārūnt.

Aūt quĭă crāssĭŏr ēst cērtīs īn pārtĭbŭs āēr,

sūb tērrīs ĭdĕō trĕmŭlūm iŭbăr haēsĭtăt īgnīs

nēc pĕnĕtrārĕ pŏtēst făcĭle ātque ēmērgĕre ăd ōrtūs.

Prōptĕrĕā nōctēs hībērnō tēmpŏrĕ lōngaē

cēssānt, dūm vĕnĭāt rădĭātum īnsīgnĕ dĭēī.

Aūt ĕtĭām, quĭă sīc āltērnīs pārtĭbŭs ānnī

tārdĭŭs ēt cĭtĭūs cōnsuērūnt cōnflŭĕre īgnēs

quī făcĭūnt sōlēm cērtā dē sūrgĕrĕ pārtĕ,

prōptĕrĕā fīt ūtĭ vĭdeāntūr dīcĕrĕ vērūm

***

Lūnă pŏtēst sōlīs rădĭīs pērcūssă nĭtērĕ

īnquĕ dĭēs măgĭs ‹īd› lūmēn cōnvērtĕrĕ nōbīs

ād spĕcĭēm, quāntūm sōlīs sēcēdĭt ăb ōrbī,

dōnĕc ĕūm cōntrā plēnō bĕnĕ lūmĭnĕ fūlsīt

ātque ŏrĭēns ŏbĭtūs ēiūs sŭpĕr ēdĭtă vīdīt;

īndĕ mĭnūtātīm rētrō quăsĭ cōndĕrĕ lūmēn

dēbĕt ĭtēm, quāntō prŏpĭūs iām sōlĭs ăd īgnēm

lābĭtŭr ēx ălĭā sīgnōrūm pārtĕ pĕr ōrbēm;

ūt făcĭūnt, lūnām quī fīngūnt ēssĕ pĭlāī

cōnsĭmĭlēm cūrsūsquĕ vĭām sūb sōlĕ tĕnērĕ.

Ēst ĕtĭām quārē prŏprĭō cūm lūmĭnĕ pōssīt

vōlvĭĕr ēt vărĭās splēndōrīs rēddĕrĕ fōrmās.

Cōrpŭs ĕnīm lĭcĕt ēsse ălĭūd quōd fērtŭr ĕt ūnā

lābĭtŭr ōmnĭmŏdīs ōccūrsāns ōffĭcĭēnsquĕ

nēc pŏtĭs ēst cērnī, quĭă cāssūm lūmĭnĕ fērtūr.

Vērsārīquĕ pŏtēst, glŏbŭs ūt, sī fōrtĕ, pĭlāī

dīmĭdĭa ēx pārtī cāndēntī lūmĭnĕ tīnctūs,

vērsāndōquĕ glŏbūm vărĭāntīs ēdĕrĕ fōrmās,

dōnĕc ĕām pārtēm, quaēcūmque ēst īgnĭbŭs aūctă,

ād spĕcĭēm vērtīt nōbīs ŏcŭlōsquĕ pătēntīs;

īndĕ mĭnūtātīm rētrō cōntōrquĕt ĕt aūfērt

lūcĭfĕrām pārtēm glŏmĕrāmĭnĭs ātquĕ pĭlāī;

ūt Băbўlōnĭcă Chāldaēūm dōctrīnă rĕfūtāns

āstrŏlŏgōrum ārtēm cōntrā cōnvīncĕrĕ tēndīt,

proīndĕ quăsi īd fĭĕrī nĕquĕāt quōd pūgnăt ŭtērquĕ

aūt mĭnŭs hōc īllō sīt cūr āmplēctĭĕr aūsīs.

Dēnĭquĕ cūr nĕquĕāt sēmpēr nŏvă lūnă crĕārī

ōrdĭnĕ fōrmārūm cērtō cērtīsquĕ fĭgūrīs

īnquĕ dĭēs prīvōs ăbŏrīscī quaēquĕ crĕātă

ātque ălĭa īllīūs rĕpărāri īn pārtĕ lŏcōquĕ,

dīffĭcĭlēst rătĭōnĕ dŏcēre ēt vīncĕrĕ vērbīs,

ordine cum ‹possint› tam certo multa creari.

Īt vēr ēt Vĕnŭs, ēt Vĕnĕrīs praēnūntĭŭs āntĕ

pēnnātūs grădĭtūr, Zĕphўrī vēstīgĭă prōptēr

Flōră quĭbūs mātēr praēspārgēns āntĕ vĭāī

cūnctă cŏlōrĭbŭs ēgrĕgĭīs ĕt ŏdōrĭbŭs ōpplēt.

Īndĕ lŏcī sĕquĭtūr călŏr ārĭdŭs ēt cŏmĕs ūnă

pūlvĕrŭlēntă Cĕrēs ‹ĕt› ĕtēsĭă flābra ăquĭlōnūm.

Īnde aūtūmnŭs ădīt, grădĭtūr sĭmŭl Eūhĭŭs Ēvān.

Īnde ălĭaē tēmpēstātēs vēntīquĕ sĕquūntūr,

āltĭtŏnāns Vōltūrnŭs ĕt Aūstēr fūlmĭnĕ pōllēns.

Tāndēm brūmă nĭvēs ādfērt pīgrūmquĕ rĭgōrēm

rēddĭt hĭēmps, sĕquĭtūr crĕpĭtāns hānc dēntĭbŭs ālgōr.

Quō mĭnŭs ēst mīrūm sī cērtō tēmpŏrĕ lūnă

gīgnĭtŭr ēt cērtō dēlētūr tēmpŏrĕ rūrsūs,

cūm fĭĕrī pōssīnt tām cērtō tēmpŏrĕ mūltă.

Sōlĭs ĭtēm quŏquĕ dēfēctūs lūnaēquĕ lătēbrās

plūrĭbŭs ē caūsīs fĭĕrī tĭbĭ pōssĕ pŭtāndūmst.

Nām cūr lūnă quĕāt tērrām sēclūdĕrĕ sōlīs

lūmĭne ĕt ā tērrīs āltūm căpŭt ōbstrŭĕre ēī,

ōbĭcĭēns caēcūm rădĭīs ārdēntĭbŭs ōrbēm;

tēmpŏre ĕōdem ălĭūd făcĕre īd nōn pōssĕ pŭtētūr

cōrpūs quōd cāssūm lābātūr lūmĭnĕ sēmpēr?

Sōlquĕ sŭōs ĕtĭām dīmīttĕrĕ lānguĭdŭs īgnīs

tēmpŏrĕ cūr cērtō nĕquĕāt rĕcrĕārĕquĕ lūmēn,

cūm lŏcă praētĕrĭīt flāmmīs īnfēstă pĕr aūrās,

quaē făcĭūnt īgnīs īntērstīngui ātquĕ pĕrīrĕ?

Ēt cūr tērră quĕāt lūnām spŏlĭārĕ vĭcīssīm

lūmĭne ĕt ōpprēssūm sōlēm sŭpĕr īpsă tĕnērĕ,

mēnstrŭă dūm rĭgĭdās cōnī pērlābĭtŭr ūmbrās;

tēmpŏre ĕōdem ălĭūd nĕquĕāt sūccūrrĕrĕ lūnaē

cōrpūs vēl sūprā sōlīs pērlābĭĕr ōrbēm,

quōd rădĭōs īntērrūmpāt lūmēnquĕ prŏfūsūm?

Ēt tămĕn īpsă sŭō sī fūlgēt lūnă nĭtōrĕ,

cur nequeat certa mundi languescere parte,

dūm lŏcă lūmĭnĭbūs prŏprĭīs ĭnĭmīcă pĕr ēxīt?

[mēnstrŭă dūm rĭgĭdās cōnī pērlābĭtŭr ūmbrās.]

Quōd sŭpĕrēst, quŏnĭām māgnī pēr caērŭlă mūndī

quā fĭĕrī quīcquīd pōssēt rătĭōnĕ rĕsōlvī,

sōlĭs ŭtī vărĭōs cūrsūs lūnaēquĕ mĕātūs

nōscĕrĕ pōssēmūs quaē vīs ēt caūsă cĭērēt,

quōvĕ mŏdō ‹pōssēnt› ōffēctō lūmĭne ŏbīrĕ

ēt nĕque ŏpīnāntīs tĕnĕbrīs ōbdūcĕrĕ tērrās,

cūm quāsī cŏnĭvēnt ĕt ăpērtō lūmĭnĕ rūrsūm

ōmnĭă cōnvīsūnt clārā lŏcă cāndĭdă lūcē,

nūnc rĕdĕo ād mūndī nŏvĭtātem ēt mōllĭă tērraē

ārvă, nŏvō fētū quīd prīmum īn lūmĭnĭs ōrās

tōllĕre ĕt īncērtīs crērīnt cōmmīttĕrĕ vēntīs.

Prīncĭpĭō gĕnŭs hērbārūm vĭrĭdēmquĕ nĭtōrēm

tērră dĕdīt cīrcūm cōllīs cāmpōsquĕ pĕr ōmnīs,

flōrĭdă fūlsērūnt vĭrĭdāntī prātă cŏlōrĕ,

ārbŏrĭbūsquĕ dătūmst vărĭīs ēxīndĕ pĕr aūrās

crēscēndī māgnum īmmīssīs cērtāmĕn hăbēnīs.

Ūt plūma ātquĕ pĭlī prīmūm saētaēquĕ crĕāntūr

quādrŭpĕdūm mēmbrīs ēt cōrpŏrĕ pēnnĭpŏtēntūm,

sīc nŏvă tūm tēllūs hērbās vīrgūltăquĕ prīmūm

sūstŭlĭt, īndĕ lŏcī mōrtālĭă saēclă crĕāvīt

mūltă mŏdīs mūltīs vărĭā rătĭōnĕ cŏōrtă.

Nām nĕquĕ dē caēlō cĕcĭdīsse ănĭmālĭă pōssūnt

nēc tērrēstrĭă dē sālsīs ēxīssĕ lăcūnīs.

Līnquĭtŭr ūt mĕrĭtō mātērnūm nōmĕn ădēptă

tērră sĭt, ē tērrā quŏnĭām sūnt cūnctă crĕātă.

Mūltăquĕ nūnc ĕtĭam ēxsīstūnt ănĭmālĭă tērrīs

īmbrĭbŭs ēt călĭdō sōlīs cōncrētă văpōrĕ;

quō mĭnŭs ēst mīrūm sī tūm sūnt plūră cŏōrtă

ēt māiōră, nŏvā tēllūre ātque aēthĕre ădūltă.

Prīncĭpĭō gĕnŭs ālĭtŭūm vărĭaēquĕ vŏlūcrēs

ōvă rĕlīnquēbānt ēxclūsaē tēmpŏrĕ vērnō,

fōllĭcŭlōs ūt nūnc tĕrĕtēs aēstātĕ cĭcādaē

līnquūnt spōntĕ sŭā vīctūm vītāmquĕ pĕtēntēs.

Tūm tĭbĭ tērră dĕdīt prīmūm mōrtālĭă saēclă.

Mūltŭs ĕnīm călŏr ātque ūmōr sŭpĕrābăt ĭn ārvīs.

Hōc ŭbĭ quaēquĕ lŏcī rĕgĭo ōppōrtūnă dăbātūr,

crēscēbānt ŭtĕrī tērrām rādīcĭbŭs āptī;

quōs ŭbĭ tēmpŏrĕ mātūrō pătĕfēcĕrăt aētās

īnfāntūm fŭgĭēns ūmōrem aūrāsquĕ pĕtēssēns,

cōnvērtēbăt ĭbī nātūră fŏrāmĭnă tērraē

ēt sūcūm vēnīs cōgēbāt fūndĕre ăpērtīs

cōnsĭmĭlēm lāctīs, sīcūt nūnc fēmĭnă quaēquĕ

cūm pĕpĕrīt, dūlcī rēplētūr lāctĕ, quŏd ōmnīs

īmpĕtŭs īn māmmās cōnvērtĭtŭr īlle ălĭmēntī.

Tērră cĭbūm pŭĕrīs, vēstēm văpŏr, hērbă cŭbīlĕ

praēbēbāt mūlta ēt mōllī lānūgĭne ăbūndāns.

Āt nŏvĭtās mūndī nēc frīgŏră dūră cĭēbāt

nēc nĭmĭōs aēstūs nēc māgnīs vīrĭbŭs aūrās.

Ōmnĭa ĕnīm părĭtēr crēscūnt ēt rōbŏră sūmūnt.

Quāre ĕtĭam ātque ĕtĭām mātērnūm nōmĕn ădēptă

tērră tĕnēt mĕrĭtō, quŏnĭām gĕnŭs īpsă crĕāvīt

hūmānum ātque ănĭmāl prŏpĕ cērtō tēmpŏrĕ fūdīt

ōmnĕ quŏd īn māgnīs bācchātūr mōntĭbŭ' pāssīm,

āĕrĭāsquĕ sĭmūl vŏlŭcrīs vāriāntĭbŭ' fōrmīs.

Sēd quĭă fīnem ălĭquām părĭēndī dēbĕt hăbērĕ,

dēstĭtĭt, ūt mŭlĭēr spătĭō dēfēssă vĕtūstō.

Mūtăt ĕnīm mūndī nātūrām tōtĭŭs aētās

ēx ălĭōque ălĭūs stătŭs ēxcĭpĕre ōmnĭă dēbēt,

nēc mănĕt ūllă sŭī sĭmĭlīs rēs: ōmnĭă mīgrānt,

ōmnĭă cōmmūtāt nātūra ēt vērtĕrĕ cōgīt.

Nāmque ălĭūd pūtrēscĭt ĕt aēvō dēbĭlĕ lānguēt,

pōrro ălĭūd sūccrēscĭt ĕt ‹ē› cōntēmptĭbŭs ēxīt.

Sīc ĭgĭtūr mūndī nātūrām tōtĭŭs aētās

mūtăt ĕt ēx ălĭō tērrām stătŭs ēxcĭpĭt āltēr,

quōd tŭlĭt ūt nĕquĕāt, pōssīt quōd nōn tŭlĭt āntĕ.

Mūltăquĕ tūm tēllūs ĕtĭām pōrtēntă crĕārĕ

cōnātāst mīrā făcĭē mēmbrīsquĕ cŏōrtă,

āndrŏgўnum, īntĕrŭtrāsquĕ nĕc ūtrum, ūtrīmquĕ rĕmōtūm,

ōrbă pĕdūm pārtīm, mānvūm vĭdŭātă vĭcīssīm,

mūtă sĭne ōre ĕtĭām, sĭnĕ vūltū caēcă rĕpērtă,

vīnctăquĕ mēmbrōrūm pēr tōtūm cōrpŭs ădhaēsū,

nēc făcĕre ūt pōssēnt quīcquām nēc cēdĕrĕ quōquām

nēc vītārĕ mălūm nēc sūmĕrĕ quōd fŏrĕt ūsūs.

Cētĕră dē gĕnĕre hōc mōnstra āc pōrtēntă crĕābāt,

nēquīquām, quŏnĭām nātūra ābstērrŭĭt aūctūm

nēc pŏtŭērĕ cŭpītum aētātīs tāngĕrĕ flōrēm

nēc rĕpĕrīrĕ cĭbūm nēc iūngī pēr Vĕnĕrīs rēs.

Mūltă vĭdēmŭs ĕnīm rēbūs cōncūrrĕrĕ dēbēre,

ūt prōpāgāndō pōssīnt prōcūdĕrĕ saēclă;

pābŭlă prīmum ūt sīnt, gĕnĭtālĭă deīndĕ pĕr ārtūs

sēmĭnă quā pōssīnt mēmbrīs mānārĕ rĕmīssīs;

fēmĭnăque ūt mărĭbūs cōniūngī pōssĭt, hăbērĕ

mūtŭă quī mūtēnt īntēr sē gaūdĭa ŭtērquĕ.

Mūltăquĕ tum īntĕrĭīsse ănĭmāntūm saēclă nĕcēssēst

nēc pŏtŭīssĕ prŏpāgāndō prōcūdĕrĕ prōlēm.

Nām quaēcūmquĕ vĭdēs vēscī vītālĭbŭs aūrīs,

aūt dŏlŭs aūt vīrtūs aūt dēnĭquĕ mōbĭlĭtās ēst

ēx ĭnĕūnte aēvō gĕnŭs īd tūtātă rĕsērvāns.

Mūltăquĕ sūnt, nōbīs ēx ūtĭlĭtātĕ sŭā quaē

cōmmēndātă mănēnt, tūtēlaē trādĭtă nōstraē.

Prīncĭpĭō gĕnŭs ācrĕ lĕōnūm saēvăquĕ saēclă

tūtātāst vīrtūs, vūlpīs dŏlŭs ēt fŭgă cērvōs.

Āt lĕvĭsōmnă cănūm fīdō cūm pēctŏrĕ cōrdă

ēt gĕnŭs ōmnĕ quŏd ēst vĕtĕrīnō sēmĭnĕ pārtūm

lānĭgĕraēquĕ sĭmūl pĕcŭdēs ēt būcĕră saēclă

ōmnĭă sūnt hŏmĭnūm tūtēlaē trādĭtă, Mēmmī.

Nām cŭpĭdē fūgērĕ fĕrās pācēmquĕ sĕcūtă

sūnt ēt lārgă sŭō sĭnĕ pābŭlă pārtă lăbōrĕ,

quaē dămŭs ūtĭlĭtātĭs ĕōrūm praēmĭă caūsā.

Āt quīs nīl hōrūm trĭbŭīt nātūră, nĕc īpsă

spōntĕ sŭā pōssēnt ūt vīvĕrĕ nēc dărĕ nōbīs

ūtĭlĭtātem ălĭquām quārē pătĕrēmŭr ĕōrūm

praēsĭdĭō nōstrō pāscī gĕnŭs ēssĕquĕ tūtūm,

scīlĭcĕt haēc ălĭīs praēdaē lūcrōquĕ iăcēbānt

īndŭpĕdītă sŭīs fātālĭbŭs ōmnĭă vīnclīs,

dōnĕc ăd īntĕrĭtūm gĕnŭs īd nātūră rĕdēgīt.

Sēd nĕquĕ Cēntaūrī fŭĕrūnt, nēc tēmpŏre ĭn ūllō

ēssĕ quĕūnt dŭplĭcī nātūra ēt cōrpŏrĕ bīnō

ēx ălĭēnĭgĕnīs mēmbrīs cōmpāctă, pŏtēstās

hīnc īllīnc pār, vīs ūt sāt pār ēssĕ pŏtīssīt.

Īd lĭcĕt hīnc quāmvīs hĕbĕtī cōgnōscĕrĕ cōrdĕ.

Prīncĭpĭō cīrcūm trĭbŭs āctīs īmpĭgĕr ānnīs

flōrĕt ĕquūs, pŭĕr haūdquāquām; nām saēpe ĕtĭām nūnc

ūbĕră māmmārum īn sōmnīs lāctāntĭă quaērēt.

Pōst ŭbi ĕquūm vălĭdaē vīrēs aētātĕ sĕnēctā

mēmbrăquĕ dēfĭcĭūnt fŭgĭēntī lānguĭdă vītā,

tūm dēmūm pŭĕrīli aēvō flōrēntĕ iŭvēntās

ōccĭpĭt ēt mōllī vēstīt lānūgĭnĕ mālās.

Nē fōrte ēx hŏmĭne ēt vĕtĕrīnō sēmĭne ĕquōrūm

cōnfĭĕrī crēdās Cēntaūrōs pōssĕ nĕque ēssĕ,

aūt răbĭdīs cănĭbūs sūccīnctās sēmĭmărīnīs

cōrpŏrĭbūs Scŷllās ēt cētĕră dē gĕnĕre hōrūm,

īntēr sē quōrūm dīscōrdĭă mēmbră vĭdēmūs;

quaē nĕquĕ flōrēscūnt părĭtēr nēc rōbŏră sūmūnt

cōrpŏrĭbūs nĕquĕ prōĭcĭūnt aētātĕ sĕnēctā

nēc sĭmĭlī Vĕnĕre ārdēscūnt nēc mōrĭbŭs ūnīs

cōnvĕnĭūnt, nĕquĕ sūnt ĕădēm iūcūndă pĕr ārtūs.

Quīppĕ vĭdērĕ lĭcēt pīnguēscĕrĕ saēpĕ cĭcūtā

bārbĭgĕrās pĕcŭdēs, hŏmĭnī quae ēst ācrĕ vĕnēnūm.

Flāmmă quĭdēm ‹vērō› cūm cōrpŏră fūlvă lĕōnūm

tām sŏlĕāt tōrrēre ātque ūrĕrĕ quām gĕnŭs ōmnĕ

vīscĕrĭs īn tērrīs quōdcūmque ēt sānguĭnĭs ēxstēt,

quī fĭĕrī pŏtŭīt, trĭplĭcī cūm cōrpŏre ŭt ūnă,

prīmă lĕō, pōstrēmă drăcō, mĕdĭa īpsă, Chĭmēră

ōrĕ fŏrās ācrēm flārēt dē cōrpŏrĕ flāmmām?

Quāre ĕtĭām tēllūrĕ nŏvā caēlōquĕ rĕcēntī

tālĭă quī fīngīt pŏtŭīsse ănĭmālĭă gīgnī,

nīxŭs ĭn hōc ūnō nŏvĭtātīs nōmĭne ĭnānī,

mūltă lĭcēt sĭmĭlī rătĭōne ēffūtĭăt ōrĕ,

aūrĕă tūm dīcāt pēr tērrās flūmĭnă vūlgō

flūxīsse ēt gēmmīs flōrēre ārbūstă sŭēssĕ

aūt hŏmĭnēm tāntō mēmbrōrum ēsse īmpĕtĕ nātūm,

trāns mărĭa āltă pĕdūm nīsūs ūt pōnĕrĕ pōssēt

ēt mănĭbūs tōtūm cīrcūm sē vērtĕrĕ caēlūm.

Nām quōd mūltă fŭēre īn tērrīs sēmĭnă rērūm

tēmpŏrĕ quō prīmūm tēllūs ănĭmālĭă fūdīt,

nīl tămĕn ēst sīgnī mīxtās pŏtŭīssĕ crĕārī

īntēr sē pĕcŭdēs cōmpāctăquĕ mēmbra ănĭmāntūm,

prōptĕrĕā quĭă quaē dē tērrīs nūnc quŏque ăbūndānt

hērbārūm gĕnĕra āc frūgēs ārbūstăquĕ laētă

nōn tămĕn īntēr sē pōssūnt cōmplēxă crĕārī,

sēd rēs quaēquĕ sŭō rītū prōcēdĭt ĕt ōmnēs

foēdĕrĕ nātūraē cērtō dīscrīmĭnă sērvānt.

Āt gĕnŭs hūmānūm mūltō fŭĭt īllŭd ĭn ārvīs

dūrĭŭs, ūt dĕcŭīt, tēllūs quōd dūră crĕāssēt,

ēt māiōrĭbŭs ēt sŏlĭdīs măgĭs ōssĭbŭs īntūs

fūndātūm, vălĭdīs āptūm pēr vīscĕră nērvīs,

nēc făcĭle ēx aēstū nēc frīgŏrĕ quōd căpĕrētūr

nēc nŏvĭtātĕ cĭbī nēc lābī cōrpŏrĭs ūllā.

Mūltăquĕ pēr caēlūm sōlīs vōlvēntĭă lūstră

vūlgĭvăgō vītām trāctābānt mōrĕ fĕrārūm.

Nēc rōbūstŭs ĕrāt cūrvī mŏdĕrātŏr ărātrī

quīsquām, nēc scībāt fērrō mōlīrĭĕr ārvă

nēc nŏvă dēfŏdĕre īn tērrām vīrgūltă nĕque āltīs

ārbŏrĭbūs vĕtĕrēs dēcīdĕrĕ fālcĭbŭ' rāmōs.

Quōd sōl ātque īmbrēs dĕdĕrānt, quōd tērră crĕārāt

spōntĕ sŭā, sătĭs īd plācābāt pēctŏră dōnūm.

Glāndĭfĕrās īntēr cūrābānt cōrpŏră quērcūs

plērūmque; ēt quaē nūnc hībērnō tēmpŏrĕ cērnīs

ārbŭtă pūnĭcĕō fĭĕrī mātūră cŏlōrĕ,

plūrĭmă tūm tēllūs ĕtĭām māiōră fĕrēbāt.

Mūltăquĕ praētĕrĕā nŏvĭtās tūm flōrĭdă mūndī

pābŭlă dūră tŭlīt, mĭsĕrīs mōrtālĭbŭs āmplă.

Āt sēdārĕ sĭtīm flŭvĭī fōntēsquĕ vŏcābānt,

ūt nūnc mōntĭbŭs ē māgnīs dēcūrsŭs ăquāī

clārŭ' cĭtāt lātē sĭtĭēntĭă saēclă fĕrārūm.

Dēnĭquĕ nōtă văgī sīlvēstrĭă tēmplă tĕnēbānt

nŷmphārūm, quĭbŭs ē scībānt ūmōrĭ' flŭēntă

lūbrĭcă prōlŭvĭē lārgā lăvĕre ūmĭdă sāxă,

ūmĭdă sāxă, sŭpēr vĭrĭdī stīllāntĭă mūscō,

ēt pārtīm plānō scătĕre ātque ērūmpĕrĕ cāmpō.

Nēcdūm rēs īgnī scībānt trāctārĕ nĕque ūtī

pēllĭbŭs ēt spŏlĭīs cōrpūs vēstīrĕ fĕrārūm,

sēd nĕmŏra ātquĕ căvōs mōntīs sīlvāsquĕ cŏlēbānt

ēt frŭtĭcēs īntēr cōndēbānt squālĭdă mēmbră

vērbĕră vēntōrūm vītāre īmbrīsquĕ cŏāctī.

Nēc cōmmūnĕ bŏnūm pŏtĕrānt spēctārĕ nĕque ūllīs

mōrĭbŭs īntēr sē scībānt nēc lēgĭbŭs ūtī.

Quōd cuīque ōbtŭlĕrāt praēdaē fōrtūnă, fĕrēbāt

spōntĕ sŭā sĭbĭ quīsquĕ vălēre ēt vīvĕrĕ dōctūs.

Ēt Vĕnŭs īn sīlvīs iūngēbāt cōrpŏra ămāntūm;

cōncĭlĭābăt ĕnīm vēl mūtŭă quāmquĕ cŭpīdō

vēl vĭŏlēntă vĭrī vīs ātque īmpēnsă lĭbīdō

vēl prĕtĭūm, glāndēs ātque ārbŭtă vēl pĭră lēctă.

Ēt mănŭūm mīrā frētī vīrtūtĕ pĕdūmquĕ

cōnsēctābāntūr sīlvēstrĭă saēclă fĕrārūm

mīssĭlĭbūs sāxīs ēt māgnō pōndĕrĕ clāvaē;

mūltăquĕ vīncēbānt, vītābānt paūcă lătēbrīs;

saētĭgĕrīsquĕ părēs sūbūs sīlvēstrĭă mēmbră

nūdă dăbānt tērraē nōctūrnō tēmpŏrĕ cāptī,

cīrcūm sē fŏlĭīs āc frōndĭbŭs īnvōlvēntēs.

Nēc plāngōrĕ dĭēm māgnō sōlēmquĕ pĕr āgrōs

quaērēbānt păvĭdī pālāntēs nōctĭs ĭn ūmbrīs,

sēd tăcĭtī rēspēctābānt sōmnōquĕ sĕpūltī,

dūm rŏsĕā făcĕ sōl īnfērrēt lūmĭnă caēlō.

Ā pārvīs quŏd ĕnīm cōnsuērānt cērnĕrĕ sēmpēr

āltērnō tĕnĕbrās ēt lūcēm tēmpŏrĕ gīgnī,

nōn ĕrăt ūt fĭĕrī pōssēt mīrārĭĕr ūmquām

nēc dīffīdĕrĕ nē tērrās aētērnă tĕnērēt

nōx īn pērpĕtŭūm dētrāctō lūmĭnĕ sōlīs.

Sēd măgĭs īllŭd ĕrāt cūraē, quōd saēclă fĕrārūm

īnfēstām mĭsĕrīs făcĭēbānt saēpĕ quĭētēm.

Ēiēctīquĕ dŏmō fŭgĭēbānt sāxĕă tēctă

spūmĭgĕrī sŭĭs ādvēntū vălĭdīquĕ lĕōnīs

ātque īntēmpēstā cēdēbānt nōctĕ păvēntēs

hōspĭtĭbūs saēvīs īnstrātă cŭbīlĭă frōndĕ.

Nēc nĭmĭō tūm plūs quām nūnc mōrtālĭă saēclă

dūlcĭă līnquēbānt lāmēntīs lūmĭnă vītaē.

Ūnŭs ĕnīm tūm quīsquĕ măgīs dēprēnsŭs ĕōrūm

pābŭlă vīvă fĕrīs praēbēbāt, dēntĭbŭs haūstūs,

ēt nĕmŏra āc mōntīs gĕmĭtū sīlvāsquĕ rĕplēbāt

vīvă vĭdēns vīvō sĕpĕlīrī vīscĕră būstō.

Āt quōs ēffŭgĭūm sērvābāt cōrpŏre ădēsō,

pōstĕrĭūs trĕmŭlās sŭpĕr ūlcĕră taētră tĕnēntēs

pālmās hōrrĭfĕrīs āccībānt vōcĭbŭs Ōrcūm,

dōnĕc ĕōs vītā prīvārānt vērmĭnă saēvă

ēxpērtīs ŏpĭs, īgnārōs quīd vūlnĕră vēllēnt.

Āt nōn mūltă vĭrūm sūb sīgnīs mīlĭă dūctă

ūnă dĭēs dăbăt ēxĭtĭō nēc tūrbĭdă pōntī

aēquŏră līdēbānt nāvīs ād sāxă vĭrōsquĕ.

Hīc tĕmĕre īncāssūm frūstrā mărĕ saēpĕ cŏōrtūm

saēvībāt lĕvĭtērquĕ mĭnās pōnēbăt ĭnānīs,

nēc pŏtĕrāt quēmquām plăcĭdī pēllācĭă pōntī

sūbdŏlă pēllĭcĕre īn fraūdēm rīdēntĭbŭs ūndīs.

Īmprŏbă nāvĭgĭī rătĭō tūm caēcă iăcēbāt.

Tūm pēnūrĭă deīndĕ cĭbī lānguēntĭă lētō

mēmbră dăbāt, cōntrā nūnc rērūm cōpĭă mērsāt.

Īlli īmprūdēntēs īpsī sĭbĭ saēpĕ vĕnēnūm

vērgēbānt, nūnc dānt ‹ălĭīs› sōllērtĭŭs īpsī.

Īndĕ căsās pōstquam āc pēllīs īgnēmquĕ părārūnt,

ēt mŭlĭēr cōniūnctă vĭrō cōncēssĭt ĭn ūnūm

***

cōgnĭtă sūnt, prōlēmque ēx sē vīdērĕ crĕātām,

tūm gĕnŭs hūmānūm prīmūm mōllēscĕrĕ coēpīt.

Īgnĭs ĕnīm cūrāvĭt ŭt ālsĭă cōrpŏră frīgūs

nōn ĭtă iām pōssēnt caēlī sūb tēgmĭnĕ fērrĕ,

ēt Vĕnŭs īmmīnvīt vīrīs pŭĕrīquĕ părēntūm

blāndĭtĭīs făcĭle īngĕnĭūm frēgērĕ sŭpērbūm.

Tūnc ĕt ămīcĭtĭēm coēpērūnt iūngĕre ăvēntēs

fīnĭtĭmi īntēr sē nēc laēdĕrĕ nēc vĭŏlārī,

ēt pŭĕrōs cōmmēndārūnt mŭlĭēbrĕquĕ saēclūm,

vōcĭbŭs ēt gēstū cūm bālbē sīgnĭfĭcārēnt

īmbēcīllōrum ēsse aēquūm mĭsĕrērĭĕr ōmnīs.

Nēc tămĕn ōmnĭmŏdīs pŏtĕrāt cōncōrdĭă gīgnī,

sēd bŏnă māgnăquĕ pārs sērvābāt foēdĕră cāstē;

aūt gĕnŭs hūmānūm iām tūm fŏrĕt ōmnĕ pĕrēmptūm

nēc pŏtŭīssĕt ădhūc pērdūcĕrĕ saēclă prŏpāgō.

Āt vărĭōs līnguaē sŏnĭtūs nātūră sŭbēgīt

mīttĕre ĕt ūtĭlĭtās ēxprēssīt nōmĭnă rērūm,

nōn ălĭā lōngē rătĭōne ātque īpsă vĭdētūr

prōtrăhĕre ād gēstūm pŭĕrōs īnfāntĭă līnguaē,

cūm făcĭt ūt dĭgĭtō quaē sīnt praēsēntĭă mōnstrēnt.

Sentit enim vis quisque suas quoad possit abuti.

Cōrnŭă nātă prĭūs vĭtŭlō quām frōntĭbŭs ēxstēnt,

īllīs īrātūs pĕtĭt ātque īnfēstŭs ĭnūrgēt.

Āt cătŭlī pānthērārūm scŷmnīquĕ lĕōnūm

ūnguĭbŭs āc pĕdĭbūs iām tūm mōrsūquĕ rĕpūgnānt,

vix etiam cum sunt dentes unguesque creati.

Ālĭtŭūm pōrrō gĕnŭs ālīs ōmnĕ vĭdēmūs

fīdĕre ĕt ā pīnnīs trĕmŭlūm pĕtĕre aūxĭlĭātūm.

Proīndĕ pŭtāre ălĭquēm tūm nōmĭnă dīstrĭbŭīssĕ

rēbŭs ĕt īnde hŏmĭnēs dĭdĭcīssĕ vŏcābŭlă prīmă,

dēsĭpĕrēst. Nām cūr hīc pōssēt cūnctă nŏtārĕ

vōcĭbŭs ēt vărĭōs sŏnĭtūs ēmīttĕrĕ līnguaē,

tēmpŏre ĕōdem ălĭī făcĕre īd nōn quīssĕ pŭtēntūr?

Praētĕrĕā sī nōn ălĭī quŏquĕ vōcĭbŭs ūsī

īntēr sē fŭĕrānt, ūnde īnsĭtă nōtĭtĭēs ēst

ūtĭlĭtātĭs ĕt ūndĕ dăta ēst huīc prīmă pŏtēstās,

quīd vēllēt făcĕre ūt scīrēt ănĭmōquĕ vĭdērēt?

Cōgĕre ĭtēm plūrīs ūnūs vīctōsquĕ dŏmārĕ

nōn pŏtĕrāt, rērum ūt pērdīscĕrĕ nōmĭnă vēllēnt.

Nēc rătĭōnĕ dŏcēre ūllā suādērĕquĕ sūrdīs,

quīd sĭt ŏpūs fāctō, făcĭlēst; nĕque ĕnīm pătĕrēntūr

nēc rătĭōne ūllā sĭbĭ fērrēnt āmplĭŭs aūrīs

vōcĭs ĭnaūdītōs sŏnĭtūs ōbtūndĕrĕ frūstrā.

Pōstrēmō quĭd ĭn hāc mīrābĭlĕ tāntŏpĕrēst rē,

sī gĕnŭs hūmānūm, cuī vōx ēt līnguă vĭgērēt,

prō vărĭō sēnsū vărĭā rēs vōcĕ nŏtārēt?

Cūm pĕcŭdēs mūtaē, cūm dēnĭquĕ saēclă fĕrārūm

dīssĭmĭlīs sōleānt vōcēs vărĭāsquĕ cĭērĕ,

cūm mĕtŭs aūt dŏlŏr ēst ēt cūm iām gaūdĭă glīscūnt.

Quīppe ĕtĕnīm lĭcĕt īd rēbūs cōgnōscĕre ăpērtīs.

Īrrītātă cănūm cūm prīmūm māgnă Mŏlōssūm

mōllĭă rīctă frĕmūnt dūrōs nūdāntĭă dēntīs,

lōnge ălĭō sŏnĭtū răbĭē rēstrīctă mĭnāntūr,

ēt cūm iām lātrānt ēt vōcĭbŭs ōmnĭă cōmplēnt.

Āt cătŭlōs blāndē cūm līnguā lāmbĕrĕ tēmptānt

aūt ŭbi ĕōs iāctānt pĕdĭbūs mōrsūquĕ pĕtēntēs

sūspēnsīs tĕnĕrōs ĭmĭtāntūr dēntĭbŭs haūstūs,

lōnge ălĭō pāctō gānnītū vōcĭs ădūlānt,

ēt cūm dēsērtī baūbāntŭr ĭn aēdĭbŭs aūt cūm

plōrāntēs fŭgĭūnt sūmmīssō cōrpŏrĕ plāgās.

Dēnĭquĕ nōn hīnnītŭs ĭtēm dīffērrĕ vĭdētūr,

īntĕr ĕquās ŭbi ĕquūs flōrēnti aētātĕ iŭvēncūs

pīnnĭgĕrī saēvīt cālcārĭbŭs īctŭs ămōrīs

ēt frĕmĭtūm pătŭlīs sūb nārĭbŭs ēdĭt ĕt ārmă,

ēt cūm sīc ălĭās cōncūssīs ārtŭbŭs hīnnīt?

Pōstrēmō gĕnŭs ālĭtŭūm vărĭaēquĕ vŏlūcrēs,

āccĭpĭtrēs ātque ōssĭfrăgaē mērgīquĕ mărīnīs

flūctĭbŭs īn sālsō vīctūm vītāmquĕ pĕtēntēs,

lōnge ălĭās ălĭō iăcĭūnt īn tēmpŏrĕ vōcēs,

ēt cūm dē vīctū cērtānt praēdāquĕ rĕpūgnānt.

Ēt pārtīm mūtānt cūm tēmpēstātĭbŭs ūnā

raūcĭsŏnōs cāntūs, cōrnīcum ūt saēclă vĕtūstă

cōrvōrūmquĕ grĕgēs ŭbi ăquām dīcūntŭr ĕt īmbrīs

pōscĕre ĕt īntērdūm vēntōs aūrāsquĕ vŏcārĕ.

Ērgō sī vărĭī sēnsūs ănĭmālĭă cōgūnt,

mūtă tămēn cūm sīnt, vărĭās ēmīttĕrĕ vōcēs,

quāntō mōrtālīs măgĭs aēquūmst tūm pŏtŭīssĕ

dīssĭmĭlīs ălĭa ātque ălĭā rēs vōcĕ nŏtārĕ!

Īllŭd ĭn hīs rēbūs tăcĭtūs nē fōrtĕ rĕquīrās,

fūlmēn dētŭlĭt īn tērrām mōrtālĭbŭs īgnēm

prīmĭtŭs, īnde ōmnīs flāmmārūm dīdĭtŭr ārdōr.

Mūltă vĭdēmŭs ĕnīm caēlēstĭbŭs īncĭtă flāmmīs

fūlgĕrĕ, cūm caēlī dōnāvīt plāgă văpōrĕ.

Ēt rāmōsă tămēn cūm vēntīs pūlsă văcīllāns

aēstŭăt īn rāmōs īncūmbēns ārbŏrĭs ārbōr,

ēxprĭmĭtūr vălĭdīs ēxtrītūs vīrĭbŭs īgnīs,

ēmĭcăt īntērdūm flāmmāī fērvĭdŭs ārdōr,

mūtŭă dum īntēr sē rāmī stīrpēsquĕ tĕrūntūr.

Quōrum ūtrūmquĕ dĕdīssĕ pŏtēst mōrtālĭbŭs īgnēm.

Īndĕ cĭbūm cŏquĕre āc flāmmaē mōllīrĕ văpōrĕ

sōl dŏcŭīt, quŏnĭām mītēscĕrĕ mūltă vĭdēbānt

vērbĕrĭbūs rădĭōrum ātque aēstū vīctă pĕr āgrōs.

Īnquĕ dĭēs măgĭs hī vīctūm vītāmquĕ prĭōrēm

cōmmūtārĕ nŏvīs mōnstrābānt rēbŭs ĕt īgnī

īngĕnĭō quī praēstābānt ēt cōrdĕ vĭgēbānt.

Cōndĕrĕ coēpērūnt ūrbīs ārcēmquĕ lŏcārĕ

praēsĭdĭūm rēgēs īpsī sĭbĭ pērfŭgĭūmquĕ,

ēt pĕcŭs ātque āgrōs dīvīsēre ātquĕ dĕdērĕ

prō făcĭē cūiūsque ēt vīrĭbŭs īngĕnĭōquĕ;

nām făcĭēs mūltūm vălŭīt vīrēsquĕ vĭgēbānt.

Pōstĕrĭūs rēs īnvēntāst aūrūmquĕ rĕpērtūm,

quōd făcĭle ēt vălĭdīs ēt pūlchrīs dēmpsĭt hŏnōrēm;

dīvĭtĭōrĭs ĕnīm sēctām plērūmquĕ sĕquūntūr

quāmlībēt ēt fōrtēs ēt pūlchrō cōrpŏrĕ crētī.

Quōd sīquīs vērā vītām rătĭōnĕ gŭbērnēt,

dīvĭtĭaē grāndēs hŏmĭnī sūnt vīvĕrĕ pārcĕ

aēquo ănĭmō; nĕque ĕnim ēst ūmquām pēnūrĭă pārvī.

Āt clārōs hŏmĭnēs vŏlŭērūnt se ātquĕ pŏtēntīs,

ūt fūndāmēntō stăbĭlī fōrtūnă mănērēt

ēt plăcĭdām pōssēnt ŏpŭlēntī dēgĕrĕ vītām,

nēquīquām, quŏnĭam ād sūmmūm sūccēdĕre hŏnōrēm

cērtāntēs ĭtĕr īnfēstūm fēcērĕ vĭāī,

ēt tămĕn ē sūmmō, quăsĭ fūlmēn, dēĭcĭt īctōs

īnvĭdĭa īntērdūm cōntēmptim īn Tārtără taētră;

īnvĭdĭā quŏnĭām, ceū fūlmĭnĕ, sūmmă văpōrānt

plērūmque ēt quaē sūnt ălĭīs măgĭs ēdĭtă cūmquĕ;

ūt sătĭūs mūltō iām sīt pārērĕ quĭētūm

quām rĕgĕre īmpĕrĭō rēs vēlle ēt rēgnă tĕnērĕ.

Proīndĕ sĭne īncāssūm dēfēssī sānguĭnĕ sūdēnt,

āngūstūm pĕr ĭtēr lūctāntēs āmbĭtĭōnīs;

quāndŏquĭdēm săpĭūnt ălĭēno ēx ōrĕ pĕtūntquĕ

rēs ēx aūdītīs pŏtĭūs quām sēnsĭbŭs īpsīs,

nēc măgĭs īd nūnc ēst nĕque ĕrīt mōx quām fŭĭt āntĕ.

Ērgō rēgĭbŭs ōccīsīs sūbvērsă iăcēbāt

prīstĭnă māiēstās sŏlĭōrum ēt scēptră sŭpērbă,

ēt căpĭtīs sūmmī praēclārum īnsīgnĕ crŭēntūm

sūb pĕdĭbūs vūlgī māgnūm lūgēbăt hŏnōrēm;

nām cŭpĭdē cōncūlcātūr nĭmĭs āntĕ mĕtūtūm.

Rēs ĭtăque ād sūmmām faēcēm tūrbāsquĕ rĕdībāt,

īmpĕrĭūm sĭbĭ cum āc sūmmātūm quīsquĕ pĕtēbāt.

Īndĕ măgīstrātūm pārtīm dŏcŭērĕ crĕārĕ

iūrăquĕ cōnstĭtŭēre, ūt vēllēnt lēgĭbŭs ūtī.

Nām gĕnŭs hūmānūm, dēfēssūm vī cŏlĕre aēvūm,

ex inimicitiis languebat; quo magis ipsum

spōntĕ sŭā cĕcĭdīt sūb lēgēs ārtăquĕ iūră.

Ācrĭŭs ēx īrā quŏd ĕnīm sē quīsquĕ părābāt

ūlcīscī quām nūnc cōncēssūmst lēgĭbŭs aēquīs,

hānc ōb rem ēst hŏmĭnēs pērtaēsūm vī cŏlĕre aēvūm.

Īndĕ mĕtūs măcŭlāt poēnārūm praēmĭă vītaē.

Cīrcūmrētĭt ĕnīm vīs ātque īniūrĭă quēmquĕ

ātque, ūnde ēxōrsāst, ād eūm plērūmquĕ rĕvērtīt,

nēc făcĭlēst plăcĭdam āc pācātām dēgĕrĕ vītām

quī vĭŏlāt fāctīs cōmmūnĭă foēdĕră pācīs.

Ētsī fāllĭt ĕnīm dīvūm gĕnŭs hūmānūmquĕ,

pērpĕtŭō tămĕn īd fŏrĕ clām dīffīdĕrĕ dēbēt;

quīppe ŭbĭ sē mūltī pēr sōmnĭă saēpĕ lŏquēntēs

aūt mōrbō dēlīrāntēs prōtrāxĕ fĕrāntūr

ēt cēlātă ‹dĭu› īn mĕdĭūm pēccātă dĕdīssĕ.

Nūnc quaē caūsă dĕūm pēr māgnās nūmĭnă gēntīs

pērvūlgārĭt ĕt ārārūm cōmplēvĕrĭt ūrbīs

sūscĭpĭēndăquĕ cūrārīt sōllēmnĭă sācră,

quaē nūnc īn māgnīs flōrēnt săcră rēbŭ' lŏcīsquĕ,

ūnde ĕtĭām nūnc ēst mōrtālĭbŭs īnsĭtŭs hōrrōr

quī dēlūbră dĕūm nŏvă tōtō sūscĭtăt ōrbī

tērrārum ēt fēstīs cōgīt cĕlĕbrārĕ dĭēbūs,

nōn ĭtă dīffĭcĭlēst rătĭōnēm rēddĕrĕ vērbīs.

Quīppe ĕtĕnīm iām tūm dīvūm mōrtālĭă saēclă

ēgrĕgĭās ănĭmō făcĭēs vĭgĭlāntĕ vĭdēbānt

ēt măgĭs īn sōmnīs mīrāndō cōrpŏrĭs aūctū.

Hīs ĭgĭtūr sēnsūm trĭbŭēbānt prōptĕrĕā quōd

mēmbră mŏvērĕ vĭdēbāntūr vōcēsquĕ sŭpērbās

mīttĕrĕ prō făcĭē praēclāra ēt vīrĭbŭs āmplīs.

Aētērnāmquĕ dăbānt vītām, quĭă sēmpĕr ĕōrūm

sūppĕdĭtābātūr făcĭēs ēt fōrmă mănēbāt,

ēt tămĕn ōmnīnō quōd tāntīs vīrĭbŭs aūctōs

nōn tĕmĕre ūllā vī cōnvīncī pōssĕ pŭtābānt.

Fōrtūnīsque ĭdĕō lōngē praēstārĕ pŭtābānt,

quōd mōrtīs tĭmŏr haūd quēmquām vēxārĕt ĕōrūm,

ēt sĭmŭl īn sōmnīs quĭă mūlta ēt mīră vĭdēbānt

ēffĭcĕre ēt nūllūm căpĕre īpsōs īndĕ lăbōrēm.

Praētĕrĕā caēlī rătĭōnēs ōrdĭnĕ cērtō

ēt vărĭa ānnōrūm cērnēbānt tēmpŏră vērtī

nēc pŏtĕrānt quĭbŭs īd fĭĕrēt cōgnōscĕrĕ caūsīs.

Ērgō pērfŭgĭūm sĭbi hăbēbānt ōmnĭă dīvīs

trādĕre ĕt īllōrūm nūtū făcĕre ōmnĭă flēctī.

Īn caēlōquĕ dĕūm sēdīs ēt tēmplă lŏcārūnt,

pēr caēlūm vŏlŭī quĭă nōx ēt lūnă vĭdētūr,

lūnă dĭēs ēt nōx ēt nōctīs sīgnă sĕvēră

nōctĭvăgaēquĕ făcēs caēlī flāmmaēquĕ vŏlāntēs,

nūbĭlă sōl īmbrēs nīx vēntī fūlmĭnă grāndō

ēt răpĭdī frĕmĭtūs ēt mūrmŭră māgnă mĭnārūm.

Ō gĕnŭs īnfēlīx hūmānūm, tālĭă dīvīs

cūm trĭbŭīt fācta ātque īrās ādiūnxĭt ăcērbās!

Quāntōs tūm gĕmĭtūs īpsī sĭbĭ, quāntăquĕ nōbīs

vūlnĕră, quās lăcrĭmās pĕpĕrērĕ mĭnōrĭbŭ' nōstrīs!

Nēc pĭĕtās ūllāst vēlātūm saēpĕ vĭdērī

vērtĭĕr ād lăpĭdem ātque ōmnīs āccēdĕre ăd ārās

nēc prōcūmbĕre hŭmī prōstrātum ēt pāndĕrĕ pālmās

āntĕ dĕūm dēlūbră nĕc ārās sānguĭnĕ mūltō

spārgĕrĕ quādrŭpĕdūm nēc vōtīs nēctĕrĕ vōtă,

sēd măgĕ pācātā pōsse ōmnĭă mēntĕ tŭērī.

Nām cūm sūspĭcĭmūs māgnī caēlēstĭă mūndī

tēmplă sŭpēr stēllīsquĕ mĭcāntĭbŭs aēthĕră fīxūm,

ēt vĕnĭt īn mēntēm sōlīs lūnaēquĕ vĭārūm,

tūnc ălĭīs ōpprēssă mălīs īn pēctŏră cūră

īllă quŏque ēxpērgēfāctūm căpŭt ērĭgĕre īnfīt,

nēquaē fōrtĕ dĕūm nōbīs īmmēnsă pŏtēstās

sīt, vărĭō mōtū quaē cāndĭdă sīdĕră vērsēt.

Tēmptăt ĕnīm dŭbĭām mēntēm rătĭōnĭs ĕgēstās,

ēcquaēnām fŭĕrīt mūndī gĕnĭtālĭs ŏrīgō,

ēt sĭmŭl ēcquăē sīt fīnīs, quoād moēnĭă mūndī

sōllĭcĭtī mōtūs hūnc pōssīnt fērrĕ lăbōrēm,

ān dīvīnĭtŭs aētērnā dōnātă sălūtĕ

pērpĕtŭō pōssīnt aēvī lābēntĭă trāctū

īmmēnsī vălĭdās aēvī cōntēmnĕrĕ vīrīs.

Praētĕrĕā cuī nōn ănĭmūs fōrmīdĭnĕ dīvūm

cōntrăhĭtūr, cuī nōn cōrrēpūnt mēmbră păvōrĕ,

fūlmĭnĭs hōrrĭbĭlī cūm plāgā tōrrĭdă tēllūs

cōntrĕmĭt ēt māgnūm pērcūrrūnt mūrmŭră caēlūm?

Nōn pŏpŭlī gēntēsquĕ trĕmūnt, rēgēsquĕ sŭpērbī

cōrrĭpĭūnt dīvūm pērcūssī mēmbră tĭmōrĕ,

nēquĭd ŏb ādmīssūm foēdē dīctūmvĕ sŭpērbē

poēnārūm grăvĕ sīt sōlvēndī tēmpŭs ădūltūm?

Sūmma ĕtĭām cūm vīs vĭŏlēntī pēr mărĕ vēntī

īndŭpĕrātōrēm clāssīs sŭpĕr aēquŏră vērrīt

cūm vălĭdīs părĭtēr lĕgĭōnĭbŭs ātque ĕlĕphāntīs,

nōn dīvūm pācēm vōtīs ădĭt āc prĕcĕ quaēsīt

vēntōrūm păvĭdūs pācēs ănĭmāsquĕ sĕcūndās

nēquīquām, quŏnĭām vĭŏlēntō tūrbĭnĕ saēpĕ

cōrrēptūs nīlō fērtūr mĭnŭs ād vădă lētī?

Ūsque ădĕō rēs hūmānās vīs ābdĭtă quaēdām

ōbtĕrĭt ēt pūlchrōs fāscīs saēvāsquĕ sĕcūrīs

prōcūlcāre āc lūdĭbrĭō sĭbi hăbērĕ vĭdētūr.

Dēnĭquĕ sūb pĕdĭbūs tēllūs cūm tōtă văcīllāt

cōncūssaēquĕ cădūnt ūrbēs dŭbĭaēquĕ mĭnāntūr,

quīd mīrūm sī sē tēmnūnt mōrtālĭă saēclă

ātquĕ pŏtēstātēs māgnās mīrāsquĕ rĕlīnquūnt

īn rēbūs vīrīs dīvūm, quaē cūnctă gŭbērnēnt?

Quōd sŭpĕrēst, aēs ātque aūrūm fērrūmquĕ rĕpērtūmst

ēt sĭmŭl ārgēntī pōndūs plūmbīquĕ pŏtēstās,

īgnĭs ŭbi īngēntīs sīlvās ārdōrĕ crĕmārāt

mōntĭbŭs īn māgnīs, seū caēlī fūlmĭnĕ mīssō,

sīvĕ quŏd īntēr sē bēllūm sīlvēstrĕ gĕrēntēs

hōstĭbŭs īntŭlĕrānt īgnēm fōrmīdĭnĭs ērgō,

sīvĕ quŏd īndūctī tērraē bŏnĭtātĕ vŏlēbānt

pāndĕre ăgrōs pīnguīs ēt pāscŭă rēddĕrĕ rūră,

sīvĕ fĕrās īntērfĭcĕre ēt dītēscĕrĕ praēdā.

Nām fŏvĕa ātque īgnī prĭŭs ēst vēnārĭĕr ōrtūm

quām saēpīrĕ plăgīs sāltūm cănĭbūsquĕ cĭērĕ.

Quīdquĭd ĭd ēst, quācūmque ē caūsā flāmmĕŭs ārdōr

hōrrĭbĭlī sŏnĭtū sīlvās ēxēdĕrăt āltīs

āb rādīcĭbŭs ēt tērrām pērcōxĕrăt īgnī,

mānābāt vēnīs fērvēntĭbŭs īn lŏcă tērraē

cōncăvă cōnvĕnĭēns ārgēntī rīvŭs ĕt aūrī,

aērĭs ĭtem ēt plūmbī. Quaē cūm cōncrētă vĭdēbānt

pōstĕrĭūs clāro īn tērrā splēndērĕ cŏlōrĕ,

tōllēbānt nĭtĭdō cāptī lēvīquĕ lĕpōrĕ,

ēt sĭmĭlī fōrmātă vĭdēbānt ēssĕ fĭgūrā

ātquĕ lăcūnārūm fŭĕrānt vēstīgĭă cuīquĕ.

Tūm pĕnĕtrābăt ĕōs pōsse haēc lĭquĕfāctă călōrĕ

quāmlĭbĕt īn fōrmam ēt făcĭēm dēcūrrĕrĕ rērūm

ēt prōrsūm quāmvīs ĭn ăcūta āc tēnŭiă pōssĕ

mūcrōnūm dūcī fāstīgĭă prōcūdēndō,

ūt sĭbĭ tēlă părēnt, sīlvāsque ūt caēdĕrĕ pōssīnt

mātĕrĭēmquĕ dŏlāre ēt lēvĭă rādĕrĕ tīgnă

ēt tĕrĕbrāre ĕtĭam āc pērtūndĕrĕ pērquĕ fŏrārĕ.

Nēc mĭnŭs ārgēntō făcĕre haēc aūrōquĕ părābānt

quām vălĭdī prīmūm vĭŏlēntīs vīrĭbŭs aērīs,

nēquīquām, quŏnĭām cēdēbāt vīctă pŏtēstās,

nēc pŏtĕrānt părĭtēr dūrūm sūffērrĕ lăbōrēm.

Nām fŭĭt īn prĕtĭō măgĭs ‹aēs› aūrūmquĕ iăcēbāt

prōptĕr ĭnūtĭlĭtātem hĕbĕtī mūcrōnĕ rĕtūsūm.

Nūnc iăcĕt aēs, aūrum īn sūmmūm sūccēssĭt hŏnōrēm.

Sīc vōlvēnda aētās cōmmūtāt tēmpŏră rērūm.

Quōd fŭĭt īn prĕtĭō, fīt nūllō dēnĭque hŏnōrĕ;

pōrro ălĭūd sūccēdĭt ĕt ‹ē› cōntēmptĭbŭs ēxīt

īnquĕ dĭēs măgĭs āppĕtĭtūr flōrētquĕ rĕpērtūm

laūdĭbŭs ēt mīro ēst mōrtālīs īntĕr hŏnōrĕ.

Nūnc tĭbĭ quō pāctō fērrī nātūră rĕpērtă

sīt făcĭlēst īpsī pēr tē cōgnōscĕrĕ, Mēmmī.

Ārma āntīquă mănūs ūnguēs dēntēsquĕ fŭērūnt

ēt lăpĭdēs ĕt ĭtēm sīlvārūm frāgmĭnă rāmī,

ēt flāmma ātque īgnēs, pōstquām sūnt cōgnĭtă prīmūm.

Pōstĕrĭūs fērrī vīs ēst aērīsquĕ rĕpērtă.

Ēt prĭŏr aērĭs ĕrāt quām fērrī cōgnĭtŭs ūsūs,

quō făcĭlīs măgĭs ēst nātūra ēt cōpĭă māiōr.

Aērĕ sŏlūm tērraē trāctābānt, aērĕquĕ bēllī

mīscēbānt flūctūs ēt vūlnĕră vāstă sĕrēbānt

ēt pĕcŭs ātque āgrōs ădĭmēbānt. Nām făcĭle ōllīs

ōmnĭă cēdēbānt ārmātīs nūda ĕt ĭnērmă.

Īndĕ mĭnūtātīm prōcēssīt fērrĕŭs ēnsīs

vērsăque ĭn ōpprŏbrĭūm spĕcĭēs ēst fālcĭs ăēnaē,

ēt fērrō coēpērĕ sŏlūm prōscīndĕrĕ tērraē

ēxaēquātăquĕ sūnt crĕpĕrī cērtāmĭnă bēllī.

Ēt prĭŭs ēst ārmātum ĭn ĕquī cōnscēndĕrĕ cōstās

ēt mŏdĕrārĭĕr hūnc frēnīs dēxtrāquĕ vĭgērĕ

quām bĭiŭgō cūrrū bēllī tēmptārĕ pĕrīclă.

Ēt bĭiŭgōs prĭŭs ēst quām bīs cōniūngĕrĕ bīnōs

ēt quām fālcĭfĕrōs ārmātum ēscēndĕrĕ cūrrūs.

Īndĕ bŏvēs lūcās tūrrītō cōrpŏrĕ, taētrās,

ānguĭmănūs, bēllī dŏcŭērūnt vūlnĕră Poēnī

sūffērre ēt māgnās Mārtīs tūrbārĕ cătērvās.

Sīc ălĭd ēx ălĭō pĕpĕrīt dīscōrdĭă trīstīs,

hōrrĭbĭle hūmānīs quōd gēntĭbŭs ēssĕt ĭn ārmīs,

īnquĕ dĭēs bēllī tērrōrĭbŭs āddĭdĭt aūgmēn.

Tēmptārūnt ĕtĭām taūrōs īn moēnĕrĕ bēllī

ēxpērtīquĕ sŭēs saēvōs sūnt mīttĕre ĭn hōstīs.

Ēt vălĭdōs pārtīm praē sē mīsērĕ lĕōnēs

cūm dōctōrĭbŭs ārmātīs saēvīsquĕ măgīstrīs

quī mŏdĕrārĭĕr hīs pōssēnt vīnclīsquĕ tĕnērĕ,

nēquīquām, quŏnĭām pērmīxtā caēdĕ călēntēs

tūrbābānt saēvī nūllō dīscrīmĭnĕ tūrmās,

tērrĭfĭcās căpĭtūm quătĭēntēs ūndĭquĕ crīstās,

nēc pŏtĕrānt ĕquĭtēs frĕmĭtū pērtērrĭta ĕquōrūm

pēctŏră mūlcēre ēt frēnīs cōnvērtĕre ĭn hōstīs.

Īrrītātă lĕaē iăcĭēbānt cōrpŏră sāltū

ūndĭque ĕt ādvērsūm vĕnĭēntĭbŭs ōră pĕtēbānt

ēt nĕc ŏpīnāntīs ā tērgō dērĭpĭēbānt

dēplēxaēquĕ dăbānt īn tērrām vūlnĕrĕ vīctōs,

mōrsĭbŭs ādfīxaē vălĭdīs ātque ūnguĭbŭs ūncīs.

Iāctābāntquĕ sŭōs taūrī pĕdĭbūsquĕ tĕrēbānt

ēt lătĕra āc vēntrīs haūrībānt sūbtĕr ĕquōrūm

cōrnĭbŭs ēt tērrām mĭnĭtāntī mēntĕ rŭēbānt.

Ēt vălĭdīs sŏcĭōs caēdēbānt dēntĭbŭs āprī

tēla īnfrāctă sŭō tīngēntēs sānguĭnĕ saēvī,

[īn sē frāctă sŭō tīnguēntēs sānguĭnĕ tēlă]

pērmīxtāsquĕ dăbānt ĕquĭtūm pĕdĭtūmquĕ rŭīnās.

Nām trānsvērsă fĕrōs ēxībāt dēntĭs ădāctūs

iūmēnta aūt pĕdĭbūs vēntōs ērēctă pĕtēbānt,

nēquīquām, quŏnĭam āb nērvīs sūccīsă vĭdērēs

cōncĭdĕre ātquĕ grăvī tērrām cōnstērnĕrĕ cāsū.

Sīquōs āntĕ dŏmī dŏmĭtōs sătĭs ēssĕ pŭtābānt,

ēffērvēscĕrĕ cērnēbānt īn rēbŭs ăgūndīs

vūlnĕrĭbūs clāmōrĕ fŭgā tērrōrĕ tŭmūltū,

nēc pŏtĕrānt ūllām pārtēm rēddūcĕre ĕōrūm;

dīffŭgĭēbăt ĕnīm vărĭūm gĕnŭs ōmnĕ fĕrārūm;

ūt nūnc saēpĕ bŏvēs lūcaē fērrō mălĕ māctaē

dīffŭgĭūnt, fĕră fāctă sŭīs cūm mūltă dĕdērĕ

sī fŭĭt ūt făcĕrēnt. Sēd vīx āddūcŏr ŭt, āntĕ

quām cōmmūnĕ mălūm fĭĕrēt foēdūmquĕ, fŭtūrūm

nōn quĭĕrīnt ănĭmō praēsēntīre ātquĕ vĭdērĕ;

ēt măgĭs īd pōssīs fāctūm cōntēndĕre ĭn ōmnī,

īn vărĭīs mūndīs vărĭā rătĭōnĕ crĕātīs,

quām cērto ātque ūnō tērrārūm quōlĭbĕt ōrbī.

Sēd făcĕre īd nōn tām vīncēndī spē vŏlŭērūnt,

quām dărĕ quōd gĕmĕrēnt hōstēs, īpsīquĕ pĕrīrĕ,

quī nŭmĕrō dīffīdēbānt ārmīsquĕ văcābānt.

Nēxĭlĭs āntĕ fŭīt vēstīs quām tēxtĭlĕ tēgmēn.

Tēxtĭlĕ pōst fērrūmst, quĭă fērrō tēlă părātūr,

nēc rătĭōne ălĭā pōssūnt tām lēvĭă gīgnī

īnsĭlĭa āc fūsī rădĭī scāpīquĕ sŏnāntēs.

Ēt făcĕre āntĕ vĭrōs lānām nātūră cŏēgīt

quām mŭlĭēbrĕ gĕnūs; nām lōngē praēstăt ĭn ārtĕ

ēt sōllērtĭŭs ēst mūltō gĕnŭs ōmnĕ vĭrīlĕ;

āgrĭcŏlaē dōnēc vĭtĭō vērtērĕ sĕvērī,

ūt mŭlĭēbrĭbŭs īd mănĭbūs cōncēdĕrĕ vēllēnt

ātque īpsī părĭtēr dūrūm sūffērrĕ lăbōrēm

ātque ŏpĕre īn dūrō dūrārēnt mēmbră mănūsquĕ.

Āt spĕcĭmēn sătĭōnĭs ĕt īnsĭtĭōnĭs ŏrīgō

īpsă fŭīt rērūm prīmūm nātūră crĕātrīx,

ārbŏrĭbūs quŏnĭām bācaē glāndēsquĕ cădūcaē

tēmpēstīvă dăbānt pūllōrum ēxāmĭnă sūbtēr;

ūnde ĕtĭām lĭbĭtūmst stīrpīs cōmmīttĕrĕ rāmīs

ēt nŏvă dēfŏdĕre īn tērrām vīrgūltă pĕr āgrōs.

Īnde ălĭam ātque ălĭām cūltūrām dūlcĭs ăgēllī

tēmptābānt frūctūsquĕ fĕrōs mānsuēscĕrĕ tērrā

cērnēbānt īndūlgēndō blāndēquĕ cŏlēndō.

Īnquĕ dĭēs măgĭs īn mōntēm sūccēdĕrĕ sīlvās

cōgēbānt īnfrāquĕ lŏcūm cōncēdĕrĕ cūltīs,

prātă lăcūs rīvōs sĕgĕtēs vīnētăquĕ laētă

cōllĭbŭs ēt cāmpīs ŭt hăbērēnt, ātque ŏlĕārūm

caērŭlă dīstīnguēns īntēr plăgă cūrrĕrĕ pōssēt

pēr tŭmŭlōs ēt cōnvāllīs cāmpōsquĕ prŏfūsă;

ūt nūnc ēssĕ vĭdēs vărĭō dīstīnctă lĕpōrĕ

ōmnĭă, quaē pōmīs īntērsĭtă dūlcĭbŭs ōrnānt

ārbūstīsquĕ tĕnēnt fēlīcĭbŭs ōbsĭtă cīrcūm.

Āt lĭquĭdās ăvĭūm vōcēs ĭmĭtārĭĕr ōrĕ

āntĕ fŭīt mūltō quām lēvĭă cārmĭnă cāntū

cōncĕlĕbrāre hŏmĭnēs pōssēnt aūrīsquĕ iŭvārĕ.

Ēt zĕphўrī, căvă pēr călămōrūm, sībĭlă prīmūm

āgrēstīs dŏcŭērĕ căvās īnflārĕ cĭcūtās.

Īndē mīnŭtătīm dūlcīs dĭdĭcērĕ quĕrēlās,

tībĭă quās fūndīt dĭgĭtīs pūlsātă cănēntūm,

āvĭă pēr nĕmŏra āc sīlvās sāltūsquĕ rĕpērtă,

pēr lŏcă pāstōrūm dēsērta ātque ōtĭă dīă.

[Sīc ūnūmquīcquīd paūlātīm prōtrăhĭt aētās

īn mĕdĭūm rătĭōque īn lūmĭnĭs ērĭgĭt ōrās.]

Haēc ănĭmōs ōllīs mūlcēbānt ātquĕ iŭvābānt

cūm sătĭātĕ cĭbī; nām tūm sūnt ōmnĭă cōrdī.

Saēpe ĭtăque īntēr sē prōstrāti īn grāmĭnĕ mōllī

prōptĕr ăquaē rīvūm sūb rāmīs ārbŏrĭs āltaē

nōn māgnīs ŏpĭbūs iūcūndē cōrpŏra hăbēbānt,

praēsērtīm cūm tēmpēstās rīdēbăt ĕt ānnī

tēmpŏră pīngēbānt vĭrĭdāntīs flōrĭbŭs hērbās.

Tūm iŏcă, tūm sērmō, tūm dūlcēs ēssĕ căchīnnī

cōnsŭĕrānt. Āgrēstĭs ĕnīm tūm mūsă vĭgēbāt;

tūm căpŭt ātque ŭmĕrōs plēxīs rĕdĭmīrĕ cŏrōnīs

flōrĭbŭs ēt fŏlĭīs lāscīvĭă laētă mŏnēbāt,

ātque ēxtrā nŭmĕrūm prōcēdĕrĕ mēmbră mŏvēntīs

dūrĭtĕr ēt dūrō tērrām pĕdĕ pēllĕrĕ mātrēm;

ūnde ŏrĭēbāntūr rīsūs dūlcēsquĕ căchīnnī,

ōmnĭă quōd nŏvă tūm măgĭs haēc ēt mīră vĭgēbānt.

Ēt vĭgĭlāntĭbŭs hīnc ădĕrānt sōlācĭă sōmnō,

dūcĕrĕ mūltĭmŏdīs vōcēs ēt flēctĕrĕ cāntūs

ēt sŭpĕrā călămōs ūncō pērcūrrĕrĕ lābrō;

ūnde ĕtĭām vĭgĭlēs nūnc haēc āccēptă tŭēntūr

ēt nŭmĕrūm sērvārĕ gĕnūs dĭdĭcērĕ, nĕque hīlō

māiōrem īntĕrĕā căpĭūnt dūlcēdĭnĭ' frūctūm

quām sīlvēstrĕ gĕnūs căpĭēbāt tērrĭgĕnārūm.

Nām quŏd ădēst praēstō, nĭsĭ quōd cōgnōvĭmŭs āntĕ

suāvĭŭs, īn prīmīs plăcĕt ēt pōllērĕ vĭdētūr,

pōstĕrĭōrquĕ fĕrē mĕlĭōr rēs īllă rĕpērtă

pērdĭt ĕt īmmūtāt sēnsūs ād prīstĭnă quaēquĕ.

Sīc ŏdĭūm coēpīt glāndīs, sīc īllă rĕlīctă

strātă cŭbīlĭă sūnt hērbīs ēt frōndĭbŭs aūctă.

Pēllĭs ĭtēm cĕcĭdīt vēstīs cōntēmptă fĕrīnaē;

quām rĕŏr īnvĭdĭā tālī tūnc ēssĕ rĕpērtām,

ūt lētum īnsĭdĭīs quī gēssīt prīmŭs ŏbīrēt,

ēt tămĕn īntĕr ĕōs dīstrāctām sānguĭnĕ mūltō

dīspĕrĭīssĕ nĕque īn frūctūm cōnvērtĕrĕ quīssĕ.

Tūnc ĭgĭtūr pēllēs, nūnc aūrum ēt pūrpŭră cūrīs

ēxērcēnt hŏmĭnūm vītām bēllōquĕ fătīgānt;

quō măgĭs īn nōbīs, ŭt ŏpīnōr, cūlpă rĕsēdīt.

Frīgŭs ĕnīm nūdōs sĭnĕ pēllĭbŭs ēxcrŭcĭābāt

tērrĭgĕnās; āt nōs nīl laēdīt vēstĕ cărērĕ

pūrpŭrĕa ātque aūrō sīgnīsque īngēntĭbŭs āptă,

dūm plĕbĕīă tămēn sīt quaē dēfēndĕrĕ pōssīt.

Ērgo hŏmĭnūm gĕnŭs īncāssūm frūstrāquĕ lăbōrāt

sēmpĕr ĕt ‹īn› cūrīs cōnsūmĭt ĭnānĭbŭs aēvūm,

nīmīrūm quĭă nōn cōgnōvīt quaē sĭt hăbēndī

fīnĭs ĕt ōmnĭnŏ quōād crēscāt vēră vŏlūptās.

Īdquĕ mĭnūtātīm vītām prōvēxĭt ĭn āltūm

ēt bēllī māgnōs cōmmōvīt fūndĭtŭs aēstūs.

Āt vĭgĭlēs mūndī māgnūm vērsātĭlĕ tēmplūm

sōl ēt lūnă sŭō lūstrāntēs lūmĭnĕ cīrcūm

pērdŏcŭēre hŏmĭnēs ānnōrūm tēmpŏră vērtī

ēt cērtā rătĭōnĕ gĕrī rem ātque ōrdĭnĕ cērtō.

Iām vălĭdīs saēptī dēgēbānt tūrrĭbŭs aēvūm

ēt dīvīsă cŏlēbātūr dīscrētăquĕ tēllūs;

tūm mărĕ vēlĭvŏlīs flōrēbāt †prōptĕr ŏdōrēs†

aūxĭlĭa āc sŏcĭōs iām pāctō foēdĕre hăbēbānt,

cārmĭnĭbūs cūm rēs gēstās coēpērĕ pŏētaē

trādĕrĕ; nēc mūltō prĭŭ' sūnt ĕlĕmēntă rĕpērtă.

Prōptĕrĕā quīd sīt prĭŭs āctūm rēspĭcĕre aētās

nōstră nĕquīt, nĭsĭ quā rătĭō vēstīgĭă mōnstrāt.

Nāvĭgĭa ātque āgrī cūltūrās moēnĭă lēgēs

ārmă vĭās vēstīs ‹ēt› cētĕră dē gĕnĕre hōrūm,

praēmĭă, dēlĭcĭās quŏquĕ vītaē fūndĭtŭs ōmnīs,

cārmĭnă pīctūrās, ēt daēdălă sīgnă pŏlīrĕ,

ūsŭs ĕt īmpīgraē sĭmŭl ēxpĕrĭēntĭă mēntīs

paūlātīm dŏcŭīt pĕdĕtēmptīm prōgrĕdĭēntīs.

Sīc ūnūmquīcquīd paūlātīm prōtrăhĭt aētās

īn mĕdĭūm rătĭōque īn lūmĭnĭs ērĭgĭt ōrās.

Nāmque ălĭd ēx ălĭō clārēscĕrĕ cōrdĕ vĭdēbānt,

ārtĭbŭs ād sūmmūm dōnēc vēnērĕ căcūmēn.