D. IUNII IUVENALIS - SATURA IX

0

Scire uelim quare totiens mihi, Naeuole, tristis

occurras fronte obducta ceu Marsya uictus.

quid tibi cum uultu, qualem deprensus habebat

Rauola dum Rhodopes uda terit inguina barba?

[nos colaphum incutimus lambenti crustula seruo.]

non erit hac facie miserabilior Crepereius

Pollio, qui triplicem usuram praestare paratus

circumit et fatuos non inuenit. unde repente

tot rugae? certe modico contentus agebas

uernam equitem, conuiua ioco mordente facetus

et salibus uehemens intra pomeria natis.

omnia nunc contra, uultus grauis, horrida siccae

silua comae, nullus tota nitor in cute, qualem

Bruttia praestabat calidi tibi fascia uisci,

sed fruticante pilo neglecta et squalida crura.

quid macies aegri ueteris, quem tempore longo

torret quarta dies olimque domestica febris?

deprendas animi tormenta latentis in aegro

corpore, deprendas et gaudia; sumit utrumque

inde habitum facies. igitur flexisse uideris

propositum et uitae contrarius ire priori.

nuper enim, ut repeto, fanum Isidis et Ganymedem

Pacis et aduectae secreta Palatia matris

et Cererem (nam quo non prostat femina templo?)

notior Aufidio moechus celebrare solebas,

quodque taces, ipsos etiam inclinare maritos.

"utile et hoc multis uitae genus, at mihi nullum

inde operae pretium. pingues aliquando lacernas,

munimenta togae, duri crassique coloris

et male percussas textoris pectine Galli

accipimus, tenue argentum uenaeque secundae.

fata regunt homines, fatum est et partibus illis

quas sinus abscondit. nam si tibi sidera cessant,

nil faciet longi mensura incognita nerui,

quamuis te nudum spumanti Virro labello

uiderit et blandae adsidue densaeque tabellae

sollicitent, αὐτὸς γὰρ ἐφέλκεται ἄνδρα κίναιδος.

quod tamen ulterius monstrum quam mollis auarus?

"haec tribui, deinde illa dedi, mox plura tulisti."

computat et ceuet. ponatur calculus, adsint

cum tabula pueri; numera sestertia quinque

omnibus in rebus, numerentur deinde labores.

an facile et pronum est agere intra uiscera penem

legitimum atque illic hesternae occurrere cenae?

seruus erit minus ille miser qui foderit agrum

quam dominum. sed tu sane tenerum et puerum te

et pulchrum et dignum cyatho caeloque putabas.

uos humili adseculae, uos indulgebitis umquam

cultori, iam nec morbo donare parati?

en cui tu uiridem umbellam, cui sucina mittas

grandia, natalis quotiens redit aut madidum uer

incipit et strata positus longaque cathedra

munera femineis tractat secreta kalendis.

dic, passer, cui tot montis, tot praedia seruas

Apula, tot miluos intra tua pascua lassas?

te Trifolinus ager fecundis uitibus implet

suspectumque iugum Cumis et Gaurus inanis

(nam quis plura linit uicturo dolia musto?)

quantum erat exhausti lumbos donare clientis

iugeribus paucis! meliusne hic rusticus infans

cum matre et casulis et collusore catello

cymbala pulsantis legatum fiet amici?

"improbus es cum poscis" ait. sed pensio clamat

"posce," sed appellat puer unicus ut Polyphemi

lata acies per quam sollers euasit Vlixes.

alter emendus erit, namque hic non sufficit, ambo

pascendi. quid agam bruma spirante? quid, oro,

quid dicam scapulis puerorum aquilone Decembri

et pedibus? "durate atque exspectate cicadas"?

uerum, ut dissimules, ut mittas cetera, quanto

metiris pretio quod, ni tibi deditus essem

deuotusque cliens, uxor tua uirgo maneret?

scis certe quibus ista modis, quam saepe rogaris

et quae pollicitus. fugientem saepe puellam

amplexu rapui; tabulas quoque ruperat et iam

signabat; tota uix hoc ego nocte redemi

te plorante foris. testis mihi lectulus et tu,

ad quem peruenit lecti sonus et dominae uox.

instabile ac dirimi coeptum et iam paene solutum

coniugium in multis domibus seruauit adulter.

quo te circumagas? quae prima aut ultima ponas?

nullum ergo meritum est, ingrate ac perfide, nullum

quod tibi filiolus uel filia nascitur ex me?

tollis enim et libris actorum spargere gaudes

argumenta uiri. foribus suspende coronas:

iam pater es, dedimus quod famae opponere possis.

iura parentis habes, propter me scriberis heres,

legatum omne capis nec non et dulce caducum.

commoda praeterea iungentur multa caducis,

si numerum, si tres impleuero." iusta doloris,

Naeuole, causa tui; contra tamen ille quid adfert?

"neglegit atque alium bipedem sibi quaerit asellum.

haec soli commissa tibi celare memento

et tacitus nostras intra te fige querellas;

nam res mortifera est inimicus pumice leuis.

qui modo secretum commiserat, ardet et odit,

tamquam prodiderim quidquid scio. sumere ferrum,

fuste aperire caput, candelam adponere ualuis

non dubitat. nec contemnas aut despicias quod

his opibus numquam cara est annona ueneni.

ergo occulta teges ut curia Martis Athenis."

o Corydon, Corydon, secretum diuitis ullum

esse putas? serui ut taceant, iumenta loquentur

et canis et postes et marmora. claude fenestras,

uela tegant rimas, iunge ostia, tollite lumen,

e medio fac eant omnes, prope nemo recumbat;

quod tamen ad cantum galli facit ille secundi

proximus ante diem caupo sciet, audiet et quae

finxerunt pariter libarius, archimagiri,

carptores. quod enim dubitant componere crimen

in dominos, quotiens rumoribus ulciscuntur

baltea? nec derit qui te per compita quaerat

nolentem et miseram uinosus inebriet aurem.

illos ergo roges quidquid paulo ante petebas

a nobis, taceant illi. sed prodere malunt

arcanum quam subrepti potare Falerni

pro populo faciens quantum Saufeia bibebat.

uiuendum recte, cum propter plurima, †tunc est†

idcirco ut possis linguam contemnere serui.

[praecipue causis, ut linguas mancipiorum

contemnas; nam lingua mali pars pessima serui.

deterior tamen hic qui liber non erit illis

quorum animas et farre suo custodit et aere.]

"utile consilium modo, sed commune, dedisti.

nunc mihi quid suades post damnum temporis et spes

deceptas? festinat enim decurrere uelox

flosculus angustae miseraeque breuissima uitae

portio; dum bibimus, dum serta, unguenta, puellas

poscimus, obrepit non intellecta senectus."

ne trepida, numquam pathicus tibi derit amicus

stantibus et saluis his collibus; undique ad illos

conuenient et carpentis et nauibus omnes

qui digito scalpunt uno caput. altera maior

spes superest, tu tantum erucis imprime dentem.

"haec exempla para felicibus; at mea Clotho

et Lachesis gaudent, si pascitur inguine uenter.

o parui nostrique Lares, quos ture minuto

aut farre et tenui soleo exorare corona,

quando ego figam aliquid quo sit mihi tuta senectus

a tegete et baculo? uiginti milia fenus

pigneribus positis, argenti uascula puri,

sed quae Fabricius censor notet, et duo fortes

de grege Moesorum, qui me ceruice locata

securum iubeant clamoso insistere circo;

sit mihi praeterea curuus caelator, et alter

qui multas facies pingit cito; sufficiunt haec.

quando ego pauper ero? uotum miserabile, nec spes

his saltem; nam cum pro me Fortuna uocatur,

adfixit ceras illa de naue petitas

quae Siculos cantus effugit remige surdo."

Scīrĕ vĕlīm quārē tŏtĭēns mĭhĭ, Naēvŏlĕ, trīstīs

ōccūrrās frōnte ōbdūctā ceū Mārsўă vīctūs.

quīd tĭbĭ cūm vūltū, quālēm dēprēnsŭs hăbēbāt

Rāvŏlă dūm Rhŏdŏpēs ūdā tĕrĭt īnguĭnă bārbā?

[nōs cŏlăphum īncŭtĭmūs lāmbēntī crūstŭlă sērvō.]

nōn ĕrĭt hāc făcĭē mĭsĕrābĭlĭōr Crĕpĕrēiūs

Pōllĭŏ, quī trĭplĭcem ūsūrām praēstārĕ părātūs

cīrcŭmĭt ēt fătŭōs nōn īnvĕnĭt. ūndĕ rĕpēntĕ

tōt rūgaē? cērtē mŏdĭcō cōntēntŭs ăgēbās

vērnam ĕquĭtēm, cōnvīvă iŏcō mōrdēntĕ făcētūs

ēt sălĭbūs vĕhĕmēns īntrā pōmērĭă nātīs.

ōmnĭă nūnc cōntrā, vūltūs grăvĭs, hōrrĭdă sīccaē

sīlvă cŏmaē, nūllūs tōtā nĭtŏr īn cŭtĕ, quālēm

Brūttĭă praēstābāt călĭdī tĭbĭ fāscĭă vīscī,

sēd frŭtĭcāntĕ pĭlō nēglēcta ēt squālĭdă crūră.

quīd măcĭēs aēgrī vĕtĕrīs, quēm tēmpŏrĕ lōngō

tōrrēt quārtă dĭēs ōlīmquĕ dŏmēstĭcă fēbrīs?

dēprēndās ănĭmī tōrmēntă lătēntĭs ĭn aēgrō

cōrpŏrĕ, dēprēndās ēt gaūdĭă; sūmĭt ŭtrūmquĕ

īnde hăbĭtūm făcĭēs. ĭgĭtūr flēxīssĕ vĭdērīs

prōpŏsĭtum ēt vītaē cōntrārĭŭs īrĕ prĭōrī.

nūpĕr ĕnim, ūt rĕpĕtō, fānum Īsĭdĭs ēt Gănўmēdēm

Pācĭs ĕt ādvēctaē sēcrētă Pălātĭă mātrīs

ēt Cĕrĕrēm (nām quō nōn prōstāt fēmĭnă tēmplō?)

nōtĭŏr Aūfĭdĭō moēchūs cĕlĕbrārĕ sŏlēbās,

quōdquĕ tăcēs, īpsōs ĕtĭam īnclīnārĕ mărītōs.

"ūtĭle ĕt hōc mūltīs vītaē gĕnŭs, āt mĭhĭ nūllūm

īnde ŏpĕraē prĕtĭūm. pīnguēs ălĭquāndŏ lăcērnās,

mūnīmēntă tŏgaē, dūrī crāssīquĕ cŏlōrīs

ēt mălĕ pērcūssās tēxtōrīs pēctĭnĕ Gāllī

āccĭpĭmūs, tĕnŭe ārgēntūm vēnaēquĕ sĕcūndaē.

fātă rĕgūnt hŏmĭnēs, fătŭm ēst ēt pārtĭbŭs īllīs

quās sĭnŭs ābscōndīt. nām sī tĭbĭ sīdĕră cēssānt,

nīl făcĭēt lōngī mēnsūra īncōgnĭtă nērvī,

quāmvīs tē nūdūm spūmāntī Vīrrŏ lăbēllō

vīdĕrĭt ēt blāndae ādsĭdŭē dēnsaēquĕ tăbēllaē

sōllĭcĭtēnt, αὐˉτὸˉς γὰ˘ρ ἐ˘φέˉλκε˘ται˘ˉνδρα˘ κί˘ναιˉδοˉς.

quōd tămĕn ūltĕrĭūs mōnstrūm quām mōllĭs ăvārūs?

"haēc trĭbŭī, deīnde īllă dĕdī, mōx plūră tŭlīstī."

cōmpŭtăt ēt cēvēt. pōnātūr cālcŭlŭs, ādsīnt

cūm tăbŭlā pŭĕrī; nŭmĕrā sēstērtĭă quīnquĕ

ōmnĭbŭs īn rēbūs, nŭmĕrēntūr deīndĕ lăbōrēs.

ān făcĭle ēt prōnum ēst ăgĕre īntrā vīscĕră pēnēm

lēgĭtĭmum ātque īllīc hēstērnae ōccūrrĕrĕ cēnaē?

sērvŭs ĕrīt mĭnŭs īllĕ mĭsēr quī fōdĕrĭt āgrūm

quām dŏmĭnūm. sēd tū sānē tĕnĕrum ēt pŭĕrūm tē

ēt pūlchrum ēt dīgnūm cўăthō caēlōquĕ pŭtābās.

vōs hŭmĭli ādsĕcŭlaē, vōs īndūlgēbĭtĭs ūmquām

cūltōrī, iām nēc mōrbō dōnārĕ părātī?

ēn cuī tū vĭrĭdem ūmbēllām, cuī sūcĭnă mīttās

grāndĭă, nātālīs quŏtĭēns rĕdĭt aūt mădĭdūm vēr

īncĭpĭt ēt strātā pŏsĭtūs lōngāquĕ căthēdrā

mūnĕră fēmĭnĕīs trāctāt sēcrētă kălēndīs.

dīc, pāssēr, cuī tōt mōntīs, tōt praēdĭă sērvās

Āpŭlă, tōt mīlvōs īntrā tŭă pāscŭă lāssās?

tē Trĭfŏlīnŭs ăgēr fēcūndīs vītĭbŭs īmplēt

sūspēctūmquĕ iŭgūm Cūmīs ēt Gaūrŭs ĭnānīs

(nām quīs plūră lĭnīt vīctūrō dōlĭă mūstō?)

quāntum ĕrăt ēxhaūstī lūmbōs dōnārĕ clĭēntīs

iūgĕrĭbūs paūcīs! mĕlĭūsne hīc rūstĭcŭs īnfāns

cūm mātre ēt căsŭlīs ēt cōllūsōrĕ cătēllō

cŷmbălă pūlsāntīs lēgātūm fīĕt ămīcī?

"īmprŏbŭs ēs cūm pōscĭs" ăīt. sēd pēnsĭŏ clāmāt

"pōscĕ," sĕd āppēllāt pŭĕr ūnĭcŭs ūt Pŏlўphēmī

lāta ăcĭēs pēr quām sōllērs ēvāsĭt Ŭlīxēs.

āltĕr ĕmēndŭs ĕrīt, nāmque hīc nōn sūffĭcĭt, āmbō

pāscēndī. quĭd ăgām brūmā spīrāntĕ? quĭd, ōrō,

quīd dīcām scăpŭlīs pŭĕrōrum ăquĭlōnĕ Dĕcēmbrī

ēt pĕdĭbūs? "dūrāte ātque ēxspēctātĕ cĭcādās"?

vērum, ūt dīssĭmŭlēs, ūt mīttās cētĕră, quāntō

mētīrīs prĕtĭō quōd, nī tĭbĭ dēdĭtŭs ēssēm

dēvōtūsquĕ clĭēns, ūxōr tŭă vīrgŏ mănērēt?

scīs cērtē quĭbŭs īstă mŏdīs, quām saēpĕ rŏgārīs

ēt quaē pōllĭcĭtūs. fŭgĭēntēm saēpĕ pŭēllām

āmplēxū răpŭī; tăbŭlās quŏquĕ rūpĕrăt ēt iām

sīgnābāt; tōtā vīx hōc ĕgŏ nōctĕ rĕdēmī

tē plōrāntĕ fŏrīs. tēstīs mĭhĭ lēctŭlŭs ēt tū,

ād quēm pērvēnīt lēctī sŏnŭs ēt dŏmĭnaē vōx.

īnstăbĭle āc dĭrĭmī coēptum ēt iām paēnĕ sŏlūtūm

cōniŭgĭum īn mūltīs dŏmĭbūs sērvāvĭt ădūltēr.

quō tē cīrcŭmăgās? quaē prīma aūt ūltĭmă pōnās?

nūllum ērgō mĕrĭtum ēst, īngrāte āc pērfĭdĕ, nūllūm

quōd tĭbĭ fīlĭŏlūs vēl fīlĭă nāscĭtŭr ēx mē?

tōllĭs ĕnim ēt lībrīs āctōrūm spārgĕrĕ gaūdēs

ārgūmēntă vĭrī. fŏrĭbūs sūspēndĕ cŏrōnās:

iām pătĕr ēs, dĕdĭmūs quōd fāmae ōppōnĕrĕ pōssīs.

iūră părēntĭs hăbēs, prōptēr mē scrībĕrĭs hērēs,

lēgātum ōmnĕ căpīs nēc nōn ēt dūlcĕ cădūcūm.

cōmmŏdă praētĕrĕā iūngēntūr mūltă cădūcīs,

sī nŭmĕrūm, sī trēs īmplēvĕrŏ." iūstă dŏlōrīs,

Naēvŏlĕ, caūsă tŭī; cōntrā tămĕn īllĕ quĭd ādfērt?

"nēglĕgĭt ātque ălĭūm bĭpĕdēm sĭbĭ quaērĭt ăsēllūm.

haēc sōlī cōmmīssă tĭbī cēlārĕ mĕmēntō

ēt tăcĭtūs nōstrās īntrā tē fīgĕ quĕrēllās;

nām rēs mōrtĭfĕra ēst ĭnĭmīcūs pūmĭcĕ lēvīs.

quī mŏdŏ sēcrētūm cōmmīsĕrăt, ārdĕt ĕt ōdīt,

tāmquām prōdĭdĕrīm quīdquīd scĭŏ. sūmĕrĕ fērrūm,

fūste ăpĕrīrĕ căpūt, cāndēlam ādpōnĕrĕ vālvīs

nōn dŭbĭtāt. nēc cōntēmnās aūt dēspĭcĭās quōd

hīs ŏpĭbūs nūmquām cāra ēst ānnōnă vĕnēnī.

ērgo ōccūltă tĕgēs ūt cūrĭă Mārtĭs Ăthēnīs."

ō Cŏrўdōn, Cŏrўdōn, sēcrētūm dīvĭtĭs ūllūm

ēssĕ pŭtās? sērvi ūt tāceānt, iūmēntă lŏquēntūr

ēt cănĭs ēt pōstēs ēt mārmŏră. claūdĕ fĕnēstrās,

vēlă tĕgānt rīmās, iūnge ōstĭă, tōllĭtĕ lūmēn,

ē mĕdĭō făc ĕānt ōmnēs, prŏpĕ nēmŏ rĕcūmbāt;

quōd tămĕn ād cāntūm gāllī făcĭt īllĕ sĕcūndī

prōxĭmŭs āntĕ dĭēm caūpō scĭĕt, aūdĭĕt ēt quaē

fīnxērūnt părĭtēr lībārĭŭs, ārchĭmăgīrī,

cārptōrēs. quŏd ĕnīm dŭbĭtānt cōmpōnĕrĕ crīmēn

īn dŏmĭnōs, quŏtĭēns rūmōrĭbŭs ūlcīscūntūr

bāltĕă? nēc dērīt quī tē pēr cōmpĭtă quaērāt

nōlēntem ēt mĭsĕrām vīnōsŭs ĭnēbrĭĕt aūrēm.

īllōs ērgŏ rŏgēs quīdquīd paūlo āntĕ pĕtēbās

ā nōbīs, tăcĕānt īllī. sēd prōdĕrĕ mālūnt

ārcānūm quām sūbrēptī pōtārĕ Fălērnī

prō pŏpŭlō făcĭēns quāntūm Saūfēiă bĭbēbāt.

vīvēndūm rēctē, cūm prōptēr plūrĭmă, †tūnc ēst†

īdcīrco ūt pōssīs līnguām cōntēmnĕrĕ sērvī.

[praēcĭpŭē caūsīs, ūt līnguās māncĭpĭōrūm

cōntēmnās; nām līnguă mălī pārs pēssĭmă sērvī.

dētĕrĭōr tămĕn hīc quī lībēr nōn ĕrĭt īllīs

quōrum ănĭmās ēt fārrĕ sŭō cūstōdĭt ĕt aērĕ.]

"ūtĭlĕ cōnsĭlĭūm mŏdŏ, sēd cōmmūnĕ, dĕdīstī.

nūnc mĭhĭ quīd suādēs pōst dāmnūm tēmpŏrĭs ēt spēs

dēcēptās? fēstīnăt ĕnīm dēcūrrĕrĕ vēlōx

flōscŭlŭs āngūstaē mĭsĕraēquĕ brĕvīssĭmă vītaē

pōrtĭŏ; dūm bĭbĭmūs, dūm sērta, ūnguēntă, pŭēllās

pōscĭmŭs, ōbrēpīt nōn īntēllēctă sĕnēctūs."

nē trĕpĭdā, nūmquām păthĭcūs tĭbĭ dērĭt ămīcūs

stāntĭbŭs ēt sālvīs hīs cōllĭbŭs; ūndĭque ăd īllōs

cōnvĕnĭēnt ēt cārpēntīs ēt nāvĭbŭs ōmnēs

quī dĭgĭtō scālpūnt ūnō căpŭt. āltĕră māiōr

spēs sŭpĕrēst, tū tāntum ērūcīs īmprĭmĕ dēntēm.

"haēc ēxēmplă părā fēlīcĭbŭs; āt mĕă Clōthō

ēt Lăchĕsīs gaūdēnt, sī pāscĭtŭr īnguĭnĕ vēntēr.

ō pārvī nōstrīquĕ Lărēs, quōs tūrĕ mĭnūtō

aūt fārre ēt tĕnŭī sŏlĕo ēxōrārĕ cŏrōnā,

quāndo ĕgŏ fīgam ălĭquīd quō sīt mĭhĭ tūtă sĕnēctūs

ā tĕgĕte ēt băcŭlō? vīgīntī mīlĭă fēnūs

pīgnĕrĭbūs pŏsĭtīs, ārgēntī vāscŭlă pūrī,

sēd quaē Fābrĭcĭūs cēnsōr nŏtĕt, ēt dŭŏ fōrtēs

dē grĕgĕ Moēsōrūm, quī mē cērvīcĕ lŏcātā

sēcūrūm iŭbĕānt clāmōso īnsīstĕrĕ cīrcō;

sīt mĭhĭ praētĕrĕā cūrvūs caēlātŏr, ĕt āltēr

quī mūltās făcĭēs pīngīt cĭtŏ; sūffĭcĭūnt haēc.

quāndo ĕgŏ paūpĕr ĕrō? vōtūm mĭsĕrābĭlĕ, nēc spēs

hīs sāltēm; nām cūm prō mē Fōrtūnă vŏcātūr,

ādfīxīt cērās īllā dē nāvĕ pĕtītās

quaē Sĭcŭlōs cāntūs ēffūgīt rēmĭgĕ sūrdō."