I

Struebat iam fortuna in diuersa parte terrarum initia causasque imperio, quod uaria sorte laetum rei publicae aut atrox, ipsis principibus prosperum uel exitio fuit. [2] Titus Vespasianus, e Iudaea incolumi adhuc Galba missus a patre, causam profectionis officium erga principem et maturam petendis honoribus iuuentam ferebat, sed uulgus fingendi auidum disperserat accitum in adoptionem. [3] Materia sermonibus senium et orbitas principis et intemperantia ciuitatis, donec unus eligatur, multos destinandi. [4] Augebat famam ipsius Titi ingenium quantaecumque fortunae capax, decor oris cum quadam maiestate, prosperae Vespasiani res, praesaga responsa, et inclinatis ad credendum animis loco ominum etiam fortuita. [5] Vbi Corinthi, Achaiae urbe, certos nuntios accepit de interitu Galbae et aderant qui arma Vitellii bellumque adfirmarent, anxius animo paucis amicorum adhibitis cuncta utrimque perlustrat: si pergeret in urbem, nullam officii gratiam in alterius honorem suscepti, ac se Vitellio siue Othoni obsidem fore: sin rediret, offensam haud dubiam uictoris, set incerta adhuc uictoria et concedente in partis patre filium excusatum. [6] Sin Vespasianus rem publicam susciperet, obliuiscendum offensarum de bello agitantibus.

II

His ac talibus inter spem metumque iactatum spes uicit. [2] Fuerunt qui accensum desiderio Berenices reginae uertisse iter crederent; neque abhorrebat a Berenice iuuenilis animus, sed gerendis rebus nullum ex eo impedimentum. [3] Laetam uoluptatibus adulescentiam egit, suo quam patris imperio moderatior. [4] Igitur oram Achaiae et Asiae ac laeua maris praeuectus, Rhodum et Cyprum insulas, inde Syriam audentioribus spatiis petebat. [5] Atque illum cupido incessit adeundi uisendique templum Paphiae Veneris, inclitum per indigenas aduenasque. [6] Haud fuerit longum initia religionis, templi ritum, formam deae (neque enim alibi sic habetur) paucis disserere.

III

Conditorem templi regem Aeriam uetus memoria, quidam ipsius deae nomen id perhibent. [2] Fama recentior tradit a Cinyra sacratum templum deamque ipsam conceptam mari huc adpulsam; sed scientiam artemque haruspicum accitam et Cilicem Tamiram intulisse, atque ita pactum ut familiae utriusque posteri caerimoniis praesiderent. [3] Mox, ne honore nullo regium genus peregrinam stirpem antecelleret, ipsa quam intulerant scientia hospites cessere: tantum Cinyrades sacerdos consulitur. [4] Hostiae, ut quisque uouit, sed mares deliguntur: certissima fides haedorum fibris. [5] Sanguinem arae obfundere uetitum: precibus et igne puro altaria adolentur, nec ullis imbribus quamquam in aperto madescunt. [6] Simulacrum deae non effigie humana, continuus orbis latiore initio tenuem in ambitum metae modo exurgens, set ratio in obscuro.

IV

Titus spectata opulentia donisque regum quaeque alia laetum antiquitatibus Graecorum genus incertae uetustati adfingit, de nauigatione primum consuluit. [2] Postquam pandi uiam et mare prosperum accepit, de se per ambages interrogat caesis compluribus hostiis. [3] Sostratus (sacerdotis id nomen erat) ubi laeta et congruentia exta magnisque consultis adnuere deam uidet, pauca in praesens et solita respondens, petito secreto futura aperit. [4] Titus aucto animo ad patrem peruectus suspensis prouinciarum et exercituum mentibus ingens rerum fiducia accessit. [5] Profligauerat bellum Iudaicum Vespasianus, obpugnatione Hierosolymorum reliqua, duro magis et arduo opere ob ingenium montis et peruicaciam superstitionis quam quo satis uirium obsessis ad tolerandas necessitates superesset. [6] Tres, ut supra memorauimus, ipsi Vespasiano legiones erant, exercitae bello: quattuor Mucianus obtinebat in pace, sed aemulatio et proximi exercitus gloria depulerat segnitiam, quantumque illis roboris discrimina et labor, tantum his uigoris addiderat integra quies et inexperti belli labor. [7] Auxilia utrique cohortium alarumque et classes regesque ac nomen dispari fama celebre.

V

Vespasianus acer militiae anteire agmen, locum castris capere, noctu diuque consilio ac, si res posceret, manu hostibus obniti, cibo fortuito, ueste habituque uix a gregario milite discrepans; prorsus, si auaritia abesset, antiquis ducibus par. [2] Mucianum e contrario magnificentia et opes et cuncta priuatum modum supergressa extollebant; aptior sermone, dispositu prouisuque ciuilium rerum peritus: egregium principatus temperamentum, si demptis utriusque uitiis solae uirtutes miscerentur. [3] Ceterum hic Syriae, ille Iudaeae praepositus, uicinis prouinciarum administrationibus inuidia discordes, exitu demum Neronis positis odiis in medium consuluere, primum per amicos, dein praecipua concordiae fides Titus praua certamina communi utilitate aboleuerat, natura atque arte compositus adliciendis etiam Muciani moribus. [4] Tribuni centurionesque et uulgus militum industria licentia, per uirtutes per uoluptates, ut cuique ingenium, adsciscebantur.

VI

Antequam Titus aduentaret sacramentum Othonis acceperat uterque exercitus, praecipitibus, ut adsolet, nuntiis et tarda mole ciuilis belli quod longa concordia quietus Oriens tunc primum parabat. [2] Namque olim ualidissima inter se ciuium arma in Italia Galliaue uiribus Occidentis coepta; et Pompeio, Cassio, Bruto, Antonio, quos omnis trans mare secutum est ciuile bellum, haud prosperi exitus fuerant; auditique saepius in Syria Iudaeaque Caesares quam inspecti. [3] Nulla seditio legionum, tantum aduersus Parthos minae, uario euentu; et proximo ciuili bello turbatis aliis inconcussa ibi pax, dein fides erga Galbam. [4] Mox, ut Othonem ac Vitellium scelestis armis res Romanas raptum ire uulgatum est, ne penes ceteros imperii praemia, penes ipsos tantum seruitii necessitas esset, fremere miles et uiris suas circumspicere. [5] Septem legiones statim et cum ingentibus auxiliis Syria Iudaeaque; inde continua Aegyptus duaeque legiones, hinc Cappadocia Pontusque et quicquid castrorum Armeniis praetenditur. [6] Asia et ceterae prouinciae nec uirorum inopes et pecunia opulentae. [7] Quantum insularum mari cingitur, et parando interim bello secundum tutumque ipsum mare.

VII

Non fallebat duces impetus militum, sed bellantibus aliis placuit exspectari. [2] Bello ciuili uictores uictosque numquam solida fide coalescere, nec referre Vitellium an Othonem superstitem fortuna faceret. [3] Rebus secundis etiam egregios duces insolescere: discordia militis ignauia luxurie et suismet uitiis alterum bello, alterum uictoria periturum. [4] Igitur arma in occasionem distulere, Vespasianus Mucianusque nuper, ceteri olim mixtis consiliis; optimus quisque amore rei publicae, multos dulcedo praedarum stimulabat, alios ambiguae domi res: ita boni malique causis diuersis, studio pari, bellum omnes cupiebant.

VIII

Sub idem tempus Achaia atque Asia falso exterritae uelut Nero aduentaret, uario super exitu eius rumore eoque pluribus uiuere eum fingentibus credentibusque. [2] Ceterorum casus conatusque in contextu operis dicemus: tunc seruus e Ponto siue, ut alii tradidere, libertinus ex Italia, citharae et cantus peritus, unde illi super similitudinem oris propior ad fallendum fides, adiunctis desertoribus, quos inopia uagos ingentibus promissis corruperat, mare ingreditur; ac ui tempestatum Cythnum insulam detrusus et militum quosdam ex Oriente commeantium adsciuit uel abnuentis interfici iussit, et spoliatis negotiatoribus mancipiorum ualentissimum quemque armauit. [3] Centurionemque Sisennam dextras, concordiae insignia, Syriaci exercitus nomine ad praetorianos ferentem uariis artibus adgressus est, donec Sisenna clam relicta insula trepidus et uim metuens aufugeret. [4] Inde late terror: multi ad celebritatem nominis erecti rerum nouarum cupidine et odio praesentium. [5] Gliscentem in dies famam fors discussit.

IX

Galatiam ac Pamphyliam prouincias Calpurnio Asprenati regendas Galba permiserat. [2] Datae e classe Misenensi duae triremes ad prosequendum, cum quibus Cythnum insulam tenuit: nec defuere qui trierarchos nomine Neronis accirent. [3] Is in maestitiam compositus et fidem suorum quondam militum inuocans, ut eum in Syria aut Aegypto sisterent orabat. [4] Trierarchi, nutantes seu dolo, adloquendos sibi milites et paratis omnium animis reuersuros firmauerunt. [5] Sed Asprenati cuncta ex fide nuntiata, cuius cohortatione expugnata nauis et interfectus quisquis ille erat. [6] Corpus, insigne oculis comaque et toruitate uultus, in Asiam atque inde Romam peruectum est.

X

In ciuitate discordi et ob crebras principum mutationes inter libertatem ac licentiam incerta paruae quoque res magnis motibus agebantur. [2] Vibius Crispus, pecunia potentia ingenio inter claros magis quam inter bonos, Annium Faustum equestris ordinis, qui temporibus Neronis delationes factitauerat, ad cognitionem senatus uocabat; nam recens Galbae principatu censuerant patres, ut accusatorum causae noscerentur. [3] Id senatus consultum uarie iactatum et, prout potens uel inops reus inciderat, infirmum aut ualidum, retinebat adhuc aliquid terroris. [4] Et propria ui Crispus incubuerat delatorem fratris sui peruertere, traxeratque magnam senatus partem, ut indefensum et inauditum dedi ad exitium postularent. [5] Contra apud alios nihil aeque reo proderat quam nimia potentia accusatoris: dari tempus, edi crimina, quamuis inuisum ac nocentem more tamen audiendum censebant. [6] Et ualuere primo dilataque in paucos dies cognitio: mox damnatus est Faustus, nequaquam eo adsensu ciuitatis quem pessimis moribus meruerat: quippe ipsum Crispum easdem accusationes cum praemio exercuisse meminerant, nec poena criminis sed ultor displicebat.

XI

Laeta interim Othoni principia belli, motis ad imperium eius e Dalmatia Pannoniaque exercitibus. [2] Fuere quattuor legiones, e quibus bina milia praemissa; ipsae modicis interuallis sequebantur, septima a Galba conscripta, ueteranae undecima ac tertia decima et praecipui fama quartadecumani, rebellione Britanniae compressa. [3] Addiderat gloriam Nero eligendo ut potissimos, unde longa illis erga Neronem fides et erecta in Othonem studia. [4] Sed quo plus uirium ac roboris e fiducia tarditas inerat. [5] Agmen legionum alae cohortesque praeueniebant; et ex ipsa urbe haud spernenda manus, quinque praetoriae cohortes et equitum uexilla cum legione prima, ac deforme insuper auxilium, duo milia gladiatorum, sed per ciuilia arma etiam seueris ducibus usurpatum. [6] His copiis rector additus Annius Gallus, cum Vestricio Spurinna ad occupandas Padi ripas praemissus, quoniam prima consiliorum frustra ceciderant, transgresso iam Alpis Caecina, quem sisti intra Gallias posse sperauerat. [7] Ipsum Othonem comitabantur speculatorum lecta corpora cum ceteris praetoriis cohortibus, ueterani e praetorio, classicorum ingens numerus. Nec illi segne aut corruptum luxu iter, sed lorica ferrea usus est et ante signa pedes ire, horridus, incomptus famaeque dissimilis.

XII

Blandiebatur coeptis fortuna, possessa per mare et nauis maiore Italiae parte penitus usque ad initium maritimarum Alpium, quibus temptandis adgrediendaeque prouinciae Narbonensi Suedium Clementem, Antonium Nouellum, Aemilium Pacensem duces dederat. [2] Sed Pacensis per licentiam militum uinctus, Antonio Nouello nulla auctoritas: Suedius Clemens ambitioso imperio regebat, ut aduersus modestiam disciplinae corruptus, ita proeliorum auidus. [3] Non Italia adiri nec loca sedesque patriae uidebantur: tamquam externa litora et urbes hostium urere, uastare, rapere eo atrocius quod nihil usquam prouisum aduersum metus. [4] Pleni agri, apertae domus; occursantes domini iuxta coniuges et liberos securitate pacis et belli malo circumueniebantur. [5] Maritimas tum Alpis tenebat procurator Marius Maturus. [6] Is concita gente (nec deest iuuentus) arcere prouinciae finibus Othonianos intendit: sed primo impetu caesi disiectique montani, ut quibus temere collectis, non castra, non ducem noscitantibus, neque in uictoria decus esset neque in fuga flagitium.

XIII

Inritatus eo proelio Othonis miles uertit iras in municipium Albintimilium. [2] Quippe in acie nihil praedae, inopes agrestes et uilia arma; nec capi poterant, pernix genus et gnari locorum: sed calamitatibus insontium expleta auaritia. [3] Auxit inuidiam praeclaro exemplo femina Ligus, quae filio abdito, cum simul pecuniam occultari milites credidissent eoque per cruciatus interrogarent ubi filium occuleret, uterum ostendens latere respondit, nec ullis deinde terroribus aut morte constantiam uocis egregiae mutauit.

XIV

Imminere prouinciae Narbonensi, in uerba Vitellii adactae, classem Othonis trepidi nuntii Fabio Valenti attulere; aderant legati coloniarum auxilium orantes. [2] Duas Tungrorum cohortis, quattuor equitum turmas, uniuersam Treuirorum alam cum Iulio Classico praefecto misit, e quibus pars in colonia Foroiuliensi retenta, ne omnibus copiis in terrestre iter uersis uacuo mari classis adceleraret. [3] Duodecim equitum turmae et lecti e cohortibus aduersus hostem iere, quibus adiuncta Ligurum cohors, uetus loci auxilium, et quingenti Pannonii, nondum sub signis. [4] Nec mora proelio: sed acies ita instructa ut pars classicorum mixtis paganis in collis mari propinquos exurgeret, quantum inter collis ac litus aequi loci praetorianus miles expleret, in ipso mari ut adnexa classis et pugnae parata conuersa et minaci fronte praetenderetur: Vitelliani, quibus minor peditum uis, in equite robur, Alpinos proximis iugis, cohortis densis ordinibus post equitem locant. [5] Treuirorum turmae obtulere se hosti incaute, cum exciperet contra ueteranus miles, simul a latere saxis urgeret apta ad iaciendum etiam paganorum manus, qui sparsi inter milites, strenui ignauique, in uictoria idem audebant. [6] Additus perculsis terror inuecta in terga pugnantium classe: ita undique clausi, deletaeque omnes copiae forent ni uictorem exercitum attinuisset obscurum noctis, obtentui fugientibus.

XV

Nec Vitelliani quamquam uicti quieuere: accitis auxiliis securum hostem ac successu rerum socordius agentem inuadunt. [2] Caesi uigiles, perrupta castra, trepidatum apud nauis, donec sidente paulatim metu, occupato iuxta colle defensi, mox inrupere. [3] Atrox ibi caedes, et Tungrarum cohortium praefecti sustentata diu acie telis obruuntur. [4] Ne Othonianis quidem incruenta uictoria fuit, quorum improuide secutos conuersi equites circumuenerunt. [5] Ac uelut pactis indutiis, ne hinc classis inde eques subitam formidinem inferrent, Vitelliani retro Antipolim Narbonensis Galliae municipium, Othoniani Albingaunum interioris Liguriae reuertere.

XVI

Corsicam ac Sardiniam ceterasque proximi maris insulas fama uictricis classis in partibus Othonis tenuit. [2] Sed Corsicam prope adflixit Decumi Pacarii procuratoris temeritas, tanta mole belli nihil in summam profutura, ipsi exitiosa. [3] Namque Othonis odio iuuare Vitellium Corsorum uiribus statuit, inani auxilio etiam si prouenisset. [4] Vocatis principibus insulae consilium aperit, et contra dicere ausos, Claudium Pyrrichum trierarchum Liburnicarum ibi nauium, Quintium Certum equitem Romanum, interfici iubet: quorum morte exterriti qui aderant, simul ignara et alieni metus socia imperitorum turba in uerba Vitellii iurauere. [5] Sed ubi dilectum agere Pacarius et inconditos homines fatigare militiae muneribus occepit, laborem insolitum perosi infirmitatem suam reputabant. Insulam esse quam incolerent, et longe Germaniam uirisque legionum; direptos uastatosque classe etiam quos cohortes alaeque protegerent. [6] Et auersi repente animi, nec tamen aperta ui: aptum tempus insidiis legere. [7] Digressis qui Pacarium frequentabant, nudus et auxilii inops balineis interficitur; trucidati et comites. [8] Capita ut hostium ipsi interfectores ad Othonem tulere; neque eos aut Otho praemio adfecit aut puniit Vitellius, in multa conluuie rerum maioribus flagitiis permixtos.

XVII

Aperuerat iam Italiam bellumque transmiserat, ut supra memorauimus, ala Siliana, nullo apud quemquam Othonis fauore, nec quia Vitellium mallent, sed longa pax ad omne seruitium fregerat facilis occupantibus et melioribus incuriosos. [2] Florentissimum Italiae latus, quantum inter Padum Alpisque camporum et urbium, armis Vitellii (namque et praemissae a Caecina cohortes aduenerant) tenebatur. [3] Capta Pannoniorum cohors apud Cremonam; intercepti centum equites ac mille classici inter Placentiam Ticinumque. [4] Quo successu Vitellianus miles non iani flumine aut ripis arcebatur; inritabat quin etiam Batauos transrhenanosque Padus ipse, quem repente contra Placentiam transgressi raptis quibusdam exploratoribus ita ceteros terruere ut adesse omnem Caecinae exercitum trepidi ac falsi nuntiarent.

XVIII

Certum erat Spurinnae (is enim Placentiam optinebat) necdum uenisse Caecinam et, si propinquaret, coercere intra munimenta militem nec tris praetorias cohortis et mille uexillarios cum paucis equitibus ueterano exercitui obicere: sed indomitus miles et belli ignarus correptis signis uexillisque ruere et retinenti duci tela intentare, spretis centurionibus tribunisque: quin prodi Othonem et accitum Caecinam clamitabant. [2] Fit temeritatis alienae comes Spurinna, primo coactus, mox uelle simulans, quo plus auctoritatis inesset consiliis si seditio mitesceret.

XIX

Postquam in conspectu Padus et nox adpetebat uallari castra placuit. Is labor urbano militi insolitus contundit animos. [2] Tum uetustissimus quisque castigare credulitatem suam, metum ac discrimen ostendere si cum exercitu Caecina patentibus campis tam paucas cohortis circumfudisset. [3] Iamque totis castris modesti sermones, et inserentibus se centurionibus tribunisque laudari prouidentia ducis quod coloniam uirium et opum ualidam robur ac sedem bello legisset. [4] Ipse postremo Spurinna, non tam culpam exprobrans quam rationem ostendens, relictis exploratoribus ceteros Placentiam reduxit minus turbidos et imperia accipientis. [5] Solidati muri, propugnacula addita, auctae turres, prouisa parataque non arma modo sed obsequium et parendi amor, quod solum illis partibus defuit, cum uirtutis haud paeniteret.

XX

At Caecina, uelut relicta post Alpis saeuitia ac licentia, modesto agmine per Italiam incessit. [2] Ornatum ipsius municipia et coloniae in superbiam trahebant, quod uersicolori sagulo, bracas [barbarum tegmen] indutus togatos adloqueretur. [3] Vxorem quoque eius Saloninam, quamquam in nullius iniuriam insignis equo ostroque ueheretur, tamquam laesi grauabantur, insita mortalibus natura recentem aliorum felicitatem acribus oculis introspicere modumque fortunae a nullis magis exigere quam quos in aequo uiderunt. [4] Caecina Padum transgressus, temptata Othonianorum fide per conloquium et promissa, isdem petitus, postquam pax et concordia speciosis et inritis nominibus iactata sunt, consilia curasque in obpugnationem Placentiae magno terrore uertit, gnarus ut initia belli prouenissent famam in cetera fore.

XXI

Sed primus dies impetu magis quam ueterani exercitus artibus transactus: aperti incautique muros subiere, cibo uinoque praegraues. [2] In eo certamine pulcherrimum amphitheatri opus, situm extra muros, conflagrauit, siue ab obpugnatoribus incensum, dum faces et glandis et missilem ignem in obsessos iaculantur, siue ab obsessis, dum regerunt. [3] Municipale uulgus, pronum ad suspiciones, fraude inlata ignis alimenta credidit a quibusdam ex uicinis coloniis inuidia et aemulatione, quod nulla in Italia moles tam capax foret. [4] Quocumque casu accidit, dum atrociora metuebantur, in leui habitum, reddita securitate, tamquam nihil grauius pati potuissent, maerebant. [5] Ceterum multo suorum cruore pulsus Caecina, et nox parandis operibus absumpta. [6] Vitelliani pluteos cratisque et uineas subfodiendis muris protegendisque obpugnatoribus, Othoniani sudis et immensas lapidum ac plumbi aerisque molis perfringendis obruendisque hostibus expediunt. [7] Vtrimque pudor, utrimque gloria et diuersae exhortationes hinc legionum et Germanici exercitus robur, inde urbanae militiae et praetoriarum cohortium decus attollentium; illi ut segnem et desidem et circo ac theatris corruptum militem, hi peregrinum et externum increpabant. [8] Simul Othonem ac Vitellium celebrantes culpantesue uberioribus inter se probris quam laudibus stimulabantur.

XXII

Vixdum orto die plena propugnatoribus moenia, fulgentes armis uirisque campi: densum legionum agmen, sparsa auxiliorum manus altiora murorum sagittis aut saxis incessere, neglecta aut aeuo fluxa comminus adgredi. [2] Ingerunt desuper Othoniani pila librato magis et certo ictu aduersus temere subeuntis cohortis Germanorum, cantu truci et more patrio nudis corporibus super umeros scuta quatientium. [3] Legionarius pluteis et cratibus tectus subruit muros, instruit aggerem, molitur portas: contra praetoriani dispositos ad id ipsum molaris ingenti pondere ac fragore prouoluunt. [4] Pars subeuntium obruti, pars confixi et exsangues aut laceri: cum augeret stragem trepidatio eoque acrius e moenibus uulnerarentur, rediere infracta partium fama. [5] Et Caecina pudore coeptae temere obpugnationis, ne inrisus ac uanus isdem castris adsideret, traiecto rursus Pado Cremonam petere intendit. [6] Tradidere sese abeunti Turullius Cerialis cum compluribus classicis et Iulius Briganticus cum paucis equitum, hic praefectus alae in Batauis genitus, ille primipilaris et Caecinae haud alienus, quod ordines in Germania duxerat.

XXIII

Spurinna comperto itinere hostium defensam Placentiam, quaeque acta et quid Caecina pararet, Annium Gallum per litteras docet. [2] Gallus legionem primam in auxilium Placentiae ducebat, diffisus paucitati cohortium, ne longius obsidium et uim Germanici exercitus parum tolerarent. [3] Vbi pulsum Caecinam pergere Cremonam accepit, aegre coercitam legionem et pugnandi ardore usque ad seditionem progressam Bedriaci sistit. [4] Inter Veronam Cremonamque situs est uicus, duabus iam Romanis cladibus notus infaustusque. [5] Isdem diebus a Martio Macro haud procul Cremona prospere pugnatum; namque promptus animi Martius transuectos nauibus gladiatores in aduersam Padi ripam repente effudit. [6] Turbata ibi Vitellianorum auxilia, et ceteris Cremonam fugientibus caesi qui restiterant: sed repressus uincentium impetus ne nouis subsidiis firmati hostes fortunam proelii mutarent. [7] Suspectum id Othonianis fuit, omnia ducum facta praue aestimantibus. [8] Certatim, ut quisque animo ignauus, procax ore, Annium Gallum et Suetonium Paulinum et Marium Celsum - nam eos quoque Otho praefecerat - uariis criminibus incessebant. [9] Acerrima seditionum ac discordiae incitamenta, interfectores Galbae scelere et metu uaecordes miscere cuncta, modo palam turbidis uocibus, modo occultis ad Othonem litteris; qui humillimo cuique credulus, bonos metuens trepidabat, rebus prosperis incertus et inter aduersa melior. [10] Igitur Titianum fratrem accitum bello praeposuit.

XXIV

Interea Paulini et Celsi ductu res egregie gestae. [2] Angebant Caecinam nequiquam omnia coepta et senescens exercitus sui fama. [3] Pulsus Placentia, caesis nuper auxiliis, etiam per concursum exploratorum, crebra magis quam digna memoratu proelia, inferior, propinquante Fabio Valente, ne omne belli decus illuc concederet, reciperare gloriam auidius quam consultius properabat. [4] Ad duodecimum a Cremona (locus Castorum uocatur) ferocissimos auxiliarium imminentibus uiae lucis occultos componit: equites procedere longius iussi et inritato proelio sponte refugi festinationem sequentium elicere, donec insidiae coorerentur. [5] Proditum id Othonianis ducibus, et curam peditum Paulinus, equitum Celsus sumpsere. [6] Tertiae decimae legionis uexillum, quattuor auxiliorum cohortes et quingenti equites in sinistro locantur; aggerem uiae tres praetoriae cohortes altis ordinibus obtinuere; dextra fronte prima legio incessit cum duabus auxiliaribus cohortibus et quingentis equitibus: super hos ex praetorio auxiliisque mille equites, cumulus prosperis aut subsidium laborantibus, ducebantur.

XXV

Antequam miscerentur acies, terga uertentibus Vitellianis, Celsus doli prudens repressit suos: Vitelliani temere exurgentes cedente sensim Celso longius secuti ultro in insidias praecipitantur; nam a lateribus cohortes, legionum aduersa frons, et subito discursu terga cinxerant equites. [2] Signum pugnae non statim a Suetonio Paulino pediti datum: cunctator natura et cui cauta potius consilia cum ratione quam prospera ex casu placerent, compleri fossas, aperiri campum, pandi aciem iubebat, satis cito incipi uictoriam ratus ubi prouisum foret ne uincerentur. [3] Ea cunctatione spatium Vitellianis datum in uineas nexu traducum impeditas refugiendi; et modica silua adhaerebat, unde rursus ausi promptissimos praetorianorum equitum interfecere. [4] Vulneratur rex Epiphanes, impigre pro Othone pugnam ciens.

XXVI

Tum Othonianus pedes erupit; protrita hostium acie uersi in fugam etiam qui subueniebant; nam Caecina non simul cohortis sed singulas acciuerat, quae res in proelio trepidationem auxit, cum dispersos nec usquam ualidos pauor fugientium abriperet. [2] Orta et in castris seditio quod non uniuersi ducerentur: uinctus praefectus castrorum Iulius Gratus, tamquam fratri apud Othonem militanti proditionem ageret, cum fratrem eius, Iulium Frontonem tribunum, Othoniani sub eodem crimine uinxissent. [3] Ceterum ea ubique formido fuit apud fugientis occursantis, in acie pro uallo, ut deleri cum uniuerso exercitu Caecinam potuisse, ni Suetonius Paulinus receptui cecinisset, utrisque in partibus per crebruerit. [4] Timuisse se Paulinus ferebat tantum insuper laboris atque itineris, ne Vitellianus miles recens e castris fessos adgrederetur et perculsis nullum retro subsidium foret. [5] Apud paucos ea ducis ratio probata, in uulgus aduerso rumore fuit.

XXVII

Haud proinde id damnum Vitellianos in metum compulit quam ad modestiam composuit: nec solum apud Caecinam, qui culpam in militem conferebat seditioni magis quam proelio paratum: Fabii quoque Valentis copiae (iam enim Ticinum uenerat) posito hostium contemptu et reciperandi decoris cupidine reuerentius et aequalius duci parebant. [2] Grauis alioquin seditio exarserat, quam altiore initio (neque enim rerum a Caecina gestarum ordinem interrumpi oportuerat) repetam. [3] Cohortes Batauorum, quas bello Neronis a quarta decima legione digressas, cum Britanniam peterent, audito Vitellii motu in ciuitate Lingonum Fabio Valenti adiunctas rettulimus, superbe agebant, ut cuiusque legionis tentoria accessissent, coercitos a se quartadecimanos, ablatam Neroni Italiam atque omnem belli fortunam in ipsorum manu sitam iactantes. [4] Contumeliosum id militibus, acerbum duci; corrupta iurgiis aut rixis disciplina; ad postremum Valens e petulantia etiam perfidiam suspectabat.

XXVIII

Igitur nuntio adlato pulsam Treuirorum alam Tungrosque a classe Othonis et Narbonensem Galliam circumiri, simul cura socios tuendi et militari astu cohortis turbidas ac, si una forent, praeualidas dispergendi, partem Batauorum ire in subsidium iubet. [2] Quod ubi auditum uulgatumque, maerere socii, fremere legiones. [3] Orbari se fortissimorum uirorum auxilio: ueteres illos et tot bellorum uictores, postquam in conspectu sit hostis, uelut ex acie abduci. [4] Si prouincia urbe et salute imperii potior sit, omnes illuc sequerentur; sin uictoriae [sanitas sustentaculum] columen in Italia uerteretur, non abrumpendos ut corpori ualidissimos artus.

XXIX

Haec ferociter iactando, postquam immissis lictoribus Valens coercere seditionem coeptabat, ipsum inuadunt, saxa iaciunt, fugientem sequuntur. [2] Spolia Galliarum et Viennensium aurum, pretia laborum suorum, occultare clamitantes, direptis sarcinis tabernacula ducis ipsamque humum pilis et lanceis rimabantur; nam Valens seruili ueste apud decurionem equitum tegebatur. [3] Tum Alfenus Varus praefectus castrorum, deflagrante paulatim seditione, addit consilium, uetitis obire uigilias centurionibus, omisso tubae sono, quo miles ad belli munia cietur. [4] Igitur torpere cuncti, circumspectare inter se attoniti et id ipsum quod nemo regeret pauentes; silentio, patientia, postremo precibus ac lacrimis ueniam quaerebant. [5] Vt uero deformis et flens et praeter spem incolumis Valens processit, gaudium miseratio fauor: uersi in laetitiam, ut est uulgus utroque immodicum, laudantes gratantesque circumdatum aquilis signisque in tribunal ferunt. [6] Ille utili moderatione non supplicium cuiusquam poposcit, ac ne dissimulans suspectior foret, paucos incusauit, gnarus ciuilibus bellis plus militibus quam ducibus licere.

XXX

Munientibus castra apud Ticinum de aduersa Caecinae pugna adlatum, et prope renouata seditio tamquam fraude et cunctationibus Valentis proelio defuissent: nolle requiem, non exspectare ducem, anteire signa, urgere signiferos; rapido agmine Caecinae iunguntur. [2] Improspera Valentis fama apud exercitum Caecinae erat: expositos se tanto pauciores integris hostium uiribus querebantur, simul in suam excusationem et aduentantium robur per adulationem attollentes, ne ut uicti et ignaui despectarentur. [3] Et quamquam plus uirium, prope duplicatus legionum auxiliorumque numerus erat Valenti, studia tamen militum in Caecinam inclinabant, super benignitatem animi, qua promptior habebatur, etiam uigore aetatis, proceritate corporis et quodam inani fauore. [4] Hinc aemulatio ducibus: Caecina ut foedum ac maculosum, ille ut tumidum ac uanum inridebant. [5] Sed condito odio eandem utilitatem fouere, crebris epistulis sine respectu ueniae probra Othoni obiectantes, cum duces partium Othonis quamuis uberrima conuiciorum in Vitellium materia abstinerent.

XXXI

Sane ante utriusque exitum, quo egregiam Otho famam, Vitellius flagitiosissimam meruere, minus Vitellii ignauae uoluptates quam Othonis flagrantissimae libidines timebantur: addiderat huic terrorem atque odium caedes Galbae, contra illi initium belli nemo imputabat. [2] Vitellius uentre et gula sibi inhonestus, Otho luxu saeuitia audacia rei publicae exitiosior ducebatur. [3] Coniunctis Caecinae ac Valentis copiis nulla ultra penes Vitellianos mora quin totis uiribus certarent: Otho consultauit trahi bellum an fortunam experiri placeret.

XXXII

Tunc Suetonius Paulinus dignum fama sua ratus, qua nemo illa tempestate militaris rei callidior habebatur, de toto genere belli censere, festinationem hostibus, moram ipsis utilem disseruit: [2] exercitum Vitellii uniuersum aduenisse, nec multum uirium a tergo, quoniam Galliae tumeant et deserere Rheni ripam inrupturis tam infestis nationibus non conducat; Britannicum militem hoste et mari distineri: Hispanias armis non ita redundare; prouinciam Narbonensem incursu classis et aduerso proelio contremuisse; clausam Alpibus et nullo maris subsidio transpadanam Italiam atque ipso transitu exercitus uastam; non frumentum usquam exercitui, nec exercitum sine copiis retineri posse: iam Germanos, quod genus militum apud hostis atrocissimum sit, tracto in aestatem bello, fluxis corporibus, mutationem soli caelique haud toleraturos. [3] Multa bella impetu ualida per taedia et moras euanuisse. [4] Contra ipsis omnia opulenta et fida, Pannoniam Moesiam Dalmatiam Orientem cum integris exercitibus, Italiam et caput rerum urbem senatumque et populum, numquam obscura nomina, etiam si aliquando obumbrentur; publicas priuatasque opes et immensam pecuniam, inter ciuilis discordias ferro ualidiorem; corpora militum aut Italiae sueta aut aestibus; obiacere flumen Padum, tutas uiris murisque urbis, e quibus nullam hosti cessuram Placentiae defensione exploratum: proinde duceret bellum. [5] Paucis diebus quartam decimam legionem, magna ipsam fama, cum Moesicis copiis adfore: tum rursus deliberaturum et, si proelium placuisset, auctis uiribus certaturos.

XXXIII

Accedebat sententiae Paulini Marius Celsus; idem placere Annio Gallo, paucos ante dies lapsu equi adflicto, missi qui consilium eius sciscitarentur rettulerant. [2] Otho pronus ad decertandum; frater eius Titianus et praefectus praetorii Proculus, imperitia properantes, fortunam et deos et numen Othonis adesse consiliis, adfore conatibus testabantur, neu quis obuiam ire sententiae auderet, in adulationem concesserant. [3] Postquam pugnari placitum, interesse pugnae imperatorem an seponi melius foret dubitauere. [4] Paulino et Celso iam non aduersantibus, ne principem obiectare periculis uiderentur idem illi deterioris consilii auctores perpulere ut Brixellum concederet ac dubiis proeliorum exemptus summae rerum et imperii se ipsum reseruaret. [5] Is primus dies Othonianas partis adflixit; namque et cum ipso praetoriarum cohortium et speculatorum equitumque ualida manus discessit, et remanentium fractus animus, quando suspecti duces et Otho, cui uni apud militem fides, dum et ipse non nisi militibus credit, imperia ducum in incerto reliquerat.

XXXIV

Nihil eorum Vitellianos fallebat, crebris, ut in ciuili bello, transfugiis; et exploratores cura diuersa sciscitandi sua non occultabant. [2] Quieti intentique Caecina ac Valens, quando hostis imprudentia rueret, quod loco sapientiae est, alienam stultitiam opperiebantur, inchoato ponte transitum Padi simulantes aduersus obpositam gladiatorum manum, ac ne ipsorum miles segne otium tereret. [3] Naues pari inter se spatio, ualidis utrimque trabibus conexae, aduersum in flumen dirigebantur, iactis super ancoris quae firmitatem pontis continerent, sed ancorarum funes non extenti fluitabant, ut augescente flumine inoffensus ordo nauium attolleretur. [4] Claudebat pontem imposita turris et in extremam nauem educta, unde tormentis ac machinis hostes propulsarentur. [5] Othoniani in ripa turrim struxerant saxaque et faces iaculabantur.

XXXV

Et erat insula amne medio, in quam gladiatores nauibus molientes, Germani nando praelabebantur. [2] Ac forte pluris transgressos completis Liburnicis per promptissimos gladiatorum Macer adgreditur: sed neque ea constantia gladiatoribus ad proelia quae militibus, nec proinde nutantes e nauibus quam stabili gradu e ripa uulnera derigebant. [3] Et cum uariis trepidantium inclinationibus mixti remiges propugnatoresque turbarentur, desilire in uada ultro Germani, retentare puppis, scandere foros aut comminus mergere: quae cuncta in oculis utriusque exercitus quanto laetiora Vitellianis, tanto acrius Othoniani causam auctoremque cladis detestabantur.

XXXVI

Et proelium quidem, abruptis quae supererant nauibus, fuga diremptum: Macer ad exitium poscebatur, iamque uulneratum eminus lancea strictis gladiis inuaserant, cum intercursu tribunorum centurionumque protegitur. [2] Nec multo post Vestricius Spurinna iussu Othonis, relicto Placentiae modico praesidio, cum cohortibus subuenit. [3] Dein Flauium Sabinum consulem designatum Otho rectorem copiis misit, quibus Macer praefuerat, laeto milite ad mutationem ducum et ducibus ob crebras seditiones tam infestam militiam aspernantibus.

XXXVII

Inuenio apud quosdam auctores pauore belli seu fastidio utriusque principis, quorum flagitia ac dedecus apertiore in dies fama noscebantur, dubitasse exercitus num posito certamine uel ipsi in medium consultarent, uel senatui permitterent legere imperatorem, atque eo duces Othonianos spatium ac moras suasisse, praecipua spe Paulini, quod uetustissimus consularium et militia clarus gloriam nomenque Britannicis expeditionibus meruisset. [2] Ego ut concesserim apud paucos tacito uoto quietem pro discordia, bonum et innocentem principem pro pessimis ac flagitiosissimis expetitum, ita neque Paulinum, qua prudentia fuit, sperasse corruptissimo saeculo tantam uulgi moderationem reor ut qui pacem belli amore turbauerant, bellum pacis caritate deponerent, neque aut exercitus linguis moribusque dissonos in hunc consensum potuisse coalescere, aut legatos ac duces magna ex parte luxus egestatis scelerum sibi conscios nisi pollutum obstrictumque meritis suis principem passuros.

XXXVIII

Vetus ac iam pridem insita mortalibus potentiae cupido cum imperii magnitudine adoleuit erupitque; nam rebus modicis aequalitas facile habebatur. [2] Sed ubi subacto orbe et aemulis urbibus regibusue excisis securas opes concupiscere uacuum fuit, prima inter patres plebemque certamina exarsere. [3] Modo turbulenti tribuni, modo consules praeualidi, et in urbe ac foro temptamenta ciuilium bellorum; mox e plebe infima C. Marius et nobilium saeuissimus L. Sulla uictam armis libertatem in dominationem uerterunt. [4] Post quos Cn. Pompeius occultior non melior, et numquam postea nisi de principatu quaesitum. [5] Non discessere ab armis in Pharsalia ac Philippis ciuium legiones, nedum Othonis ac Vitellii exercitus sponte posituri bellum fuerint: eadem illos deum ira, eadem hominum rabies, eaedem scelerum causae in discordiam egere. [6] Quod singulis uelut ictibus transacta sunt bella, ignauia principum factum est. [7] Sed me ueterum nouorumque morum reputatio longius tulit: nunc ad rerum ordinem uenio.

XXXIX

Profecto Brixellum Othone honor imperii penes Titianum fratrem, uis ac potestas penes Proculum praefectum; Celsus et Paulinus, cum prudentia eorum nemo uteretur, inani nomine ducum alienae culpae praetendebantur; tribuni centurionesque ambigui quod spretis melioribus deterrimi ualebant; miles alacer, qui tamen iussa ducum interpretari quam exsequi mallet. [2] Promoueri ad quartum a Bedriaco castra placuit, adeo imperite ut quamquam uerno tempore anni et tot circum amnibus penuria aquae fatigarentur. [3] Ibi de proelio dubitatum, Othone per litteras flagitante ut maturarent, militibus ut imperator pugnae adesset poscentibus: plerique copias trans Padum agentis acciri postulabant. [4] Nec proinde diiudicari potest quid optimum factu fuerit, quam pessimum fuisse quod factum est.

XL

Non ut ad pugnam sed ad bellandum profecti confluentis Padi et Ardae fluminum, sedecim inde milium spatio distantis, petebant. [2] Celso et Paulino abnuentibus militem itinere fessum, sarcinis grauem obicere hosti, non omissuro quo minus expeditus et uix quattuor milia passuum progressus aut incompositos in agmine aut dispersos et uallum molientis adgrederetur, Titianus et Proculus, ubi consiliis uincerentur, ad ius imperii transibant. [3] Aderat sane citus equo Numida cum atrocibus mandatis, quibus Otho increpita ducum segnitia rem in discrimen mitti iubebat, aeger mora et spei impatiens.

XLI

Eodem die ad Caecinam operi pontis intentum duo praetoriarum cohortium tribuni, conloquium eius postulantes, uenerunt: audire condiciones ac reddere parabat, cum praecipites exploratores adesse hostem nuntiauere. [2] Interruptus tribunorum sermo, eoque incertum fuit insidias an proditionem uel aliquod honestum consilium coeptauerint. [3] Caecina dimissis tribunis reuectus in castra datum iussu Fabii Valentis pugnae signum et militem in armis inuenit. [4] Dum legiones de ordine agminis sortiuntur, equites prorupere; et mirum dictu, a paucioribus Othonianis quo minus in uallum inpingerentur, Italicae legionis uirtute deterriti sunt: ea strictis mucronibus redire pulsos et pugnam resumere coegit. [5] Disposita Vitellianarum legionum acies sine trepidatione: etenim quamquam uicino hoste aspectus armorum densis arbustis prohibebatur. [6] Apud Othonianos pauidi duces, miles ducibus infensus, mixta uehicula et lixae, et praeruptis utrimque fossis uia quieto quoque agmini angusta. [7] Circumsistere alii signa sua, quaerere alii; incertus undique clamor adcurrentium, uocantium: ut cuique audacia uel formido, in primam postremamue aciem prorumpebant aut relabebantur.

XLII

Attonitas subito terrore mentis falsum gaudium in languorem uertit, repertis qui desciuisse a Vitellio exercitum ementirentur. [2] Is rumor ab exploratoribus Vitellii dispersus, an in ipsa Othonis parte seu dolo seu forte surrexerit, parum compertum. [3] Omisso pugnae ardore Othoniani ultro salutauere; et hostili murmure excepti, plerisque suorum ignaris quae causa salutandi, metum proditionis fecere. [4] Tum incubuit hostium acies, integris ordinibus, robore et numero praestantior: Othoniani, quamquam dispersi, pauciores, fessi, proelium tamen acriter sumpsere. [5] Et per locos arboribus ac uineis impeditos non una pugnae facies: comminus eminus, cateruis et cuneis concurrebant. [6] In aggere uiae conlato gradu corporibus et umbonibus niti, omisso pilorum iactu gladiis et securibus galeas loricasque perrumpere: noscentes inter se, ceteris conspicui, in euentum totius belli certabant.

XLIII

Forte inter Padum uiamque patenti campo duae legiones congressae sunt, pro Vitellio unaetuicensima, cui cognomen Rapaci, uetere gloria insignis, e parte Othonis prima Adiutrix, non ante in aciem deducta, sed ferox et noui decoris auida. [2] Primani stratis, unaetuicensimanorum principiis aquilam abstulere; quo dolore accensa legio et impulit rursus primanos, interfecto Orfidio Benigno legato, et plurima signa uexillaque ex hostibus rapuit. [3] A parte alia propulsa quintanorum impetu tertia decima legio, circumuenti plurium adcursu quartadecimani. [4] Et ducibus Othonis iam pridem profugis Caecina ac Valens subsidiis suos firmabant. [5] Accessit recens auxilium, Varus Alfenus cum Batauis, fusa gladiatorum manu, quam nauibus transuectam obpositae cohortes in ipso flumine trucidauerant: ita uictores latus hostium inuecti.

XLIV

Et media acie perrupta fugere passim Othoniani Bedriacum petentes. [2] Immensum id spatium, obstructae strage corporum uiae, quo plus caedis fuit. neque enim ciuilibus bellis capti in praedam uertuntur. [3] Suetonius Paulinus et Licinius Proculus diuersis itineribus castra uitauere. [4] Vedium Aquilam tertiae decimae legionis legatum irae militum inconsultus pauor obtulit. [5] Multo adhuc die uallum ingressus clamore seditiosorum et fugacium circumstrepitur: non probris, non manibus abstinent; desertorem proditoremque increpant, nullo proprio crimine eius sed more uulgi suum quisque flagitium aliis obiectantes. [6] Titianum et Celsum nox iuuit, dispositis iam excubiis conpressisque militibus, quos Annius Gallus consilio precibus auctoritate flexerat, ne super cladem aduersae pugnae suismet ipsi caedibus saeuirent: siue finis bello uenisset seu resumere arma mallent unicum uictis in consensu leuamentum. [7] Ceteris fractus animus: praetorianus miles non uirtute se sed proditione uictum fremebat: ne Vitellianis quidem incruentam fuisse uictoriam, pulso equite, rapta legionis aquila; superesse cum ipso Othone militum quod trans Padum fuerit, uenire Moesicas legiones, magnam exercitus partem Bedriaci remansisse: hos certe nondum uictos et, si ita ferret, honestius in acie perituros. [8] His cogitationibus truces aut pauidi extrema desperatione ad iram saepius quam in formidinem stimulabantur.

XLV

At Vitellianus exercitus ad quintum a Bedriaco lapidem consedit, non ausis ducibus eadem die obpugnationem castrorum; simul uoluntaria deditio sperabatur: sed expeditis et tantum ad proelium egressis munimentum fuere arma et uictoria. [2] Postera die haud ambigua Othoniani exercitus uoluntate et qui ferociores fuerant ad paenitentiam inclinantibus missa legatio; nec apud duces Vitellianos dubitatum quo minus pacem concederent. [3] Legati paulisper retenti: ea res haesitationem attulit ignaris adhuc an impetrassent. [4] Mox remissa legatione patuit uallum. [5] Tum uicti uictoresque in lacrimas effusi, sortem ciuilium armorum misera laetitia detestantes; isdem tentoriis alii fratrum, alii propinquorum uulnera fouebant: spes et praemia in ambiguo, certa funera et luctus, nec quisquam adeo mali expers ut non aliquam mortem maereret. [6] Requisitum Orfidii legati corpus honore solito crematur; paucos necessarii ipsorum sepeliuere, ceterum uulgus super humum relictum.

XLVI

Opperiebatur Otho nuntium pugnae nequaquam trepidus et consilii certus. [2] Maesta primum fama, dein profugi e proelio perditas res patefaciunt. [3] Non exspectauit militum ardor uocem imperatoris; bonum haberet animum iubebant: superesse adhuc nouas uiris, et ipsos extrema passuros ausurosque. [4] Neque erat adulatio: ire in aciem, excitare partium fortunam furore quodam et instinctu flagrabant. [5] Qui procul adstiterant, tendere manus, et proximi prensare genua, promptissimo Plotio Firmo. [6] Is praetorii praefectus identidem orabat ne fidissimum exercitum, ne optime meritos milites desereret: maiore animo tolerari aduersa quam relinqui; fortis et strenuos etiam contra fortunam insistere spei, timidos et ignauos ad desperationem formidine properare. [7] Quas inter uoces ut flexerat uultum aut indurauerat Otho, clamor et gemitus. [8] Nec praetoriani tantum, proprius Othonis miles, sed praemissi e Moesia eandem obstinationem aduentantis exercitus, legiones Aquileiam ingressas nuntiabant, ut nemo dubitet potuisse renouari bellum atrox, lugubre, incertum uictis et uictoribus.

XLVII

Ipse auersus a consiliis belli "hunc" inquit "animum, hanc uirtutem uestram ultra periculis obicere nimis grande uitae meae pretium puto. [2] Quanto plus spei ostenditis, si uiuere placeret, tanto pulchrior mors erit. [3] Experti in uicem sumus ego ac fortuna. [4] Nec tempus conputaueritis: difficilius est temperare felicitati qua te non putes diu usurum. [5] Ciuile bellum a Vitellio coepit, et ut de principatu certaremus armis initium illic fuit: ne plus quam semel certemus penes me exemplum erit; hinc Othonem posteritas aestimet. [6] Fruetur Vitellius fratre, coniuge, liberis: mihi non ultione neque solaciis opus est. [7] Alii diutius imperium tenuerint, nemo tam fortiter reliquerit. [8] An ego tantum Romanae pubis, tot egregios exercitus sterni rursus et rei publicae eripi patiar? [9] Eat hic mecum animus, tamquam perituri pro me fueritis, set este superstites. [10] Nec diu moremur, ego incolumitatem uestram, uos constantiam meam. [11] Plura de extremis loqui pars ignauiae est. [12] Praecipuum destinationis meae documentum habete quod de nemine queror; nam incusare deos uel homines eius est qui uiuere uelit."

XLVIII

Talia locutus, ut cuique aetas aut dignitas, comiter appellatos, irent propere neu remanendo iram uictoris asperarent, iuuenes auctoritate, senes precibus mouebat, placidus ore, intrepidus uerbis, intempestiuas suorum lacrimas coercens. [2] Dari nauis ac uehicula abeuntibus iubet; libellos epistulasque studio erga se aut in Vitellium contumeliis insignis abolet; pecunias distribuit parce nec ut periturus. [3] Mox Saluium Cocceianum, fratris filium, prima iuuenta, trepidum et maerentem ultro solatus est, laudando pietatem eius, castigando formidinem: an Vitellium tam inmitis animi fore ut pro incolumi tota domo ne hanc quidem sibi gratiam redderet? [4] Mereri se festinato exitu clementiam uictoris; non enim ultima desperatione sed poscente proelium exercitu remisisse rei publicae nouissimum casum. [5] Satis sibi nominis, satis posteris suis nobilitatis quaesitum. [6] Post Iulios Claudios Seruios se primum in familiam nouam imperium intulisse: proinde erecto animo capesseret uitam, neu patruum sibi Othonem fuisse aut obliuisceretur umquam aut nimium meminisset.

XLIX

Post quae dimotis omnibus paulum requieuit. [2] Atque illum supremas iam curas animo uolutantem repens tumultus auertit, nuntiata consternatione ac licentia militum; namque abeuntibus exitium minitabantur, atrocissima in Verginium ui, quem clausa domo obsidebant. [3] Increpitis seditionis auctoribus regressus uacauit abeuntium adloquiis, donec omnes inuiolati digrederentur. Vesperascente die sitim haustu gelidae aquae sedauit. [4] Tum adlatis pugionibus duobus, cum utrumque pertemptasset, alterum capiti subdidit. [5] Et explorato iam profectos amicos, noctem quietam, utque adfirmatur, non insomnem egit: luce prima in ferrum pectore incubuit. [6] Ad gemitum morientis ingressi liberti seruique et Plotius Firmus praetorii praefectus unum uulnus inuenere. [7] Funus maturatum; ambitiosis id precibus petierat ne amputaretur caput ludibrio futurum. [8] Tulere corpus praetoriae cohortes cum laudibus et lacrimis, uulnus manusque eius exosculantes. [9] Quidam militum iuxta rogum interfecere se, non noxa neque ob metum, sed aemulatione decoris et caritate principis. [10] Ac postea promisce Bedriaci, Placentiae aliisque in castris celebratum id genus mortis. [11] Othoni sepulchrum exstructum est modicum et mansurum. [12] Hunc uitae finem habuit septimo et tricensimo aetatis anno.

L

Origo illi e municipio Ferentio, pater consularis, auus praetorius; maternum genus impar nec tamen indecorum. [2] Pueritia ac iuuenta, qualem monstrauimus. [3] Duobus facinoribus, altero flagitiosissimo, altero egregio, tantundem apud posteros meruit bonae famae quantum malae. [4] Vt conquirere fabulosa et fictis oblectare legentium animos procul grauitate coepti operis crediderim, ita uulgatis traditisque demere fidem non ausim. [5] Die, quo Bedriaci certabatur, auem inuisitata specie apud Regium Lepidum celebri luco consedisse incolae memorant, nec deinde coetu hominum aut circumuolitantium alitum territam pulsamue, donec Otho se ipse interficeret; tum ablatam ex oculis: et tempora reputantibus initium finemque miraculi cum Othonis exitu competisse.

LI

In funere eius nouata luctu ac dolore militum seditio, nec erat qui coerceret. [2] Ad Verginium uersi, modo ut reciperet imperium, nunc ut legatione apud Caecinam ac Valentem fungeretur, minitantes orabant: Verginius per auersam domus partem furtim digressus inrumpentis frustratus est. [3] Earum quae Brixelli egerant cohortium preces Rubrius Gallus tulit, et uenia statim impetrata, concedentibus ad uictorem per Flauium Sabinum iis copiis quibus praefuerat.

LII

Posito ubique bello magna pars senatus extremum discrimen adiit, profecta cum Othone ab urbe, dein Mutinae relicta. [2] Illuc aduerso de proelio adlatum: sed milites ut falsum rumorem aspernantes, quod infensum Othoni senatum arbitrabantur, custodire sermones, uultum habitumque trahere in deterius; conuiciis postremo ac probris causam et initium caedis quaerebant, cum alius insuper metus senatoribus instaret, ne praeualidis iam Vitellii partibus cunctanter excepisse uictoriam crederentur. [3] Ita trepidi et utrimque anxii coeunt, nemo priuatim expedito consilio, inter multos societate culpae tutior. [4] Onerabat pauentium curas ordo Mutinensis arma et pecuniam offerendo, appellabatque patres conscriptos intempestiuo honore.

LIII

Notabile iurgium fuit quo Licinius Caecina Marcellum Eprium ut ambigua disserentem inuasit. [2] Nec ceteri sententias aperiebant: sed inuisum memoria delationum expositumque ad inuidiam Marcelli nomen inritauerat Caecinam, ut nouus adhuc et in senatum nuper adscitus magnis inimicitiis claresceret. [3] Moderatione meliorum dirempti. [4] Et rediere omnes Bononiam, rursus consiliaturi; simul medio temporis plures nuntii sperabantur. [5] Bononiae, diuisis per itinera qui recentissimum quemque percontarentur, interrogatus Othonis libertus causam digressus habere se suprema eius mandata respondit; ipsum uiuentem quidem relictum, sed sola posteritatis cura et abruptis uitae blandimentis. [6] Hinc admiratio et plura interrogandi pudor, atque omnium animi in Vitellium inclinauere.

LIV

Intererat consiliis frater eius L. Vitellius seque iam adulantibus offerebat, cum repente Coenus libertus Neronis atroci mendacio uniuersos perculit, adfirmans superuentu quartae decimae legionis, iunctis a Brixello uiribus, caesos uictores; uersam partium fortunam. [2] Causa fingendi fuit ut diplomata Othonis, quae neglegebantur, laetiore nuntio reualescerent. [3] Et Coenus quidem raptim in urbem uectus paucos post dies iussu Vitellii poenas luit: senatorum periculum auctum credentibus Othonianis militibus uera esse quae ad ferebantur. [4] Intendebat formidinem quod publici consilii facie discessum Mutina desertaeque partes forent. [5] Nec ultra in commune congressi sibi quisque consuluere, donec missae a Fabio Valente epistulae demerent metum. [6] Et mors Othonis quo laudabilior eo uelocius audita.

LV

At Romae nihil trepidationis; Ceriales ludi ex more spectabantur. [2] Vt cessisse Othonem et a Flauio Sabino praefecto urbis quod erat in urbe militum sacramento Vitellii adactum certi auctores in theatrum attulerunt, Vitellio plausere; populus cum lauru ac floribus Galbae imagines circum templa tulit, congestis in modum tumuli coronis iuxta lacum Curtii, quem locum Galba moriens sanguine infecerat. [3] In senatu cuncta longis aliorum principatibus composita statim decernuntur; additae erga Germanicum exercitum laudes gratesque et missa legatio quae gaudio fungeretur. [4] Recitatae Fabii Valentis epistulae ad consules scriptae haud immoderate: gratior Caecinae modestia fuit quod non scripsisset.

LVI

Ceterum Italia grauius atque atrocius quam bello adflictabatur. [2] Dispersi per municipia et colonias Vitelliani spoliare, rapere, ui et stupris polluere: in omne fas nefasque auidi aut uenales non sacro, non profano abstinebant. [3] Et fuere qui inimicos suos specie militum interficerent. [4] Ipsique milites regionum gnari refertos agros, ditis dominos in praedam aut, si repugnatum foret, ad exitium destinabant, obnoxiis ducibus et prohibere non ausis. [5] Minus auaritiae in Caecina, plus ambitionis: Valens ob lucra et quaestus infamis eoque alienae etiam culpae dissimulator. [6] Iam pridem attritis Italiae rebus tantum peditum equitumque, uis damnaque et iniuriae aegre tolerabantur.

LVII

Interim Vitellius uictoriae suae nescius ut ad integrum bellum reliquas Germanici exercitus uiris trahebat. [2] Pauci ueterum militum in hibernis relicti, festinatis per Gallias dilectibus, ut remanentium legionum nomina supplerentur. [3] Cura ripae Hordeonio Flacco permissa; ipse e Britannico exercitu delecta octo milia sibi adiunxit. [4] Et paucorum dierum iter progressus prosperas apud Bedriacum res ac morte Othonis concidisse bellum accepit: uocata contione uirtutem militum laudibus cumulat. [5] Postulante exercitu ut libertum suum Asiaticum equestri dignitate donaret, inhonestam adulationem conpescit; dein mobilitate ingenii, quod palam abnuerat, inter secreta conuiuii largitur, honorauitque Asiaticum anulis, foedum mancipium et malis artibus ambitiosum.

LVIII

Isdem diebus accessisse partibus utramque Mauretaniam, interfecto procuratore Albino, nuntii uenere. [2] Lucceius Albinus a Nerone Mauretaniae Caesariensi praepositus, addita per Galbam Tingitanae prouinciae administratione, haud spernendis uiribus agebat. [3] Decem nouem cohortes, quinque alae, ingens Maurorum numerus aderat, per latrocinia et raptus apta bello manus. [4] Caeso Galba in Othonem pronus nec Africa contentus Hispaniae angusto freto diremptae imminebat. [5] Inde Cluuio Rufo metus, et decimam legionem propinquare litori ut transmissurus iussit; praemissi centuriones qui Maurorum animos Vitellio conciliarent. [6] Neque arduum fuit, magna per prouincias Germanici exercitus fama; spargebatur insuper spreto procuratoris uocabulo Albinum insigne regis et Iubae nomen usurpare.

LIX

Ita mutatis animis Asinius Pollio alae praefectus, e fidissimis Albino, et Festus ac Scipio cohortium praefecti opprimuntur: ipse Albinus dum e Tingitana prouincia Caesariensem Mauretaniam petit, adpulsu litoris trucidatus; uxor eius cum se percussoribus obtulisset, simul interfecta est, nihil eorum quae fierent Vitellio anquirente: breui auditu quamuis magna transibat, impar curis grauioribus. [2] Exercitum itinere terrestri pergere iubet: ipse Arare flumine deuehitur, nullo principali paratu, sed uetere egestate conspicuus, donec Iunius Blaesus Lugudunensis Galliae rector, genere inlustri, largus animo et par opibus, circumdaret principi ministeria, comitaretur liberaliter, eo ipso ingratus, quamuis odium Vitellius uernilibus blanditiis uelaret. [3] Praesto fuere Luguduni uictricium uictarumque partium duces. [4] Valentem et Caecinam pro contione laudatos curuli suae circumposuit. [5] Mox uniuersum exercitum occurrere infanti filio iubet, perlatumque et paludamento opertum sinu retinens Germanicum appellauit cinxitque cunctis fortunae principalis insignibus. [6] Nimius honos inter secunda rebus aduersis in solacium cessit.

LX

Tum interfecti centuriones promptissimi Othonianorum, unde praecipua in Vitellium alienatio per Illyricos exercitus; simul ceterae legiones contactu et aduersus Germanicos milites inuidia bellum meditabantur. [2] Suetonium Paulinum ac Licinium Proculum tristi mora squalidos tenuit, donec auditi necessariis magis defensionibus quam honestis uterentur. [3] Proditionem ultro imputabant, spatium longi ante proelium itineris, fatigationem Othonianorum, permixtum uehiculis agmen ac pleraque fortuita fraudi suae adsignantes. [4] Et Vitellius credidit de perfidia et fidem absoluit. [5] Saluius Titianus Othonis frater nullum discrimen adiit, pietate et ignauia excusatus. [6] Mario Celso consulatus seruatur: sed creditum fama obiectumque mox in senatu Caecilio Simplici, quod eum honorem pecunia mercari, nec sine exitio Celsi, uoluisset: restitit Vitellius deditque postea consulatum Simplici innoxium et inemptum. [7] Trachalum aduersus criminantis Galeria uxor Vitellii protexit.

LXI

Inter magnorum uirorum discrimina, pudendum dictu, Mariccus quidam, e plebe Boiorum, inserere sese fortunae et prouocare arma Romana simulatione numinum ausus est. [2] Iamque adsertor Galliarum et deus (nam id sibi indiderat) concitis octo milibus hominum proximos Aeduorum pagos trahebat, cum grauissima ciuitas electa iuuentute, adiectis a Vitellio cohortibus, fanaticam multitudinem disiecit. [3] Captus in eo proelio Mariccus; ac mox feris obiectus quia non laniabatur, stolidum uulgus inuiolabilem credebat, donec spectante Vitellio interfectus est.

LXII

Nec ultra in defectores aut bona cuiusquam saeuitum: rata fuere eorum qui acie Othoniana ceciderant, testamenta aut lex intestatis: prorsus, si luxuriae temperaret, auaritiam non timeres. [2] Epularum foeda et inexplebilis libido: ex urbe atque Italia inritamenta gulae gestabantur, strepentibus ab utroque mari itineribus; exhausti conuiuiorum apparatibus principes ciuitatum; uastabantur ipsae ciuitates; degenerabat a labore ac uirtute miles adsuetudine uoluptatum et contemptu ducis. [3] Praemisit in urbem edictum quo uocabulum Augusti differret, Caesaris non reciperet, cum de potestate nihil detraheret. [4] Pulsi Italia mathematici; cautum seuere ne equites Romani ludo et harena polluerentur. [5] Priores id principes pecunia et saepius ui perpulerant, ac pleraque municipia et coloniae aemulabantur corruptissimum quemque adulescentium pretio inlicere.

LXIII

Sed Vitellius aduentu fratris et inrepentibus dominationis magistris superbior et atrocior occidi Dolabellam iussit, quem in coloniam Aquinatem sepositum ab Othone rettulimus. [2] Dolabella audita morte Othonis urbem introierat: id ei Plancius Varus praetura functus, ex intimis Dolabellae amicis, apud Flauium Sabinum praefectum urbis obiecit, tamquam rupta custodia ducem se uictis partibus ostentasset; addidit temptatam cohortem quae Ostiae ageret; nec ullis tantorum criminum probationibus in paenitentiam uersus seram ueniam post scelus quaerebat. [3] Cunctantem super tanta re Flauium Sabinum Triaria L. Vitellii uxor, ultra feminam ferox, terruit ne periculo principis famam clementiae adfectaret. [4] Sabinus suopte ingenio mitis, ubi formido incessisset, facilis mutatu et in alieno discrimine sibi pauens, ne ad leuasse uideretur, impulit ruentem.

LXIV

Igitur Vitellius metu et odio, quod Petroniam uxorem eius mox Dolabella in matrimonium accepisset, uocatum per epistulas uitata Flaminiae uiae celebritate deuertere Interamnium atque ibi interfici iussit. [2] Longum interfectori uisum: in itinere ac taberna proiectum humi iugulauit, magna cum inuidia noui principatus, cuius hoc primum specimen noscebatur. [3] Et Triariae licentiam modestum e proximo exemplum onerabat, Galeria imperatoris uxor non immixta tristibus; et pari probitate mater Vitelliorum Sextilia, antiqui moris: dixisse quin etiam ad primas filii sui epistulas ferebatur, non Germanicum a se sed Vitellium genitum. [4] Nec ullis postea fortunae inlecebris aut ambitu ciuitatis in gaudium euicta domus suae tantum aduersa sensit.

LXV

Digressum a Luguduno Vitellium Cluuius Rufus adsequitur omissa Hispania, laetitiam et gratulationem uultu ferens, animo anxius et petitum se criminationibus gnarus. [2] Hilarus Caesaris libertus detulerat tamquam audito Vitellii et Othonis principatu propriam ipse potentiam et possessionem Hispaniarum temptasset, eoque diplomatibus nullum principem praescripsisset; et interpretabatur quaedam ex orationibus eius contumeliosa in Vitellium et pro se ipso popularia. [3] Auctoritas Cluuii praeualuit ut puniri ultro libertum suum Vitellius iuberet. [4] Cluuius comitatui principis adiectus, non adempta Hispania, quam rexit absens exemplo L. Arrunti. [5] Sed Arruntium Tiberius Caesar ob metum, Vitellius Cluuium nulla formidine retinebat. [6] Non idem Trebellio Maximo honos: profugerat Britannia ob iracundiam militum; missus est in locum eius Vettius Bolanus e praesentibus.

LXVI

Angebat Vitellium uietarum legionum haudquaquam fractus animus. [2] Sparsae per Italiam et uictoribus permixtae hostilia loquebantur, praecipua quartadecimanorum ferocia, qui se uictos abnuebant: quippe Bedriacensi acie uexillariis tantum pulsis uiris legionis non adfuisse. [3] Remitti eos in Britanniam, unde a Nerone exciti erant, placuit atque interim Batauorum cohortis una tendere ob ueterem aduersus quartadecimanos discordiam. [4] Nec diu in tantis armatorum odiis quies fuit: Augustae Taurinorum, dum opificem quendam Batauus ut fraudatorem insectatur, legionarius ut hospitem tuetur, sui cuique commilitones adgregati a conuiciis ad caedem transiere. [5] Et proelium atrox arsisset, ni duae praetoriae cohortes causam quartadecimanorum secutae his fiduciam et metum Batauis fecissent: quos Vitellius agmini suo iungi ut fidos, legionem Grais Alpibus traductam eo flexu itineris ire iubet quo Viennam uitarent; namque et Viennenses timebantur. [6] Nocte, qua proficiscebatur legio, relictis passim ignibus pars Taurinae coloniae ambusta, quod damnum, ut pleraque belli mala, maioribus aliarum urbium cladibus oblitteratum. [7] Quartadecimani postquam Alpibus degressi sunt, seditiosissimus quisque signa Viennam ferebant: consensu meliorum conpressi et legio in Britanniam transuecta.

LXVII

Proximus Vitellio e praetoriis cohortibus metus erat. [2] Separati primum, deinde addito honestae missionis lenimento, arma ad tribunos suos deferebant, donec motum a Vespasiano bellum crebresceret: tum resumpta militia robur Flauianarum partium fuere. [3] Prima classicorum legio in Hispaniam missa ut pace et otio mitesceret, undecima ac septima suis hibernis redditae, tertiadecimani struere amphitheatra iussi; nam Caecina Cremonae, Valens Bononiae spectaculum gladiatorum edere parabant, numquam ita ad curas intento Vitellio ut uoluptatum obliuisceretur.

LXVIII

Et uictas quidem partis modeste distraxerat: apud uictores orta seditio, ludicro initio ni numerus caesorum inuidiam Vitellio auxisset. [2] Discubuerat Vitellius Ticini adhibito ad epulas Verginio. [3] Legati tribunique ex moribus imperatorum seueritatem aemulantur uel tempestiuis conuiuiis gaudent; proinde miles intentus aut licenter agit. [4] Apud Vitellium omnia indisposita, temulenta, peruigiliis ac bacchanalibus quam disciplinae et castris propiora. [5] Igitur duobus militibus, altero legionis quintae, altero e Galli auxiliaribus, per lasciuiam ad certamen luctandi accensis, postquam legionarius prociderat, insultante Gallo et iis qui ad spectandum conuenerant in studia diductis, erupere legionarii in perniciem auxiliorum ac duae cohortes interfectae. [6] Remedium tumultus fuit alius tumultus. [7] Puluis procul et arma aspiciebantur: conclamatum repente quartam decimam legionem uerso itinere ad proelium uenire; sed erant agminis coactores: agniti dempsere sollicitudinem. [8] Interim Verginii seruus forte obuius ut percussor Vitellii insimulatur: et ruebat ad conuiuium miles, mortem Verginii exposcens. [9] Ne Vitellius quidem, quamquam ad omnis suspiciones pauidus, de innocentia eius dubitauit: aegre tamen cohibiti qui exitium consularis et quondam ducis sui flagitabant. [10] Nec quemquam saepius quam Verginium omnis seditio infestauit: manebat admiratio uiri et fama, set oderant ut fastiditi.

LXIX

Postero die Vitellius senatus legatione, quam ibi opperiri iusserat, audita transgressus in castra ultro pietatem militum conlaudauit, frementibus auxiliis tantum impunitatis atque adrogantiae legionariis accessisse. [2] Batauorum cohortes, ne quid truculentius auderent, in Germaniam remissae, principium interno simul externoque bello parantibus fatis. [3] Reddita ciuitatibus Gallorum auxilia, ingens numerus et prima statim defectione inter inania belli adsumptus. [4] Ceterum ut largitionibus adfectae iam imperii opes sufficerent, amputari legionum auxiliorumque numeros iubet uetitis supplementis; et promiscae missiones offerebantur. [5] Exitiabile id rei publicae, ingratum militi, cui eadem munia inter paucos periculaque ac labor crebrius redibant: et uires luxu corrumpebantur, contra ueterem disciplinam et instituta maiorum apud quos uirtute quam pecunia res Romana melius stetit.

LXX

Inde Vitellius Cremonam flexit et spectato munere Caecinae insistere Bedriacensibus campis ac uestigia recentis uictoriae lustrare oculis concupiuit, foedum atque atrox spectaculum. [2] Intra quadragensimum pugnae diem lacera corpora, trunci artus, putres uirorum equorumque formae, infecta tabo humus, protritis arboribus ac frugibus dira uastitas. [3] Nec minus inhumana pars uiae quam Cremonenses lauru rosaque constrauerant, exstructis altaribus caesisque uictimis regium in morem; quae laeta in praesens mox perniciem ipsis fecere. [4] Aderant Valens et Caecina, monstrabantque pugnae locos: hinc inrupisse legionum agmen, hinc equites coortos, inde circumfusas auxiliorum manus: iam tribuni praefectique, sua quisque facta extollentes, falsa uera aut maiora uero miscebant. [5] Vulgus quoque militum clamore et gaudio deflectere uia, spatia certaminum recognoscere, aggerem armorum, strues corporum intueri mirari; et erant quos uaria sors rerum lacrimaeque et misericordia subiret. [6] At non Vitellius flexit oculos nec tot milia insepultorum ciuium exhorruit: laetus ultro et tam propinquae sortis ignarus instaurabat sacrum dis loci.

LXXI

Exim Bononiae a Fabio Valente gladiatorum spectaculum editur, aduecto ex urbe cultu. [2] Quantoque magis propinquabat, tanto corruptius iter immixtis histrionibus et spadonum gregibus et cetero Neronianae aulae ingenio; namque et Neronem ipsum Vitellius admiratione celebrabat, sectari cantantem solitus, non necessitate, qua honestissimus quisque, sed luxu et saginae mancipatus emptusque. [3] Vt Valenti et Caecinae uacuos honoris mensis aperiret, coartati aliorum consulatus, dissimulatus Marci Macri tamquam Othonianarum partium ducis; et Valerium Marinum destinatum a Galba consulem distulit, nulla offensa, sed mitem et iniuriam segniter laturum. [4] Pedanius Costa omittitur, ingratus principi ut aduersus Neronem ausus et Verginii exstimulator, sed alias protulit causas; actaeque insuper Vitellio gratiae consuetudine seruitii.

LXXII

Non ultra paucos dies quamquam acribus initiis coeptum mendacium ualuit. [2] Extiterat quidam Scribonianum se Camerinum ferens, Neronianorum temporum metu in Histria occultatum, quod illic clientelae et agri ueterum Crassorum ac nominis fauor manebat. [3] Igitur deterrimo quoque in argumentum fabulae adsumpto uulgus credulum et quidam militum, errore ueri seu turbarum studio, certatim adgregabantur, cum pertractus ad Vitellium interrogatusque quisnam mortalium esset. [4] Postquam nulla dictis fides et a domino noscebatur condicione fugitiuus, nomine Geta, sumptum de eo supplicium in seruilem modum.

LXXIII

Vix credibile memoratu est quantum superbiae socordiaeque Vitellio adoleuerit, postquam speculatores e Syria Iudaeaque adactum in uerba eius Orientem nuntiauere. [2] Nam etsi uagis adhuc et incertis auctoribus erat tamen in ore famaque Vespasianus ac plerumque ad nomen eius Vitellius excitabatur: tum ipse exercitusque, ut nullo aemulo, saeuitia libidine raptu in externos mores proruperant.

LXXIV

At Vespasianus bellum armaque et procul uel iuxta sitas uiris circumspectabat. [2] Miles ipsi adeo paratus ut praeeuntem sacramentum et fausta Vitellio omnia precantem per silentium audierint; Muciani animus nec Vespasiano alienus et in Titum pronior; praefectus Aegypti Ti. Alexander consilia sociauerat; tertiam legionem, quod e Syria in Moesiam transisset, suam numerabat; ceterae Illyrici legiones secuturae sperabantur; namque omnis exercitus flammauerat adrogantia uenientium a Vitellio militum, quod truces corpore, horridi sermone ceteros ut imparis inridebant. [3] Sed in tanta mole belli plerumque cunctatio; et Vespasianus modo in spem erectus, aliquando aduersa reputabat: quis ille dies foret quo sexaginta aetatis annos et duos filios iuuenes bello permitteret? Esse priuatis cogitationibus progressum et, prout uelint, plus minusue sumi ex fortuna: imperium cupientibus nihil medium inter summa aut praecipitia.

LXXV

Versabatur ante oculos Germanici exercitus robur, notum uiro militari: suas legiones ciuili bello inexpertas, Vitellii uictricis, et apud uictos plus querimoniarum quam uirium. [2] Fluxam per discordias militum fidem et periculum ex singulis: quid enim profuturas cohortis alasque, si unus alterue praesenti facinore paratum ex diuerso praemium petat? [3] Sic Scribonianum sub Claudio interfectum, sic percussorem eius Volaginium e gregario ad summa militiae prouectum: facilius uniuersos impelli quam singulos uitari.

LXXVI

His pauoribus nutantem et alii legati amicique firmabant et Mucianus, post multos secretosque sermones iam et coram ita locutus: [2] "Omnes, qui magnarum rerum consilia suscipiunt, aestimare debent an quod inchoatur rei publicae utile, ipsis gloriosum, promptum effectu aut certe non arduum sit; simul ipse qui suadet considerandus est, adiciatne consilio periculum suum, et, si fortuna coeptis adfuerit, cui summum decus adquiratur. [3] Ego te, Vespasiane, ad imperium uoco, quam salutare rei publicae, quam tibi magnificum, iuxta deos in tua manu positum est. [4] Nec speciem adulantis expaueris: a contumelia quam a laude propius fuerit post Vitellium eligi. [5] Non aduersus diui Augusti acerrimam mentem nec aduersus cautissimam Tiberii senectutem, ne contra Gai quidem aut Claudii uel Neronis fundatam longo imperio domum exsurgimus; cessisti etiam Galbae imaginibus: torpere ultra et polluendam perdendamque rem publicam relinquere sopor et ignauia uideretur, etiam si tibi quam inhonesta, tam tuta seruitus esset. [6] Abiit iam et transuectum est tempus quo posses uideri non cupisse: confugiendum est ad imperium. [7] An excidit trucidatus Corbulo? [8] Splendidior origine quam nos sumus, fateor, sed et Nero nobilitate natalium Vitellium anteibat. [9] Satis clarus est apud timentem quisquis timetur. [10] Et posse ab exercitu principem fieri sibi ipse Vitellius documento, nullis stipendiis, nulla militari fama, Galbae odio prouectus. [11] Ne Othonem quidem ducis arte aut exercitus ui, sed praepropera ipsius desperatione uictum, iam desiderabilem et magnum principem fecit, cum interim spargit legiones, exarmat cohortis, noua cotidie bello semina ministrat. [12] Si quid ardoris ac ferociae miles habuit, popinis et comissationibus et principis imitatione deteritur: tibi e Iudaea et Syria et Aegypto nouem legiones integrae, nulla acie exhaustae, non discordia corruptae, sed firmatus usu miles et belli domitor externi: classium alarum cohortium robora et fidissimi reges et tua ante omnis experientia."

LXXVII

"Nobis nihil ultra adrogabo quam ne post Valentem et Caecinam numeremur: ne tamen Mucianum socium spreueris, quia aemulum non experiris. [2] Me Vitellio antepono, te mihi. [3] Tuae domui triumphale nomen, duo iuuenes, capax iam imperii alter et primis militiae annis apud Germanicos quoque exercitus clarus. [4] Absurdum fuerit non cedere imperio ei cuius filium adoptaturus essem, si ipse imperarem. [5] Ceterum inter nos non idem prosperarum aduersarumque rerum ordo erit: nam si uincimus, honorem quem dederis habebo: discrimen ac pericula ex aequo patiemur. [6] Immo, ut melius est, tu tuos exercitus rege, mihi bellum et proeliorum incerta trade. [7] Acriore hodie disciplina uicti quam uictores agunt. [8] Hos ira, odium, ultionis cupiditas ad uirtutem accendit: illi per fastidium et contumacia hebescunt. [9] Aperiet et recludet contecta et tumescentia uictricium partium uulnera bellum ipsum; nec mihi maior in tua uigilantia parsimonia sapientia fiducia est quam in Vitellii torpore inscitia saeuitia. [10] Sed meliorem in bello causam quam in pace habemus; nam qui deliberant, desciuerunt."

LXXVIII

Post Muciani orationem ceteri audentius circumsistere, hortari, responsa uatum et siderum motus referre. [2] Nec erat intactus tali superstitione, ut qui mox rerum dominus Seleucum quendam mathematicum rectorem et praescium palam habuerit. [3] Recursabant animo uetera omina: cupressus arbor in agris eius conspicua altitudine repente prociderat ac postera die eodem uestigio resurgens procera et latior uirebat. [4] Grande id prosperumque consensu haruspicum et summa claritudo iuueni admodum Vespasiano promissa, sed primo triumphalia et consulatus et Iudaicae uictoriae decus implesse fidem ominis uidebatur: ut haec adeptus est, portendi sibi imperium credebat. [5] Est Iudaeam inter Syriamque Carmelus: ita uocant montem deumque. [6] Nec simulacrum deo aut templum - sic tradidere maiores -: ara tantum et reuerentia. [7] Illic sacrificanti Vespasiano, cum spes occultas uersaret animo, Basilides sacerdos inspectis identidem extis "quicquid est" inquit, "Vespasiane, quod paras, seu domum exstruere seu prolatare agros siue ampliare seruitia, datur tibi magna sedes, ingentes termini, multum hominum." [8] Has ambages et statim exceperat fama et tunc aperiebat; nec quicquam magis in ore uulgi. [9] Crebriores apud ipsum sermones, quanto sperantibus plura dicuntur. [10] Haud dubia destinatione discessere Mucianus Antiochiam, Vespasianus Caesaream: illa Syriae, hoc Iudaeae caput est.

LXXIX

Initium ferendi ad Vespasianum imperii Alexandriae coeptum, festinante Tiberio Alexandro, qui kalendis Iuliis sacramento eius legiones adegit. [2] Isque primus principatus dies in posterum celebratus, quamuis Iudaicus exercitus quinto nonas Iulias apud ipsum iurasset, eo ardore ut ne Titus quidem filius exspectaretur, Syria remeans et consiliorum inter Mucianum ac patrem nuntius. [3] Cuncta impetu militum acta non parata contione, non coniunctis legionibus.

LXXX

Dum quaeritur tempus locus quodque in re tali difficillimum est, prima uox, dum animo spes timor, ratio casus obuersantur, egressum cubiculo Vespasianum pauci milites, solito adsistentes ordine ut legatum salutaturi, imperatorem salutauere: tum ceteri adcurrere, Caesarem et Augustum et omnia principatus uocabula cumulare. Mens a metu ad fortunam transierat: [2] in ipso nihil tumidum, adrogans aut in rebus nouis nouum fuit. [3] Vt primum tantae altitudinis obfusam oculis caliginem disiecit, militariter locutus laeta omnia et affluentia excepit; namque id ipsum opperiens Mucianus alacrem militem in uerba Vespasiani adegit. [4] Tum Antiochensium theatrum ingressus, ubi illis consultare mos est, concurrentis et in adulationem effusos adloquitur, satis decorus etiam Graeca facundia, omniumque quae diceret atque ageret arte quadam ostentator. [5] Nihil aeque prouinciam exercitumque accendit quam quod adseuerabat Mucianus statuisse Vitellium ut Germanicas legiones in Syriam ad militiam opulentam quietamque transferret, contra Syriacis legionibus Germanica hiberna caelo ac laboribus dura mutarentur; quippe et prouinciales sueto militum contubernio gaudebant, plerique necessitudinibus et propinquitatibus mixti, et militibus uetustate stipendiorum nota et familiaria castra in modum penatium diligebantur.

LXXXI

Ante idus Iulias Syria omnis in eodem sacramento fuit. [2] Accessere cum regno Sohaemus haud spernendis uiribus, Antiochus uetustis opibus ingens et seruientium regum ditissimus. [3] Mox per occultos suorum nuntios excitus ab urbe Agrippa, ignaro adhuc Vitellio, celeri nauigatione properauerat. [4] Nec minore animo regina Berenice partis iuuabat, florens aetate formaque et seni quoque Vespasiano magnificentia munerum grata. [5] Quidquid prouinciarum adluitur mari Asia atque Achaia tenus, quantumque introrsus in Pontum et Armenios patescit, iurauere; sed inermes legati regebant, nondum additis Cappadociae legionibus. [6] Consilium de summa rerum Beryti habitum. Illuc Mucianus cum legatis tribunisque et splendidissimo quoque centurionum ac militum uenit, et e Iudaico exercitu lecta decora: tantum simul peditum equitumque et aemulantium inter se regum paratus speciem fortunae principalis effecerant.

LXXXII

Prima belli cura agere dilectus, reuocare ueteranos; destinantur ualidae ciuitates exercendis armorum officinis apud Antiochensis aurum argentumque signatur, eaque cuncta per idoneos ministros suis quaeque locis festinabantur. [2] Ipse Vespasianus adire, hortari, bonos laude, segnis exemplo incitare saepius quam coercere, uitia magis amicorum quam uirtutes dissimulans. [3] Multos praefecturis et procurationibus, plerosque senatorii ordinis honore percoluit, egregios uiros et mox summa adeptos; quibusdam fortuna pro uirtutibus fuit. [4] Donatiuum militi neque Mucianus prima contione nisi modice ostenderat, ne Vespasianus quidem plus ciuili bello obtulit quam alii in pace, egregie firmus aduersus militarem largitionem eoque exercitu meliore. [5] Missi ad Parthum Armeniumque legati, prouisumque ne uersis ad ciuile bellum legionibus terga nudarentur. [6] Titum instare Iudaeae, Vespasianum obtinere claustra Aegypti placuit: sufficere uidebantur aduersus Vitellium pars copiarum et dux Mucianus et Vespasiani nomen ac nihil arduum fatis. [7] Ad omnis exercitus legatosque scriptae epistulae praeceptumque ut praetorianos Vitellio infensos reciperandae militiae praemio inuitarent.

LXXXIII

Mucianus cum expedita manu, socium magis imperii quam ministrum agens, non lento itinere, ne cunctari uideretur, neque tamen properans, gliscere famam ipso spatio sinebat, gnarus modicas uiris sibi et maiora credi de absentibus; sed legio sexta et tredecim uexillariorum milia ingenti agmine sequebantur. [2] Classem e Ponto Byzantium adigi iusserat, ambiguus consilii num omissa Moesia Dyrrachium pedite atque equite, simul longis nauibus uersum in Italiam mare clauderet, tuta pone tergum Achaia Asiaque, quas inermis exponi Vitellio, ni praesidiis firmarentur; atque ipsum Vitellium in incerto fore quam partem Italiae protegeret, si sibi Brundisium Tarentumque et Calabriae Lucaniaeque litora infestis classibus peterentur.

LXXXIV

Igitur nauium militum armorum paratu strepere prouinciae, sed nihil aeque fatigabat quam pecuniarum conquisitio: eos esse belli ciuilis neruos dictitans Mucianus non ius aut uerum in cognitionibus, sed solam magnitudinem opum spectabat. [2] Passim delationes, et locupletissimus quisque in praedam correpti. [3] Quae grauia atque intoleranda, sed necessitate armorum excusata etiam in pace mansere, ipso Vespasiano inter initia imperii ad obtinendas iniquitates haud perinde obstinante, donec indulgentia fortunae et prauis magistris didicit aususque est. [4] Propriis quoque opibus Mucianus bellum iuuit, largus priuatim, quod auidius de re publica sumeret. [5] Ceteri conferendarum pecuniarum exemplum secuti, rarissimus quisque eandem in reciperando licentiam habuerunt.

LXXXV

Adcelerata interim Vespasiani coepta Illyrici exercitus studio transgressi in partis: tertia legio exemplum ceteris Moesiae legionibus praebuit; octaua erat ac septima Claudiana, imbutae fauore Othonis, quamuis proelio non interfuissent. [2] Aquileiam progressae, proturbatis qui de Othone nuntiabant laceratisque uexillis nomen Vitellii praeferentibus, rapta postremo pecunia et inter se diuisa, hostiliter egerant. [3] Vnde metus et ex metu consilium, posse imputari Vespasiano quae apud Vitellium excusanda erant. [4] Ita tres Moesicae legiones per epistulas adliciebant Pannonicum exercitum aut abnuenti uim parabant. [5] In eo motu Aponius Saturninus Moesiae rector pessimum facinus audet, misso centurione ad interficiendum Tettium Iulianum septimae legionis legatum ob simultates, quibus causam partium praetendebat. [6] Iulianus comperto discrimine et gnaris locorum adscitis per auia Moesiae ultra montem Haemum profugit; nec deinde ciuili bello interfuit, per uarias moras susceptum ad Vespasianum iter trahens et ex nuntiis cunctabundus aut properans.

LXXXVI

At in Pannonia tertia decima legio ac septima Galbiana, dolorem iramque Bedriacensis pugnae retinentes, haud cunctanter Vespasiano accessere, ui praecipua Primi Antonii. [2] Is legibus nocens et tempore Neronis falsi damnatus inter alia belli mala senatorium ordinem reciperauerat. [3] Praepositus a Galba septimae legioni scriptitasse Othoni credebatur, ducem se partibus offerens; a quo neglectus in nullo Othoniani belli usu fuit. [4] Labantibus Vitellii rebus Vespasianum secutus grande momentum addidit, strenuus manu, sermone promptus, serendae in alios inuidiae artifex, discordiis et seditionibus potens, raptor, largitor, pace pessimus, bello non spernendus. [5] Iuncti inde Moesici ac Pannonici exercitus Dalmaticum militem traxere, quamquam consularibus legatis nihil turbantibus. [6] Tampius Flauianus Pannoniam, Pompeius Siluanus Dalmatiam tenebant, diuites senes; sed procurator aderat Cornelius Fuscus, uigens aetate, claris natalibus. [7] Prima iuuenta quietis cupidine senatorium ordinem exuerat; idem pro Galba dux coloniae suae, eaque opera procurationem adeptus, susceptis Vespasiani partibus acerrimam bello facem praetulit: non tam praemiis periculorum quam ipsis periculis laetus pro certis et olim partis noua ambigua ancipitia malebat. [8] Igitur mouere et quatere, quidquid usquam aegrum foret, adgrediuntur. [9] Scriptae in Britanniam ad quartadecimanos, in Hispaniam ad primanos epistulae, quod utraque legio pro Othone, aduersa Vitellio fuerat; sparguntur per Gallias litterae; momentoque temporis flagrabat ingens bellum, Illyricis exercitibus palam desciscentibus, ceteris fortunam secuturis.

LXXXVII

Dum haec per prouincias a Vespasiano ducibusque partium geruntur, Vitellius contemptior in dies segniorque, ad omnis municipiorum uillarumque amoenitates resistens, graui urbem agmine petebat. [2] Sexaginta milia armatorum sequebantur, licentia corrupta; calonum numerus amplior, procacissimis etiam inter seruos lixarum ingeniis; tot legatorum amicorumque comitatus inhabilis ad parendum, etiam si summa modestia regeretur. [3] Onerabant multitudinem obuii ex urbe senatores equitesque, quidam metu, multi per adulationem, ceteri ac paulatim omnes ne aliis proficiscentibus ipsi remanerent. [4] Adgregabantur e plebe flagitiosa per obsequia Vitellio cogniti, scurrae, histriones, aurigae, quibus ille amicitiarum dehonestamentis mire gaudebat. [5] Nec coloniae modo aut municipia congestu copiarum, sed ipsi cultores aruaque maturis iam frugibus ut hostile solum uastabantur.

LXXXVIII

Multae et atroces inter se militum caedes, post seditionem Ticini coeptam manente legionum auxiliorumque discordia; ubi aduersus paganos certandum foret, consensu. [2] Sed plurima strages ad septimum ab urbe lapidem. [3] Singulis ibi militibus Vitellius paratos cibos ut gladiatoriam saginam diuidebat; et effusa plebes totis se castris miscuerat. [4] Incuriosos milites - uernacula utebantur urbanitate - quidam spoliauere, abscisis furtim balteis an accincti forent rogitantes. [5] Non tulit ludibrium insolens contumeliarum animus: inermem populum gladiis inuasere. [6] Caesus inter alios pater militis, cum filium comitaretur; deinde agnitus et uulgata caede temperatum ab innoxiis. [7] In urbe tamen trepidatum praecurrentibus passim militibus; forum maxime petebant, cupidine uisendi locum in quo Galba iacuisset. [8] Nec minus saeuum spectaculum erant ipsi, tergis ferarum et ingentibus telis horrentes, cum turbam populi per inscitiam parum uitarent, aut ubi lubrico uiae uel occursu alicuius procidissent, ad iurgium, mox ad manus et ferrum transirent. [9] Quin et tribuni praefectique cum terrore et armatorum cateruis uolitabant.

LXXXIX

Ipse Vitellius a ponte Muluio insigni equo, paludatus accinctusque, senatum et populum ante se agens, quo minus ut captam urbem ingrederetur, amicorum consilio deterritus, sumpta praetexta et composito agmine incessit. [2] Quattuor legionum aquilae per frontem totidemque circa e legionibus aliis uexilla, mox duodecim alarum signa et post peditum ordines eques; dein quattuor et triginta cohortes, ut nomina gentium aut species armorum forent, discretae. [3] Ante aquilas praefecti castrorum tribunique et primi centurionum candida ueste, ceteri iuxta suam quisque centuriam, armis donisque fulgentes; et militum phalerae torquesque splendebant: decora facies et non Vitellio principe dignus exercitus. [4] Sic Capitolium ingressus atque ibi matrem complexus Augustae nomine honorauit.

XC

Postera die tamquam apud alterius ciuitatis senatum populumque magnificam orationem de semet ipso prompsit, industriam temperantiamque suam laudibus attollens, consciis flagitiorum ipsis qui aderant omnique Italia, per quam somno et luxu pudendus incesserat. [2] Vulgus tamen uacuum curis et sine falsi uerique discrimine solitas adulationes edoctum clamore et uocibus adstrepebat; abnuentique nomen Augusti expressere ut adsumeret, tam frustra quam recusauerat.

XCI

Apud ciuitatem cuncta interpretantem funesti ominis loco acceptum est quod maximum pontificatum adeptus Vitellius de caerimoniis publicis XV kalendas Augustas edixisset, antiquitus infausto die Cremerensi Alliensique cladibus: adeo omnis humani diuinique iuris expers, pari libertorum amicorum socordia, uelut inter temulentos agebat. [2] Sed comitia consulum cum candidatis ciuiliter celebrans omnem infimae plebis rumorem in theatro ut spectator, in circo ut fautor adfectauit: quae grata sane et popularia, si a uirtutibus proficiscerentur, memoria uitae prioris indecora et uilia accipiebantur. [3] Ventitabat in senatum, etiam cum paruis de rebus patres consulerentur. [4] Ac forte Priscus Heluidius praetor designatus contra studium eius censuerat. [5] Commotus primo Vitellius, non tamen ultra quam tribunos plebis in auxilium spretae potestatis aduocauit; mox mitigantibus amicis, qui altiorem iracundiam eius uerebantur, nihil noui accidisse respondit quod duo senatores in re publica dissentirent; solitum se etiam Thraseae contra dicere. [6] Inrisere plerique impudentiam aemulationis; aliis id ipsum placebat quod neminem ex praepotentibus, sed Thraseam ad exemplar uerae gloriae legisset.

XCII

Praeposuerat praetorianis Publilium Sabinum a praefectura cohortis, Iulium Priscum tum centurionem: Priscus Valentis, Sabinus Caecinae gratia pollebant; inter discordis Vitellio nihil auctoritas. [2] Munia imperii Caecina ac Valens obibant, olim anxii odiis, quae bello et castris male dissimulata prauitas amicorum et fecunda gignendis inimicitiis ciuitas auxerat, dum ambitu comitatu et immensis salutantium agminibus contendunt comparanturque, uariis in hunc aut illum Vitellii inclinationibus; nec umquam satis fida potentia, ubi nimia est: simul ipsum Vitellium, subitis offensis aut intempestiuis blanditiis mutabilem, contemnebant metuebantque. [3] Nec eo segnius inuaserant domos hortos opesque imperii, cum flebilis et egens nobilium turba, quos ipsos liberosque patriae Galba reddiderat, nulla principis misericordia iuuarentur. [4] Gratum primoribus ciuitatis etiam plebs adprobauit, quod reuersis ab exilio iura libertorum concessisset, quamquam id omni modo seruilia ingenia corrumpebant, abditis pecuniis per occultos aut ambitiosos sinus, et quidam in domum Caesaris transgressi atque ipsis dominis potentiores.

XCIII

Sed miles, plenis castris et redundante multitudine, in porticibus aut delubris et urbe tota uagus, non principia noscere, non seruare uigilias neque labore firmari: per inlecebras urbis et inhonesta dictu corpus otio, animum libidinibus imminuebant. [2] Postremo ne salutis quidem cura infamibus Vaticani locis magna pars tetendit, unde crebrae in uulgus mortes; et adiacente Tiberi Germanorum Gallorumque obnoxia morbis corpora fluminis auiditas et aestus impatientia labefecit. [3] Insuper confusus prauitate uel ambitu ordo militiae: sedecim praetoriae, quattuor urbanae cohortes scribebantur, quis singula milia inessent. [4] Plus in eo dilectu Valens audebat, tamquam ipsum Caecinam periculo exemisset. [5] Sane aduentu eius partes conualuerant, et sinistrum lenti itineris rumorem prospero proelio uerterat. [6] Omnisque inferioris Germaniae miles Valentem adsectabatur, unde primum creditur Caecinae fides fluitasse.

XCIV

Ceterum non ita ducibus indulsit Vitellius ut non plus militi liceret. [2] Sibi quisque militiam sumpsere: quamuis indignus, si ita maluerat, urbanae militiae adscribebatur; rursus bonis remanere inter legionarios aut alaris uolentibus permissum. [3] Nec deerant qui uellent, fessi morbis et intemperiem caeli incusantes; robora tamen legionibus alisque subtracta, conuulsum castrorum decus, uiginti milibus e toto exercitu permixtis magis quam electis. [4] Contionante Vitellio postulantur ad supplicium Asiaticus et Flauus et Rufinus duces Galliarum, quod pro Vindice bellassent. [5] Nec coercebat eius modi uoces Vitellius: super insitam [mortem] animo ignauiam conscius sibi instare donatiuum et deesse pecuniam omnia alia militi largiebatur. [6] Liberti principum conferre pro numero mancipiorum ut tributum iussi: ipse sola perdendi cura stabula aurigis exstruere, circum gladiatorum ferarumque spectaculis opplere, tamquam in summa abundantia pecuniae inludere.

XCV

Quin et natalem Vitellii diem Caecina ac Valens editis tota urbe uicatim gladiatoribus celebrauere, ingenti paratu et ante illum diem insolito. [2] Laetum foedissimo cuique apud bonos inuidiae fuit quod exstructis in campo Martio aris inferias Neroni fecisset. [3] Caesae publice uictimae cremataeque; facem Augustales subdidere, quod sacerdotium, ut Romulus Tatio regi, ita Caesar Tiberius Iuliae genti sacrauit. [4] Nondum quartus a uictoria mensis, et libertus Vitellii Asiaticus Polyclitos Patrobios et uetera odiorum nomina aequabat. [5] Nemo in illa aula probitate aut industria certauit: unum ad potentiam iter, prodigis epulis et sumptu ganeaque satiare inexplebilis Vitellii libidines. [6] Ipse abunde ratus si praesentibus frueretur, nec in longius consultans, nouiens miliens sestertium paucissimis mensibus interuertisse creditur. [7] Magna et misera ciuitas, eodem anno Othonem Vitellium passa, inter Vinios Fabios Icelos Asiaticos uaria et pudenda sorte agebat, donec successere Mucianus et Marcellus et magis alii homines quam alii mores.

XCVI

Prima Vitellio tertiae legionis defectio nuntiatur, missis ab Aponio Saturnino epistulis, antequam is quoque Vespasiani partibus adgregaretur; sed neque Aponius cuncta, ut trepidans re subita, perscripserat, et amici adulantes mollius interpretabantur: unius legionis eam seditionem, ceteris exercitibus constare fidem. [2] In hunc modum etiam Vitellius apud milites disseruit, praetorianos nuper exauctoratos insectatus, a quibus falsos rumores dispergi, nec ullum ciuilis belli metum adseuerabat, suppresso Vespasiani nomine et uagis per urbem militibus qui sermones populi coercerent. [3] Id praecipuum alimentum famae erat.

XCVII

Auxilia tamen e Germania Britanniaque et Hispaniis exciuit, segniter et necessitatem dissimulans. [2] Perinde legati prouinciaeque cunctabantur, Hordeonius Flaccus suspectis iam Batauis anxius proprio bello, Vettius Bolanus numquam satis quieta Britannia, et uterque ambigui. [3] Neque ex Hispaniis properabatur, nullo tum ibi consulari: trium legionum legati, pares iure et prosperis Vitellii rebus certaturi ad obsequium, aduersam eius fortunam ex aequo detrectabant. [4] In Africa legio cohortesque delectae a Clodio Macro, mox a Galba dimissae, rursus iussu Vitellii militiam cepere; simul cetera iuuentus dabat impigre nomina. [5] Quippe integrum illic ac fauorabilem proconsulatum Vitellius, famosum inuisumque Vespasianus egerat; proinde socii de imperio utriusque coniectabant, sed experimentum contra fuit.

XCVIII

Ac primo Valerius Festus legatus studia prouincialium cum fide iuuit; mox nutabat, palam epistulis edictisque Vitellium, occultis nuntiis Vespasianum fouens et haec illaue defensurus, prout inualuissent. [2] Deprehensi cum litteris edictisque Vespasiani per Raetiam et Gallias militum et centurionum quidam ad Vitellium missi necantur: plures fefellere, fide amicorum aut suomet astu occultati. [3] Ita Vitellii paratus noscebantur, Vespasiani consiliorum pleraque ignota, primum socordia Vitellii, dein Pannonicae Alpes praesidiis insessae nuntios retinebant. [4] Mare quoque etesiarum flatu in Orientem nauigantibus secundum, inde aduersum erat.

XCIX

Tandem inruptione hostium atrocibus undique nuntiis exterritus Caecinam ac Valentem expedire ad bellum iubet. [2] Praemissus Caecina, Valentem e graui corporis morbo tum primum adsurgentem infirmitas tardabat. [3] Longe alia proficiscentis ex urbe Germanici exercitus species: non uigor corporibus, non ardor animis; lentum et rarum agmen, fluxa arma, segnes equi; impatiens solis pulueris tempestatum, quantumque hebes ad sustinendum laborem miles, tanto ad discordias promptior. [4] Accedebat huc Caecinae ambitio uetus, torpor recens, nimia fortunae indulgentia soluti in luxum, seu perfidiam meditanti infringere exercitus uirtutem inter artis erat. [5] Credidere plerique Flauii Sabini consiliis concussam Caecinae mentem, ministro sermonum Rubrio Gallo: rata apud Vespasianum fore pacta transitionis. [6] Simul odiorum inuidiaeque erga Fabium Valentem admonebatur ut impar apud Vitellium gratiam uirisque apud nouum principem pararet.

C

Caecina e complexu Vitellii multo cum honore digressus partem equitum ad occupandam Cremonam praemisit. [2] Mox uexilla primae, quartae, quintaedecimae, sextaedecimae legionum, dein quinta et duoetuicensima secutae; postremo agmine unaetuicensima Rapax et prima Italica incessere cum uexillariis trium Britannicarum legionum et electis auxiliis. [3] Profecto Caecina scripsit Fabius Valens exercitui, quem ipse ductauerat, ut in itinere opperiretur: sic sibi cum Caecina conuenisse. [4] Qui praesens eoque ualidior mutatum id consilium finxit ut ingruenti bello tota mole occurreretur. [5] Ita adcelerare legiones Cremonam, pars Hostiliam petere iussae: ipse Rauennam deuertit praetexto classem adloquendi; mox Patauii secretum componendae proditionis quaesitum. [6] Namque Lucilius Bassus post praefecturam alae Rauennati simul ac Misenensi classibus a Vitellio praepositus, quod non statim praefecturam praetorii adeptus foret, iniquam iracundiam flagitiosa perfidia ulciscebatur. [7] Nec sciri potest traxeritne Caecinam, an, quod euenit inter malos ut et similes sint, eadem illos prauitas impulerit.

CI

Scriptores temporum, qui potiente rerum Flauia domo monimenta belli huiusce composuerunt, curam pacis et amorem rei publicae, corruptas in adulationem causas, tradidere: nobis super insitam leuitatem et prodito Galba uilem mox fidem aemulatione etiam inuidiaque, ne ab aliis apud Vitellium anteirentur, peruertisse ipsum Vitellium uidentur. [2] Caecina legiones adsecutus centurionum militumque animos obstinatos pro Vitellio uariis artibus subruebat: Basso eadem molienti minor difficultas erat, lubrica ad mutandam fidem classe ob memoriam recentis pro Othone militiae.