I

PLINIUS MAXIMO SUO S.

Saepe te monui ut libros, quos vel pro te vel in Plantam, immo et pro te et in illum (ita enim materia cogebat) composuisti, quam maturissime emitteres; quod nunc praecipue, morte eius audita, et hortor et moneo. Quamvis enim legeris multis legendosque dederis, nolo tamen quemquam opinari defuncto demum inchoatos quos incolumi eo peregisti. Salva sit tibi constantiae fama. Erit autem, si notu, aequis iniquisque fuerit non post inimici mortem scribendi tibi natam esse fiduciam, sed iam paratam editionem morte praeventam. Simul vitabis illud ouch osie phthimenoisin. Nam quod de vivente scriptum, de vivente recitatum est, in defunctum quoque tamquam viventem adhuc editur, si editur statim. Igitur si quid aliud in manibus, interim differ; hoc perfice, quod nobis, qui legimus olim, absolutum videtur; sed iam videatur et tibi, cuius cunctationem nec res ipsa desiderat, et temporis ratio praecidit. Vale.

II

PLINIUS SABINO SUO S.

facis iucunde, quod non solum plurimas epistulas meas, verum etiam longissimas flagitas: in quibus parcior fui, partim quia tuas occupationes verebar, partim quia ipse multum distringebar plerumque frigidis negotiis, quae simul et avocant animum et comminuunt. Praeterea nec materia plura scribendi dabatur: neque enim eadem nostra condicio quae M. Tullii, ad cuius exemplum nos vocas. Illi enim et copiosissimum ingenium et ingenio qua varietas rerum, qua magnitudo largissime suppetebat. Nos quam angustis terminis claudamur, etiam tacente me, perspicis: nisi forte volumus scholasticas tibi atque, ut ita dicam, umbraticas litteras mittere. Sed nihil minus aptum arbitramur, quam arma vestra, cum castra, cum denique cornua, tubas, sudorem, pulverem, soles cogitamus. Habes, ut puto, iustam excusationem; quam tamen dubito an tibi probari velim. Est enim summi amoris negare veniam brevibus epistulis amicorum, quamvis scias illis constare rationem. Vale.

III

PLINIUS PAULINO SUO S.

Alius alium, ego beatissimum existimo qui bonae mansuraeque famae praesumptione fruitur certusque posteritatis cum futura gloria vivit. Ac mihi, nisi praemium aeternitatis ante oculos, pingue illud altumque otium placeat. Etenim omnes homines arbitror oportere aut immortalitatem suam, aut mortalitatem cogitare; et illos quidem contendere, eniti; hos quiescere, remitti, nec brevem vitam caducis laboribus fatigare; ut video multos misera simul et ingrata imagine industriae ad vilitatem sui pervenire. Haec ego tecum,, ut desinam mecum, si dissenties tu; quamquam non dissenties, ut qui semper clarum aliquid et immortale meditere. Vale.

IV

PLINIUS MACRINO SUO S.

Vererer ne immodicam orationem putares, quam cum hac epistula accipies, nisi esset generis eius ut saepe incipere, saepe desinere videatur. Nam singulis criminibus singulae velut causae continentur. Poteris ergo, undecumque inceperis, ubicumque desieris, quae deinceps sequentur et quasi incipientia legere et quasi cohaerentia; meque in universitate longissimum, brevissimum in partibus iudicare. Vale.

V

PLINIUS TIRONI SUO S.

Egregie facis (inquiro enim) et persevera, quod industriam tuam provincialibus multa humanitate commendas: cuius praecipua pars est honestissimum quemque complecti, atque ita a minoribus amari, ut simul a principibus diligare. Plerique autem, dum verentur ne gratiae potentium nimium impertire videantur, sinisteritatis atque etiam malignitatis famam consequuntur. A quo vitio longe recessisti, scio: sed temperare mihi non possum quominus laudem similis monenti, quod eum modum tenes, ut discrimina ordinum dignitatumque custodias; quae si confusa, turbata, permixta sunt, nihil est ipsa aequalitate inaequalius. Vale.

VI

PLINIUS CALVISIO SUO S.

Omne hoc tempus inter pugillares ac libellos iucundissima quiete transmisi. "Quemadmodum" inquis, "in urbe potuisti?" Circenses erant; quo genere spectaculi ne levissime quidem teneor. Nihil novum, nihil varium, nihil quod non semel spectasse sufficiat. Quo magis miror tot milia virorum tam pueriliter identidem cupere currentes equos, insistentes curribus homines videre. Si tamen aut velocitate equorum, aut hominum arte traherentur, esset ratio nonnulla. Nunc favent panno,, pannum amant; et si in ipso cursu medioque certamine hic color illuc, ille huc transferatur, studium favorque transibit, et repente agitatores illos, equos illos, quos procul noscitant, quorum clamitant nomina, relinquent. Tanta gratia, tanta auctoritas in una vilissima tunica. Mitto apud vulgus, quod vilius tunica; sed apud quosdam graves homines; quos ego cum recordor in re inani, frigida, assidua tam insatiabiliter desidere, capio aliquam voluptatem quod hac voluptate non capior. Ac per hos dies libentissime otium meum in litteris colloco, quos alii otiosissimis occupationibus perdunt. Vale.

VII

PLINIUS ROMANO SUO S.

Aedificare te scribis. Bene est: inveni patrocinium. Aedifico enim iam ratione, quia tecum. Nam hoc quoque non dissimile, quod ad mare tu, ego ad Larium lacum. Huius in litore plures villae meae; sed duae, ut maxime delectant, ita exercent. Altera imposita saxis, more Baiano, lacum prospicit; altera, aeque more Baiano, lacum tangit. Itaque illam tragoediam, hanc appellare comoediam soleo; illam quod quasi cothurnis, hanc quod quasi socculis sustinetur. Sua utrique amoenitas et utraque possidenti ipsa diversitate iucundior. Haec lacu propius, illa latius utitur; haec unum sinum molli curvamine amplectitur, illa editissimo dorso duos dirimit; illic recta gestatio longo limite super litus extenditur, hic spatiosissimo xysto leviter inflectitur; illa fluctus non sentit, haec frangit; ex illa possis despicere piscantes, ex hac ipse piscari hamumque de cubiculo, ac paene etiam de lectulo, ut e navicula, iacere. Hae mihi causae utrique, quae desunt, adstruendi, ob ea quae supersunt. Sed quid ego rationem tibi, apud quem pro ratione erit idem facere? Vale.

VIII

PLINIUS AUGURINO SUO S.

Si laudatus a te laudare coepero, vereor ne non tam proferre iudicium meum, quam referre gratiam videar. Sed licet videar, omnia scripta tua pulcherrima existimo, maxime tamen illa quae de nobis. Accidit hoc una eademque de causa. Nam et tu, quae de amicis, optime scribis, et ego quae de me, ut optima, lego. Vale.

IX

PLINIUS COLONI SUO S.

Unice probo quod Pompeii Quintiani morte tam dolenter afficeris, ut amissi caritatem desiderio extendas; non ut plerique, qui tantum viventes amant, seu potius amare se simulant, ac ne simulant quidem, nisi quos florentes vident; nam miserorum, non secus ac defunctorum, obliviscuntur. Sed tibi perennis fides, tantaque in amore constantia, ut finiri nisi tua morte non possit. Et hercule is fuit Quintianus quem diligi deceat exemplo ipsius. Felices amabat, miseros tuebatur,, desiderabat amissos. Iam illa, quanta probitas in ore! Quanta in sermone cunctatio! Quam pari libra gravitas comitasque! Quod studium litterarum! Quod iudicium! Qua pietate cum dissimillimo patre vivebat! Quam non obstabat illi quominus vir optimus videretur, quod erat optimus filius! Sed quid dolorem tuum exulcero? Quamquam sic iuvenem amasti, ut hoc potius, quam de illo sileri velis; a me praesertim, cuius praedicatione putas vitam eius ornari, memoriam prorogari, ipsamque illam, qua est raptus, aetatem posse restitui. Vale.

X

PLINIUS TACITO SUO S.

Cupio praeceptis tuis parere; sed aprorum tanta penuria est, ut Minervae et Dianae, quas ais pariter colendas, convenire non possit. Itaque Minervae tantum serviendum est, delicate tamen, ut in secessu et aestate. In via plane nonnulla leviora statimque delenda, ea garrulitate qua sermones in vehiculo feruntur, extendi. His quaedam addidi in villa, cum aliud non liberet. Itaque poemata quiescunt; quae tu inter nemora et lucos commodissime perfici putas. Oratiunculam unam, alteram retractavi; quamquam id genus operis inamabile, inamoenum, magisque laboribus ruris quam voluptatibus simile. Vale.

XI

PLINIUS GEMINO SUO S.

Epistulam tuam iucundissimam accepi, eo maxime quod aliquid ad te scribi volebas, quod libris inseri posset. Obveniet materia, vel haec ipsa quam monstras, vel potiora alia. Sunt enim in hac offendicula nonnulla: circumfer oculos et occurrent. Bibliopolas Lugduni esse non putabam; ac tanto libentius ex litteris tuis cognovi venditari libellos meos, quibus peregre manere gratiam, quam in urbe collegerint, delector. Incipio enim satis absolutum existimare, de quo tanta diversitate regionum discreta hominum iudicia consentiunt. Vale.

XII

PLINIUS IUNIORI SUO S.

Castigabat quidam filium suum quod paulo sumptuosius equos et canes emeret. Huic ego, iuvene digresso "Heus tu, numquamne fecisti quod a patre corripi posset? Fecisti, dico? Non interdum facis quod filius tuus, si repente pater ille, tu filius, pari gravitate reprehendat? Non omnes homines aliquo errore ducuntur? Non hic in illo sibi, in hoc alius indulget? Haec tibi admonitus immodicae severitatis exemplo, pro amore mutuo scripsi, ne quando tu quoque filium tuum acerbius duriusque tractares. Cogita et illum puerum esse, et te fuisse; atque ita hoc, quod es pater utere, ut memineris et hominem esse te, et hominis patrem. Vale.

XIII

PLINIUS QUADRATO SUO S.

Quanto studiosius intentiusque legisti libros quos de Helvidii ultione composui, tanto impensius postulas ut perscribam tibi quae extra libros, quaeque circa libros, totum denique ordinem rei, cui per aetatem non interfuisti. Occiso Domitiano, statui mecum ac deliberavi esse magnam pulchramque materiam insectandi nocentes, miseros vindicandi, se proferendi. Porro inter multa scelera multorum, nullum atrocius videbatur quam quod in senatu senator senatori, praetorius consulari, reo iudex manus intulisset. Fuerat alioqui mihi cum Helvidio amicitia, quanta potuerat esse cum eo, qui metu temporum nomen ingens, pares virtutes secessu tegebat. Fuerat cum Arria et Fannia, quarum altera Helvidii noverca, altera mater novercae. Sed non ita me iura privata, ut publicum fas, et indignitas facti et exempli ratio incitabat. Ac primis quidem diebus redditae libertatis pro se quisque inimicos suos, dumtaxat minores, incondito turbidoque clamore postulaverant simul et oppresserant. Ego et modestius et constantius arbitratus immanissimum reum non communi temporum invidia, sed proprio crimine urgere; cum iam satis primus ille impetus deferbuisset et languidior in dies ira ad iustitiam redisset, quamquam tum maxime tristis, amissa nuper uxore, mitto ad Anteiam (nupta haec Helvidio fuerat), rogo ut veniat, quia me recens adhuc luctus limine contineret. Ut venit "destinatum est" inquam, "mihi maritum tuum non inultum pati; nuntia Arriae et Fanniae - ab exsilio redierant - consule te, consule illas an velitis adscribi facto, in quo ego comite non egeo: sed non ita gloriae meae faverim, ut vobis societate eius invideam". Perfert Anteia mandata; nec illae morantur. Opportune senatus intra diem tertium. Omnia ego semper ad Corellium retuli, quem prudentissimum aetatis nostrae sapientissimumque cognovi: in hoc tamen contentus consilio meo fui, veritus ne vetaret (erat enim cunctantior cautiorque) sed non sustinui inducere in animum quominus illi eodem die facturum me indicarem quod an facerem non deliberabam; expertus usu, de eo quod destinaveris non esse consulendos quibus consultis obsequi debeas. Venio in senatum; ius dicendi peto; dico paulisper maximo assensu. Ubi coepi crimen attingere, reum destinare, adhuc tamen sine nomine; undique mihi reclamari. Alius: "Sciamus quis sit, de quo extra ordinem referas"; alius: "Quis est ante relationem reus?"; alius: "Salvi simus qui supersumus". Audio imperturbatus, interritus; tantum susceptae rei honestas valet, tantumque ad fiduciam vel metum differt nolint homines quod facias an non probent. Longum est omnia quae tunc inde iactata sunt recensere. Novissime consul: "Secunde, sententiae loco dices, si quid volueris". "Permiseris" inquam, "quod usque adhuc omnibus permisisti". Resido. Aguntur alia interim. Me quidam ex consularibus amicis secreto curatoque sermone, quasi nimis fortiter incauteque progressum, corripit, revocat, monet ut sistam; adiecit enim notabilem me futurum principibus."Esto" inquam, "dum malis". Vix ille discesserat, rursus alter: "Quid audes? Quo ruis? Quibus te periculis obicis? Quid praesentibus confidis, incertus futurorum? Lacessis hominem iam praefectum aerarii, et brevi consulem, praeterea qua gratia, quibus amicitiis fultum?" Nominat quendam qui tunc ad orientem amplissimum et famosissimum exercitum, non sine magnis dubiisque rumoribus, obtinebat. Ad haec ego: "Omnia praecepi, atque animo mecum ante peregi; nec recuso, si ita casus attulerit, luere poenas ob honestissimum factum, dum flagitiosissimum ulciscor." Iam censendi tempus. Dicit Domitius Apollinaris, consul designatus; dicit Fabricius Veiento, Fabius Postumius, Vectius Proculus, collega Publicii Certi, de quo agebatur, uxoris autem meae, quam amiseram, vitricus; post hos Ammius Flaccus. Omnes Certum, nondum a me nominatum, ut nominatum defenderunt; crimenque quasi in medio relictum defensione suscipiunt. Quae praeterea dixerint, non est necesse narrare; in libris habes. Sum enim cuncta ipsorum verbis persecutus. Dicunt contra Avidius Quietus, Cornutus Tertullus. Quietus iniquissimum esse querelas dolentium excludi; ideoque Arriae et Fanniae ius querendi non auferendum; nec interesse cuius ordinis quis sit, sed quam causam habeat. Cornutus datum se a consulibus tutorem Helvidii filiae, petentibus matre eius et vitrico; nunc quoque non sustinere deserere officii sui partes; in quo tamen et suo dolori modum imponere et optimarum feminarum perferre modestissimum affectum; quas contentas esse admonere senatum Publicii Certi cruentae adulationis; et petere, si poena flagitii manifestissimi remittatur, nota certe quasi censoria inuratur." Tum Satrius Rufus medio ambiguoque sermone "Puto" inquit, "iniuriam factam Publicio Certo, si non absolvitur; nominatus est ab amicis Arriae et Fanniae, nominatus ab amicis suis. Nec debemus solliciti esse. Iidem enim nos, qui bene sentimus de homine, iudicaturi sumus; si innocens est, sicuti et spero et malo, donec aliquid probetur, credo, poteritis absolvere." Haec illi, quo quisque ordine citabantur. Venitur ad me; consurgo; utor initio, quod in libro est; respondeo singulis. Mirum qua intentione, quibus clamoribus omnia exceperint, qui modo reclamabant: tanta conversio vel negotii dignitatem, vel proventum orationis, vel actoris constantiam subsecuta est. Finio. Incipit respondere Veiento; nemo patitur; obturbatur, obstrepitur; adeo quidem ut diceret: "Rogo, patres conscripti, ne me cogatis implorare auxilium tribunorum." Et statim Murena tribunus: "Permitto tibi, vir clarissime Veiento, dicere." Tunc quoque reclamatur. Inter moras consul, citatis nominibus, et peracta discessione, mittit senatum; ac paene adhuc stantem tentantemque Veientonem reliquit. Multum ille de hac (ita vocabat) contumelia, questus est Homerico versu: ὦ γέρον, ἦ μάλα δή σε νέοι τείρουσι μαχηταί. Non fere quisquam in senatu fuit, qui non me complecteretur, exoscularetur, certatimque laude cumularet, quod intermissum iamdiu morem in publicum consulendi, susceptis propriis simultatibus, reduxissem; quod denique senatum invidia liberassem, qua flagrabat apud ordines alios, quod severus in ceteros, senatoribus solis, dissimulatione quasi mutua, parceret.

Haec acta sunt absente Certo. Afuit enim seu tale aliquid suspicatus, sive, ut excusabatur, infirmus. Et relationem quidem de eo Caesar ad senatum non remisit: obtinui tamen quod intenderam. Nam collega Certi consulatum, successorem Certus accepit; planeque factum est quod dixeram in fine: "Reddat praemio sub optimo principe, quod a pessimo accepit". postea actionem actionem meam utcumque potui recollegi: addidi multa. Accidit fortuitum, sed non tamquam fortuitum, quod, editis libris, Certus intra paucissimos dies implicitus morbo decessit. Audivi referentes hanc imaginem menti eius, hanc oculis oberrasse, tamquam videret me sibi cum ferro imminere. Verane haec, affirmare non ausim: interest tamen exempli ut vera videantur. Habes epistulam, si modum epistulae cogites, libris quos legisti non minorem. Sed imputabis tibi, qui contentus libris non fuisti. Vale.

XIV

PLINIUS TACITO SUO S.

Nec ipse tibi plaudis, et ego nihil magis ex fide quam te de scribo. Posteris an aliqua cura nostri, nescio; nos certe meremur ut sit aliqua, non dico ingenio (id enim superbum) sed studio et labore et reverentia posterorum. Pergamus modo itinere instituto, quod ut paucos in lucem famamque provexit, ita multos e tenebris et silentio protulit. Vale.

XV

PLINIUS FALCONI SUO S.

Refugeram in Tuscos ut omnia ad arbitrium meum facerem; at hoc ne in Tuscis quidem: tam multis undique rusticorum libellis et tam querulis inquietor; quos aliquanto magis invitus quam meos lego: nam et meos invitus. Retracto enim actiunculas quasdam, quod post intercapedinem temporis et frigidum et acerbum est. Rationes, quasi absente me, negliguntur. Interdum tamen equum conscendo, et pater familiae hactenus ago, quod aliquam partem praediorum, sed pro gestatione, percurro. Tu consuetudinem serva, nobisque sic rusticis urbana acta perscribe. Vale.

XVI

PLINIUS MAMILIANO SUO S.

Summam te voluptatem percepisse ex isto copiosissimo genere venandi non miror, cum historicorum more scribas numerum iniri non potuisse. Nobis venari nec vacat, nec libet: non vacat, quia vindemiae in manibus, non libet, quia exiguae. Devehemus tamen pro novo musto novos versiculos, tibique iucundissime exigenti, ut primum videbuntur defervisse, mittemus. Vale.

XVII

PLINIUS GENITORI SUO S.

Recepi tuas litteras, quibus quereris taedio tibi fuisse quamvis lautissimam coenam, quia scurrae, cinaedi, moriones mensis inerrabant. Vis tu remittere aliquid ex rugis? Equidem nihil tale habeo, habentes tamen fero. Cur ergo non habeo? Quia nequaquam me ut inexspectatum festivumve delectat, si quid molle a cinaedo, petulans a scurra, stultum a morione profertur. Non rationem, sed stomachum tibi narro. Atque adeo quam multos putas esse, quos aeque ea, quibus ego et tu capimur et ducimur, partim ut inepta, partim ut molestissima offendant? Quam multi, cum lector aut lyristes aut comoedus inductus est, calceos poscunt, aut non minore cum taedio cubant, quam tu ista (sic enim appellas) prodigia perpessus es? Demus igitur alienis oblectationibus veniam, ut nostris impetremus. Vale.

XVIII

PLINIUS SABINO SUO S.

Qua intentione, quo studio, qua denique memoria legeris libellos meos, epistula tua ostendit. Ipse igitur exhibes negotium tibi, qui elicis et invitas ut quam plurima communicare tecum velim. Faciam, per partes tamen et quasi digesta, ne istam ipsam memoriam, cui gratias ago, assiduitate et copia turbem, oneratamque et quasi oppressam cogam pluribus singula, posterioribus priora dimittere. Vale.

XIX

PLINIUS RUFONI SUO S.

Significas legisse te in quadam epistula mea iussisse Virginium Rufum inscribi sepulcro suo: Hic situs est Rufus, pulso qui Vindice quondam imperium asseruit non sibi, sed patriae. Reprehendis quod iusserit; addit etiam melius rectiusque Frontinum, quod vetuerit omnino monumentum sibi fieri; meque ad extremum quid de utroque sentiam consulis. Utrumque dilexi; miratus sum magis quem tu reprehendis, atque ita miratus, ut non putarem satis unquam laudari posse, cuius nunc mihi subeunda defensio est. Omnes ego, qui magnum aliquod memorandumque fecerunt, non modo venia, verum etiam laude dignissimos iudico, si immortalitatem quam meruere sectantur victurique nominis famam supremis etiam titulis prorogare nituntur. Nec facile quemquam nisi Virginium invenio, cuius tanta in praedicando verecundia, quanta gloria ex facto. Ipse sum testis, familiariter ab eo dilectus probatusque, semel omnino, me audiente, provectum, ut de rebus suis hoc unum referret, ita secum aliquando Cluvium locutum: "Scis, Virgini, quae historiae fides debeatur; proinde si quid in historiis meis legis aliter ac velis, rogo ignoscas". Ad hoc ille: "Tune, Cluvi, ignoras ideo me fecisse quod feci, ut esset liberum vobis scribere quae libuisset?" Agedum, hunc ipsum Frontinum in hoc ipso, in quo tibi parcior videtur et pressior, comparemus. Vetuit exstrui monumentum. Sed quibus verbis? "Impensa monumenti supervacua est; memoria nostri durabit, si vita meruimus". An restrictius arbitraris per orbem terrarum legendum dare duraturam memoriam suam, quam uno in loco duobus versiculis signare quod feceris? Quamquam non habeo propositum illum reprehendi, sed hunc tuendi; cuius quae potest apud te iustior esse defensio, quam ex collatione eius quem praetulisti? Meo quidem iudicio neuter culpandus, quorum uterque ad gloriam pari cupiditate, diverso itinere contendit: alter dum expetit debitos titulos, alter dum mavult videri contempsisse. Vale.

XX

PLINIUS VENATORI SUO S.

Qua vero epistula tanto mihi iucundior fuit, quanto longior erat, praesertim cum de libellis meis tota loqueretur; quos tibi voluptati esse non miror, cum omnia nostra perinde ac nos ames. Ipse cum maxime vindemias, graciles quidem, uberiores tamen quam exspectaverim, colligo, si colligere est nonnumquam decerpere uvam, torculum invisere, gustare de lacu mustum, obrepere urbanis qui nunc rusticis praesunt meque notariis et lectoribus reliquerunt. Vale.

XXI

PLINIUS SABINIANO SUO S.

Libertus tuus, cui suscensere te dixeras, venit ad me, advolutusque pedibus meis tamquam tuis haesit. Flevit multum, multumque rogavit, multum etiam tacuit: in summa, fecit mihi fidem poenitentiae. Vere credo emendatum, quia deliquisse se sentit. Irasceris, scio; sed tunc praecipua mansuetudinis laus, cum irae causa iustissima est. Amasti hominem, et, spero, amabis: interim sufficit ut exorari te sinas. Licebit rursus irasci, si meruerit; quod exoratus excusatius facies. Remitte aliquid adulescentiae ipsius, remitte lacrimis, remitte indulgentiae tuae; ne torseris illum, ne torseris etiam te. Torqueris enim, cum tam lenis irasceris. Vereor ne videar non rogare, sed cogere, si precibus eius meas iunxero. Iungam tamen tanto plenius et effusius, quanto ipsum acrius severiusque corripui, destricte minatus numquam me postea rogaturum. Hoc illi, quem terreri oportebat; tibi non idem. Nam fortasse iterum rogabo, impetrabo iterum: sit modo tale, ut rogare me, ut praestare te deceat. Vale.

XXII

PLINIUS SEVERO SUO S.

Magna me sollicitudine affecit Passieni Pauli valetudo, et quidem plurimis iustissimisque de causis. Vir est optimus, honestissimus, nostri amantissimus; praeterea in litteris veteres aemulatur, exprimit, reddit, Propertium in primis, a quo genus ducit, vera soboles, eoque simillima illi, in quo ille praecipuus. Si elegos eius in manus sumpseris, leges opus tersum, molle, iucundum et plane in Propertii domo scriptum. Nuper ad lyrica deflexit; in quibus ita Horatium, ut in illis illum alterum, effingi putes; si quid in studiis cognatio valet, et huius propinquus. Magna varietas, magna mobilitas. Amat ut qui verissime, dolet ut qui impatientissime, ludit ut qui facetissime; omnia denique, tamquam singula, absolvit. Pro hoc ego amico, pro hoc ego ingenio, non minus aeger animo quam corpore ille, tandem illum, tandem me recepi. Gratulare mihi; gratulare etiam litteris ipsis, quae ex periculo eius tantum discrimen adierunt, quantum ex salute gloriae consequentur. Vale.

XXIII

PLINIUS MAXIMO SUO S.

Frequenter agenti mihi evenit ut centumviri, cum diu se intra iudicum auctoritatem gravitatemque tenuissent, omnes repente quasi victi coactique consurgerent laudarentque. Frequenter e senatu famam, qualem maxime optaveram, rettuli; numquam tamen maiorem cepi voluptatem quam nuper ex sermone Cornelii Taciti. Narrabat sedisse se cum quodam circensibus proximis; hunc post varios eruditosque sermones requisisse "Italicus es an provincialis?" Se respondisse "Nosti me, et quidem ex studiis". Ad hoc ille "Tacitus es an Plinius?" Exprimere non possum quam sit iucundum mihi quod nomina nostra, quasi litterarum propria, non hominum, litteris redduntur, quod uterque nostrum his etiam ex studiis notus, quibus aliter ignotus est. Accidit aliud ante pauculos dies simile. Recumbebat mecum vir egregius Fabius Rufinus, super eum municeps ipsius, qui illo die primum venerat in urbem; cui Rufinus, demonstrans me "vides hunc?" Multa deinde de studiis nostris. Et ille "Plinius est" inquit. Verum fatebor, capio magnum laboris mei fructum. An si Demosthenes iure laetatus est, quod illum anus Attica ita demonstravit "Outos esti Demosthenes", ego celebritate nominis mei gaudere non debeo? Ego vero et gaudeo et gaudere me dico. Neque enim vereor ne iactantior videar, cum de me aliorum iudicium, non meum profero; praesertim apud te, qui nec ullius invides laudibus et faves nostris. Vale.

XXIV

PLINIUS SABINIANO SUO S.

Bene fecisti quod libertum aliquando tibi carum reducentibus epistulis meis, in domum, in animum recepisti. Iuvabit hoc te; me certe iuvat; primum quod te tam tractabilem video, ut in ira regi possis; deinde quod tantum mihi tribuis, ut vel auctoritati meae pareas, vel precibus indulgeas. Igitur et laudo et gratias ago. Simul in posterum moneo ut te erroribus tuorum, etsi non fuerit qui deprecetur, placabilem praestes. Vale.

XXV

PLINIUS MAMILIANO SUO S.

Quereris de turba castrensium negotiorum et, tamquam summo otio perfruare, lusus et ineptias nostras legis, amas, flagitas, meque ad similia condenda non mediocriter incitas. Incipio enim ex hoc genere studiorum non solum oblectationem, verum etiam gloriam petere, post iudicium tuum viri gravissimi, eruditissimi, ac super ista verissimi. Nunc me rerum actus modice, sed tamen distringit; quo finito aliquid earundem camenarum in istum benignissimum sinum mittam. Tu passerculis et columbulis nostris inter aquilas vestras dabis pennas, si tamen et sibi et tibi placebunt; si tantum sibi, continendos cavea nidove curabis. Vale.

XXVI

PLINIUS LUPERCO SUO S.

Dixi de quodam oratore saeculi nostri, recto quidem et sano, sed parum grandi et ornato, ut opinor, apte: "Nihil peccat, nisi quod nihil peccat". Debet enim orator erigi, attolli, interdum etiam effervescere, efferri ac saepe accedere ad praeceps. Nam plerumque altis et excelsis adiacent abrupta; tutius per plana, sed humilius et depressius iter; frequentior currentibus quam reptantibus lapsus: sed his non labentibus nulla, illis nonnulla laus, etiam si labantur. Nam ut quasdam artes, ita eloquentiam nihil magis quam ancipitia commendant. Vides qui per funem in summa nituntur, quantos soleant excitare clamores, cum iam iamque casuri videantur. Sunt enim maxime mirabilia quae maxime insperata, maxime periculosa, utque Graeci magis exprimunt "paradoxa". Ideoque nequaquam par gubernatoris est virtus, cum placido et cum turbato mari vehitur; tunc admirante nullo illaudatus, inglorius subit portum; ac cum stridunt funes, curvatur arbor, gubernacula gemunt, tunc ille clarus et diis maris proximus. Haec, quia visus es mihi in scriptis meis adnotasse quaedam ut tumida, quae ego sublimia; ut improba, quae ego audentia; ut nimia, quae ego plena arbitrabar. Plurimum autem refert, reprehendenda adnotes an insignia. Omnes enim advertit quod eminet et exstat; sed acri intentione diiudicandum est immodicum sit an grande, altum an enorme.. Atque ut Homerum potissimum attingam, quem tandem alterutrum in partem potest fugere, brache d'eureia chthon, amphi d'esalpinxen megas ouranos et eera d'egchos ekeklito. Et totum illud: Hos d'hote cheimarroi potamoi kat'oresphi reontes es misgagkeian symballeton ombrimon hydor. Sed opus est examine et libra incredibilia sint haec et immania, an magnifica et caelestia. Nec nunc ego me his similia aut dixisse aut posse dicere puto. Non ita insanio, sed hoc intellegi volo, laxandos esse eloquentiae frenos, nec angustissimo gyro ingeniorum impetus refringendos. At enim alia condicio oratorum, alia poetarum. Quasi vero M. Tullius minus audeat. Quamquam hunc omitto: neque enim ambigi puto. Sed Demosthenes ipse, ille norma oratoris et regula, num se cohibet et comprimit, cum dicit illa notissima: ἄνθρωποι μιαροὶ καὶ κόλακες καὶ ἀλάστορες et rursus οὐ λίθοις ἐτείχισα τὴν πόλιν οὐδὲ πλίνθοις ἐγω et statim οὐκ ἐκ μὲν θαλάττης τὴν . . . Εὔβοιαν προβαλέσθαι πρὸ τῆς . . . Ἀττικῆς et alibi: ἐγὼ δὲ οἶμαι μέν, ὦ ἄνδρες . . . Ἀθηναῖοι, νὴ τοὺς θεοὺς ἐκεῖνον μεθύειν τῷ μεγέθει τῶν πεπραγμένων? Iam quid audentius illo pulcherrimo ac longissimo excessu: νόσημα γάρ? Quid haec breviora superioribus, sed audacia paria: τότε ἐγὼ μὲν τῷ . . . πύθωνι θρασυνομένῳ καὶ πολλῷ ῥέοντι καθ᾽ ὑμῶν? Ex eadem nota ὅταν δὲ ἐκ πλεονεξίας καὶ πονηρίας τις ὥσπερ οὗτος ἰσχύσῂ, ἡ πρώτη πρόφασις καὶ μικρὸν πταῖσμα ἅπαντα ἀνεχαίτισε καὶ διέλυσε. Simile his ἀπεσχοινισμένος ἅπασι τοῖς ἐν τῇ πόλει δικαίοις et ibidem σὺ τὸν εἰς ταῦτα ἔλεον προδέδωκας, . . . ᾿αριστόγειτον, μᾶλλον δ᾽ ἀνῄρηκας ὅλως. μὴ δή, πρὸς οὓς αὐτὸς ἔχωσας λιμένας καὶ προβόλων ἐνέπλησας, πρὸς τούτους ὁρμίζου. Et dixerat: τούτῳ δ᾽ οὐδένα ὁρῶ τῶν τόπων τούτων βάσιμον ὄντα, ἀλλὰ πάντα ἀπόκρημνα, φάραγγας, βάραθρα. Et deinceps δέδοικα, μὴ δόξητέ τισι τὸν ἀεὶ βουλόμενον εἶναι πονηρὸν τῶν ἐν τῇ πόλει ποιδοτριβεῖν, nec satis: οὐδὲ γὰρ τοὺς προγόνους ὑπολαμβάνω τὰ δικαστήρια ταῦτα ὑμῖν οἰκοδομῆσαι, ἵνα τοὺς τοιούτους ἐν αὐτοῖς μοσχεύητε, ad hoc: εἰ δὲ κάπηλός ἐστι πονηρίας καὶ παλιγκάπηλος καὶ μεταβολεύς et mille talia, ut praeteream quae ab Aeschine θαύματα, non ῥήματα vocantur.

 In contrarium incidi: dices hunc quoque ob ista culpari. Sed vide, quanto maior sit, qui reprehenditur, ipso reprehendente et maior ob haec quoque; in aliis enim vis, in his granditas eius elucet. Num autem Aeschines ipse eis, quae in Demosthene carpebat, abstinuit? χρὴ γὰρ τὸ αὐτὸ φθέγγεσθαι τὸν ῥήτορα καὶ τὸν νόμον; ὅταν δὲ ἑτέραν μὲν φωνὴν ἀφιῇ ὁ νόμος, ἑτέραν δὲ ὁ ῥήτωρ. Alio loco: ἔπειτα ἀναφαίνεται περὶ πάντων ἐν τῷ ψηφίσματι Iterum alio: ἀλλ᾽ ἐγκαθήμενοι καὶ ἐνεδρεύοντες ἐν τῇ ἀκροάσει εἰσελαύνετε αὐτὸν εἰς τοὺς παρανόμους λόγους.  Quod adeo probavit, ut repetat: ἀλλ᾽ ὥσπερ ἐν ταῖς ἱπποδρομίαις ἐς τὸν τοῦ πράγματος αὐτὸν δρόμον εἰσελαύνετε. Iam illa custoditius pressiusque: σὺ δὲ ἑλκοποιεῖς . . . ἢ συλλαβόντες ὡς λῃστὴν τῶν πραγμάτων διὰ τῆς πολιτείας πλέοντα; Exspecto, ut quaedam ex hac epistula ut illud 'gubernacula gemunt' et 'dis maris proximus' isdem notis quibus ea, de quibus scribo, confodias; intellego enim me, dum veniam prioribus peto, in illa ipsa quae adnotaveras incidisse. Sed confodias licet, dum modo iam nunc destines diem, quo et de illis et de his coram exigere possimus. Aut enim tu me timidum aut ego te temerarium faciam. Vale.

XXVII

PLINIUS PATERNO SUO S.

Quanta potestas, quanta dignitas, quanta maiestas, quantum denique numen sit historiae, cum frequenter alias, tum proxime sensi. Recitaverat quidam verissimum librum, partemque eius in alium diem reservaverat. Ecce amici cuiusdam orantes obsecrantesque ne reliqua recitaret: tantus audiendi quae fecerint pudor, quibus nullus faciendi quae audire erubescunt. Et ille quidem praestitit quod rogabatur: sinebat fides. Liber tamen, ut factum ipsum, manet manebitque, legeturque semper tanto magis, quia non statim. Incitantur enim homines ad agnoscenda quae differuntur. Vale.

XXVIII

PLINIUS ROMANO SUO S.

Post longum tempus epistulas tuas, sed tres pariter recepi, omnes elegantissimas, amantissimas, et quales a te venire, praesertim desideratas, oportebat; quarum una iniungis mihi iucundissimum ministerium, ut ad Plotinam, sanctissimam feminam, litterae tuae perferantur: perferentur. Eadem commendas Popilium Artemisium: statim praestiti quod petebat. Indicas etiam modicas te vindemias collegisse. Communis haec mihi tecum, quamquam in diversissima parte terrarum, querela est. Altera epistula nuntias multa te nunc dictare, nunc scribere, quibus nos tibi repraesentes. Gratias ago; agerem magis, si me illa ipsa, quae scribis aut dictas, legere voluisses. Et erat aequum ut te mea, ita me tua scripta cognoscere, etiamsi ad alium quam ad me pertinerent. Polliceris in fine, cum certius de vitae nostrae ordinatione aliquid audieris, futurum te fugitivum rei familiaris, statimque ad nos evolaturum, qui iam tibi compedes nectimus, quas perstringere nullo modo possis. Tertia epistula continebat esse tibi redditam orationem pro Clario, eamque visam uberiorem quam dicente me, audiente te, fuerit. Est uberior; multa enim postea inserui. Adicis alias te litteras curiosius scriptas misisse; an acceperim quaeris.Non accepi, et accipere gestio. Proinde prima quaque occasione mitte, appositis quidem usuris, quas ego (num parcius possum?) centesimas computabo. Vale.

XXIX

PLINIUS RUSTICO SUO S.

Ut satius unum aliquid insigniter quam facere plurima mediocriter, ita plurima mediocriter, si non possis unum aliquid insigniter. Quod intuens ego, variis me studiorum generibus, nulli satis confisus, experior. Proinde cum hoc vel illud leges, ita singulis veniam, ut non singulis, dabis. An ceteris artibus excusatio in numero, litteris durior lex, in quibus difficilior effectus est? Quid autem ego de venia quasi ingratus? Nam si ea facilitate proxima acceperis, qua priora, laus potius speranda, quam venia obsecranda est. Mihi tamen venia sufficit. Vale.

XXX

PLINIUS GEMINO SUO S.

Laudas mihi et frequenter praesens et nunc per epistulas Nonium tuum, quod sit liberalis in quosdam; et ipse laudo, si tamen non in hos solos. Volo enim eum, qui sit vere liberalis, tribuere patriae, propinquis, affinibus, amicis, sed amicis dico pauperibus; non ut isti, qui iis potissimum donant, qui donare maxime possunt. Hos ego viscatis hamatisque muneribus non sua promere puto, sed aliena corripere. Sunt ingenio simili, qui quod huic donant, auferunt illi, famamque liberalitatis avaritia petunt. Primum est autem suo esse contentum; deinde quos praecipue scias indigere, sustentantem foventemque, orbe quodam societatis ambire. Quae cuncta si facit iste, usquequaque laudandus est; si unum aliquod, minus quidem, laudandus tamen; tam rarum est etiam imperfectae liberalitatis exemplar. Ea invasit homines habendi cupido, ut possideri magis quam possidere videantur. Vale.

XXXI

PLINIUS SARDO SUO S.

Postquam a te recessi, non minus tecum quam cum apud te fui. Legi enim librum tuum, identidem repetens ea maxime (non enim mentiar) quae de me scripsisti. In quibus quidem percopiosus fuisti. Quam multa, quam varia, quam non eadem de eodem, nec tamen diversa, dixisti! Laudem pariter et gratias agam? Neutrum satis possum, et, si possem, timerem ne arrogans esset ob ea laudare ob quam gratias agerem. Unum illud addam, omnia mihi tanto laudabiliora visa, quanto iucundiora; tanto iucundiora, quanto laudabiliora erant. Vale.

XXXII

PLINIUS TITIANO SUO S.

Quid agis? Quid acturus es? Ipse vitam iucundissimam, id est otiosissimam vivo. Quo fit ut scribere longiores epistulas nolim, velim legere; illud, tamquam delicatus; hoc, tamquam otiosus. Nihil est enim aut pigrius delicatis, aut curiosius otiosis. Vale.

XXXIII

PLINIUS CANINIO SUO S.

Incidi in materiam veram, sed simillimam fictae dignamque isto laetissimo, altissimo planeque poetico ingenio. Incidi autem dum super coenam varia miracula hinc inde referuntur. Magna auctoris fides (tametsi quid poetae cum fide?); is tamen auctor, cui bene vel historiam scripturus credidisses. Est in Africa Hipponensis colonia, mari proxima; adiacet navigabile stagnum; ex hoc, in modum fluminis, aestuarium emergit, quod vice alterna, prout aestus aut repressit, aut impulit, nunc infertur mari, nunc redditur stagno. Omnis hic aetas piscandi, navigandi atque etiam natandi studio tenetur; maxime pueri, quos otium ludusque sollicitat. His gloria et virtus altissime provehi: victor ille qui longissime ut litus, ita simul natantes reliquit. Hoc certamine puer quidam audentior ceteris in ulteriora tendebat; delphinus occurrit et nunc praecedere puerum, nunc sequi, nunc circumire, postremo subire, deponere, iterum subire trepidantemque perferre primum in altum; mox flectit ad litus, redditque terrae et aequalibus. Serpit per coloniam fama; concurrere omnes, ipsum puerum tamquam miraculum aspicere, interrogare, audire, narrare. Postero die obsident litus, prospectant mare, si quid ‹in› mari simile. Natant pueri; inter hos ille, sed cautius. Delphinus rursus ad tempus, rursus ad puerum venit. Fugit ille cum ceteris. delphinus quasi invitet et revocet, exsilit, mergitur, variosque orbes implicitat expeditque. Hoc altero die, hoc tertio, hoc pluribus, donec homines innutritos mari subiret timendi pudor; accedunt et alludunt et appellant: tangunt etiam pertrectantque praebentem. Crescit audacia experimento. Maxime puer, qui primus expertus est, adnatat natanti, insilit tergo; fertur referturque; agnoscit se, amari putat, amat ipse; neuter timet, neuter timetur; huius fiducia, mansuetudo illius augetur. Nec non alii pueri dextra laevaque simul erunt hortantes monentesque. Ibat una (id quoque mirum) delphinus alius, tantum spectator et comes. Nihil enim simile aut faciebat aut patiebatur; sed alterum illum ducebat, ut puerum ceteri pueri. Incredibile (tam verum tamen quam priora) delphinum gestatorem collusoremque puerorum in terram quoque extrahi solitum, arenisque siccatum, ubi incaluisset, in mare revolvi. Constat Octavium Avitum, legatum proconsulis, in litus educto religione prava superfudisse unguentum; cuius ille novitatem odoremque in altum refugisse, nec nisi post multos dies visum languidum et maestum; mox redditis viribus, priorem lasciviam et solita ministeria repetisse. Confluebant ad spectaculum omnes magistratus, quorum adventu et mora modica res publica novis sumptibus atterebatur. Postremo locus ipse quietem suam secretumque perdebat. Placuit occulte interfici, ad quod coibatur. Haec tu qua miseratione, qua copia deflebis, ornabis, attolles? Quamquam non est opus affingas aliquid aut adstruas: sufficit ne ea quae sunt vera minuantur. Vale.

XXXIV

PLINIUS TRANQUILLO SUO S.

Explica aestum meum. Audio me male legere dumtaxat versus; orationes enim commodius, sed tanto minus versus. Cogito ergo recitaturus familiaribus amicis, experiri libertum meum. Hoc quoque familiare, quod elegi non bene, sed melius lecturum; si tamen non fuerit perturbatus. Est enim tam novus lector, quam ego poeta. Ipse nescio quid illo legente interim faciam; sedeam defixus et mutus et similis otioso, an ut quidam, quam pronuntiabit, murmure, oculis, manu prosequar. Sed puto me non minus male saltare quam legere. Iterum dicam, explica aestum meum, vereque rescribe num sit melius pessime legere quae ista vel non facere, vel facere. Vale.

XXXV

PLINIUS OPPIO SUO S.

Librum quem misisti recepi, et gratias ago; sum tamen hoc tempore occupatissimus. Ideo nondum eum legi, cum alioqui validissime cupiam; sed eam reverentiam cum litteris ipsis, tum scriptis tuis debeo, ut sumere illa, nisi vacuo animo, irreligiosum putem. Diligentiam tuam in retractandis operibus valde probo. Est tamen aliquis modus, primum quod nimia cura deterit magis quam emendat, deinde quod nos a recentioribus revocat, simulque nec absolvit priora et inchoare posteriora non patitur. Vale.

XXXVI

PLINIUS FUSCO SUO S.

Quaeris quemadmodum in Tuscis diem aestate disponam. Evigilo cum libuit, plerumque circa horam primam, saepe ante, tardius raro. Clausae fenestrae manent: mire enim silentio et tenebris animus alitur. Ab iis quae avocant abductus, et liber et mihi relictus, non oculos animo, sed animum oculis sequor, qui eadem quae mens vident, quotiens non vident alia. Cogito si quid in manibus, cogito ad verbum scribenti emendantique similis, nunc pauciora, nunc plura, ut vel difficile vel facile componi tenerive potuerunt. Notarium voco et, die admisso, quae formaveram, dicto; abit rursusque revocatur, rursusque remittitur. Ubi hora quarta vel quinta (neque enim certus dimensusque tempus) ut dies suasit, in xystum me vel cryptoporticum confero, reliqua meditor et dicto; vehiculum ascendo. Ibi quoque idem, quod ambulans aut iacens. Durat intentio, mutatione ipsa refecta: paulum redormio, dein ambulo, mox orationem Graecam Latinamve clare et intente, non tam vocis causa quam stomachi, lego; pariter tamen et illa firmatur. Iterum ambulo, ungor, exerceor, lavor. Coenanti mihi sic cum uxore vel paucis, liber legitur; post coenam, comoedus aut lyristes; mox cum meis ambulo, quorum in numero sunt eruditi. Ita variis sermonibus vespera extenditur, et quamquam longissimus dies cito conditur. Nonnumquam ex hoc ordine aliqua mutantur. Nam si diu iacui vel ambulavi, post somnum demum lectionemque non vehiculo, sed, quod brevius quia velocius, equo gestor.Interveniunt amici ex proximis oppidis, partemque diei ad se trahunt, interdumque lassato mihi opportuna interpellatione subveniunt. Venor aliquando, sed non sine pugillaribus, ut quamvis nihil ceperim, non nihil referam. Datur et colonis, ut videtur ipsis, non satis temporis, quorum mihi agrestes querelae litteras nostras et haec urbana opera commendant. Vale.

XXXVII

PLINIUS PAULINO SUO S.

Nec tuae naturae est translaticia haec et quasi publica officia a familiaribus amicis contra ipsorum commoda exigere, et ego te constantius amo, quam ut verear ne aliter ac velim accipias, nisi te kalendis statim consulem videro; praesertim cum me necessitas locandorum praediorum plures annos ordinatura detineat; in qua mihi nova consilia sumenda sunt. Nam priore lustro, quamquam post magnas remissiones, reliqua creverunt; inde plerisque nulla iam cura minuendi aeris alieni, quod desperant posse persolvi; rapiunt etiam consumuntque quod natum est, ut qui iam putent se non sibi parcere. Occurrendum ergo augescentibus vitiis et medendum est. Medendi ratio, si non nummo, sed partibus locem, ac deinde ex meis aliquos in operis exactores, custodes fructibus ponam. Est alioquin nullum iustius genus reditus quam quod terra, caelum, annus refert: at hoc magnam fidem, acres oculos, numerosas manus poscit. Experiendum tamen et quasi in veteri morbo, quaelibet mutationis auxilia tentanda sunt. Vides quae non delicata me causa obire primum consulatus tui diem non sinat; quem tamen hic quoque, ut praesens, votis, gaudio, gratulatione celebrabo. Vale.

XXXVIII

PLINIUS SATURNINO SUO S.

Ego vero Rufum nostrum laudo: non quia tu, ut ita facerem, petisti, sed quia ille est dignissimus. Legi enim librum omnibus numeris absolutum, cui multum apud me gratiae amor ipsius adiecit. Iudicavi tamen. Neque enim soli iudicant qui maligne legunt. Vale.

XXXIX

PLINIUS MUSTIO SUO S.

Haruspicum monitu reficienda est mihi aedes Cereris in praediis in melius, in maius. Vetus sane et angusta, cum sit alioqui stato die frequentissima.Nam Idibus Septembribus magnus e regione tota coit populus; multae res aguntur, multa vota suscipiuntur, multa redduntur; sed nullum in proximo suffugium aut imbris aut solis. Videor ergo munifice simul religioseque facturus, si aedem quam pulcherrimam exstruxero, addidero porticus aedi; illam ad usum deae, has ad hominum. Velim ergo emas quattuor marmoreas columnas, cuius tibi videbitur generis; emas marmora, quibus solum, quibus parietes excolantur. Erit etiam vel faciendum vel emendum ipsius deae signum; quia antiquum illud e ligno quibusdam sui partibus vetustate truncatum est.. Quantum ad porticus, nihil interim occurrit quod videatur istinc esse repetendum; nisi tamen ut formam secundum rationem loci scribas; neque enim possunt circumdari templo; nam solum templi hinc flumine et abruptissimis ripis, hinc via cingitur. Est ultra viam latissimum pratum, in quo satis apte contra templum ipsum porticus explicabuntur; nisi quid tu melius inveneris, qui soles locorum difficultates arte superare. Vale.

XL

PLINIUS FUSCO SUO S.

Scribis pergratas tibi fuisse litteras meas, quibus cognovisti quemadmodum in Tuscis otium aestatis exigerem; requiris quid ex hoc in Laurentino hieme permutem. Nihil, nisi quod meridianus somnus eximitur multumque de nocte vel ante vel post diem sumitur; et si agendi necessitas instat, quae frequens hieme, non iam comoedo vel lyristae post coenam locus; sed illa quae dictavi identidem retractantur, ac simul memoriae frequenti emendatione proficitur. Habes aestate hieme consuetudinem: addas huc licet ver et autumnum, quae inter hiemem aestatemque media, ut nihil de die perdunt, ita de nocte parvulum acquirunt. Vale.