I

C. Asin‹i›o C. Antistio consulibus nonus Tiberio annus erat compositae rei publicae, florentis domus (nam Germanici mortem inter prospera ducebat), cum repente turbare fortuna coepit, saeuire ipse aut saeuientibus uiris praebere. Initium et causa penes Aelium Seianum cohortibus praetoriis praefectum cuius de potentia supra memoraui: nunc originem, mores, et quo facinore dominationem raptum ierit expediam. [2] Genitus Vulsini‹i›s patre Seio Strabone equite Romano, et prima iuuenta Gaium Caesarem diui Augusti nepotem sectatus, non sine rumore Apicio diuiti et prodigo stuprum ueno dedisse, mox Tiberium uariis artibus deuinxit adeo ut obscurum aduersum alios sibi uni incautum intectumque efficeret, non tam sollertia (quippe isdem artibus uictus est) quam deum ira in rem Romanam, cuius pari exitio uiguit ceciditque. [3] Corpus illi laborum tolerans, animus audax; sui obtegens, in alios criminator; iuxta adulatio et superbia; palam compositus pudor, intus summa apiscendi libido, eiusque causa modo largitio et luxus, saepius industria ac uigilantia, haud minus noxiae quotiens parando regno finguntur.

II

Vim praefecturae modicam antea intendit, dispersas per urbem cohortis una in castra conducendo, ut simul imperia acciperent numeroque et robore et uisum inter se fiducia ipsis, in ceteros metus oreretur. Praetendebat lasciuire militem diductum; si quid subitum ingruat, maiore auxilio pariter subueniri; et seuerius acturos si uallum statuatur procul urbis inlecebris. [2] Vt perfecta sunt castra, inrepere paulatim militaris animos adeundo, appellando; simul centuriones ac tribunos ipse deligere. [3] Neque senatorio ambitu abstinebat clientes suos honoribus aut prouinciis ornandi, facili Tiberio atque ita prono ut socium laborum non modo in sermonibus, sed apud patres et populum celebraret colique per theatra et fora effigies eius interque principia legionum sineret.

III

Ceterum plena Caesarum domus, iuuenis filius, nepotes adulti moram cupitis adferebant; et quia ui tot simul corripere intutum dolus interualla scelerum poscebat. [2] Placuit tamen occultior uia et a Druso incipere, in quem recenti ira ferebatur. Nam Drusus impatiens aemuli et animo commotior orto forte iurgio intenderat Seiano manus et contra tendentis os uerberauerat. [3] Igitur cuncta temptanti promptissimum uisum ad uxorem eius Liuiam conuertere, quae soror Germanici, formae initio aetatis indecorae, mox pulchritudine praecellebat. Hanc ut amore incensus adulterio pellexit, et postquam primi flagitii potitus est (neque femina amissa pudicitia alia abnuerit), ad coniugii spem, consortium regni et necem mariti impulit. [4] Atque illa, cui auunculus Augustus, socer Tiberius, ex Druso liberi, seque ac maiores et posteros municipali adultero foedabat ut pro honestis et praesentibus flagitiosa et incerta exspectaret. Sumitur in conscientiam Eudemus, amicus ac medicus Liuiae, specie artis frequens secretis. [5] Pellit domo Seianus uxorem Apicatam, ex qua tres liberos genuerat, ne paelici suspectaretur. Sed magnitudo facinoris metum, prolationes, diuersa interdum consilia adferebat.

IV

Interim anni principio Drusus ex Germanici liberis togam uirilem sumpsit quaeque fratri eius Neroni decreuerat senatus repetita. Addidit orationem Caesar multa cum laude filii sui quod patria beneuolentia in fratris liberos foret. Nam Drusus, quamquam arduum sit eodem loci potentiam et concordiam esse, aequus adulescentibus aut certe non aduersus habebatur. [2] Exim uetus et saepe simulatum proficiscendi in prouincias consilium refertur. Multitudinem ueteranorum praetexebat imperator et dilectibus supplendos exercitus: nam uoluntarium militem deesse, ac si suppeditet, non eadem uirtute ac modestia agere, quia plerumque inopes ac uagi sponte militiam sumant. [3] Percensuitque cursim numerum legionum et quas prouincias tutarentur. Quod mihi quoque exsequendum reor, quae tunc Romana copia in armis, qui socii reges, quanto sit angustius imperitatum.

V

Italiam utroque mari duae classes, Misenum apud et Rauennam, proximumque Galliae litus rostratae naues praesidebant, quas Actiaca uictoria captas Augustus in oppidum Foroiuliense miserat ualido cum remige. Sed praecipuum robur Rhenum iuxta, commune in Germanos Gallosque subsidium, octo legiones erant. Hispaniae recens perdomitae tribus habebantur. [2] Mauros Iuba rex acceperat donum populi Romani. Cetera Africae per duas legiones parique numero Aegyptus, dehinc initio ab Syriae usque ad flumen Euphraten, quantum ingenti terrarum sinu ambitur, quattuor legionibus coercita, accolis Hibero Albanoque et aliis regibus qui magnitudine nostra proteguntur aduersum externa imperia. [3] Et Thraeciam Rhoemetalces ac liberi Cotyis, ripamque Danuuii legionum duae in Pannonia, duae in Moesia attinebant, totidem apud Delmatiam locatis, quae positu regionis a tergo illis, ac si repentinum auxilium Italia posceret, haud procul accirentur, quamquam insideret urbem proprius miles, tres urbanae, nouem praetoriae cohortes, Etruria ferme Vmbriaque delectae aut uetere Latio et coloniis antiquitus Romanis. [4] At apud idonea prouinciarum sociae triremes alaeque et auxilia cohortium, neque multo secus in iis uirium: sed persequi incertum fuit, cum ex usu temporis huc illuc mearent, gliscerent numero et aliquando minuerentur.

VI

Congruens crediderim recensere ceteras quoque rei publicae partis, quibus modis ad eam diem habitae sint, quoniam Tiberio mutati in deterius principatus initium ille annus attulit. [2] Iam primum publica negotia et priuatorum maxima apud patres tractabantur, dabaturque primoribus disserere et in adulationem lapsos cohibebat ipse; mandabatque honores, nobilitatem maiorum, claritudinem militiae, inlustris domi artes spectando, ut satis constaret non alios potiores fuisse. Sua consulibus, sua praetoribus species; minorum quoque magistratuum exercita potestas; legesque, si maiestatis quaestio eximeretur, bono in usu. [3] At frumenta et pecuniae uectigales, cetera publicorum fructuum societatibus equitum Romanorum agitabantur. Res suas Caesar spectatissimo cuique, quibusdam ignotis ex fama mandabat, semelque adsumpti tenebantur prorsus sine modo, cum plerique isdem negotiis insenescerent. [4] Plebes acri quidem annona fatigabatur, sed nulla in eo culpa ex principe: quin infecunditati terrarum aut asperis maris obuiam iit, quantum impendio diligentiaque poterat. Et ne prouinciae nouis oneribus turbarentur utque uetera sine auaritia aut crudelitate magistratuum tolerarent prouidebat: corporum uerbera ademptiones bonorum aberant. Rari per Italiam Caesaris agri, modesta seruitia, intra paucos libertos domus; ac si quando cum priuatis disceptaret, forum et ius.

VII

Quae cuncta non quidem comi uia sed horridus ac plerumque formidatus retinebat tamen, donec morte Drusi uerterentur: nam dum superfuit mansere, quia Seianus incipiente adhuc potentia bonis consiliis notescere uolebat, et ultor metuebatur non occultus odii set crebro querens incolumi filio adiutorem imperii alium uocari. [2] Et quantum superesse ut collega dicatur? Primas dominandi spes in arduo: ubi sis ingressus, adesse studia et ministros. Exstructa iam sponte praefecti castra, datos in manum milites; cerni effigiem eius in monimentis Cn. Pompei; communis illi cum familia Drusorum fore nepotes: precandam post haec modestiam ut contentus esset. [3] Neque raro neque apud paucos talia iaciebat, et secreta quoque eius corrupta uxore prodebantur.

VIII

Igitur Seianus maturandum ratus deligit uenenum quo paulatim inrepente fortuitus morbus adsimularetur. Id Druso datum per Lygdum spadonem, ut octo post annos cognitum est. [2] Ceterum Tiberius per omnis ualetudinis eius dies, nullo metu an ut firmitudinem animi ostentaret, etiam defuncto necdum sepulto, curiam ingressus est. Consulesque sede uulgari per speciem maestitiae sedentis honoris locique admonuit, et effusum in lacrimas senatum uicto gemitu simul oratione continua erexit: [3] non quidem sibi ignarum posse argui quod tam recenti dolore subierit oculos senatus: uix propinquorum adloquia tolerari, uix diem aspici a plerisque lugentium. Neque illos imbecillitatis damnandos: se tamen fortiora solacia e complexu rei publicae petiuisse. Miseratusque Augustae extremam senectam, rudem adhuc nepotum et uergentem aetatem suam, ut Germanici liberi, unica praesentium malorum leuamenta, inducerentur petiuit. [4] Egressi consules firmatos adloquio adulescentulos deductosque ante Caesarem statuunt. Quibus adprensis "patres conscripti, hos" inquit "orbatos parente tradidi patruo ipsorum precatusque sum, quamquam esset illi propria suboles, ne secus quam suum sanguinem foueret attolleret, sibique et posteris conformaret. [5] Erepto Druso preces ad uos conuerto disque et patria coram obtestor: Augusti pronepotes, clarissimis maioribus genitos, suscipite regite, uestram meamque uicem explete. Hi uobis, Nero et Druse, parentum loco. Ita nati estis ut bona malaque uestra ad rem publicam pertineant."

IX

Magno ea fletu et mox precationibus faustis audita; ac si modum orationi posuisset, misericordia sui gloriaque animos audientium impleuerat: ad uana et totiens inrisa reuolutus, de reddenda re publica utque consules seu quis alius regimen susciperent, uero quoque et honesto fidem dempsit. [2] Memoriae Drusi eadem quae in Germanicum decernuntur, plerisque additis, ut ferme amat posterior adulatio. Funus imaginum pompa maxime inlustre fuit, cum origo Iuliae gentis Aeneas omnesque Albanorum reges et conditor urbis Romulus, post Sabina nobilitas, Attus Clausus ceteraeque Claudiorum effigies longo ordine spectarentur.

X

In tradenda morte Drusi quae plurimis maximaeque fidei auctoribus memorata sunt rettuli: set non omiserim eorundem temporum rumorem ualidum adeo ut nondum exolescat. [2] Corrupta ad scelus Liuia Seianum Lygdi quoque spadonis animum stupro uinxisse, quod is [Lygdus] aetate atque forma carus domino interque primores ministros erat; deinde inter conscios ubi locus ueneficii tempusque composita sint, eo audaciae prouectum ut uerteret et occulto indicio Drusum ueneni in patrem arguens moneret Tiberium uitandam potionem quae prima ei apud filium epulanti offerretur. [3] Ea fraude captum senem, postquam conuiuium inierat, exceptum poculum Druso tradidisse; atque illo ignaro et iuueniliter hauriente auctam suspicionem, tamquam metu et pudore sibimet inrogaret mortem quam patri struxerat.

XI

Haec uulgo iactata super id quod nullo auctore certo firmantur prompte refutaueris. Quis enim mediocri prudentia, nedum Tiberius tantis rebus exercitus, inaudito filio exitium offerret, idque sua manu et nullo ad paenitendum regressu? Quin potius ministrum ueneni excruciaret, auctorem exquireret, insita denique etiam in extraneos cunctatione et mora aduersum unicum et nullius ante flagitii compertum uteretur? [2] Sed quia Seianus facinorum omnium repertor habebatur, ex nimia caritate in eum Caesaris et ceterorum in utrumque odio quamuis fabulosa et immania credebantur, atrociore semper fama erga dominantium exitus. Ordo alioqui sceleris per Apicatam Seiani proditus tormentis Eudemi ac Lygdi patefactus est. Neque quisquam scriptor tam infensus extitit ut Tiberio obiectaret, cum omnia alia conquirerent intenderentque. [3] Mihi tradendi arguendique rumoris causa fuit ut claro sub exemplo falsas auditiones depellerem peteremque ab iis quorum in manus cura nostra uenerit ne diuulgata atque incredibilia auide accepta ueris neque in miraculum corruptis antehabeant.

XII

Ceterum laudante filium pro rostris Tiberio senatus populusque habitum ac uoces dolentum simulatione magis quam libens induebat, domumque Germanici reuirescere occulti laetabantur. Quod principium fauoris et mater Agrippina spem male tegens perniciem adcelerauere. [2] Nam Seianus ubi uidet mortem Drusi inultam interfectoribus, sine maerore publico esse, ferox scelerum et, quia prima prouenerant, uolutare secum quonam modo Germanici liberos peruerteret, quorum non dubia successio. Neque spargi uenenum in tres poterat, egregia custodum fide et pudicitia Agrippinae impenetrabili. [3] Igitur contumaciam eius insectari, uetus Augustae odium, recentem Liuiae conscientiam exagitare, ut superbam fecunditate, subnixam popularibus studiis inhiare dominationi apud Caesarem arguerent. [4] Atque haec callidis criminatoribus, inter quos delegerat Iulium Postumum, per adulterium Mutiliae Priscae inter intimos auiae et consiliis suis peridoneum, quia Prisca in animo Augustae ualida anum suapte natura potentiae anxiam insociabilem nurui efficiebat. Agrippinae quoque proximi inliciebantur prauis sermonibus tumidos spiritus perstimulare.

XIII

At Tiberius nihil intermissa rerum cura, negotia pro solaciis accipiens, ius ciuium, preces sociorum tractabat; factaque auctore eo senatus consulta ut ciuitati Cibyraticae apud Asiam, Aegiensi apud Achaiam, motu terrae labefactis, subueniretur remissione tributi in triennium. [2] Et Vibius Serenus pro consule ulterioris Hispaniae de ui publica damnatus ob atrocitatem morum in insulam Amorgum deportatur. Carsidius Sacerdos, reus tamquam frumento hostem Tacfarinatem iuuisset, absoluitur, eiusdemque criminis C. Gracchus. [3] Hunc comitem exilii admodum infantem pater Sempronius in insulam Cercinam tulerat. Illic adultus inter extorris et liberalium artium nescios, mox per Africam ac Siciliam mutando sordidas merces sustentabatur; neque tamen effugit magnae fortunae pericula. Ac ni Aelius Lamia et L. Apronius qui Africam obtinuerant insontem protexissent, claritudine infausti generis et paternis aduersis foret abstractus.

XIV

Is quoque annus legationes Graecarum ciuitatium habuit, Samiis Iunonis, Cois Aesculapii delubro uetustum asyli ius ut firmaretur petentibus. Samii decreto Amphictyonum nitebantur, quis praecipuum fuit rerum omnium iudicium, qua tempestate Graeci conditis per Asiam urbibus ora maris potiebantur. [2] Neque dispar apud Coos antiquitas, et accedebat meritum ex loco: nam ciuis Romanos templo Aesculapii induxerant, cum iussu regis Mithridatis apud cunctas Asiae insulas et urbes trucidarentur. [3] Variis dehinc et saepius inritis praetorum questibus, postremo Caesar de immodestia histrionum rettulit: multa ab iis in publicum seditiose, foeda per domos temptari; Oscum quondam ludicrum, leuissimae apud uulgum oblectationis, eo flagitiorum et uirium uenisse ut auctoritate patrum coercendum sit. Pulsi tum histriones Italia.

XV

Idem annus alio quoque luctu Caesarem adficit alterum ex geminis Drusi liberis extinguendo, neque minus morte amici. Is fuit Lucilius Longus, omnium illi tristium laetorumque socius unusque e senatoribus Rhodii secessus comes. [2] Ita quamquam nouo homini censorium funus, effigiem apud forum Augusti publica pecunia patres decreuere, apud quos etiam tum cuncta tractabantur, adeo ut procurator Asiae Lucilius Capito accusante prouincia causam dixerit, magna cum adseueratione principis non se ius nisi in seruitia et pecunias familiares dedisse: quod si uim praetoris usurpasset manibusque militum usus foret, spreta in eo mandata sua: audirent socios. Ita reus cognito negotio damnatur. [3] Ob quam ultionem et quia priore anno in C. Silanum uindicatum erat, decreuere Asiae urbes templum Tiberio matrique eius ac senatui. Et permissum statuere; egitque Nero grates ea causa patribus atque auo, laetas inter audientium adfectiones qui recenti memoria Germanici illum aspici, illum audiri rebantur. Aderantque iuueni modestia ac forma principe uiro digna, notis in eum Seiani odiis ob periculum gratiora.

XVI

Sub idem tempus de flamine Diali in locum Serui Maluginensis defuncti legendo, simul roganda noua lege disseruit Caesar. [2] Nam patricios confarreatis parentibus genitos tres simul nominari, ex quis unus legeretur, uetusto more; neque adesse, ut olim, eam coplam, omissa confarreandi adsuetudine aut inter paucos retenta (pluresque eius rei causas adferebat, potissimam penes incuriam uirorum feminarumque; accedere ipsius caerimoniae difficultates quae consulto uitarentur) et quoniam exiret e iure patrio qui id flamonium apisceretur quaeque in manum flaminis conueniret. [3] Ita medendum senatus decreto aut lege, sicut Augustus quaedam ex horrida illa antiquitate ad praesentem usum flexisset. Igitur tractatis religionibus placitum instituto flaminum nihil demutari: sed lata lex qua flaminica Dialis sacrorum causa in potestate uiri, cetera promisco feminarum iure ageret. Et filius Maluginensis patri suffectus. [4] Vtque glisceret dignatio sacerdotum atque ipsis promptior animus foret ad capessendas caerimonias decretum Corneliae uirgini, quae in locum Scantiae capiebatur, sestertium uiciens, et quotiens Augusta theatrum introisset ut sedes inter Vestalium consideret.

XVII

Cornelio Cethego Visellio Varrone consulibus pontifices eorumque exemplo ceteri sacerdotes, cum pro incolumitate principis uota susciperent, Neronem quoque et Drusum isdem dis commendauere, non tam caritate iuuenum quam adulatione, quae moribus corruptis perinde anceps, si nulla et ubi nimia est. [2] Nam Tiberius haud umquam domui Germanici mitis, tum uero aequari adulescentes senectae suae impatienter indoluit accitosque pontifices percontatus est num id precibus Agrippinae aut minis tribuissent. Et illi quidem, quamquam abnuerent, modice perstricti; etenim pars magna e propinquis ipsius aut primores ciuitatis erant: ceterum in senatu oratione monuit in posterum ne quis mobilis adulescentium animos praematuris honoribus ad superbiam extolleret. [3] Instabat quippe Seianus incusabatque diductam ciuitatem ut ciuili bello: esse qui se partium Agrippinae uocent, ac ni resistatur, fore pluris; neque aliud gliscentis discordiae remedium quam si unus alterue maxime prompti subuerterentur.

XVIII

Qua causa C. Silium et Titium Sabinum adgreditur. Amicitia Germanici perniciosa utrique, Silio et quod ingentis exercitus septem per annos moderator partisque apud Germaniam triumphalibus Sacrouiriani belli uictor, quanto maiore mole procideret, plus formidinis in alios dispergebatur. [2] Credebant plerique auctam offensionem ipsius intemperantia, immodice iactantis suum militem in obsequio durauisse cum alii ad seditiones prolaberentur; neque mansurum Tiberio imperium si iis quoque legionibus cupido nouandi fuisset. [3] Destrui per haec fortunam suam Caesar imparemque tanto merito rebatur. Nam beneficia eo usque laeta sunt dum uidentur exsolui posse: ubi multum anteuenere pro gratia odium redditur.

XIX

Erat uxor Silio Sosia Galla, caritate Agrippinae inuisa principi. Hos corripi dilato ad tempus Sabino placitum, immissusque Varro consul qui paternas inimicitias obtendens odiis Seiani per dedecus suum gratificabatur. [2] Precante reo breuem moram, dum accusator consulatu abiret, aduersatus est Caesar: solitum quippe magistratibus diem priuatis dicere: nec infringendum consulis ius, cuius uigiliis niteretur ne quod res publica detrimentum caperet. Proprium id Tiberio fuit scelera nuper reperta priscis uerbis obtegere. [3] Igitur multa adseueratione, quasi aut legibus cum Silio ageretur aut Varro consul aut illud res publica esset, coguntur patres, silente reo, uel si defensionem coeptaret, non occultante cuius ira premeretur. [4] Conscientia belli Sacrouir diu dissimulatus, uictoria per auaritiam foedata et uxor socia arguebantur. Nec dubie repetundarum criminibus haerebant, sed cuncta quaestione maiestatis exercita, et Silius imminentem damnationem uoluntario fine praeuertit.

XX

Saeuitum tamen in bona, non ut stipendiariis pecuniae redderentur, quorum nemo repetebat, sed liberalitas Augusti auulsa, computatis singillatim quae fisco petebantur. Ea prima Tiberio erga pecuniam alienam diligentia fuit. Sosia in exilium pellitur Asinii Galli sententia, qui partem bonorum publicandam, pars ut liberis relinqueretur censuerat. [2] Contra M'. Lepidus quartam accusatoribus secundum necessitudinem legis, cetera liberis concessit. Hunc ego Lepidum temporibus illis grauem et sapientem uirum fuisse comperior: nam pleraque ab saeuis adulationibus aliorum in melius flexit. Neque tamen temperamenti egebat, cum aequabili auctoritate et gratia apud Tiberium uiguerit. [3] Vnde dubitare cogor fato et sorte nascendi ut cetera, ita principum inclinatio in hos, offensio in illos, an sit aliquid in nostris consiliis liceatque inter abruptam contumaciam et deforme obsequium pergere iter ambitione ac periculis uacuum. [4] At Messalinus Cotta haud minus claris maioribus sed animo diuersus censuit cauendum senatus consulto, ut quamquam insontes magistratus et culpae alienae nescii prouincialibus uxorum criminibus proinde quam suis plecterentur.

XXI

Actum dehinc de Calpurnio Pisone, nobili ac feroci uiro. Is namque, ut rettuli, cessurum se urbe ob factiones accusatorum in senatu clamitauerat et spreta potentia Augustae trahere in ius Vrgulaniam domoque principis excire ausus erat. Quae in praesens Tiberius ciuiliter habuit: sed in animo reuoluente iras, etiam si impetus offensionis languerat, memoria ualebat. [2] Pisonem Q. Granius secreti sermonis incusauit aduersum maiestatem habiti, adiecitque in domo eius uenenum esse eumque gladio accinctum introire curiam. Quod ut atrocius uero tramissum; ceterorum, quae multa cumulabantur, receptus est reus neque peractus ob mortem opportunam. [3] Relatum et de Cassio Seuero exsule, qui sordidae originis, maleficae uitae, sed orandi ualidus, per immodicas inimicitias ut iudicio iurati senatus Cretam amoueretur effecerat; atque illic eadem actitando recentia ueteraque odia aduertit, bonisque exutus, interdicto igni atque aqua, saxo Seripho consenuit.

XXII

Per idem tempus Plautius Siluanus praetor incertis causis Aproniam coniugem in praeceps iecit, tractusque ad Caesarem ab L. Apronio socero turbata mente respondit, tamquam ipse somno grauis atque eo ignarus, et uxor sponte mortem sumpsisset. [2] Non cunctanter Tiberius pergit in domum, uisit cubiculum, in quo reluctantis et impulsae uestigia cernebantur. Refert ad senatum, datisque iudicibus Vrgulania Siluani auia pugionem nepoti misit. Quod perinde creditum quasi principis monitu ob amicitiam Augustae cum Vrgulania. [3] Reus frustra temptato ferro uenas praebuit exsoluendas. Mox Numantina, prior uxor eius, accusata iniecisse carminibus et ueneficiis uaecordiam marito, insons iudicatur.

XXIII

Is demum annus populum Romanum longo aduersum Numidam Tacfarinatem bello absoluit. Nam priores duces, ubi impetrando triumphalium insigni sufficere res suas crediderant, hostem omittebant; iamque tres laureatae in urbe statuae et adhuc raptabat Africam Tacfarinas, auctus Maurorum auxiliis qui, Ptolemaeo Iubae filio iuuenta incurioso, libertos regios et seruilia imperia bello mutauerant. [2] Erat illi praedarum receptor ac socius populandi rex Garamantum, non ut cum exercitu incederet, sed missis leuibus copiis quae ex longinquo in maius audiebantur; ipsaque e prouincia ut quis fortunae inops, moribus turbidus, promptius ruebant, quia Caesar post res a Blaeso gestas quasi nullis iam in Africa hostibus reportari nonam legionem iusserat, nec pro consule eius anni P. Dolabella retinere ausus erat iussa principis magis quam incerta belli metuens.

XXIV

Igitur Tacfarinas disperso rumore rem Romanam aliis quoque ab nationibus lacerari eoque paulatim Africa decedere, ac posse reliquos circumueniri, si cuncti quibus libertas seruitio potior incubuissent, auget uiris positisque castris Thubuscum oppidum circumsidet. [2] At Dolabella contracto quod erat militum, terrore nominis Romani et quia Numidae peditum aciem ferre nequeunt, primo sui incessu soluit obsidium locorumque opportuna permuniuit; simul principes Musulamiorum defectionem coeptantis securi percutit. [3] Dein quia pluribus aduersum Tacfarinatem expeditionibus cognitum non graui nec uno incursu consectandum hostem uagum, excito cum popularibus rege Ptolemaeo quattuor agmina parat, quae legatis aut tribunis data; et praedatorias manus delecti Maurorum duxere: ipse consultor aderat omnibus.

XXV

Nec multo post adfertur Numidas apud castellum semirutum, ab ipsis quondam incensum, cui nomen Auzea, positis mapalibus consedisse, fisos loco quia uastis circum saltibus claudebatur. Tum expeditae cohortes alaeque quam in partem ducerentur ignarae cito agmine rapiuntur. [2] Simulque coeptus dies et concentu tubarum ac truci clamore aderant semisomnos in barbaros, praepeditis Numidarum equis aut diuersos pastus pererrantibus. Ab Romanis confertus pedes, dispositae turmae, cuncta proelio prouisa: hostibus contra omnium nesciis non arma, non ordo, non consilium, sed pecorum modo trahi occidi capi. [3] Infensus miles memoria laborum et aduersum eludentis optatae totiens pugnae se quisque ultione et sanguine explebant. Differtur per manipulos, Tacfarinatem omnes notum tot proeliis consectentur: non nisi duce interfecto requiem belli fore. At ille deiectis circum stipatoribus uinctoque iam filio et effusis undique Romanis ruendo in tela captiuitatem haud inulta morte effugit; isque finis armis impositus.

XXVI

Dolabellae petenti abnuit triumphalia Tiberius, Seiano tribuens, ne Blaesi auunculi eius laus obsolesceret. Sed neque Blaesus ideo inlustrior et huic negatus honor gloriam intendit: quippe minore exercitu insipis captiuos, caedem ducis bellique confecti famam deportarat. [2] Sequebantur et Garamantum legati, raro in urbe uisi, quos Tacfarinate caeso perculsa gens set culpae nescia ad satis faciendum populo Romano miserat. Cognitis dehinc Ptolemaei per id bellum studiis repetitus ex uetusto more ‹honos› missusque e senatoribus qui scipionem eburnum, togam pictam, antiqua patrum munera, daret regemque et socium atque amicum appellaret.

XXVII

Eadem aestate mota per Italiam seruilis belli semina fors oppressit. Auctor tumultus T. Curtisius, quondam praetoriae cohortis miles, primo coetibus clandestinis apud Brundisium et circumiecta oppida, mox positis propalam libellis ad libertatem uocabat agrestia per longinquos saltus et ferocia seruitia, cum uelut munere deum tres biremes adpulere ad usus commeantium illo mari. [2] Et erat isdem regionibus Curtius Lupus quaestor, cui prouincia uetere ex more calles euenerant: is disposita classiariorum copia coeptantem cum maxime coniurationem disiecit. Missusque a Caesare propere Staius tribunus cum ualida manu ducem ipsum et proximos audacia in urbem traxit, iam trepidam ob multitudinem familiarum quae gliscebat immensum, minore in dies plebe ingenua.

XXVIII

Isdem consulibus miseriarum ac saeuitiae exemplum atrox, reus pater, accusator filius (nomen utrique Vibius Serenus) in senatum inducti sunt. Ab exilio retractus inluuieque ac squalore obsitus et tum catena uinctus pater oranti filio comparatur. [2] Adulescens multis munditiis, alacri uultu, structas principi insidias, missos in Galliam concitores belli index idem et testis dicebat, adnectebatque Caecilium Cornutum praetorium ministrauisse pecuniam; qui taedio curarum et quia periculum pro exitio habebatur mortem in se festinauit. [3] At contra reus nihil infracto animo obuersus in filium quatere uincla, uocare ultores deos ut sibi quidem redderent exilium ubi procul tali more ageret, filium autem quandoque supplicia sequerentur. Adseuerabatque innocentem Cornutum et falso exterritum; idque facile intellectu si proderentur alii: non enim se caedem principis et res nouas uno socio cogitasse.

XXIX

Tum accusator Cn. Lentulum et Seium Tuberonem nominat, magno pudore Caesaris, cum primores ciuitatis, intimi ipsius amici, Lentulus senectutis extremae, Tubero defecto corpore, tumultus hostilis et turbandae rei publicae accerserentur. Sed hi quidem statim exempti: in patrem ex seruis quaesitum et quaestio aduersa accusatori fuit. [2] Qui scelere uaecors, simul uulgi rumore territus robur et saxum aut parricidarum poenas minitantium, cessit urbe. Ac retractus Rauenna exsequi accusationem adigitur, non occultante Tiberio uetus odium aduersum exulem Serenum. [3] Nam post damnatum Libonem missis ad Caesarem litteris exprobrauerat suum tantum studium sine fructu fuisse, addideratque quaedam contumacius quam tutum apud auris superbas et offensioni proniores. Ea Caesar octo post annos rettulit, medium tempus uarie arguens, etiam si tormenta peruicacia seruorum contra euenissent.

XXX

Dictis dein sententiis ut Serenus more maiorum puniretur, quo molliret inuidiam, intercessit. Gallus Asinius cum Gyaro aut Donusa claudendum censeret, id quoque aspernatus est, egenam aquae utramque insulam referens dandosque uitae usus cui uita concederetur. [2] Ita Serenus Amorgum reportatur. Et quia Cornutus sua manu ceciderat, actum de praemiis accusatorum abolendis, si quis maiestatis postulatus ante perfectum iudicium se ipse uita priuauisset. Ibaturque in eam sententiam ni durius contraque morem suum palam pro accusatoribus Caesar inritas leges, rem publicam in praecipiti conquestus esset: subuerterent potius iura quam custodes eorum amouerent. [3] Sic delatores, genus hominum publico exitio repertum et ne poenis quidem umquam satis coercitum, per praemia eliciebantur.

XXXI

His tam adsiduis tamque maestis modica laetitia intericitur, quod C. Cominium equitem Romanum, probrosi in se carminis conuictum, Caesar precibus fratris qui senator erat concessit. [2] Quo magis mirum habebatur gnarum meliorum et quae fama clementiam sequeretur tristiora malle. Neque enim socordia peccabat; nec occultum est, quando ex ueritate, quando adumbrata laetitia facta imperatorum celebrentur. Quin ipse, compositus alias et uelut eluctantium uerborum, solutius promptiusque eloquebatur quotiens subueniret. [3] At P. Suillium quaestorem quondam Germanici, cum Italia arceretur conuictus pecuniam ob rem iudicandam cepisse, amouendum in insulam censuit, tanta contentione animi ut iure iurando obstringeret e re publica id esse. Quod aspere acceptum ad praesens mox in laudem uertit regresso Suillio; quem uidit sequens aetas praepotentem, uenalem et Claudii principis amicitia diu prospere, numquam bene usum. [4] Eadem poena in Catum Firmium senatorem statuitur, tamquam falsis maiestatis criminibus sororem petiuisset. Catus, ut rettuli, Libonem inlexerat insidiis, deinde indicio perculerat. Eius operae memor Tiberius sed alia praetendens exsilium deprecatus est: quo minus senatu pelleretur non obstitit.

XXXII

Pleraque eorum quae rettuli quaeque referam parua forsitan et leuia memoratu uideri non nescius sum: sed nemo annalis nostros cum scriptura eorum contenderit qui ueteres populi Romani res composuere. Ingentia illi bella, expugnationes urbium, fusos captosque reges, aut si quando ad interna praeuerterent, discordias consulum aduersum tribunos, agrarias frumentariasque leges, plebis et optimatium certamina libero egressu memorabant: [2] nobis in arto et inglorius labor; immota quippe aut modice lacessita pax, maestae urbis res et princeps proferendi imperi incuriosus erat. Non tamen sine usu fuerit introspicere illa primo aspectu leuia ex quis magnarum saepe rerum motus oriuntur.

XXXIII

Nam cunctas nationes et urbes populus aut primores aut singuli regunt: delecta ex iis et consociata rei publicae forma laudari facilius quam euenire, uel si euenit, haud diuturna esse potest. [2] Igitur ut olim plebe ualida, uel cum patres pollerent, noscenda uulgi natura et quibus modis temperanter haberetur, senatusque et optimatium ingenia qui maxime perdidicerant, callidi temporum et sapientes credebantur, sic conuerso statu neque alia re Romana quam si unus imperitet, haec conquiri tradique in rem fuerit, quia pauci prudentia honesta ab deterioribus, utilia ab noxiis discernunt, plures aliorum euentis docentur. [3] Ceterum ut profutura, ita minimum oblectationis adferunt. Nam situs gentium, uarietates proeliorum, clari ducum exitus retinent ac redintegrant legentium animum: nos saeua iussa, continuas accusationes, fallaces amicitias, perniciem innocentium et easdem exitii causas coniungimus, obuia rerum similitudine et satietate. [4] Tum quod antiquis scriptoribus rarus obtrectator, neque refert cuiusquam Punicas Romanasne acies laetius extuleris: at multorum qui Tiberio regente poenam uel infamias subiere posteri manent. Vtque familiae ipsae iam extinctae sint, reperies qui ob similitudinem morum aliena malefacta sibi obiectari putent. Etiam gloria ac uirtus infensos habet, ut nimis ex propinquo diuersa arguens. Sed ‹ad› inceptum redeo.

XXXIV

Cornelio Cosso Asinio Agrippa consulibus Cremutius Cordus postulatur nouo ac tunc primum audito crimine, quod editis annalibus laudatoque M. Bruto C. Cassium Romanorum ultimum dixisset. Accusabant Satrius Secundus et Pinarius Natta, Seiani clientes. [2] Id perniciabile reo et Caesar truci uultu defensionem accipiens, quam Cremutius relinquendae uitae certus in hunc modum exorsus est: "uerba mea, patres conscripti, arguuntur: adeo factorum innocens sum. Sed neque haec in principem aut principis parentem, quos lex maiestatis amplectitur: Brutum et Cassium laudauisse dicor, quorum res gestas cum plurimi composuerint, nemo sine honore memorauit. [3] Titus Liuius, eloquentiae ac fidei praeclarus in primis, Cn. Pompeium tantis laudibus tulit ut Pompeianum eum Augustus appellaret; neque id amicitiae eorum offecit. Scipionem, Afranium, hunc ipsum Cassium, hunc Brutum nusquam latrones et parricidas, quae nunc uocabula imponuntur, saepe ut insignis uiros nominat. [4] Asinii Pollionis scripta egregiam eorundem memoriam tradunt. Messala Coruinus imperatorem suum Cassium praedicabat: et uterque opibusque atque honoribus peruiguere. Marci Ciceronis libro quo Catonem caelo aequauit, quid aliud dictator Caesar quam rescripta oratione uelut apud iudices respondit? [5] Antonii epistulae Bruti contiones falsa quidem in Augustum probra set multa cum acerbitate habent; carmina Bibaculi et Catulli referta contumeliis Caesarum leguntur: sed ipse diuus Iulius, ipse diuus Augustus et tulere ista et reliquere, haud facile dixerim, moderatione magis an sapientia. Namque spreta exolescunt: si irascare, adgnita uidentur.

XXXV

Non attingo Graecos, quorum non modo libertas, etiam libido impunita; aut si quis aduertit, dictis dicta ultus est. Sed maxime solutum et sine obtrectatore fuit prodere de iis quos mors odio aut gratiae exemisset. [2] Num enim armatis Cassio et Bruto ac Philippensis campos optinentibus belli ciuilis causa populum per contiones incendo? An illi quidem septuagesimum ante annum perempti, quo modo imaginibus suis noscuntur, quas ne uictor quidem aboleuit, sic partem memoriae apud scriptores retinent? [3] Suum cuique decus posteritas rependit; nec deerunt, si damnatio ingruit, qui non modo Cassii et Bruti set etiam mei meminerint." [4] Egressus dein senatu uitam abstinentia finiuit. Libros per aedilis cremandos censuere patres: ‹s›et manserunt, occultati et editi. [5] Quo magis socordia‹m› eorum inridere libet qui praesenti potentia credunt extingui posse etiam sequentis aeui memoriam. Nam contra punitis ingeniis gliscit auctoritas, neque aliud externi reges aut qui eadem saeuitia sunt nisi dedecus sibi atque illis gloriam peperere.

XXXVI

Ceterum postulandis reis tam continuus annus fuit ut feriarum Latinarum diebus praefectum urbis Drusum, auspicandi gratia tribunal ingressum, adierit Calpurnius Saluianus in Sextum Marium: quod a Caesare palam increpitum causa exilii Saluiano fuit. [2] Obiecta publice Cyzicenis incuria caerimoniarum diui Augusti, additis uiolentiae criminibus aduersum ciuis Romanos. Et amisere libertatem, quam bello Mithridatis meruerant, circumsessi nec minus sua constantia quam praesidio Luculli pulso rege. [3] At Fonteius Capito, qui pro consul‹e› Asiam curauerat, absoluitur, comperto ficta in eum crimina per Vibium Serenum. Neque tamen id Sereno noxae fuit, quem odium publicum tutiorem faciebat. Nam ut quis destrictior accusator, uelut sacrosanctus erat: leues ignobiles poenis adficiebantur.

XXXVII

Per idem tempus Hispania ulterior missis ad senatum legatis orauit ut exemplo Asiae delubrum Tiberio matrique eius exstrueret. Qua occasione Caesar, ualidus alioqui spernendis honoribus et respondendum ratus iis quorum rumore arguebatur in ambitionem flexisse, huiusce modi orationem coepit: [2] "Scio, patres conscripti, constantiam meam a plerisque desideratam quod Asiae ciuitatibus nuper idem istud petentibus non sim aduersatus. Ergo et prioris silentii defensionem et quid in futurum statuerim simul aperiam. [3] Cum diuus Augustus sibi atque urbi Romae templum apud Pergamum sisti non prohibuisset, qui omnia facta dictaque eius uice legis obseruem, placitum iam exemplum promptius secutus sum quia cultui meo ueneratio senatus adiungebatur. Ceterum ut semel recepisse ueniam habuerit, ita per omnis prouincias effigie numinum sacrari ambitiosum, superbum; et uanescet Augusti honor si promiscis adulationibus uulgatur.

XXXVIII

Ego me, patres conscripti, mortalem esse et hominum officia fungi satisque habere si locum principem impleam et uos testor et meminisse posteros uolo; qui satis superque memoriae meae tribuent, ut maioribus meis dignum, rerum uestrarum prouidum, constantem in periculis, offensionum pro utilitate publica non pauidum credant. [2] Haec mihi in animis uestris templa, hae pulcherrimae effigies et mansurae. Nam quae saxo struuntur, si iudicium posterorum in odium uertit, pro sepulchris spernuntur. [3] Proinde socios ciuis et deos ipsos precor, hos ut mihi ad finem usque uitae quietam et intellegentem humani diuinique iuris mentem duint, illos ut, quandoque concessero, cum laude et bonis recordationibus facta atque famam nominis mei prosequantur." [4] Perstititque posthac secretis etiam sermonibus aspernari talem sui cultum. Quod alii modestiam, multi, quia diffideret, quidam ut degeneris animi interpretabantur. [5] Optumos quippe mortalium altissima cupere: sic Herculem et Liberum apud Graecos, Quirinum apud nos deum numero additos: melius Augustum, qui sperauerit. Cetera principibus statim adesse: unum insatiabiliter parandum, prosperam sui memoriam; nam contemptu famae contemni uirtutes.

XXXIX

At Seianus nimia fortuna socors et muliebri insuper cupidine incensus, promissum matrimonium flagitante Liuia, componit ad Caesarem codicillos: moris quippe tum erat quamquam praesentem scripto adire. [2] Eius talis forma fuit: beneuolentia patris Augusti et mox plurimis Tiberii iudiciis ita insueuisse ut spes uotaque sua non prius ad deos quam ad principum auris conferret. Neque fulgorem honorum umquam precatum: excubias ac labores ut unum e militibus pro incolumitate imperatoris malle. Ac tamen quod pulcherrimum adeptum, ut coniunctione Caesaris dignus crederetur: hinc initium spei. [3] Et quoniam audiuerit Augustum in conlocanda filia non nihil etiam de equitibus Romanis consultauisse, ita, si maritus Liuiae quaereretur, haberet in animo amicum sola necessitudinis gloria usurum. [4] Non enim exuere imposita munia: satis aestimare firmari domum aduersum iniquas Agrippinae offensiones, idque liberorum causa; nam sibi multum superque uitae fore, quod tali cum principe expleuisset.

XL

Ad ea Tiberius laudata pietate Seiani suisque in eum beneficiis modice percursis, cum tempus tamquam ad integram consultationem petiuisset, adiunxit: ceteris mortalibus in eo stare consilia quid sibi conducere putent; principum diuersam esse sortem quibus praecipua rerum ad famam derigenda. [2] Ideo se non illuc decurrere, quod promptum rescriptu, posse ipsam Liuiam statuere, nubendum post Drusum an in penatibus isdem tolerandum haberet; esse illi matrem et auiam, propiora consilia. [3] Simplicius acturum, de inimicitiis primum Agrippinae, quas longe acrius arsuras si matrimonium Liuiae uelut in partis domum Caesarum distraxisset. Sic quoque erumpere aemulationem feminarum, eaque discordia nepotes suos conuelli: quid si intendatur certamen tali coniugio? [4] "Falleris enim, Seiane, si te mansurum in eodem ordine putas, et Liuiam, quae C. Caesari, mox Druso nupta fuerit, ea mente acturam ut cum equite Romano senescat. Ego ut sinam, credisne passuros qui fratrem eius, qui patrem maioresque nostros in summis imperiis uidere? [5] Vis tu quidem istum intra locum sistere: sed illi magistratus et primores, qui te inuitum perrumpunt omnibusque de rebus consulunt, excessisse iam pridem equestre fastigium longeque antisse patris mei amicitias non occulti ferunt perque inuidiam tui me quoque incusant. [6] At enim Augustus filiam suam equiti Romano tradere meditatus est. Mirum hercule, si cum in omnis curas distraheretur immensumque attolli prouideret quem coniunctione tali super alios extulisset, C. Proculeium et quosdam in sermonibus habuit insigni tranquillitate uitae, nullis rei publicae negotiis permixtos. Sed si dubitatione Augusti mouemur, quanto ualidius est quod Marco Agrippae, mox mihi conlocauit? [7] Atque ego haec pro amicitia non occultaui: ceterum neque tuis neque Liuiae destinatis aduersabor. Ipse quid intra animum uolutauerim, quibus adhuc necessitudinibus immiscere te mihi parem, omittam ad praesens referre: id tantum aperiam, nihil esse tam excelsum quod non uirtutes istae tuusque in me animus mereantur, datoque tempore uel in senatu uel in contione non reticebo."

XLI

Rursum Seianus non iam de matrimonio sed altius metuens tacita suspicionum, uulgi rumorem, ingruentem inuidiam deprecatur. Ac ne adsiduos in domum coetus arcendo infringeret potentiam aut receptando facultatem criminantibus praeberet, huc flexit ut Tiberium ad uitam procul Roma amoenis locis degendam impelleret. [2] Multa quippe prouidebat: sua in manu aditus litterarumque magna ex parte se arbitrum fore, cum per milites commearent; mox Caesarem uergente iam senecta secretoque loci mollitum munia imperii facilius tramissurum: et minui sibi inuidiam adempta salutantum turba sublatisque inanibus uera‹m› potentia‹m› augeri. [3] Igitur paulatim negotia urbis, populi adcursus, multitudinem adfluentium increpat, extollens laudibus quietem et solitudinem quis abesse taedia et offensiones ac praecipua rerum maxime agitari.

XLII

Ac forte habita per illos dies de Votieno Montano, celebris ingenii uiro, cognitio cunctantem iam Tiberium perpulit ut uitandos crederet patrum coetus uocesque quae plerumque uerae et graues coram ingerebantur. [2] Nam postulato Votieno ob contumelias in Caesarem dictas, testis Aemilius e militaribus uiris, dum studio probandi cuncta refert et quamquam inter obstrepentis magna adseueratione nititur, audiuit Tiberius probra quis per occultum lacerabatur, adeoque perculsus est ut se uel statim uel in cognitione purgaturum clamitaret precibusque proximorum, adulatione omnium aegre componeret animum. [3] Et Votienus quidem maiestatis poenis adfectus est: Caesar obiectam sibi aduersus reos inclementiam eo peruicacius amplexus, Aquiliam adulterii delatam cum Vario Ligure, quamquam Lentulus Gaetulicus consul designatus lege Iulia damnasset, exilio puniuit Apidiumque Merulam quod in acta diui Augusti non iurauerat albo senatorio erasit.

XLIII

Auditae dehinc Lacedaemoniorum et Messeniorum legationes de iure templi Dianae Limnatidis, quod suis a maioribus suaque in terra dicatum Lacedaemonii firmabant annalium memoria uatumque carminibus, sed Macedonis Philippi cum quo bellassent armis ademptum ac post C. Caesaris et M. Antonii sententia redditum. [2] Contra Messeni‹i› ueterem inter Herculis posteros diuisionem Peloponnesi protulere, suoque regi Denthaliatem agrum in quo id delubrum cessisse; monimentaque eius rei sculpta saxis et aere prisco manere. [3] Quod si uatum, annalium ad testimonia uocentur, pluris sibi ac locupletiores esse; neque Philippum potentia sed ex uero statuisse: idem regis Antigoni, idem imperatoris Mummii iudicium; sic Milesios permisso publice arbitrio, postremo Atidium Geminum praetorem Achaiae decreuisse. [4] Ita secundum Messenios datum. Et Segestani aedem Veneris montem apud Erycum, uetustate dilapsam, restaurari postulauere, nota memorantes de origine eius et laeta Tiberio. Suscepit curam libens ut consanguineus. [5] Tunc tractatae Massiliensium preces probatumque P. Rutilii exemplum; namque eum legibus pulsum ciuem sibi Zmyrnaei addiderant. Quo iure Vulcacius Moschus exul in Massiliensis receptus bona sua rei publicae eorum et patriae reliquerat.

XLIV

Obiere eo anno uiri nobiles Cn. Lentulus et L. Domitius. Lentulo super consulatum et triumphalia de Getis gloriae fuerat bene tolerata paupertas, dein magnae opes innocenter partae et modeste habitae. [2] Domitium decorauit pater ciuili bello maris potens, donec Antonii partibus, mox Caesaris misceretur. Auus Pharsalica acie pro optumatibus ceciderat. Ipse delectus cui minor Antonia, Octauia genita, in matrimonium daretur, post exercitu flumen Albim transcendit, longius penetrata Germania quam quisquam priorum, easque ob res insignia triumphi adeptus est. [3] Obiit et L. Antonius, multa claritudine generis sed improspera. Nam patre eius Iullo Antonio ob adulterium Iuliae morte punito hunc admodum adulescentulum, sororis nepotem, seposuit Augustus in ciuitatem Massiliensem ubi specie studiorum nomen exilii tegeretur. Habitus tamen supremis honor ossaque tumulo Octauiorum inlata per decretum senatus.

XLV

Isdem consulibus facinus atrox in citeriore Hispania admissum a quodam agresti nationis Termestinae. Is praetorem prouinciae L. Pisonem, pace incuriosum, ex improuiso in itinere adortus uno uulnere in mortem adfecit; ac pernicitate equi profugus, postquam saltuosos locos attigerat, dimisso equo per derupta et auia sequentis frustratus est. [2] Neque diu fefellit: nam prenso ductoque per proximos pagos equo cuius foret cognitum. Et repertus cum tormentis edere conscios adigeretur, uoce magna sermone patrio frustra se interrogari clamitauit: adsisterent socii ac spectarent; nullam uim tantam doloris fore ut ueritatem eliceret. Idemque cum postero ad quaestionem retraheretur, eo nisu proripuit se custodibus saxoque caput adflixit ut statim exanimaretur. [3] Sed Piso Termestinorum dolo caesus habetur; quippe pecunias e publico interceptas acrius quam ut tolerarent barbari cogebat.

XLVI

Lentulo Gaetulico C. Caluisio consulibus decreta triumphi insignia Poppaeo Sabino contusis Thraecum gentibus, qui montium editis incultu atque eo ferocius agitabant. Causa motus super hominum ingenium, quod pati dilectus et ualidissimum quemque militiae nostrae dare aspernabantur, ne regibus quidem parere nisi ex libidine soliti, aut si mitterent auxilia, suos ductores praeficere nec nisi aduersum accolas belligerare. [2] Ac tum rumor incesserat fore ut disiecti aliisque nationibus permixti diuersas in terras traherentur. Sed antequam arma inciperent, misere legatos amicitiam obsequiumque memoraturos, et mansura haec si nullo nouo onere temptarentur: sin ut uictis seruitium indiceretur, esse sibi ferrum et iuuentutem et promptum libertati aut ad mortem animum. [3] Simul castella rupibus indita conlatosque illuc parentes et coniuges ostentabant bellumque impeditum arduum cruentum minitabantur.

XLVII

At Sabinus, donec exercitus in unum conduceret, datis mitibus responsis, postquam Pomponius Labeo e Moesia cum legione, rex Rhoemetalces cum auxiliis popularium qui fidem non mutauerant, uenere, addita praesenti copia ad hostem pergit, compositum iam per angustias saltuum. Quidam audentius apertis in collibus uisebantur, quos dux Romanus acie suggressus haud aegre pepulit sanguine barbarorum modico ob propinqua suffugia. [2] Mox castris in loco communitis ualida manu montem occupat angustum et aequali dorso continuum usque ad proximum castellum quod magna uis armata aut incondita tuebatur. Simul in ferocissimos, qui ante uallum more gentis cum carminibus et tripudiis persultabant, mittit delectos sagittariorum. [3] Ii dum eminus grassabantur crebra et inulta uulnera fecere: propius incedentes eruptione subita turbati sunt receptique subsidio Sugambrae cohortis, quam Romanus promptam ad pericula nec minus cantuum et armorum tumultu trucem haud procul instruxerat.

XLVIII

Translata dehinc castra hostem propter, relictis apud priora munimenta Thraecibus, quos nobis adfuisse memoraui. Iisque permissum uastare, urere, trahere praedas, dum populatio lucem intra sisteretur noctemque in castris tutam et uigilem capesserent. Id primo seruatum: mox uersi in luxum et raptis opulenti omittere stationes, lasciuia epularum aut somno et uino procumbere. [2] Igitur hostes incuria eorum comperta duo agmina parant quorum altero populatores inuaderentur, alii castra Romana adpugnarent, non spe capiendi sed ut clamore, telis suo quisque periculo intentus sonorem alterius proelii non acciperet. Tenebrae insuper delectae augendam ad formidinem. [3] Sed qui uallum legionum temptabant facile pelluntur; Thraecum auxilia repentino incursu territa, cum pars munitionibus adiacerent, plures extra palarentur, tanto infensius caesi quanto perfugae et proditores ferre arma ad suum patriaeque seruitium incusabantur.

XLIX

Postera die Sabinus exercitum aequo loco ostendit, si barbari successu noctis alacres proelium auderent. Et postquam castello aut coniunctis tumulis non degrediebantur, obsidium coepit per praesidia quae opportune iam muniebat; dein fossam loricamque contexens quattuor milia passuum ambitu amplexus est; [2] tum paulatim ut aquam pabulumque eriperet contrahere claustra artaque circumdare; et struebatur agger unde saxa hastae ignes propinquum iam in hostem iacerentur. [3] Sed nihil aeque quam sitis fatigabat, cum ingens multitudo bellatorum imbellium uno reliquo fonte uterentur; simulque armenta, ut mos barbaris, iuxta clausa egestate pabuli exanimari; adiacere corpora hominum quos uulnera, quos sitis peremerat; pollui cuncta sanie odore contactu.

L

Rebusque turbatis malum extremum discordia accessit, his deditionem aliis mortem et mutuos inter se ictus parantibus; et erant qui non inultum exitium sed eruptionem suaderent. [2] Neque ignobiles tantum his diuersi sententiis, uerum e ducibus Dinis, prouectus senecta et longo usu uim atque clementiam Romanam edoctus, ponenda arma, unum adflictis id remedium disserebat, primusque se cum coniuge et liberis uictori permisit: secuti aetate aut sexu imbecilli et quibus maior uitae quam gloriae cupido. [3] At iuuentus Tarsam inter et Turesim distrahebatur. Vtrique destinatum cum libertate occidere, sed Tarsa properum finem, abrumpendas pariter spes ac metus clamitans, dedit exemplum demisso in pectus ferro; nec defuere qui eodem modo oppeterent. Turesis sua cum manu noctem opperitur haud nescio duce nostro. [4] Igitur firmatae stationes densioribus globis; et ingruebat nox nimbo atrox, hostisque clamore turbido, modo per uastum silentium, incertos obsessores effecerat, cum Sabinus circumire, hortari, ne ad ambigua sonitus aut simulationem quietis casum insidiantibus aperirent, sed sua quisque munia seruarent immoti telisque non in falsum iactis.

LI

Interea barbari cateruis decurrentes nunc in uallum manualia saxa, praeustas sudes, decisa robora iacere, nunc uirgultis et cratibus et corporibus exanimis complere fossas, quidam pontis et scalas ante fabricati inferre propugnaculis eaque prensare, detrahere et aduersum resistentis comminus niti. Miles contra deturbare telis, pellere umbonibus, muralia pila, congestas lapidum molis prouoluere. [2] His partae uictoriae spes et si cedant insignitius flagitium, illis extrema iam salus et adsistentes plerisque matres et coniuges earumque lamenta addunt animos. Nox aliis in audaciam, aliis ad formidinem opportuna; incerti ictus, uulnera improuisa; suorum atque hostium ignoratio et montis anfractu repercussae uelut a tergo uoces adeo cuncta miscuerant ut quaedam munimenta Romani quasi perrupta omiserint. [3] Neque tamen peruasere hostes nisi admodum pauci: ceteros, deiecto promptissimo quoque aut saucio, adpetente iam luce trusere in summa castelli ubi tandem coacta deditio. Et proxima sponte incolarum recepta; reliquis quo minus ui aut obsidio subigerentur praematura montis Haemi et saeua hiems subuenit.

LII

At Romae commota principis domo, ut series futuri in Agrippinam exitii inciperet Claudia Pulchra sobrina eius postulatur accusante Domitio Afro. Is recens praetura, modicus dignationis et quoquo facinore properus clarescere, crimen impudicitiae, adulterum Furnium, ueneficia in principem et deuotiones obiectabat. [2] Agrippina semper atrox, tum et periculo propinquae accensa, pergit ad Tiberium ac forte sacrificantem patri repperit. Quo initio inuidiae non eiusdem ait mactare diuo Augusto uictimas et posteros eius insectari. Non in effigies mutas diuinum spiritum transfusum: se imaginem ueram, caelesti sanguine ortam, intellegere discrimen, suscipere sordis. Frustra Pulchram praescribi cui sola exitii causa sit quod Agrippinam stulte prorsus ad cultum delegerit oblita Sosiae ob eadem adflictae. [3] Audita haec raram occulti pectoris uocem elicuere, correptamque Graeco uersu admonuit non ideo laedi quia non regnaret. Pulchra et Furnius damnantur. [4] Afer primoribus oratorum additus, diuulgato ingenio et secuta adseueratione Caesaris qua suo iure disertum eum appellauit. Mox capessendis accusationibus aut reos tutando prosperiore eloquentiae quam morum fama fuit, nisi quod aetas extrema multum etiam eloquentiae dempsit, dum fessa mente retinet silentii impatientiam.

LIII

At Agrippina peruicax irae et morbo corporis implicata, cum uiseret eam Caesar, profusis diu ac per silentium lacrimis, mox inuidiam et preces orditur: subueniret solitudini, daret maritum; habilem adhuc iuuentam sibi neque aliud probis quam ex matrimonio solacium; esse in ciuitate, ‹qui› * * * Germanici coniugem ac liberos eius recipere dignarentur. [2] Sed Caesar non ignarus quantum ex re publica peteretur, ne tamen offensionis aut metus manifestus foret sine responso quamquam instantem reliquit. Id ego, a scriptoribus annalium non traditum, repperi in commentariis Agrippinae filiae quae Neronis principis mater uitam suam et casus suorum posteris memorauit.

LIV

Ceterum Seianus maerentem et improuidam altius perculit, immissis qui per speciem amicitiae monerent paratum ei uenenum, uitandas soceri epulas. Atque illa simulationum nescia, cum propter discumberet, non uultu aut sermone flecti, nullos attingere cibos, donec aduertit Tiberius, forte an quia audiuerat; idque quo acrius experiretur, poma, ut erant adposita, laudans nurui sua manu tradidit. Aucta ex eo suspicio Agrippinae et intacta ore seruis tramisit. [2] Nec tamen Tiberii uox coram secuta, sed obuersus ad matrem non mirum ait si quid seuerius in eam statuisset a qua ueneficii insimularetur. Inde rumor parari exitium neque id imperatorem palam audere, secretum ad perpetrandum quaeri.

LV

Sed Caesar quo famam auerteret adesse frequens senatui legatosque Asiae ambigentis quanam in ciuitate templum statueretur pluris per dies audiuit. Vndecim urbes certabant, pari ambitione, uiribus diuersae. Neque multum distantia inter se memorabant de uetustate generis, studio in populum Romanum per bella Persi et Aristonici aliorumque regum. [2] Verum Hypaepeni Trallianique Laodicenis ac Magnetibus simul tramissi ut parum ualidi; ne Ilienses quidem, cum parentem urbis Romae Troiam referrent, nisi antiquitatis gloria pollebant. Paulum addubitatum quod Halicarnasii mille et ducentos per annos nullo motu terrae nutauisse sedes suas uiuoque in saxo fundamenta templi adseuerauerant. Pergamenos (eo ipso nitebantur) aede Augusto ibi sita satis adeptos creditum. Ephesii Milesiique, hi Apollinis, illi Dianae caerimonia occupauisse ciuitates uisi. [3] Ita Sardianos inter Zmyrnaeosque deliberatum. Sardiani decretum Etruriae recitauere ut consanguinei: nam Tyrrhenum Lydumque Atye rege genitos ob multitudinem diuisisse gentem; Lydum patriis in terris resedisse, Tyrrheno datum nouas ut conderet sedes; et ducum e nominibus indita uocabula illis per Asiam, his in Italia; auctamque adhuc Lydorum opulentiam missis in Graeciam populis cui mox a Pelope nomen. [4] Simul litteras imperatorum et icta nobiscum foedera bello Macedonum ubertatemque fluminum suorum, temperiem caeli ac ditis circum terras memorabant.

LVI

At Zmyrnaei repetita uetustate, seu Tantalus Ioue ortus illos, siue Theseus diuina et ipse stirpe, siue una Amazonum condidisset, transcendere ad ea, quis maxime fidebant, in populum Romanum officiis, missa nauali copia non modo externa ad bella sed quae in Italia tolerabantur; seque primos templum urbis Romae statuisse, M. Porcio consule, magnis quidem iam populi Romani rebus, nondum tamen ad summum elatis, stante adhuc Punica urbe et ualidis per Asiam regibus. [2] Simul L. Sullam testem adferebant, grauissimo in discrimine exercitus ob asperitatem hiemis et penuriam uestis, cum id Zmyrnam in contionem nuntiatum foret, omnis qui adstabant detraxisse corpori tegmina nostrisque legionibus misisse. [3] Ita rogati sententiam patres Zmyrnaeos praetulere. Censuitque Vibius Marsus ut M'. Lepido, cui ea prouincia obuenerat, super numerum legaretur qui templi curam susciperet. Et quia Lepidus ipse deligere per modestiam abnuebat, Valerius Naso e praetoriis sorte missus est.

LVII

Inter quae diu meditato prolatoque saepius consilio tandem Caesar in Campaniam, specie dedicandi templa apud Capuam Ioui, apud Nolam Augusto, sed certus procul urbe degere. Causam abscessus quamquam secutus plurimos auctorum ad Seiani artes rettuli, quia tamen caede eius patrata sex postea annos pari secreto coniunxit, plerumque permoueor num ad ipsum referri uerius sit, saeuitiam ac libidinem cum factis promeret, locis occultantem. [2] Erant qui crederent in senectute corporis quoque habitum pudori fuisse: quippe illi praegracilis et incurua proceritas, nudus capillo uertex, ulcerosa facies ac plerumque medicaminibus interstincta; et Rhodi secreto uitare coetus, recondere uoluptates insuerat. [3] Traditur etiam matris impotentia extrusum quam dominationis sociam aspernabatur neque depellere poterat, cum dominationem ipsam donum eius accepisset. Nam dubitauerat Augustus Germanicum, sororis nepotem et cunctis laudatum, rei Romanae imponere, sed precibus uxoris euictus Tiberio Germanicum, sibi Tiberium adsciuit. Idque Augusta exprobrabat, reposcebat.

LVIII

Profectio arto comitatu fuit: unus senator consulatu functus, Cocceius Nerua, cui legum peritia, eques Romanus praeter Seianum ex inlustribus Curtius Atticus, ceteri liberalibus studiis praediti, ferme Graeci, quorum sermonibus leuaretur. [2] Ferebant periti caelestium iis motibus siderum excessisse Roma Tiberium ut reditus illi negaretur. Vnde exitii causa multis fuit properum finem uitae coniectantibus uulgantibusque; neque enim tam incredibilem casum prouidebant ut undecim per annos libens patria careret. [3] Mox patuit breue confinium artis et falsi ueraque quam obscuris tegerentur. Nam in urbem non regressurum haud forte dictum: ceterorum nescii egere, cum propinquo rure aut litore et saepe moenia urbis adsidens extremam senectam compleuerit.

LIX

Ac forte illis diebus oblatum Caesari anceps periculum auxit uana rumoris praebuitque ipsi materiem cur amicitiae constantiaeque Seiani magis fideret. Vescebantur in uilla cui uocabulum Speluncae mare Amunclanum inter ‹et› Fundanos montis natiuo in specu. Eius os lapsis repente saxis obruit quosdam ministros: [2] hinc metus in omnis et fuga eorum qui conuiuium celebrabant. Seianus genu uultuque et manibus super Caesarem suspensus opposuit sese incidentibus atque habitu tali repertus est a militibus qui subsidio uenerant. Maior ex eo et quamquam exitiosa suaderet ut non sui anxius cum fide audiebatur. [3] Adsimulabatque iudicis partis aduersum Germanici stirpem, subditis qui accusatorum nomina sustinerent maximeque insectarentur Neronem proximum successioni et, quamquam modesta iuuenta, plerumque tamen quid in praesentiarum conduceret oblitum, dum a libertis et clientibus, apiscendae potentiae properis, exstimulatur ut erectum et fidentem animi ostenderet: uelle id populum Romanum, cupere exercitus, neque ausurum contra Seianum qui nunc patientiam senis et segnitiam iuuenis iuxta insultet.

LX

Haec atque talia audienti nihil quidem prauae cogitationis, sed interdum uoces procedebant contumaces et inconsultae, quas adpositi custodes exceptas auctasque cum deferrent neque Neroni defendere daretur, diuersae insuper sollicitudinum formae oriebantur. [2] Nam alius occursum eius uitare, quidam salutatione reddita statim auerti, plerique inceptum sermonem abrumpere, insistentibus contra inridentibusque qui Seiano fautores aderant. Enimuero Tiberius toruus aut falsum renidens uultu: seu loqueretur seu taceret iuuenis, crimen ex silentio, ex uoce. Ne nox quidem secura, cum uxor uigilias somnos suspiria matri Liuiae atque illa Seiano patefaceret; qui fratrem quoque Neronis Drusum traxit in partis, spe obiecta principis loci si priorem aetate et iam labefactum demouisset. [3] Atrox Drusi ingenium super cupidinem potentiae et solita fratribus odia accendebatur inuidia quod mater Agrippina promptior Neroni erat. Neque tamen Seianus ita Drusum fouebat ut non in eum quoque semina futuri exitii meditaretur, gnarus praeferocem et insidiis magis opportunum.

LXI

Fine anni excessere insignes uiri Asinius Agrippa, claris maioribus quam uetustis uitaque non degener, et Q. Haterius, familia senatoria, eloquentiae quoad uixit celebratae: monimenta ingeni eius haud perinde retinentur. Scilicet impetu magis quam cura uigebat; utque aliorum meditatio et labor in posterum ualescit, sic Haterii canorum illud et profluens cum ipso simul extinctum est.

LXII

M. Licinio L. Calpurnio consulibus ingentium bellorum cladem aequauit malum improuisum: eius initium simul et finis extitit. Nam coepto apud Fidenam amphitheatro Atilius quidam libertini generis, quo spectaculum gladiatorum celebraret, neque fundamenta per solidum subdidit neque firmis nexibus ligneam compagem superstruxit, ut qui non abundantia pecuniae nec municipali ambitione sed in sordida‹m› mercede‹m› id negotium quaesiuisset. [2] Adfluxere auidi talium, imperitante Tiberio procul uoluptatibus habiti, uirile ac muliebre secus, omnis aetas, ob propinquitatem loci effusius; unde grauior pestis fuit, conferta mole, dein conuulsa, dum ruit intus aut in exteriora effunditur immensamque uim mortalium, spectaculo intentos aut qui circum adstabant, praeceps trahit atque operit. [3] Et illi quidem quos principium stragis in mortem adflixerat, ut tali sorte, cruciatum effugere: miserandi magis quos abrupta parte corporis nondum uita deseruerat; qui per diem uisu, per noctem ululatibus et gemitu coniuges aut liberos noscebant. Iam ceteri fama exciti, hic fratrem, propinquum ille, alius parentes lamentari. Etiam quorum diuersa de causa amici aut necessarii aberant, pauere tamen; nequedum comperto quos illa uis perculisset, latior ex incerto metus.

LXIII

Vt coepere dimoueri obruta, concursus ad exanimos complectentium, osculantium; et saepe certamen si confusior facies sed par forma aut aetas errorem adgnoscentibus fecerat. Quinquaginta hominum milia eo casu debilitata uel obtrita sunt; cautumque in posterum senatus consulto ne quis gladiatorium munus ederet cui minor quadringentorum milium res neue amphitheatrum imponeretur nisi solo firmitatis spectatae. [2] Atilius in exilium actus est ceterum sub recentem cladem patuere procerum domus, fomenta et medici passim praebiti, fuitque urbs per illos dies quamquam maesta facie ueterum instituti‹s› similis, qui magna post proelia saucios largitione et cura sustentabant.

LXIV

Nondum ea clades exoleuerat cum ignis uiolentia urbem ultra solitum adfecit, deusto monte Caelio; feralemque annum ferebant et om‹i›nibus aduersis susceptum principi consilium absentiae, qui mos uulgo, fortuita ad culpam trahentes, ni Caesar obuiam isset tribuendo pecunias ex modo detrimenti. [2] Actaeque ei grates apud senatum ab inlustribus famaque apud populum, quia sine ambitione aut proximorum precibus ignotos etiam et ultro accitos munificentia iuuerat. [3] Adduntur sententiae ut mons Caelius in posterum Augustus appellaretur, quando cunctis circum flagrantibus sola Tiberii effigies sita in domo Iunii senatoris inuiolata mansisset. Euenisse id olim Claudiae Quintae eiusque statuam uim ignium bis elapsam maiores apud aedem matris deum consecrauisse. Sanctos acceptosque numinibus Claudios et augendam caerimoniam loco in quo tantum in principem honorem di ostenderint.

LXV

Haud fuerit absurdum tradere montem eum antiquitus Querquetulanum cognomento fuisse, quod talis siluae frequens fecundusque erat, mox Caelium appellitatum a Caele Vibenna, qui dux gentis Etruscae cum auxilium tulisset sedem eam acceperat a Tarquinio Prisco, seu quis alius regum dedit: nam scriptores in eo dissentiunt. Cetera non ambigua sunt, magnas eas copias per plana etiam ac foro propinqua habitauisse, unde Tuscum uicum e uocabulo aduenarum dictum.

LXVI

Sed ut studia procerum et largitio principis aduersum casus solacium tulerant, ita accusatorum maior in dies et infestior uis sine leuamento grassabatur; corripueratque Varum Quintilium, diuitem et Caesari propinquum, Domitius Afer, Claudiae Pulchrae matris eius condemnator, nullo mirante quod diu egens et parto nuper praemio male usus plura ad flagitia accingeretur. [2] Publium Dolabellam socium delationis extitisse miraculo erat, quia claris maioribus et Varo conexus suam ipse nobilitatem, suum sanguinem perditum ibat. Restitit tamen senatus et opperiendum imperatorem censuit, quod unum urgentium malorum suffugium in tempus erat.

LXVII

At Caesar dedicatis per Campaniam templis, quamquam edicto monuisset ne quis quietem eius inrumperet, concursusque oppidanorum disposito milite prohiberentur, perosus tamen municipia et colonias omniaque in continenti sita Capreas se in insulam abdidit trium milium freto ab extremis Surrentini promunturii diiunctam. [2] Solitudinem eius placuisse maxime crediderim, quoniam importuosum circa mare et uix modicis nauigiis pauca subsidia; neque adpulerit quisquam nisi gnaro custode. Caeli temperies hieme mitis obiectu montis quo saeua uentorum arcentur; aestas in fauonium obuersa et aperto circum pelago peramoena; prospectabatque pulcherrimum sinum, antequam Vesuuius mons ardescens faciem loci uerteret. Graecos ea tenuisse Capreasque Telebois habitatas fama tradit. [3] Sed tum Tiberius duodecim uillarum nominibus et molibus insederat, quanto intentus olim publicas ad curas tanto occultiores in luxus et malum otium resolutus. Manebat quippe suspicionum et credendi temeritas quam Seianus augere etiam in urbe suetus acrius turbabat non iam occultis aduersum Agrippinam et Neronem insidiis. [4] Quis additus miles nuntios, introitus, aperta secreta uelut in annalis referebat, ultroque struebantur qui monerent perfugere ad Germaniae exercitus uel celeberrimo fori effigiem diui Augusti amplecti populumque ac senatum auxilio uocare. Eaque spreta ab illis, uelut pararent, obiciebantur.

LXVIII

Iunio Silano et Silio Nerua consulibus foedum anni principium incessit tracto in carcerem inlustri equite Romano Titio Sabino ob amicitiam Germanici: neque enim omiserat coniugem liberosque eius percolere, sectator domi, comes in publico, post tot clientes unus eoque apud bonos laudatus et grauis iniquis. [2] Hunc Latinius Latiaris, Porcius Cato, Petilius Rufus, M. Opsius praetura functi adgrediuntur, cupidine consulatus ad quem non nisi per Seianum aditus; neque Seiani uoluntas nisi scelere quaerebatur. Compositum inter ipsos ut Latiaris, qui modico usu Sabinum contingebat, strueret dolum, ceteri testes adessent, deinde accusationem inciperent. [3] Igitur Latiaris iacere fortuitos primum sermones, mox laudare constantiam quod non, ut ceteri, florentis domus amicus adflictam deseruisset; simul honora de Germanico, Agrippinam miserans, disserebat. Et postquam Sabinus, ut sunt molles in calamitate mortalium animi, effudit lacrimas, iunxit questus, audentius iam onerat Seianum, saeuitiam, superbiam, spes eius; ne in Tiberium quidem conuicio abstinet; [4] iique sermones tamquam uetita miscuissent speciem artae amicitiae fecere. Ac iam ultro Sabinus quaerere Latiarem, uentitare domum, dolores suos quasi ad fidissimum deferre.

LXIX

Consultant quos memoraui quonam modo ea plurium auditu acciperentur. Nam loco in quem coibatur seruanda solitudinis facies; et si pone foris adsisterent, metus uisus, sonitus aut forte ortae suspicionis erat. Tectum inter et laquearia tres senatores haud minus turpi latebra quam detestanda fraude sese abstrudunt, foraminibus et rimis aurem admouent. [2] Interea Latiaris repertum in publico Sabinum, uelut recens cognita narraturus, domum et in cubiculum trahit praeteritaque et instantia, quorum adfatim copia, ac nouos terrores cumulat. Eadem ille et diutius, quanto maesta, ubi semel prorupere, difficilius reticentur. [3] Properata inde accusatio missisque ad Caesarem litteris ordinem fraudis suumque ipsi dedecus narrauere. Non alias magis anxia et pauens ciuitas, ‹t›egens aduersum proximos; congressus, conloquia, notae ignotaeque aures uitari ; etiam muta atque inanima, tectum et parietes circumspectabantur.

LXX

Sed Caesar sollemnia incipientis anni kalendis Ianuariis epistula precatus uertit in Sabinum, corruptos quosdam libertorum et petitum se arguens, ultionemque haud obscure poscebat. Nec mora quin decerneretur; et trahebatur damnatus, quantum obducta ueste et adstrictis faucibus niti poterat, clamitans sic inchoari annum, has Seiano uictimas cadere. [2] Quo intendisset oculos, quo uerba acciderent, fuga uastitas, deseri itinera fora. Et quidam regrediebantur ostentabantque se rursum id ipsum pauentes quod timuissent. [3] Quem enim diem uacuum poena ubi inter sacra et uota, quo tempore uerbis etiam profanis abstineri mos esset, uincla et laqueus inducantur? Non imprudentem Tiberium tantam inuidiam adisse: quaesitum meditatumque, ne quid impedire credatur quo minus noui magistratus, quo modo delubra et altaria, sic carcerem recludant. [4] Secutae insuper litterae grates agentis quod hominem infensum rei publicae puniuissent, adiecto trepidam sibi uitam, suspectas inimicorum insidias, nullo nominatim compellato; neque tamen dubitabatur in Neronem et Agrippinam intendi.

LXXI

Ni mihi destinatum foret suum quaeque in annum referre, auebat animus antire statimque memorare exitus quos Latinus atque Opsius ceterique flagitii eius repertores habuere, non modo postquam Gaius Caesar rerum potitus est sed incolumi Tiberio, qui scelerum ministros ut peruerti ab aliis nolebat, ita plerumque satiatus et oblatis in eandem operam recentibus ueteres et praegrauis adflixit: uerum has atque alias sontium poenas in tempore trademus. [2] Tum censuit Asinius Gallus, cuius liberorum Agrippina matertera erat, petendum a principe ut metus suos senatui fateretur amouerique sineret. [3] Nullam aeque Tiberius, ut rebatur, ex uirtutibus suis quam dissimulationem diligebat: eo aegrius accepit recludi quae premeret. Sed mitigauit Seianus, non Galli amore uerum ut cunctationes principis opperiretur, gnarus lentum in meditando, ubi prorupisset, tristibus dictis atrocia facta coniungere. [4] Per idem tempus Iulia mortem obiit, quam neptem Augustus conuictam adulterii damnauerat proieceratque in insulam Trimerum, haud procul Apulis litoribus. Illic uiginti annis exilium tolerauit Augustae ope sustentata, quae florentis priuignos cum per occultum subuertisset, misericordiam erga adflictos palam ostentabat.

LXXII

Eodem anno Frisii, transrhenanus populus, pacem exuere, nostra magis auaritia quam obsequii impatientes. Tributum iis Drusus iusserat modicum pro angustia rerum, ut in usus militaris coria boum penderent, non intenta cuiusquam cura quae firmitudo, quae mensura, donec Olennius e primipilaribus regendis Frisiis impositus terga urorum delegit quorum ad formam acciperentur. [2] Id, aliis quoque nationibus arduum, apud Germanos difficilius tolerabatur, quis ingentium beluarum feraces saltus, modica domi armenta sunt. Ac primo boues ipsos, mox agros, postremo corpora coniugum aut liberorum seruitio tradebant. [3] Hinc ira et questus et postquam non subueniebat‹ur›, remedium ex bello. Rapti qui tributo aderant milites et patibulo adfixi: Olennius infensos fuga praeuenit receptus castello cui nomen Fleuum; et haud spernenda illic ciuium sociorumque manus litora Oceani praesidebat.

LXXIII

Quod ubi L. Apronio inferioris Germaniae pro praetore cognitum, uexilla legionum e superiore prouincia peditumque et equitum auxiliarium delectos acciuit ac simul utrumque exercitum Rheno deuectum Frisiis intulit, soluto iam castelli obsidio et ad sua tutanda degressis rebellibus. Igitur proxima aestuaria aggeribus et pontibus traducendo grauiori agmini firmat. [2] Atque interim repertis uadis alam Canninefatem et quod peditum Germanorum inter nostros merebat circumgredi terga hostium iubet, qui iam acie compositi pellunt turmas socialis equitesque legionum subsidio missos. Tum tres leues cohortes ac rursum duae, dein tempore interiecto alarius eques immissus: satis ualidi si simul incubuissent, per interuallum aduentantes neque constantiam addiderant turbatis et pauore fugientium auferebantur. [3] Cethego Labeoni legato quintae legionis quod reliquum auxiliorum tradit. Atque ille dubia suorum re in anceps tractus missis nuntiis uim legionum implorabat. Prorumpunt quintani ante alios et acri pugna hoste pulso recipiunt cohortis alasque fessas uulneribus. Neque dux Romanus ultum iit aut corpora humauit, quamquam multi tribunorum praefectorumque et insignes centuriones cecidissent. [4] Mox compertum a transfugis nongentos Romanorum apud lucum quem Baduhennae uocant pugna in posterum extracta confectos, et aliam quadringentorum manum occupata Cruptorigis quondam stipendiari uilla, postquam proditio metuebatur, mutuis ictibus procubuisse.

LXXIV

Clarum inde inter Germanos Frisium nomen, dissimulante Tiberio damna ne cui bellum permitteret. Neque senatus in eo cura an imperii extrema dehonestarentur: pauor internus occupauerat animos cui remedium adulatione quaerebatur. [2] Ita, quamquam diuersis super rebus consulerentur, aram clementiae, aram amicitiae effigiesque circum Caesaris ac Seiani censuere crebrisque precibus efflagitabant uisendi sui copiam facerent. [3] Non illi tamen in urbem aut propinqua urbi degressi sunt: satis uisum omittere insulam et in proximo Campaniae aspici. Eo uenire patres, eques, magna pars plebis, anxii erga Seianum cuius durior congressus atque [eo] per ambitum et societate consiliorum parabatur. [4] Satis constabat auctam ei adrogantiam foedum illud in propatulo seruitium spectanti; quippe Romae sueti discursus et magnitudine urbis incertum quod quisque ad negotium pergat: ibi campo aut litore iacentes nullo discrimine noctem ac diem iuxta gratiam aut fastus ianitorum perpetiebantur donec id quoque uetitum: [5] et reuenere in urbem trepidi quos non sermone, non uisu dignatus erat, quidam male alacres quibus infaustae amicitiae grauis exitus imminebat.

LXXV

Ceterum Tiberius neptem Agrippinam Germanico ortam cum coram Cn. Domitio tradidisset, in urbe celebrari nuptias iussit. In Domitio super uetustatem generis propinquum Caesaribus sanguinem delegerat; nam is auiam Octauiam et per eam Augustum auunculum praeferebat.