I

Scr. in Gallia Cisalpina mense Ian. an. 62

Q. METELLVS Q. F. CELER PRO COS. S. D. M. TVLLIO CICERONI

Si uales, bene est. Existimaram pro mutuo inter nos animo et pro reconciliata gratia nec abs te me ludibrio laesum iri nec Metellum fratrem ob dictum capite ac fortunis per te oppugnatum iri. Quem si parum pudor ipsius defendebat, debebat uel familiae nostrae dignitas uel meum studium erga uos remque publicam satis subleuare; nunc uideo illum circumuentum, me desertum, a quibus minime conueniebat. Itaque in luctu et squalore sum, qui prouinciae, qui exercitui praesum, qui bellum gero. [2] Quae quoniam nec ratione nec maiorum nostrorum clementia administrastis, non erit mirandum si uos paenitebit. Te tam mobili in me meosque esse animo non sperabam. Me interea nec domesticus dolor nec cuiusquam iniuria ab re publica abducet.

II

Scr. paulo post ep. 1

M. TVLLIVS M. F. CICERO Q. METELLO Q. F. CELERI PRO COS. S. D.

Si tu exercitusque ualetis, bene est. Scribis ad me te existimasse pro mutuo inter nos animo et pro reconciliata gratia numquam te a me ludibrio laesum iri. Quod cuius modi sit satis intellegere non possum, sed tamen suspicor ad te esse adlatum me in senatu, cum disputarem permultos esse qui rem publicam a me conseruatam dolerent, dixisse a te propinquos tuos, quibus negare non potuisses, impetrasse ut ea quae statuisses tibi in senatu de mea laude esse dicenda reticeres. Quod cum dicerem, illud adiunxi, mihi tecum ita dispertitum officium fuisse in rei publicae salute retinenda ut ego - urbem a domesticis insidiis et ab intestino scelere, tu Italiam et ab armatis hostibus et ab occulta coniuratione defenderes, atque hanc nostram tanti et tam praeclari muneris societatem a tuis propinquis labefactatam, qui, cum tu a me rebus amplissimis atque honorificentissimis ornatus esses, timuissent ne quae mihi pars abs te uoluntatis mutuae tribueretur. [2] Hoc in sermone cum a me exponeretur quae mea exspectatio fuisset orationis tuae quantoque in errore uersatus essem, uisa est oratio non iniucunda, et mediocris quidam est risus consecutus, non in te sed magis in errorem meum, et quod me abs te cupisse laudari aperte atque ingenue confitebar; nam hoc non potest in te non honorifice esse dictum, me in clarissimis meis atque amplissimis rebus tamen aliquod testimonium tuae uocis habere uoluisse. [3] Quod autem ita scribis, "pro mutuo inter nos animo", quid tu existimes esse in amicitia mutuum nescio; equidem hoc arbitror, cum par uoluntas accipitur et redditur. Ego si hoc dicam, me tua causa praetermisisse prouinciam, tibi ipse leuior uidear esse; meae enim rationes ita tulerunt, atque eius mei consili maiorem in dies singulos fructum uoluptatemque capio; illud dico, me, ut primum in contione prouinciam deposuerim, statim quem ad modum eam tibi traderem cogitare coepisse. Nihil dico de sortitione uestra; tantum te suspicari uolo nihil in ea re per conlegam meum me insciente esse factum. Recordare cetera, quam cito senatum illo die facta sortitione coegerim, quam multa de te uerba fecerim, cum tu ipse mihi dixisti orationem meam non solum in te honorificam sed etiam in conlegas tuos contumeliosam fuisse. [4] Iam illud senatus consultum quod eo die factum est ea praescriptione est ut, dum id exstabit, officium meum in te obscurum esse non possit. Postea uero quam profectus es, uelim recordere quae ego de te in senatu egerim, quae in contionibus dixerim, quas ad te litteras miserim. Quae cum omnia conlegeris, tu ipse uelim iudices satisne uideatur his omnibus rebus tuus aduentus, cum proxime Romam uenisti, mutue respondisse. [5] Quod scribis de reconciliata nostra gratia, non intellego cur reconciliatam esse dicas quae numquam imminuta est. [6] Quod scribis non oportuisse Metellum, fratrem tuum, ob dictum a me oppugnari, primum hoc uelim existimes, animum mihi istum tuum uehementer probari et fraternam plenam humanitatis ac pietatis uoluntatem; deinde, si qua ego in re fratri tuo rei publicae causa restiterim, ut mihi ignoscas (tam enim sum amicus rei publicae quam qui maxime); si uero meam salutem contra illius impetum in me crudelissimum defenderim, satis habeas nihil me etiam tecum de tui fratris iniuria conqueri. Quem ego cum comperissem omnem sui tribunatus conatum in meam perniciem parare atque meditari, egi cum Claudia, uxore tua, et cum uestra sorore Mucia, cuius erga me studium pro Cn. Pompei necessitudine multis in rebus perspexeram, ut eum ab illa iniuria deterrerent. [7] Atqui ille, quod te audisse certo scio, prid. Kal. Ian., qua iniuria nemo umquam in ullo magistratu improbissimus ciuis adfectus est, ea me consulem adfecit, cum rem publicam conseruassem. atque abeuntem magistratu contionis habendae potestate priuauit. Cuius iniuria mihi tamen honori summo fuit; nam cum ille mihi nihil nisi ut iurarem permitteret, magna uoce iuraui uerissimum pulcherrimumque ius iurandum, quod populus idem magna uoce me uere iurasse iurauit. [8] Hac accepta tam insigni iniuria tamen illo ipso die misi ad Metellum communis amicos qui agerent cum eo ut de illa mente desisteret. Quibus ille respondit sibi non esse integrum; etenim paulo ante in contione dixerat ei qui in alios animum aduertisset indicta causa dicendi ipsi potestatem fieri non oportere. Hominem grauem et ciuem egregium! qui, qua poena senatus consensu bonorum omnium eos adfecerat qui urbem incendere et magistratus ac senatum trucidare, bellum maximum conflare uoluissent, eadem dignum iudicaret eum qui curiam caede, urbem incendiis, Italiam bello liberasset. Itaque ego Metello, fratri tuo, praesenti restiti. Nam in senatu Kal. Ian. sic cum eo de re publica disputaui ut sentiret sibi cum uiro forti et constanti esse pugnandum. A. d. III Non. Ian. cum agere coepisset, tertio quoque uerbo orationis suae me appellabat, mihi minabatur, neque illi quicquam deliberatius fuit quam me, quacumque ratione posset, non iudicio neque disceptatione sed ui atque impressione euertere. Huius ego temeritati si uirtute atque animo non restitissem, quis esset qui me in consulatu non casu potius existimaret quam consilio fortem fuisse? [9] Haec si tu Metellum cogitare de me nescisti, debes existimare te maximis de rebus a fratre esse celatum; sin autem aliquid impertiuit tibi sui consili, lenis a te et facilis existimari debeo qui nihil tecum de his ipsis rebus expostulem. Et si intellegis non me dicto Metelli, ut scribis, sed consilio eius animoque in me inimicissimo esse commotum, cognosce nunc humanitatem meam, si humanitas appellanda est in acerbissima iniuria remissio animi ac dissolutio. Nulla est a me umquam sententia dicta in fratrem tuum; quotienscumque aliquid est actum, sedens iis adsensi qui mihi lenissime sentire uisi sunt. Addam illud etiam, quod iam ego curare non debui sed tamen fieri non moleste tuli atque etiam ut ita fieret pro mea parte adiuui, ut senati consulto meus inimicus, quia tuus frater erat, subleuaretur. [10] Qua re non ego oppugnaui fratrem tuum, sed fratri tuo repugnaui; nec in te, ut scribis, animo fui mobili, sed ita stabili ut in mea erga te uoluntate etiam desertus ab officiis tuis permanerem. Atque hoc ipso tempore tibi paene minitanti nobis per litteras hoc rescribo atque respondeo: ego dolori tuo non solum ignosco sed summam etiam laudem tribuo (meus enim me sensus quanta uis fraterni sit amoris admonet); a te peto ut tu quoque aequum te iudicem dolori meo praebeas; si acerbe, si crudeliter, si sine causa sum a tuis oppugnatus, ut statuas mihi non modo non cedendum sed etiam tuo atque exercitus tui auxilio in eius modi causa utendum fuisse. Ego te mihi semper amicum esse uolui, me ut tibi amicissimum esse intellegeres laboraui; maneo in uoluntate et, quoad uoles tu, permanebo, citiusque amore tui fratrem tuum odisse desinam quam illius odio quicquam de nostra beneuolentia detraham.

III

Scr. in Hispania Citeriore an. 56

Q. METELLVS NEPOS S. D. M. CICERONI

Hominis importunissimi contumeliae, quibus crebris contionibus me onerat, tuis erga me officiis leniuntur et, ut sunt leues ab eius modi homine, a me despiciuntur, libenterque commutata persona te mihi fratris loco esse duco. [2] De illo ne meminisse quidem uolo, tametsi bis eum inuitum seruaui. De meis rebus, ne uobis multitudine litterarum molestior essem, ad Lollium perscripsi de rationibus prouinciae quid uellem fieri, ut is uos doceret et commonefaceret. Si poteris, uelim pristinam tuam erga me uoluntatem conserues.

IV

Scr. Dyrrachi med. fere mense Ian. an. 57

M. CICERO S. D. Q. METELLO COS.

Litterae Quinti fratris et T. Pomponi, necessari mei, tantum spei dederant ut in te non minus auxili quam in tuo conlega mihi constitutum fuerit. Itaque ad te litteras statim misi, per quas, ut fortuna postulabat, et gratias tibi egi et de reliquo tempore auxilium petii. Postea mihi non tam meorum litterae quam sermones eorum qui hac iter faciebant animum tuum immutatum significabant; quae res fecit ut tibi litteris obstrepere non auderem. [2] Nunc mihi Quintus frater meus mitissimam tuam orationem quam in senatu habuisses perscripsit; qua inductus ad te scribere sum conatus et abs te, quantum tua fert uoluntas, peto quaesoque ut tuos mecum serues potius quam propter adrogantem crudelitatem tuorum me oppugnes. Tu tuas inimicitias ut rei publicae donares te uicisti: alienas ut contra rem publicam confirmes adduceris? Quod si mihi tua clementia opem tuleris, omnibus in rebus me fore in tua potestate tibi confirmo. Si mihi neque magistratus neque senatum neque populum auxiliari propter eam uim quae me cum re publica uicit licuerit, uide ne, cum uelis reuocare tempus omnium seruandorum, cum qui seruetur non erit, non possis.

V

Scr. mense Dec. an. 62

M. CICERO S. D. C. ANTONIO M. F. IMP.

Etsi statueram nullas ad te litteras mittere nisi commendaticias (non quo eas intellegerem satis apud te ualere sed ne iis qui me rogarent aliquid de nostra coniunctione imminutum esse ostenderem), tamen, cum T. Pomponius, homo omnium meorum in te studiorum et officiorum maxime conscius, tui cupidus, nostri amantissimus, ad te proficisceretur, aliquid mihi scribendum putaui, praesertim cum aliter ipsi Pomponio satis facere non possem. [2] Ego si abs te summa officia desiderem, mirum nemini uideri debeat. Omnia enim a me in te profecta sunt quae ad tuum commodum, quae ad honorem, quae ad dignitatem pertinerent. Pro his rebus nullam mihi abs te relatam esse gratiam tu es optimus testis, contra etiam esse aliquid abs te profectum ex multis audiui; nam comperisse me non audeo dicere, ne forte id ipsum uerbum ponam quod abs te aiunt falso in me solere conferri. Sed ea quae ad me delata sunt malo te ex Pomponio, cui non minus molesta fuerunt, quam ex meis litteris cognoscere. Meus in te animus quam singulari officio fuerit et senatus et populus Romanus testis est; tu quam gratus erga me fueris ipse existimare potes, quantum mihi debeas ceteri existimabunt. [3] Ego quae tua causa antea feci, uoluntate sum adductus posteaque constantia; sed reliqua, mihi crede, multo maius meum studium maioremque grauitatem et laborem desiderant. Quae ego si non profundere ac perdere uidebor, omnibus meis uiribus sustinebo; sin autem ingrata esse sentiam, non committam ut tibi ipsi insanire uidear. Ea quae sint et cuius modi poteris ex Pomponio cognoscere. Atque ipsum tibi Pomponium ita commendo ut, quamquam ipsius causa confido te facturum esse omnia, tamen abs te hoc petam, ut, si quid in te residet amoris erga me, id omne in Pomponi negotio ostendas; hoc mihi nihil gratius facere potes.

VI

Scr. mense Dec. an. 62

M. CICERO S. D. P. SESTIO L. F. PRO Q.

Cum ad me Decius librarius uenisset egissetque mecum ut operam darem ne tibi hoc tempore succederetur, quamquam illum hominem frugi et tibi amicum existimabam, tamen, quod memoria tenebam cuius modi ad me litteras antea misisses, non satis credidi homini prudenti tam ualde esse mutatam uoluntatem tuam. Sed postea quam et Cornelia tua Terentiam conuenit et ego cum Q. Cornelio locutus sum, adhibui diligentiam, quotienscumque senatus fuit, ut adessem, plurimumque in eo negoti habui ut Q. Fufium tribunum pl. et ceteros ad quos tu scripseras cogerem mihi potius credere quam tuis litteris. Omnino res tota in mensem Ianuarium reiecta erat, sed facile obtinebatur. [2] Ego tua gratulatione commotus, quod ad me pridem scripseras uelle te bene euenire quod de Crasso domum emissem, emi eam ipsam domum XXXV centena milia aliquanto post tuam gratulationem. Itaque nunc me scito tantum habere aeris alieni ut cupiam coniurare si quisquam recipiat; sed partim odio inducti me excludunt et aperte uindicem coniurationis oderunt, partim non credunt et a me insidias metuunt nec putant ei nummos deesse posse qui ex obsidione feneratores exemerit. Omnino semissibus magna copia est; ego autem meis rebus gestis hoc sum adsecutus, ut bonum nomen existimer. [3] Domum tuam atque aedificationem omnem perspexi et uehementer probaui. Antonium, etsi eius in me officia omnes desiderant, tamen in senatu grauissime ac diligentissime defendi senatumque uehementer oratione mea atque auctoritate commoui. Tu ad me uelim litteras crebrius mittas.

VII

Scr. mense Apr. an. 62

M. TVLLIVS M. F. CICERO S. D. CN. POMPEIO CN. F. MAGNO IMPERATORI

S. t. e. q. u. b.; e. u. Ex litteris tuis quas publice misisti cepi una cum omnibus incredibilem uoluptatem; tantam enim spem oti ostendisti quantam ego semper omnibus te uno fretus pollicebar. Sed hoc scito, tuos ueteres hostis, nouos amicos, uehementer litteris perculsos atque ex magna spe deturbatos iacere. [2] Ad me autem litteras quas misisti, quamquam exiguam significationem tuae erga me uoluntatis habebant, tamen mihi scito iucundas fuisse; nulla enim re tam laetari soleo quam meorum officiorum conscientia; quibus si quando non mutue respondetur, apud me plus offici residere facillime patior. Illud non dubito, quin, si te mea summa erga te studia parum mihi adiunxerint, res publica nos inter nos conciliatura coniuncturaque sit. [3] Ac ne ignores quid ego in tuis litteris desiderarim, scribam aperte, sicut et mea natura et nostra amicitia postulat. Res eas gessi quarum aliquam in tuis litteris et nostrae necessitudinis et rei publicae causa gratulationem exspectaui; quam ego abs te praetermissam esse arbitror quod uererere ne cuius animum offenderes. Sed scito ea quae nos pro salute patriae gessimus orbis terrae iudicio ac testimonio comprobari; quae, cum ueneris, tanto consilio tantaque animi magnitudine a me gesta esse cognosces ut tibi multo maiori quam Africanus fuit [a] me non multo minorem quam Laelium facile et in re publica et in amicitia adiunctum esse patiare.

VIII

Scr. (ut uid.) mense Ian. an. 54

M. CICERO M. LICINIO P. F. CRASSO

Quantum †ad† meum studium exstiterit dignitatis tuae uel tuendae uel etiam augendae non dubito quin ad te omnes tui scripserint; non enim fuit aut mediocre aut obscurum aut eius modi quod silentio posset praeteriri. Nam et cum consulibus et cum multis consularibus tanta contentione decertaui quanta numquam antea ulla in causa suscepique mihi perpetuam propugnationem pro omnibus ornamentis tuis ueterique nostrae necessitudini iam diu debitum sed multa uarietate temporum interruptum officium cumulate reddidi. [2] Neque mehercule umquam mihi tui aut colendi aut ornandi uoluntas defuit; sed quaedam pestes hominum laude aliena dolentium et te non numquam a me alienarunt et me aliquando immutarunt tibi. Sed exstitit tempus, optatum mihi magis quam speratum, ut florentissimis tuis rebus mea perspici posset et memoria nostrae uoluntatis et amicitiae fides; sum enim consecutus non modo ut domus tua tota sed ut cuncta ciuitas me tibi amicissimum esse cognosceret. Itaque et praestantissima omnium feminarum, uxor tua, et eximia pietate uirtute gratia tui Crassi meis consiliis monitis, studiis actionibusque nituntur et senatus populusque Romanus intellegit tibi absenti nihil esse tam promptum aut tam paratum quam in omnibus rebus quae ad te pertineant operam curam, diligentiam auctoritatem meam. [3] Quae sint acta quaeque agantur domesticorum tibi litteris declarari puto. De me sic existimes ac tibi persuadeas uehementer uelim, non me repentina aliqua uoluntate aut fortuito ad tuam amplitudinem meis officiis amplectendam incidisse sed, ut primum forum attigerim, spectasse semper ut tibi possem quam maxime esse coniunctus. Quo quidem ex tempore memoria teneo neque meam tibi obseruantiam neque mihi tuam summam beneuolentiam ac liberalitatem defuisse. Si quae inciderunt non tam re quam suspicione uiolata, ea, cum fuerint et falsa et inania, sint euulsa ex omni memoria uitaque nostra; is enim tu uir es et eum me esse cupio ut, quoniam in eadem rei publicae tempora incidimus, coniunctionem amicitiamque nostram utrique nostrum laudi sperem fore. [4] Quam ob rem tu quantum tuo iudicio tribuendum esse nobis putes statues ipse et, ut spero, statues ex nostra dignitate; ego uero tibi profiteor atque polliceor eximium et singulare meum studium in omni genere offici quod ad honestatem et gloriam tuam spectet. In quo etiam si multi mecum contendent, tamen cum reliquis omnibus tum Crassis tuis iudicibus omnis facile superabo; quos quidem ego ambo unice diligo, sed in Marcum beneuolentia pari hoc magis sum Publio deditus, quod me, quamquam a pueritia sua semper, tamen hoc tempore maxime sicut alterum parentem et obseruat et diligit. [5] Has litteras uelim existimes foederis habituras esse uim, non epistulae, meque ea quae tibi promitto ac recipio sanctissime esse obseruaturum diligentissimeque esse facturum. Quae a me suscepta defensio est te absente dignitatis tuae, in ea iam ego non solum amicitiae nostrae sed etiam constantiae meae causa permanebo. Quam ob rem satis esse hoc tempore arbitratus sum hoc ad te scribere, me, si quid ipse intellegerem aut ad uoluntatem aut ad commodum aut ad amplitudinem tuam pertinere, mea sponte id esse facturum; sin autem quippiam aut a te essem admonitus aut a tuis, effecturum ut intellegeres nihil neque te scripsisse neque quemquam tuorum frustra ad me detulisse. Quam ob rem uelim ita et ipse ad me scribas de omnibus minimis maximis mediocribus rebus ut ad hominem amicissimum et tuis praecipias ut opera consilio, auctoritate gratia mea sic utantur in omnibus publicis priuatis, forensibus domesticis tuis, amicorum hospitum clientium tuorum negotiis ut, quod eius fieri possit, praesentiae tuae desiderium meo labore minuatur.

IX

Scr. Naronae V id. Quint. an. 45

VATINIVS IMP. CICERONI SVO S.

S. u. b.; e. e. u. Si tuam consuetudinem in patrociniis tuendis seruas, P. Vatinius cliens aduenit qui pro se causam dicier uult. Non, puto, repudiabis in honore quem in periculo recepisti. Ego autem quem potius adoptem aut inuocem quam illum quo defendente uincere didici? An uerear ne, qui potentissimorum hominum conspirationem neglexerit pro mea salute, is pro honore meo pusillorum ac maleuolorum obtrectationes et inuidias non prosternat atque obterat? Qua re, si me, sicut soles, amas, suscipe me totum atque hoc quicquid est oneris ac muneris pro mea dignitate tibi tuendum ac sustinendum puta. Scis meam fortunam nescio quo modo facile obtrectatores inuenire, non meo quidem mehercules merito; sed quanti id refert si tamen fato nescio quo accidit? Si qui forte fuerit qui nostrae dignitati obesse uelit, peto a te ut tuam consuetudinem et liberalitatem in me absente defendendo mihi praestes. Litteras ad senatum de rebus nostris gestis, quo exemplo miseram, infra tibi perscripsi. [2] Dicitur mihi tuus seruus anagnostes fugitiuus cum Vardaeis esse. De quo tu mihi nihil mandasti, ego tamen terra marique ut conquireretur praemandaui et profecto tibi illum reperiam, nisi si in Dalmatiam aufugerit; et inde tamen aliquando eruam. Tu nos fac ames. Vale. A. d. V Id. Quint. ex castris Narona. Xa Xa. Scr. Naronae mense (ut uid.) Ian. an. 44

VATINIVS CICERONI SVO S.

S. u. b.; e. e. q. u. De Dionysio tuo adhuc nihil extrico, et eo minus quod me frigus Dalmaticum, quod illinc eiecit, etiam hic refrigerauit; sed tamen non desistam quin illum aliquando eruam. Sed tamen omnia mi dura imperas. De Catilio nescio quid ad me scripsisti deprecationis diligentissimae. Apage te cum nostro Sex. Seruilio! nam mehercule ego quoque illum amo. Sed huiusce modi uos clientis, huius modi causas recipitis? hominem unum omnium crudelissimum, qui tot ingenuos matres familias ciuis Romanos occidit abripuit disperdidit, regiones uastauit? [2] Simius, non semissis homo, contra me arma tulit, et eum bello cepi. Sed tamen, mi Cicero, quid facere possum? Omnia mehercule cupio quae tu mi imperas. Meam animaduersionem et supplicium quo usurus eram in eum quem cepissem remitto tibi et condono: quid illis respondere possum qui ob sua bona direpta, nauis expugnatas, fratres liberos parentis occisos, actiones expostulant? Si mehercules Appi os haberem, in cuius locum suffectus sum, tamen hoc sustinere non possem. Quid ergo est? faciam omnia sedulo quae te sciam uelle. Defenditur a Q. Volusio, tuo discipulo, si forte ea res poterit aduersarios fugare; in eo maxima spes est. [3] Nos, si quid erit istic opus, defendes. Caesar adhuc mi iniuriam facit; de meis supplicationibus et rebus gestis Dalmaticis adhuc non refert, quasi uero non iustissimi triumphi in Dalmatia res gesserim. Nam si hoc exspectandum est, dum totum bellum conficiam, uiginti oppida sunt Dalmatiae antiqua, quae ipsi sibi adsciuerunt amplius sexaginta; haec nisi omnia expugno si mihi supplicationes non decernuntur, longe alia condicione ego sum ac ceteri imperatores. Xb Xb. Scr. Naronae Non. Dec. an. 45

VATINIVS CICERONI SVO S.

Ego post supplicationes mihi decretas in Dalmatiam profectus sum. Sex oppida ui oppugnando cepi; unum horum, quod erat maximum, quater a me iam captum; quattuor enim turris et quattuor muros cepi et arcem eorum totam. Ex qua me niues frigora imbres detruserunt, indigneque, mi Cicero, oppidum captum et bellum confectum relinquere sum coactus. Qua re te rogo, si opus erit, ad Caesarem meam causam agas meque tibi in omnis partis defendendum putes, hoc existimans, neminem te tui amantiorem habere. Vale. D. Non. Dec. Narona.

XI

Scr. fort. mense Nou. an. 45

M. CICERO VATINIO IMP. S.

Grata tibi mea esse officia non miror; cognoui enim te gratissimum omnium, idque numquam destiti praedicare. Nec enim tu mihi habuisti modo gratiam uerum etiam cumulatissime rettulisti. Quam ob rem in reliquis tuis rebus omnibus pari me studio erga te et eadem uoluntate cognosces. [2] Quod mihi feminam primariam, Pompeiam, uxorem tuam, commendas, cum Sura nostro statim tuis litteris lectis locutus sum ut ei meis uerbis diceret ut, quicquid opus esset, mihi denuntiaret; me omnia quae ea uellet summo studio curaque facturum. Itaque faciam eamque, si opus esse uidebitur, ipse conueniam. Tu tamen ei uelim scribas ut nullam rem neque tam magnam neque tam paruam putet quae mihi aut difficilis aut parum me digna uideatur. Omnia quae in tuis rebus agam et non laboriosa mihi et honesta uidebuntur. [3] De Dionysio, si me amas, confice. Quamcumque ei fidem dederis, praestabo; si uero improbus fuerit, ut est, duces eum captiuum in triumpho. Dalmatis di male faciant qui tibi molesti sunt! Sed, ut scribis, breui capientur et inlustrabunt res tuas gestas; semper enim habiti sunt bellicosi.

XII

Scr. (ut uid.) mense Apr. an. 55

M. CICERO S. D. L. LVCCEIO Q. F.

Coram me tecum eadem haec agere saepe conantem deterruit pudor quidam paene subrusticus quae nunc expromam absens audacius; epistula enim non erubescit. Ardeo cupiditate incredibili neque, ut ego arbitror, remea prehendenda nomen ut nostrum scriptis inlustretur et celebretur tuis. Quod etsi mihi saepe ostendisti te esse facturum, tamen ignoscas uelim huic festinationi meae. Genus enim scriptorum tuorum, etsi erat semper a me uehementer exspectatum, tamen uicit opinionem meam meque ita uel cepit uel incendit ut cuperem quam celerrime res nostras monumentis commendari tuis; neque enim me solum commemoratio posteritatis ac spes quaedam immortalitatis rapit sed etiam illa cupiditas, ut uel auctoritate testimoni tui uel indicio beneuolentiae uel suauitate ingeni uiui perfruamur. [2] Neque tamen, haec cum scribebam, eram nescius quantis oneribus premerere susceptarum rerum et iam institutarum; sed quia uidebam Italici belli et ciuilis historiam iam a te paene esse perfectam, dixeras autem mihi te reliquas res ordiri, deesse mihi nolui quin te admonerem ut cogitares coniunctene malles cum reliquis rebus nostra contexere an, ut multi Graeci fecerunt, Callisthenes Phocicum bellum, Timaeus Pyrrhi, Polybius Numantinum, qui omnes a perpetuis suis historiis ea quae dixi belia separauerunt, tu quoque item ciuilem coniurationem ab hostilibus externisque bellis seiungeres. Equidem ad nostram laudem non multum uideo interesse, sed ad properationem meam quiddam interest non te exspectare dum ad locum uenias, ac statim causam illam totam et tempus adripere; et simul, si uno in argumento unaque in persona mens tua tota uersabitur, cerno iam animo quanto omnia uberiora atque ornatiora futura sint. Neque tamen ignoro quam impudenter faciam qui primum tibi tantum oneris imponam (potest enim mihi denegare occupatio tua), deinde etiam ut ornes me postulem. [3] Quid si illa tibi non tanto opere uidentur ornanda? Sed tamen, qui semel uerecundiae finis transierit, eum bene et nauiter oportet esse impudentem. Itaque te plane etiam atque etiam rogo ut et ornes ea uehementius etiam quam fortasse sentis et in eo leges historiae neglegas gratiamque illam de qua suauissime quodam in prohoemio scripsisti, a qua te flecti non magis potuisse demonstras quam Herculem Xenophontium illum a Voluptate, eam, si me tibi uehementius commendabit, ne aspernere amorique nostro plusculum etiam quam concedet ueritas largiare. Quod si te adducemus ut hoc suscipias, erit, ut mihi persuadeo, materies digna facultate et copia tua. [4] A principio enim coniurationis usque ad reditum nostrum uidetur mihi modicum quoddam corpus confici posse, in quo et illa poteris uti ciuilium commutationum scientia uel in explicandis causis rerum nouarum uel in remediis incommodorum, cum et reprehendes ea quae uituperanda duces et quae placebunt exponendis rationibus comprobabis et, si liberius, ut consuesti, agendum putabis, multorum in nos perfidiam insidias proditionem notabis. Multam etiam casus nostri uarietatem tibi in scribendo suppeditabunt plenam cuiusdam uoluptatis, quae uehementer animos hominum in legendo te scriptore tenere possit; nihil est enim aptius ad delectationem lectoris quam temporum uarietates fortunaeque uicissitudines. Quae etsi nobis optabiles in experiendo non fuerunt, in legendo tamen erunt iucundae; habet enim praeteriti doloris secura recordatio delectationem; [5] ceteris uero nulla perfunctis propria molestia, casus autem alienos sine ullo dolore intuentibus, etiam ipsa misericordia est iucunda. Quem enim nostrum ille moriens apud Mantineam Epaminondas non cum quadam miseratione delectat? qui tum denique sibi euelli iubet spiculum postea quam ei percontanti dictum est clipeum esse saluum, ut etiam in uulneris dolore aequo animo cum laude moreretur. Cuius studium in legendo non erectum Themistocli fuga redituque retinetur? Etenim ordo ipse annalium mediocriter nos retinet quasi enumeratione fastorum; at uiri saepe excellentis ancipites uariique casus habent admirationem exspectationem, laetitiam molestiam, spem timorem; si uero exitu notabili concluduntur, expletur animus iucundissima lectionis uoluptate. [6] Quo mihi acciderit optatius si in hac sententia fueris, ut a continentibus tuis scriptis, in quibus perpetuam rerum gestarum historiam complecteris, secernas hanc quasi fabulam rerum euentorumque nostrorum; habet enim uarios actus multasque mutationes et consiliorum et temporum. Ac non uereor ne adsentatiuncula quadam aucupari tuam gratiam uidear cum hoc demonstrem, me a te potissimum ornari celebrarique uelle. Neque enim tu is es qui quid sis nescias et qui non eos magis qui te non admirentur inuidos quam eos qui laudent adsentatores arbitrere; neque autem ego sum ita demens ut me sempiternae gloriae per eum commendari uelim qui non ipse quoque in me commendando propriam ingeni gloriam consequatur. [7] Neque enim Alexander ille gratiae causa ab Apelle potissimum pingi et a Lysippo fingi uolebat, sed quod illorum artem cum ipsis tum etiam sibi gloriae fore putabat. Atque illi artifices corporis simulacra ignotis nota faciebant; quae uel si nulla sint, nihilo sint tamen obscuriores clari uiri. Nec minus est Spartiates Agesilaus ille perhibendus, qui neque pictam neque fictam [tam] imaginem suam passus est esse, quam qui in eo genere laborarunt; unus enim Xenophontis libellus in eo rege laudando facile omnis imagines omnium statuasque superauit. Atque hoc praestantius mihi fuerit et ad laetitiam animi et ad memoriae dignitatem si in tua scripta peruenero quam si in ceterorum, quod non ingenium mihi solum suppeditatum fuerit tuum, sicut Timoleonti a Timaeo aut ab Herodoto Themistocli, sed etiam auctoritas clarissimi et spectatissimi uiri et in rei publicae maximis grauissimisque causis cogniti atque in primis probati, ut mihi non solum praeconium quod, cum in Sigeum uenisset, Alexander ab Homero Achilli tributum esse dixit, sed etiam graue i testimonium impertitum clari hominis magnique uideatur. Placet enim Hector ille mihi Naeuianus, qui non tantum "laudari" se laetatur sed addit etiam "a laudato uiro". [8] Quod si a te non impetro, hoc est, si quae te res impedierit (neque enim fas esse arbitror quicquam me rogantem abs te non impetrare), cogar fortasse facere quod non nulli saepe reprehendunt, scribam ipse de me, multorum tamen exemplo et clarorum uirorum. Sed, quod te non fugit, haec sunt in hoc genere uitia: et uerecundius ipsi de sese scribant necesse est si quid est laudandum et praetereant si quid reprehendendum est; accedit etiam ut minor sit fides, minor auctoritas, multi denique reprehendant et dicant uerecundiores esse praecones ludorum gymnicorum, qui, cum ceteris coronas imposuerint uictoribus eorumque nomina magna uoce pronuntiarint, cum ipsi ante ludorum missionem corona donentur, alium praeconem adhibeant, ne sua uoce se ipsi uictores esse praedicent. [9] Haec nos uitare cupimus et, si recipis causam nostram, uitabimus, idque ut facias rogamus. Ac ne forte mirere cur, cum mihi saepe ostenderis te accuratissime nostrorum temporum consilia atque euentus litteris mandaturum, a te id nunc tanto opere et tam multis uerbis petamus, illa nos cupiditas incendit de qua initio scripsi, festinationis, quod alacres animo sumus ut et ceteri uiuentibus nobis ex libris tuis nos cognoscant et nosmet ipsi uiui gloriola nostra perfruamur. [10] His de rebus quid acturus sis, si tibi non est molestum, rescribas mihi uelim. Si enim suscipis causam, conficiam commentarios rerum omnium; sin autem differs me in tempus aliud, coram tecum loquar. Tu interea non cessabis et ea quae habes instituta perpolies nosque diliges.

XIII

Scr. an. 46 uel 45

M. CICERO S. D. L. LVCCEIO Q. F.

Quamquam ipsa consolatio litterarum tuarum mihi gratissima est (declarat enim summam beneuolentiam coniunctam pari prudentia), tamen illum fructum ex iis litteris uel maximum cepi, quod te praeclare res humanas contemnentem et optime contra fortunam paratum armatumque cognoui; quam quidem laudem sapientiae statuo esse maximam, non aliunde pendere nec extrinsecus aut bene aut male uiuendi suspensas habere rationes. [2] Quae cogitatio, cum mihi non omnino excidisset (etenim penitus insederat), ui tamen tempestatum et concursu calamitatum erat aliquantum labefactata atque conuulsa; cui te opitulari et uideo et id fecisse etiam proximis litteris multumque profecisse sentio. Itaque hoc saepius dicendum tibique non significandum solum sed etiam declarandum arbitror, nihil mihi esse potuisse tuis litteris gratius. [3] Ad consolandum autem cum illa ualent quae eleganter copioseque conlegisti tum nihil plus quam quod firmitudinem grauitatemque animi tui perspexi; quam non imitari turpissimum existimo. Atque hoc etiam fortiorem me puto quam te ipsum, praeceptorem fortitudinis, quod tu mihi uideris spem non nullam habere haec aliquando futura meliora; casus enim gladiatorii similitudinesque eae, tum rationes in ea disputatione a te conlectae uetabant me rei publicae penitus diffidere. Itaque alterum minus mirum, fortiorem te esse cum aliquid speres; alterum mirum, spe ulla teneri. Quid est enim non ita adfectum ut id non deletum exstinctumque esse fateare? Circumspice omnia membra rei publicae, quae notissima sunt tibi: nullum reperies profecto quod non fractum debilitatumue sit. Quae persequerer si aut melius ea uiderem quam tu uides aut commemorare possem sine dolore, quamquam tuis monitis praeceptisque omnis est abiciendus dolor. [4] Ergo et domestica feremus ut censes et publica paulo etiam fortius fortasse quam tu ipse qui praecipis. Te enim aliqua spes consolatur, ut scribis, nos erimus etiam in omnium desperatione fortes, ut tu tamen idem et hortaris et praecipis. Das enim mihi iucundas recordationes conscientiae nostrae rerumque earum quas te in primis auctore gessimus; praestitimus enim patriae non minus certe quam debuimus, plus profecto quam est ab animo cuiusquam aut consilio hominis postulatum. [5] Ignosces mihi de me ipso aliquid praedicanti; quarum enim tu rerum cogitatione nos leuari aegritudine uoluisti, earum etiam commemoratione lenimur. Itaque, ut mones, quantum potero me ab omnibus molestiis et angoribus abducam transferamque animum ad ea quibus secundae res ornantur, aduersae adiuuantur, tecumque et ero tantum quantum patietur utriusque aetas et ualetudo et, si esse una minus poterimus quam uolemus, animorum tamen coniunctione isdemque studiis ita fruemur ut numquam non una esse uideamur.

XIV

Scr. c. VII Id. Mai. an. 45

L. LVCCEIVS Q. F. S. D. M. TVLLIO M. F.

S. u. b.; e. u., sicut soleo, paululo tamen etiam deterius quam soleo. Te requisiui saepius ut uiderem. Romae quia postea non fuisti quam discesseras miratus sum, quod item nunc miror. Non habeo certum quae te res hinc maxime retrahat. Si solitudine delectare, cum scribas et aliquid agas eorum quorum consuesti, gaudeo neque reprehendo tuum consilium; nam nihil isto potest esse iucundius non modo miseris his temporibus et luctuosis sed etiam tranquillis et optatis, praesertim uel animo defatigato tuo, qui nunc requiem quaerat ex magnis occupationibus, uel erudito, qui semper aliquid ex se promat quod alios delectet, ipsum laudibus inlustret. [2] Sin autem, [sic] ut hinc discesseras, lacrimis ac tristitiae te tradidisti, doleo quia doles et angere, non possum te non, si concedis quod sentimus ut liberius dicamus, accusare. Quid enim? tu solus aperta non uidebis, qui propter acumen occultissima perspicis? tu non intelleges te querelis cottidianis nihil proficere? non intelleges duplicari sollicitudines quas eleuare tua te prudentia postulat? III. Quod si non possumus aliquid proficere suadendo, gratia contendimus et rogando, si quid nostra causa uis, ut istis te molestiis laxes et ad conuictum nostrum redeas, redeas ad consuetudinem uel nostram communem uel tuam solius ac propriam. Cupio non obtundere te, si non delectare nostro studio: cupio deterrere ne permaneas in incepto. Quin duae res istae contrariae me conturbant, ex quibus aut in altera mihi uelim, si potes, obtemperes aut in altera non offendas. Vale.

XV

Scr. Asturae paulo post ep. 14

M. CICERO S. D. L. LVCCEIO Q. F.

Omnis amor tuus ex omnibus partibus se ostendit in iis litteris quas a te proxime accepi, non ille quidem mihi ignotus sed tamen gratus et optatus; dicerem "iucundus" nisi id uerbum in omne tempus perdidissem, neque ob eam unam causam quam tu suspicaris et in qua me lenissimis et amantissimis uerbis utens re grauiter accusas, sed quod illius tanti uulneris quae remedia esse debebant ea nulla sunt. [2] Quid enim? ad amicosne confugiam? Quam multi sunt? habuimus enim fere communis; quorum alii occiderunt, alii nescio quo pacto obduruerunt. Tecum uiuere possem equidem et maxime uellem; uetustas amor consuetudo, studia paria - quod uinclum, quaeso, deest nostrae coniunctioni? Possumusne igitur esse una? nec mehercule intellego quid impediat; sed certe adhuc non fuimus, cum essemus uicini in Tusculano, in Puteolano; nam quid dicam in urbe? in qua cum forum commune sit, uicinitas non requiritur. [3] Sed casu nescio quo in ea tempora nostra aetas incidit ut, cum maxime florere nos oporteret, tum uiuere etiam puderet. Quod enim esse poterat mihi perfugium spoliato et domesticis et forensibus ornamentis atque solaciis? Litterae, credo, quibus utor adsidue; quid enim aliud facere possum? Sed nescio quo modo ipsae illae excludere me a portu et perfugio uidentur et quasi exprobrare quod in ea uita maneam in qua nihil insit nisi propagatio miserrimi temporis. [4] Hic tu me ab ea abesse urbe miraris in qua domus nihil delectare possit, summum sit odium temporum hominum, fori curiae? Itaque sic litteris utor, in quibus consumo omne tempus, non ut ab iis medicinam perpetuam sed ut exiguam obliuionem doloris petam. [5] Quod si id egissemus ego atque tu quod ne in mentem quidem nobis ueniebat propter cottidianos metus, si omne tempus una fuissemus, neque me ualetudo tua offenderet neque te maeror meus. Quod, quantum fieri poterit, consequamur; quid enim est utrique nostrum aptius? Propediem te igitur uidebo.

XVI

Scr. (ut uid.) an. 46

M. CICERO S. D. TITIO

Etsi unus ex omnibus minime sum ad te consolandum accommodatus, quod tantum ex tuis molestiis cepi doloris ut consolatione ipse egerem, tamen, cum longius a summi luctus acerbitate meus abesset dolor quam tuus, statui nostrae necessitudinis esse meaeque in te beneuolentiae non tacere tanto in tuo maerore tam diu sed adhibere aliquam modicam consolationem, quae leuare dolorem tuum posset si minus sanare potuisset. [2] Est autem consolatio peruulgata quidem illa maxime, quam semper in ore atque in animo habere debemus, homines nos ut esse meminerimus, ea lege natos ut omnibus telis fortunae proposita sit uita nostra, neque esse recusandum quo minus ea qua nati sumus condicione uiuamus, neue tam grauiter eos casus feramus quos nullo consilio uitare possimus, euentisque aliorum memoria repetendis nihil accidisse noui nobis cogitemus. [3] Neque hae neque ceterae consolationes quae sunt a sapientissimis uiris usurpatae memoriaeque litteris proditae tantum uidentur proficere debere quantum status ipse nostrae ciuitatis et haec perturbatio temporum perditorum, cum beatissimi sint qui liberos non susceperunt, minus autem miseri qui his temporibus amiserunt quam si eosdem bona aut denique aliqua re publica perdidissent. [4] Quod si tuum te desiderium mouet, aut si tuarum rerum cogitatione maeres, non facile exhauriri tibi istum dolorem posse uniuersum puto; sin illa te res cruciat, quae magis amoris est, ut eorum qui occiderunt miserias lugeas, ut ea non dicam quae saepissime et legi et audiui, nihil mali esse in morte, ex qua si resideat sensus immortalitas illa potius quam mors ducenda sit, sin sit amissus nulla uideri miseria debeat quae non sentiatur, hoc tamen non dubitans confirmare possum, ea misceri parari impendere rei publicae quae qui reliquerit nullo modo mihi quidem deceptus esse uideatur. Quid est enim iam non modo pudori probitati uirtuti, rectis studiis, bonis artibus, sed omnino libertati ac saluti loci? Non mehercule quemquam audiui hoc grauissimo et pestilentissimo anno adulescentulum aut puerum mortuum qui mihi non a dis immortalibus ereptus ex his miseriis atque ex iniquissima condicione uitae uideretur. [5] Qua re, si tibi unum hoc detrahi potest, ne quid iis quos amasti mali putes contigisse, permultum erit ex maerore tuo deminutum. Relinquetur enim simplex illa iam cura doloris tui, quae non cum illis communicabitur sed ad te ipsum proprie referetur; in qua non est iam grauitatis et sapientiae tuae, quam tu a puero praestitisti, ferre immoderatius casum incommodorum tuorum, qui sit ab eorum quos dilexeris miseria maloque seiunctus. Etenim eum semper te et priuatis in rebus et publicis praestitisti tuenda tibi ut sit grauitas et constantiae seruiendum. Nam quod adlatura est ipsa diuturnitas, quae maximos luctus uetustate tollit, id nos praecipere consilio prudentiaque debemus. [6] Etenim si nulla fuit umquam [si] liberis amissis tam imbecillo mulier animo quae non aliquando lugendi modum fecerit, certe nos, quod est dies adlatura, id consilio ante adferre debemus neque exspectare temporis medicinam, quam repraesentare ratione possimus. His ego litteris si quid profecissem existimabam optandum quiddam me esse adsecutum; sin minus forte ualuissent, officio tamen esse functum uiri beneuolentissimi atque amicissimi. Quem me tibi et fuisse semper existimes uelim et futurum esse confidas.

XVII

Scr. (ut uid.) an. 56

M. CICERO S. D. P. SITTIO P. F.

Non obliuione amicitiae nostrae neque intermissione consuetudinis meae superioribus temporibus ad te nullas litteras misi sed quod priora tempora in ruinis rei publicae nostrisque iacuerunt, posteriora autem me a scribendo tuis iniustissimis atque acerbissimis incommodis retardarunt. Cum uero et interuallum iam satis longum fuisset et tuam uirtutem animique magnitudinem diligentius essem mecum recordatus, non putaui esse alienum institutis meis haec ad te scribere. [2] Ego te, P. Sitti, et primis temporibus illis quibus in inuidiam absens et in crimen uocabare defendi et, cum in tui familiarissimi iudicio ac periculo tuum crimen coniungeretur, ut potui accuratissime te tuamque causam tutatus sum et proxime recenti aduentu meo, cum rem aliter institutam offendissem ac mihi placuisset si adfuissem, tamen nulla re saluti tuae defui; cumque eo tempore inuidia annonae, inimici non solum tui uerum etiam amicorum tuorum, iniquitas totius iudici multaque alia rei publicae uitia plus quam causa ipsa ueritasque ualuissent, Publio tuo neque opera neque consilio neque labore neque gratia neque testimonio defui. [3] Quam ob rem omnibus officiis amicitiae diligenter a me sancteque seruatis ne hoc quidem praetermittendum esse duxi, te ut hortarer rogaremque ut et hominem te et uirum esse meminisses, id est, ut et communem incertumque casum, quem neque uitare quisquam nostrum nec praestare ullo pacto potest, sapienter ferres et dolori fortiter ac fortunae resisteres cogitaresque et in nostra ciuitate et in ceteris quae rerum potitae sunt multis fortissimis atque optimis uiris iniustis iudiciis talis casus incidisse. Illud utinam ne uere scriberem, ea te re publica carere in qua neminem prudentem hominem res ulla delectet! [4] De tuo autem filio uereor ne, si nihil ad te scripserim, debitum eius uirtuti uideare testimonium non accepisse, sin autem omnia quae sentio perscripserim, ne refricem meis litteris desiderium ac dolorem tuum. Sed tamen prudentissime facies si illius pietatem uirtutem industriam, ubicumque eris, tuam esse, tecum esse duces; nec enim minus nostra sunt quae animo complectimur quam quae oculis intuemur. [5] Quam ob rem et illius eximia uirtus summusque in te amor magnae tibi consolationi debet esse et nos ceterique qui te non ex fortuna sed ex uirtute tua pendimus semperque pendemus et maxime animi tui conscientia, cum tibi nihil merito accidisse reputabis et illud adiunges, homines sapientis turpitudine, non casu, et delicto suo, non aliorum iniuria, commoueri. Ego et memoria nostrae ueteris amicitiae et uirtute atque . obseruantia fili tui monitus nullo loco deero neque ad consolandam neque ad leuandam fortunam tuam. Tu si quid ad me forte scripseris, perficiam ne te frustra scripsisse arbitrere.

XVIII

Scr. post finem mensis Mart. an. 52

M. CICERO S. D. T. FADIO

Etsi egomet, qui te consolari cupio, consolandus ipse sum, propterea quod nullam rem grauius iam diu tuli quam incommodum tuum, tamen te magno opere non hortor solum sed etiam pro amore nostro rogo atque oro te conligas uirumque praebeas et qua condicione omnes homines et quibus temporibus nos nati simus cogites. Plus tibi uirtus tua dedit quam fortuna abstulit, propterea quod adeptus es quod non multi homines noui, amisisti quae plurimi homines nobilissimi. Ea denique uidetur condicio impendere legum iudiciorum temporum ut optime actum cum eo uideatur esse qui quam leuissima poena ab hac re publica discesserit. [2] Tu uero, qui et fortunas et liberos habeas et nos ceterosque necessitudine et beneuolentia tecum coniunctissimos, cumque magnam facultatem sis habiturus nobiscum et cum omnibus tuis uiuendi, et tuum unum sit iudicium ex tam multis quod reprehendatur, ut quod una sententia eaque dubia potentiae alicuius condonatum existimetur, omnibus his de causis debes istam molestiam quam lenissime ferre. Meus animus erit in te liberosque tuos semper quem tu esse uis et qui esse debet.

XIX

Scr. in Cumano c. III Kal. Mai. an. 49

CICERO RVFO

Etsi mihi numquam dubium fuit quin tibi essem carissimus, tamen cottidie magis id perspicio exstatque id quod mihi ostenderas quibusdam litteris, hoc te studiosiorem in me colendo fore quam in prouincia fuisses (etsi meo iudicio nihil ad tuum prouinciale officium addi potest) quo liberius iudicium esse posset tuum. Itaque me et superiores litterae tuae admodum delectauerunt, quibus et exspectatum meum aduentum abs te amanter uidebam et, cum aliter res cecidisset ac putasses, te meo consilio magno opere esse laetatum, et ex his proximis litteris magnum cepi fructum et iudici et offici tui: iudici, quod intellego te, id quod omnes fortes ac boni uiri facere debent, nihil putare utile esse nisi quod rectum honestumque sit; offici, quod te mecum,,quodcumque cepissem consili, polliceris fore, quo neque mihi gratius neque, ut ego arbitror, tibi honestius esse quicquam potest. [2] Mihi consilium captum iam diu est; de quo ad te non quo celandus esses nihil scripsi antea sed quia communicatio consili tali tempore quasi quaedam admonitio uidetur esse offici, uel potius efflagitatio ad coeundam societatem uel periculi uel laboris. Cum uero ea tua sit uoluntas humanitas beneuolentia erga me, libenter amplector talem animum, sed ita (non enim dimittam pudorem in rogando meum): si feceris id quod ostendis, magnam habebo gratiam, si non feceris, ignoscam, et alterum timori, alterum mihi te negare non potuisse arbitrabor. Est enim res profecto maxima. Quid rectum sit apparet; quid expediat obscurum est, ita tamen ut, si nos ii sumus qui esse debemus, id est studio digni ac litteris nostris, dubitare non possimus quin ea maxime conducant quae sunt rectissima. Qua re tu, si simul placebit, statim ad me uenies; sin idem placebit atque eodem, nec continuo poterit, omnia tibi ut nota sint faciam. Quicquid statueris, te mihi amicum, sin id quod opto, etiam amicissimum iudicabo.

XX

Scr. ad urbem paulo post prid. Non. Ian. an. 49

CICERO RVFO

Quoquo modo potuissem te conuenissem si eo quo constitueras uenire uoluisses. Qua re, etsi mei commodi causa commouere me noluisti, tamen ita existimes uelim, me antelaturum fuisse, si ad me misisses, uoluntatem tuam commodo meo. Ad ea quae scripsisti commodius equidem possem de singulis ad te rebus scribere si M. Tullius, scriba meus, adesset. A quo mihi exploratum est in rationibus dumtaxat referendis (de ceteris rebus adfirmare non possum) nihil eum fecisse scientem quod esset contra aut rem aut existimationem tuam; dein, si rationum referendarum ius uetus et mos antiquus maneret, me relaturum rationes, nisi tecum pro coniunctione nostrae necessitudinis contulissem confecissemque, non fuisse. [2] Quod igitur fecissem ad urbem si consuetudo pristina maneret, id, quoniam lege Iulia relinquere rationes in prouincia necesse erat easdemque totidem uerbis referre ad aerarium, feci in prouincia; neque ita feci ut te ad meum arbitrium adducerem, sed tribui tibi tantum quantum me tribuisse numquam me paenitebit. Totum enim scribam meum, quem tibi uideo nunc esse suspectum, tibi tradidi. Tu ei M. Mindium, fratrem tuum, adiunxisti. Rationes confectae me absente sunt tecum; ad quas ego nihil adhibui praeter lectionem. Ita accepi librum a meo [seruo] scriba ut eundem acceperim a fratre tuo. Si honos is fuit, maiorem tibi habere non potui; si fides, maiorem tibi habui quam paene ipsi mihi; si prouidendum fuit ne quid aliter ac tibi et honestum et utile esset referretur, non habui cui potius id negoti darem quam cui dedi. Illud quidem certe factum est quod lex iubebat, ut apud duas ciuitates, Laodicensem et Apamensem, quae nobis maxime uidebantur quoniam ita necesse erat, rationes confectas conlatas deponeremus. Itaque huic loco primum respondeo me, quamquam iustis de causis rationes referre properarim, tamen te exspectaturum fuisse nisi in prouincia relictas rationes pro relatis haberem. Quam ob rem ... [3] De Volusio quod scribis, non est id rationum. Docuerunt enim me periti homines, in his cum omnium peritissimus tum mihi amicissimus, C. Camillus, ad Volusium transferri nomen a Valerio non potuisse; praedes Valerianos teneri (neque id erat HS XXX centena milia, ut scribis, sed HS XIX centena milia);erat enim curata nobis pecunia Valeri mancipis nomine, ex qua reliquum quod erat in rationibus rettuli. [4] Sed sic me et liberalitatis fructu priuas et diligentiae et, quod minime tamen laboro, mediocris etiam prudentiae: liberalitatis, quod mauis scribae mei beneficio quam meo legatum meum M. Anneium praefectumque Q. Leptam maxima calamitate leuatos, cum praesertim non deberent esse obligati; diligentiae, quod existimas de tanto officio meo, tanto etiam periculo, nec scisse me quicquam nec cogitauisse, scribam quicquid uoluisset, cum id mihi ne recitauisset quidem, rettulisse; prudentiae, cum rem a me non insipienter excogitatam ne cogitatam quidem putas. Nam et Volusi liberandi meum fuit consilium et ut multa tam grauis Valerianis praedibus ipsique T. Mario depelleretur a me inita ratio est; quam quidem omnes non solum probant sed etiam laudant, et, si uerum scire uis, hoc uni scribae meo intellexi non nimium placere. [5] Sed ego putaui esse uiri boni, cum populus suum seruaret, consulere fortunis tot uel amicorum uel ciuium. Nam de Lucceio est ita actum ut auctore Cn. Pompeio ista pecunia in fano poneretur; id ego agnoui meo iussu esse factum. Qua pecunia Pompeius est usus, ut illa quam tu deposueras Sestius. Sed haec ad te nihil intellego pertinere. Illud me non animaduertisse moleste ferrem, ut adscriberem te in fano pecuniam iussu meo deposuisse, nisi ista pecunia grauissimis esset, certissimisque monumentis testata, cui data, quo senatus consulto, quibus tuis, quibus meis litteris P. Sestio tradita esset. Quae cum uiderem tot uestigiis impressa ut in iis errari non posset, non adscripsi id quod tua nihil referebat; ego tamen adscripsisse mallem, quoniam id te uideo desiderare. [6] Sicut scribis tibi id esse referendum, idem ipse sentio, neque in eo quicquam a meis rationibus discrepabunt tuae; addes enim tu, meo iussu; quod ego, qui non addidi, nec causa est cur negem nec, si causa esset et tu nolles, negarem. Nam de sestertiis nongentis milibus, certe ita relatum est ut tu siue frater tuus referri uoluit. Sed si quid est, quoniam de †logaeo parum grauisum† est, quod ego in rationibus referendis etiam nunc corrigere possim, de eo mihi, quoniam senatus consulto non sum usus, quid per leges liceat considerandum est. Te certe in pecuniae exactae †ita efferre† ex meis rationibus relatis non oportuit, nisi quid me fallit; sunt enim alii peritiores. Illud caue dubites, quin ego omnia faciam quae interesse tua aut etiam uelle te existimem si ullo modo facere possim. [7] Quod scribis de beneficiis, scito a me et tribunos militaris et praefectos et contubernalis dumtaxat meos delatos esse. In quo quidem me ratio fefellit; liberum enim mihi tempus ad eos deferendos existimabam dari, postea certior sum factus triginta diebus deferri necesse esse quibus rationes rettulissem. Sane moleste tuli non illa beneficia tuae potius ambitioni reseruata esse quam meae, qui ambitione nihil uterer. De centurionibus tamen et de tribunorum militarium contubernalibus res est in integro; genus enim horum beneficiorum definitum lege non erat. [8] Reliquum est de sestertiis centum milibus, de quibus memini mihi a te Myrina litteras esse adlatas, non mei errati sed tui; in quo peccatum uidebatur esse, si modo erat, fratris tui et Tulli. Sed cum id corrigi non posset, quod iam depositis rationibus ex prouincia decessimus, credo me quidem tibi pro animi mei uoluntate proque ea spe facultatum quam tum habebamus quam humanissime potuerim rescripsisse; sed neque tum me humanitate litterarum mearum obligatum puto neque me tuam hodie epistulam de HS C milia sic accepisse ut ii accipiunt quibus epistulae per haec tempora molestae sunt. [9] Simul illud cogitare debes, me omnem pecuniam quae ad me saluis legibus peruenisset Ephesi apud publicanos deposuisse; id fuisse HS XXII centena milia; eam omnem pecuniam Pompeium abstulisse. Quod ego siue aequo animo siue iniquo fero, tu de HS C milia aequo animo ferre debes et existimare eo minus ad te uel de tuis cibariis uel de mea liberalitate peruenisse. Quod si mihi expensa ista HS C milia tulisses, tamen, quae tua est suauitas quique in me amor, nolles a me hoc tempore aestimationem accipere; nam numeratum si cuperem, non erat. Sed haec iocatum me putato, ut ego te existimo. Ego tamen, cum Tullius rure redierit, mittam eum ad te, si quid ad rem putabis pertinere. Hanc epistulam cur conscindi uelim causa nulla est.

XXI

Scr. med. mense Apr. an. 46

M. CICERO S. D. L. MESCINIO

Gratae mihi tuae litterae fuerunt; ex quibus intellexi, quod etiam sine litteris arbitrabar, te summa cupiditate adfectum esse uidendi mei. Quod ego ita libenter accipio ut tamen tibi non concedam; nam tecum esse ita mihi commoda omnia quae opto contingant ut uehementer uelim! Etenim cum esset maior et uirorum et ciuium bonorum et iucundorum hominum et amantium mei copia, tamen erat nemo quicum essem libentius quam tecum, et pauci quibuscum essem aeque libenter; hoc uero tempore, cum alii interierint, alii absint, alii mutati uoluntate sint, unum me dius fidius tecum diem libentius posuerim quam hoc omne tempus cum plerisque eorum quibuscum uiuo necessario. Noli enim existimare mihi non solitudinem iucundiorem esse, qua tamen ipsa uti non licet, quam sermones eorum qui frequentant domum meam, excepto uno aut summum altero. [2] Itaque utor eodem perfugio quo tibi utendum censeo, litterulis nostris, praeterea conscientia etiam consiliorum meorum. Ego enim is sum, quem ad modum tu facillime potes existimare, qui nihil umquam mea potius quam meorum ciuium causa fecerim. Cui nisi inuidisset is quem tu numquam amasti (me enim amabas), et ipse beatus esset et omnes boni. Ego sum qui nullius uim plus ualere uolui quam honestum otium, idemque, cum illa ipsa arma quae semper timueram plus posse sensi quam illum consensum bonorum quem ego idem effeceram, quamuis †tota† condicione pacem accipere malui quam uiribus cum ualentiore pugnare. Sed et haec et multa alia coram breui tempore licebit. [3] Neque me tamen ulla res alia Romae tenet nisi exspectatio rerum Africanarum; uidetur enim mihi res in propinquum adducta discrimen. Puto autem mea non nihil interesse (quamquam id ipsum, quid intersit, non sane intellego, uerum tamen), quicquid illinc nuntiatum sit, non longe abesse a consiliis amicorum. Est enim res iam in eum locum adducta ut, quamquam multum intersit inter eorum causas qui dimicant, tamen inter uictorias non multum interfuturum putem. Sed plane animus meus, qui dubiis rebus forsitan fuerit infirmior, desperatis confirmatus est multum; quem etiam tuae superiores litterae confirmarunt, quibus intellexi quam fortiter iniuriam ferres; iuuitque me tibi cum summam humanitatem tum etiam tuas litteras profuisse. Verum enim scribam: teneriore mihi animo uidebare, sicut omnes fere qui uitam ingenuam in beata ciuitate et [in] libera uiximus. [4] Sed ut illa secunda moderate tulimus, sic hanc non solum aduersam sed funditus euersam fortunam fortiter ferre debemus, ut hoc saltem in maximis malis boni consequamur, ut mortem, quam etiam beati contemnere debebamus propterea quod nullum sensum esset habitura, nunc sic adfecti non modo contemnere debeamus sed etiam optare. [5] Tu, si me diligis, fruere isto otio tibique persuade praeter culpam ac peccatum, qua semper caruisti et carebis, homini accidere nihil posse quod sit horribile aut pertimescendum. Ego, si uidebitur recte fieri posse, ad te ueniam breui; si quid acciderit ut mutandum consilium sit, te certiorem faciam statim. Tu ita fac cupidus mei uidendi sis ut istinc te ne moueas tam infirma ualetudine nisi ex me prius quaesieris per litteras quid te uelim facere. Me uelim, ut facis, diligas ualetudinique tuae et tranquillitati animi seruias.