I

Cum in omnibus causis grauioribus, C. Caesar, initio dicendi commoueri soleam uehementius quam uidetur uel usus uel aetas mea postulare, tum in hac causa ita multa me perturbant ut, quantum mea fides studi mihi adferat ad salutem regis Deiotari defendendam, tantum facultatis timor detrahat. Primum dico pro capite fortunisque regis, quod ipsum, etsi non iniquum est in tuo dumtaxat periculo, tamen est ita inusitatum, regem reum capitis esse, ut ante hoc tempus non sit auditum. Deinde eum regem quem ornare antea cuncto cum senatu solebam pro perpetuis eius in nostram rem publicam meritis, nunc contra atrocissimum crimen cogor defendere. Accedit ut accusatorum alterius crudelitate, alterius indignitate conturber. Crudelis Castor, ne dicam sceleratum et impium, qui nepos auum in capitis discrimen adduxerit adulescentiaeque suae terrorem intulerit ei cuius senectutem tueri et tegere debebat, commendationemque ineuntis aetatis ab impietate et ab scelere duxerit; aui seruum corruptum praemiis ad accusandum dominum impulerit, a legatorum pedibus abduxerit. Fugitiui autem dominum accusantis et dominum absentem et dominum amicissimum nostrae rei publicae cum os uidebam, cum uerba audiebam, non tam adflictam regiam condicionem dolebam quam de fortunis communibus extimescebam. Nam cum more maiorum de seruo in dominum ne tormentis quidem quaeri liceat, in qua quaestione dolor elicere ueram uocem possit etiam ab inuito, exortus est seruus qui, quem in eculeo appellare non posset, eum accuset solutus.

II

Perturbat me, C. Caesar, etiam illud interdum quod tamen, cum te penitus recognoui, timere desino: re enim iniquum est, sed tua sapientia fit aequissimum. Nam dicere apud eum de facinore contra cuius uitam consilium facinoris inisse arguare, cum per se ipsum consideres, graue est; nemo enim fere est qui sui periculi iudex non sibi se aequiorem quam reo praebeat. Sed tua, Caesar, praestans singularisque natura hunc mihi metum minuit. Non enim tam timeo quid tu de rege Deiotaro, quam intellego quid de te ceteros uelis iudicare. Moueor etiam loci ipsius insolentia, quod tantam causam quanta nulla umquam in disceptatione uersata est dico intra domesticos parietes, dico extra conuentum et eam frequentiam in qua oratorum studia niti solent: in tuis oculis, in tuo ore uoltuque acquiesco, te unum intueor, ad te unum omnis spectat oratio: quae mihi ad spem obtinendae ueritatis grauissima sunt, ad motum animi et ad omnem impetum dicendi contentionemque leuiora. Hanc enim, C. Caesar, causam si in foro dicerem eodem audiente et disceptante te, quantam mihi alacritatem populi Romani concursus adferret! Quis enim ciuis ei regi non faueret cuius omnem aetatem in populi Romani bellis consumptam esse meminisset? Spectarem curiam, intuerer forum, caelum denique testarer ipsum. Sic, cum et deorum immortalium et populi Romani et senatus beneficia in regem Deiotarum recordarer, nullo modo mihi deesse posset oratio. Quae quoniam angustiora parietes faciunt actioque maximae causae debilitatur loco, tuum est, Caesar, qui pro multis saepe dixisti, quid mihi nunc animi sit ad te ipsum referre, quo facilius cum aequitas tua tum audiendi diligentia minuat hanc perturbationem meam. Sed ante quam de accusatione ipsa dico, de accusatorum spe pauca dicam; qui cum uideantur neque ingenio neque usu atque exercitatione rerum ualere, tamen ad hanc causam non sine aliqua spe et cogitatione uenerunt.

III

Iratum te regi Deiotaro fuisse non erant nescii; adfectum illum quibusdam incommodis et detrimentis propter offensionem animi tui meminerant, teque cum huic iratum, tum sibi amicum esse cognouerant, quodque apud ipsum te de tuo periculo dicerent, fore putabant ut in exulcerato animo facile fictum crimen insideret. Quam ob rem hoc nos primum metu, Caesar, per fidem et constantiam et clementiam tuam libera, ne residere in te ullam partem iracundiae suspicemur. Per dexteram istam te oro quam regi Deiotaro hospes hospiti porrexisti, istam, inquam, dexteram non tam in bellis neque in proeliis quam in promissis et fide firmiorem. Tu illius domum inire, tu uetus hospitium renouare uoluisti; te eius di penates acceperunt, te amicum et placatum Deiotari regis arae focique uiderunt. Cum facile orari, Caesar, tum semel exorari soles. Nemo umquam te placauit inimicus qui ullas resedisse in te simultatis reliquias senserit. Quamquam cui sunt inauditae cum Deiotaro querelae tuae? Numquam tu illum accusauisti ut hostem, sed ut amicum officio parum functum, quod propensior in Cn. Pompei amicitiam fuisset quam in tuam: cui tamen ipsi rei ueniam te daturum fuisse dicebas, si tum auxilia Pompeio uel si etiam filium misisset, ipse aetatis excusatione usus esset. Ita cum maximis eum rebus liberares, perparuam culpam relinquebas. Itaque non solum in eum non animaduertisti sed omni metu liberauisti, hospitem agnouisti, regem reliquisti. Neque enim ille odio tui progressus, sed errore communi lapsus est. Is rex quem senatus hoc nomine saepe honorificentissimis decretis appellauisset, quique illum ordinem ab adulescentia grauissimum sanctissimumque duxisset, isdem rebus est perturbatus homo longinquus et alienigena quibus nos in media re publica nati semperque uersati.

IV

Cum audiret senatus consentientis auctoritate arma sumpta, consulibus, praetoribus, tribunis plebis, nobis imperatoribus rem publicam defendendam datam, mouebatur animo et uir huic imperio amicissimus de salute populi Romani extimescebat, in qua etiam suam esse inclusam uidebat. In summo tamen timore quiescendum esse arbitrabatur. Maxime uero perturbatus est, ut audiuit consules ex Italia profugisse, omnis consularis - sic enim ei nuntiabatur - cunctum senatum, totam Italiam effusam. Talibus enim nuntiis et rumoribus patebat ad orientem uia nec ulli ueri subsequebantur. Nihil ille de condicionibus tuis, nihil de studio concordiae et pacis, nihil de conspiratione audiebat certorum hominum contra dignitatem tuam. Quae cum ita essent, tamen usque eo se tenuit quoad a Cn. Pompeio legati ad eum litteraeque uenerunt. Ignosce, ignosce, Caesar, si eius uiri auctoritati rex Deiotarus cessit quem nos omnes secuti sumus; ad quem cum di atque homines omnia ornamenta congessissent, tum tu ipse plurima et maxima. Nec enim, si tuae res gestae ceterorum laudibus obscuritatem attulerunt, idcirco Cn. Pompei memoriam amisimus. Quantum nomen illius fuerit, quantae opes, quanta in omni genere bellorum gloria, quanti honores populi Romani, quanti senatus, quanti tui, quis ignorat? Tanto ille superiores uicerat gloria quanto tu omnibus praestitisti. Itaque Cn. Pompei bella, uictorias, triumphos, consulatus admirantes numerabamus: tuos enumerare non possumus.

V

Ad eum igitur rex Deiotarus uenit hoc misero fatalique bello quem antea iustis hostilibusque bellis adiuuerat, quocum erat non hospitio solum uerum etiam familiaritate coniunctus, et uenit uel rogatus ut amicus, uel arcessitus ut socius, uel euocatus ut is qui senatui parere didicisset: postremo uenit ut ad fugientem, non ut ad insequentem, id est ad periculi, non ad uictoriae societatem. Itaque Pharsalico proelio facto a Pompeio discessit; spem infinitam persequi noluit; uel officio si quid debuerat, uel errori si quid nescierat, satis factum esse duxit; domum se contulit, teque Alexandrinum bellum gerente utilitatibus tuis paruit. Ille exercitum Cn. Domiti, amplissimi uiri, suis tectis et copiis sustentauit; ille Ephesum ad eum quem tu ex tuis fidelissimum et probatissimum omnibus delegisti pecuniam misit; ille iterum, ille tertio auctionibus factis pecuniam dedit qua ad bellum uterere; ille corpus suum periculo obiecit, tecumque in acie contra Pharnacem fuit tuumque hostem esse duxit suum. Quae quidem a te in eam partem accepta sunt, Caesar, ut eum amplissimo regis honore et nomine adfeceris. Is igitur non modo a te periculo liberatus sed etiam honore amplissimo ornatus, arguitur domi te suae interficere uoluisse: quod tu, nisi eum furiosissimum iudicas, suspicari profecto non potes. Vt enim omittam cuius tanti sceleris fuerit in conspectu deorum penatium necare hospitem, cuius tantae importunitatis omnium gentium atque omnis memoriae clarissimum lumen exstinguere, cuius ferocitatis uictorem orbis terrae non extimescere, cuius tam inhumani et ingrati animi, a quo rex appellatus esset, in eo tyrannum inueniri - ut haec omittam, cuius tanti furoris fuit omnis reges, quorum multi erant finitimi, omnis liberos populos, omnis socios, omnis prouincias, omnia denique omnium arma contra se unum excitare? Quonam ille modo cum regno, cum domo, cum coniuge, cum carissimo filio distractus esset, tanto scelere non modo perfecto sed etiam cogitato?

VI

At, credo, haec homo inconsultus et temerarius non uidebat. Quis consideratior illo, quis tectior, quis prudentior? quamquam hoc loco Deiotarum non tam ingenio et prudentia quam fide et religione uitae defendendum puto. Nota tibi est hominis probitas, C. Caesar, noti mores, nota constantia. Cui porro qui modo populi Romani nomen audiuit, Deiotari integritas, grauitas, uirtus, fides non audita est? Quod igitur facinus nec in hominem imprudentem caderet propter metum praesentis exiti, nec in facinerosum, nisi esset idem amentissimus, id uos et a uiro optimo et ab homine minime stulto cogitatum esse confingitis? At quam non modo non credibiliter, sed ne suspiciose quidem! "Cum" inquit "Blucium uenisses et domum regis hospitis tui deuertisses, locus erat quidam in quo erant ea composita quibus te rex munerari constituerat. Huc te e balneo, prius quam accumberes, ducere uolebat. Erant enim armati ut te interficerent in eo ipso loco conlocati." En crimen, en causa, cur regem fugitiuus, dominum seruus accuset. Ego mehercules, Caesar, initio, cum est ad me ita causa delata, Phidippum medicum, seruum regium, qui cum legatis missus esset, ab isto adulescente esse corruptum, hac sum suspicione percussus: "Medicum indicem subornauit; finget uidelicet aliquod crimen ueneni." Etsi a ueritate longe, tamen a consuetudine criminandi non multum res abhorrebat. Quid ait medicus? Nihil de ueneno. At id fieri potuit primum occultius in potione, in cibo; deinde etiam impunius fit quod, cum est factum, negari potest. Si palam te interemisset, omnium in se gentium non solum odia sed etiam arma conuertisset: si ueneno, Iouis illius hospitalis numen numquam celare potuisset, homines fortasse celasset. Quod igitur et conari occultius et efficere cautius potuit, id tibi et medico callido et seruo, ut putabat, fideli non credidit: de armis, de ferro, de insidiis celare te noluit? At quam festiue crimen contexitur! "Tua te" inquit "eadem quae saepe fortuna seruauit: negauisti tum te inspicere uelle."

VII

Quid postea? an Deiotarus, re illo tempore non perfecta, continuo dimisit exercitum? Nullus erat alius insidiandi locus? At eodem te, cum cenauisses, rediturum dixeras, itaque fecisti. Horam unam aut duas eodem loco armatos, ut conlocati fuerant, retineri magnum fuit? Cum in conuiuio comiter et iucunde fuisses, tum illuc isti, ut dixeras: quo in loco Deiotarum talem erga te cognouisti qualis rex Attalus in P. Africanum fuit, cui magnificentissima dona, ut scriptum legimus, usque ad Numantiam misit ex Asia, quae Africanus inspectante exercitu accepit. Quod cum praesens Deiotarus regio animo more fecisset, tu in cubiculum discessisti. Obsecro, Caesar, repete illius temporis memoriam, pone ante oculos illum diem, uoltus hominum te intuentium atque admirantium recordare. Num quae trepidatio, num qui tumultus, num quid nisi modeste, nisi quiete, nisi ex hominis grauissimi et sanctissimi disciplina? Quid igitur causae excogitari potest cur te lautum uoluerit, cenatum noluerit occidere? "In posterum" inquit "diem distulit ut, cum in castellum uentum esset, ibi cogitata perficeret." Non uideo causam loci mutandi, sed tamen acta res criminose est. "Cum" inquit "uomere post cenam te uelle dixisses, in balneum te ducere coeperunt: ibi enim erant insidiae. At te eadem tua fortuna seruauit: in cubiculo malle dixisti." Di te perduint, fugitiue! Ita non modo nihili et improbus, sed fatuus et amens es. Quid? ille signa aenea in balneo posuerat, quae e balneo in cubiculum transire non possent? Habes crimina insidiarum: nihil enim dixit amplius. "Horum" inquit "eram conscius." Quid tum? ita ille demens erat ut eum quem conscium tanti sceleris habebat ab se dimitteret, Romam etiam mitteret ubi et inimicissimum sciret esse nepotem suum et C. Caesarem cui fecisset insidias, praesertim cum is unus esset qui posset de absente se indicare? "Et fratres meos," inquit, "quod erant conscii, in uincla coniecit." Cum igitur eos uinciret quos secum habebat, te solutum Romam mittebat qui eadem scires quae illos scire dicis?

VIII

Reliqua pars accusationis duplex fuit: una regem in speculis semper fuisse, cum a te animo esset alieno, altera exercitum eum contra te magnum comparasse. De exercitu dicam breuiter, ut cetera. Numquam eas copias rex Deiotarus habuit quibus inferre bellum populo Romano posset, sed quibus finis suos ab excursionibus et latrociniis tueretur et imperatoribus nostris auxilia mitteret. Atque antea quidem maiores copias alere poterat; nunc exiguas uix tueri potest. At misit ad nescio quem Caecilium: sed eos quos misit, quod ire noluerunt, in uincla coniecit. Non quaero quam ueri simile sit aut non habuisse regem quos mitteret aut eos qui missi essent non paruisse, aut, qui dicto audientes in tanta re non fuissent, eos uinctos potius quam necatos. Sed tamen cum ad Caecilium mittebat, utrum causam illam uictam esse nesciebat an Caecilium magnum hominem putabat? quem profecto is qui optime nostros homines nouit uel quia non nosset uel si nosset, contemneret. Addit etiam illud, equites non optimos misisse. Credo, Caesar, nihil ad tuum equitatum, sed misit ex eis quos habuit electos. Ait nescio quem ex eo numero seruum iudicatum. Non arbitror, non audiui: sed in eo, etiam si accidisset, culpam regis nullam fuisse arbitrarer.

IX

Alieno autem a te animo quo modo? Sperauit, credo, difficilis tibi Alexandreae fore exitus propter regionum naturam et fluminis. At eo tempore ipso pecuniam dedit, exercitum aluit, ei quem Asiae praefeceras nulla in re defuit; tibi uictori non solum ad hospitium sed ad periculum etiam atque ad aciem praesto fuit. Secutum bellum est Africanum. Graues de te rumores, qui etiam furiosum illum Caecilium excitauerunt. Quo tum rex animo, qui auctionatus sit seseque spoliare maluerit quam tibi pecuniam non subministrare. "At eo" inquit "tempore ipso Nicaeam Ephesumque mittebat qui rumores Africanos exciperent et celeriter ad se referrent. Itaque cum esset ei nuntiatum Domitium naufragio perisse, te in castello circumsederi, de Domitio dixit uersum Graecum eadem sententia qua etiam nos habemus Latinum: pereant amici, dum inimici una intercidant." Quod ille, si tibi esset inimicissimus, numquam tamen dixisset: ipse enim mansuetus, uersus immanis. Qui autem Domitio poterat esse amicus, qui tibi esset inimicus? Tibi porro inimicus cur esset a quo, cum uel interfici belli lege potuisset, regem et se et filium suum constitutos esse meminisset? Quid deinde? furcifer quo progreditur? Ait hae laetitia Deiotarum elatum uino se obruisse in conuiuioque nudum saltauisse. Quae crux huic fugitiuo potest satis supplici adferre? Deiotarum saltantem quisquam aut ebrium uidit umquam? Omnes sunt in illo rege uirtutes, quod te, Caesar, ignorare non arbitror, sed praecipue singularis et admiranda frugalitas: etsi hoc uerbo scio laudari reges non solere. Frugi hominem dici non multum habet laudis in rege: fortem, iustum, seuerum, grauem, magni animi, largum, beneficum, liberalem: hae sunt regiae laudes, illa priuata est. Vt uolet quisque, accipiat: ego tamen frugalitatem, id est modestiam et temperantiam, uirtutem maximam iudico. Haec in illo est ab ineunte aetate cum a cuncta Asia, cum a magistratibus legatisque nostris, tum ab equitibus Romanis qui in Asia negotiati sunt perspecta et cognita. Multis ille quidem gradibus officiorum erga rem publicam nostram ad hoc regium nomen ascendit; sed tamen quicquid a bellis populi Romani uacabat, cum hominibus nostris consuetudines, amicitias, res rationesque iungebat, ut non solum tetrarches nobilis sed etiam optimus pater familias et diligentissimus agricola et pecuarius haberetur. Qui igitur adulescens nondum tanta gloria praeditus nihil umquam nisi seuerissime et grauissime fecerit, is ea existimatione eaque aetate saltauit?

X

Imitari, Castor, potius aui mores disciplinamque debebas quam optimo et clarissimo uiro fugitiui ore male dicere. Quod si saltatorem auum habuisses neque eum uirum unde pudoris pudicitiaeque exempla peterentur, tamen hoc maledictum minime in illam aetatem conueniret. Quibus ille studiis ab ineunte aetate se imbuerat, non saltandi, sed bene ut armis, optime ut equis uteretur, ea tamen illum cuncta iam aetate defecerant. Itaque Deiotarum cum plures in equum sustulissent, quod haerere in eo senex posset, admirari solebamus: hic uero adulescens qui meus in Cilicia miles, in Graecia commilito fuit, cum in illo nostro exercitu equitaret cum suis delectis equitibus quos una cum eo ad Pompeium pater miserat, quos concursus facere solebat, quam se iactare, quam ostentare, quam nemini in illa causa studio et cupiditate concedere! Tum uero exercitu amisso ego, qui pacis semper auctor, post Pharsalicum autem proelium suasor fuissem armorum non ponendorum, sed abiciendorum, hunc ad meam auctoritatem non potui adducere, quod et ipse ardebat studio illius belli et patri satis faciendum arbitrabatur. Felix ista domus quae non impunitatem solum adepta sit sed etiam accusandi licentiam: calamitosus Deiotarus qui et ab eo qui in isdem castris fuerit, et non modo apud te sed etiam a suis accusetur! Vos uestra secunda fortuna, Castor, non potestis sine propinquorum calamitate esse contenti?

XI

Sint sane inimicitiae, quae esse non debebant - rex enim Deiotarus uestram familiam abiectam et obscuram e tenebris in lucem euocauit: quis tuum patrem ante quis esset quam cuius gener esset audiuit? - sed quamuis ingrate et impie necessitudinis nomen repudiaretis, tamen inimicitias hominum more gerere poteratis, non ficto crimine insectari, non expetere uitam, non capitis arcessere. Esto: concedatur haec quoque acerbitatis et odi magnitudo: adeone ut omnia uitae salutisque communis atque etiam humanitatis iura uiolentur? Seruum sollicitare uerbis, spe promissisque corrumpere, abducere domum, contra dominum armare, hoc est non uni propinquo, sed omnibus familiis nefarium bellum indicere. Nam ista corruptela serui si non modo impunita fuerit sed etiam a tanta auctoritate approbata, nulli parietes nostram salutem, nullae leges, nulla iura custodient. Vbi enim id quod intus est atque nostrum impune euolare potest contraque nos pugnare, fit in dominatu seruitus, in si seruitute dominatus. O tempora, o mores! Cn. Domitius ille quem nos pueri consulem, censorem, pontificem maximum uidimus, cum tribunus plebis M. Scaurum principem ciuitatis in iudicium populi uocauisset Scaurique seruus ad eum clam domum uenisset et crimina in dominum delaturum se esse dixisset, prendi hominem iussit ad Scaurumque deduci. Vide quid intersit, etsi inique Castorem cum Domitio comparo: sed tamen ille inimico seruum remisit, tu ab auo abduxisti; ille incorruptum audire noluit, tu corrupisti; ille adiutorem seruum contra dominum repudiauit, tu etiam accusatorem adhibuisti. At semel iste est corruptus a uobis. Nonne, cum esset perductus et cum tecum fuisse, refugit ad legatos? nonne ad hunc Cn. Domitium uenit? nonne audiente hoc Ser. Sulpicio, clarissimo uiro, qui tum casu apud Domitium cenabat, et hoc T. Torquato, optimo adulescente, se a te corruptum, tuis promissis in fraudem impulsum esse confessus est?

XII

Quae est ista tam impotens, tam crudelis, tam immoderata inhumanitas? Idcirco in hanc urbem uenisti ut huius urbis iura et exempla corrumperes domesticaque immanitate nostrae ciuitatis humanitatem inquinares? At quam acute conlecta crimina! "Blesamius" inquit, - eius enim nomine, optimi uiri nec tibi ignoti, male dicebat tibi - "ad regem" inquit "scribere solebat te in inuidia esse, tyrannum existimari, statua inter reges posita animos hominum uehementer offensos, plaudi tibi non solere." Nonne intellegis, Caesar, ex urbanis maleuolorum sermunculis haec ab esse conlecta? Blesamius tyrannum Caesarem scriberet? Multorum enim capita ciuium uiderat, multos iussu Caesaris uexatos, uerberatos, necatos, multas adflictas et euersas domos, armatis militibus refertum forum! Quae semper in ciuili uictoria sensimus, ea te uictore non uidimus. Solus, inquam, es, C. Caesar, cuius in uictoria ceciderit nemo nisi armatus. Et quem nos liberi in summa populi Romani libertate nati non modo non tyrannum sed etiam clementissimum in uictoria ducimus, is Blesamio qui uiuit in regno tyrannus uideri potest? Nam de statua quis queritur, una praesertim, cum tam multas uideat? Valde enim inuidendum est eius statuis cuius tropaeis non inuidemus. Nam si locus adfert inuidiam, nullus est ad statuam quidem rostris clarior. De plausu autem quid respondeam? qui nec desideratus umquam in te est et non numquam obstupefactis hominibus ipsa admiratione compressus est et fortasse eo praetermissus quia nihil uolgare te dignum uideri potest.

XIII

Nihil a me arbitror praeteritum, sed aliquid ad extremam partem causae reseruatum. Id autem aliquid quid est? te ut plane Deiotaro reconciliet oratio mea. Non enim iam metuo ne illi tu suscenseas; illud uereor ne tibi illum suscensere aliquid suspicere: quod abest longissime, mihi crede, Caesar. Quid enim retineat per te meminit, non quid amiserit; neque se a te multatum arbitratur, sed, cum existimares multis tibi multa esse tribuenda, quo minus a se qui in altera parte fuisset ea sumeres non recusauit. Etenim si Antiochus Magnus ille, rex Asiae, cum, postea quam a L. Scipione deuictus Tauro tenus regnare iussus est, omnem hanc Asiam quae est nunc nostra prouincia amisisset, dicere est solitus benigne sibi a populo Romano esse factum, quod nimis magna procuratione liberatus modicis regni terminis uteretur, potest multo facilius hoc se Deiotarus consolari. Ille enim furoris multam sustulerat, hic erroris. Omnia tu Deiotaro, Caesar, tribuisti, cum et ipsi et filio nomen regium concessisti. Hoc nomine retento atque seruato nullum beneficium populi Romani, nullum iudicium de se senatus imminutum putat. Magno animo et erecto est, nec umquam succumbet inimicis, ne fortunae quidem. Multa se arbitratur et peperisse ante factis et habere in animo atque uirtute, quae nullo modo possit amittere. Quae enim fortuna aut quis casus aut quae tanta possit iniuria omnium imperatorum de Deiotaro decreta delere? Ab omnibus est enim is ornatus qui, postea quam in castris esse potuit per aetatem, in Asia, Cappadocia, Ponto, Cilicia, Syria bella gesserunt: senatus uero iudicia de illo tam multa tamque honorifica, quae publicis populi Romani litteris monumentisque consignata sunt, quae umquam uetustas obruet aut quae tanta delebit obliuio? Quid de uirtute eius dicam, de magnitudine animi, grauitate, constantia? quae omnes docti atque sapientes summa, quidam etiam bona sola esse dixerunt, eisque non modo ad bene sed etiam ad beate uiuendum contentam esse uirtutem. Haec ille reputans et dies noctesque cogitans non modo tibi non suscenset - esset enim non solum ingratus sed etiam amens - , uerum omnem tranquillitatem et quietem senectutis refert acceptam clementiae tuae.

XIV

Quo quidem animo cum antea fuit, tum non dubito quin tuis litteris, quarum exemplum legi, quas ad eum Tarracone huic Blesamio dedisti, se magis etiam erexerit ab omnique sollicitudine abstraxerit. Iubes enim eum bene sperare et bono esse animo, quod scio te non frustra scribere solere. Memini enim isdem fere uerbis ad me te scribere meque tuis litteris bene sperare non frustra esse iussum. Laboro equidem regis Deiotari causa quocum mihi amicitiam res publica conciliauit, hospitium uoluntas utriusque coniunxit, familiaritatem consuetudo attulit, summam uero necessitudinem magna eius officia in me et in exercitum meum effecerunt: sed cum de illo laboro, tum de multis amplissimis uiris quibus semel ignotum a te esse oportet, nec tuum beneficium in dubium uocari, nec haerere in animis hominum sollicitudinem sempiternam, nec accidere ut quisquam te timere incipiat eorum qui sint semel a te liberati timore. Non debeo, Caesar, quod fieri solet in tantis periculis, temptare ecquonam modo dicendo misericordiam tuam commouere possim. Nihil opus est. Occurrere solet ipsa supplicibus et calamitosis, nullius oratione euocata. Propone tibi duos reges et id animo contemplare quod oculis non potes: dabis profecto id misericordiae quod iracundiae denegasti. Multa sunt monumenta clementiae tuae, sed maxime eorum incolumitates quibus salutem dedisti. Quae si in priuatis gloriosa sunt, multo magis commemorabuntur in regibus. Semper regium nomen in hac ciuitate sanctum fuit, sociorum uero regum et amicorum sanctissimum.

XV

Quod nomen hi reges ne amitterent te uictore timuerunt, retentum uero et a te confirmatum posteris etiam suis tradituros se esse confidunt. Corpora sua pro salute regum suorum hi legati regii tradunt, Hieras et Blesamius et Antigonus, tibi nobisque omnibus iam diu noti, eademque fide et uirtute praeditus Dorylaus, qui nuper cum Hiera legatus est ad te missus, cum regum amicissimi, tum tibi etiam, ut spero, probati. Exquire de Blesamio num quid ad regem contra dignitatem tuam scripserit. Hieras quidem causam omnem suscipit et criminibus illis pro rege se supponit reum. Memoriam tuam implorat, qua uales plurimum; negat umquam se a te in Deiotari tetrarchia pedem discessisse; in primis finibus tibi praesto se fuisse dicit, usque ad ultimos prosecutum; cum e balneo exisses, tecum se fuisse, cum illa munera inspexisses cenatus, cum in cubiculo recubuisses; eandemque adsiduitatem tibi se praebuisse postridie. Quam ob rem si quid eorum quae obiecta sunt cogitatum sit, non recusat quin id suum facinus iudices. Quocirca, C. Caesar, uelim existimes hodierno die sententiam tuam aut cum summo dedecore miserrimam pestem importaturam esse regibus aut incolumem famam cum salute: quorum alterum optare illorum crudelitatis est, alterum conseruare clementiae tuae.