I

Si tantummodo, Vatini, quid indignitas postularet spectare uoluissem, fecissem id quod his uehementer placebat, ut te, cuius testimonium propter turpitudinem uitae sordisque domesticas nullius momenti putaretur, tacitus dimitterem; nemo enim horum aut ita te refutandum ut grauem aduersarium aut ita rogandum ut religiosum testem arbitrabatur. Sed fui paulo ante intemperantior fortasse quam debui; odio enim tui, in quo etsi omnis propter tuum in me scelus superare debeo, tamen ab omnibus paene uincor, sic sum incitatus ut, cum te non minus contemnerem quam odissem, tamen uexatum potius quam despectum uellem dimittere. Qua re ne tibi hunc honorem a me haberi forte mirere, quod interrogem quem nemo congressu, nemo aditu, nemo suffragio, nemo ciuitate, nemo luce dignum putet, nulla me causa impulisset nisi ut ferocitatem istam tuam comprimerem et audaciam frangerem et loquacitatem paucis meis interrogationibus inretitam retardarem. Etenim debuisti, Vatini, etiam si falso uenisses in suspicionem P. Sestio, tamen mihi ignoscere, si in tanto hominis de me optime meriti periculo et tempori eius et uoluntati parere uoluissem. Sed te hesterno die pro testimonio esse mentitum, cum adfirmares nullum tibi omnino cum Albinouano sermonem non modo de Sestio accusando, sed nulla umquam de re fuisse, paulo ante imprudens indicasti, qui et T. Claudium tecum communicasse et a te consilium P. Sesti accusandi petisse, et Albinouanum, quem antea uix tibi notum esse dixisses, domum tuam uenisse, multa tecum locutum dixeris, denique contiones P. Sesti scriptas, quas neque nosset neque reperire posset, te Albinouano dedisse easque in hoc iudicio esse recitatas. In quo alterum es confessus, a te accusatores esse instructos et subornatos, in altero inconstantiam tuam cum leuitate tum etiam periurio implicatam refellisti, cum, quem a te alienissimum esse dixisses, eum domi tuae fuisse, quem praeuaricatorem esse ab initio iudicasses, ei te quos rogasset ad accusandum libros dixeris dedisse.

II

Nimium es uehemens feroxque natum: non putas fas esse uerbum ex ore exire cuiusquam quod non iucundum et honorificum ad auris tuas accidat. Venisti iratus omnibus; quod ego, simul ac te aspexi, prius quam loqui coepisti, cum ante Gellius, nutricula seditiosorum omnium, testimonium diceret, sensi atque prouidi. Repente enim te tamquam serpens e latibulis oculis eminentibus, inflato collo, tumidis ceruicibus intulisti, ut mihi renouatus ille tuus in to ... ... ueterem meum amicum, sed tamen tuum familiarem, defenderim, cum in hac ciuitate oppugnatio soleat qua tu nunc uteris non numquam, defensio numquam uituperari. Sed quaero a te cur C. Cornelium non defenderem: num legem aliquam Cornelius contra auspicia tulerit num Aeliam, num Fufiam legem neglexerit, num consuli uim attulerit, num armatis hominibus templum tenuerit, num intercessorem ui deiecerit, num religiones polluerit, aerarium exhauserit, rem publicam compilarit? Tua sunt, tua sunt haec omnia: Cornelio eius modi nihil obiectum est. Codicem legisse dicebatur: defendebat testibus conlegis suis non se recitandi causa legisse, sed recognoscendi. Constabat tamen Cornelium concilium illo die dimisisse, intercessioni paruisse. Tu uero, cui Corneli defensio displicet, quam causam ad patronos tuos aut quod os adferes? quibus iam praescribis quanto illis probro futurum sit si te defenderint, cum tu mihi Corneli defensionem in maledictis obiciendam putaris. Ac tamen hoc, Vatini, memento, paulo post istam defensionem meam, quam tu bonis uiris displicuisse dicis, me cum uniuersi populi Romani summa uoluntate tum optimi cuiusque singulari studio magnificentissime post hominum memoriam consulem factum, omniaque ea me pudenter uiuendo consecutum esse quae tu impudenter uaticinando sperare te saepe dixisti.

III

Nam quod mihi discessum obiecisti meum, et quod horum, quibus ille dies acerbissimus fuit qui idem tibi laetissimus, luctum et gemitum renouare uoluisti, tantum tibi respondeo me, cum tu ceteraeque rei publicae pestes armorum causam quaereretis, et cum per meum nomen fortunas locupletium diripere, sanguinem principum ciuitatis exsorbere, crudelitatem uestram odiumque diuturnum quod in bonos iam inueteratum habebatis saturare cuperetis, scelus et furorem uestrum cedendo maluisse frangere quam resistendo. Qua re peto a te ut mihi ignoscas, Vatini, ei cum patriae pepercerim quam seruaram, et, si ego te perditorem et uexatorem rei publicae fero, tu me conseruatorem et custodem feras. Deinde eius uiri discessum increpas quem uides omnium ciuium desiderio, ipsius denique rei publicae luctu esse reuocatum. At enim dixisti non mea sed rei publicae causa homines de meo reditu laborasse: quasi uero quisquam uir excellenti animo in rem publicam ingressus optabilius quicquam arbitretur quam se a suis ciuibus rei publicae causa diligi! Scilicet aspera mea natura, difficilis aditus, grauis uultus, superba responsa, insolens uita; nemo consuetudinem meam, nemo humanitatem, nemo consilium, nemo auxilium requirebat; cuius desiderio, ut haec minima dicam, forum maestum, muta curia, omnia denique bonarum artium studia siluerunt. Sed nihil sit factum mea causa: omnia illa senatus consulta, populi iussa, Italiae totius, cunctarum societatum, conlegiorum omnium decreta de me rei publicae causa esse facta fateamur. Quid ergo, homo imperitissime solidae laudis ac uerae dignitatis, praestantius mihi potuit accidere? quid optabilius ad immortalitatem gloriae atque in memoriam mei nominis sempiternam, quam omnis hoc ciuis meos iudicare, ciuitatis salutem cum unius mea salute esse coniunctam? Quod quidem ego tibi reddo tuum; nam ut tu me carum esse dixisti senatui populoque Romano non tam mea causa quam rei publicae, sic ego te, quamquam es omni diritate atque immanitate taeterrimus, tamen dico esse odio ciuitati non tam tuo quam rei publicae nomine.

IV

Atque ut aliquando ad te ueniam, de me hoc sit extremum. Quid quisque nostrum de se ipse loquatur, non est sane requirendum: boni uiri quid dicant, id est maximi momenti et ponderis. Duo sunt tempora quibus nostrorum ciuium spectentur iudicia de nobis, unum honoris, alterum salutis. Honos tali populi Romani uoluntate paucis est delatus ac mihi, salus tanto studio ciuitatis nemini reddita. De te autem homines quid sentiant in honore experti sumus, in salute exspectamus. Sed tamen ne me cum his principibus ciuitatis qui adsunt P. Sestio, sed ut tecum, cum homine uno non solum impudentissimo sed etiam sordidissimo atque infimo, conferam, de te ipso, homine et adrogantissimo et mihi inimicissimo, quaero, Vatini, utrum tandem putes huic ciuitati, huic rei publicae, huic urbi, his templis, aerario, curiae, uiris his quos uides, horum bonis fortunis liberis, ciuibus ceteris, denique deorum immortalium delubris auspiciis religionibus melius fuisse et praestabilius me ciuem in hac ciuitate nasci an te? Cum mihi hoc responderis, aut ita impudenter ut manus a te homines uix abstinere possint, aut ita dolenter ut aliquando ista quae sunt inflata rumpantur, tum memoriter respondeto ad ea quae te de te ipso rogaro.

V

Atque illud tenebricosissimum tempus ineuntis aetatis tuae patiar latere. Licet impune per me parietes in adulescentia perfoderis, uicinos compilaris, matrem uerberaris: habeat hoc praemi tua indignitas, ut adulescentiae turpitudo obscuritate et sordibus tuis obtegatur. Quaesturam petisti cum P. Sestio, cum hic nihil loqueretur nisi quod agebat, tu de altero consulatu gerendo te diceres cogitare. Quaero abs te teneasne memoria, cum P. Sestius quaestor sit cunctis suffragiis factus, tunc te uix, inuitis omnibus, non populi beneficio sed consulis, extremum adhaesisse? in eo magistratu cum tibi magno clamore aquaria prouincia sorte obtigisset, missusne sis a me consule Puteolos, ut inde aurum exportari argentumque prohiberes? in eo negotio cum te non custodem ad continendas, sed portitorem ad partiendas mercis missum putares, cumque omnium domos, apothecas, nauis furacissime scrutarere, hominesque negoti gerentis iudiciis iniquissimis inretires, mercatores e naui egredientis terreres, conscendentis morarere, teneasne memoria tibi in conuentu Puteolis manus esse adlatas, ad me consulem querelas Puteolanorum esse delatas? post quaesturam exierisne legatus in ulteriorem Hispaniam C. Cosconio pro consule? cum illud iter Hispaniense pedibus fere confici soleat, aut, si qui nauigare uelit, certa sit ratio nauigandi, uenerisne in Sardiniam atque inde in Africam? fuerisne, quod sine senatus consulto tibi facere non licuit, in regno Hiempsalis, fuerisne in regno Mastanesosi, uenerisne ad fretum per Mauretaniam? quem scias umquam legatum Hispaniensem istis itineribus in illam prouinciam peruenisse? Factus es tribunus plebis - quid enim te de Hispaniensibus flagitiis tuis sordidissimisque furtis interrogem? Quaero abs te primum uniuerse quod genus improbitatis et sceleris in eo magistratu praetermiseris? Ac tibi iam inde praescribo ne tuas sordis cum clarissimorum uirorum splendore permisceas. Ego te quaecumque rogabo de te ipso rogabo, neque te ex amplissimi uiri dignitate, sed ex tuis tenebris extraham; omniaque mea tela sic in te conicientur ut nemo per tuum latus, quod soles dicere, saucietur; in tuis pulmonibus ac uisceribus haerebunt.

VI

Et quoniam omnium rerum magnarum ab dis immortalibus principia ducuntur, uolo ut mihi respondeas tu, qui te Pythagoreum soles dicere et hominis doctissimi nomen tuis immanibus et barbaris moribus praetendere, quae te tanta prauitas mentis tenuerit, qui tantus furor ut, cum inaudita ac nefaria sacra susceperis, cum inferorum animas elicere, cum puerorum extis deos manes mactare soleas, auspicia quibus haec urbs condita est, quibus omnis res publica atque imperium tenetur, contempseris, initioque tribunatus tui senatui denuntiaris tuis actionibus augurum responsa atque eius conlegi adrogantiam impedimento non futura? Secundum ea quaero seruarisne in eo fidem? num quando tibi moram attulerit quo minus concilium aduocares legemque ferres, quod eo die scires de caelo esse seruatum? Et quoniam hic locus est unus quem tibi cum Caesare communem esse dicas, seiungam te ab illo, non solum rei publicae causa uerum etiam Caesaris, ne qua ex tua summa indignitate labes illius dignitati adspersa uideatur. Primum quaero num tu senatui causam tuam permittas, quod facit Caesar? deinde, quae sit auctoritas eius qui se alterius facto, non suo defendat? deinde, erumpet enim aliquando ex me uera uox et dicam sine cunctatione quod sentio, - si iam uiolentior aliqua in re C. Caesar fuisset, si eum magnitudo contentionis, studium gloriae, praestans animus, excellens nobilitas aliquo impulisset, quod in illo uiro et tum ferendum esset et maximis rebus quas postea gessit oblitterandum, id tu tibi, furcifer, sumes, et Vatini latronis ac sacrilegi uox audietur hoc postulantis, ut idem sibi concedatur quod Caesari?

VII

Sic enim ex te quaero. Tribunus plebis fuisti, - seiunge te a consule - conlegas habuisti uiros fortis nouem. Ex iis tres erant quos tu cotidie sciebas seruare de caelo, quos inridebas, quos priuatos esse dicebas; de quibus duos praetextatos sedentis uides, - te aediliciam praetextam togam, quam frustra confeceras, uendidisse! - tertium scis ex illo obsesso atque adflicto tribunatu consularem auctoritatem hominem esse adulescentem consecutum. Reliqui sex fuerunt, e quibus partim plane tecum sentiebant, partim medium quendam cursum tenebant: omnes habuerunt leges promulgatas? in iis multas meus necessarius, etiam de mea sententia, C. Cosconius, iudex noster, quem tu dirumperis cum aedilicium uides. Volo uti mihi respondeas num quis ex toto conlegio legem sit ausus ferre praeter unum te? quae tanta in te fuerit audacia, quae tanta uis ut, quod nouem tui conlegae sibi timendum esse duxerint, id unus tu emersus e caeno, omnium facile omnibus rebus infimus contemnendum, despiciendum, inridendum putares? num quem post urbem conditam scias tribunum plebis egisse cum plebe, cum constaret seruatum esse de caelo. Simul etiam illud uolo uti respondeas, cum te tribuno plebis esset etiam tum in re publica lex Aelia et Fufia, quae leges saepe numero tribunicios furores debilitarunt et represserunt, quas contra praeter te nemo umquam est facere conatus, - quae quidem leges anno post, sedentibus in templo duobus non consulibus sed proditoribus huius ciuitatis ac pestibus, una cum auspiciis, cum intercessionibus, cum omni iure publico conflagrauerunt: ecquando dubitaris contra eas leges cum plebe agere et concilium conuocare? num quem ex omnibus tribunis plebis, quicumque seditiosi fuerunt, tam audacem audieris fuisse ut umquam contra legem Aeliam aut Fufiam concilium aduocaret?

VIII

Quaero illud etiam ex te, conatusne sis,uoluerisne, denique cogitaris, - est enim res eius modi ut, si tibi in mentem modo uenit, nemo sit qui te ullo cruciatu esse indignum putet, - cogitarisne in illo tuo intolerabili non regno, - nam cupis id audire, - sed latrocinio augur fieri in Q. Metelli locum, ut, quicumque te aspexisset, duplicem dolorem gemitumque susciperet et ex desiderio clarissimi ciuis et ex honore turpissimi atque improbissimi? adeone non labefactatam rem publicam te tribuno neque conquassatam ciuitatem, sed captam hanc urbem atque peruersam putaris ut augurem Vatinium ferre possemus? Hoc loco quaero, si, id quod concupieras, augur factus esses, - in qua tua cogitatione nos qui te oderamus uix dolorem ferebamus, illi autem quibus eras in deliciis uix risum tenebant: sed quaero, si ad cetera uulnera, quibus rem publicam putasti deleri, hanc quoque mortiferam plagam inflixisses auguratus tui, utrum decreturus fueris, id quod augures omnes usque ab Romulo decreuerunt, Ioue fulgente cum populo agi nefas esse, an, quia tu semper sic egisses, auspicia fueris augur dissoluturus?

IX

Ac ne diutius loquar de auguratu tuo, - quod inuitus facio ut recorder ruinas rei publicae; neque enim tu umquam stante non modo maiestate horum, sed etiam urbe te augurem fore putasti: uerum tamen ut somnia tua relinquam, ad scelera ueniam, uolo uti mihi respondeas, cum M. Bibulum consulem non dicam bene de re publica sentientem, ne tu mihi homo potens irascare, qui ab eo dissensisti, sed hominem certe nusquam progredientem, nihil in re publica molientem, tantum animo ab actionibus tuis dissentientem, - cum eum tu consulem in uincula duceres et ab tabula Valeria conlegae tui mitti iuberent, fecerisne ante rostra pontem continuatis tribunalibus, per quem consul populi Romani moderatissimus et constantissimus, sublato auxilio, exclusis amicis, ui perditorum hominum incitata, turpissimo miserrimoque spectaculo non in carcerem, sed ad supplicium et ad necem duceretur? Quaero num quis ante te tam fuerit nefarius qui id fecerit, ut sciamus utrum ueterum facinorum sis imitator an inuentor nouorum; idemque tu cum his atque huius modi consiliis ac facinoribus nomine C. Caesaris, clementissimi atque optimi uiri, scelere uero atque audacia tua, M. Bibulum foro, curia, templis, locis publicis omnibus expulisses, inclusum domi contineres, cumque non maiestate imperi, non iure legum, sed ianuae praesidio et parietum custodiis consulis uita tegeretur, miserisne uiatorem qui M. Bibulum domo ui extraheret, ut, quod in priuatis semper est seruatum, id te tribuno plebis consuli domus exsilium esse non posset? Simulque mihi respondeto tu, qui nos qui de communi salute consentimus tyrannos uocas, fuerisne non tribunus plebis, sed intolerandus ex caeno nescio qui atque ex tenebris tyrannus, qui primum eam rem publicam quae auspiciis inuentis constituta est isdem auspiciis sublatis conarere peruertere, deinde sanctissimas leges, Aeliam et Fufiam dico, quae in Gracchorum ferocitate et in audacia Saturnini et in conluuione Drusi et in contentione Sulpici et in cruore Cinnano, etiam inter Sullana arma uixerunt, solus conculcaris ac pro nihilo putaris, qui consulem morti obieceris, inclusum obsederis, extrahere ex suis tectis conatus sis, qui in eo magistratu non modo emerseris ex mendicitate, sed etiam diuitiis nos iam tuis terreas?

X

Fuerisne tanta crudelitate ut delectos uiros et principes ciuitatis tollere et delere tua rogatione conareris, cum L. Vettium, qui in senatu confessus esset se cum telo fuisse, mortem Cn. Pompeio, summo et clarissimo ciui, suis manibus offerre uoluisse, in contionem produxeris, indicem in rostris, in illo, inquam, augurato templo ac loco conlocaris, quo auctoritatis exquirendae causa ceteri tribuni plebis principes ciuitatis producere consuerunt? Ibi tu indicem Vettium linguam et uocem suam sceleri et dementiae tuae praebere uoluisti. Dixeritne L. Vettius in contione tua rogatus a te sese auctores et impulsores et socios habuisse sceleris illius eos uiros, quibus e ciuitate sublatis, quod tu eo tempore moliebare, ciuitas stare non posset? M.Bibulum, cuius inclusione contentus non eras, interficere uolueras, spoliaras consulatu, patria priuare cupiebas; L. Lucullum, cuius tu rebus gestis, quod ipse ad imperatorias laudes a puero uidelicet spectaras, uehementius inuidebas, C. Curionem, perpetuum hostem improborum omnium, auctorem publici consili in libertate communi tuenda maxime liberum, cum filio principe iuuentutis cum re publica coniunctiore etiam quam ab illa aetate postulandum fuit, delere uoluisti; L. Domitium, cuius dignitas et splendor praestringebat, credo, oculos Vatini, - quem tu propter commune odium in bonos oderas, in posterum autem, propter omnium spem quae de illo est atque erat, ante aliquanto timebas, L. Lentulum, hunc iudicem nostrum, flaminem Martialem, quod erat eo tempore Gabini tui competitor, eiusdem Vetti indicio opprimere uoluisti: qui si tum illam labem pestemque uicisset, quod ei tuo scelere non licuit, res publica uicta non esset. Huius etiam filium eodem indicio et crimine ad patris interitum adgregare uoluisti: L. Paulum, qui tum quaestor Macedoniam obtinebat, quem ciuem, quem uirum! qui duo nefarios patriae proditores, domesticos hostis, legibus exterminarat, hominem ad conseruandam rem publicam natum, in idem Vetti indicium atque in eundem hunc numerum congregasti. Quid ergo de me querar? qui etiam gratias tibi agere debeo quod me ex fortissimorum ciuium numero seiungendum non putasti.

XI

Sed qui fuit tuus ille tantus furor ut, cum iam Vettius ad arbitrium tuum perorasset et ciuitatis lumina notasset descendissetque de rostris, eum repente reuocares, conloquerere populo Romano uidente, deinde interrogares ecquosnam alios posset nominare? Inculcarisne ut C. Pisonem, generum meum, nominaret, qui in summa copia optimorum adulescentium pari continentia, uirtute, pietate reliquit neminem, itemque M. Laterensem, hominem dies atque noctes de laude et de re publica cogitantem? promulgarisne, impurissime hostis, quaestionem de tot amplissimis et talibus uiris, indicium Vettio, praemia amplissima? quibus rebus omnium mortalium non uoluntate sed conuicio repudiatis, fregerisne in carcere ceruices ipsi illi Vettio, ne quod indicium corrupti indici exstaret eiusque sceleris in te ipsum quaestio flagitaretur? Et quoniam crebro usurpas legem te de alternis consiliis reiciendis tulisse, ut omnes intellegant te ne recte quidem facere sine scelere potuisse, quaero, cum lex esset aequa promulgata initio magistratus, multas iam alias tulisses, exspectarisne dum C. Antonius reus fieret apud Cn. Lentulum Clodianum, et, postea quam ille est reus factus, statim tuleris in eum "qui tuam post legem reus factus esset", ut homo consularis exclusus miser puncto temporis spoliaretur beneficio et aequitate legis tuae? Dices familiaritatem tibi fuisse cum Q. Maximo. Praeclara defensio facinoris tui! Nam Maximi quidem summa laus est sumptis inimicitiis, suscepta causa, quaesitore consilioque delecto, commodiorem inimico suo condicionem reiectionis dare noluisse. Nihil Maximus fecit alienum aut sua uirtute aut illis uiris clarissimis, Paulis, Maximis, Africanis, quorum gloriam huius uirtute renouatam non modo speramus, uerum etiam iam uidemus; tua fraus, tuum maleficium, tuum scelus illud est, te id quod promulgasses misericordiae nomine ad crudelitatis tempus distulisse. Ac nunc quidem C. Antonius hac una re miseriam suam consolatur, quod imagines patris et fratris sui fratrisque filiam non in familia sed in carcere conlocatam audire maluit quam uidere.

XII

Et quoniam pecunias aliorum despicis, de tuis diuitiis intolerantissime gloriaris, uolo uti mihi respondeas, fecerisne foedera tribunus plebis cum ciuitatibus, cum regibus, cum tetrarchis; erogarisne pecunias ex aerario tuis legibus; eripuerisne partis illo tempore carissimas partim a Caesare, partim a publicanis? Quae cum ita sint, quaero ex te sisne ex pauperrimo diues factus illo ipso anno quo lex lata est de pecuniis repetundis acerrima, ut omnes intellegere possent a te non modo nostra acta, quos tyrannos uocas, sed etiam amicissimi tui legem esse contemptam; apud quem tu etiam nos criminari soles, qui illi sumus amicissimi, cum tu ei contumeliosissime totiens male dicas quotiens te illi adfinem esse dicis. Atque etiam illud scire ex te cupio, quo consilio aut qua mente feceris ut in epulo Q. Arri, familiaris mei, cum toga pulla accumberes? quem umquam uideris, quem audieris? quo exemplo, quo more feceris? Dices supplicationes te illas non probasse. Optime: nullae fuerint supplicationes. Videsne me nihil de anni illius causa, nihil de eo quod tibi commune cum summis uiris esse uideatur, sed de tuis propriis sceleribus ex te quaerere? Nulla supplicatio fuerit. Cedo quis umquam cenarit atratus? Ita enim illud epulum est funebre ut munus sit funeris, epulae quidem ipsae dignitatis.

XIII

Sed omitto epulum populi Romani, festum diem argento, ueste, omni apparatu ornatuque uisendo: quis umquam in luctu domestico, quis in funere familiari cenauit cum toga pulla? cui de balineis exeunti praeter te toga pulla umquam data est? Cum tot hominum milia accumberent, cum ipse epuli dominus, Q. Arrius, albatus esset, tu in templum Castoris te cum C. Fibulo atrato ceterisque tuis furiis funestum intulisti. Quis tum non ingemuit, quis non doluit rei publicae casum? qui sermo alius in illo epulo fuit nisi hanc tantam et tam grauem ciuitatem subiectam esse non modo furori, uerum etiam inrisioni tuae? Hunc tu morem ignorabas? numquam epulum uideras? numquam puer aut adulescens inter cocos fueras? Fausti, adulescentis nobilissimi, paulo ante ex epulo magnificentissimo famem illam ueterem tuam non expleras? Quem accumbere atratum uideras? dominum cum toga pulla et eius amicos ante conuiuium? Quae tanta te tenuit amentia ut, nisi id fecisses quod fas non fuit, nisi uiolasses templum Castoris, nomen epuli, oculos ciuium, morem ueterem, eius qui te inuitarat auctoritatem, parum putares testificatum esse supplicationes te illas non putare?

XIV

Quaero etiam illud ex te, quod priuatus admisisti, in quo certe iam tibi dicere non licebit cum clarissimis uiris causam tuam esse coniunctam, postulatusne sis lege Licinia et Iunia? edixeritne C. Memmius praetor ex ea lege ut adesses die tricensimo? cum is dies uenisset, fecerisne quod in hac re publica non modo factum antea numquam est, sed in omni memoria est omnino inauditum? appellarisne tribunos plebis ne causam diceres - leuius dixi; quamquam id ipsum esset et nouum et non ferendum - sed appellarisne nominatim pestem illius anni, furiam patriae, tempestatem rei publicae, Clodium. Qui tamen cum iure, cum more, cum potestate iudicium impedire non posset, rediit ad illam uim et furorem suum, ducemque se militibus tuis praebuit. In quo ne quid a me dictum in te potius putes quam abs te esse quaesitum, nullum onus imponam mihi testimoni: quae mihi breui tempore ex eodem isto loco uideo esse dicenda seruabo, teque non arguam, sed, ut in ceteris rebus feci, rogabo. Quaero ex te, Vatini, num quis in hac ciuitate post urbem conditam tribunos plebis appellarit ne causam diceret? num quis reus in tribunal sui quaesitoris escenderit eumque ui deturbarit, subsellia dissiparit, urnas deiecerit, eas denique omnis res in iudicio disturbando commiserit, quarum rerum causa iudicia sunt constituta? sciasne tum fugisse Memmium, accusatores esse tuos de tuis tuorumque manibus ereptos, iudices quaestionum de proximis tribunalibus esse depulsos, in foro, luce, inspectante populo Romano quaestionem, magistratus, morem maiorum, leges, iudices, reum, poenam esse sublatam? haec omnia sciasne diligentia C. Memmi publicis tabulis esse notata atque testata? Atque illud etiam quaero, cum, postea quam es postulatus, ex legatione redieris, - ne quis te iudicia defugere arbitretur, teque, cum tibi utrum uelles liceret, dictitaris causam dicere maluisse, qui consentaneum fuerit, cum legationis perfugio uti noluisses, appellatione improbissima te ad auxilium nefarium confugisse?

XV

Et quoniam legationis tuae facta mentio est, uolo audire de te quo tandem senatus consulto legatus sis. De gestu intellego quid respondeas: tua lege, dicis. Esne igitur patriae certissimus parricida? spectarasne id, ut patres conscripti ex re publica funditus tollerentur? ne hoc quidem senatui relinquebas, quod nemo umquam ademit, ut legati ex eius ordinis auctoritate legarentur? Adeone tibi sordidum consilium publicum uisum est, adeo adflictus senatus, adeo misera et prostrata res publica ut non nuntios pacis ac belli, non oratores, non interpretes, non bellici consili auctores, non ministros muneris prouincialis senatus more maiorum deligere posset? Eripueras senatui prouinciae decernendae potestatem, imperatoris deligendi iudicium, aerari dispensationem: quae numquam sibi populus Romanus appetiuit, qui numquam senatui summi consili gubernationem auferre conatus est. Age, factum est borum aliquid in aliis: raro, sed tamen factum est ut populus deligeret imperatorem: quis legatos umquam audiuit sine senatus consulto? Ante te nemo, post continuo fecit idem in duobus prodigiis rei publicae Clodius; quo etiam maiore es malo mactandus, quod non solum facto tuo sed etiam exemplo rem publicam uulnerasti, neque tantum ipse es improbus sed etiam alios docere uoluisti. Ob hasce omnis res sciasne te seuerissimorum hominum Sabinorum, fortissimorum uirorum Marsorum et Paelignorum, tribulium tuorum, iudicio notatum, nec post Romam conditam praeter te tribulem quemquam tribum Sergiam perdidisse? Atque illud etiam audire de te cupio, qua re, cum ego legem de ambitu tulerim ex senatus consulto, tulerim sine ui, tulerim saluis auspiciis, tulerim salua lege Aelia et Fufia, tu eam esse legem non putes, praesertim cum ego legibus tuis, quoquo modo latae sunt, paream; cum mea lex dilucide uetet BIENNIO QVO QVIS PETAT PETITVRVSVE SIT GLADIATORES DARE NISI EX TESTAMENTO PRAESTITVTA DIE, quae tanta in te sit amentia ut in ipsa petitione gladiatores audeas dare? num quem putes illius tui certissimi gladiatoris similem tribunum plebis posse reperiri qui se interponat quo minus reus mea lege fias?

XVI

Ac si haec omnia contemnis ac despicis, quod ita tibi persuaseris, ut palam dictitas, te dis hominibusque inuitis amore in te incredibili quodam C. Caesaris omnia quae uelis consecuturum, ecquid audieris, ecquisnam tibi dixerit C. Caesarem nuper Aquileiae, cum de quibusdam esset mentio facta, dixisse C. Alfium praeteritum permoleste tulisse, quod in homine summam fidem probitatemque cognosset, grauiterque etiam se ferre praetorem aliquem esse factum qui a suis rationibus dissensisset; tum quaesisse quendam, de Vatinio quem ad modum ferret; illum respondisse Vatinium in tribunatu gratis nihil fecisse; qui omnia in pecunia posuisset honore animo aequo carere debere. Quod si ipse, qui te suae dignitatis augendae causa, periculo tuo, nullo suo delicto, ferri praecipitem est facile passus, tamen te omni honore indignissimum iudicat, si te uicini, si adfines, si tribules ita oderunt ut repulsam tuam triumphum suum duxerint, si nemo aspicit quin ingemescat, nemo mentionem facit quin exsecretur, si uitant, fugiunt, audire de te nolunt, cum uiderunt, tamquam auspicium malum detestantur, si cognati respuunt, tribules exsecrantur, uicini metuunt, adfines erubescunt, strumae denique ab ore improbo demigrarunt et aliis iam se locis conlocarunt, si es odium publicum populi, senatus, uniuersorum hominum rusticanorum, - quid est quam ob rem praeturam potius exoptes quam mortem, praesertim cum popularem te uelis esse neque ulla re populo gratius facere possis? Sed ut aliquando audiamus quam copiose mihi ad rogata respondeas, concludam iam interrogationem meam teque in extremo pauca de ipsa causa rogabo.

XVII

Quaero quae tanta in te uanitas, tanta leuitas fuerit ut in hoc iudicio T. Annium isdem uerbis laudares quibus eum uerbis laudare et boni uiri et boni ciues consuerunt, cum in eundem nuper ab eadem illa taeterrima furia productus ad populum cupidissime falsum testimonium dixeris? An erit haec optio et potestas tua, ut, cum Clodianas operas et facinerosorum hominum et perditorum manum uideris, Milonem dicas, id quod in contione dixisti, gladiatoribus et bestiariis obsedisse rem publicam: cum autem ad talis uiros ueneris, non audeas ciuem singulari uirtute, fide, constantia uituperare? Sed cum T. Annium tanto opere laudes et clarissimo uiro non nullam laudatione tua labeculam adspergas - in illorum enim numero mauult T. Annius esse qui a te uituperantur: uerum tamen quaero, cum in re publica administranda T. Annio cum P. Sestio consiliorum omnium societas fuerit - id quod non solum bonorum, uerum etiam improborum iudicio declaratum est; est enim reus uterque ob eandem causam et eodem crimine, alter die dicta ab eo quem tu unum improbiorem esse quam te +tion numquam soles confiteri, alter tuis consiliis, illo tamen adiuuante - quaero qui possis eos quos crimine coniungis testimonio diiungere? Extremum illud est quod mihi abs te responderi uelim, cum multa in Albinouanum de praeuaricatione diceres, dixerisne nec tibi placuisse nec oportuisse Sestium de ui reum fieri? quauis lege, quouis crimine accusandum potius fuisse? etiam illud dixeris, causam Milonis, fortissimi uiri, coniunctam cum hoc existimari? quae pro me a Sestio facta sint, bonis esse grata? Non coarguo inconstantiam orationis ac testimoni tui - quas enim huius actiones probatas bonis esse dicis, in eas plurimis uerbis testimonium dixisti; quicum autem eius causam periculumque coniungis, eum summis laudibus extulisti: sed hoc quaero, num P. Sestium, qua lege accusandum omnino fuisse negas, ea lege condemnari putes oportere? aut, si te in testimonio consuli noles, ne quid tibi auctoritatis a me tributum esse uideatur, dixerisne in eum testimonium de ui quem negaris reum omnino de ui fieri debuisse?