1

Nondum longus erat nec multa volumina passus,

iure suo poterat longior esse liber:

taedia continuo timui incessura labori,

sumere ne lector iuge paveret opus.

5Saepe cibis affert serus fastidia finis,

gratior est modicis haustibus unda siti:

intervalla viae fessis praestare videtur

qui notat inscriptus milia crebra lapis.

Partimur trepidum per opuscula bina ruborem,

10quem satius fuerat sustinuisse semel.

Tandem nimbosa maris obsidione solutis

Pisano portu contigit alta sequi.

Arridet placidum radiis crispantibus aequor

et sulcata levi murmurat unda sono.

15Incipiunt Appennini devexa videri,

qua fremit aërio monte repulsa Thetis.

Italiam rerum dominam qui cingere visu

et totam pariter cernere mente velit,

inveniet quernae similem procedere frondi,

20artatam laterum conveniente sinu.

Milia per longum deciens centena teruntur

a Ligurum terris ad freta Sicaniae;

in latum variis damnosa anfractibus intrat

Tyrrheni rabies Hadriacique sali.

25Qua tamen est iuncti maris angustissima tellus,

triginta et centum milia sola patet.

Diversas medius mons obliquatur in undas,

qua fert atque refert Phoebus uterque diem:

urget Dalmaticos eoo vertice fluctus

30caerulaque occiduis frangit Etrusca iugis.

Si factum certa mundum ratione fatemur

consiliumque dei machina tanta fuit,

excubiis Latiis praetexuit Appenninum

claustraque montanis vix adeunda viis.

35Invidiam timuit Natura parumque putavit

Arctois Alpes opposuisse minis,

sicut vallavit multis vitalia membris

nec semel inclusit quae pretiosa tulit:

iam tum multiplici meruit munimine cingi

40sollicitosque habuit Roma futura deos.

Quo magis est facinus diri Stilichonis acerbum,

proditor arcani quod fuit imperii.

Romano generi dum nititur esse superstes,

crudelis summis miscuit ima furor;

45dumque timet quicquid se fecerat ipse timeri,

immisit Latiae barbara tela neci:

visceribus nudis armatum condidit hostem,

illatae cladis liberiore dolo.

Ipsa satellitibus pellitis Roma patebat

50et captiva prius quam caperetur erat.

Nec tantum Geticis grassatus proditor armis:

ante Sibyllinae fata cremavit opis.

Odimus Althaeam consumpti funere torris

Nisaeum crinem flere putatur avis.

55At Stilicho aeterni fatalia pignora regni

et plenas volvit praecipitare colos.

Omnia Tartarei cessent tormenta Neronis;

consumat Stygias tristior umbra faces.

Hic immortalem, mortalem perculit ille;

60hic mundi matrem perculit, ille suam.

Sed deverticulo fuimus fortasse loquaces:

carmine propositum iam repetamus iter.

Aduehimur celeri candentia moenia lapsu

nominis est auctor Sole corusca soror.

65Indigenis superat ridentia lilia saxis,

et levi radiat picta nitore silex.

Dives marmoribus tellus, quae luce coloris

provocat intactas luxuriosa nives.

Nōndūm lōngŭs ĕrāt nēc mūltă vŏlūmĭnă pāssūs,

iūrĕ sŭō pŏtĕrāt ‖ lōngĭŏr ēssĕ lĭbēr:

taēdĭă cōntĭnŭō tĭmŭi īncēssūră lăbōrī,

sūmĕrĕ nē lēctōr ‖ iūgĕ păvērĕt ŏpūs.

Saēpĕ cĭbīs āffērt sērūs fāstīdĭă fīnīs,5

grātĭŏr ēst mŏdĭcīs ‖ haūstĭbŭs ūndă sĭtī:

īntērvāllă vĭaē fēssīs praēstārĕ vĭdētūr

quī nŏtăt īnscrīptūs ‖ mīlĭă crēbră lăpīs.

Pārtīmūr trĕpĭdūm pĕr ŏpūscŭlă bīnă rŭbōrēm,

quēm sătĭūs fŭĕrāt ‖ sūstĭnŭīssĕ sĕmēl.10

Tāndēm nīmbōsā mărĭs ōbsĭdĭōnĕ sŏlūtīs

Pīsānō pōrtū ‖ cōntĭgĭt āltă sĕquī.

Ārrīdēt plăcĭdūm rădĭīs crīspāntĭbŭs aēquōr

ēt sūlcātă lĕvī ‖ mūrmŭrăt ūndă sŏnō.

Īncĭpĭūnt Āppēnnīnī dēvēxă vĭdērī,15

quā frĕmĭt āĕrĭō ‖ mōntĕ rĕpūlsă Thĕtīs.

Ītălĭām rērūm dŏmĭnām quī cīngĕrĕ vīsū

ēt tōtām părĭtēr ‖ cērnĕrĕ mēntĕ vĕlīt,

īnvĕnĭēt quērnaē sĭmĭlēm prōcēdĕrĕ frōndī,

ārtātām lătĕrūm ‖ cōnvĕnĭēntĕ sĭnū.20

Mīlĭă pēr lōngūm dĕcĭēns cēntēnă tĕrūntūr

ā Lĭgŭrūm tērrīs ‖ ād frĕtă Sīcănĭaē;

īn lātūm vărĭīs dāmnōsa ānfrāctĭbŭs īntrāt

Tŷrrhēnī răbĭēs ‖ Hādrĭăcīquĕ sălī.

Quā tămĕn ēst iūnctī mărĭs āngūstīssĭmă tēllūs,25

trīgīnta ēt cēntūm ‖ mīlĭă sōlă pătēt.

Dīvērsās mĕdĭūs mōns ōblīquātŭr ĭn ūndās,

quā fērt ātquĕ rĕfērt ‖ Phoēbŭs ŭtērquĕ dĭēm:

ūrgēt Dālmătĭcōs ēōō vērtĭcĕ flūctūs

caērŭlăque ōccĭdŭīs ‖ frāngĭt Ĕtrūscă iŭgīs.30

Sī fāctūm cērtā mūndūm rătĭōnĕ fătēmūr

cōnsĭlĭūmquĕ dĕī ‖ māchĭnă tāntă fŭīt,

ēxcŭbĭīs Lătĭīs praētēxŭĭt Āppēnnīnūm

claūstrăquĕ mōntānīs ‖ vīx ădĕūndă vĭīs.

Īnvĭdĭām tĭmŭīt Nātūră părūmquĕ pŭtāvīt35

Ārctōīs Ālpēs ‖ ōppŏsŭīssĕ mĭnīs,

sīcūt vāllāvīt mūltīs vītālĭă mēmbrīs

nēc sĕmĕl īnclūsīt ‖ quaē prĕtĭōsă tŭlīt:

iām tūm mūltĭplĭcī mĕrŭīt mūnīmĭnĕ cīngī

sōllĭcĭtōsque hăbŭīt ‖ Rōmă fŭtūră dĕōs.40

Quō măgĭs ēst făcĭnūs dīrī Stĭlĭchōnĭs ăcērbūm,

prōdĭtŏr ārcānī ‖ quōd fŭĭt īmpĕrĭī.

Rōmānō gĕnĕrī dūm nītĭtŭr ēssĕ sŭpērstēs,

crūdēlīs sūmmīs ‖ mīscŭĭt īmă fŭrōr;

dūmquĕ tĭmēt quīcquīd sē fēcĕrăt īpsĕ tĭmērī,45

īmmīsīt Lătĭaē ‖ bārbără tēlă nĕcī:

vīscĕrĭbūs nūdīs ārmātūm cōndĭdĭt hōstēm,

īllātaē clādīs ‖ lībĕrĭōrĕ dŏlō.

Īpsă sătēllĭtĭbūs pēllītīs Rōmă pătēbāt

ēt cāptīvă prĭūs ‖ quām căpĕrētŭr ĕrāt.50

Nēc tāntūm Gĕtĭcīs grāssātūs prōdĭtŏr ārmīs:

āntĕ Sĭbŷllīnaē ‖ fātă crĕmāvĭt ŏpīs.

Ōdĭmŭs Ālthaēām cōnsūmptī fūnĕrĕ tōrrīs

Nīsaēūm crīnēm ‖ flērĕ pŭtātŭr ăvīs.

Āt Stĭlĭcho aētērnī fātālĭă pīgnŏră rēgnī55

ēt plēnās vŏlŭīt ‖ praēcĭpĭtārĕ cŏlōs.

Ōmnĭă Tārtărĕī cēssēnt tōrmēntă Nĕrōnīs;

cōnsūmāt Stўgĭās ‖ trīstĭŏr ūmbră făcēs.

Hīc īmmōrtālēm, mōrtālēm pērcŭlĭt īllĕ;

hīc mūndī mātrēm ‖ pērcŭlĭt, īllĕ sŭām.60

Sēd dēvērtĭcŭlō fŭĭmūs fōrtāssĕ lŏquācēs:

cārmĭnĕ prōpŏsĭtūm ‖ iām rĕpĕtāmŭs ĭtēr.

Ādvĕhĭmūr cĕlĕrī cāndēntĭă moēnĭă lāpsū

nōmĭnĭs ēst aūctōr ‖ Sōlĕ cŏrūscă sŏrōr.

Īndĭgĕnīs sŭpĕrāt rīdēntĭă līlĭă sāxīs,65

ēt lēvī rădĭāt ‖ pīctă nĭtōrĕ sĭlēx.

Dīvēs mārmŏrĭbūs tēllūs, quaē lūcĕ cŏlōrīs

prōvŏcăt īntāctās ‖ lūxŭrĭōsă nĭvēs.