Testi della poesia latinaTesti della poesia latinaCaērŭlĕīs prōvēctă vădīs iām Dārdănă pūppīs
trīstĭă māgnănĭmī pōrtābāt iūssă sĕnātūs
prīmōrēsquĕ pătrūm. Făbĭūs, Tīrŷnthĭă prōlēs,
tēr cēntūm mĕmŏrābăt ăvōs, quōs tūrbĭnĕ Mārtīs
ābstŭlĭt ūnă dĭēs, cūm Fōrs nōn aēquă lăbōrī5
pātrĭcĭō Crĕmĕraē măcŭlāvīt sānguĭnĕ rīpās.
huīc cŏmĕs aēquātō sŏcĭāvīt mūnĕrĕ cūrās
Pūblĭcŏla, īngēntīs Vŏlĕsī Spārtānă prŏpāgŏ.
īs cūltām rĕfĕrēns īnsīgnī nōmĭnĕ plēbēm
Aūsŏnĭōs ătăvō dūcēbāt cōnsŭlĕ fāstūs.10
Hōs ūt dēpŏsĭtīs pōrtūm cōntīngĕrĕ vēlīs
āllātum Hānnĭbălī cōnsūltăquĕ fērrĕ sĕnātūs
iām mĕdĭō sērām bēllō pōscēntĭă pācēm
dūctōrīsquĕ sĭmūl cōncēptās foēdĕrĕ poēnās,
ōcĭŭs ārmātās pāssīm pēr lītŏră tūrmās15
ōstēntārĕ iŭbēt mĭnĭtāntĭă sīgnă rĕcēnsquĕ
pērfūsōs clĭpĕōs ēt tēlă rŭbēntĭă caēdĕ.
haūd dīctīs nūnc ēssĕ lŏcūm, strĕpĕre ōmnĭă clāmāt
Tŷrrhēnaē clāngōrĕ tŭbaē gĕmĭtūquĕ cădēntūm.
dūm dētūr, rĕlĕgānt pōntūm neū se āddĕrĕ claūsīs20
fēstīnēnt; nōtūm, quīd caēdĕ călēntĭbŭs ārmīs,
quāntum īraē lĭcĕāt, mōtūsvĕ quĭd aūdĕăt ēnsīs.
sīc dŭcĭs āffātū pĕr ĭnhōspĭtă lītŏră pūlsī
cōnvērsō Tўrĭōs pĕtĭērūnt rēmĭgĕ pātrēs.
Hīc āltō Poēnūs fūndēntēm vēlă cărīnām25
īncēssēns dēxtrā: "nōstrūm, prō Iūppĭtĕr!" īnquīt
"nōstrūm fērrĕ căpūt părăt īllă pĕr aēquŏră pūppīs.
heū caēcaē mēntēs tŭmĕfāctăquĕ cōrdă sĕcūndīs!
ārmātum Hānnĭbălēm poēnaē pĕtĭt īmpĭă tēllūs!
nē dēpōsce, ădĕrō; dăbĭtūr tĭbĭ cōpĭă nōstrī30
ānte ēxspēctātūm, pōrtīsquĕ fŏcīsquĕ tĭmēbīs,
quaē nūnc ēxtērnōs dēfēndīs, Rōmă, pĕnātēs.
Tārpĕĭōs ĭtĕrūm scŏpŭlōs praērūptăquĕ sāxă
scāndātīs lĭcĕt ēt cēlsām mīgrētĭs ĭn ārcēm,
nūllō iām cāptī vītām pēnsābĭtĭs aūrō".35
Īncēnsī dīctīs ănĭmi, ēt fŭrŏr āddĭtŭs ārmīs.
cōndĭtŭr ēxtēmplō tēlōrūm nūbĭbŭs aēthēr,
ēt dēnsā rĕsŏnānt sāxōrūm grāndĭnĕ tūrrēs.
ārdŏr ăgīt, prōvēctă quĕāt dūm cērnĕrĕ mūrōs,
īnque ŏcŭlīs prŏfŭgaē Mārtem ēxērcērĕ cărīnaē.40
īpse aūtem īncēnsās prōmīssă pĭācŭlă tūrmās
flāgĭtăt īnsīgnīs nūdātō vūlnĕrĕ dūctōr
āc rĕpĕtēns quēstūs fŭrĭbūndō pērsŏnăt ōrĕ:
"pōscĭmŭr, ō sŏcĭī, Făbĭūsque ē pūppĕ cătēnās
ōstēntāt, dŏmĭnīquĕ vŏcāt nōs īră sĕnātūs.45
sī taēdēt coēptī cūlpāndăvĕ mōvĭmŭs ārmă
Aūsŏnĭām pōntō prŏpĕrē rĕvŏcātĕ cărīnām;
nīl mŏrŏr; ēn vīnctā lăcĕrāndūm trādĭtĕ dēxtrā.
nām cūr Ēōī dēdūctŭs ŏrīgĭnĕ Bēlī
tōt Lĭbўaē pŏpŭlīs, tōt cīrcūmfūsŭs Hĭbērīs50
sērvĭtĭūm pērfērrĕ nĕgēm? Rhoētēĭŭs īmmō
aētērnum īmpĕrĭtēt pŏpŭlūs saēclīsquĕ prŏpāgēt
rēgnă fĕrōx; nōs iūssă vĭrūm nūtūsquĕ trĕmāmūs."
ēffūndūnt gĕmĭtūs ātque ōmĭnă trīstĭă vērtūnt
īn stīrpem Aēnĕădum āc stĭmŭlānt clāmōrĭbŭs īrās.55
Dīscīnctōs īntēr Lĭbўās pŏpŭlōsquĕ bĭlīnguēs
Mārmărĭcīs aūdāx īn bēlla Oēnōtrĭă sīgnīs
vēnĕrăt Āsbŷtē, prōlēs Gărămāntĭs Hĭārbaē.
Hāmmōne hīc gĕnĭtūs Phōrcŷnĭdŏs āntră Mĕdūsaē
Cīnўphĭūmquĕ Măcēn ĕt ĭnīquo ē sōlĕ călēntēs60
Bāttĭădās lāte īmpĕrĭō scēptrīsquĕ rĕgēbāt.
cuī pătrĭūs Năsămōn aētērnūmque ārĭdă Bārcē,
cuī nĕmŏra Aūtŏlŏlum ātque īnfīdaē lītŏră Sŷrtīs
pārēbānt nūllāquĕ lĕvīs Gaētūlŭs hăbēnā.
ātque īs fūndārāt thălămōs Trītōnĭdĕ nŷmphā,65
ūndĕ gĕnūs prŏăvūmquĕ Iŏvēm rēgīnă fĕrēbāt
ēt sŭă fātĭdĭcō rĕpĕtēbāt nōmĭnă lūcō.
haēc īgnāră vĭrī văcŭōque āssuētă cŭbīlī
vēnātu ēt sīlvīs prīmōs dēfēndĕrăt ānnōs;
nōn călăthīs mōllītă mănūs ŏpĕrātăvĕ fūsō70
Dīctŷnnam ēt sāltūs ĕt ănhēlum īmpēllĕrĕ plāntā
cōrnĭpĕdem āc strāvīssĕ fĕrās īmmītĭs ămābāt,
quālēs Thrēĭcĭaē Rhŏdŏpēn Pāngaēăquĕ lūstrānt
sāxōsīs nĕmŏra āltă iŭgīs cūrsūquĕ fătīgānt
Hēbrum īnnūptă mănūs; sprētī Cĭcŏnēsquĕ Gĕtaēquĕ75
ēt Rhēsī dŏmŭs ēt lūnātīs Bīstŏnĕs ārmīs.
Ērgo hăbĭtu īnsīgnīs pătrĭō, rĕlĭgātă flŭēntēm
Hēspĕrĭdūm crīnēm dōnō dēxtrūmquĕ fĕrōcī
nūdă lătūs Mārti āc fūlgēntēm tēgmĭnĕ laēvām
Thērmōdōntĭăcā mūnīta īn proēlĭă pēltā80
fūmāntēm răpĭdīs quătĭēbāt cūrsĭbŭs āxēm.
pārs cŏmĭtūm bĭiŭgō cūrrū, pārs cētĕră dōrsō
fērtŭr ĕquī; nēc nōn Vĕnĕrīs iām foēdĕră pāssaē
rēgīnām cīngūnt, sēd vīrgĭnĕ dēnsĭŏr ālāst.
īpsa aūtēm grĕgĭbūs pēr lōngă măpālĭă lēctōs85
ānte ăcĭem ōstēntābăt ĕquōs tŭmŭlōquĕ prŏpīnquō,
dūm sĕquĭtūr gŷrīs cāmpūm, vībrātă pĕr aūrās
spīcŭlă cōntōrquēns sūmmā pōnēbăt ĭn ārcĕ.
Hānc hāstā tŏtĭēns īntrāntēm moēnĭă Mōpsūs
nōn tŭlĭt ēt cēlsīs sĕnĭōr Gōrtŷnĭă mūrīs90
tēlă sŏnāntĕ fŭgāt nērvō lĭquĭdāsquĕ pĕr aūrās
dērĭgĭt ālĭgĕrō lētālĭă vūlnĕră fērrō.
Crēs ĕrăt, aērĭsŏnīs Cūrētum ādvēctŭs ăb āntrīs,
Dīctaēōs ăgĭtārĕ pŭēr lĕvĭōrĭbŭs ānnīs
pēnnātā sāltūs āssuētŭs hărūndĭnĕ Mōpsūs.95
īllĕ văgām caēlō dēmīsīt saēpĕ vŏlūcrēm,
īllĕ prŏcūl cāmpō līnquēntēm rētĭă cērvūm
vūlnĕrĕ sīstēbāt, rŭĕrētque ĭnŏpīnă sŭb īctū
āntĕ fĕra īncaūtō, quām sībĭlă pōnĕrĕt ārcūs.
nēc sē tūm phărĕtrā iāctāvīt iūstĭŭs ūllā,100
Ēōīs quāmquām cērtēt Gōrtŷnă săgīttīs.
vērum ŭt ŏpūm lĕvĭōr vēnātu ēxtēndĕrĕ vītām
ābnŭĭt ātque ārtaē rēs ēxēgērĕ pĕr aēquōr,
cōniŭgĕ cūm Mĕrŏē nātīsque īnglōrĭŭs hōspēs
īntrārāt mĭsĕrām fātō dūcēntĕ Săgūntūm.105
cōrŷtī frātrum ēx ŭmĕrīs călămīquĕ pătērnī
pēndēbānt vŏlŭcērquĕ chălŷbs, Mīnōĭă tēlă.
hīc mĕdĭūs iŭvĕnūm Māssŷlaē gēntĭs ĭn āgmēn
crēbră Cўdōnēō fūndēbāt spīcŭlă cōrnū.
iām Gărămum aūdācēmquĕ Thўrūm părĭtērquĕ rŭēntēs110
Gīscōnēm laēvūmquĕ Băgam īndīgnūmquĕ săgīttaē,
īmpūbēm mālās, tām cērtae ōccūrrĕrĕ Līxūm
fūdĕrăt ēt plēnā trāctābāt bēllă phărētrā.
tūm vūltum īntēndēns tēlūmque īn vīrgĭnĭs ōră
dēsērtūm nōn grātă Iŏvēm pēr vōtă vŏcābāt.115
nāmque ūt fātĭfĕrōs cōnvērtī prōspĭcĭt ārcūs,
ōppŏsĭtō prŏcŭl īnsĭdĭīs Năsămōnĭăs Hārpē
cōrpŏrĕ praērĭpŭīt lētūm călămūmquĕ vŏlāntēm,
dūm clāmāt, pătŭlo ēxcĭpĭēns trāmīsĭt hĭātū,
ēt prīmaē fērrum ā tērgō vīdērĕ sŏrōrēs.120
āt cŏmĭtīs cāsū frēndēns lābēntĭă vīrgŏ
mēmbră lĕvāt pārvāque ŏcŭlōs iām lūcĕ nătāntēs
īrrōrāt lăcrĭmīs tōtīsque ānnīsă dŏlōrīs
vīrĭbŭs īntōrquēt lētālem īn moēnĭă cōrnūm.
īllă vŏlāns ŭmĕrūm răpĭdō trānsvērbĕrăt īctū125
cōnāntīs Dŏrўlaē iūnctīs iām cōrnĭbŭs ārcūs
ēt dūctī spătĭūm nērvī cōmplēntĕ săgīttā
ēxcŭtĕre īn vēntōs rĕsŏlūtō pōllĭcĕ fērrūm.
tūm sŭbĭtum īn vūlnūs praēcēps dēvōlvĭtŭr āltīs
āggĕrĭbūs mūrī, iūxtāquĕ cădēntĭă mēmbră130
ēffūsī vērsā călămī flūxērĕ phărētrā.
ēxclāmāt părĭbūs frātēr vīcīnŭs ĭn ārmīs
Īcărŭs ūlcīscīquĕ părāt lăcrĭmābĭlĕ fātūm.
ātque īllūm rāptīm prōmēntem īn proēlĭă tēlūm
Hānnĭbăl ēxcūssī praēvērtīt tūrbĭnĕ sāxī.135
lābūntūr gĕlĭdō tōrpēntĭă frīgŏrĕ mēmbră,
dēfĭcĭēnsquĕ mănūs phărĕtraē sŭă tēlă rĕmīsīt.
āt pătĕr īn gĕmĭnō nātōrūm fūnĕrĕ Mōpsūs
cōrrēptōs ārcūs tēr maēstā mōvĭt ăb īrā,
tēr cĕcĭdīt dēxtra, ēt nōtās dŏlŏr ābstŭlĭt ārtēs.140
paēnĭtĕt heū sērō dūlcēs līquīssĕ pĕnātēs,
ārrēptōque ăvĭdē, quō cōncĭdĭs, Īcărĕ, sāxō,
pōstquam aēvūm sĕnĭōr pērcūssăquĕ pēctŏră frūstrā
sēntĭt ĕt, ūt tāntōs cōmpēscāt mōrtĕ dŏlōrēs,
nīl ŏpĭs īn dēxtrā, vāstaē sē cūlmĭnĕ tūrrīs145
praēcĭpĭtēm iăcĭt ēt dēlāpsūs pōndĕrĕ prōnō
mēmbră sŭpēr nātī mŏrĭbūndōs ēxplĭcăt ārtūs.
Dūm cădĭt ēxtērnō Gōrtŷnĭŭs ādvĕnă bēllō,
iām nŏvă mōlītūs stĭmŭlātō mīlĭtĕ Thērōn,
Ālcīdaē tēmplī cūstōs āraēquĕ săcērdōs,150
nōn ēxspēctātūm Tўrĭīs ēffūdĕrăt āgmēn
ēt fĕră mīscēbāt rĕsĕrātā proēlĭă pōrtā.
ātque īllī nōn hāstă mănū, nōn vērtĭcĕ cāssīs,
sēd fīsūs lātīs ŭmĕrīs ēt mōlĕ iŭvēntaē
āgmĭnă vāstābāt clāvā nĭhĭl īndĭgŭs ēnsīs.155
ēxŭvĭaē căpĭti īmpŏsĭtaē tĕgĭmēnquĕ lĕōnīs
tērrĭbĭlem āttōllūnt ēxcēlsō vērtĭcĕ rīctūm.
cēntum ānguēs īdēm Lērnaēăquĕ mōnstră gĕrēbāt
īn clĭpĕo ēt sēctīs gĕmĭnām sērpēntĭbŭs hŷdrām.
īllĕ Iŭbām Thāpsūmquĕ pătrēm clārūmquĕ Mĭcīpsām160
nōmĭne ăvī Maūrūmquĕ Săcēn ā moēnĭbŭs āctōs
pālāntēsquĕ fŭgā praēcēps ād lītŏră cūrsū
ēgĕrăt, ātque ūnā spūmābānt aēquŏră dēxtrā.
nēc cōntēntŭs Ĭdī lētō lētōquĕ Cŏthōnīs
Mārmărĭdaē nēc caēdĕ Rŏthī nēc caēdĕ Iŭgūrthaē165
Āsbŷtēs cūrrum ēt rădĭāntīs tēgmĭnă laēvaē
pōscēbāt vōtīs gēmmātăquĕ lūmĭnă pēltaē
ātque īn bēllĭgĕrā vērsābāt vīrgĭnĕ mēntēm.
quēm rŭĕre ūt tēlō vīdīt rēgīnă crŭēntō,
ōblīquōs dētōrquĕt ĕquōs laēvūmquĕ pĕr ōrbēm170
fāllācī gŷrō cāmpūm sĕcăt āc vĕlŭt ālēs
āvērsō răpĭtūr sĭnŭātă pĕr aēquŏră cūrrū.
dūmque ĕă se ēx ŏcŭlīs aūfērt ātque ōcĭŏr Eūrō
īncĭtă pūlvĕrĕām cāmpō trăhĭt ūngŭlă nūbēm,
ādvērsūm lātē strīdēns rŏtă prōtĕrĭt āgmēn,175
īngĕrĭt ēt crēbrās vīrgō trĕpĭdāntĭbŭs hāstās.
hīc cĕcĭdērĕ Lўcūs Thămўrīsque ēt nōbĭlĕ nōmēn
Eūrўdămās, clārī dēdūctūm stīrpĕ părēntīs,
quī thălămōs aūsūs quōndām spērārĕ sŭpērbōs
(heū dēmēns!) Ĭthăcīquĕ tŏrūm; sĕd ĕnim ārtĕ pŭdīcā180
fāllācīs tŏtĭēns rĕvŏlūtō stāmĭnĕ tēlaē
dēcēptūs mērsūm pĕlăgō iāctārăt Ŭlīxēn.
āst Ĭthăcūs vērō fīctā prō mōrtĕ lŏquācēm
āffēcīt lētō, taēdaēque ād fūnĕră vērsaē.
gēns ēxtrēmă vĭrī cāmpīs dēlētŭr Hĭbērīs185
Eūrўdămās Nŏmădōs dēxtrā; sŭpĕrīnstrĕpĭt ātēr
ēt sērvāt cūrsūm pērfrāctīs ōssĭbŭs āxīs.
Iāmque ădĕrāt rĕmĕāns vīrgo, īntēr proēlĭă pōstquām
dīstrīngī Thērōnă vĭdēt, saēvāmquĕ bĭpēnnēm
pērlībrāns mĕdĭaē frōntī spŏlĭum īndĕ sŭpērbūm190
Hērcŭlĕāsquĕ tĭbi ēxŭvĭās, Dīctŷnnă, vŏvēbāt.
nēc sēgnīs Thērōn tāntaē spē laūdĭs ĭn īpsōs
ādvērsūs cōnsūrgĭt ĕquōs vīllōsăquĕ fūlvī
īngĕrĭt ōbiēctāns trĕpĭdāntĭbŭs ōră lĕōnīs.
āttŏnĭtī tērrōrĕ nŏvō rīctūquĕ mĭnācī195
quādrŭpĕdēs iāctānt rĕsŭpīnō pōndĕrĕ cūrrūm.
tūm sāltu Āsbŷtēn cōnāntēm līnquĕrĕ pūgnās
ōccŭpăt īncūssā gĕmĭna īntēr tēmpŏră clāvā
fērvēntēsquĕ rŏtās tūrbātăquĕ frēnă păvōrĕ
dīsiēctō spārgīt cōllīsă pĕr ōssă cĕrēbrō200
āc rāptā prŏpĕrāns caēdem ōstēntārĕ bĭpēnnī
āmpŭtăt ē cūrrū rĕvŏlūtaē vīrgĭnĭs ōră.
nēcdum īraē pŏsĭtaē. cēlsā nām fīgĭtŭr hāstā
spēctāndūm căpŭt; īd gēstēnt ānte āgmĭnă Poēnūm
īmpĕrăt ēt prŏpĕrē cūrrūs ād moēnĭă vērtānt.205
haēc caēcūs fātī dīvūmque ăbĕūntĕ făvōrĕ
vīcīnō Thērōn ēdēbāt proēlĭă lētō.
nāmque ădĕrāt tōto ōrĕ fĕrēns īrāmquĕ mĭnāsquĕ
Hānnĭbăl ēt caēsam Āsbŷtēn fīxīquĕ trŏpaēūm
īnfāndūm căpĭtīs fŭrĭātā mēntĕ dŏlēbāt.210
āc sĭmŭl aērātī rădĭāvīt lūmĭnĭs ūmbŏ
ēt cōncūssă prŏcūl mēmbrīs vēlōcĭbŭs ārmă
lētĭfĕrum īntŏnŭērĕ, fŭgām pērcūlsă rĕpēntĕ
ād mūrōs trĕpĭdō cōnvērtūnt āgmĭnă cūrsū
sīcŭt ăgīt lĕvĭbūs pēr sēră crĕpūscŭlă pēnnīs215
ē pāstū vŏlŭcrēs ād nōtă cŭbīlĭă vēspēr
aūt, ŭbĭ Cēcrŏpĭūs fōrmīdĭnĕ nūbĭs ăquōsaē
spārsă sŭpēr flōrēs ēxāmĭnă tōllĭt Hўmēttōs,
ād dūlcēs cērās ĕt ŏdōrī cōrtĭcĭs āntră
mēllĭs ăpēs grăvĭdaē prŏpĕrānt dēnsōquĕ vŏlātū220
raūcūm cōnēxaē glŏmĕrānt ād līmĭnă mūrmūr.
praēcĭpĭtāt mĕtŭs āttŏnĭtōs, caēcīquĕ fĕrūntūr.
heū blāndūm caēlī lūmēn! tāntōnĕ căvētūr
mōrs rĕdĭtūră mĕtū nāscēntīque āddĭtă fātă?
cōnsĭlĭūm dāmnānt pōrtāque ātque āggĕrĕ tūtō225
ērūpīssĕ gĕmūnt. rĕtĭnēt vīx āgmĭnă Thērōn
īntērdūmquĕ mănu, īntērdūm clāmōrĕ mĭnīsquĕ:
"stātĕ, vĭrī; mĕŭs īlle hōstīs; mĭhĭ glōrĭă māgnaē,
stātĕ, vĕnīt pūgnaē. mūrō tēctīsquĕ Săgūntī
hāc ăbĭgām Poēnōs dēxtrā; spēctācŭlă tāntă230
fērtĕ, vĭrī; vēl sī cūnctōs mĕtŭs ācĕr ĭn ūrbēm
(heū dēfōrmĕ!) răpīt, sōlī mĭhĭ claūdĭtĕ pōrtās".
Āt Poēnūs răpĭdō praēcēps ād moēnĭă cūrsū
dūm păvĭtānt trĕpĭdī rērūm fēssīquĕ sălūtīs
tēndēbāt. stāt prīmam ūrbēm mūrōsquĕ pătēntēs235
pōstpŏsĭtā caēde ēt dīlāta īnvādĕrĕ pūgnā.
īd pōstquam Hērcŭlĕaē cūstōs vĭdĕt īmpĭgĕr āraē
ēmĭcăt ēt vēlōx fōrmīdĭnĕ praēvĕnĭt hōstēm.
glīscĭt Ĕlīssaēō vĭŏlēntĭŏr īră tўrānnō:
"tū sōlve īntĕrĕā nōbīs, bŏnĕ iānĭtŏr ūrbīs,240
sūpplĭcĭum, ūt pāndās" īnquīt "tŭă moēnĭă lētō".
nēc plūra ēffārī sĭnĭt īră, rŏtātquĕ cŏrūscūm
mūcrōnēm; sēd cōntōrtūm prĭŏr īmpĕtĕ vāstō
Daūnĭŭs huīc rōbūr iŭvĕnīs iăcĭt. ārmă frăgōrĕ
īctă grăvī raūcūm gĕmŭēre, āltēquĕ rĕsūltānt245
aēre īllīsă căvō nōdōsaē pōndĕră clāvaē.
āt vĭdŭūs tēli ēt frūstrātō prōdĭtŭs īctū
pērnīcī vēlōx cūrsū răpĭt īncĭtă mēmbră
ēt cĕlĕrī fŭgĭēns pērlūstrāt moēnĭă plāntā.
īnstăt ătrōx tērga īncrĕpĭtāns fŭgĭēntĭă vīctōr.250
cōnclāmānt mātrēs, cēlsōque ē cūlmĭnĕ mūrī
lāmēntīs vōx mīxtă sŏnāt; nūnc nōmĭnĕ nōtō
āppēllānt, sērās fēssō nūnc pāndĕrĕ pōrtās
pōssĕ vŏlūnt. quătĭt hōrtāntūm praēcōrdĭă tērrōr,
nē sĭmŭl āccĭpĭānt īngēntēm moēnĭbŭs hōstēm.255
īncŭtĭt ūmbōnēm fēsso āssūltātquĕ rŭēntī
Poēnŭs ĕt ōstēntāns spēctāntem ē moēnĭbŭs ūrbēm
"ī, mĭsĕram Āsbŷtēn lētō sōlārĕ prŏpīnquō."
haēc dīcēns iŭgŭlo ōptāntīs dīmīttĕrĕ vītām
īnfēstūm cōndīt mūcrōnem āc rēgĭă laētūs260
quādrŭpĕdēs spŏlĭa ābrēptōs ā moēnĭbŭs īpsīs,
quīs ădĭtūm pōrtaē trĕpĭdāntūm saēpsĕrăt āgmēn,
vīctŏr ăgīt cūrrūquĕ vŏlāt pĕr ŏvāntĭă cāstră.
Āt Nŏmădūm fŭrĭbūndă cŏhōrs mĭsĕrābĭle hŭmāndī
dēprŏpĕrāt mūnūs tŭmŭlīque ādiūngĭt hŏnōrēm265
ēt rāptō cĭnĕrēs tēr cīrcūm cōrpŏrĕ lūstrāt.
hīnc lētālĕ vĭrī rōbūr tĕgĭmēnquĕ trĕmēndūm
īn flāmmās iăcĭūnt āmbūstōque ōrĕ gĕnīsquĕ
dēfōrme ālĭtĭbūs līquērĕ cădāvĕr Hĭbērīs.
Poēnōrum īntĕrĕā quīs rērūm sūmmă pŏtēstās270
cōnsūltānt bēllō sŭpĕr ēt quaē dīctă fĕrāntūr
Aūsŏnĭaē pŏpŭlīs, ōrātōrūmquĕ mĭnācī
ādvēntū trĕpĭdānt. mŏvĕt hīnc foēdūsquĕ fĭdēsquĕ
ēt tēstēs sŭpĕrī iūrātăquĕ pāctă părēntūm
hīnc pŏpŭlārĭs ămōr coēptāntīs māgnă iŭvēntaē275
ēt spērārĕ iŭvāt bēllī mĕlĭōră. sĕd ōlīm
dūctōrem īnfēstāns ŏdĭīs gēntīlĭbŭs Hānnōn
sīc ădĕo īncrĕpĭtāt stŭdĭa īncaūtūmquĕ făvōrēm:
"cūnctă quĭdēm, pātrēs, (nĕque ĕnīm cŏhĭbērĕ mĭnāntūm
īraē sē vălŭērĕ) prĕmūnt fōrmīdĭnĕ vōcēm.280
haūd tămĕn ābstĭtĕrīm. mōrtēm lĭcĕt ārmă prŏpīnquēnt,
tēstābōr sŭpĕrōs ēt caēlō vōtă rĕlīnquām,
quaē pōstrēmă sălūs rērūm pătrĭaēquĕ rĕpōscīt.
nēc nūnc ōbsēssā dēmum ēt fūmāntĕ Săgūntō
haēc sērūs vātēs Hānnōn cănĭt. ānxĭă rūpī285
pēctŏră; nē cāstrīs īnnūtrīrētŭr ĕt ārmīs
ēxĭtĭālĕ căpūt, mŏnŭi ēt, dūm vītă, mŏnēbō
īngĕnĭtūm nōscēns vīrūs flātūsquĕ pătērnōs,
ūt, quī stēllĭgĕrō spĕcŭlātūr sīdĕră caēlō,
vēntūrām pĕlăgī răbĭēm Caūrīquĕ fŭtūră290
praēdīcīt mĭsĕrīs haūd vānūs flāmĭnă naūtīs.
cōnsēdīt sŏlĭō rērūmque īnvāsĭt hăbēnās
ērgo ārmīs foēdūs fāsque ōmne ābrūmpĭtŭr ārmīs,
ōppĭdă quāssāntūr, lōngēque īn moēnĭă nōstră
Aēnĕădum ārrēctaē mēntēs, dīsiēctăquĕ pāx ēst.295
ēxăgĭtānt mānēs iŭvĕnēm fŭrĭaēquĕ pătērnaē
āc fūnēstă săcra ēt cōnvērsī foēdĕrĕ rūptō
īn căpŭt īnfīdūm sŭpĕrī Māssŷlăquĕ vātēs.
ān nūnc īllĕ nŏvī caēcūs cālīgĭnĕ rēgnī
ēxtērnās ārcēs quătĭt aūt Tīrŷnthĭă tēctă?300
sīc prŏprĭā lŭăt hōc poēnā nēc mīscĕăt ūrbīs
fātă sŭīs, nūnc hōc, hōc īnquām, tēmpŏrĕ mūrōs
ōppūgnāt, Cārthāgŏ, tŭōs tēque ōbsĭdĕt ārmīs.
lāvĭmŭs Aētnaēās ănĭmōsō sānguĭnĕ vāllēs
ēt vīx cōndūctō prōdūxĭmŭs ārmă Lăcōnĕ.305
nōs rătĭbūs lăcĕrīs Scŷllaēă rĕplēvĭmŭs āntră
clāssĭbŭs ēt rĕflŭō spēctāvĭmŭs aēquŏrĕ rāptīs
cōntōrta ē fūndō rĕvŏmēntēm trānstră Chărŷbdīn.
rēspĭcĕ, prō dēmēns, prō pēctŭs ĭnānĕ dĕōrūm,
Aēgātēs Lĭbўaēquĕ prŏcūl flŭĭtāntĭă mēmbră!310
quō rŭĭs ēt pătrĭae ēxĭtĭō tĭbĭ nōmĭnă quaērīs?
scīlĭcĕt īmmēnsaē vīsīs iŭvĕnīlĭbŭs ārmīs
sūbsīdēnt Ālpēs, sūbsīdēt mōlĕ nĭvālī
Ālpĭbŭs aēquātum āttōllēns căpŭt Āpēnnīnūs.
sēd cāmpōs fāc, vānĕ, dărī. nūm gēntĭbŭs īstīs315
mōrtālēs ănĭmi, aūt fērrō flāmmāvĕ fătīscūnt?
haūd tĭbĭ Nērĭtĭā cērnēs cūm prōlĕ lăbōrēm.
pūbēscīt cāstrīs mīlēs, gălĕāquĕ tĕrūntūr
nōndūm sīgnātaē flāvā lānūgĭnĕ mālaē.
nēc rĕquĭēs aēvī nōta, ēxsānguēsquĕ mĕrēndō320
stānt prīma īntēr sīgnă sĕnēs lētūmquĕ lăcēssūnt.
īpse ĕgŏ Rōmānās pērfōssō cōrpŏrĕ tūrmās
tēla īntōrquēntēs cōrrēpta ē vūlnĕrĕ vīdī,
vīdi ănĭmōs mōrtēsquĕ vĭrūm dĕcŏrīsquĕ fŭrōrēm.
sī bēllo ābsīstīs nēc tē vīctōrĭbŭs ōffērs,325
quāntum heū, Cārthāgō, dōnāt tĭbĭ sānguĭnĭs Hānnōn!"
Gēstăr ăd haēc (nāmque īmpătĭēns āspērquĕ cŏquēbāt
iāmdūdum īmmītēs īrās mĕdĭāmquĕ lŏquēntīs
bīs cōnātŭs ĕrāt tūrbāndo ābrūmpĕrĕ vōcēm)
"cōncīliōne" īnquīt "Lĭbўaē Tўrĭōquĕ sĕnātū,330
prō sŭpĕri, Aūsŏnĭūs mīlēs sĕdĕt? ārmăquĕ tāntūm
haūd dūm sūmptă vĭrō? nām cētĕră nōn lătĕt hōstīs.
nūnc gĕmĭnās Ālpēs Āpēnnīnūmquĕ mĭnātūr
nūnc frĕtă Sīcănĭae ēt Scŷllaēī lītŏrĭs ūndās
nēc prŏcŭl ēst, quīn iām mānēs ūmbrāsquĕ păvēscāt335
Dārdāmās; tānta āccŭmŭlāt praēcōnĭă lētō
vūlnĕrĭbūsquĕ vĭrum āc tōllīt sūb sīdĕră gēntēm.
mōrtālēm, mĭhĭ crēdĕ, lĭcēt fōrmīdĭnĕ tūrpī
frīgĭdă cōrdă prĕmānt, mōrtālēm sūmĭmŭs hōstēm.
vīdi ĕgŏ, cūm gĕmĭnās ārtīs pōst tērgă cătēnīs340
ēvīnctūs pālmās vūlgō trăhĕrētŭr ŏvāntĕ
cārcĕrĭs īn tĕnĕbrās spēs ēt fīdūcĭă gēntīs
Rēgŭlŭs Hēctŏrĕaē; vīdī, cūm rōbŏrĕ pēndēns
Hēspĕrĭām crŭcĕ sūblīmīs spēctārĕt ăb āltā.
nēc vērō tērrēnt pŭĕrīlĭă prōtĭnŭs ōră345
sūb gălĕa ēt prēssaē prŏpĕrātā cāssĭdĕ mālaē
īndŏlĕ nōn ădĕō sēgnī sŭmŭs. āspĭcĕ, tūrmaē
quōt Lĭbўcaē cērtānt ānnōs ānteīrĕ lăbōrĕ
ēt nūdīs bēllāntŭr ĕquīs. īpse, āspĭcĕ, dūctōr,
cūm prīmām tĕnĕrō vōcēm prōfērrĕt ăb ōrĕ350
iām bēlla ēt lĭtŭōs āc flāmmīs ūrĕrĕ gēntēm
iūrābāt Phrўgĭam ātque ănĭmō pătrĭa ārmă mŏvēbāt.
proīndĕ pŏlō crēscānt Ālpēs, āstrīsquĕ cŏrūscōs
Āpēnnīnŭs ăgāt scŏpŭlōs, pēr sāxă nĭvēsquĕ
(dīcam ĕtĕnim, ūt stĭmŭlēnt ātrām vĕl ĭnānĭă mēntēm),355
pēr caēlum ēst quī pāndăt ĭtēr. pŭdĕt Hērcŭlĕ trītās
dēspērārĕ vĭās laūdēmquĕ tĭmērĕ sĕcūndām.
sēd Lĭbўaē clādēs ēt prīmi īncēndĭă bēllī
āggĕrăt ātque ĭtĕrūm prō lībērtātĕ lăbōrēs
Hānnōn fērrĕ vĕtāt. pōnāt fōrmīdĭnĭs aēstūs360
pāriĕtĭbūsquĕ dŏmūs īmbēllīs fēmĭnă sērvēt
sīngūltāntem ănĭmām; nōs, nōs cōntra ībĭmŭs hōstēm,
quīs prŏcŭl ā Tўrĭā dŏmĭnōs dēpēllĕrĕ Bŷrsā
vēl Iŏvĕ nōn aēquō fīxum ēst. sīn fātă rĕpūgnānt,
ēt iām dāmnātā cēssīt Cārthāgĭnĕ Māvōrs,365
ōccūmbām pŏtĭūs nēc tē, pătrĭa īnclĭtă dūdūm,
aētērnūm fămŭlām lībērque Ăchĕrōntă vĭdēbō.
nām quaē, prō sŭpĕrī! Făbĭūs iŭbĕt? ōcĭŭs ārmă
ēxŭĭte ēt cāptā dēscēndĭte ăb ārcĕ Săgūntī.
tūm dēlēctă mănūs scūtōrum īncēndăt ăcērvōs,370
ūrāntūrquĕ rătēs, āc tōto ābsīstĭtĕ pōntō.
dī, prŏcŭl ō, mĕrĭta ēst nūmquām sī tālĭă plēctī
Cārthāgō, prŏhĭbētĕ nĕfās nōstrīquĕ sŏlūtās
dūctōrīs sērvātĕ mănūs!" ūt deīndĕ rĕsēdīt,
fāctăquĕ cēnsēndī pātrūm dē mōrĕ pŏtēstās,375
hīc Hānnōn rēddī prŏpĕrē cērtāmĭnĕ rāptă
īnstăt ĕt aūctōrēm vĭŏlātī foēdĕrĭs āddīt.
tūm vēro āttŏnĭtī, ceū tēmplo īrrūmpĕrĕt hōstīs,
ēxsĭlŭērĕ pătrēs Lătĭōque īd vērtĕrĕt ōmēn
ōrāvērĕ dĕum. āt pōstquām dīscōrdĭă sēnsīt380
pēctŏra ĕt īnfīdās ād Mārtēm vērgĕrĕ mēntēs,
nōn ūltrā pătĭēns Făbĭūs rēxīssĕ dŏlōrēm
cōnsĭlĭūm prŏpĕre ēxpōscīt pătrĭbūsquĕ vŏcātīs
bēllūm sē gēstārĕ sĭnū pācēmquĕ prŏfātūs,
quīd sĕdĕāt, lĕgĕre āmbĭgŭīs neū fāllĕrĕ dīctīs385
īmpĕrăt āc, saēvō neūtrūm rĕnŭēntĕ sĕnātū,
ceū claūsās ăcĭēs grĕmĭōque ēffūndĕrĕt ārmă,
"āccĭpĭte īnfaūstūm Lĭbўae ēvēntūmquĕ prĭōrī
pār" īnquīt "bēllum" - ēt lāxōs ēffūndĭt ămīctūs.
tūm pătrĭās rĕpĕtīt pūgnāndī nūntĭŭs ārcēs.390
Ātque ĕă dūm prŏfŭgaē rēgnīs ăgĭtāntŭr Ĕlīssaē,
āccīsīs vēlōx pŏpŭlīs, quīs aēgră lăbābāt
āmbĭgŭō sūb Mārtĕ fĭdēs, praēdāquĕ grăvātūs
ād mūrōs Poēnūs rĕvŏcāvĕrăt ārmă Săgūntī.
ēcce aūtēm clĭpĕūm saēvō fūlgōrĕ mĭcāntēm395
Ōcĕănī gēntēs dūctōrī dōnă fĕrēbānt,
Cāllăĭcaē tēllūrĭs ŏpūs, gălĕāmquĕ cŏrūscīs
sūbnīxām crīstīs, vībrānt cuī vērtĭcĕ cōnī
ālbēntīs nĭvĕaē trĕmŭlō nūtāmĭnĕ pēnnaē,
ēnsem, ūnam āc mūltīs fātālēm mīlĭbŭs hāstām.400
praētĕrĕā tēxtām nōdīs aūrōquĕ trĭlīcēm
lōrīcam ēt nūllī tĕgĭmēn pĕnĕtrābĭlĕ tēlō.
haēc aēre ēt dūrī chălўbīs pērfēctă mĕtāllō
ātque ŏpĭbūs pērfūsă Tăgī pēr sīngŭlă laētīs
lūstrăt ŏvāns ŏcŭlīs ēt gaūdĕt ŏrīgĭnĕ rēgnī.405
Cōndēbāt prīmaē Dīdō Cārthāgĭnĭs ārcēs,
īnstābātque ŏpĕrī sūbdūctā clāssĕ iŭvēntūs.
mōlĭbŭs hī claūdūnt pōrtūs, hīs tēctă dŏmōsquĕ
pārtīrīs, iūstaē Bĭtĭā vĕnĕrāndĕ sĕnēctaē.
ōstēntānt căpŭt ēffōssā tēllūrĕ rĕpērtūm410
bēllātōrĭs ĕqui ātque ōmēn clāmōrĕ sălūtānt.
hās īntēr spĕcĭēs ōrbātūm clāssĕ sŭīsquĕ
Aēnēān pūlsūm pĕlăgō dēxtrāquĕ prĕcāntēm
cērnĕre ĕrāt. frōnte hūnc ăvĭdē rēgīnă sĕrēnā
īnfēlīx āc iām vūltū spēctābăt ămīcō.415
hīnc ēt spēlūncām fūrtīvăquĕ foēdĕra ămāntūm
Cāllăĭcaē fēcērĕ mănūs; īt clāmŏr ăd aūrās
lātrātūsquĕ cănūm, sŭbĭtōque ēxtērrĭtă nīmbō
ōccūltānt ālaē vēnāntūm cōrpŏră sīlvīs.
nēc prŏcŭl Aēnĕădūm văcŭō iām lītŏrĕ clāssīs420
aēquŏră nēquīquām rĕvŏcānte ŏpĕrībăt Ĕlīssă.
īpsă pўrām sŭpĕr īngēntēm stāns saūcĭă Dīdŏ
māndābāt Tўrĭīs ūltrīcĭă bēllă fŭtūrīs,
ārdēntēmquĕ rŏgūm mĕdĭā spēctābăt ăb ūndā
Dārdănŭs ēt māgnīs pāndēbāt cārbăsă fātīs.425
pārte ălĭā sūpplēx īnfērnīs Hānnĭbăl ārīs
ārcānūm Stўgĭā lībāt cūm vātĕ crŭōrēm
ēt prīmō bēlla Aēnĕădūm iūrābăt ăb aēvō.
āt sĕnĭōr Sĭcŭlīs ēxsūltăt Hămīlcăr ĭn ārvīs:
spīrāntēm crēdās cērtāmĭna ănhēlă mŏvērĕ;430
ārdŏr ĭnēst ŏcŭlīs, tōrvūmquĕ mĭnātŭr ĭmāgŏ.
Nēcnōn ēt laēvūm clĭpĕī lătŭs āspĕră sīgnīs
īmplēbāt Spārtānă cŏhōrs; hānc dūcĭt ŏvāntēm
Lēdaēīs vĕnĭēns vīctōr Xānthīppŭs Ămŷclīs.
iūxtā, trīstĕ dĕcūs, pēndēt sŭb ĭmāgĭnĕ poēnaē435
Rēgŭlŭs ēt fĭdĕī dāt māgna ēxēmplă Săgūntō.
laētĭŏr āt cīrcā făcĭēs, ăgĭtātă fĕrārūm
āgmĭnă vēnātu ēt caēlātă măpālĭă fūlgēnt.
nēc prŏcŭl ūstă cŭtēm nīgrī sŏrŏr hōrrĭdă Maūrī
āssuētās mūlcēt pătrĭō sērmōnĕ lĕaēnās.440
īt lībēr cāmpī pāstōr, cuī fīnĕ sĭne ūllō
īnvĕtĭtūm sāltūs pĕnĕtrāt pĕcŭs; ōmnĭă Poēnūm
ārmēntī vĭgĭlēm pătrĭō dē mōrĕ sĕquūntūr:
gaēsăquĕ lātrātōrquĕ Cўdōn tēctūmquĕ fŏcīquĕ
īn sĭlĭcīs vēnīs ēt fīstŭlă nōtă iŭvēncīs.445
ēmĭnĕt ēxcēlsō cōnsūrgēns cōllĕ Săgūntōs,
quām cīrca īmmēnsī pŏpŭlī cōndēnsăquĕ cīngūnt
āgmĭnă cērtāntūm pūlsāntquĕ trĕmēntĭbŭs hāstīs.
ēxtrēmā clĭpĕī stāgnābăt Hĭbērŭs ĭn ōrā
cūrvātīs claūdēns īngēntēm flēxĭbŭs ōrbēm.450
Hānnĭbăl ābrūptō trānsgrēssūs foēdĕrĕ rīpās
Poēnōrūm pŏpŭlōs Rōmāna īn bēllă vŏcābāt.
tālī sūblīmīs dōnō nŏvă tēgmĭnă lātīs
āptāt cōncŭtĭēns ŭmĕrīs cēlsūsquĕ prŏfātūr:
"heū quāntum Aūsŏnĭō sūdābĭtĭs, ārmă, crŭōrĕ!455
quās, bēllī iūdēx, poēnās mĭhĭ, Cūrĭă, pēndēs!"
Iāmquĕ sĕnēscēbāt vāllātūs moēnĭbŭs hōstīs,
cārpēbātquĕ dĭēs ūrbēm, dūm sīgnă mănūsquĕ
ēxspēctānt fēssī sŏcĭās. tāndem aēquŏrĕ vānō
āvērtūnt ŏcŭlōs frūstrātăquĕ lītŏră pōnūnt460
ēt prŏpĭūs sūprēmă vĭdēnt. sĕdĕt āctă mĕdūllīs
iāmdūdum ātque ĭnŏpēs pĕnĭtūs cŏquĭt īntĭmă pēstīs.
ēst fūrtīm lēntō mĭsĕrē dūrāntĭă tābō
vīscĕra ĕt ēxūrīt sīccātās sānguĭnĕ vēnās
pēr lōngūm cēlātă fămēs. iām lūmĭnă rētrō465
ēxēsīs fūgērĕ gĕnīs, iām lūrĭdă sōlā
tēctă cŭte ēt vēnīs mălĕ iūnctă trĕmēntĭbŭs ōssă
ēxstānt cōnsūmptīs vīsū dēfōrmĭă mēmbrīs.
ūmēntīs rōrēs nōctīs tērrāmquĕ mădēntēm
sōlāmēn fēcērĕ mălī cāssōquĕ lăbōrĕ470
ē sīccō frūstrā prēssērūnt rōbŏrĕ sūcōs.
nīl tĕmĕrārĕ pĭgēt; răbĭdī iēiūnĭă vēntrīs
īnsŏlĭtīs ădĭgūnt vēscī, rĕsŏlūtăquĕ nūdōs
līnquēntēs clĭpĕōs ārmōrūm tēgmĭnă māndūnt.
Dēsŭpĕr haēc caēlō spēctāns Tīrŷnthĭŭs āltō475
īllăcrĭmāt frāctaē nēquīquām cāsĭbŭs ūrbīs.
nāmquĕ mĕtūs māgnīquĕ tĕnēnt praēcēptă părēntīs,
nē saēvaē tēndāt cōntrā dēcrētă nŏvērcaē.
sīc ĭgĭtūr coēpta ōccūltāns ād līmĭnă sānctaē
cōntēndīt Fĭdĕī sēcrētăquĕ pēctŏră tēmptāt.480
ārcānīs dĕă laētă pŏlō tūm fōrtĕ rĕmōtō
caēlĭcŏlūm māgnās vōlvēbāt cōnscĭă cūrās.
quām tāli āllŏquĭtūr Nĕmĕaē pācātŏr hŏnōrĕ:
"āntĕ Iŏvēm gĕnĕrātă, dĕcūs dīvūmque hŏmĭnūmquĕ,
quā sĭnĕ nōn tēllūs pācēm, nōn aēquŏră nōrūnt,485
iūstĭtĭaē cōnsōrs tăcĭtūmque īn pēctŏrĕ nūmēn,
ēxĭtĭūmnĕ tŭaē dūrūm spēctārĕ Săgūntī
ēt tōt pēndēntēm prō tē, dĕă, cērnĕrĕ poēnās
ūrbēm lēntă pŏtēs? mŏrĭtūr tĭbĭ vūlgŭs, ĕt ūnām
tē mātrēs vīncēntĕ fămē, tē maēstă vĭrōrūm490
ōră vŏcānt, prīmāquĕ sŏnānt tē vōcĕ mĭnōrēs.
fēr caēlo aūxĭlĭum ēt fēssīs dā sūrgĕrĕ rēbūs."
Haēc sătŭs Ālcmēnā; cōntrā cuī tālĭă vīrgŏ:
"cērno ĕquĭdēm nēc prō nĭhĭlo ēst mĭhĭ foēdĕră rūmpī,
stātquĕ dĭēs aūsīs ōlīm tām trīstĭbŭs ūltōr.495
sēd mē pōllūtās prŏpĕrāntēm līnquĕrĕ tērrās
sēdĭbŭs hīs tēctīsquĕ Iŏvīs sūccēdĕre ădēgīt
fēcūndum īn fraūdēs hŏmĭnūm gĕnŭs; īmpĭă līquī
ēt, quāntūm tērrēnt, tāntūm mĕtŭēntĭă rēgnă
āc fŭrĭās aūrī nēc vīlĭă praēmĭă fraūdūm500
ēt sŭpĕr haēc rītu hōrrĭfĭcōs āc mōrĕ fĕrārūm
vīvēntēs rāptō pŏpŭlōs lūxūquĕ sŏlūtūm
ōmnĕ dĕcūs mūltāque ōpprēssūm nōctĕ pŭdōrēm.
vīs cŏlĭtūr, iūrīsquĕ lŏcūm sĭbĭ vīndĭcăt ēnsīs,
ēt prōbrīs cēssīt vīrtūs. ēn, āspĭcĕ gēntēs!505
nēmo īnsōns; pācēm sērvānt cōmmērcĭă cūlpaē.
sēd sī cūră tŭā fūndāta ūt moēnĭă dēxtrā
dīgnūm tē sērvēnt mĕmŏrāndō fīnĕ vĭgōrēm
dēdĭtă nēc fēssī trāmīttānt cōrpŏră Poēnō,
quōd sōlūm nūnc fātă sĭnūnt sĕrĭēsquĕ fŭtūrī,510
ēxtēndām lētī dĕcŭs ātque īn saēcŭlă mīttām
īpsăquĕ laūdātās ād mānēs prōsĕquăr ūmbrās."
Īndĕ sĕvēră lĕvī dēcūrrēns aēthĕrĕ vīrgŏ
lūctāntēm fātīs pĕtĭt īnflāmmātă Săgūntūm.
īnvādīt mēntēs ēt pēctŏră nōtă pĕrērrāt515
īmmīttītque ănĭmīs nūmēn. tūm fūsă mĕdūllīs
īmplĭcăt ātquĕ sŭī flāgrāntem īnspīrăt ămōrēm.
ārmă vŏlūnt tēmptāntque aēgrōs ād proēlĭă nīsūs.
īnspērātŭs ădēst vĭgŏr, īntĕrĭūsquĕ rĕcūrsāt
dūlcĭs hŏnōr dīvae ēt sācrūm prō vīrgĭnĕ lētūm.520
īt tăcĭtūs fēssīs pĕr ŏvāntĭă pēctŏră sēnsūs
vēl lētō grăvĭōră pătī saēvāsquĕ fĕrārūm
āttēmptārĕ dăpēs ēt mēnsīs āddĕrĕ crīmēn.
sēd prŏhĭbēt cūlpā pōllūtam ēxtēndĕrĕ lūcēm
cāstă fĭdēs părĭbūsquĕ fămēm cōmpēscĕrĕ mēmbrīs.525
Quām sĭmŭl īnvīsaē gēntīs cōnspēxĭt ĭn ārcĕ,
fōrtĕ fĕrēns sēsē Lĭbўcīs Sātūrnĭă cāstrīs,
vīrgĭnĕum īncrĕpĭtāt mīscēntēm bēllă fŭrōrēm
ātque īrā tūrbātă grădūm cĭĕt ōcĭŭs ātrām
Tīsĭphŏnēn īmōs ăgĭtāntēm vērbĕrĕ mānēs530
ēt pālmām tēndēns "hōs" īnquīt "nōctĭs ălūmnă,
hōs mūrōs īmpēllĕ mănū pŏpŭlūmquĕ fĕrōcēm
dēxtrīs stērnĕ sŭīs. Iūnō iŭbĕt. īpsă prŏpīnquā
ēffēctūs stŭdĭūmquĕ tŭūm dē nūbĕ vĭdēbō.
īllă dĕōs sūmmūmquĕ Iŏvēm tūrbāntĭă tēlă,535
quīs Ăchĕrōntă mŏvēs, flāmmam īmmānēsquĕ chĕlŷdrōs
strīdōrēmquĕ tŭūm, quō tērrĭtă cōmprĭmĭt ōră
Cērbĕrŭs, āc mīxtō quaē spūmānt fēllĕ vĕnēnă
ēt quīcquīd scĕlĕrūm, poēnārūm quīcquĭd ĕt īraē
pēctŏrĕ fēcūndō cŏquĭtūr tĭbĭ, cōngĕrĕ praēcēps540
īn Rŭtŭlōs tōtāmque Ĕrĕbō dēmīttĕ Săgūntūm.
hāc mērcēdĕ Fĭdēs cōnstēt dēlāpsă pĕr aūrās."
Sīc vōce īnstĭmŭlāns dēxtrā dĕă cōncĭtă saēvām
Eūmĕnĭda īncūssīt mūrīs, trĕmŭītquĕ rĕpēntĕ
mōns cīrcum, ēt grăvĭōr sŏnŭīt pēr lītŏră flūctūs.545
sībĭlăt īnsūrgēns căpĭti ēt tūrgēntĭă cīrcā
mūltūs cōllă mĭcāt squālēntī tērgŏrĕ sērpēns.
Mōrs grădĭtūr vāstō căvă pāndēns gūttŭră rīctū
cāsūrōque ĭnhĭāt pŏpŭlō; tūnc Lūctŭs ĕt ātrī
pēctŏră cīrcūmstānt Plānctūs Maērōrquĕ Dŏlōrquĕ,550
ātque ōmnēs ādsūnt Poēnaē, fōrmāquĕ trĭfaūcī
pērsŏnăt īnsōmnīs lăcrĭmōsaē iānĭtŏr aūlaē.
prōtĭnŭs āssĭmŭlāt făcĭēm mūtābĭlĕ mōnstrūm
Tībūrnaē grēssūmquĕ sĭmūl sŏnĭtūmquĕ lŏquēntī.
haēc bēllō văcŭōs ēt saēvī tūrbĭnĕ Mārtīs555
lūgēbāt thălămōs Mūrrō spŏlĭātă mărītō,
clāră gĕnūs Daūnīquĕ trăhēns ā sānguĭnĕ nōmēn.
cuī vūltūs īndūtă părēs dīsiēctăquĕ crīnēm
Eūmĕnĭs īn mĕdĭōs īrrūmpīt tūrbĭdă coētūs
ēt maēstās lăcĕrātă gĕnās "quīs tērmĭnŭs?" īnquīt560
"sāt Fĭdĕī prŏăvīsquĕ dătūm. vīdi īpsă crŭēntūm,
īpsă mĕūm vīdī lăcĕrātō fūnĕrĕ nōstrās
tērrēntēm Mūrrūm nōctēs ēt dīră sŏnāntēm:
"ērĭpĕ tē, cōniūnx, mĭsĕrāndaē cāsĭbŭs ūrbīs
ēt fŭgĕ, sī tērrās ădĭmīt vīctōrĭă Poēnī,565
ād mānēs, Tībūrnă, mĕōs; cĕcĭdērĕ pĕnātēs,
ōccĭdĭmūs Rŭtŭlī, tĕnĕt ōmnĭă Pūnĭcŭs ēnsīs".
mēns hōrrēt, nĕc ădhūc ŏcŭlīs ābsīstĭt ĭmāgŏ.
nūllănĕ iām pōsthāc tŭă tēctă, Săgūntĕ, vĭdēbō?
fēlīx, Mūrrĕ, nĕcīs pătrĭāquĕ sŭpērstĭtĕ fēlīx.570
āt nōs Sīdŏnĭīs fămŭlātūm mātrĭbŭs āctās
pōst bēllī cāsūs vāstīquĕ pĕrīcŭlă pōntī
Cārthāgo āspĭcĭēt vīctrīx, tāndēmquĕ sŭprēmūm
nōcte ŏbĭtā Lĭbўaē grĕmĭō cāptīvă iăcēbō.
sēd vōs, ō iŭvĕnēs, vĕtŭīt quōs cōnscĭă vīrtūs575
pōssĕ căpī, quīs tēlum īngēns cōntra āspĕră mōrs ēst,
vēstrīs sērvĭtĭō mănĭbūs sūbdūcĭtĕ mātrēs.
ārdŭă vīrtūtēm prōfērt vĭă. pērgĭtĕ prīmī
nēc făcĭlēm pŏpŭlīs nēc nōtam īnvādĕrĕ laūdēm."
Hīs ŭbĭ tūrbātās hōrtātĭbŭs īmpŭlĭt aūrēs,580
īndĕ pĕtīt tŭmŭlūm, sūmmō quēm vērtĭcĕ mōntīs
Āmphĭtrўōnĭădēs spēctāndum ēx aēquŏrĕ naūtīs
strūxĕrăt ēt grātō cĭnĕrēs dĕcŏrārăt hŏnōrĕ.
ēxcītūs sēde, hōrrēndūm, prōrūmpĭt ăb īmā
caērŭlĕūs măcŭlīs aūrō squālēntĭbŭs ānguīs.585
īgnĕă sānguĭnĕā rădĭābānt lūmĭnă flāmmā,
ōrăquĕ vībrāntī strīdēbānt sībĭlă līnguā.
īsque īntēr trĕpĭdōs coētūs mĕdĭāmquĕ pĕr ūrbēm
vōlvĭtŭr ēt mūrīs prŏpĕrē dēlābĭtŭr āltīs
āc sĭmĭlīs prŏfŭgō vīcīna ād lītŏră tēndīt590
spūmāntīsquĕ frĕtī praēcēps īmmērgĭtŭr ūndīs.
Tūm vēro ēxcūssaē mēntēs, ceū prōdĭtă tēctă
ēxpūlsī fŭgĭānt mānēs ūmbraēquĕ rĕcūsēnt
cāptīvō lătŭīssĕ sŏlō. spērārĕ sălūtī
pērtaēsūm, dāmnāntquĕ cĭbōs, ăgĭt āddĭta Ĕrīnŷs.595
haūd grăvĭōr dūrīs dīvum īnclēmēntĭă rēbūs
quām lētī pērfērrĕ mŏrās; ābrūmpĕrĕ vītām
ōcĭŭs āttŏnĭtī quaērūnt lūcēmquĕ grăvāntūr.
cērtātīm strūctūs sūrrēctaē mōlĭs ăd āstră
īn mĕdĭā stĕtĭt ūrbĕ rŏgūs; pōrtāntquĕ trăhūntquĕ600
lōngaē pācĭs ŏpēs quaēsītăquĕ praēmĭă dēxtrīs
Cāllăĭcō vēstēs dīstīnctās mātrĭbŭs aūrō
ārmăquĕ Dūlĭchĭā prŏăvīs pōrtātă Zăcŷnthō
ēt prīsca ādvēctōs Rŭtŭlōrum ēx ūrbĕ pĕnātēs.
hūc, quīcquīd sŭpĕrēst cāptīs, clĭpĕōsquĕ sĭmūlquĕ605
īnfaūstōs iăcĭūnt ēnsēs ēt cōndĭtă bēllō
ēffŏdĭūnt pĕnĭtūs tērraē gaūdēntquĕ sŭpērbī
ūltōrīs praēdām flāmmīs dōnārĕ sŭprēmīs.
Quaē pōstquām cōngēstă vĭdēt fērālĭs Ĕrīnŷs,
lāmpădă flāmmĭfĕrīs tīnctām Phlĕgĕthōntĭs ĭn ūndīs610
quāssăt ĕt īnfērnā sŭpĕrōs cālīgĭnĕ cōndīt.
īnde ŏpŭs āggrēssī, tōtō quōd nōbĭlĕ mūndō
aētērnum īnvīctīs īnfēlīx glōrĭă sērvāt.
prīncēps Tīsĭphŏnē lēntum īndīgnātă părēntēm
prēssĭt ŏvāns căpŭlūm cūnctāntēmque īmpŭlĭt ēnsēm615
ēt dīrum īnsŏnŭīt Stўgĭō bīs tērquĕ flăgēllō.
īnvītās măcŭlānt cōgnātō sānguĭnĕ dēxtrās
mīrāntūrquĕ nĕfās āvērsā mēntĕ pĕrāctūm
ēt fāctō scĕlĕri īllăcrĭmānt. hīc tūrbĭdŭs īrā
ēt răbĭē clādūm pērpēssaēque ūltĭmă vītaē620
ōblīquōs vērsāt mātērnă pĕr ūbĕră vīsūs.
hīc rāptām lībrāns dīlēctae īn cōllă sĕcūrīm
cōniŭgĭs īncrĕpĭtāt sēsē mĕdĭūmquĕ fŭrōrēm
prōiēctā dāmnāt stŭpĕfāctūs mēmbră bĭpēnnī.
nēc tămĕn ēvāsīssĕ dătūr; nām vērbĕra Ĕrīnŷs625
īncŭtĭt ātque ātrōs īnsībĭlăt ōrĕ tĭmōrēs.
sīc thălămī fŭgĭt ōmnĭs ămōr, dūlcēsquĕ mărītō
ēfflūxērĕ tŏri ēt sŭbĭēre ōblīvĭă taēdaē.
īllĕ iăcīt tōtīs cōnīsūs vīrĭbŭs aēgrūm
īn flāmmās cōrpūs, dēnsūm quā tūrbĭnĕ nīgrō630
ēxūndāt fūmāns pĭcĕūs cālīgĭnĕ vērtēx.
Āt mĕdĭōs īntēr coētūs pĭĕtātĕ sĭnīstrā,
īnfēlīx Tŷmbrēnĕ, fŭrīs, Poēnōquĕ părēntīs
dūm prŏpĕrās aūfērrĕ nĕcēm, rēddēntĭă fōrmām
ōră tŭām lăcĕrās tĕmĕrāsquĕ sĭmīllĭmă mēmbră.635
vōs ĕtĭām prīmō gĕmĭnī cĕcĭdīstĭs ĭn aēvō,
Eūrўmĕdōn frātrem ēt frātrēm mēntītĕ Lўcōrmā,
cūnctă părēs, dūlcīsquĕ lăbōr sŭă nōmĭnă nātīs
rēddĕre ĕt īn vūltū gĕnĕtrīcī stārĕ sŭōrūm.
iām fīxūs iŭgŭlō cūlpā tē sōlvĕrăt ēnsīs,640
Eūrўmĕdōn, īntēr mĭsĕraē lāmēntă sĕnēctaē,
dūmquĕ mălīs tūrbātă părēns dēcēptăquĕ vīsīs
"quō rŭĭs? hūc fērrūm" clāmāt "cōnvērtĕ, Lўcōrmā",
ēccĕ sĭmūl iŭgŭlūm pērfōdĕrăt ēnsĕ Lўcōrmās.
sēd māgnō "quīnam, Eūrўmĕdōn, fŭrŏr īstĕ?" sŏnābāt645
cūm plānctū gĕmĭnaēquĕ nŏtīs dēcēptă fĭgūraē
fūnĕră mūtātō rĕvŏcābāt nōmĭnĕ mātēr,
dōnēc trānsāctō trĕmĕbūndă pĕr ūbĕră fērrō
tūnc ĕtĭam āmbĭgŭōs cĕcĭdīt sŭpĕr īnscĭă nātōs.
Quīs dīrōs ūrbīs cāsūs laūdāndăquĕ mōnstră650
ēt fĭdĕī poēnās āc trīstĭă fātă pĭōrūm
īmpĕrĕt ēvōlvēns lăcrĭmīs? vīx Pūnĭcă flētū
cēssāssēnt cāstra āc mĭsĕrēscĕrĕ nēscĭŭs hōstīs.
ūrbs hăbĭtātă dĭū Fĭdĕī caēlōquĕ părēntēm
mūrōrūm rĕpĕtēns rŭĭt īntēr pērfĭdă gēntīs655
Sīdŏnĭaē tēla ātque īmmānĭă fāctă sŭōrūm
īniūstīs nēglēctă dĕīs. fŭrĭt ēnsĭs ĕt īgnīs,
quīquĕ cărēt flāmmā, scĕlĕrum ēst lŏcŭs. ērĭgĭt ātrō
nīgrāntēm fūmō rŏgŭs ālta ād sīdĕră nūbēm.
ārdĕt ĭn ēxcēlsō prōcērī vērtĭcĕ mōntīs660
ārx īntāctă prĭūs bēllīs (hīnc Pūnĭcă cāstră
lītŏrăque ēt tōtām sŏlĭtī spēctārĕ Săgūntūm),
ārdēnt tēctă dĕūm. rēsplēndĕt ĭmāgĭnĕ flāmmaē
aēquŏr, ĕt īn trĕmŭlō vībrānt īncēndĭă pōntō.
Ēcce īntēr mĕdĭōs caēdūm Tībūrnă fŭrōrēs665
fūlgēntī dēxtrām mūcrōne ārmātă mărītī
ēt laēva īnfēlīx ārdēntēm lāmpădă quāssāns
squālēntēmque ērēctă cŏmam āc līvēntĭă plānctū
pēctŏră nūdātīs ōstēndēns saēvă lăcērtīs
ād tŭmŭlūm Mūrrī sŭpĕr īpsă cădāvĕră fērtūr,670
quālĭs, ŭbi īnfērnī dīrūm tŏnăt aūlă părēntīs
īrăquĕ tūrbātōs ēxērcēt rēgĭă mānēs,
Āllēctō sŏlĭum āntĕ dĕī sēdēmquĕ trĕmēndām
Tārtărĕo ēst ŏpĕrātă Iŏvī poēnāsquĕ mĭnīstrāt.
ārmă vĭrī mūltō nūpēr dēfēnsă crŭōrĕ675
īmpōnīt tŭmŭlo īllăcrĭmāns mānēsquĕ prĕcātă,
āccĭpĕrēnt sēsē, flāgrāntēm lāmpădă sūbdīt.
tūnc răpĭēns lētūm "tĭbi ĕgo haēc" ăĭt "ōptĭmĕ cōniūnx,
ād mānēs, ēn, īpsă fĕrō." sīc ēnsĕ rĕcēptō
ārmă sŭpēr rŭĭt ēt flāmmās īnvādĭt hĭātū.680
Sēmiāmbūstă iăcēt nūllō dīscrīmĭnĕ pāssīm
īnfēlīx ŏbĭtūs pērmīxtō fūnĕrĕ tūrbă,
ceū stĭmŭlāntĕ fămē cūm vīctŏr ŏvīlĭă tāndēm
faūcĭbŭs īnvāsīt sīccīs lĕŏ, māndĭt hĭāntī
ōrĕ frĕmēns īmbēllĕ pĕcūs, pătŭlōquĕ rĕdūndāt685
gūttŭrĕ rūctātūs lārgē crŭŏr; īncŭbăt ātrīs
sēmēsaē strāgīs cŭmŭlīs aūt mūrmŭre ănhēlō
īnfrēndēns lăcĕrōs īntēr spătĭātŭr ăcērvōs;
lātē fūsă iăcēnt pĕcŭdēs cūstōsquĕ Mŏlōssūs
pāstōrūmquĕ cŏhōrs stăbŭlīquĕ grĕgīsquĕ măgīstēr,690
tōtăquĕ vāstātīs dīsiēctă măpālĭă tēctīs.
īrrūmpūnt văcŭām Poēnī tōt clādĭbŭs ārcēm.
tūm dēmum ād mānēs pērfēctō mūnĕre Ĕrīnŷs
Iūnōnī laūdātă rĕdīt māgnāmquĕ sŭpērbă
ēxsūltāt răpĭēns sēcūm sūb Tārtără tūrbām.695
Āt vōs, sīdĕrĕaē, quās nūlla aēquāvĕrĭt aētās,
ītĕ, dĕcūs tērrārum, ănĭmaē, vĕnĕrābĭlĕ vūlgūs,
Ēlўsĭum ēt cāstās sēdēs dĕcŏrātĕ pĭōrūm.
cuī vērō nōn aēquă dĕdīt vīctōrĭă nōmēn
(aūdīte, ō gēntēs, neū rūmpĭtĕ foēdĕră pācīs700
nēc rēgnīs pōstfērtĕ fĭdēm), văgŭs ēxŭl ĭn ōrbĕ
ērrābīt tōtō pătrĭīs prōiēctŭs ăb ōrīs,
tērgăquĕ vērtēntēm trĕpĭdāns Cārthāgŏ vĭdēbīt.
saēpĕ Săgūntīnīs sōmnōs ēxtērrĭtŭs ūmbrīs
ōptābīt cĕcĭdīssĕ mănū, fērrōquĕ nĕgātō705
īnvīctūs quōndām Stўgĭās bēllātŏr ăd ūndās
dēfōrmātă fĕrēt līvēntī mēmbră vĕnēnō.
Caeruleis provecta vadis iam Dardana puppis
tristia magnanimi portabat iussa senatus
primoresque patrum. Fabius, Tirynthia proles,
ter centum memorabat avos, quos turbine Martis
5abstulit una dies, cum Fors non aequa labori
patricio Cremerae maculavit sanguine ripas.
huic comes aequato sociavit munere curas
Publicola, ingentis Volesi Spartana propago.
is cultam referens insigni nomine plebem
10Ausonios atavo ducebat consule fastus.
Hos ut depositis portum contingere velis
allatum Hannibali consultaque ferre senatus
iam medio seram bello poscentia pacem
ductorisque simul conceptas foedere poenas,
15ocius armatas passim per litora turmas
ostentare iubet minitantia signa recensque
perfusos clipeos et tela rubentia caede.
haud dictis nunc esse locum, strepere omnia clamat
Tyrrhenae clangore tubae gemituque cadentum.
20dum detur, relegant pontum neu se addere clausis
festinent; notum, quid caede calentibus armis,
quantum irae liceat, motusve quid audeat ensis.
sic ducis affatu per inhospita litora pulsi
converso Tyrios petierunt remige patres.
25Hic alto Poenus fundentem vela carinam
incessens dextra: "nostrum, pro Iuppiter!" inquit
"nostrum ferre caput parat illa per aequora puppis.
heu caecae mentes tumefactaque corda secundis!
armatum Hannibalem poenae petit impia tellus!
30ne deposce, adero; dabitur tibi copia nostri
ante exspectatum, portisque focisque timebis,
quae nunc externos defendis, Roma, penates.
Tarpeios iterum scopulos praeruptaque saxa
scandatis licet et celsam migretis in arcem,
35nullo iam capti vitam pensabitis auro".
Incensi dictis animi, et furor additus armis.
conditur extemplo telorum nubibus aether,
et densa resonant saxorum grandine turres.
ardor agit, provecta queat dum cernere muros,
40inque oculis profugae Martem exercere carinae.
ipse autem incensas promissa piacula turmas
flagitat insignis nudato vulnere ductor
ac repetens questus furibundo personat ore:
"poscimur, o socii, Fabiusque e puppe catenas
45ostentat, dominique vocat nos ira senatus.
si taedet coepti culpandave movimus arma
Ausoniam ponto propere revocate carinam;
nil moror; en vincta lacerandum tradite dextra.
nam cur Eoi deductus origine Beli
50tot Libyae populis, tot circumfusus Hiberis
servitium perferre negem? Rhoeteius immo
aeternum imperitet populus saeclisque propaget
regna ferox; nos iussa virum nutusque tremamus."
effundunt gemitus atque omina tristia vertunt
55in stirpem Aeneadum ac stimulant clamoribus iras.
Discinctos inter Libyas populosque bilingues
Marmaricis audax in bella Oenotria signis
venerat Asbyte, proles Garamantis Hiarbae.
Hammone hic genitus Phorcynidos antra Medusae
60Cinyphiumque Macen et iniquo e sole calentes
Battiadas late imperio sceptrisque regebat.
cui patrius Nasamon aeternumque arida Barce,
cui nemora Autololum atque infidae litora Syrtis
parebant nullaque levis Gaetulus habena.
65atque is fundarat thalamos Tritonide nympha,
unde genus proavumque Iovem regina ferebat
et sua fatidico repetebat nomina luco.
haec ignara viri vacuoque assueta cubili
venatu et silvis primos defenderat annos;
70non calathis mollita manus operatave fuso
Dictynnam et saltus et anhelum impellere planta
cornipedem ac stravisse feras immitis amabat,
quales Threiciae Rhodopen Pangaeaque lustrant
saxosis nemora alta iugis cursuque fatigant
75Hebrum innupta manus; spreti Ciconesque Getaeque
et Rhesi domus et lunatis Bistones armis.
Ergo habitu insignis patrio, religata fluentem
Hesperidum crinem dono dextrumque feroci
nuda latus Marti ac fulgentem tegmine laevam
80Thermodontiaca munita in proelia pelta
fumantem rapidis quatiebat cursibus axem.
pars comitum biiugo curru, pars cetera dorso
fertur equi; nec non Veneris iam foedera passae
reginam cingunt, sed virgine densior alast.
85ipsa autem gregibus per longa mapalia lectos
ante aciem ostentabat equos tumuloque propinquo,
dum sequitur gyris campum, vibrata per auras
spicula contorquens summa ponebat in arce.
Hanc hasta totiens intrantem moenia Mopsus
90non tulit et celsis senior Gortynia muris
tela sonante fugat nervo liquidasque per auras
derigit aligero letalia vulnera ferro.
Cres erat, aerisonis Curetum advectus ab antris,
Dictaeos agitare puer levioribus annis
95pennata saltus assuetus harundine Mopsus.
ille vagam caelo demisit saepe volucrem,
ille procul campo linquentem retia cervum
vulnere sistebat, rueretque inopina sub ictu
ante fera incauto, quam sibila poneret arcus.
100nec se tum pharetra iactavit iustius ulla,
Eois quamquam certet Gortyna sagittis.
verum ut opum levior venatu extendere vitam
abnuit atque artae res exegere per aequor,
coniuge cum Meroë natisque inglorius hospes
105intrarat miseram fato ducente Saguntum.
coryti fratrum ex umeris calamique paterni
pendebant volucerque chalybs, Minoia tela.
hic medius iuvenum Massylae gentis in agmen
crebra Cydoneo fundebat spicula cornu.
110iam Garamum audacemque Thyrum pariterque ruentes
Gisconem laevumque Bagam indignumque sagittae,
impubem malas, tam certae occurrere Lixum
fuderat et plena tractabat bella pharetra.
tum vultum intendens telumque in virginis ora
115desertum non grata Iovem per vota vocabat.
namque ut fatiferos converti prospicit arcus,
opposito procul insidiis Nasamonias Harpe
corpore praeripuit letum calamumque volantem,
dum clamat, patulo excipiens tramisit hiatu,
120et primae ferrum a tergo videre sorores.
at comitis casu frendens labentia virgo
membra levat parvaque oculos iam luce natantes
irrorat lacrimis totisque annisa doloris
viribus intorquet letalem in moenia cornum.
125illa volans umerum rapido transuerberat ictu
conantis Dorylae iunctis iam cornibus arcus
et ducti spatium nervi complente sagitta
excutere in ventos resoluto pollice ferrum.
tum subitum in vulnus praeceps devolvitur altis
130aggeribus muri, iuxtaque cadentia membra
effusi versa calami fluxere pharetra.
exclamat paribus frater vicinus in armis
Icarus ulciscique parat lacrimabile fatum.
atque illum raptim promentem in proelia telum
135Hannibal excussi praevertit turbine saxi.
labuntur gelido torpentia frigore membra,
deficiensque manus pharetrae sua tela remisit.
at pater in gemino natorum funere Mopsus
correptos arcus ter maesta movit ab ira,
140ter cecidit dextra, et notas dolor abstulit artes.
paenitet heu sero dulces liquisse penates,
arreptoque avide, quo concidis, Icare, saxo,
postquam aevum senior percussaque pectora frustra
sentit et, ut tantos compescat morte dolores,
145nil opis in dextra, vastae se culmine turris
praecipitem iacit et delapsus pondere prono
membra super nati moribundos explicat artus.
Dum cadit externo Gortynius advena bello,
iam nova molitus stimulato milite Theron,
150Alcidae templi custos araeque sacerdos,
non exspectatum Tyriis effuderat agmen
et fera miscebat reserata proelia porta.
atque illi non hasta manu, non vertice cassis,
sed fisus latis umeris et mole iuventae
155agmina vastabat clava nihil indigus ensis.
exuviae capiti impositae tegimenque leonis
terribilem attollunt excelso vertice rictum.
centum angues idem Lernaeaque monstra gerebat
in clipeo et sectis geminam serpentibus hydram.
160ille Iubam Thapsumque patrem clarumque Micipsam
nomine avi Maurumque Sacen a moenibus actos
palantesque fuga praeceps ad litora cursu
egerat, atque una spumabant aequora dextra.
nec contentus Idi leto letoque Cothonis
165Marmaridae nec caede Rothi nec caede Iugurthae
Asbytes currum et radiantis tegmina laevae
poscebat votis gemmataque lumina peltae
atque in belligera versabat virgine mentem.
quem ruere ut telo vidit regina cruento,
170obliquos detorquet equos laevumque per orbem
fallaci gyro campum secat ac velut ales
averso rapitur sinvata per aequora curru.
dumque ea se ex oculis aufert atque ocior Euro
incita pulveream campo trahit ungula nubem,
175adversum late stridens rota proterit agmen,
ingerit et crebras virgo trepidantibus hastas.
hic cecidere Lycus Thamyrisque et nobile nomen
Eurydamas, clari deductum stirpe parentis,
qui thalamos ausus quondam sperare superbos
180(heu demens!) Ithacique torum; sed enim arte pudica
fallacis totiens revoluto stamine telae
deceptus mersum pelago iactarat Ulixen.
ast Ithacus vero ficta pro morte loquacem
affecit leto, taedaeque ad funera versae.
185gens extrema viri campis deletur Hiberis
Eurydamas Nomados dextra; superinstrepit ater
et servat cursum perfractis ossibus axis.
Iamque aderat remeans virgo, inter proelia postquam
distringi Therona videt, saevamque bipennem
190perlibrans mediae fronti spolium inde superbum
Herculeasque tibi exuvias, Dictynna, vovebat.
nec segnis Theron tantae spe laudis in ipsos
adversus consurgit equos villosaque fulvi
ingerit obiectans trepidantibus ora leonis.
195attoniti terrore novo rictuque minaci
quadrupedes iactant resupino pondere currum.
tum saltu Asbyten conantem linquere pugnas
occupat incussa gemina inter tempora clava
ferventesque rotas turbataque frena pavore
200disiecto spargit collisa per ossa cerebro
ac rapta properans caedem ostentare bipenni
amputat e curru revolutae virginis ora.
necdum irae positae. celsa nam figitur hasta
spectandum caput; id gestent ante agmina Poenum
205imperat et propere currus ad moenia vertant.
haec caecus fati divumque abeunte favore
vicino Theron edebat proelia leto.
namque aderat toto ore ferens iramque minasque
Hannibal et caesam Asbyten fixique tropaeum
210infandum capitis furiata mente dolebat.
ac simul aerati radiavit luminis umbo
et concussa procul membris velocibus arma
letiferum intonvere, fugam perculsa repente
ad muros trepido convertunt agmina cursu
215sicut agit levibus per sera crepuscula pennis
e pastu volucres ad nota cubilia vesper
aut, ubi Cecropius formidine nubis aquosae
sparsa super flores examina tollit Hymettos,
ad dulces ceras et odori corticis antra
220mellis apes gravidae properant densoque volatu
raucum conexae glomerant ad limina murmur.
praecipitat metus attonitos, caecique feruntur.
heu blandum caeli lumen! tantone cavetur
mors reditura metu nascentique addita fata?
225consilium damnant portaque atque aggere tuto
erupisse gemunt. retinet vix agmina Theron
interdumque manu, interdum clamore minisque:
"state, viri; meus ille hostis; mihi gloria magnae,
state, venit pugnae. muro tectisque Sagunti
230hac abigam Poenos dextra; spectacula tanta
ferte, viri; vel si cunctos metus acer in urbem
(heu deforme!) rapit, soli mihi claudite portas".
At Poenus rapido praeceps ad moenia cursu
dum pavitant trepidi rerum fessique salutis
235tendebat. stat primam urbem murosque patentes
postposita caede et dilata invadere pugna.
id postquam Herculeae custos videt impiger arae
emicat et velox formidine praevenit hostem.
gliscit Elissaeo violentior ira tyranno:
240"tu solve interea nobis, bone ianitor urbis,
supplicium, ut pandas" inquit "tua moenia leto".
nec plura effari sinit ira, rotatque coruscum
mucronem; sed contortum prior impete vasto
Daunius huic robur iuvenis iacit. arma fragore
245icta gravi raucum gemuere, alteque resultant
aere illisa cavo nodosae pondera clavae.
at viduus teli et frustrato proditus ictu
pernici velox cursu rapit incita membra
et celeri fugiens perlustrat moenia planta.
250instat atrox terga increpitans fugientia victor.
conclamant matres, celsoque e culmine muri
lamentis vox mixta sonat; nunc nomine noto
appellant, seras fesso nunc pandere portas
posse volunt. quatit hortantum praecordia terror,
255ne simul accipiant ingentem moenibus hostem.
incutit umbonem fesso assultatque ruenti
Poenus et ostentans spectantem e moenibus urbem
"i, miseram Asbyten leto solare propinquo."
haec dicens iugulo optantis dimittere vitam
260infestum condit mucronem ac regia laetus
quadrupedes spolia abreptos a moenibus ipsis,
quis aditum portae trepidantum saepserat agmen,
victor agit curruque volat per ovantia castra.
At Nomadum furibunda cohors miserabile humandi
265deproperat munus tumulique adiungit honorem
et rapto cineres ter circum corpore lustrat.
hinc letale viri robur tegimenque tremendum
in flammas iaciunt ambustoque ore genisque
deforme alitibus liquere cadaver Hiberis.
270Poenorum interea quis rerum summa potestas
consultant bello super et quae dicta ferantur
Ausoniae populis, oratorumque minaci
adventu trepidant. movet hinc foedusque fidesque
et testes superi iurataque pacta parentum
275hinc popularis amor coeptantis magna iuventae
et sperare iuvat belli meliora. sed olim
ductorem infestans odiis gentilibus Hannon
sic adeo increpitat studia incautumque favorem:
"cuncta quidem, patres, (neque enim cohibere minantum
280irae se valuere) premunt formidine vocem.
haud tamen abstiterim. mortem licet arma propinquent,
testabor superos et caelo vota relinquam,
quae postrema salus rerum patriaeque reposcit.
nec nunc obsessa demum et fumante Sagunto
285haec serus vates Hannon canit. anxia rupi
pectora; ne castris innutriretur et armis
exitiale caput, monvi et, dum vita, monebo
ingenitum noscens virus flatusque paternos,
ut, qui stelligero speculatur sidera caelo,
290venturam pelagi rabiem Caurique futura
praedicit miseris haud vanus flamina nautis.
consedit solio rerumque invasit habenas
ergo armis foedus fasque omne abrumpitur armis,
oppida quassantur, longeque in moenia nostra
295Aeneadum arrectae mentes, disiectaque pax est.
exagitant manes iuvenem furiaeque paternae
ac funesta sacra et conversi foedere rupto
in caput infidum superi Massylaque vates.
an nunc ille novi caecus caligine regni
300externas arces quatit aut Tirynthia tecta?
sic propria luat hoc poena nec misceat urbis
fata suis, nunc hoc, hoc inquam, tempore muros
oppugnat, Carthago, tuos teque obsidet armis.
lavimus Aetnaeas animoso sanguine valles
305et vix conducto produximus arma Lacone.
nos ratibus laceris Scyllaea replevimus antra
classibus et refluo spectavimus aequore raptis
contorta e fundo revomentem transtra Charybdin.
respice, pro demens, pro pectus inane deorum,
310Aegates Libyaeque procul fluitantia membra!
quo ruis et patriae exitio tibi nomina quaeris?
scilicet immensae visis iuvenilibus armis
subsident Alpes, subsidet mole nivali
Alpibus aequatum attollens caput Apenninus.
315sed campos fac, vane, dari. num gentibus istis
mortales animi, aut ferro flammave fatiscunt?
haud tibi Neritia cernes cum prole laborem.
pubescit castris miles, galeaque teruntur
nondum signatae flava lanugine malae.
320nec requies aevi nota, exsanguesque merendo
stant prima inter signa senes letumque lacessunt.
ipse ego Romanas perfosso corpore turmas
tela intorquentes correpta e vulnere vidi,
vidi animos mortesque virum decorisque furorem.
325si bello absistis nec te victoribus offers,
quantum heu, Carthago, donat tibi sanguinis Hannon!"
Gestar ad haec (namque impatiens asperque coquebat
iamdudum immites iras mediamque loquentis
bis conatus erat turbando abrumpere vocem)
330"concilione" inquit "Libyae Tyrioque senatu,
pro superi, Ausonius miles sedet? armaque tantum
haud dum sumpta viro? nam cetera non latet hostis.
nunc geminas Alpes Apenninumque minatur
nunc freta Sicaniae et Scyllaei litoris undas
335nec procul est, quin iam manes umbrasque pavescat
Dardamas; tanta accumulat praeconia leto
vulneribusque virum ac tollit sub sidera gentem.
mortalem, mihi crede, licet formidine turpi
frigida corda premant, mortalem sumimus hostem.
340vidi ego, cum geminas artis post terga catenis
evinctus palmas vulgo traheretur ovante
carceris in tenebras spes et fiducia gentis
Regulus Hectoreae; vidi, cum robore pendens
Hesperiam cruce sublimis spectaret ab alta.
345nec vero terrent puerilia protinus ora
sub galea et pressae properata casside malae
indole non adeo segni sumus. aspice, turmae
quot Libycae certant annos anteire labore
et nudis bellantur equis. ipse, aspice, ductor,
350cum primam tenero vocem proferret ab ore
iam bella et lituos ac flammis urere gentem
iurabat Phrygiam atque animo patria arma movebat.
proinde polo crescant Alpes, astrisque coruscos
Apenninus agat scopulos, per saxa nivesque
355(dicam etenim, ut stimulent atram vel inania mentem),
per caelum est qui pandat iter. pudet Hercule tritas
desperare vias laudemque timere secundam.
sed Libyae clades et primi incendia belli
aggerat atque iterum pro libertate labores
360Hannon ferre vetat. ponat formidinis aestus
parietibusque domus imbellis femina servet
singultantem animam; nos, nos contra ibimus hostem,
quis procul a Tyria dominos depellere Byrsa
vel Iove non aequo fixum est. sin fata repugnant,
365et iam damnata cessit Carthagine Mavors,
occumbam potius nec te, patria inclita dudum,
aeternum famulam liberque Acheronta videbo.
nam quae, pro superi! Fabius iubet? ocius arma
exuite et capta descendite ab arce Sagunti.
370tum delecta manus scutorum incendat acervos,
uranturque rates, ac toto absistite ponto.
di, procul o, merita est numquam si talia plecti
Carthago, prohibete nefas nostrique solutas
ductoris servate manus!" ut deinde resedit,
375factaque censendi patrum de more potestas,
hic Hannon reddi propere certamine rapta
instat et auctorem violati foederis addit.
tum vero attoniti, ceu templo irrumperet hostis,
exsilvere patres Latioque id verteret omen
380oravere deum. at postquam discordia sensit
pectora et infidas ad Martem vergere mentes,
non ultra patiens Fabius rexisse dolorem
consilium propere exposcit patribusque vocatis
bellum se gestare sinu pacemque profatus,
385quid sedeat, legere ambiguis neu fallere dictis
imperat ac, saevo neutrum renvente senatu,
ceu clausas acies gremioque effunderet arma,
"accipite infaustum Libyae eventumque priori
par" inquit "bellum" - et laxos effundit amictus.
390tum patrias repetit pugnandi nuntius arces.
Atque ea dum profugae regnis agitantur Elissae,
accisis velox populis, quis aegra lababat
ambiguo sub Marte fides, praedaque gravatus
ad muros Poenus revocaverat arma Sagunti.
395ecce autem clipeum saevo fulgore micantem
Oceani gentes ductori dona ferebant,
Callaicae telluris opus, galeamque coruscis
subnixam cristis, vibrant cui vertice coni
albentis niveae tremulo nutamine pennae,
400ensem, unam ac multis fatalem milibus hastam.
praeterea textam nodis auroque trilicem
loricam et nulli tegimen penetrabile telo.
haec aere et duri chalybis perfecta metallo
atque opibus perfusa Tagi per singula laetis
405lustrat ovans oculis et gaudet origine regni.
Condebat primae Dido Carthaginis arces,
instabatque operi subducta classe iuventus.
molibus hi claudunt portus, his tecta domosque
partiris, iustae Bitia venerande senectae.
410ostentant caput effossa tellure repertum
bellatoris equi atque omen clamore salutant.
has inter species orbatum classe suisque
Aenean pulsum pelago dextraque precantem
cernere erat. fronte hunc avide regina serena
415infelix ac iam vultu spectabat amico.
hinc et speluncam furtivaque foedera amantum
Callaicae fecere manus; it clamor ad auras
latratusque canum, subitoque exterrita nimbo
occultant alae venantum corpora silvis.
420nec procul Aeneadum vacuo iam litore classis
aequora nequiquam revocante operibat Elissa.
ipsa pyram super ingentem stans saucia Dido
mandabat Tyriis ultricia bella futuris,
ardentemque rogum media spectabat ab unda
425Dardanus et magnis pandebat carbasa fatis.
parte alia supplex infernis Hannibal aris
arcanum Stygia libat cum vate cruorem
et primo bella Aeneadum iurabat ab aevo.
at senior Siculis exsultat Hamilcar in arvis:
430spirantem credas certamina anhela movere;
ardor inest oculis, torvumque minatur imago.
Necnon et laevum clipei latus aspera signis
implebat Spartana cohors; hanc ducit ovantem
Ledaeis veniens victor Xanthippus Amyclis.
435iuxta, triste decus, pendet sub imagine poenae
Regulus et fidei dat magna exempla Sagunto.
laetior at circa facies, agitata ferarum
agmina venatu et caelata mapalia fulgent.
nec procul usta cutem nigri soror horrida Mauri
440assuetas mulcet patrio sermone leaenas.
it liber campi pastor, cui fine sine ullo
invetitum saltus penetrat pecus; omnia Poenum
armenti vigilem patrio de more sequuntur:
gaesaque latratorque Cydon tectumque focique
445in silicis venis et fistula nota iuvencis.
eminet excelso consurgens colle Saguntos,
quam circa immensi populi condensaque cingunt
agmina certantum pulsantque trementibus hastis.
extrema clipei stagnabat Hiberus in ora
450curvatis claudens ingentem flexibus orbem.
Hannibal abrupto transgressus foedere ripas
Poenorum populos Romana in bella vocabat.
tali sublimis dono nova tegmina latis
aptat concutiens umeris celsusque profatur:
455"heu quantum Ausonio sudabitis, arma, cruore!
quas, belli iudex, poenas mihi, Curia, pendes!"
Iamque senescebat vallatus moenibus hostis,
carpebatque dies urbem, dum signa manusque
exspectant fessi socias. tandem aequore vano
460avertunt oculos frustrataque litora ponunt
et propius suprema vident. sedet acta medullis
iamdudum atque inopes penitus coquit intima pestis.
est furtim lento misere durantia tabo
viscera et exurit siccatas sanguine venas
465per longum celata fames. iam lumina retro
exesis fugere genis, iam lurida sola
tecta cute et venis male iuncta trementibus ossa
exstant consumptis visu deformia membris.
umentis rores noctis terramque madentem
470solamen fecere mali cassoque labore
e sicco frustra presserunt robore sucos.
nil temerare piget; rabidi ieiunia ventris
insolitis adigunt vesci, resolutaque nudos
linquentes clipeos armorum tegmina mandunt.
475Desuper haec caelo spectans Tirynthius alto
illacrimat fractae nequiquam casibus urbis.
namque metus magnique tenent praecepta parentis,
ne saevae tendat contra decreta novercae.
sic igitur coepta occultans ad limina sanctae
480contendit Fidei secretaque pectora temptat.
arcanis dea laeta polo tum forte remoto
caelicolum magnas volvebat conscia curas.
quam tali alloquitur Nemeae pacator honore:
"ante Iovem generata, decus divumque hominumque,
485qua sine non tellus pacem, non aequora norunt,
iustitiae consors tacitumque in pectore numen,
exitiumne tuae durum spectare Sagunti
et tot pendentem pro te, dea, cernere poenas
urbem lenta potes? moritur tibi vulgus, et unam
490te matres vincente fame, te maesta virorum
ora vocant, primaque sonant te voce minores.
fer caelo auxilium et fessis da surgere rebus."
Haec satus Alcmena; contra cui talia virgo:
"cerno equidem nec pro nihilo est mihi foedera rumpi,
495statque dies ausis olim tam tristibus ultor.
sed me pollutas properantem linquere terras
sedibus his tectisque Iovis succedere adegit
fecundum in fraudes hominum genus; impia liqui
et, quantum terrent, tantum metuentia regna
500ac furias auri nec vilia praemia fraudum
et super haec ritu horrificos ac more ferarum
viventes rapto populos luxuque solutum
omne decus multaque oppressum nocte pudorem.
vis colitur, iurisque locum sibi vindicat ensis,
505et probris cessit virtus. en, aspice gentes!
nemo insons; pacem servant commercia culpae.
sed si cura tua fundata ut moenia dextra
dignum te servent memorando fine vigorem
dedita nec fessi tramittant corpora Poeno,
510quod solum nunc fata sinunt seriesque futuri,
extendam leti decus atque in saecula mittam
ipsaque laudatas ad manes prosequar umbras."
Inde severa levi decurrens aethere virgo
luctantem fatis petit inflammata Saguntum.
515invadit mentes et pectora nota pererrat
immittitque animis numen. tum fusa medullis
implicat atque sui flagrantem inspirat amorem.
arma volunt temptantque aegros ad proelia nisus.
insperatus adest vigor, interiusque recursat
520dulcis honor divae et sacrum pro virgine letum.
it tacitus fessis per ovantia pectora sensus
vel leto graviora pati saevasque ferarum
attemptare dapes et mensis addere crimen.
sed prohibet culpa pollutam extendere lucem
525casta fides paribusque famem compescere membris.
Quam simul invisae gentis conspexit in arce,
forte ferens sese Libycis Saturnia castris,
virgineum increpitat miscentem bella furorem
atque ira turbata gradum ciet ocius atram
530Tisiphonen imos agitantem verbere manes
et palmam tendens "hos" inquit "noctis alumna,
hos muros impelle manu populumque ferocem
dextris sterne suis. Iuno iubet. ipsa propinqua
effectus studiumque tuum de nube videbo.
535illa deos summumque Iovem turbantia tela,
quis Acheronta moves, flammam immanesque chelydros
stridoremque tuum, quo territa comprimit ora
Cerberus, ac mixto quae spumant felle venena
et quicquid scelerum, poenarum quicquid et irae
540pectore fecundo coquitur tibi, congere praeceps
in Rutulos totamque Erebo demitte Saguntum.
hac mercede Fides constet delapsa per auras."
Sic voce instimulans dextra dea concita saevam
Eumenida incussit muris, tremuitque repente
545mons circum, et gravior sonuit per litora fluctus.
sibilat insurgens capiti et turgentia circa
multus colla micat squalenti tergore serpens.
Mors graditur vasto cava pandens guttura rictu
casuroque inhiat populo; tunc Luctus et atri
550pectora circumstant Planctus Maerorque Dolorque,
atque omnes adsunt Poenae, formaque trifauci
personat insomnis lacrimosae ianitor aulae.
protinus assimulat faciem mutabile monstrum
Tiburnae gressumque simul sonitumque loquenti.
555haec bello vacuos et saevi turbine Martis
lugebat thalamos Murro spoliata marito,
clara genus Daunique trahens a sanguine nomen.
cui vultus induta pares disiectaque crinem
Eumenis in medios irrumpit turbida coetus
560et maestas lacerata genas "quis terminus?" inquit
"sat Fidei proavisque datum. vidi ipsa cruentum,
ipsa meum vidi lacerato funere nostras
terrentem Murrum noctes et dira sonantem:
"eripe te, coniunx, miserandae casibus urbis
565et fuge, si terras adimit victoria Poeni,
ad manes, Tiburna, meos; cecidere penates,
occidimus Rutuli, tenet omnia Punicus ensis".
mens horret, nec adhuc oculis absistit imago.
nullane iam posthac tua tecta, Sagunte, videbo?
570felix, Murre, necis patriaque superstite felix.
at nos Sidoniis famulatum matribus actas
post belli casus vastique pericula ponti
Carthago aspiciet victrix, tandemque supremum
nocte obita Libyae gremio captiva iacebo.
575sed vos, o iuvenes, vetuit quos conscia virtus
posse capi, quis telum ingens contra aspera mors est,
vestris servitio manibus subducite matres.
ardua virtutem profert via. pergite primi
nec facilem populis nec notam invadere laudem."
580His ubi turbatas hortatibus impulit aures,
inde petit tumulum, summo quem vertice montis
Amphitryoniades spectandum ex aequore nautis
struxerat et grato cineres decorarat honore.
excitus sede, horrendum, prorumpit ab ima
585caeruleus maculis auro squalentibus anguis.
ignea sanguinea radiabant lumina flamma,
oraque vibranti stridebant sibila lingua.
isque inter trepidos coetus mediamque per urbem
volvitur et muris propere delabitur altis
590ac similis profugo vicina ad litora tendit
spumantisque freti praeceps immergitur undis.
Tum vero excussae mentes, ceu prodita tecta
expulsi fugiant manes umbraeque recusent
captivo latuisse solo. sperare saluti
595pertaesum, damnantque cibos, agit addita Erinys.
haud gravior duris divum inclementia rebus
quam leti perferre moras; abrumpere vitam
ocius attoniti quaerunt lucemque gravantur.
certatim structus surrectae molis ad astra
600in media stetit urbe rogus; portantque trahuntque
longae pacis opes quaesitaque praemia dextris
Callaico vestes distinctas matribus auro
armaque Dulichia proavis portata Zacyntho
et prisca advectos Rutulorum ex urbe penates.
605huc, quicquid superest captis, clipeosque simulque
infaustos iaciunt enses et condita bello
effodiunt penitus terrae gaudentque superbi
ultoris praedam flammis donare supremis.
Quae postquam congesta videt feralis Erinys,
610lampada flammiferis tinctam Phlegethontis in undis
quassat et inferna superos caligine condit.
inde opus aggressi, toto quod nobile mundo
aeternum invictis infelix gloria servat.
princeps Tisiphone lentum indignata parentem
615pressit ovans capulum cunctantemque impulit ensem
et dirum insonuit Stygio bis terque flagello.
invitas maculant cognato sanguine dextras
miranturque nefas aversa mente peractum
et facto sceleri illacrimant. hic turbidus ira
620et rabie cladum perpessaeque ultima vitae
obliquos versat materna per ubera visus.
hic raptam librans dilectae in colla securim
coniugis increpitat sese mediumque furorem
proiecta damnat stupefactus membra bipenni.
625nec tamen evasisse datur; nam verbera Erinys
incutit atque atros insibilat ore timores.
sic thalami fugit omnis amor, dulcesque marito
effluxere tori et subiere oblivia taedae.
ille iacit totis conisus viribus aegrum
630in flammas corpus, densum qua turbine nigro
exundat fumans piceus caligine vertex.
At medios inter coetus pietate sinistra,
infelix Tymbrene, furis, Poenoque parentis
dum properas auferre necem, reddentia formam
635ora tuam laceras temerasque simillima membra.
vos etiam primo gemini cecidistis in aevo,
Eurymedon fratrem et fratrem mentite Lycorma,
cuncta pares, dulcisque labor sua nomina natis
reddere et in vultu genetrici stare suorum.
640iam fixus iugulo culpa te solverat ensis,
Eurymedon, inter miserae lamenta senectae,
dumque malis turbata parens deceptaque visis
"quo ruis? huc ferrum" clamat "converte, Lycorma",
ecce simul iugulum perfoderat ense Lycormas.
645sed magno "quinam, Eurymedon, furor iste?" sonabat
cum planctu geminaeque notis decepta figurae
funera mutato revocabat nomine mater,
donec transacto tremebunda per ubera ferro
tunc etiam ambiguos cecidit super inscia natos.
650Quis diros urbis casus laudandaque monstra
et fidei poenas ac tristia fata piorum
imperet evolvens lacrimis? vix Punica fletu
cessassent castra ac miserescere nescius hostis.
urbs habitata diu Fidei caeloque parentem
655murorum repetens ruit inter perfida gentis
Sidoniae tela atque immania facta suorum
iniustis neglecta deis. furit ensis et ignis,
quique caret flamma, scelerum est locus. erigit atro
nigrantem fumo rogus alta ad sidera nubem.
660ardet in excelso proceri vertice montis
arx intacta prius bellis (hinc Punica castra
litoraque et totam soliti spectare Saguntum),
ardent tecta deum. resplendet imagine flammae
aequor, et in tremulo vibrant incendia ponto.
665Ecce inter medios caedum Tiburna furores
fulgenti dextram mucrone armata mariti
et laeva infelix ardentem lampada quassans
squalentemque erecta comam ac liventia planctu
pectora nudatis ostendens saeva lacertis
670ad tumulum Murri super ipsa cadavera fertur,
qualis, ubi inferni dirum tonat aula parentis
iraque turbatos exercet regia manes,
Allecto solium ante dei sedemque tremendam
Tartareo est operata Iovi poenasque ministrat.
675arma viri multo nuper defensa cruore
imponit tumulo illacrimans manesque precata,
acciperent sese, flagrantem lampada subdit.
tunc rapiens letum "tibi ego haec" ait "optime coniunx,
ad manes, en, ipsa fero." sic ense recepto
680arma super ruit et flammas invadit hiatu.
Semiambusta iacet nullo discrimine passim
infelix obitus permixto funere turba,
ceu stimulante fame cum victor ovilia tandem
faucibus invasit siccis leo, mandit hianti
685ore fremens imbelle pecus, patuloque redundat
gutture ructatus large cruor; incubat atris
semesae stragis cumulis aut murmure anhelo
infrendens laceros inter spatiatur acervos;
late fusa iacent pecudes custosque Molossus
690pastorumque cohors stabulique gregisque magister,
totaque vastatis disiecta mapalia tectis.
irrumpunt vacuam Poeni tot cladibus arcem.
tum demum ad manes perfecto munere Erinys
Iunoni laudata redit magnamque superba
695exsultat rapiens secum sub Tartara turbam.
At vos, sidereae, quas nulla aequaverit aetas,
ite, decus terrarum, animae, venerabile vulgus,
Elysium et castas sedes decorate piorum.
cui vero non aequa dedit victoria nomen
700(audite, o gentes, neu rumpite foedera pacis
nec regnis postferte fidem), vagus exul in orbe
errabit toto patriis proiectus ab oris,
tergaque vertentem trepidans Carthago videbit.
saepe Saguntinis somnos exterritus umbris
705optabit cecidisse manu, ferroque negato
invictus quondam Stygias bellator ad undas
deformata feret liventi membra veneno.
