PERSONAE

HECVBA

TALTHYBIVS

PYRRHVS

AGAMEMNON

CALCHAS

ANDROMACHA

SENEX

ASTYANAX

VLIXES

HELENA

NVNTIVS

POLYXENA TACITA

CHORVS

SCAENA TROIAE

HECVBA

Quicumque regno fidit et magna potens

dominatur aula nec leves metuit deos

animumque rebus credulum laetis dedit,

me videat et te, Troia: non umquam tulit

5documenta fors maiora, quam fragili loco

starent superbi. Columen eversum occidit

pollentis Asiae, caelitum egregius labor;

ad cuius arma venit et qui frigidum

septena Tanain ora pandentem bibit

10et qui renatum primus excipiens diem

tepidum rubenti Tigrin inmiscet freto,

et quae vagos vicina prospiciens Scythas

ripam catervis Ponticam viduis ferit,

excisa ferro est; Pergamum incubuit sibi.

15En alta muri decora congestis iacent

tectis adusti; regiam flammae ambiunt

omnisque late fumat Assaraci domus.

Non prohibet avidas flamma victoris manus:

diripitur ardens Troia, nec caelum patet

20undante fumo: nube ceu densa obsitus

ater favilla squalet Iliaca dies.

Stat avidus irae victor et lentum Ilium

metitur oculis ac decem tandem ferus

ignoscit annis; horret afflictam quoque,

25victamque quamuis videat, haut credit sibi

potuisse vinci. Spolia populator rapit

Dardania; praedam mille non capiunt rates.

Testor deorum numen adversum mihi

patriaeque cineres teque rectorem Phrygum

30quem Troia toto conditum regno tegit,

tuosque manes quo stetit stante Ilium,

et vos meorum liberum magni greges,

umbrae minores: quidquid adversi accidit,

quaecumque Phoebas ore lymphato furens

35credi deo vetante praedixit mala,

prior Hecuba vidi gravida nec tacui metus

et vana vates ante Cassandram fui.

Non cautus ignes Ithacus aut Ithaci comes

nocturnus in vos sparsit aut fallax Sinon:

40meus ignis iste est, facibus ardetis meis.

Sed quid ruinas urbis eversae gemis,

vivax senectus? Respice infelix ad hos

luctus recentes: Troia iam vetus est malum.

Vidi exsecrandum regiae caedis nefas

45ipsasque ad aras maius admissum scelus,

Aeacius armis cum ferox, saeva manu

coma reflectens regium torta caput,

alto nefandum vulneri ferrum abdidit;

quod penitus actum cum recepisset libens,

50ensis senili siccus e iugulo redit.

Placare quem non potuit a caede effera

mortalis aevi cardinem extremum premens

superique testes sceleris et quoddam sacrum

regni iacentis? Ille tot regum parens

55caret sepulcro Priamus et flamma indiget

ardente Troia. Non tamen superis sat est:

dominum ecce Priami nuribus et natis legens

sortitur urna, praedaque en vilis sequar.

Hic Hectoris coniugia despondet sibi,

60hic optat Heleni coniugem, hic Antenoris;

nec dest tuos, Cassandra, qui thalamos petat.

Mea sors timetur, sola sum Danais metus.

Lamenta cessant? Turba captivae mea,

ferite palmis pectora et planctus date

65et iusta Troiae facite. Iamdudum sonet

fatalis Ide, iudicis diri domus.

CHORVS

Non rude vulgus lacrimisque novum

lugere iubes:

hoc continuis egimus annis,

70ex quo tetigit Phrygius Graias

hospes Amyclas secuitque fretum

pinus matri sacra Cybebae.

Decies nivibus canvit Ide,

Ide nostris nudata rogis,

75et Sigeis trepidus campis

decumas secuit messor aristas,

ut nulla dies maerore caret,

sed nova fletus causa ministrat.

Ite ad planctus,

80miseramque leva, regina, manum;

vulgus dominam vile sequemur:

non indociles lugere sumus.

HEC. Fidae casus nostri comites,

solvite crinem;

85per colla fluant maesta capilli

tepido Troiae pulvere turpes:

complete manus,

hoc ex Troia sumpsisse licet.

Paret exsertos turba lacertos;

veste remissa substringe sinus

uteroque tenus pateant artus.

90Cui coniugio pectora velas,

captive pudor?

Cingat tunicas palla solutas,

vacet ad crebri verbera planctus

furibunda manus -

placet hic habitus, placet: agnosco

Troada turbam.

95Iterum luctus redeant veteres,

solitum flendi vincite morem:

Hectora flemus.

CHO. Solvimus omnes lacerum multo

funere crinem;

100coma demissa est libera nodo

sparsitque cinis fervidus ora.

Cadit ex umeris vestis apertis

imumque tegit suffulta latus;

iam nuda vocant pectora dextras.

105Nunc, nunc vires exprome, dolor:

Rhoetea sonent litora planctu,

habitansque cavis montibus Echo

non, ut solita est, extrema brevis

verba remittat:

110totos reddat Troiae gemitus;

audiat omnis pontus et aether.

Saevite manus:

pulsu pectus tundite vasto,

non sum solito contenta sono:

115Hectora flemus.

HEC. Tibi nostra ferit dextra lacertos

umerosque ferit tibi sanguineos,

tibi nostra caput dextera pulsat,

tibi maternis ubera palmis

120laniata patent:

fluat et multo sanguine manet

quamcumque tuo funere feci

rupta cicatrix.

Columen patriae, mora fatorum,

125tu praesidium Phrygibus fessis,

tu murus eras umerisque tuis

stetit illa decem fulta per annos:

tecum cecidit summusque dies

Hectoris idem patriaeque fuit.

130Vertite planctus:

Priamo vestros fundite fletus,

satis Hector habet.

CHO. Accipe, rector Phrygiae, planctus,

accipe fletus, bis capte senex.

135Nil Troia semel te rege tulit,

bis pulsari Dardana Graio

moenia ferro

bisque pharetras passa Herculeas.

Post elatos Hecubae partus

regumque gregem

postrema pater funera cludis

140magnoque Iovi victima caesus

Sigea premis litora truncus.

HEC. Alio lacrimas flectite vestras:

non est Priami miseranda mei

mors, Iliades.

145"Felix Priamus" dicite cunctae:

liber manes vadit ad imos,

nec feret umquam victa Graium

cervice iugum;

non ille duos videt Atridas

nec fallacem cernit Ulixem;

150non Argolici praeda triumphi

subiecta feret colla tropaeis;

non adsuetas ad sceptra manus

post terga dabit

currusque sequens Agamemnonios

155aurea dextra vincula gestans

latis fiet pompa Mycenis.

CHO. "Felix Priamus" dicimus omnes:

secum excedens sua regna tulit.

Nunc Elysii nemoris tutis

160errat in umbris interque pias

felix animas Hectora quaerit.

Felix Priamus:

felix quisquis bello moriens

omnia secum consumpta tulit.

TALTHYBIVS

O longa Danais semper in portu mora,

165seu petere bellum, petere seu patriam volunt.

CHO. Quae causa ratibus faciat et Danais moram,

effare, reduces quis deus claudat vias.

TA. Pavet animus, artus horridus quassat tremor.

Maiora veris monstra (vix capiunt fidem)

170vidi ipse, vidi. Summa iam Titan iuga

stringebat ortu, vicerat noctem dies,

cum subito caeco terra mugitu fremens

concussa totos traxit ex imo sinus;

movere silvae capita et excelsum nemus

175fragore vasto tonuit et lucus sacer;

Idaea ruptis saxa ceciderunt iugis.

[Nec terra solum tremuit: et pontus suum

adesse Achillem sensit ac stravit vada.]

Tum scissa vallis aperit immensos specus

180et hiatus Erebi pervium ad superos iter

tellure fracta praebet ac tumulum levat.

Emicuit ingens umbra Thessalici ducis,

Threicia qualis arma proludens tuis

iam, Troia, fatis stravit aut Neptunium

185cana nitentem perculit iuvenem coma,

aut cum inter acies Marte violento furens

corporibus amnes clusit et quaerens iter

tardus cruento Xanthus erravit vado,

aut cum superbo victor in curru stetit

190egitque habenas Hectorem et Troiam trahens.

Implevit omne litus irati sonus:

"ite, ite, inertes, debitos manibus meis

auferte honores, solvite ingratas rates

per nostra ituri maria. Non parvo luit

195iras Achillis Graecia et magno luet:

desponsa nostris cineribus Polyxene

Pyrrhi manu mactetur et tumulum riget."

Haec fatus †alta nocte divisit† diem

repetensque Ditem mersus ingentem specum

200coëunte terra iunxit. Immoti iacent

tranquilla pelagi, ventus abiecit minas

placidumque fluctu murmurat leni mare,

Tritonum ab alto cecinit hymenaeum chorus.

PYRRHVS

Cum laeta pelago vela rediturus dares,

205excidit Achilles, cuius unius manu

impulsa Troia, quidquid adiecit morae

illo remoto, dubia quo caderet stetit?

Velis licet quod petitur ac properes dare,

sero es daturus: iam suum cuncti duces

210tulere pretium. Quae minor merces potest

tantae dari virtutis? An meruit parum

qui, fugere bellum iussus et longa sedens

aevum senecta ducere ac Pylii senis

transcendere annos, exuit matris dolos

215falsasque vestes, fassus est armis virum?

Inhospitali Telephus regno impotens,

dum Mysiae ferocis introitus negat,

rudem cruore regio dextram imbuit

fortemque eandem sensit et mitem manum.

220Cecidere Thebae, vidit Eetion capi

sua regna victus; clade subuersa est pari

apposita celso parva Lyrnessos iugo,

captaque tellus nobilis Briseide

et causa litis regibus Chryse iacet

225et nota fama Tenedos et quae pascuo

fecunda pingui Thracios nutrit greges

Scyros fretumque Lesbos Aegaeum secans

et cara Phoebo Cilla; quid quas alluit

vernis Caycus gurgitem attollens aquis?

230Haec tanta clades gentium ac tantus pavor,

sparsae tot urbes turbinis vasti modo,

alterius esset gloria ac summum decus:

iter est Achillis; sic meus venit pater

et tanta gessit bella, dum bellum parat.

235Ut alia sileam merita, non unus satis

Hector fuisset? Ilium vicit pater,

vos diruistis. Inclitas laudes iuvat

et clara magni facta genitoris sequi:

iacuit peremptus Hector ante oculos patris

240patruique Memnon, cuius ob luctum parens

pallente maestum protulit vultu diem;

suique victor operis exemplum horruit

didicitque Achilles et dea natos mori.

Tum saeva Amazon ultimus cecidit metus. -

245Debes Achilli, merita si digne aestimas,

et si ex Mycenis virginem atque Argis petat.

Dubitatur etiam? placida nunc subito probas

Priamique natam Pelei gnato ferum

mactare credis? At tuam gnatam parens

250Helenae immolasti: solita iam et facta expeto.

AGAMEMNON

Ivvenile vitium est regere non posse impetum;

aetatis alios fervor hic primus rapit,

Pyrrhum paternus. Spiritus quondam truces

minasque tumidi lentus Aeacidae tuli:

255quo plura possis, plura patienter feras.

Quid caede dira nobiles clari ducis

aspergis umbras? Noscere hoc primum decet,

quid facere victor debeat, victus pati.

Violenta nemo imperia continuit diu,

260moderata durant; quoque Fortuna altius

evexit ac levavit humanas opes,

hoc se magis supprimere felicem decet

variosque casus tremere metuentem deos

nimium faventes. Magna momento obrui

265vincendo didici. Troia nos tumidos facit

nimium ac feroces? Stamus hoc Danai loco,

unde illa cecidit. Fateor, aliquando impotens

regno ac superbus altius memet tuli;

sed fregit illos spiritus haec quae dare

270potuisset aliis causa, Fortunae favor.

Tu me superbum, Priame? Tu timidum facis.

Ego esse quicquam sceptra nisi vano putem

fulgore tectum nomen et falso comam

vinclo decentem? Casus haec rapiet levis,

275nec mille forsan ratibus aut annis decem:

non omnibus Fortuna tam lenta imminet.

Equidem fatebor (pace dixisse hoc tua,

Argiva tellus, liceat) affligi Phrygas

vincique volvi: ruere et aequari solo

280utinam arcuissem; sed regi frenis nequit

et ira et ardens ensis et victoria

commissa nocti. Quidquid indignum aut ferum

cuiquam videri potuit, hoc fecit dolor

tenebraeque, per quas ipse se irritat furor,

285gladiusque felix, cuius infecti semel

vecors libido est. Quidquid eversae potest

superesse Troiae, maneat: exactum satis

poenarum et ultra est. Regia ut virgo occidat

tumuloque donum detur et cineres riget

290et facinus atrox caedis ut thalamos vocent,

non patiar. In me culpa cunctorum redit:

qui non vetat peccare, cum possit, iubet.

PY. Nullumne Achillis praemium manes ferent?

AG. Ferent, et illum laudibus cuncti canent

295magnumque terrae nomen ignotae audient.

Quod si levatur sanguine infuso cinis,

opima Phrygii colla caedantur greges

fluatque nulli flebilis matri cruor.

Quis iste mos est? Quando in inferias homo est

300impensus hominis? Detrahe invidiam tuo

odiumque patri, quem coli poena iubes.

PY. O tumide, rerum dum secundarum status

extollit animos, timide, cum increpuit metus,

regum tyranne! Iamne flammatum geris

305amore subito pectus ac veneris novae?

Solusne totiens spolia de nobis feres?

Hac dextra Achilli victimam reddam suam.

Quam si negas retinesque, maiorem dabo

dignamque quam det Pyrrhus; et nimium diu

310a caede nostra regia cessat manus

paremque poscit Priamus. AG. Haud equidem nego

hoc esse Pyrrhi maximum in bello decus,

saevo peremptus ense quod Priamus iacet,

supplex paternus. PY. Supplices nostri patris

315hostesque eosdem novimus. Priamus tamen

praesens rogavit; tu, gravi pavidus metu

nec ad rogandum fortis, Aiaci preces

Ithacoque mandas clausus atque hostem tremens.

At non timebat tunc tuus, fateor, parens,

320interque caedes Graeciae atque ustas rates

segnis iacebat belli et armorum immemor,

levi canoram verberans plectro chelyn.

PY. Tunc magnus Hector, arma contemnens tua,

cantus Achillis timuit, et tanto in metu

325navalibus pax alta Thessalicis fuit.

AG. Nempe isdem in istis Thessalis navalibus

pax alta rursus Hectoris patri fuit.

PY. Est regis alti spiritum regi dare.

AG. Cur dextra regi spiritum eripuit tua?

330PY. Mortem misericors saepe pro vita dabit.

AG. Et nunc misericors virginem busto petis?

PY. Iamne immolari virgines credis nefas?

AG. Praeferre patriam liberis regem decet.

PY. Lex nulla capto parcit aut poenam impedit.

335AG. Quod non vetat lex, hoc vetat fieri pudor.

PY. Quodcumque libuit facere victori licet.

AG. Minimum decet libere cui multum licet.

PY. His ista iactas, quos decem annorum gravi

regno subactos Pyrrhus exsolvet iugo?

340AG. Hos Scyros animos? PY. Scelere quae fratrum caret.

AG. Inclusa fluctu - PY. Nempe cognati maris:

Atrei et Thyestae nobilem novi domum.

AG. Ex virginis concepte furtivo stupro

et ex Achille nate, sed nondum viro -

345PY. Illo ex Achille, genere qui mundum suo,

sparsus per omne caelitum regnum, tenet:

Thetide aequor, umbras Aeaco, caelum Iove.

AG. Illo ex Achille, qui manu Paridis iacet.

PY. Quem nec deorum comminus quisquam petit.

350AG. Compescere equidem verba et audacem malo

poteram domare; sed meus captis quoque

scit parcere ensis. Potius interpres deum

Calchas vocetur: fata si poscent, dabo.

Tu, qui Pelasgae vincla solvisti rati

355morasque bellis, arte qui reseras polum,

cui viscerum secreta, cui mundi fragor

et stella longa semitam flamma trahens

dant signa fati, cuius ingenti mihi

mercede constant ora: quid iubeat deus

360effare, Calchas, nosque consilio rege.

CALCHAS

Dant fata Danais quo solent pretio viam:

mactanda virgo est Thessali busto ducis;

sed quo iugari Thessalae cultu solent

Ionidesve vel Mycenaeae nurus,

365Pyrrhus parenti coniugem tradat suo:

sic rite dabitur. Non tamen nostras tenet

haec una puppes causa: nobilior tuo,

Polyxene, cruore debetur cruor.

Quem fata quaerunt, turre de summa cadat

370Priami nepos Hectoreus et letum oppetat.

Tum mille velis impleat classis freta.

CHORVS

Verum est an timidos fabula decipit

umbras corporibus vivere conditis,

cum coniunx oculis imposuit manum

375supremusque dies solibus obstitit

et tristis cineres urna coercuit?

Non prodest animam tradere funeri,

sed restat miseris vivere longius?

An toti morimur nullaque pars manet

380nostri, cum profugo spiritus halitu

immixtus nebulis cessit in aera

et nudum tetigit subdita fax latus?

Quidquid sol oriens, quidquid et occidens

novit, caeruleis Oceanus fretis

385quidquid bis veniens et fugiens lavat,

aetas Pegaseo corripiet gradu.

Quo bis sena volant sidera turbine,

quo cursu properat volvere saecula

astrorum dominus, quo properat modo

390obliquis Hecate currere flexibus:

hoc omnes petimus fata nec amplius,

iuratos superis qui tetigit lacus,

usquam est; ut calidis fumus ab ignibus

vanescit, spatium per breve sordidus,

395ut nubes, gravidas quas modo vidimus,

arctoi Boreae dissipat impetus:

sic hic, quo regimur, spiritus effluet.

Post mortem nihil est ipsaque mors nihil,

velocis spatii meta novissima;

400spem ponant avidi, solliciti metum:

tempus nos avidum devorat et chaos.

mors individua est, noxia corpori

nec parcens animae: Taenara et aspero

regnum sub domino limen et obsidens

405custos non facili Cerberus ostio

rumores vacui verbaque inania

et par sollicito fabula somnio.

Quaeris quo iaceas post obitum loco?

Quo non nata iacent.

ANDROMACHA

410Quid, maesta Phrygiae turba, laceratis comas

miserumque tunsae pectus effuso genas

fletu rigatis? Levia perpessae sumus,

si flenda patimur. Ilium vobis modo,

mihi cecidit olim, cum ferus curru incito

415mea membra raperet et gravi gemeret sono

Peliacus axis pondere Hectoreo tremens.

Tunc obruta atque eversa quodcumque accidit

torpens malis rigensque sine sensu fero.

Iam erepta Danais coniugem sequerer meum,

420nisi hic teneret: hic meos animos domat

morique prohibet; cogit hic aliquid deos

adhuc rogare, tempus aerumnae addidit.

Hic mihi malorum maximum fructum abstulit,

nihil timere: prosperis rebus locus

425ereptus omnis, dura qua veniant habent.

Miserrimum est timere, cum speres nihil.

SENEX

Quis te repens commovit afflictam metus

AN. Exoritur aliquod maius ex magno malum.

Nondum ruentis ilii fatum stetit.

430SEN. Et quas reperiet, ut velit, clades deus?

AN. Stygis profundae claustra et obscuri specus

laxantur et, ne desit eversis metus,

hostes ab imo conditi Dite exeunt -

solisne retro pervium est Danais iter?

435Certe aequa mors est! - Turbat atque agitat Phrygas

communis iste terror; hic proprie meum

exterret animum, noctis horrendae sopor.

SEN. Quae visa portas? Effer in medium metus.

AN. Partes fere nox alma transierat duas

440clarumque septem verterant stellae iugum;

ignota tandem venit afflictae quies

brevisque fessis somnus obrepsit genis,

si somnus ille est mentis attonitae stupor:

cum subito nostros Hector ante oculos stetit,

445non qualis ultro bella in Argivos ferens

Graias petebat facibus Idaeis rates,

nec caede multa qualis in Danaos furens

vera ex Achille spolia simulato tulit;

non ille vultus flammeum intendens iubar,

450sed fessus ac deiectus et fletu gravis

similisque nostro, squalida obtectus coma.

Ivvat tamen vidisse. Tum quassans caput:

"dispelle somnos" inquit "et natum eripe,

o fida coniunx: lateat, haec una est salus.

455Omitte fletus - Troia quod cecidit gemis?

Utinam iaceret tota. Festina, amove

quocumque nostrae parvulam stirpem domus."

Mihi gelidus horror ac tremor somnum excutit,

oculosque nunc huc pavida, nunc illuc ferens

460oblita nati misera quaesivi Hectorem:

fallax per ipsos umbra complexus abit.

O nate, magni certa progenies patris,

spes una Phrygibus, unica afflictae domus,

veterisque suboles sanguinis nimium inclita

465nimiumque patri similis. Hos vultus meus

habebat Hector, talis incessu fuit

habituque talis, sic tulit fortes manus,

sic celsus umeris, fronte sic torva minax

cervice fusam dissipans iacta comam -

470o nate sero Phrygibus, o matri cito,

eritne tempus illud ac felix dies

quo Troici defensor et vindex soli

recidiva ponas Pergama et sparsos fuga

cives reducas, nomen et patriae suum

475Phrygibusque reddas? Sed mei fati memor

tam magna timeo vota - quod captis sat est,

vivamus. Heu me, quis locus fidus meo

erit timori quave te sede occulam?

Arx illa pollens opibus et muris deum,

480gentes per omnes clara et invidiae gravis,

nunc pulvis altus, strata sunt flamma omnia

superestque vasta ex urbe ne tantum quidem,

quo lateat infans. Quem locum fraudi legam?

Est tumulus ingens coniugis cari sacer,

485verendus hosti, mole quem immensa parens

opibusque magnis struxit, in luctus suos

rex non avarus: optume credam patri -

sudor per artus frigidus totos cadit:

omen tremesco misera feralis loci.

490SEN. Miser occupet praesidia, securus legat.

AN. Quid quod latere sine metu magno nequit,

ne prodat aliquis? SEN. Amove testes doli.

AN. Si quaeret hostis? SEN. Urbe in eversa perit:

haec causa multos una ab interitu arcuit,

495credi perisse. AN. Vix spei quicquam est super:

grave pondus illum magna nobilitas premit;

quid proderit latuisse redituro in manus?

SEN. Victor feroces impetus primos habet.

AN. Quis te locus, quae regio seducta, invia

500tuto reponet? Quis feret trepidis opem?

Quis proteget? Qui semper, etiamnunc tuos,

Hector, tuere: coniugis furtum piae

serva et fideli cinere victurum excipe.

Succede tumulo, nate - quid retro fugis?

505Turpesne latebras spernis? Agnosco indolem:

pudet timere. Spiritus magnos fuga

animosque veteres, sume quos casus dedit.

En intuere, turba quae simus super:

tumulus, puer, captiva: cedendum est malis.

510Sanctas parentis conditi sedes age

aude subire. Fata si miseros iuvant,

habes salutem; fata si vitam negant,

habes sepulcrum. SEN. Claustra commissum tegunt;

quem ne tuus producat in medium timor,

515procul hinc recede teque diversam amove.

AN. Levius solet timere, qui propius timet;

sed, si placet, referamus hinc alio pedem.

SEN. Cohibe parumper ora questusque opprime:

gressus nefandos dux Cephallanum admovet.

520AN. Dehisce tellus, tuque, coniunx, ultimo

specu revulsam scinde tellurem et Stygis

sinu profundo conde depositum meum.

Adest Ulixes, et quidem dubio gradu

vultuque: nectit pectore astus callidos.

VLIXES

525Durae minister sortis hoc primum peto,

ut, ore quamuis verba dicantur meo,

non esse credas nostra: Graiorum omnium

procerumque vox est, petere quos seras domos

Hectorea suboles prohibet: hanc fata expetunt.

530Sollicita Danaos pacis incertae fides

semper tenebit, semper a tergo timor

respicere coget arma nec poni sinet,

dum Phrygibus animos natus eversis dabit,

Andromacha, vester. Augur haec Calchas canit;

535et, si taceret augur haec Calchas, tamen

dicebat Hector, cuius et stirpem horreo.

Generosa in ortus semina exsurgunt suos:

sic ille magni parvus armenti comes

primisque nondum cornibus findens cutem

540cervice subito celsus et fronte arduus

gregem paternum ducit ac pecori imperat;

quae tenera caeso virga de trunco stetit,

par ipsa matri tempore exiguo subit

umbrasque terris reddit et caelo nemus;

545sic male relictus igne de magno cinis

vires resumit. Est quidem iniustus dolor

rerum aestimator: si tamen tecum exigas,

veniam dabis, quod bella post hiemes decem

totidemque messes iam senex miles timet

550aliasque clades rursus ac numquam bene

Troiam iacentem. Magna res Danaos movet,

futurus Hector: libera Graios metu.

Haec una naves causa deductas tenet,

hic classis haeret. Neve crudelem putes,

555quod sorte iussus Hectoris natum petam:

petissem Oresten. Patere quod victor tulit.

AN. Utinam quidem esses, nate, materna in manu,

nossemque quis te casus ereptum mihi

teneret, aut quae regio - non hostilibus

560confossa telis pectus ac vinclis manus

secantibus praestricta, non acri latus

utrumque flamma cincta maternam fidem

umquam exuissem. Nate, quis te nunc locus,

fortuna quae possedit? Errore avio

565vagus arva lustras? Vastus an patriae vapor

corripuit artus? Saevus an victor tuo

lusit cruore? Numquid immanis ferae

morsu peremptus pascis Idaeas aves?

UL. Simulata remove verba; non facile est tibi

570decipere Ulixem: vicimus matrum dolos

etiam dearum. Cassa consilia amove;

ubi natus est? AN. Ubi Hector? Ubi cuncti Phryges?

Ubi Priamus? Unum quaeris: ego quaero omnia.

UL. Coacta dices sponte quod fari abnuis:

575stulta est fides celare quod prodas statim.

AN. Tuta est, perire quae potest debet cupit.

UL. Magnifica verba mors prope admota excutit.

AN. Si vis, Ulixe, cogere Andromacham metu,

vitam minare: nam mori votum est mihi.

580UL. Verberibus igni morte cruciatu eloqui

quodcumque celas adiget invitam dolor

et pectore imo condita arcana ervet:

necessitas plus posse quam pietas solet.

AN. Propone flammas, vulnera et diras mali

585doloris artes et famem et saevam sitim

variasque pestes undique et ferrum inditum

visceribus ipsis, carceris caeci luem,

et quidquid audet victor iratus tumens:

animosa nullos mater admittit metus.

590UL. Hic ipse, quo nunc contumax perstas, amor

consulere parvis liberis Danaos monet.

Post arma tam longinqua, post annos decem

minus timerem quos facit Calchas metus,

si mihi timerem: bella Telemacho paras.

595AN. Invita, Ulixe, gaudium Danais dabo:

dandum est; fatere quos premis luctus, dolor.

Gaudete, Atridae, tuque laetifica, ut soles,

refer Pelasgis: Hectoris proles obit.

UL. Et esse verum hoc qua probas Danais fide?

600AN. Ita quod minari maximum victor potest

contingat et me fata maturo exitu

facilique solvant ac meo condant solo

et patria tellus Hectorem leviter premat,

ut luce caruit: inter extinctos iacet

605datusque tumulo debita exanimis tulit.

UL. Expleta fata stirpe sublata Hectoris

solidamque pacem laetus ad Danaos feram -

quid agis, Ulixe? Danaidae credent tibi:

tu cui? Parenti: fingit an quisquam hoc parens,

610nec abominandae mortis auspicium pavet?

auspicia metuunt qui nihil maius timent.

Fidem alligavit iure iurando suam -

si peierat, timere quid gravius potest?

Nunc advoca astus, anime, nunc fraudes, dolos,

615nunc totum Ulixem; veritas numquam perit.

Scrutare matrem: maeret, illacrimat, gemit;

sed huc et illuc anxios gressus refert

missasque voces aure sollicita excipit:

magis haec timet, quam maeret. Ingenio est opus.

620Alios parentes alloqui in luctu decet:

tibi gratulandum est, misera, quod nato cares,

quem mors manebat saeva praecipitem datum

e turre, lapsis sola quae muris manet.

AN. Reliquit animus membra, quatiuntur, labant

625torpetque vinctus frigido sanguis gelu.

UL. Intremuit: hac, hac parte quaerenda est mihi;

matrem timor detexit: iterabo metum. -

Ite, ite celeres, fraude materna abditum

hostem, Pelasgi nominis pestem ultimam,

630ubicumque latitat, erutam in medium date. -

bene est: tenetur. Perge, festina, attrahe -

quid respicis trepidasque? Iam certe perit.

AN. Utinam timerem. Solitus ex longo est metus:

dediscit animus sero quod didicit diu.

635UL. Lustrale quoniam debitum muris puer

sacrum antecessit nec potest vatem sequi

meliore fato raptus, hoc Calchas ait

modo piari posse redituras rates,

si placet undas Hectoris sparsi cinis

640ac tumulus imo totus aequetur solo.

Nunc ille quoniam debitam effugit necem,

erit admovenda sedibus sacris manus.

AN. Quid agimus? Animum distrahit geminus timor:

hinc natus, illinc coniugis cari cinis.

645Pars utra vincet? Testor immites deos,

deosque veros coniugis manes mei:

non aliud, Hector, in meo nato mihi

placere quam te. Vivat, ut possit tuos

referre vultus - prorutus tumulo cinis

650mergetur? Ossa fluctibus spargi sinam

disiecta vastis? Potius hic mortem oppetat. -

Poteris nefandae deditum mater neci

videre, poteris celsa per fastigia

missum rotari? Potero, perpetiar, feram,

655dum non meus post fata victoris manu

iactetur Hector. - Hic suam poenam potest

sentire, at illum fata iam in tuto locant -

quid fluctuaris? Statve, quem poenae extrahas.

ingrata, dubitas? Hector est illinc tuus -

660erras: utrimque est Hector; hic sensus potens,

forsan futurus ultor extincti patris -

utrique parci non potest: quidnam facis?

Serva e duobus, anime, quem Danai timent.

UL. Responsa peragam: funditus busta ervam.

665AN. Quae vendidistis? UL. Pergam et e summo aggere

traham sepulcra. AN. Caelitum appello fidem

fidemque Achillis: Pyrrhe, genitoris tui

munus tuere. UL. Tumulus hic campo statim

toto iacebit. AN. Fuerat hoc prorsus nefas

670Danais inausum. Templa violastis, deos

etiam faventes: busta transierat furor.

Resistam, inermis offeram armatis manus,

dabit ira vires. Qualis Argolicas ferox

turmas Amazon stravit, aut qualis deo

675percussa Maenas entheo silvas gradu

armata thyrso terret atque expers sui

vulnus dedit nec sensit, in medios ruam

tumuloque cineris socia defenso cadam.

UL. Cessatis et vos flebilis clamor movet

680furorque cassus feminae? Iussa ocius

peragite. AN. Me, me sternite hic ferro prius.

Repellor, heu me. Rumpe fatorum moras,

molire terras, Hector: ut Ulixem domes,

vel umbra satis es - arma concussit manu,

685iaculatur ignes - cernitis, Danai, Hectorem?

an sola video? UL. Funditus cuncta ervam.

AN. Quid agis? Ruina mater et gnatum et virum

prosternis una? Forsitan Danaos prece

placare poteris. Conditum elidet statim

690immane busti pondus - intereat miser

ubicumque potius, ne pater natum obruat

prematque patrem natus. - Ad genua accido

supplex, Ulixe, quamque nullius pedes

novere dextram pedibus admoveo tuis.

695Miserere matris et preces placidus pias

patiensque recipe, quoque te celsum altius

superi levarunt, mitius lapsos preme:

misero datur quodcumque, fortunae datur.

Sic te revisat coniugis sanctae torus,

700annosque, dum te recipit, extendat suos

Laerta; sic te iuvenis excipiat tuus,

et vota vincens vestra felici indole

aetate avum transcendat, ingenio patrem.

Miserere matris: unicum adflictae mihi

705solamen hic est. UL. Exhibe natum et roga.

AN. Huc e latebris procede tuis,

flebile matris furtum miserae.

Hic est, hic est terror, Ulixe,

mille carinis.

710Submitte manus dominique pedes

supplice dextra stratus adora

nec turpe puta quidquid miseros

Fortuna iubet.

Pone ex animo reges atavos

magnique senis iura per omnis

715incluta terras, excidat Hector,

gere captivum positoque genu -

si tua nondum funera sentis -

matris fletus imitare tuae.

Vidit pueri regis lacrimas

720et Troia prior, parvusque minas

trucis Alcidae flexit Priamus.

Ille, ille ferox, cuius vastis

viribus omnes cessere ferae,

qui perfracto limine Ditis

725caecum retro patefecit iter,

hostis parvi victus lacrimis

"suscipe" dixit "rector habenas

patrioque sede celsus solio;

sed sceptra fide meliore tene":

730hoc fuit illo victore capi.

Discite mites Herculis iras -

an sola placent Herculis arma?

Iacet ante pedes non minor illo

supplice supplex vitamque petit-

735regnum Troiae quocumque volet

Fortuna ferat.

UL. Matris quidem me maeror attonitae movet,

magis Pelasgae me tamen matres movent,

quarum iste magnos crescit in luctus puer.

740AN. Has, has ruinas urbis in cinerem datae

hic excitabit? Hae manus Troiam erigent?

Nullas habet spes Troia, si tales habet.

Non sic iacemus Troes, ut cuiquam metus

possimus esse. Spiritus genitor facit?

745Sed nempe tractus. Ipse post Troiam pater

posuisset animos, magna quos frangunt mala.

Si poena petitur (quae peti gravior potest?)

famulare collo nobili subeat iugum,

servire liceat. Aliquis hoc regi negat?

750UL. Non hoc Ulixes, sed negat Calchas tibi.

AN. machinator fraudis et scelerum artifex,

virtute cuius bellica nemo occidit,

dolis et astu maleficae mentis iacent

etiam Pelasgi, vatem et insontes deos

755praetendis? Hoc est pectoris facinus tui.

Nocturne miles, fortis in pueri necem

iam solus audes aliquid et claro die.

UL. Virtus Ulixis Danaidis nota est satis

nimisque Phrygibus. Non vacat vanis diem

760conterere verbis: ancoras classis legit.

AN. Brevem moram largire, dum officium parens

nato supremum reddo et amplexu ultimo

avidos dolores satio. UL. Misereri tui

utinam liceret. Quod tamen solum licet,

765tempus moramque dabimus. Arbitrio tuo

implere lacrimis: fletus aerumnas levat.

AN. O dulce pignus, o decus lapsae domus

summumque Troiae funus, o Danaum timor,

genetricis o spes vana, cui demens ego

770laudes parentis bellicas, annos avi

medios precabar, vota destituit deus.

Iliaca non tu sceptra regali potens

gestabis aula, iura nec populis dabis

victasque gentes sub tuum mittes iugum,

775non Graia caedes terga, non Pyrrhum trahes;

non arma tenera parva tractabis manu

sparsasque passim saltibus latis feras

audax sequeris nec stato lustri die,

sollemne referens Troici lusus sacrum,

780puer citatas nobilis turmas ages;

non inter aras mobili velox pede,

reboante flexo concitos cornu modos,

barbarica prisco templa saltatu coles.

O morte dira tristius leti genus!

785Flebilius aliquid Hectoris magni nece

muri videbunt. UL. Rumpe iam fletus, parens:

magnus sibi ipse non facit finem dolor.

AN. Lacrimis, Ulixe, parva quam petimus mora est;

concede paucas, ut mea condam manu

790viventis oculos. Occidis parvus quidem,

sed iam timendus. Troia te exspectat tua:

i, vade liber, liberos Troas vide.

ASTYANAX

Miserere, mater. AN. Quid meos retines sinus

manusque matris cassa praesidia occupas?

795Fremitu leonis qualis audito tener

timidum iuvencus applicat matri latus,

at ille saevus matre summota leo

praedam minorem morsibus vastis premens

frangit vehitque: talis e nostro sinu

800te rapiet hostis. Oscula et fletus, puer,

lacerosque crines excipe et plenus mei

occurre patri; pauca maternae tamen

perfer querelae verba: "si manes habent

curas priores nec perit flammis amor,

805servire Graio pateris Andromachen viro,

crudelis Hector? Lentus et segnis iaces?

Redit Achilles." Sume nunc iterum comas

et sume lacrimas, quidquid e misero viri

funere relictum est, sume quae reddas tuo

810oscula parenti. Matris hanc solacio

relinque vestem: tumulus hanc tetigit meus

manesque cari. Si quid hic cineris latet,

scrutabor ore. UL. Nullus est flendi modus:

abripite propere classis Argolicae moram.

CHORVS

815Quae vocat sedes habitanda captas?

Thessali montes et opaca Tempe,

an maris vasti domitrix Iolcos?

Parva Gyrtone sterilisque Tricce,

an frequens rivis levibus Mothone?

820An viros tellus dare militares

aptior Phthie meliorque fetu

fortis armenti lapidosa Trachin,

quae sub Oetaeis latebrosa silvis

misit infestos Troiae ruinis

825non semel arcus?

Olenos tectis habitata raris,

virgini Pleuron inimica divae,

an maris lati sinvosa Troezen?

Pelion regnum Prothoi superbum,

830tertius caelo gradus? (hic recumbens

montis exesi spatiosus antro

iam trucis Chiron pueri magister,

tinnulas plectro feriente chordas,

tunc quoque ingentes acuebat iras

835bella canendo.)

An ferax varii lapidis Carystos,

an premens litus maris inquieti

semper Euripo properante Chalcis?

Quolibet vento faciles Calydnae,

840an carens numquam Gonoessa vento

quaeque formidat Borean Enispe?

Urbibus centum spatiosa Crete,

Attica pendens Peparethos ora,

an sacris gaudens tacitis Eleusin?

* * * *

845Numquid Aiacis Salamina [veri

aut fera notam Calydona saeva,

quasque perfundit subiturus aequor

segnibus terras Titaressos undis?

Bessan et Scarphen, Pylon an senilem?

850Pharin an Pisas Iovis et coronis

Elida claram?

Quolibet tristis miseras procella

mittat et donet cuicumque terrae,

dum luem tantam Troiae atque Achivis

855quae tulit, Sparte, procul absit, absit

Argos et saevi Pelopis Mycenae,

Neritos parva brevior Zacyntho

et nocens saxis Ithace dolosis.

Quod manet fatum dominusque quis te,

860aut quibus terris, Hecabe, videndam

ducet? In cuius moriere regno?

HELENA

Quicumque hymen funestus, inlaetabilis

lamenta caedes sanguinem gemitus habet,

est auspice Helena dignus. Eversis quoque

865nocere cogor Phrygibus: ego Pyrrhi toros

narrare falsos iubeor, ego cultus dare

habitusque Graios. Arte capietur mea

meaque fraude concidet Paridis soror.

Fallatur; ipsi levius hoc equidem reor:

870optanda mors est sine metu mortis mori.

Quid iussa cessas agere? Ad auctorem redit

sceleris coacti culpa. - Dardaniae domus

generosa virgo, melior afflictos deus

respicere coepit teque felici parat

875dotare thalamo; tale coniugium tibi

non ipsa sospes Troia, non Priamus daret.

Nam te Pelasgae maximum gentis decus,

cui regna campi lata Thessalici patent,

ad sancta lecti iura legitimi petit.

880Te magna Tethys teque tot pelagi deae

placidumque numen aequoris tumidi Thetis

suam vocabunt, te datam Pyrrho socer

Peleus nurum vocabit et Nereus nurum.

Depone cultus squalidos, festos cape,

885dedisce captam; deprime horrentis comas

crinemque docta patere distingui manu.

Hic forsitan te casus excelso magis

solio reponet. Profuit multis capi.

ANDROMACHA

Hoc derat unum Phrygibus eversis malum,

890gaudere - flagrant strata passim Pergama:

o coniugale tempus! An quisquam audeat

negare? Quisquam dubius ad thalamos eat,

quos Helena suadet? Pestis exitium lues

utriusque populi, cernis hos tumulos ducum

895et nuda totis ossa quae passim iacent

inhumata campis? Haec hymen sparsit tuus.

Tibi fluxit Asiae, fluxit Europae cruor,

cum dimicantes lenta prospiceres viros,

incerta voti - perge, thalamos appara.

900Taedis quid opus est quidue sollemni face?

Quid igne? Thalamis Troia praelucet novis.

Celebrate Pyrrhi, Troades, conubia,

celebrate digne: planctus et gemitus sonet.

HEL. Ratione quamuis careat et flecti neget

905magnus dolor sociosque nonnumquam sui

maeroris ipsos oderit, causam tamen

possum tueri iudice infesto meam,

graviora passa. Luget Andromacha Hectorem

et Hecuba Priamum: solus occulte Paris

910lugendus Helenae est. Durum et invisum et grave est

servitia ferre? Patior hoc olim iugum,

annis decem captiva. Prostratum Ilium est,

versi penates? Perdere est patriam grave,

gravius timere. Vos levat tantus mali

915comitatus: in me victor et victus furit.

Quam quisque famulam traheret incerto diu

casu pependit? Me meus traxit statim

sine sorte dominus. Causa bellorum fui

tantaeque Teucris cladis? Hoc verum puta,

920Spartana puppis vestra si secuit freta;

sin rapta Phrygiis praeda remigibus fui

deditque donum iudici victrix dea,

ignosce †Paridi: iudicem iratum mea

habitura causa est: ista Menelaum manent

925arbitria. Nunc hanc luctibus paulum tuis,

Andromacha, omissis flecte - vix lacrimas queo

retinere. AN. Quantum est Helena quod lacrimat malum!

Cur lacrimat autem? Fare quos Ithacus dolos,

quae scelera nectat; utrum ab Idaeis iugis

930iactanda virgo est, arcis an celsae edito

mittenda saxo? Num per has vastum in mare

volvenda rupes, latere quas scisso levat

altum vadoso Sigeon spectans sinu?

Dic, fare, quidquid subdolo vultu tegis.

935Leviora mala sunt cuncta, quam Priami gener

Hecubaeque Pyrrhus. Fare, quam poenam pares

exprome et unum hoc deme nostris cladibus,

falli: paratas perpeti mortem vides.

HEL. Utinam iuberet me quoque interpres deum

940abrumpere ense lucis invisae moras

vel Achillis ante busta furibunda manu

occidere Pyrrhi, fata comitantem tua,

Polyxene miseranda, quam tradi sibi

cineremque Achilles ante mactari suum,

945campo maritus ut sit Elysio, iubet.

AN. Vide ut animus ingens laetus audierit necem.

Cultus decoros regiae vestis petit

et admoveri crinibus patitur manum:

mortem putabat illud, hoc thalamos putat.

950At misera luctu mater audito stupet;

labefacta mens succubuit - assurge, alleva

animum et cadentem, misera, firma spiritum.

Quam tenuis anima vinculo pendet levi:

minimum est quod Hecubam facere felicem potest -

955spirat, revixit. prima mors miseros fugit.

HECVBA

Adhuc Achilles vivit in poenas Phrygum?

Adhuc rebellat? O manum Paridis levem.

Cinis ipse nostrum sanguinem ac tumulus sitit.

Modo turba felix latera cingebat mea,

960lassabar in tot oscula et tantum gregem

dividere matrem; sola nunc haec est super,

votum, comes, levamen afflictae, quies;

haec totus Hecubae fetus, hac sola vocor

iam voce mater. Dura et infelix age

965elabere anima, denique hoc unum mihi

remitte funus - inrigat fletus genas

imberque victo subitus e vultu cadit:

laetare, gaude, nata. Quam vellet tuos

Cassandra thalamos, vellet Andromache tuos!

970AN. Nos, Hecuba, nos, nos, Hecuba, lugendae sumus,

quas mota classis huc et huc sparsas feret;

hanc cara tellus sedibus patriis teget.

HEL. Magis invidebis, si tuam sortem scies.

AN. An aliqua poenae pars meae ignota est mihi?

975HEL. Versata dominos urna captivis dedit.

AN. Cui famula trador? Ede: quem dominum voco?

HEL. Te sorte prima Scyrius iuvenis tulit.

AN. Cassandra felix, quam furor sorti eximit

Phoebusque. HEL. Regum hanc maximus rector tenet.

980HEC. Estne aliquis, Hecubam qui suam dici velit?

Ithaco obtigisti praeda nolenti brevis.

HEC. Quis tam impotens ac durus et iniquae ferus

sortitor urnae regibus reges dedit?

Quis tam sinister dividit captas deus?

985Quis arbiter crudelis et miseris gravis

eligere dominos nescit et saeva manu

dat iniqua miseris fata? Quis matrem Hectoris

armis Achillis miscet? Ad Ulixem vocor:

nunc victa, nunc captiva, nunc cunctis mihi

990obsessa videor cladibus: domini pudet,

non servitutis. [Hectoris spolium feret

qui tulit Achillis?] sterilis et saevis fretis

inclusa tellus non capit tumulos meos.

Duc, duc, Ulixe, nil moror, dominum sequor;

995me mea sequentur fata (non pelago quies

tranquilla veniet, saeviet ventis mare)

et bella et ignes et mea et Priami mala.

Dumque ista veniant, interim hoc poenae loco est:

sortem occupavi, praemium eripui tibi.

1000Sed incitato Pyrrhus accurrit gradu

vultuque torvo. Pyrrhe, quid cessas? Age

reclude ferro pectus et Achillis tui

coniunge soceros. Perge, mactator senum

et hic decet te sanguis - abreptam trahit.

1005Maculate superos caede funesta deos,

maculate manes - quid precer vobis? Precor

his digna sacris aequora: hoc classi accidat

toti Pelasgae, ratibus hoc mille accidat

meae precabor, cum vehar, quidquid rati.

CHORVS

1010Dulce maerenti populus dolentum,

dulce lamentis resonare gentes;

lenius luctus lacrimaeque mordent,

turba quas fletu similis frequentat.

Semper a semper dolor est malignus:

1015gaudet in multos sua fata mitti

seque non solum placuisse poenae.

Ferre quam sortem patiuntur omnes

nemo recusat.

Nemo se credet miserum, licet sit:

1020tolle felices; removete multo

divites auro, removete centum

rura qui scindunt opulenta bubus:

pauperi surgent animi iacentes -

est miser nemo nisi comparatus.

1025Dulce in immensis posito ruinis,

neminem laetos habuisse vultus:

ille deplorat queriturque fatum,

qui secans fluctum rate singulari

nudus in portus cecidit petitos;

1030aequior casum tulit et procellas,

mille qui ponto pariter carinas

obrui vidit tabulaque litus

naufraga sterni, mare cum coactis

fluctibus Corus prohibet reverti.

1035Questus est Hellen cecidisse Phrixus,

cum gregis ductor radiante villo

aureo fratrem simul ac sororem

sustulit tergo medioque iactum

fecit in ponto; tenuit querelas

1040et vir et Pyrrha, mare cum viderent,

et nihil praeter mare cum viderent

unici terris homines relicti.

Solvet hunc coetum lacrimasque nostras

sparget huc illuc agitata classis,

* * *

1045et tuba iussi dare vela nautae

cum simul ventis properante remo

prenderint altum fugietque litus.

Quis status mentis miseris, ubi omnis

terra decrescet pelagusque crescet,

1050celsa cum longe latitabit Ide?

tum puer matri genetrixque nato

Troia qua iaceat regione monstrans

dicet et longe digito notabit:

"Ilium est illic, ubi fumus alte

1055serpit in caelum nebulaeque turpes."

Troes hoc signo patriam videbunt.

NVNTIVS

O dura fata, saeva miseranda horrida!

Quod tam ferum, tam triste bis quinis scelus

Mars vidit annis? Quid prius referens gemam,

1060tuosne potius, an tuos luctus, anus?

HECVBA

Quoscumque luctus fleveris, flebis meos:

sua quemque tantum, me omnium clades premit;

mihi cuncta pereunt: quisquis est Hecubae est miser.

NUN. Mactata virgo est, missus e muris puer;

1065sed uterque letum mente generosa tulit.

ANDROMACHA

Expone seriem caedis, et duplex nefas

persequere: gaudet magnus aerumnas dolor

tractare totas. Ede et enarra omnia.

NUN. Est una magna turris e Troia super,

1070assueta Priamo, cuius e fastigio

summisque pinnis arbiter belli sedens

regebat acies. Turre in hac blando sinu

fovens nepotem, cum metu versos gravi

Danaos fugaret Hector et ferro et face,

1075paterna puero bella monstrabat senex.

Haec nota quondam turris et muri decus,

nunc saeva cautes, undique adfusa ducum

plebisque turba cingitur; totum coit

ratibus relictis vulgus. His collis procul

1080aciem patenti liberam praebet loco,

his alta rupes, cuius in fastigio

erecta summos turba libravit pedes.

Hunc pinus, illum laurus, hunc fagus gerit

et tota populo silva suspenso tremit.

1085Extrema montis ille praerupti petit,

semusta at ille tecta vel saxum imminens

muri cadentis pressit, atque aliquis (nefas)

tumulo ferus spectator Hectoreo sedet.

Per spatia late plena sublimi gradu

1090incedit Ithacus parvulum dextra trahens

Priami nepotem, nec gradu segni puer

ad alta pergit moenia. Ut summa stetit

pro turre, vultus huc et huc acres tulit

intrepidus animo. Qualis ingentis ferae

1095parvus tenerque fetus et nondum potens

saevire dente iam tamen tollit minas

morsusque inanes temptat atque animis tumet:

sic ille dextra prensus hostili puer

ferox superbit. Moverat vulgum ac duces

1100ipsumque Ulixem. Non flet e turba omnium

qui fletur; ac, dum verba fatidici et preces

concipit Ulixes vatis et saevos ciet

ad sacra superos, sponte desilvit sua

in media Priami regna. -

1105AN. Quis Colchus hoc, quis sedis incertae Scytha

commisit, aut quae Caspium tangens mare

gens iuris expers ausa? Non Busiridis

puerilis aras sanguis aspersit feri,

nec parva gregibus membra Diomedes suis

1110epulanda posuit. Quis tuos artus teget

tumuloque tradet? NUN. Quos enim praeceps locus

reliquit artus? ossa disiecta et gravi

elisa casu; signa clari corporis,

et ora et illas nobiles patris notas,

1115confundit imam pondus ad terram datum;

soluta cervix silicis impulsu, caput

ruptum cerebro penitus expresso - iacet

deforme corpus. AN. Sic quoque est similis patri.

NUN. Praeceps ut altis cecidit e muris puer

1120flevitque Achivum turba quod fecit nefas,

idem ille populus aliud ad facinus redit

tumulumque Achillis. Cuius extremum latus

Rhoetea leni verberant fluctu vada;

adversa cingit campus et clivo levi

1125erecta medium vallis includens locum

crescit theatri more. Concursus frequens

implevit omne litus: hi classis moram

hac morte solvi rentur, hi stirpem hostium

gaudent recidi. Magna pars vulgi levis

1130odit scelus spectatque; nec Troes minus

suum frequentant funus et pavidi metu

partem ruentis ultimam Troiae vident:

cum subito thalami more praecedunt faces

et pronuba illi Tyndaris, maestum caput

1135demissa. "Tali nubat Hermione modo"

Phryges precantur, "sic viro turpis suo

reddatur Helena." terror attonitos tenet

utrosque populos. Ipsa deiectos gerit

vultus pudore, sed tamen fulgent genae

1140magisque solito splendet extremus decor,

ut esse Phoebi dulcius lumen solet

iamiam cadentis, astra cum repetunt vices

premiturque dubius nocte vicina dies.

Stupet omne vulgus: [et fere cuncti magis

1145peritura laudant] hos movet formae decus,

hos mollis aetas, hos vagae rerum vices;

movet animus omnes fortis et leto obvius,

[Pyrrhum antecedit; omnium mentes tremunt]

mirantur ac miserantur. Ut primum ardui

1150sublime montis tetigit, atque alte edito

iuvenis paterni vertice in busti stetit,

audax virago non tulit retro gradum;

conversa ad ictum stat truci vultu ferox.

Tam fortis animus omnium mentes ferit,

1155novumque monstrum est Pyrrhus ad caedem piger.

Ut dextra ferrum penitus exactum abdidit,

subitus recepta morte prorupit cruor

per vulnus ingens. Nec tamen moriens adhuc

deponit animos: cecidit, ut Achilli gravem

1160factura terram, prona et irato impetu.

Uterque flevit coetus; at timidum Phryges

misere gemitum, clarius victor gemit.

Hic ordo sacri. Non stetit fusus cruor

humove summa fluxit: obduxit statim

1165saevusque totum sanguinem tumulus bibit.

HEC. Ite, ite, Danai, petite iam tuti domos;

optata velis maria diffusis secet

secura classis: concidit virgo ac puer;

bellum peractum est. Quo meas lacrimas feram?

1170Ubi hanc anilis exspuam leti moram?

Natam an nepotem, coniugem an patriam fleam?

An omnia an me? Sola mors votum meum,

infantibus, violenta, virginibus venis,

ubique properas, saeva: me solam times

1175vitasque, gladios inter ac tela et faces

quaesita tota nocte, cupientem fugis.

non hostis aut ruina, non ignis meos

absumpsit artus: quam prope a Priamo steti.

NUN. Repetite celeri maria, captivae, gradu:

1180iam vela puppis laxat et classis movet.