Sēgnĭŏr Ōcĕănō quām lēx aētērnă vŏcābāt,
lūctĭfĭcūs Tītān nūmquām măgĭs aēthĕră cōntrā
ēgĭt ĕquōs cūrsūmquĕ pŏlō răpĭēntĕ rĕtōrsīt
dēfēctūsquĕ pătī vŏlŭīt rāptaēquĕ lăbōrēs
lūcĭs ĕt āttrāxīt nūbēs, nōn pābŭlă flāmmīs5
sēd nē Thēssălĭcō pūrūs lūcērĕt ĭn ōrbĕ.
Āt nōx fēlīcīs Māgnō pārs ūltĭmă vītaē
sōllĭcĭtōs vānā dēcēpĭt ĭmāgĭnĕ sōmnōs.
Nām Pōmpēiānī vīsūs sĭbĭ sēdĕ thĕātrī
īnnŭmĕram ēffĭgĭēm Rōmānaē cērnĕrĕ plēbīs10
āttōllīquĕ sŭūm laētīs ād sīdĕră nōmēn
vōcĭbŭs ēt plaūsū cŭnĕōs cērtārĕ sŏnāntēs;
quālĭs ĕrāt pŏpŭlī făcĭēs clāmōrquĕ făvēntīs,
ōlīm cūm iŭvĕnīs prīmīque aētātĕ trĭūmphī
pōst dŏmĭtās gēntēs quās tōrrēns āmbĭt Hĭbērūs,15
ēt quaēcūmquĕ fŭgāx Sērtōrĭŭs īmpŭlĭt ārmă,
vēspĕrĕ pācātō pūrā vĕnĕrābĭlĭs aēquē
quām cūrrūs ōrnāntĕ tŏgā, plaūdēntĕ sĕnātū,
sēdĭt ădhūc Rōmānŭs ĕquēs: seū fīnĕ bŏnōrūm
ānxĭă vēntūrīs ād tēmpŏră laētă rĕfūgīt,20
sīvĕ pĕr āmbāgēs sŏlĭtās cōntrārĭă vīsīs
vātĭcĭnātă quĭēs māgnī tŭlĭt ōmĭnă plānctūs,
seū vĕtĭtō pătrĭās ūltrā tĭbĭ cērnĕrĕ sēdēs
sīc Rōmām Fōrtūnă dĕdīt. Nē rūmpĭtĕ sōmnōs,
cāstrōrūm vĭgĭlēs, nūllās tŭbă vērbĕrĕt aūrēs.25
Crāstĭnă dīră quĭēs ĕt ĭmāgĭnĕ maēstă dĭūrnā
ūndĭquĕ fūnēstās ăcĭēs fĕrĕt, ūndĭquĕ bēllūm.
Vndĕ părēs sōmnōs pŏpŭlīs nōctēmquĕ bĕātām?
Ō fēlīx, sī tē vēl sīc tŭă Rōmă vĭdērēt.
Dōnāssēnt ŭtĭnām sŭpĕrī pătrĭaēquĕ tĭbīquĕ30
ūnūm, Māgnĕ, dĭēm, quō fātī cērtŭs ŭtērquĕ
ēxtrēmūm tāntī frūctūm răpĕrētĭs ămōrīs.
Tū vĕlŭt Aūsŏnĭā vādīs mŏrĭtūrŭs ĭn ūrbĕ,
īllă rătī sēmpēr dē tē sĭbĭ cōnscĭă vōtī
hōc scĕlŭs haūd ūmquām fātīs haērērĕ pŭtāvīt,35
sīc sē dīlēctī tŭmŭlūm quŏquĕ pērdĕrĕ Māgnī.
Tē mīxtō flēssēt lūctū iŭvĕnīsquĕ sĕnēxquĕ
īniūssūsquĕ pŭēr; lăcĕrāssēt crīnĕ sŏlūtō
pēctŏră fēmĭnĕūm, ceū Brūtī fūnĕrĕ, vūlgūs.
Nūnc quŏquĕ tēlă lĭcēt păvĕānt vīctōrĭs ĭnīquī,40
nūntĭĕt īpsĕ lĭcēt Caēsār tŭă fūnĕră, flēbūnt,
sēd dūm tūră fĕrūnt, dūm laūrĕă sērtă Tŏnāntī.
Ō mĭsĕrī, quōrūm gĕmĭtūs ēdērĕ dŏlōrēs,
quī tē nōn plēnō părĭtēr plānxērĕ thĕātrō.
Vīcĕrăt āstră iŭbār cūm mīxtō mūrmŭrĕ tūrbă45
cāstrōrūm frĕmŭīt fātīsquĕ trăhēntĭbŭs ōrbēm
sīgnă pĕtīt pūgnaē. Mĭsĕrī pārs māxĭmă vūlgī
nōn tōtūm vīsūră dĭēm tēntōrĭă cīrcūm
īpsă dŭcīs quĕrĭtūr māgnōque āccēnsă tŭmūltū
mōrtīs vīcīnaē prŏpĕrāntīs ādmŏvĕt hōrās.50
Dīră sŭbīt răbĭēs; sŭă quīsque āc pūblĭcă fātă
praēcĭpĭtārĕ cŭpīt; sēgnīs păvĭdūsquĕ vŏcātūr
āc nĭmĭūm pătĭēns sŏcĕrī Pōmpēiūs ĕt ŏrbīs
īndūlgēns rēgnō, quī tōt sĭmŭl ūndĭquĕ gēntīs
iūrĭs hăbērĕ sŭī vēllēt pācēmquĕ tĭmērēt.55
Nēc nōn ēt rēgēs pŏpŭlīquĕ quĕrūntŭr ĕōī
bēllă trăhī pătrĭāquĕ prŏcūl tēllūrĕ tĕnērī.
Hōc plăcĕt, ō sŭpĕrī, cūm vōbīs vērtĕrĕ cūnctă
prōpŏsĭtūm, nōstrīs ērrōrĭbŭs āddĕrĕ crīmēn?
Clādĭbŭs īrrŭĭmūs nŏcĭtūrăquĕ pōscĭmŭs ārmă:60
īn Pōmpēiānīs vōtum ēst Phārsālĭă cāstrīs.
Cūnctōrūm vōcēs Rōmānī māxĭmŭs aūctōr
Tūllĭŭs ēlŏquĭī, cūiūs sūb iūrĕ tŏgāquĕ
pācĭfĭcās saēvūs trĕmŭīt Cătĭlīnă sĕcūrīs,
pērtŭlĭt, īrātūs bēllīs cūm rōstră fŏrūmquĕ65
ōptārēt, pāssūs tām lōngă sĭlēntĭă mīlēs;
āddĭdĭt īnvălĭdaē rōbūr fācūndĭă caūsaē:
"Hōc prō tōt mĕrĭtīs sōlūm tē, Māgnĕ, prĕcātūr
ūtī sē Fōrtūnă vĕlīs, prŏcĕrēsquĕ tŭōrūm
cāstrōrūm rēgēsquĕ tŭī cūm sūpplĭcĕ mūndō70
ādfūsī vīncī sŏcĕrūm pătĭārĕ rŏgāmūs.
Hūmānī gĕnĕrīs tām lōngō tēmpŏrĕ bēllūm
Caēsăr ĕrīt? Mĕrĭtō Pōmpēiūm vīncĕrĕ lēntē
gēntĭbŭs īndīgnum ēst ā trānscūrrēntĕ sŭbāctīs.
Quō tĭbĭ fērvŏr ăbīt aūt quō fīdūcĭă fātī?75
Dē sŭpĕrīs, īngrātĕ, tĭmēs caūsāmquĕ sĕnātūs
crēdĕrĕ dīs dŭbĭtās? Īpsaē tŭă sīgnă rĕvēllēnt
prōsĭlĭēntque ăcĭēs: pŭdĕāt vīcīssĕ cŏāctūm.
Sī dŭcĕ tē iūssō, sī nōbīs bēllă gĕrūntūr,
sīt iūrīs, quōcūmquĕ vĕlīnt, cōncūrrĕrĕ cāmpō.80
Quīd mūndī glădĭōs ā sānguĭnĕ Caēsărĭs ārcēs?
Vībrānt tēlă mănūs, vīx sīgnă mŏrāntĭă quīsquām
ēxspēctāt: prŏpĕrā, tē nē tŭă clāssĭcă līnquānt.
Scīrĕ sĕnātŭs hăvēt, mīlēs tē, Māgnĕ, sĕquātūr
ān cŏmĕs." Īngĕmŭīt rēctōr sēnsītquĕ dĕōrūm85
ēssĕ dŏlōs ēt fātă sŭaē cōntrārĭă mēntī.
"Sī plăcĕt hōc" īnquīt "cūnctīs, sī mīlĭtĕ Māgnō,
nōn dŭcĕ tēmpŭs ĕgēt, nōn ūltrā fātă mŏrābōr.
Īnvōlvāt pŏpŭlōs ūnā Fōrtūnă rŭīnā
sītque hŏmĭnūm māgnaē lūx īstă nŏvīssĭmă pārtī.90
Tēstōr, Rōmă, tămēn Māgnūm, quō cūnctă pĕrīrēnt,
āccēpīssĕ dĭēm. Pŏtŭīt tĭbĭ vūlnĕrĕ nūllō
stārĕ lăbōr bēllī, pŏtŭī sĭnĕ caēdĕ sŭbāctūm
cāptīvūmquĕ dŭcēm vĭŏlātaē trādĕrĕ pācī.
Quīs fŭrŏr, ō caēcī, scĕlĕrūm? Cīvīlĭă bēllă95
gēstūrī mĕtŭūnt nē nōn cūm sānguĭnĕ vīncānt.
Ābstŭlĭmūs tērrās, ēxclūsĭmŭs aēquŏrĕ tōtō,
ād praēmātūrās sĕgĕtūm iēiūnă răpīnās
āgmĭnă cōmpŭlĭmūs vōtūmque ēffēcĭmŭs hōstī,
ūt māllēt stērnī glădĭīs mōrtēmquĕ sŭōrūm100
pērmīscērĕ mĕīs. bēllī pārs māgnă pĕrāctāst
hīs quĭbŭs ēffēctum ēst nē pūgnām tīrŏ păvērēt;
sī mŏdŏ vīrtūtīs stĭmŭlīs īraēquĕ călōrĕ
sīgnă pĕtūnt. Mūltōs īn sūmmă pĕrīcŭlă mīsīt
vēntūrī tĭmŏr īpsĕ mălī. fōrtīssĭmŭs īllēst105
quī prōmptūs mĕtŭēndă pătī, sī cōmmĭnŭs īnstēnt,
ēt dīffērrĕ pŏtēst. Plăcĕt haēc tām prōspĕră rērūm
trādĕrĕ Fōrtūnaē, glădĭō pērmīttĕrĕ mūndī
dīscrīmēn; pūgnārĕ dŭcēm quām vīncĕrĕ mālūnt.
Rēs mĭhĭ Rōmānās dĕdĕrās, Fōrtūnă, rĕgēndās:110
āccĭpĕ māiōrēs ēt caēco īn Mārtĕ tŭērĕ.
Pōmpēī nēc crīmĕn ĕrīt nēc glōrĭă bēllūm.
Vīncĭs ăpūt sŭpĕrōs vōtīs mē, Caēsăr, ĭnīquīs:
pūgnātūr. Quāntūm scĕlĕrūm quāntūmquĕ mălōrūm
īn pŏpŭlōs lūx īstă fĕrēt! quōt rēgnă iăcēbūnt!115
Sānguĭnĕ Rōmānō quām tūrbĭdŭs ībĭt Ĕnīpeūs!
Prīmă vĕlīm căpŭt hōc fūnēstī lāncĕă bēllī,
sī sĭnĕ mōmēntō rērūm pārtīsquĕ rŭīnā
cāsūrum ēst, fĕrĭāt; nĕque ĕnīm vīctōrĭă Māgnō
laētĭŏr. Aūt pŏpŭlīs īnvīsum hāc clādĕ pĕrāctā,120
aūt hŏdĭē Pōmpēiŭs ĕrīt mĭsĕrābĭlĕ nōmēn.
Ōmnĕ mălūm vīctī, quōd sōrs fĕrĕt ūltĭmă rērūm,
ōmnĕ nĕfās vīctōrĭs ĕrīt." Sīc fātŭr ĕt ārmă
pērmīttīt pŏpŭlīs frēnōsquĕ fŭrēntĭbŭs īrā
lāxăt ĕt ūt vīctūs vĭŏlēntō nāvĭtă cōrō125
dāt rĕgĭmēn vēntīs īgnāvūmque ārtĕ rĕlīctā
pūppĭs ŏnūs trăhĭtūr. Trĕpĭdō cōnfūsă tŭmūltū
cāstră frĕmūnt, ănĭmīquĕ trŭcēs sŭă pēctŏră pūlsānt
īctĭbŭs īncērtīs. Mūltōrūm pāllŏr ĭn ōrĕ
mōrtīs vēntūraē făcĭēsquĕ sĭmīllĭmă fātō.130
Ādvēnīssĕ dĭēm quī fātūm rēbŭs ĭn aēvūm
cōndĕrĕt hūmānīs, ēt quaērī Rōmă quĭd ēssēt
īllō Mārtĕ, pălam ēst. Sŭă quīsquĕ pĕrīcŭlă nēscīt
āttŏnĭtūs māiōrĕ mĕtū. Quīs lītŏră pōntō
ōbrŭtă, quīs sūmmīs cērnēns īn mōntĭbŭs aēquōr135
aēthĕrăque īn tērrās dēiēctō sōlĕ cădēntēm,
tōt rērūm fīnēm, tĭmĕāt sĭbĭ? nōn văcăt ūllōs
prō sē fērrĕ mĕtūs: Ūrbī Māgnōquĕ tĭmētūr.
Nēc glădĭīs hăbŭērĕ fĭdēm, nĭsĭ caūtĭbŭs āspēr
ēxārsīt mūcrō; tūnc ōmnīs lāncĕă sāxō140
ērĭgĭtūr, tēndūnt nērvīs mĕlĭōrĭbŭs ārcūs,
cūră fŭīt lēctīs phărĕtrās īmplērĕ săgīttīs.
Aūgĕt ĕquēs stĭmŭlōs frēnōrūmque ārtăt hăbēnās.
Sī lĭcĕāt sŭpĕrīs hŏmĭnūm cōnfērrĕ lăbōrēs,
nōn ălĭtēr Phlēgrā răbĭdōs tōllēntĕ gĭgāntās145
Mārtĭŭs īncălŭīt Sĭcŭlīs īncūdĭbŭs ēnsīs
ēt rŭbŭīt flāmmīs ĭtĕrūm Nēptūnĭă cūspīs,
spīcŭlăque ēxtēnsō Paēān Pŷthōnĕ rĕcōxīt,
Pāllās Gōrgŏnĕōs dīffūdĭt ĭn Aēgĭdă crīnēs,
Pāllēnaēă Iŏvī mūtāvīt fūlmĭnă Cŷclōps.150
Nōn tămĕn ābstĭnŭīt vēntūrōs prōdĕrĕ cāsūs
pēr vărĭās Fōrtūnă nŏtās. Nām Thēssălă rūră
cūm pĕtĕrēnt, tōtūs vĕnĭēntĭbŭs ōbstĭtĭt aēthēr
īnque ŏcŭlīs hŏmĭnūm frēgērūnt fūlmĭnă nūbēs
ādvērsāsquĕ făcēs īmmēnsŏquĕ īgnĕ cŏlūmnās155
ēt trăbĭbūs mīxtīs ăvĭdōs tŷphōnăs ăquārūm
dētŭlĭt ātque ŏcŭlōs īngēstō fūlgŭrĕ claūsīt;
ēxcūssīt crīstās gălĕīs căpŭlōsquĕ sŏlūtīs
pērfūdīt glădĭīs ērēptăquĕ pīlă lĭquāvīt
aēthĕrĭōquĕ nŏcēns fūmāvīt sūlphŭrĕ fērrūm.160
Nēc nōn īnnŭmĕrō cŏŏpērta ēxāmĭnĕ sīgnă;
vīxquĕ rĕvūlsă sŏlō māiōrī pōndĕrĕ prēssūm
sīgnĭfĕrī mērsērĕ căpūt rōrāntĭă flētū,
ūsque ād Thēssălĭām Rŏmănā ēt pūblĭcă sīgnă.
Ādmōtūs sŭpĕrīs dīscūssā fūgĭt ăb ārā165
taūrŭs ĕt Ēmăthĭōs praēcēps sē iēcĭt ĭn āgrōs,
nūllăquĕ fūnēstīs īnvēnta ēst vīctĭmă sācrīs.
Āt tū, quōs scĕlĕrūm sŭpĕrōs, quās rītĕ vŏcāstī
Eūmĕnĭdās, Caēsār? Stўgĭī quaē nūmĭnă rēgnī
īnfērnūmquĕ nĕfās ēt mērsōs nōctĕ fŭrōrēs,170
īmpĭă tām saēvē gēstūrūs bēllă, lĭtāstī?
Iām dŭbĭūm mōnstrīsnĕ dĕūm nĭmĭōnĕ păvōrĕ
crēdĭdĕrīnt: mūltīs cōncūrrĕrĕ vīsŭs Ŏlŷmpō
Pīndŭs ĕt ābrūptīs mērgī cōnvāllĭbŭs Haēmūs,
ēdĕrĕ nōctūrnās bēllī Phārsālĭă vōcēs,175
īrĕ pĕr Ōssaēām răpĭdūs Boēbēĭdă sānguīs;
īnquĕ vĭcēm vūltūs tĕnĕbrīs mīrāntŭr ŏpērtōs
ēt pāllērĕ dĭēm gălĕīsque īncūmbĕrĕ nōctēm
dēfūnctōsquĕ pătrēs ēt iūnctī sānguĭnĭs ūmbrās
ānte ŏcŭlōs vŏlĭtārĕ sŭōs. Sēd mēntĭbŭs ūnūm180
hōc sōlāmĕn ĕrāt, quōd vōtī tūrbă nĕfāndī
cōnscĭă, quaē pātrūm iŭgŭlōs, quaē pēctŏră frātrūm
spērābāt, gaūdēt mōnstrīs mēntīsquĕ tŭmūltīs
ātque ōmēn scĕlĕrūm sŭbĭtōs pŭtăt ēssĕ fŭrōrēs.
Quīd mīrūm pŏpŭlōs quōs lūx ēxtrēmă mănēbāt185
lŷmphātō trĕpĭdāssĕ mĕtū, praēsāgă mălōrūm
sī dătă mēns hŏmĭni ēst? Tўrĭīs quī Gādĭbŭs hōspēs
ādiăcĕt Ārmĕnĭūmquĕ bĭbīt Rōmānŭs Ărāxēn,
sūb quōcūmquĕ dĭē, quōcūmque ēst sīdĕrĕ mūndī,
maērĕt ĕt īgnōrāt caūsās ănĭmūmquĕ dŏlēntēm190
cōrrĭpĭt, Ēmăthĭīs quīd pērdāt nēscĭŭs ārvīs.
Eūgănĕō (sī vēră fĭdēs mĕmŏrāntĭbŭs) aūgūr
cōllĕ sĕdēns, Ăpŏnūs tērrīs ŭbĭ fūmĭfĕr ēxīt
ātque Āntēnŏrĕī dīspērgĭtŭr ūndă Tĭmāvī:
"Vēnīt sūmmă dĭēs, gĕrĭtūr rēs māxĭmă" dīxīt195
"īmpĭă cōncūrrūnt Pōmpēi ēt Caēsărĭs ārmă",
seū tŏnĭtrūs āc tēlă Iŏvīs praēsāgă nŏtāvīt,
aēthĕră seū tōtūm dīscōrdi ōbsīstĕrĕ caēlō
pērspēxītquĕ pŏlōs, seū nūmĕn ĭn aēthĕrĕ maēstūm.
sōlĭs ĭn ōbscūrō pūgnām pāllōrĕ nŏtāvīt.200
Dīssĭmĭlēm cērtē cūnctīs quōs ēxplĭcăt ēgīt
Thēssălĭcūm nātūră dĭēm: sī cūnctă pĕrītō
aūgŭrĕ mēns hŏmĭnūm caēlī nŏvă sīgnă nŏtāssēt,
spēctārī tōtō pŏtŭīt Phārsālĭă mūndō.
Ō sūmmōs hŏmĭnūm, quōrūm Fōrtūnă pĕr ōrbēm205
sīgnă dĕdīt, quōrūm fātīs caēlum ōmnĕ văcāvīt!
Haēc ĕt ăpūd sērās gēntēs pŏpŭlōsquĕ nĕpōtūm,
sīvĕ sŭā tāntūm vĕnĭēnt īn saēcŭlă fāmā,
sīve ălĭquīd māgnīs nōstrī quŏquĕ cūră lăbōrīs
nōmĭnĭbūs prōdēssĕ pŏtēst, cūm bēllă lĕgēntūr,210
spēsquĕ mĕtūsquĕ sĭmūl pĕrĭtūrăquĕ vōtă mŏvēbūnt,
āttŏnĭtīque ōmnēs vĕlŭtī vĕnĭēntĭă fātă,
nōn trānsmīssă, lĕgēnt, ĕt ădhūc tĭbĭ, Māgnĕ, făvēbūnt.
Mīlĕs, ŭt ādvērsō Phoēbī rădĭātŭs ăb īctū
dēscēndēns tōtōs pērfūdīt lūmĭnĕ cōllēs,215
nōn tĕmĕre īmmīssūs cāmpīs: stĕtĭt ōrdĭnĕ cērtō
īnfēlīx ăcĭēs. Cōrnūs tĭbĭ cūră sĭnīstrī,
Lēntŭlĕ, cūm prīmā, quaē tūnc fŭĭt ōptĭmă bēllō,
ēt quārtā lĕgĭōnĕ dătūr; tĭbĭ, nūmĭnĕ pūgnāx
ādvērsō Dŏmĭtī, dēxtrī frōns trādĭtă Mārtīs;220
āt mĕdĭī rōbūr bēllī fōrtīssĭmă dēnsānt
āgmĭnă, quaē Cĭlĭcūm tērrīs dēdūctă tĕnēbāt
Scīpĭŏ, mīlĕs ĭn hōc, Lĭbўcō dūx prīmŭs ĭn ōrbĕ.
Āt iūxtā flŭvĭōs ēt stāgna ūndāntĭs Ĕnīpeī
Cāppădŏcūm mōntānă cŏhōrs ēt lārgŭs hăbēnaē225
Pōntĭcŭs ībăt ĕquēs. Sīccī sēd plūrĭmă cāmpī
tētrārchaē rēgēsquĕ tĕnēnt māgnīquĕ tўrānnī
ātque ōmnīs Lătĭō quaē sērvīt pūrpŭră fērrō.
Īllūc ēt Lĭbўē Nŭmĭdās ēt Crētă Cўdōnās
mīsĭt, Ĭtŷraēīs cūrsūs fŭĭt īndĕ săgīttīs,230
īndĕ trŭcēs Gāllī sŏlĭtūm prōdīstĭs ĭn hōstēm,
īllīc pūgnācēs cōmmōvĭt Hĭbērĭă caētrās.
Ērĭpĕ vīctōrī gēntīs ēt sānguĭnĕ mūndī
fūsō, Māgnĕ, sĕmēl tōtōs cōnsūmĕ trĭūmphōs.
Īllō fōrtĕ dĭē Caēsār stătĭōnĕ rĕlīctā235
ād sĕgĕtūm rāptūs mōtūrūs sīgnă rĕpēntĕ
cōnspĭcĭt īn plānōs hōstēm dēscēndĕrĕ cāmpōs
ōblātūmquĕ vĭdēt vōtīs sĭbĭ mīllĕ pĕtītūm
tēmpŭs, ĭn ēxtrēmōs quō mīttĕrĕt ōmnĭă cāsūs.
Aēgēr quīppĕ mŏraē flāgrānsquĕ cŭpīdĭnĕ rēgnī240
coēpĕrăt ēxĭgŭō trāctū cīvīlĭă bēllă
ūt lēntūm dāmnārĕ nĕfās. Dīscrīmĭnă pōstquām
ādvēntārĕ dŭcūm sūprēmăquĕ proēlĭă vīdīt,
cāsūrām fātī sēnsīt nūtārĕ rŭīnām:
īllă quŏque īn fērrūm răbĭēs prōmptīssĭmă paūlūm245
lānguīt, ēt cāsūs aūdāx spōndērĕ sĕcūndōs
mēns stĕtĭt īn dŭbĭō, quām nēc sŭă fātă tĭmērĕ
nēc Māgnī spērārĕ sĭnūnt. Fōrmīdĭnĕ mērsă
prōsĭlĭt hōrtāndō mĕlĭōr fīdūcĭă vūlgō:
"Ō dŏmĭtōr mūndī, rērūm fōrtūnă mĕārūm,250
mīlĕs, ădēst tŏtĭēns ōptātaē cōpĭă pūgnaē.
Nīl ŏpŭs ēst vōtīs, iām fātum āccērsĭtĕ fērrō.
Īn mănĭbūs vēstrīs quāntūs sīt Caēsăr hăbētīs.
Haēc ēst īllă dĭēs, mĭhĭ quām Rŭbĭcōnĭs ăd ūndās
prōmīssām mĕmĭnī, cūiūs spē mōvĭmŭs ārmă,255
īn quām dīstŭlĭmūs vĕtĭtōs rĕmĕārĕ trĭūmphōs;
haēc ĕădem ēst, hŏdĭē quaē pīgnŏră quaēquĕ pĕnātēs
rēddăt ĕt ēmĕrĭtō făcĭāt vōs Mārtĕ cŏlōnōs;
haēc, fātō quaē tēstĕ prŏbēt quīs iūstĭŭs ārmă
sūmpsĕrĭt; haēc ăcĭēs vīctūm fāctūră nŏcēntēm.260
Sī prō mē pătrĭām fērrō flāmmīsquĕ pĕtīstīs,
nūnc pūgnātĕ trŭcēs glădĭōsque ēxsōlvĭtĕ cūlpā:
nūllă mănūs bēllī mūtātō iūdĭcĕ pūrāst.
Nōn mĭhĭ rēs ăgĭtūr, sēd vōs ūt lībĕră sītīs
tūrbă prĕcōr, gēntīs ūt iūs hăbĕātĭs ĭn ōmnēs.265
Īpse ĕgŏ prīvātaē cŭpĭdūs mē rēddĕrĕ vītaē
plēbēiāquĕ tŏgā mŏdĭcūm cōmpōnĕrĕ cīvēm,
ōmnĭă dūm vōbīs līceānt, nĭhĭl ēssĕ rĕcūsō:
īnvĭdĭā rēgnātĕ mĕā. Nēc sānguĭnĕ mūltō
spēm mūndī pĕtĭtīs: Grāīs dēlēctă iŭvēntūs270
gŷmnăsĭīs ădĕrīt stŭdĭōque īgnāvă pălaēstraē
ēt vīx ārmă fĕrēns, aūt mīxtaē dīssŏnă tūrbaē
bārbărĭēs, nōn īllă tŭbās, nōn āgmĭnĕ mōtō
clāmōrēm lātūră sŭūm. Cīvīlĭă paūcaē
bēllă mănūs făcĭēnt, pūgnaē pārs māgnă lĕvābīt275
hīs ōrbēm pŏpŭlīs Rōmānūmque ōbtĕrĕt hōstēm.
Ītĕ pĕr īgnāvās gēntēs fāmōsăquĕ rēgnă
ēt prīmō fērrī mōtū prōstērnĭtĕ mūndūm,
sītquĕ pălām, quās tōt dūxīt Pōmpēiŭs ĭn Ūrbēm
cūrrĭbŭs, ūnīūs gēntēs nōn ēssĕ trĭūmphī.280
Ārmĕnĭōsnĕ mŏvēt, Rōmānă pŏtēntĭă cūiūs
sīt dŭcĭs? aūt ēmptūm mĭnĭmō vūlt sānguĭnĕ quīsquām
bārbărŭs Hēspĕrĭīs Māgnūm praēpōnĕrĕ rēbūs?
Rōmānōs ōdēre ōmnēs dŏmĭnōsquĕ grăvāntūr,
quōs nōvērĕ, măgīs. sēd mē Fōrtūnă mĕōrūm285
cōmmīsīt mănĭbūs, quōrūm mē Gāllĭă tēstēm
tōt fēcīt bēllīs. Cūiūs nōn mīlĭtĭs ēnsēm
āgnōscām? Caēlūmquĕ trĕmēns cūm lāncĕă trānsīt,
dīcĕrĕ nōn fāllār quō sīt vībrātă lăcērtō.
Quōd sī sīgnă dŭcēm nūmquām fāllēntĭă vēstrūm290
cōnspĭcĭō făcĭēsquĕ trŭcēs ŏcŭlōsquĕ mĭnācēs,
vīcīstīs. vĭdĕōr flŭvĭōs spēctārĕ crŭōrīs
cālcātōsquĕ sĭmūl rēgēs spārsūmquĕ sĕnātūs
cōrpŭs ĕt īmmēnsā pŏpŭlōs īn caēdĕ nătāntīs.
Sēd mĕă fātă mŏrōr, quī vōs īn tēlă fŭrēntīs295
vōcĭbŭs hīs tĕnĕō. vĕnĭām dătĕ bēllă trăhēntī:
spē trĕpĭdo; haūt ūmquām vīdī tām māgnă dătūrōs
tām prŏpĕ mē sŭpĕrōs; cāmpōrūm līmĭtĕ pārvō
ābsŭmŭs ā vōtīs. Ĕgŏ sūm cuī Mārtĕ pĕrāctō,
quaē pŏpŭlī rēgēsquĕ tĕnēnt, dōnārĕ lĭcēbīt.300
Quōnĕ pŏlī mōtū, quō caēlī sīdĕrĕ vērsō
Thēssălĭcaē tāntūm, sŭpĕrī, pērmīttĭtĭs ōraē?
Aūt mērcēs hŏdĭē bēllōrum aūt poēnă părātă.
Caēsărĕās spēctātĕ crŭcēs, spēctātĕ cătēnās
ēt căpŭt hōc pŏsĭtūm rōstrīs ēffūsăquĕ mēmbră305
saēptōrūmquĕ nĕfās ēt claūsī proēlĭă Cāmpī.
Cūm dŭcĕ Sūllānō gĕrĭmūs cīvīlĭă bēllă.
Vēstrī cūră mŏvēt; nām mē sēcūră mănēbīt
sōrs quaēsītă mănū: fŏdĭēntēm vīscĕră cērnēt
mē mĕă, quī nōndūm vīctō rēspēxĕrĭt hōstĕ.310
Dī, quōrūm cūrās ābdūxĭt ăb aēthĕrĕ tēllūs
Rōmānūsquĕ lăbōr, vīncāt, quīcūmquĕ nĕcēssĕ
nōn pŭtăt īn vīctōs saēvūm dēstrīngĕrĕ fērrūm
quīquĕ sŭōs cīvēs, quōd sīgna ādvērsă tŭlērūnt,
nōn crēdīt fēcīssĕ nĕfās. Pōmpēiŭs ĭn ārtō315
āgmĭnă vēstră lŏcō vĕtĭtā vīrtūtĕ mŏvērī
cūm tĕnŭīt, quāntūm sătĭāvīt sānguĭnĕ fērrūm!
Vōs tămĕn hōc ōrō, iŭvĕnēs, nē caēdĕrĕ quīsquām
hōstīs tērgă vĕlīt: cīvīs quī fūgĕrĭt ēstō.
Sēd dūm tēlă mĭcānt, nōn vōs pĭĕtātĭs ĭmāgŏ320
ūllă nĕc ādvērsā cōnspēctī frōntĕ părēntēs
cōmmŏvĕānt; vūltūs glădĭō tūrbātĕ vĕrēndōs.
Sīvĕ quĭs īnfēstō cōgnāta īn pēctŏră fērrō
ībīt seū nūllūm vĭŏlārīt vūlnĕrĕ pīgnūs,
īgnōtī iŭgŭlūm tāmquām scĕlŭs īmpŭtĕt hōstīs.325
Stērnĭtĕ iām vāllūm fōssāsque īmplētĕ rŭīnā,
ēxĕăt ūt plēnīs ăcĭēs nōn spārsă mănīplīs.
Pārcĭtĕ nē cāstrīs: vāllō tēndētĭs ĭn īllō,
ūnde ăcĭēs pĕrĭtūră vĕnīt." vīx cūnctă lŏcūtō
Caēsărĕ quēmquĕ sŭūm mūnūs trăhĭt ārmăquĕ rāptīm330
sūmptă Cĕrēsquĕ vĭrīs. Căpĭūnt praēsāgĭă bēllī
cālcātīsquĕ rŭūnt cāstrīs, stānt ōrdĭnĕ nūllō,
ārtĕ dŭcīs nūllā pērmīttūntque ōmnĭă fātīs.
Sī tŏtĭdēm Māgnī sŏcĕrōs tŏtĭdēmquĕ pĕtēntīs
ūrbīs rēgnă sŭaē fūnēsto īn Mārtĕ lŏcāssēt,335
nōn tām praēcĭpĭtī rŭĕrēnt īn proēlĭă cūrsū.
Vīdĭt ŭt hōstīlēs īn rēctum ēxīrĕ cătērvās
Pōmpĕĭūs nūllāsquĕ mŏrās pērmīttĕrĕ bēllō,
sēd sŭpĕrīs plăcŭīssĕ dĭēm, stāt cōrdĕ gĕlātō
āttŏnĭtūs, tāntōquĕ dŭcī sīc ārmă tĭmērĕ340
ōmĕn ĕrāt. Prĕmĭt īndĕ mĕtūs tōtūmquĕ pĕr āgmēn
sūblīmī praēvēctŭs ĕquō: "Quēm flāgĭtăt" īnquīt
"vēstră dĭēm vīrtūs, fīnīs cīvīlĭbŭs ārmīs,
quēm quaēsīstĭs, ădēst. Tōtās ēffūndĭtĕ vīrēs;
ēxtrēmūm fērrī sŭpĕrēst ŏpŭs, ūnăquĕ gēntīs345
hōră trăhīt. Quīsquīs pătrĭām cārōsquĕ pĕnātēs,
quī sŭbŏlem āc thălămōs dēsērtăquĕ pīgnŏră quaērīt
ēnsĕ pĕtāt: mĕdĭō pŏsŭīt dĕŭs ōmnĭă cāmpō.
Caūsă iŭbēt mĕlĭōr sŭpĕrōs spērārĕ sĕcūndōs.
Īpsī tēlă rĕgēnt pēr vīscĕră Caēsărĭs, īpsī350
Rōmānās sāncīrĕ vŏlūnt hōc sānguĭnĕ lēgēs.
Sī sŏcĕrō dărĕ rēgnă mĕō mūndūmquĕ părārēnt,
praēcĭpĭtārĕ mĕām fātīs pŏtŭērĕ sĕnēctām.
Nōn īrātōrūm pŏpŭlīs Ūrbīquĕ dĕōrūmst
Pōmpēiūm sērvārĕ dŭcēm. quaē vīncĕrĕ pōssēnt355
ōmnĭă cōntŭlĭmūs. Sŭbĭērĕ pĕrīcŭlă clārī
spōntĕ vĭrī sācrāque āntīquŭs ĭmāgĭnĕ mīlēs.
Sī Cŭrĭōs hīs fātă dărēnt rĕdŭcēsquĕ Cămīllōs
tēmpŏrĭbūs Dĕcĭōsquĕ căpūt fātālĕ vŏvēntēs,
hīnc stārēnt. Prīmō gēntēs ŏrĭēntĕ cŏāctaē360
īnnŭmĕraēque ūrbēs, quāntās īn proēlĭă nūmquām,
ēxcīvērĕ mănūs. Tōtō sĭmŭl ūtĭmŭr ōrbĕ.
Quīcquīd sīgnĭfĕrī cōmprēnsūm līmĭtĕ caēlī
sūb nŏtŏn ēt bŏrĕān hŏmĭnūm sŭmŭs, ārmă mŏvēmūs.
Nōnnĕ sŭpērfūsīs cōllēctūm cōrnĭbŭs hōstēm365
īn mĕdĭūm dăbĭmūs? Paūcās vīctōrĭă dēxtrās
ēxĭgĭt; āt plūrēs tāntūm clāmōrĕ cătērvaē
bēllă gĕrēnt. Caēsār nōstrīs nōn sūffĭcĭt ārmīs.
Crēdĭtĕ pēndēntēs ē sūmmīs moēnĭbŭs Ūrbīs
crīnĭbŭs ēffūsīs hōrtāri īn proēlĭă mātrēs.370
Crēdĭtĕ grāndaēvūm vĕtĭtūmque aētātĕ sĕnātūm
ārmă sĕquī sācrōs pĕdĭbūs prōstērnĕrĕ cānōs,
ātque īpsām dŏmĭnī mĕtŭēntem ōccūrrĕrĕ Rōmām.
Crēdĭtĕ, quī nūnc ēst pŏpŭlūs pŏpŭlūmquĕ fŭtūrūm
pērmīxtās ādfērrĕ prĕcēs. Haēc lībĕră nāscī,375
haēc vūlt tūrbă mŏrī. Sī quīs pōst pīgnŏră tāntă
Pōmpēiō lŏcŭs ēst, cūm prōle ēt cōniŭgĕ sūpplēx,
īmpĕrĭī sālvā sī māiēstātĕ lĭcērēt,
vōlvĕrĕr āntĕ pĕdēs. Māgnūs, nĭsĭ vīncĭtĭs, ēxūl,
lūdĭbrĭūm sŏcĕrī, vēstēr pŭdŏr, ūltĭmă fātă380
dēprĕcŏr āc tūrpēs ēxtrēmī cārdĭnĭs ānnōs,
nē dīscām sērvīrĕ sĕnēx". Tām maēstă lŏcūtī
vōcĕ dŭcīs flāgrānt ănĭmī, Rōmānăquĕ vīrtūs
ērĭgĭtūr, plăcŭītquĕ mŏrī, sī vēră tĭmērēt.
Ērgo ūtrīmquĕ părī prōcūrrūnt āgmĭnă mōtū385
īrārūm; mĕtŭs hōs rēgnī, spēs ēxcĭtăt īllōs.
Haē făcĭēnt dēxtraē quīdquīd nōn ēxplĕăt aētās
ūllă nĕc hūmānūm rĕpărēt gĕnŭs ōmnĭbŭs ānnīs,
ūt văcĕt ā fērrō. Gēntēs Mārs īstĕ fŭtūrās
ōbrŭĕt ēt pŏpŭlōs aēvī vĕnĭēntĭs ĭn ōrbēm390
ērēptō nātālĕ fĕrēt. Tūnc ōmnĕ Lătīnūm
fābŭlă nōmĕn ĕrīt; Găbĭōs Vĕĭōsquĕ Cŏrāmquĕ
pūlvĕrĕ vīx tēctaē pŏtĕrūnt mōnstrārĕ rŭīnaē
Ālbānōsquĕ lărēs Laūrēntīnōsquĕ pĕnātēs,
rūs văcŭūm, quōd nōn hăbĭtēt nĭsĭ nōctĕ cŏāctā395
īnvītūs quēstūsquĕ Nŭmām iūssīssĕ sĕnātōr.
Nōn aētās haēc cārpsĭt ĕdāx mŏnĭmēntăquĕ rērūm
pūtrĭă dēstĭtŭīt; crīmēn cīvīlĕ vĭdēmūs
tōt văcŭās ūrbēs. gĕnĕrīs quō tūrbă rĕdāctāst
hūmānī? Tōtō pŏpŭlī quī nāscĭmŭr ōrbĕ,400
nēc mūrōs īmplērĕ vĭrīs nēc pōssŭmŭs āgrōs;
ūrbs nōs ūnă căpīt. vīnctō fōssōrĕ cŏlūntūr
Hēspĕrĭaē sĕgĕtēs, stāt tēctīs pūtrĭs ăvītīs
īn nūllōs rŭĭtūră dŏmūs, nūllōquĕ frĕquēntēm
cīvĕ sŭō Rōmām, sēd mūndī faēcĕ rĕplētām405
clādĭs ĕō dĕdĭmūs nē tānto īn cōrpŏrĕ bēllūm
iām pōssīt cīvīlĕ gĕrī. Phārsālĭă tāntī
caūsă mălī. Cēdānt, fērālĭă nōmĭnă, Cānnaē
ēt dāmnātă dĭū Rōmānīs Āllĭă fāstīs.
Tēmpŏră sīgnāvīt lĕvĭōrūm Rōmă mălōrūm,410
hūnc vŏlŭīt nēscīrĕ dĭēm. Prō trīstĭă fātă!
Āĕră pēstĭfĕrūm trāctū mōrbōsquĕ flŭēntīs
īnsānāmquĕ fămēm pērmīssāsque īgnĭbŭs ūrbēs
moēnĭăque īn praēcēps lātūrōs plēnă trĕmōrēs
hī pōssūnt ēxplērĕ vĭrī, quōs ūndĭquĕ trāxīt415
īn mĭsĕrām Fōrtūnă nĕcēm, dūm mūnĕră lōngī
ēxplĭcăt ērĭpĭēns aēvī pŏpŭlōsquĕ dŭcēsquĕ
cōnstĭtŭīt cāmpīs, pēr quōs tĭbĭ, Rōmă, rŭēntī
ōstēndāt quām māgnă cădās. quaē lātĭŭs ōrbēm
pōssēdīt, cĭtĭūs pēr prōspĕră fātă cŭcūrrīt.420
Ōmnĕ tĭbī bēllūm gēntīs dĕdĭt ōmnĭbŭs ānnīs;
tē gĕmĭnūm Tītān prōcēdĕrĕ vīdĭt ĭn āxēm;
haūt mūltūm tērraē spătĭūm rēstābăt ĕōaē,
ūt tĭbĭ nōx, tĭbĭ tōtă dĭēs, tĭbĭ cūrrĕrĕt aēthēr
ōmnĭăque ērrāntēs stēllaē Rōmānă vĭdērēnt:425
sēd rētrō tŭă fātă tŭlīt pār ōmnĭbŭs ānnīs
Ēmăthĭaē fūnēstă dĭēs. Hāc lūcĕ crŭēntā
ēffēctum ūt Lătĭōs nōn hōrrĕăt Īndĭă fāscēs,
nēc vĕtĭtōs ērrārĕ Dăhās īn moēnĭă dūcāt
Sārmătĭcūmquĕ prĕmāt sūccīnctūs cōnsŭl ărātrūm,430
quōd sēmpēr saēvās dēbēt tĭbĭ Pārthĭă poēnās,
quōd fŭgĭēns cīvīlĕ nĕfās rĕdĭtūrăquĕ nūmquām
Lībērtās ūltrā Tīgrīm Rhēnūmquĕ rĕcēssīt
āc tŏtĭēns nōbīs iŭgŭlō quaēsītă văgātūr,
Gērmānūm Scўthĭcūmquĕ bŏnūm, nēc rēspĭcĭt ūltrā435
Aūsŏnĭām; vēllēm, pŏpŭlīs īncōgnĭtă nōstrīs:
vūltŭrĭs ūt prīmūm laēvō fūndātă vŏlātū
Rōmŭlŭs īnfāmī cōmplēvīt moēnĭă lūcō,
ūsque ād Thēssălĭcās sērvīssēs, Rōmă, rŭīnās.
Dē Brūtīs, Fōrtūnă, quĕrōr. Quīd tēmpŏră lēgūm440
ēgĭmŭs aūt ānnōs ā cōnsŭlĕ nōmĕn hăbēntīs?
Fēlīcēs Ărăbēs Mēdīque ēōăquĕ tēllūs,
quām sūb pērpĕtŭīs tĕnŭērūnt fātă tўrānnīs.
Ēx pŏpŭlīs quī rēgnă fĕrūnt sōrs ūltĭmă nōstrāst,
quōs sērvīrĕ pŭdēt. Sūnt nōbīs nūllă prŏfēctō445
nūmĭnă; cūm caēcō răpĭāntūr saēcŭlă cāsū,
mēntīmūr rēgnārĕ Iŏvēm. Spēctābĭt ăb āltō
aēthĕrĕ Thēssălĭcās, tĕnĕāt cūm fūlmĭnă, caēdēs!
Scīlĭcĕt īpsĕ pĕtēt Phŏlŏēn, pĕtĕt īgnĭbŭs Oētēn
īmmĕrĭtaēquĕ nĕmūs Rhŏdŏpēs pīnūsquĕ Mĭmāntīs:450
Cāssĭŭs hōc pŏtĭūs fĕrĭēt căpŭt! Āstră Thўēstaē
īntŭlĭt ēt sŭbĭtīs dāmnāvīt nōctĭbŭs Ārgōs:
tōt sĭmĭlīs frātrūm glădĭōs pātrūmquĕ gĕrēntī
Thēssălĭaē dăbĭt īllĕ dĭēm! Mōrtālĭă nūllī
sūnt cūrātă dĕō. Clādīs tămĕn hūiŭs hăbēmūs455
vīndīctām quāntām tērrīs dărĕ nūmĭnă fās ēst.
Bēllă părēs sŭpĕrīs făcĭēnt cīvīlĭă dīvōs
fūlmĭnĭbūs mānēs rădĭīsque ōrnābĭt ĕt āstrīs
īnquĕ dĕūm tēmplīs iūrābīt Rōmă pĕr ūmbrās.
Ūt răpĭdō cūrsū fātī sūprēmă mŏrāntēm460
cōnsūmpsērĕ lŏcūm, pārvā tēllūrĕ dĭrēmptī
īndĕ mănūs spēctānt: tēmpūs, quō nōscĕrĕ pōssēnt
quō sŭă pīlă cădānt aūt quā sĭbĭ fātă mĭnēntūr,
fāctūrī quaē mōnstră fŏrēnt: vīdērĕ părēntēs
frōntĭbŭs ādvērsīs frātērnăquĕ cōmmĭnŭs ārmă,465
nēc lĭbŭīt mūtārĕ lŏcūm; tămĕn ōmnĭă tōrpōr
pēctŏră cōnstrīnxīt, gĕlĭdūsque īn vīscĕră sānguīs
pērcūssā pĭĕtātĕ cŏīt, tōtaēquĕ cŏhōrtēs
pīlă părātă dĭū tēnsīs tĕnŭērĕ lăcērtīs.
Dī tĭbĭ nōn mōrtēm quaē cūnctīs poēnă părātūr,470
sēd sēnsūm pōst fātă tŭaē dēnt, Crāstĭnĕ, mōrtī,
cūiūs tōrtă mănū cōmmīsīt lāncĕă bēllūm
prīmăquĕ Thēssălĭām Rōmānō sānguĭnĕ tīnxīt.
Ō praēcēps răbĭēs! cūm Caēsār tēlă tĕnērēt,
īnvēnta ēst prĭŏr ūllă mănūs! Tūnc strīdŭlŭs āēr475
ēlīsūs lĭtŭīs cōncēptăquĕ clāssĭcă cōrnū,
tūnc aūsaē dărĕ sīgnă tŭbaē, tūnc aēthĕră tēndīt
ēxtrēmīquĕ frăgōr cōnvēxa īrrūmpĭt Ŏlŷmpī,
ūndĕ prŏcūl nūbēs, quō nūllă tŏnītrŭă dūrānt.
Ēxcēpīt rĕsŏnīs clāmōrēm vāllĭbŭs Haēmūs480
Pēlĭăcīsquĕ dĕdīt rūrsūs gĕmĭnārĕ căvērnīs;
Pīndŭs ăgīt frĕmĭtūs, Pāngaēăquĕ sāxă rĕsūltānt,
Oētaēaēquĕ gĕmūnt rūpēs, vōcēsquĕ fŭrōrīs
ēxpāvērĕ sŭī tōtā tēllūrĕ rĕlātās.
Spārgĭtŭr īnnŭmĕrūm dīvērsīs mīssĭlĕ vōtīs:485
vūlnĕră pārs ōptāt, pārs tērraē fīgĕrĕ tēlă
āc pūrās sērvārĕ mănūs. Răpĭt ōmnĭă cāsūs
ātque īncērtă făcīt, quōs vūlt, Fōrtūnă nŏcēntēs.
Sēd quŏtă pārs clādīs iăcŭlīs fērrōquĕ vŏlāntī
ēxācta ēst? Ŏdĭīs sōlūs cīvīlĭbŭs ēnsīs490
sūffĭcĭt ēt dēxtrās Rōmāna īn vīscĕră dūcīt.
Pōmpēī dēnsīs ăcĭēs stīpātă cătērvīs
iūnxĕrăt īn sĕrĭēm nēxīs ūmbōnĭbŭs ārmă
vīxque hăbĭtūră lŏcūm dēxtrās āc tēlă mŏvēndī
cōnstĭtĕrāt glădĭōsquĕ sŭōs cōmprēssă tĭmēbāt.495
Praēcĭpĭtī cūrsū vaēsānūm Caēsărĭs āgmēn
īn dēnsōs ăgĭtūr cŭnĕōs pērque ārmă, pĕr hōstēm
quaērĭt ĭtēr. Quā tōrtă grăvēs lōrīcă cătēnās
ōppōnīt tūtōquĕ lătēt sūb tēgmĭnĕ pēctūs,
hāc quŏquĕ pērvēntum ēst ād vīscĕră tōtquĕ pĕr ārmă500
ēxtrēmum ēst quōd quīsquĕ fĕrīt. Cīvīlĭă bēllă
ūna ăcĭēs pătĭtūr, gĕrĭt āltĕră; frīgĭdŭs īndĕ
stāt glădĭūs, călĕt ōmnĕ nŏcēns ā Caēsărĕ fērrūm.
Nēc Fōrtūnă dĭū rērūm tōt pōndĕră vērtēns
ābstŭlĭt īngēntīs fātō tōrrēntĕ rŭīnās.505
Ūt prīmūm tōtō dīdūxīt cōrnŭă cāmpō
Pōmpēiānŭs ĕquēs bēllīquĕ pĕr ūltĭmă fūdīt,
spārsă pĕr ēxtrēmōs lĕvĭs ārmātūră mănīplōs
īnsĕquĭtūr saēvāsquĕ mănūs īmmīttĭt ĭn hōstēm.
Īllīc quaēquĕ sŭō mīscēt gēns proēlĭă tēlō510
Rōmānūs cūnctīs pĕtĭtūr crŭŏr; īndĕ săgīttaē,
īndĕ făcēs ēt sāxă vŏlānt spătĭōquĕ sŏlūtaē
āĕrĭs ēt călĭdō lĭquĕfāctaē pōndĕrĕ glāndēs.
Tūnc ĕt Ĭtŷraēī Mēdīque Ărăbēsquĕ sŏlūtī,
ārcū tūrbă mĭnāx nūsquām rēxērĕ săgīttās,515
sēd pĕtĭtūr sōlūs quī cāmpīs īmmĭnĕt āēr;
īndĕ cădūnt mōrtēs; scĕlĕrīs sēd crīmĭnĕ nūllō
ēxtērnūm măcŭlānt chălўbēm; stĕtĭt ōmnĕ cŏāctūm
cīrcā pīlă nĕfās. Fērrō sūbtēxĭtŭr aēthēr
nōxquĕ sŭpēr cāmpōs tēlīs cōnsērtă pĕpēndīt,520
cūm Caēsār mĕtŭēns, nē frōns sĭbĭ prīmă lăbōrēt
īncūrsū, tĕnĕt ōblīquās pōst sīgnă cŏhōrtēs
īnquĕ lătūs bēllī, quā sē văgŭs hōstĭs ăgēbāt,
ēmīttīt sŭbĭtūm nōn mōtīs cōrnĭbŭs āgmēn.
Īmmĕmŏrēs pūgnaē nūllōquĕ pŭdōrĕ tĭmēndī525
praēcĭpĭtēs, fēcērĕ pălām, cīvīlĭă bēllă
nōn bĕnĕ bārbărĭcīs ūmquām cōmmīssă cătērvīs.
Ūt prīmūm sŏnĭpēs trānsfīxūs pēctŏră fērrō
īn căpŭt ēffūsī cālcāvīt mēmbră rĕgēntīs,
ōmnĭs ĕquēs cēssīt cāmpīs, glŏmĕrātăquĕ nūbēs530
īn sŭă cōnvērsīs praēcēps rŭĭt āgmĭnă frēnīs.
Pērdĭdĭt īndĕ mŏdūm caēdēs āc nūllă sĕcūtāst
pūgnă; sĕd hīnc iŭgŭlīs, hīnc fērrō bēllă gĕrūntūr;
nēc vălĕt haēc ăcĭēs tāntūm prōstērnĕrĕ quāntūm
īndĕ pĕrīrĕ pŏtēst. ŭtĭnām, Phārsālĭă, cāmpīs535
sūffĭcĭāt crŭŏr īstĕ tŭīs quēm bārbără fūndūnt
pēctŏră: nōn ălĭō mūtēntūr sānguĭnĕ fōntēs,
hīc nŭmĕrūs tōtōs tĭbĭ vēstĭăt ōssĭbŭs āgrōs.
Aūt sī Rōmānō cōmplērī sānguĭnĕ māvīs,
īstīs pārcĕ, prĕcōr; vīvānt Gălătaēquĕ Sўrīquĕ,540
Cāppădŏcēs Gāllīque ēxtrēmīque ōrbĭs Hĭbērī,
Ārmĕnĭī, Cĭlĭcēs; nām pōst cīvīlĭă bēllă
hīc pŏpŭlūs Rōmānŭs ĕrīt. sĕmĕl ōrtŭs ĭn ōmnīs
īt tĭmŏr, ēt fātīs dătŭs ēst prō Caēsărĕ cūrsūs.
Vēntum ĕrăt ād rōbūr Māgnī mĕdĭāsquĕ cătērvās:545
quōd tōtōs ērrōrĕ văgō pērfūdĕrăt āgrōs
cōnstĭtĭt hīc bēllūm fōrtūnăquĕ Caēsărĭs haēsīt.
Nōn īllīc rēgum aūxĭlĭīs cōllēctă iŭvēntūs
bēllă gĕrīt fērrūmquĕ mănūs mōvērĕ rŏgātaē:
īllĕ lŏcūs frātrēs hăbŭīt, lŏcŭs īllĕ părēntīs.550
Hīc fŭrŏr, hīc răbĭēs, hīc sūnt tŭă crīmĭnă, Caēsār.
Hānc fŭgĕ, mēns, pārtēm bēllī tĕnĕbrīsquĕ rĕlīnquĕ,
nūllăquĕ tāntōrūm dīscāt mē vātĕ mălōrūm,
quām mūltūm lĭcĕāt bēllīs cīvīlĭbŭs, aētās.
Ā pŏtĭūs pēreānt lăcrĭmaē pēreāntquĕ quĕrēllaē:555
quīcquĭd ĭn hāc ăcĭē gēssīstī, Rōmă, tăcēbō.
Hīc Caēsār, răbĭēs pŏpŭlī stĭmŭlūsquĕ fŭrōrūm,
nē quā pārtĕ sŭī pĕrĕāt scĕlŭs, āgmĭnă cīrcūm
īt văgŭs ātque īgnēs ănĭmīs flāgrāntĭbŭs āddīt;
īnspĭcĭt ēt glădĭōs quī tōtī sānguĭnĕ mānēnt,560
quī nĭtĕānt prīmō tāntūm mūcrōnĕ crŭēntī,
quaē prēssō trĕmăt ēnsĕ mănūs, quīs lānguĭdă tēlă,
quīs cōntēntă fĕrāt, quīs praēstēt bēllă iŭbēntī,
quēm pūgnārĕ iŭvēt, quīs vūltūm cīvĕ pĕrēmptō
mūtĕt; ŏbīt lātīs prōiēctă cădāvĕră cāmpīs;565
vūlnĕră mūltōrūm tōtūm fūsūră crŭōrēm
ōppŏsĭtā prĕmĭt īpsĕ mănū. Quācūmquĕ văgātūr,
sānguīneūm vĕlŭtī quătĭēns Bēllōnă flăgēllūm
Bīstŏnăs aūt Māvōrs ăgĭtāns, sī vērbĕrĕ saēvō
Pāllădĭā stĭmŭlēt tūrbātōs aēgĭdĕ cūrrūs,570
nōx īngēns scĕlĕrum ēst; caēdēs ŏrĭūntŭr, ĕt īnstār
īmmēnsaē vōcīs gĕmĭtūs ēt pōndĕrĕ lāpsī
pēctŏrĭs ārmă sŏnānt cōnfrāctīque ēnsĭbŭs ēnsēs.
Īpsĕ mănū sŭbĭcīt glădĭōs āc tēlă mĭnīstrāt
ādvērsōsquĕ iŭbēt fērrō cōntūndĕrĕ vūltūs.575
Prōmŏvĕt īpse ăcĭēs, īmpēllīt tērgă sŭōrūm,
vērbĕrĕ cōnvērsaē cēssāntīs ēxcĭtăt hāstaē.
Īn plēbēm vĕtăt īrĕ mănūs mōnstrātquĕ sĕnātūm;
scīt, crŭŏr īmpĕrĭī quī sīt, quaē vīscĕră rērūm,
ūndĕ pĕtāt Rōmām, lībērtās ūltĭmă mūndī580
quō stĕtĕrīt fĕrĭēndă lŏcō. Pērmīxtă sĕcūndō
ōrdĭnĕ nōbĭlĭtās vĕnĕrāndăquĕ cōrpŏră fērrō
ūrgēntūr; caēdūnt Lĕpĭdōs caēdūntquĕ Mĕtēllōs
Cōrvīnōsquĕ sĭmūl Tōrquātăquĕ nōmĭnă, rērūm
saēpĕ dŭcēs sūmmōsque hŏmĭnūm tē, Māgnĕ, rĕmōtō.585
Īllīc plēbĕĭā cōntēctūs cāssĭdĕ vūltūs
īgnōtūsque hōstī, quōd fērrūm, Brūtĕ, tĕnēbās?
Ō dĕcŭs īmpĕrĭī, spēs ō sūprēmă sĕnātūs,
ēxtrēmūm tāntī gĕnĕrīs pēr saēcŭlă nōmēn,
nē rŭĕ pēr mĕdĭōs nĭmĭūm tĕmĕrārĭŭs hōstīs,590
nēc tĭbĭ fātālēs ādmōvĕrĭs āntĕ Phĭlīppōs,
Thēssălĭā pĕrĭtūrĕ tŭā. Nīl prōfĭcĭs īstīc
Caēsărĭs īntēntūs iŭgŭlō: nōndum āttĭgĭt ārcēm
iūrĭs ĕt hūmānūm cŏlŭmēn quō cūnctă prĕmūntūr
ēgrēssūs mērvīt fātīs tām nōbĭlĕ lētūm.595
Vīvăt ĕt, ūt Brūtī prōcūmbāt vīctĭmă, rēgnēt.
Hīc pătrĭaē pĕrĭt ōmnĕ dĕcūs, iăcĕt āggĕrĕ māgnō
pātrĭcĭūm cāmpīs nōn mīxtā plēbĕ cădāvēr.
Mōrs tămĕn ēmīnvīt clārōrum īn strāgĕ vĭrōrūm
pūgnācīs Dŏmĭtī, quēm clādēs fātă pĕr ōmnīs600
dūcēbānt: nūsquām Māgnī fōrtūnă sĭne īllō
sūccŭbŭīt. vīctūs tŏtĭēns ā Caēsărĕ sālvā
lībērtātĕ pĕrīt, tūnc mīlle īn vūlnĕră laētūs
lābĭtŭr āc vĕnĭā gaūdēt cărŭīssĕ sĕcūndā.
Vīdĕrăt īn crāssō vērsāntēm sānguĭnĕ mēmbră605
Caēsăr ĕt īncrĕpĭtāns: "Iām Māgnī dēsĕrĭs ārmă,
sūccēssōr Dŏmĭtī; sĭnĕ tē iām bēllă gĕrūntūr."
Dīxĕrăt; āst īllī sūffēcīt pēctŏră pūlsāns
spīrĭtŭs īn vōcēm mŏrĭēntĭăque ōră rĕsōlvīt:
"Nōn tē fūnēstā scĕlĕrūm mērcēdĕ pŏtītūm,610
sēd dŭbĭūm fātī, Caēsār, gĕnĕrōquĕ mĭnōrēm
āspĭcĭēns Stўgĭās Māgnō dŭcĕ lībĕr ăd ūmbrās
ēt sēcūrŭs ĕō; tē saēvō Mārtĕ sŭbāctūm
Pōmpĕĭōquĕ grăvīs poēnās nōbīsquĕ dătūrūm,
cūm mŏrĭār, spērārĕ lĭcēt." Nōn plūră lŏcūtūm615
vītă fŭgīt, dēnsaēque ŏcŭlōs vērtērĕ tĕnēbraē.
Īmpēndīssĕ pŭdēt lăcrĭmās īn fūnĕrĕ mūndī
mōrtĭbŭs īnnŭmĕrīs āc sīngŭlă fātă sĕquēntēm
quaērĕrĕ, lētĭfĕrūm pēr cūiūs vīscĕră vūlnūs
ēxĭĕrīt, quīs fūsă sŏlō vītālĭă cālcēt,620
ōrĕ quĭs ādvērsō dēmīssūm faūcĭbŭs ēnsēm
ēxpŭlĕrīt mŏrĭēns ănĭmā, quīs cōrrŭăt īctū;
quīs stĕtĕrīt dūm mēmbră cădūnt, quī pēctŏrĕ tēlă
trānsmīttānt, aūt quōs cāmpīs ādfīxĕrĭt hāstă,
quīs crŭŏr ēmīssīs pērrūpĕrĭt āĕră vēnīs625
īnque hōstīs cădăt ārmă sŭī, quīs pēctŏră frātrīs
caēdăt ĕt, ūt nōtūm pōssīt spŏlĭārĕ cădāvēr,
ābscīsūm lōngē mīttāt căpŭt, ōră părēntīs
quīs lăcĕrēt nĭmĭāquĕ prŏbēt spēctāntĭbŭs īrā,
quēm iŭgŭlāt, nōn ēssĕ pătrēm. Mōrs nūllă quĕrēllā630
dīgnă sŭa ēst, nūllōsque hŏmĭnūm lūgērĕ văcāmūs.
Nōn īstās hăbŭīt pūgnaē Phārsālĭă pārtēs
quās ălĭaē clādēs: īllīc pēr fātă vĭrōrūm,
pēr pŏpŭlōs hīc Rōmă pĕrīt; quōd mīlĭtĭs īllīc
mōrs hīc gēntĭs ĕrāt; sānguīs ĭbĭ flūxĭt Ăchaēūs,635
Pōntĭcŭs, Āssўrĭūs; cūnctōs haērērĕ crŭōrēs
Rōmānūs cāmpīsquĕ vĕtāt cōnsīstĕrĕ tōrrēns.
Māiŭs ăb hāc ăcĭē, quām quōd sŭă saēcŭlă fērrēnt,
vūlnŭs hăbēnt pōpūlĭ; plŭs ēst, quām vītă sălūsquē
quōd pĕrĭt: īn tōtūm mūndī prōstērnĭmŭr aēvūm.640
Vīncĭtŭr hīs glădĭīs ōmnīs quaē sērvĭăt aētās.
Prōxĭmă quīd sŭbŏlēs aūt quīd mĕrŭērĕ nĕpōtēs
īn rēgnūm nāscī? păvĭdē nūm gēssĭmŭs ārmă
tēxĭmŭs aūt iŭgŭlōs? Ălĭēnī poēnă tĭmōrīs
īn nōstrā cērvīcĕ sĕdēt. Pōst proēlĭă nātīs645
sī dŏmĭnūm, Fōrtūnă, dăbās, ēt bēllă dĕdīssēs.
Iām Māgnūs trānsīssĕ dĕōs Rōmānăquĕ fātā
sēnsĕrăt īnfēlīx tōtā vīx clādĕ cŏāctūs
fōrtūnām dāmnārĕ sŭām. stĕtĭt āggĕrĕ cāmpī,
ēmĭnŭs ūnde ōmnīs spārsās pēr Thēssălă rūră650
āspĭcĕrēt clādēs, quaē bēllo ōbstāntĕ lătēbānt.
Tōt tēlīs sŭă fātă pĕtī, tōt cōrpŏră fūsă
āc sē tām mūltō pĕrĕūntēm sānguĭnĕ vīdīt.
Nēc, sīcūt mōs ēst mĭsĕrīs, trăhĕre ōmnĭă sēcūm
mērsă iŭvāt gēntēsquĕ sŭaē mīscērĕ rŭīnaē;655
ūt Lătĭaē pōst sē vīvāt pārs māxĭmă tūrbaē,
sūstĭnŭīt dīgnōs ĕtĭāmnūm crēdĕrĕ vōtīs
caēlĭcŏlās vŏlŭītquĕ sŭī sōlācĭă cāsūs.
"Pārcĭte" ăīt "sŭpĕrī, cūnctās prōstērnĕrĕ gēntēs;
stāntĕ pŏtēst mūndō Rōmāquĕ sŭpērstĭtĕ Māgnūs660
ēssĕ mĭsēr. Sī plūră iŭvānt mĕă vūlnĕră, cōniūnx
ēst mĭhĭ, sūnt nātī; dĕdĭmūs tōt pīgnŏră fātīs.
Cīvīlīnĕ părum ēst bēllō, sī mēquĕ mĕōsquĕ
ōbrŭĭt? ēxĭgŭaē clādēs sŭmŭs ōrbĕ rĕmōtō?
Ōmnĭă quīd lăcĕrās? quīd pērdĕrĕ cūnctă lăbōrās?665
Iām nĭhĭl ēst, Fōrtūnă, mĕūm." Sīc fātŭr ĕt ārmă
sīgnăque ĕt ādflīctās ōmnī iām pārtĕ cătērvās
cīrcŭmĭt ēt rĕvŏcāt mātūra īn fātă rŭēntīs
sēquĕ nĕgāt tāntī. nēc dērāt rōbŭr ĭn ēnsēs
īrĕ dŭcī iŭgŭlōquĕ pătī vēl pēctŏrĕ lētūm;670
sēd tĭmŭīt, strātō mīlēs nē cōrpŏrĕ Māgnī
nōn fŭgĕrēt sūprāquĕ dŭcēm prōcūmbĕrĕt ōrbīs,
Caēsărĭs aūt ŏcŭlīs vŏlŭīt sūbdūcĕrĕ mōrtēm,
nēquīquam, īnfēlīx: sŏcĕrō spēctārĕ vŏlēntī
praēstāndum ēst ŭbĭcūmquĕ căpūt. Sēd tū quŏquĕ, cōniūx,675
caūsă fŭgaē vūltūsquĕ tŭī fātīsquĕ nĕgātūm
tē praēsēntĕ mŏrī. Tūm Māgnūm cōncĭtŭs aūfērt
ā bēllō sŏnĭpēs nōn tērgō tēlă păvēntēm
īngēntīsque ănĭmōs ēxtrēma īn fātă fĕrēntēm.
Nōn gĕmĭtūs, nōn flētŭs ĕrāt sālvāquĕ vĕrēndūs680
māiēstātĕ dŏlōr quālēm tē, Māgnĕ, dĕcēbāt
Rōmānīs praēstārĕ mălīs. Nōn īmpărĕ vūltū
āspĭcĭs Ēmăthĭām, nēc tē vīdērĕ sŭpērbūm
prōspĕră bēllōrūm nēc frāctum ādvērsă vĭdēbūnt;
quāmquĕ fŭīt laētō pēr trēs īnfīdă trĭūmphōs685
tām mĭsĕrō Fōrtūnă mĭnōr. Iām pōndĕrĕ fātī
dēpŏsĭtō sēcūrŭs ăbīs; nūnc tēmpŏră laētă
rēspēxīssĕ văcāt; spēs nūmquam īmplēndă rĕcēssīt;
quīd fŭĕrīs nūnc scīrĕ lĭcēt. Fŭgĕ proēlĭă dīră
āc tēstārĕ dĕōs, nūllūm quī pērstĕt ĭn ārmīs690
iām tĭbĭ, Māgnĕ, mŏrī; ceū flēbĭlĭs Āfrĭcă dāmnīs
ēt ceū Mūndă nŏcēns Phărĭōque ā gūrgĭtĕ clādēs,
sīc ēt Thēssălĭcaē pōst tē pārs māxĭmă pūgnaē.
Nōn iām Pōmpēī nōmēn pŏpŭlārĕ pĕr ōrbēm
nēc stŭdĭūm bēllī, sēd pār quōd sēmpĕr hăbēmūs695
Lībērtās ēt Caēsăr ĕrīt, tēque īndĕ fŭgātō
ōstēndīt mŏrĭēns sĭbĭ sē pūgnāssĕ sĕnātūs.
Nōnnĕ iŭvāt pūlsūm bēllīs cēssīssĕ nĕc īstūd
pērspēctāssē nēfās? Spūmāntēs caēdĕ cătērvās
rēspĭcĕ, tūrbātōs īncūrsū sānguĭnĭs āmnēs,700
ēt sŏcĕrī mĭsĕrērĕ tŭī. Quō pēctŏrĕ Rōmām
īntrābīt fāctūs cāmpīs fēlīcĭŏr īstīs?
Quīdquĭd ĭn īgnōtīs sōlūs rĕgĭōnĭbŭs ēxūl,
quīdquīd sūb Phărĭō pŏsĭtūs pătĭērĕ tўrānnō,
crēdĕ dĕīs, lōngō fātōrūm crēdĕ făvōrī:705
vīncĕrĕ pēiŭs ĕrāt. Prŏhĭbē lāmēntă sŏnārĕ,
flērĕ vĕtā pŏpŭlōs, lăcrĭmās lūctūsquĕ rĕmīttĕ.
Tām mălă Pōmpēī quām prōspĕră mūndŭs ădōrēt.
Āspĭcĕ sēcūrūs vūltū nōn sūpplĭcĕ rēgēs,
āspĭcĕ pōssēssās ūrbēs dōnātăquĕ rēgnă,710
Aēgŷptūm Lĭbўāmque, ēt tērrās ēlĭgĕ mōrtī.
Vīdīt prīmă tŭaē tēstīs Lārīsă rŭīnaē
nōbĭlĕ nēc vīctūm fātīs căpŭt; ōmnĭbŭs īllă
cīvĭbŭs ēffūdīt tōtās pēr moēnĭă vīrēs
ōbvĭă ceū laētō: prōmīttūnt mūnĕră flēntēs,715
pāndūnt tēmplă, dŏmōs, sŏcĭōs sē clādĭbŭs ōptānt.
Scīlĭcĕt īmmēnsō sŭpĕrēst ēx nōmĭnĕ mūltūm,
tēquĕ mĭnōr sōlō cūnctās īmpēllĕrĕ gēntēs
rūrsŭs ĭn ārmă pŏtēs rūrsūsque īn fātă rĕdīrĕ.
Sēd "quĭd ŏpūs vīctō pŏpŭlīs aūt ūrbĭbŭs?" īnquīt720
"Vīctōrī praēstātĕ fĭdēm." tū Caēsăr ĭn āltō
caēdĭs ădhūc cŭmŭlō pătrĭaē pēr vīscĕră vādīs,
āt tĭbĭ iām pŏpŭlōs dōnāt gĕnĕr. āvĕhĭt īndĕ
Pōmpēiūm sŏnĭpēs; gĕmĭtūs lăcrĭmaēquĕ sĕquūntūr
plūrĭmăque īn saēvōs pŏpŭlī cōnvīcĭă dīvōs.725
Nūnc tĭbĭ vēră fĭdēs quaēsītī, Māgnĕ, făvōrīs
cōntĭgĭt āc frūctūs; fēlīx sē nēscĭt ămārī.
Caēsăr ŭt Hēspĕrĭō vīdīt sătĭs ārvă nătārĕ
sānguĭnĕ, pārcēndūm fērrō mănĭbūsquĕ sŭōrūm
iām rătŭs ūt vīlēs ănĭmās pĕrĭtūrăquĕ frūstrā730
āgmĭnă pērmīsīt vītaē. Sēd cāstră fŭgātōs
nē rĕvŏcēnt pēllātquĕ quĭēs nōctūrnă păvōrēm,
prōtĭnŭs hōstīlī stătŭīt sūccēdĕrĕ vāllō,
dūm fōrtūnă călēt, dūm cōnfĭcĭt ōmnĭă tērrōr,
nōn vĕrĭtūs, grăvĕ nē fēssīs aūt Mārtĕ sŭbāctīs735
hōc fŏrĕt īmpĕrĭūm. Nōn māgno hōrtāmĭnĕ mīlēs
īn praēdām dūcēndŭs ĕrāt. "vīctōrĭă nōbīs
plēnă, vĭrī" dīxīt "sŭpĕrēst prō sānguĭnĕ mērcēs,
quām mōnstrārĕ mĕum ēst; nĕque ĕnīm dōnārĕ vŏcābō,
quōd sĭbĭ quīsquĕ dăbīt. Cūnctīs ēn plēnă mĕtāllīs740
cāstră pătēnt; rāptum Hēspĕrĭīs ē gēntĭbŭs aūrūm
hīc iăcĕt, ēōāsquĕ prĕmūnt tēntōrĭă gāzās.
Tōt rēgūm fōrtūnă sĭmūl Māgnīquĕ cŏāctă
ēxspēctāt dŏmĭnōs; prŏpĕrā praēcēdĕrĕ, mīlēs,
quōs sĕquĕrīs; quāscūmquĕ tŭās Phārsālĭă fēcīt,745
ā vīctīs rāpiūntŭr ŏpēs." Sīc mīlĭtĕ iūssō
īmpŭlĭt āmēntēs aūrīquĕ cŭpīdĭnĕ caēcōs
īrĕ sŭpēr glădĭōs sūprāquĕ cădāvĕră pātrūm
ēt caēsōs cālcārĕ dŭcēs, quaē fōssă, quĭs āggēr
sūstĭnĕāt prĕtĭūm bēllī scĕlĕrūmquĕ pĕtēntīs?750
Scīrĕ rŭūnt quāntā fŭĕrīnt mērcēdĕ nŏcēntēs.
Īnvēnērĕ quĭdēm spŏlĭātō plūrĭmă mūndō
bēllōrum īn sūmptūs cōngēstaē pōndĕră māssaē;
sēd nōn īmplēvīt cŭpĭēntēs ōmnĭă mēntēs.
Quīdquīd fōdĭt Hĭbēr, quīdquīd Tăgŭs ēxspŭĭt aūrī755
quōdquĕ lĕgīt dīvēs sūmmīs Ărĭmāspŭs hărēnīs,
ūt răpĭānt, pārvō scĕlŭs hōc vēnīssĕ pŭtābūnt:
cūm sĭbĭ Tārpĕĭās vīctōr dēspōndĕrĭt ārcēs,
cūm spē Rōmānaē prōmīsĕrĭt ōmnĭă praēdaē,
dēcĭpĭtūr quōd cāstră răpīt. Căpĭt īmpĭă plēbēs760
caēspĭtĕ pātrĭcĭō sōmnōs, strātūmquĕ cŭbīlĕ
rēgĭbŭs īnfāndūs mīlēs prĕmĭt, īnquĕ părēntūm
īnquĕ tŏrīs frātrūm pŏsŭērūnt mēmbră nŏcēntēs;
quōs ăgĭtāt vaēsānă quĭēs sōmnīquĕ fŭrēntēs:
Thēssălĭcām mĭsĕrī vērsānt īn pēctŏrĕ pūgnām.765
Īnvĭgĭlāt cūnctīs saēvūm scĕlŭs, ārmăquĕ tōtā
mēnte ăgĭtānt, căpŭlōquĕ mănūs ābsēntĕ mŏvēntūr.
Īngĕmŭīssĕ pŭtēm cāmpōs, tērrāmquĕ nŏcēntēm
īnspīrāsse ănĭmās, īnfēctūmque āĕră tōtūm
mānĭbŭs ēt sŭpĕrām Stўgĭā fōrmīdĭnĕ nōctēm.770
Ēxĭgĭt ā mĕrĭtīs trīstēs vīctōrĭă poēnās,
sībĭlăque ēt flāmmās īnfērt sŏpŏr. ūmbră pĕrēmptī
cīvĭs ădēst, sŭă quēmquĕ prĕmīt tērrōrĭs ĭmāgŏ:
īllĕ sĕnūm vūltūs, iŭvĕnūm vĭdĕt īllĕ fĭgūrās,
hūnc ăgĭtānt tōtīs frātērnă cădāvĕră sōmnīs,775
pēctŏre ĭn hōc pătĕr ēst; ōmnēs īn Caēsărĕ mānēs.
Haūt ălĭōs nōndūm Scўthĭcā pūrgātŭs ĭn ārā
Eūmĕnĭdūm vīdīt vūltūs Pĕlŏpēŭs Ŏrēstēs,
nēc măgĭs āttŏnĭtōs ănĭmī sēnsērĕ tŭmūltūs,
cūm fŭrĕrēt, Pēntheūs, aūt cūm dēsīssĕt, Ăgāvē.780
Hūnc ōmnēs glădĭī, quōs aūt Phārsālĭă vīdīt
aūt ūltrīx vīsūră dĭēs strīngēntĕ sĕnātū,
īllā nōctĕ prĕmūnt, hūnc īnfĕră mōnstră flăgēllānt.
Ēt quāntūm mĭsĕrō poēnaē mēns cōnscĭă dōnāt,
quōd Stўgă, quōd mānēs īngēstăquĕ Tārtără sōmnīs785
Pōmpēiō vīvēntĕ vĭdēt! Tămĕn ōmnĭă pāssō,
pōstquām clāră dĭēs Phārsālĭcă dāmnă rĕtēxīt,
nūllă lŏcī făcĭēs rĕvŏcāt fērālĭbŭs ārvīs
haērēntēs ŏcŭlōs. Cērnīt prōpūlsă crŭōrĕ
flūmĭna ĕt ēxcēlsōs cŭmŭlīs aēquāntĭă cōllēs790
cōrpŏră, sīdēntīs īn tābēm spēctăt ăcērvōs
ēt Māgnī nŭmĕrāt pŏpŭlōs, ĕpŭlīsquĕ părātūr
īllĕ lŏcūs vūltūs ēx quō făcĭēsquĕ iăcēntūm
āgnōscāt. Iŭvăt Ēmăthĭām nōn cērnĕrĕ tērrām
ēt lūstrāre ŏcŭlīs cāmpōs sūb clādĕ lătēntēs.795
Fōrtūnām sŭpĕrōsquĕ sŭōs īn sānguĭnĕ cērnīt.
Āc nē laētă fŭrēns scĕlĕrūm spēctācŭlă pērdāt,
īnvĭdĕt īgnĕ rŏgī mĭsĕrīs caēlōquĕ nŏcēntī
īngĕrĭt Ēmăthĭām. Nōn īllūm Poēnŭs hŭmātōr
cōnsŭlĭs ēt Lĭbўcā sūccēnsaē lāmpădĕ Cānnaē800
cōmpēllūnt, hŏmĭnūm rītūs ūt sērvĕt ĭn hōstĕ,
sēd mĕmĭnīt nōndūm sătĭātā caēdĭbŭs īrā,
cīvēs ēssĕ sŭōs. Pĕtĭmūs nōn sīngŭlă būstă
dīscrētōsquĕ rŏgōs: ūnūm dā gēntĭbŭs īgnēm,
nōn īntērpŏsĭtīs ūrāntūr cōrpŏră flāmmīs;805
aūt gĕnĕrī sī poēnă iŭvāt, nĕmŭs ēxstrŭĕ Pīndī,
ērĭgĕ cōngēstās Oētaēō rōbŏrĕ sīlvās,
Thēssălĭcām vĭdĕāt Pōmpēiŭs ăb aēquŏrĕ flāmmām.
Nīl ăgĭs hāc īrā: tābēsnĕ cădāvĕră sōlvāt
ān rŏgŭs haūt rēfērt; plăcĭdō nātūră rĕcēptāt810
cūnctă sĭnū fīnēmquĕ sŭī sĭbĭ cōrpŏră dēbēnt.
Hōs, Caēsār, pŏpŭlōs sī nūnc nōn ūssĕrĭt īgnīs,
ūrēt cūm tērrīs, ūrēt cūm gūrgĭtĕ pōntī;
cōmmūnīs mūndō sŭpĕrēst rŏgŭs ōssĭbŭs āstră
mīxtūrūs. Quōcūmquĕ tŭām Fōrtūnă vŏcābīt815
haē quŏquĕ sūnt ănĭmaē: nōn āltĭŭs ībĭs ĭn aūrās,
nōn mĕlĭōrĕ lŏcō Stўgĭā sūb nōctĕ iăcēbīs.
Lībĕră Fōrtūnaē mōrs ēst; căpĭt ōmnĭă tēllūs
quaē gĕnŭīt; caēlō tĕgĭtūr quī nōn hăbĕt ūrnām.
Tū cuī dānt poēnās ĭnhŭmātō fūnĕrĕ gēntēs,820
quīd fŭgĭs hānc clādēm? quĭd ŏlēntēs dēsĕrĭs āgrōs?
hās trăhĕ, Caēsăr, ăquās; hōc, sī pŏtĕs, ūtĕrĕ caēlō.
Sēd tĭbĭ tābēntēs pŏpŭlī Phārsālĭcă rūră
ērĭpĭūnt cāmpōsquĕ tĕnēnt vīctōrĕ fŭgātō.
Nōn sōlum Haēmŏnĭī fūnēsta ād pābŭlă bēllī825
Bīstŏnĭī vēnērĕ lŭpī, tābēmquĕ crŭēntaē
caēdĭs ŏdōrātī Phŏlŏēn līquērĕ lĕōnēs.
Tūnc ūrsaē lătĕbrās, ōbscaēnī tēctă dŏmōsquĕ
dēsĕrŭērĕ cănēs ēt quīcquīd nārĕ săgācī
āĕră nōn sānūm mōtūmquĕ cădāvĕrĕ sēntīt,830
iāmquĕ dĭū vŏlŭcrēs cīvīlĭă cāstră sĕcūtaē
cōnvĕnĭūnt. vōs quaē Nīlō mūtārĕ sŏlētīs
Thrēĭcĭās hĭĕmēs, ād mōllēm sērĭŭs aūstrūm
īstĭs ăvēs. Nūmquām tāntō sē vūltŭrĕ caēlūm
īndŭĭt aūt plūrēs prēssērūnt āĕră pīnnaē,835
ōmnĕ nĕmūs mīsīt vŏlŭcrēs, ōmnīsquĕ crŭēntā
ālĭtĕ sānguĭnĕīs stīllāvīt rōrĭbŭs ārbōr.
Saēpĕ sŭpēr vūltūs vīctōrĭs ĕt īmpĭă sīgnă
aūt crŭŏr aūt āltō dēflūxĭt ăb aēthĕrĕ tābēs,
mēmbrăquĕ dēĭĕcīt iām lāssīs ūnguĭbŭs ālēs.840
Sīc quŏquĕ nōn ōmnīs pŏpŭlūs pērvēnĭt ăd ōssă
īnquĕ fĕrās dīscērptŭs ăbīt; nōn īntĭmă cūrānt
vīscĕră nēc tōtās ăvĭdaē sōrbērĕ mĕdūllās:
dēgūstānt ārtūs. Lătĭaē pārs māxĭmă tūrbaē
fāstīdītă iăcēt, quām sōl nīmbīquĕ dĭēsquĕ845
lōngĭŏr Ēmăthĭīs rĕsŏlūtām mīscŭĭt ārvīs.
Thēssălĭca īnfēlīx, quō tāntūm crīmĭnĕ, tēllūs,
laēsīstī sŭpĕrōs, ūt tē tōt mōrtĭbŭs ūnām,
tōt scĕlĕrūm fātīs prĕmĕrēnt? Quōd sūffĭcĭt aēvūm
īmmĕmŏr ūt dōnēt bēllī tĭbĭ dāmnă vĕtūstās?850
Quaē sĕgĕs īnfēctā sūrgēt nōn dēcŏlŏr hērbā?
Quō nōn Rōmānōs vĭŏlābīs vōmĕrĕ mānēs?
Āntĕ nŏvaē vĕnĭēnt ăcĭēs, scĕlĕrīquĕ sĕcūndō
praēstābīs nōndūm sīccōs hōc sānguĭnĕ cāmpōs.
Ōmnĭă māiōrūm vērtāmūs būstă lĭcēbīt855
ēt stāntēs tŭmŭlōs ēt quī rādīcĕ vĕtūstā
ēffūdērĕ sŭās vīctīs cōmpāgĭbŭs ūrnās:
plūs cĭnĕrum Haēmŏnĭaē sūlcīs tēllūrĭs ărātūr,
plūrăquĕ rūrĭcŏlīs fĕrĭūntūr dēntĭbŭs ōssă.
Nūllŭs ăb Ēmăthĭō rĕlĭgāssēt lītŏrĕ fūnēm860
nāvĭtă, nēc tērrām quīsquām mōvīssĕt ărātōr,
Rōmānī būstūm pŏpŭlī, fŭgĕrēntquĕ cŏlōnī
ūmbrārūm cāmpōs, grĕgĭbūs dūmētă cărērēnt,
nūllūsque aūdērēt pĕcŏrī pērmīttĕrĕ pāstōr
vēllĕrĕ sūrgēntēm dē nōstrīs ōssĭbŭs hērbām,865
āc vĕlŭt īmpătĭēns hŏmĭnūm vēl sōlĭs ĭnīquī
līmĭtĕ vēl glăcĭē nūda ātque īgnōtă iăcērēs,
sī nōn prīmă nĕfās bēllī, sēd sōlă tŭlīssēs.
Ō sŭpĕrī, lĭcĕāt tērrās ōdīssĕ nŏcēntēs.
Quīd tōtūm prĕmĭtīs, quīd tōtum ābsōlvĭtĭs ōrbēm?870
Hēspĕrĭaē clādēs ēt flēbĭlĭs ūndă Păchŷnī
ēt Mŭtĭna ēt Leūcās pūrōs fēcērĕ Phĭlīppōs.
Segnior Oceano quam lex aeterna vocabat,
luctificus Titan numquam magis aethera contra
egit equos cursumque polo rapiente retorsit
defectusque pati volvit raptaeque labores
5lucis et attraxit nubes, non pabula flammis
sed ne Thessalico purus luceret in orbe.
At nox felicis Magno pars ultima vitae
sollicitos vana decepit imagine somnos.
Nam Pompeiani visus sibi sede theatri
10innumeram effigiem Romanae cernere plebis
attollique suum laetis ad sidera nomen
vocibus et plausu cuneos certare sonantes;
qualis erat populi facies clamorque faventis,
olim cum iuvenis primique aetate triumphi
15post domitas gentes quas torrens ambit Hiberus,
et quaecumque fugax Sertorius impulit arma,
vespere pacato pura venerabilis aeque
quam currus ornante toga, plaudente senatu,
sedit adhuc Romanus eques: seu fine bonorum
20anxia venturis ad tempora laeta refugit,
sive per ambages solitas contraria visis
vaticinata quies magni tulit omina planctus,
seu vetito patrias ultra tibi cernere sedes
sic Romam Fortuna dedit. Ne rumpite somnos,
25castrorum vigiles, nullas tuba verberet aures.
Crastina dira quies et imagine maesta diurna
undique funestas acies feret, undique bellum.
Unde pares somnos populis noctemque beatam?
O felix, si te vel sic tua Roma videret.
30Donassent utinam superi patriaeque tibique
unum, Magne, diem, quo fati certus uterque
extremum tanti fructum raperetis amoris.
Tu velut Ausonia vadis moriturus in urbe,
illa rati semper de te sibi conscia voti
35hoc scelus haud umquam fatis haerere putavit,
sic se dilecti tumulum quoque perdere Magni.
Te mixto flesset luctu iuvenisque senexque
iniussusque puer; lacerasset crine soluto
pectora femineum, ceu Bruti funere, vulgus.
40Nunc quoque tela licet paveant victoris iniqui,
nuntiet ipse licet Caesar tua funera, flebunt,
sed dum tura ferunt, dum laurea serta Tonanti.
O miseri, quorum gemitus edere dolores,
qui te non pleno pariter planxere theatro.
45Vicerat astra iubar cum mixto murmure turba
castrorum fremuit fatisque trahentibus orbem
signa petit pugnae. Miseri pars maxima vulgi
non totum visura diem tentoria circum
ipsa ducis queritur magnoque accensa tumultu
50mortis vicinae properantis admovet horas.
Dira subit rabies; sua quisque ac publica fata
praecipitare cupit; segnis pavidusque vocatur
ac nimium patiens soceri Pompeius et orbis
indulgens regno, qui tot simul undique gentis
55iuris habere sui vellet pacemque timeret.
Nec non et reges populique queruntur eoi
bella trahi patriaque procul tellure teneri.
Hoc placet, o superi, cum vobis vertere cuncta
propositum, nostris erroribus addere crimen?
60Cladibus irruimus nocituraque poscimus arma:
in Pompeianis votum est Pharsalia castris.
Cunctorum voces Romani maximus auctor
Tullius eloquii, cuius sub iure togaque
pacificas saevus tremuit Catilina securis,
65pertulit, iratus bellis cum rostra forumque
optaret, passus tam longa silentia miles;
addidit invalidae robur facundia causae:
"Hoc pro tot meritis solum te, Magne, precatur
uti se Fortuna velis, proceresque tuorum
70castrorum regesque tui cum supplice mundo
adfusi vinci socerum patiare rogamus.
Humani generis tam longo tempore bellum
Caesar erit? Merito Pompeium vincere lente
gentibus indignum est a transcurrente subactis.
75Quo tibi fervor abit aut quo fiducia fati?
De superis, ingrate, times causamque senatus
credere dis dubitas? Ipsae tua signa revellent
prosilientque acies: pudeat vicisse coactum.
Si duce te iusso, si nobis bella geruntur,
80sit iuris, quocumque velint, concurrere campo.
Quid mundi gladios a sanguine Caesaris arces?
Vibrant tela manus, vix signa morantia quisquam
exspectat: propera, te ne tua classica linquant.
Scire senatus havet, miles te, Magne, sequatur
85an comes." Ingemuit rector sensitque deorum
esse dolos et fata suae contraria menti.
"Si placet hoc" inquit "cunctis, si milite Magno,
non duce tempus eget, non ultra fata morabor.
Involvat populos una Fortuna ruina
90sitque hominum magnae lux ista novissima parti.
Testor, Roma, tamen Magnum, quo cuncta perirent,
accepisse diem. Potuit tibi vulnere nullo
stare labor belli, potui sine caede subactum
captivumque ducem violatae tradere paci.
95Quis furor, o caeci, scelerum? Civilia bella
gesturi metuunt ne non cum sanguine vincant.
Abstulimus terras, exclusimus aequore toto,
ad praematuras segetum ieiuna rapinas
agmina compulimus votumque effecimus hosti,
100ut mallet sterni gladiis mortemque suorum
permiscere meis. belli pars magna peractast
his quibus effectum est ne pugnam tiro paveret;
si modo virtutis stimulis iraeque calore
signa petunt. Multos in summa pericula misit
105venturi timor ipse mali. fortissimus illest
qui promptus metuenda pati, si comminus instent,
et differre potest. Placet haec tam prospera rerum
tradere Fortunae, gladio permittere mundi
discrimen; pugnare ducem quam vincere malunt.
110Res mihi Romanas dederas, Fortuna, regendas:
accipe maiores et caeco in Marte tuere.
Pompei nec crimen erit nec gloria bellum.
Vincis aput superos votis me, Caesar, iniquis:
pugnatur. Quantum scelerum quantumque malorum
115in populos lux ista feret! quot regna iacebunt!
Sanguine Romano quam turbidus ibit Enipeus!
Prima velim caput hoc funesti lancea belli,
si sine momento rerum partisque ruina
casurum est, feriat; neque enim victoria Magno
120laetior. Aut populis invisum hac clade peracta,
aut hodie Pompeius erit miserabile nomen.
Omne malum victi, quod sors feret ultima rerum,
omne nefas victoris erit." Sic fatur et arma
permittit populis frenosque furentibus ira
125laxat et ut victus violento navita coro
dat regimen ventis ignavumque arte relicta
puppis onus trahitur. Trepido confusa tumultu
castra fremunt, animique truces sua pectora pulsant
ictibus incertis. Multorum pallor in ore
130mortis venturae faciesque simillima fato.
Aduenisse diem qui fatum rebus in aevum
conderet humanis, et quaeri Roma quid esset
illo Marte, palam est. Sua quisque pericula nescit
attonitus maiore metu. Quis litora ponto
135obruta, quis summis cernens in montibus aequor
aetheraque in terras deiecto sole cadentem,
tot rerum finem, timeat sibi? non vacat ullos
pro se ferre metus: Urbi Magnoque timetur.
Nec gladiis habuere fidem, nisi cautibus asper
140exarsit mucro; tunc omnis lancea saxo
erigitur, tendunt nervis melioribus arcus,
cura fuit lectis pharetras implere sagittis.
Auget eques stimulos frenorumque artat habenas.
Si liceat superis hominum conferre labores,
145non aliter Phlegra rabidos tollente gigantas
Martius incalvit Siculis incudibus ensis
et rubuit flammis iterum Neptunia cuspis,
spiculaque extenso Paean Pythone recoxit,
Pallas Gorgoneos diffudit in Aegida crines,
150Pallenaea Iovi mutavit fulmina Cyclops.
Non tamen abstinuit venturos prodere casus
per varias Fortuna notas. Nam Thessala rura
cum peterent, totus venientibus obstitit aether
inque oculis hominum fregerunt fulmina nubes
155adversasque faces immensoque igne columnas
et trabibus mixtis avidos typhonas aquarum
detulit atque oculos ingesto fulgure clausit;
excussit cristas galeis capulosque solutis
perfudit gladiis ereptaque pila liquavit
160aetherioque nocens fumavit sulphure ferrum.
Nec non innumero cooperta examine signa;
vixque revulsa solo maiori pondere pressum
signiferi mersere caput rorantia fletu,
usque ad Thessaliam Romana et publica signa.
165Admotus superis discussa fugit ab ara
taurus et Emathios praeceps se iecit in agros,
nullaque funestis inventa est victima sacris.
At tu, quos scelerum superos, quas rite vocasti
Eumenidas, Caesar? Stygii quae numina regni
170infernumque nefas et mersos nocte furores,
impia tam saeve gesturus bella, litasti?
Iam dubium monstrisne deum nimione pavore
crediderint: multis concurrere visus Olympo
Pindus et abruptis mergi convallibus Haemus,
175edere nocturnas belli Pharsalia voces,
ire per Ossaeam rapidus Boebeida sanguis;
inque vicem vultus tenebris mirantur opertos
et pallere diem galeisque incumbere noctem
defunctosque patres et iuncti sanguinis umbras
180ante oculos volitare suos. Sed mentibus unum
hoc solamen erat, quod voti turba nefandi
conscia, quae patrum iugulos, quae pectora fratrum
sperabat, gaudet monstris mentisque tumultis
atque omen scelerum subitos putat esse furores.
185Quid mirum populos quos lux extrema manebat
lymphato trepidasse metu, praesaga malorum
si data mens homini est? Tyriis qui Gadibus hospes
adiacet Armeniumque bibit Romanus Araxen,
sub quocumque die, quocumque est sidere mundi,
190maeret et ignorat causas animumque dolentem
corripit, Emathiis quid perdat nescius arvis.
Euganeo (si vera fides memorantibus) augur
colle sedens, Aponus terris ubi fumifer exit
atque Antenorei dispergitur unda Timavi:
195"Uenit summa dies, geritur res maxima" dixit
"impia concurrunt Pompei et Caesaris arma",
seu tonitrus ac tela Iovis praesaga notavit,
aethera seu totum discordi obsistere caelo
perspexitque polos, seu numen in aethere maestum.
200solis in obscuro pugnam pallore notavit.
Dissimilem certe cunctis quos explicat egit
Thessalicum natura diem: si cuncta perito
augure mens hominum caeli nova signa notasset,
spectari toto potuit Pharsalia mundo.
205O summos hominum, quorum Fortuna per orbem
signa dedit, quorum fatis caelum omne vacavit!
Haec et apud seras gentes populosque nepotum,
sive sua tantum venient in saecula fama,
sive aliquid magnis nostri quoque cura laboris
210nominibus prodesse potest, cum bella legentur,
spesque metusque simul perituraque vota movebunt,
attonitique omnes veluti venientia fata,
non transmissa, legent, et adhuc tibi, Magne, favebunt.
Miles, ut adverso Phoebi radiatus ab ictu
215descendens totos perfudit lumine colles,
non temere immissus campis: stetit ordine certo
infelix acies. Cornus tibi cura sinistri,
Lentule, cum prima, quae tunc fuit optima bello,
et quarta legione datur; tibi, numine pugnax
220adverso Domiti, dextri frons tradita Martis;
at medii robur belli fortissima densant
agmina, quae Cilicum terris deducta tenebat
Scipio, miles in hoc, Libyco dux primus in orbe.
At iuxta fluvios et stagna undantis Enipei
225Cappadocum montana cohors et largus habenae
Ponticus ibat eques. Sicci sed plurima campi
tetrarchae regesque tenent magnique tyranni
atque omnis Latio quae servit purpura ferro.
Illuc et Libye Numidas et Creta Cydonas
230misit, Ityraeis cursus fuit inde sagittis,
inde truces Galli solitum prodistis in hostem,
illic pugnaces commovit Hiberia caetras.
Eripe victori gentis et sanguine mundi
fuso, Magne, semel totos consume triumphos.
235Illo forte die Caesar statione relicta
ad segetum raptus moturus signa repente
conspicit in planos hostem descendere campos
oblatumque videt votis sibi mille petitum
tempus, in extremos quo mitteret omnia casus.
240Aeger quippe morae flagransque cupidine regni
coeperat exiguo tractu civilia bella
ut lentum damnare nefas. Discrimina postquam
adventare ducum supremaque proelia vidit,
casuram fati sensit nutare ruinam:
245illa quoque in ferrum rabies promptissima paulum
languit, et casus audax spondere secundos
mens stetit in dubio, quam nec sua fata timere
nec Magni sperare sinunt. Formidine mersa
prosilit hortando melior fiducia vulgo:
250"O domitor mundi, rerum fortuna mearum,
miles, adest totiens optatae copia pugnae.
Nil opus est votis, iam fatum accersite ferro.
In manibus vestris quantus sit Caesar habetis.
Haec est illa dies, mihi quam Rubiconis ad undas
255promissam memini, cuius spe movimus arma,
in quam distulimus vetitos remeare triumphos;
haec eadem est, hodie quae pignora quaeque penates
reddat et emerito faciat vos Marte colonos;
haec, fato quae teste probet quis iustius arma
260sumpserit; haec acies victum factura nocentem.
Si pro me patriam ferro flammisque petistis,
nunc pugnate truces gladiosque exsolvite culpa:
nulla manus belli mutato iudice purast.
Non mihi res agitur, sed vos ut libera sitis
265turba precor, gentis ut ius habeatis in omnes.
Ipse ego privatae cupidus me reddere vitae
plebeiaque toga modicum componere civem,
omnia dum vobis liceant, nihil esse recuso:
invidia regnate mea. Nec sanguine multo
270spem mundi petitis: Grais delecta iuventus
gymnasiis aderit studioque ignava palaestrae
et vix arma ferens, aut mixtae dissona turbae
barbaries, non illa tubas, non agmine moto
clamorem latura suum. Civilia paucae
275bella manus facient, pugnae pars magna levabit
his orbem populis Romanumque obteret hostem.
Ite per ignavas gentes famosaque regna
et primo ferri motu prosternite mundum,
sitque palam, quas tot duxit Pompeius in Urbem
280curribus, unius gentes non esse triumphi.
Armeniosne movet, Romana potentia cuius
sit ducis? aut emptum minimo vult sanguine quisquam
barbarus Hesperiis Magnum praeponere rebus?
Romanos odere omnes dominosque gravantur,
285quos novere, magis. sed me Fortuna meorum
commisit manibus, quorum me Gallia testem
tot fecit bellis. Cuius non militis ensem
agnoscam? Caelumque tremens cum lancea transit,
dicere non fallar quo sit vibrata lacerto.
290Quod si signa ducem numquam fallentia vestrum
conspicio faciesque truces oculosque minaces,
vicistis. videor fluvios spectare cruoris
calcatosque simul reges sparsumque senatus
corpus et immensa populos in caede natantis.
295Sed mea fata moror, qui vos in tela furentis
vocibus his teneo. veniam date bella trahenti:
spe trepido; haut umquam vidi tam magna daturos
tam prope me superos; camporum limite parvo
absumus a votis. Ego sum cui Marte peracto,
300quae populi regesque tenent, donare licebit.
Quone poli motu, quo caeli sidere verso
Thessalicae tantum, superi, permittitis orae?
Aut merces hodie bellorum aut poena parata.
Caesareas spectate cruces, spectate catenas
305et caput hoc positum rostris effusaque membra
saeptorumque nefas et clausi proelia Campi.
Cum duce Sullano gerimus civilia bella.
Vestri cura movet; nam me secura manebit
sors quaesita manu: fodientem viscera cernet
310me mea, qui nondum victo respexerit hoste.
Di, quorum curas abduxit ab aethere tellus
Romanusque labor, vincat, quicumque necesse
non putat in victos saevum destringere ferrum
quique suos cives, quod signa adversa tulerunt,
315non credit fecisse nefas. Pompeius in arto
agmina vestra loco vetita virtute moveri
cum tenuit, quantum satiavit sanguine ferrum!
Vos tamen hoc oro, iuvenes, ne caedere quisquam
hostis terga velit: civis qui fugerit esto.
320Sed dum tela micant, non vos pietatis imago
ulla nec adversa conspecti fronte parentes
commoveant; vultus gladio turbate verendos.
Sive quis infesto cognata in pectora ferro
ibit seu nullum violarit vulnere pignus,
325ignoti iugulum tamquam scelus imputet hostis.
Sternite iam vallum fossasque implete ruina,
exeat ut plenis acies non sparsa maniplis.
Parcite ne castris: vallo tendetis in illo,
unde acies peritura venit." vix cuncta locuto
330Caesare quemque suum munus trahit armaque raptim
sumpta Ceresque viris. Capiunt praesagia belli
calcatisque ruunt castris, stant ordine nullo,
arte ducis nulla permittuntque omnia fatis.
Si totidem Magni soceros totidemque petentis
335urbis regna suae funesto in Marte locasset,
non tam praecipiti ruerent in proelia cursu.
Vidit ut hostiles in rectum exire catervas
Pompeius nullasque moras permittere bello,
sed superis placuisse diem, stat corde gelato
340attonitus, tantoque duci sic arma timere
omen erat. Premit inde metus totumque per agmen
sublimi praevectus equo: "Quem flagitat" inquit
"vestra diem virtus, finis civilibus armis,
quem quaesistis, adest. Totas effundite vires;
345extremum ferri superest opus, unaque gentis
hora trahit. Quisquis patriam carosque penates,
qui subolem ac thalamos desertaque pignora quaerit
ense petat: medio posuit deus omnia campo.
Causa iubet melior superos sperare secundos.
350Ipsi tela regent per viscera Caesaris, ipsi
Romanas sancire volunt hoc sanguine leges.
Si socero dare regna meo mundumque pararent,
praecipitare meam fatis potuere senectam.
Non iratorum populis Urbique deorumst
355Pompeium servare ducem. quae vincere possent
omnia contulimus. Subiere pericula clari
sponte viri sacraque antiquus imagine miles.
Si Curios his fata darent reducesque Camillos
temporibus Deciosque caput fatale voventes,
360hinc starent. Primo gentes oriente coactae
innumeraeque urbes, quantas in proelia numquam,
excivere manus. Toto simul utimur orbe.
Quicquid signiferi comprensum limite caeli
sub noton et borean hominum sumus, arma movemus.
365Nonne superfusis collectum cornibus hostem
in medium dabimus? Paucas victoria dextras
exigit; at plures tantum clamore catervae
bella gerent. Caesar nostris non sufficit armis.
Credite pendentes e summis moenibus Urbis
370crinibus effusis hortari in proelia matres.
Credite grandaevum vetitumque aetate senatum
arma sequi sacros pedibus prosternere canos,
atque ipsam domini metuentem occurrere Romam.
Credite, qui nunc est populus populumque futurum
375permixtas adferre preces. Haec libera nasci,
haec vult turba mori. Si quis post pignora tanta
Pompeio locus est, cum prole et coniuge supplex,
imperii salva si maiestate liceret,
volverer ante pedes. Magnus, nisi vincitis, exul,
380ludibrium soceri, vester pudor, ultima fata
deprecor ac turpes extremi cardinis annos,
ne discam servire senex". Tam maesta locuti
voce ducis flagrant animi, Romanaque virtus
erigitur, placuitque mori, si vera timeret.
385Ergo utrimque pari procurrunt agmina motu
irarum; metus hos regni, spes excitat illos.
Hae facient dextrae quidquid non expleat aetas
ulla nec humanum reparet genus omnibus annis,
ut vacet a ferro. Gentes Mars iste futuras
390obruet et populos aevi venientis in orbem
erepto natale feret. Tunc omne Latinum
fabula nomen erit; Gabios Veiosque Coramque
pulvere vix tectae poterunt monstrare ruinae
Albanosque lares Laurentinosque penates,
395rus vacuum, quod non habitet nisi nocte coacta
invitus questusque Numam iussisse senator.
Non aetas haec carpsit edax monimentaque rerum
putria destituit; crimen civile videmus
tot vacuas urbes. generis quo turba redactast
400humani? Toto populi qui nascimur orbe,
nec muros implere viris nec possumus agros;
urbs nos una capit. vincto fossore coluntur
Hesperiae segetes, stat tectis putris avitis
in nullos ruitura domus, nulloque frequentem
405cive suo Romam, sed mundi faece repletam
cladis eo dedimus ne tanto in corpore bellum
iam possit civile geri. Pharsalia tanti
causa mali. Cedant, feralia nomina, Cannae
et damnata diu Romanis Allia fastis.
410Tempora signavit leviorum Roma malorum,
hunc volvit nescire diem. Pro tristia fata!
Aëra pestiferum tractu morbosque fluentis
insanamque famem permissasque ignibus urbes
moeniaque in praeceps laturos plena tremores
415hi possunt explere viri, quos undique traxit
in miseram Fortuna necem, dum munera longi
explicat eripiens aevi populosque ducesque
constituit campis, per quos tibi, Roma, ruenti
ostendat quam magna cadas. quae latius orbem
420possedit, citius per prospera fata cucurrit.
Omne tibi bellum gentis dedit omnibus annis;
te geminum Titan procedere vidit in axem;
haut multum terrae spatium restabat eoae,
ut tibi nox, tibi tota dies, tibi curreret aether
425omniaque errantes stellae Romana viderent:
sed retro tua fata tulit par omnibus annis
Emathiae funesta dies. Hac luce cruenta
effectum ut Latios non horreat India fasces,
nec vetitos errare Dahas in moenia ducat
430Sarmaticumque premat succinctus consul aratrum,
quod semper saevas debet tibi Parthia poenas,
quod fugiens civile nefas redituraque numquam
Libertas ultra Tigrim Rhenumque recessit
ac totiens nobis iugulo quaesita vagatur,
435Germanum Scythicumque bonum, nec respicit ultra
Ausoniam; vellem, populis incognita nostris:
vulturis ut primum laevo fundata volatu
Romulus infami complevit moenia luco,
usque ad Thessalicas servisses, Roma, ruinas.
440De Brutis, Fortuna, queror. Quid tempora legum
egimus aut annos a consule nomen habentis?
Felices Arabes Medique eoaque tellus,
quam sub perpetuis tenuerunt fata tyrannis.
Ex populis qui regna ferunt sors ultima nostrast,
445quos servire pudet. Sunt nobis nulla profecto
numina; cum caeco rapiantur saecula casu,
mentimur regnare Iovem. Spectabit ab alto
aethere Thessalicas, teneat cum fulmina, caedes!
Scilicet ipse petet Pholoën, petet ignibus Oeten
450immeritaeque nemus Rhodopes pinusque Mimantis:
Cassius hoc potius feriet caput! Astra Thyestae
intulit et subitis damnavit noctibus Argos:
tot similis fratrum gladios patrumque gerenti
Thessaliae dabit ille diem! Mortalia nulli
455sunt curata deo. Cladis tamen huius habemus
vindictam quantam terris dare numina fas est.
Bella pares superis facient civilia divos
fulminibus manes radiisque ornabit et astris
inque deum templis iurabit Roma per umbras.
460Ut rapido cursu fati suprema morantem
consumpsere locum, parva tellure dirempti
inde manus spectant: tempus, quo noscere possent
quo sua pila cadant aut qua sibi fata minentur,
facturi quae monstra forent: videre parentes
465frontibus adversis fraternaque comminus arma,
nec libuit mutare locum; tamen omnia torpor
pectora constrinxit, gelidusque in viscera sanguis
percussa pietate coit, totaeque cohortes
pila parata diu tensis tenuere lacertis.
470Di tibi non mortem quae cunctis poena paratur,
sed sensum post fata tuae dent, Crastine, morti,
cuius torta manu commisit lancea bellum
primaque Thessaliam Romano sanguine tinxit.
O praeceps rabies! cum Caesar tela teneret,
475inventa est prior ulla manus! Tunc stridulus aër
elisus lituis conceptaque classica cornu,
tunc ausae dare signa tubae, tunc aethera tendit
extremique fragor convexa irrumpit Olympi,
unde procul nubes, quo nulla tonitrua durant.
480Excepit resonis clamorem vallibus Haemus
Peliacisque dedit rursus geminare cavernis;
Pindus agit fremitus, Pangaeaque saxa resultant,
Oetaeaeque gemunt rupes, vocesque furoris
expavere sui tota tellure relatas.
485Spargitur innumerum diversis missile votis:
vulnera pars optat, pars terrae figere tela
ac puras servare manus. Rapit omnia casus
atque incerta facit, quos vult, Fortuna nocentes.
Sed quota pars cladis iaculis ferroque volanti
490exacta est? Odiis solus civilibus ensis
sufficit et dextras Romana in viscera ducit.
Pompei densis acies stipata catervis
iunxerat in seriem nexis umbonibus arma
vixque habitura locum dextras ac tela movendi
495constiterat gladiosque suos compressa timebat.
Praecipiti cursu vaesanum Caesaris agmen
in densos agitur cuneos perque arma, per hostem
quaerit iter. Qua torta graves lorica catenas
opponit tutoque latet sub tegmine pectus,
500hac quoque perventum est ad viscera totque per arma
extremum est quod quisque ferit. Civilia bella
una acies patitur, gerit altera; frigidus inde
stat gladius, calet omne nocens a Caesare ferrum.
Nec Fortuna diu rerum tot pondera vertens
505abstulit ingentis fato torrente ruinas.
Ut primum toto diduxit cornua campo
Pompeianus eques bellique per ultima fudit,
sparsa per extremos levis armatura maniplos
insequitur saevasque manus immittit in hostem.
510Illic quaeque suo miscet gens proelia telo
Romanus cunctis petitur cruor; inde sagittae,
inde faces et saxa volant spatioque solutae
aëris et calido liquefactae pondere glandes.
Tunc et Ityraei Medique Arabesque soluti,
515arcu turba minax nusquam rexere sagittas,
sed petitur solus qui campis imminet aër;
inde cadunt mortes; sceleris sed crimine nullo
externum maculant chalybem; stetit omne coactum
circa pila nefas. Ferro subtexitur aether
520noxque super campos telis conserta pependit,
cum Caesar metuens, ne frons sibi prima laboret
incursu, tenet obliquas post signa cohortes
inque latus belli, qua se vagus hostis agebat,
emittit subitum non motis cornibus agmen.
525Immemores pugnae nulloque pudore timendi
praecipites, fecere palam, civilia bella
non bene barbaricis umquam commissa catervis.
Ut primum sonipes transfixus pectora ferro
in caput effusi calcavit membra regentis,
530omnis eques cessit campis, glomerataque nubes
in sua conversis praeceps ruit agmina frenis.
Perdidit inde modum caedes ac nulla secutast
pugna; sed hinc iugulis, hinc ferro bella geruntur;
nec valet haec acies tantum prosternere quantum
535inde perire potest. utinam, Pharsalia, campis
sufficiat cruor iste tuis quem barbara fundunt
pectora: non alio mutentur sanguine fontes,
hic numerus totos tibi vestiat ossibus agros.
Aut si Romano compleri sanguine mavis,
540istis parce, precor; vivant Galataeque Syrique,
Cappadoces Gallique extremique orbis Hiberi,
Armenii, Cilices; nam post civilia bella
hic populus Romanus erit. semel ortus in omnis
it timor, et fatis datus est pro Caesare cursus.
545Ventum erat ad robur Magni mediasque catervas:
quod totos errore vago perfuderat agros
constitit hic bellum fortunaque Caesaris haesit.
Non illic regum auxiliis collecta iuventus
bella gerit ferrumque manus movere rogatae:
550ille locus fratres habuit, locus ille parentis.
Hic furor, hic rabies, hic sunt tua crimina, Caesar.
Hanc fuge, mens, partem belli tenebrisque relinque,
nullaque tantorum discat me vate malorum,
quam multum liceat bellis civilibus, aetas.
555A potius pereant lacrimae pereantque querellae:
quicquid in hac acie gessisti, Roma, tacebo.
Hic Caesar, rabies populi stimulusque furorum,
ne qua parte sui pereat scelus, agmina circum
it vagus atque ignes animis flagrantibus addit;
560inspicit et gladios qui toti sanguine manent,
qui niteant primo tantum mucrone cruenti,
quae presso tremat ense manus, quis languida tela,
quis contenta ferat, quis praestet bella iubenti,
quem pugnare iuvet, quis vultum cive perempto
565mutet; obit latis proiecta cadavera campis;
vulnera multorum totum fusura cruorem
opposita premit ipse manu. Quacumque vagatur,
sanguineum veluti quatiens Bellona flagellum
Bistonas aut Mavors agitans, si verbere saevo
570Palladia stimulet turbatos aegide currus,
nox ingens scelerum est; caedes oriuntur, et instar
immensae vocis gemitus et pondere lapsi
pectoris arma sonant confractique ensibus enses.
Ipse manu subicit gladios ac tela ministrat
575adversosque iubet ferro contundere vultus.
Promovet ipse acies, impellit terga suorum,
verbere conversae cessantis excitat hastae.
In plebem vetat ire manus monstratque senatum;
scit, cruor imperii qui sit, quae viscera rerum,
580unde petat Romam, libertas ultima mundi
quo steterit ferienda loco. Permixta secundo
ordine nobilitas venerandaque corpora ferro
urgentur; caedunt Lepidos caeduntque Metellos
Corvinosque simul Torquataque nomina, rerum
585saepe duces summosque hominum te, Magne, remoto.
Illic plebeia contectus casside vultus
ignotusque hosti, quod ferrum, Brute, tenebas?
O decus imperii, spes o suprema senatus,
extremum tanti generis per saecula nomen,
590ne rue per medios nimium temerarius hostis,
nec tibi fatales admoveris ante Philippos,
Thessalia periture tua. Nil proficis istic
Caesaris intentus iugulo: nondum attigit arcem
iuris et humanum columen quo cuncta premuntur
595egressus meruit fatis tam nobile letum.
Vivat et, ut Bruti procumbat victima, regnet.
Hic patriae perit omne decus, iacet aggere magno
patricium campis non mixta plebe cadaver.
Mors tamen eminuit clarorum in strage virorum
600pugnacis Domiti, quem clades fata per omnis
ducebant: nusquam Magni fortuna sine illo
succubuit. victus totiens a Caesare salva
libertate perit, tunc mille in vulnera laetus
labitur ac venia gaudet carvisse secunda.
605Viderat in crasso versantem sanguine membra
Caesar et increpitans: "Iam Magni deseris arma,
successor Domiti; sine te iam bella geruntur."
Dixerat; ast illi suffecit pectora pulsans
spiritus in vocem morientiaque ora resolvit:
610"Non te funesta scelerum mercede potitum,
sed dubium fati, Caesar, generoque minorem
aspiciens Stygias Magno duce liber ad umbras
et securus eo; te saevo Marte subactum
Pompeioque gravis poenas nobisque daturum,
615cum moriar, sperare licet." Non plura locutum
vita fugit, densaeque oculos vertere tenebrae.
Impendisse pudet lacrimas in funere mundi
mortibus innumeris ac singula fata sequentem
quaerere, letiferum per cuius viscera vulnus
620exierit, quis fusa solo vitalia calcet,
ore quis adverso demissum faucibus ensem
expulerit moriens anima, quis corruat ictu;
quis steterit dum membra cadunt, qui pectore tela
transmittant, aut quos campis adfixerit hasta,
625quis cruor emissis perruperit aëra venis
inque hostis cadat arma sui, quis pectora fratris
caedat et, ut notum possit spoliare cadaver,
abscisum longe mittat caput, ora parentis
quis laceret nimiaque probet spectantibus ira,
630quem iugulat, non esse patrem. Mors nulla querella
digna sua est, nullosque hominum lugere vacamus.
Non istas habuit pugnae Pharsalia partes
quas aliae clades: illic per fata virorum,
per populos hic Roma perit; quod militis illic
635mors hic gentis erat; sanguis ibi fluxit Achaeus,
Ponticus, Assyrius; cunctos haerere cruores
Romanus campisque vetat consistere torrens.
Maius ab hac acie, quam quod sua saecula ferrent,
vulnus habent populi; plus est, quam vita salusque
640quod perit: in totum mundi prosternimur aevum.
Vincitur his gladiis omnis quae serviat aetas.
Proxima quid suboles aut quid meruere nepotes
in regnum nasci? pavide num gessimus arma
teximus aut iugulos? Alieni poena timoris
645in nostra cervice sedet. Post proelia natis
si dominum, Fortuna, dabas, et bella dedisses.
Iam Magnus transisse deos Romanaque fata
senserat infelix tota vix clade coactus
fortunam damnare suam. stetit aggere campi,
650eminus unde omnis sparsas per Thessala rura
aspiceret clades, quae bello obstante latebant.
Tot telis sua fata peti, tot corpora fusa
ac se tam multo pereuntem sanguine vidit.
Nec, sicut mos est miseris, trahere omnia secum
655mersa iuvat gentesque suae miscere ruinae;
ut Latiae post se vivat pars maxima turbae,
sustinuit dignos etiamnum credere votis
caelicolas volvitque sui solacia casus.
"Parcite" ait "superi, cunctas prosternere gentes;
660stante potest mundo Romaque superstite Magnus
esse miser. Si plura iuvant mea vulnera, coniunx
est mihi, sunt nati; dedimus tot pignora fatis.
Civiline parum est bello, si meque meosque
obruit? exiguae clades sumus orbe remoto?
665Omnia quid laceras? quid perdere cuncta laboras?
Iam nihil est, Fortuna, meum." Sic fatur et arma
signaque et adflictas omni iam parte catervas
circumit et revocat matura in fata ruentis
seque negat tanti. nec derat robur in enses
670ire duci iuguloque pati vel pectore letum;
sed timuit, strato miles ne corpore Magni
non fugeret supraque ducem procumberet orbis,
Caesaris aut oculis volvit subducere mortem,
nequiquam, infelix: socero spectare volenti
675praestandum est ubicumque caput. Sed tu quoque, coniux,
causa fugae vultusque tui fatisque negatum
te praesente mori. Tum Magnum concitus aufert
a bello sonipes non tergo tela paventem
ingentisque animos extrema in fata ferentem.
680Non gemitus, non fletus erat salvaque verendus
maiestate dolor qualem te, Magne, decebat
Romanis praestare malis. Non impare vultu
aspicis Emathiam, nec te videre superbum
prospera bellorum nec fractum adversa videbunt;
685quamque fuit laeto per tres infida triumphos
tam misero Fortuna minor. Iam pondere fati
deposito securus abis; nunc tempora laeta
respexisse vacat; spes numquam implenda recessit;
quid fueris nunc scire licet. Fuge proelia dira
690ac testare deos, nullum qui perstet in armis
iam tibi, Magne, mori; ceu flebilis Africa damnis
et ceu Munda nocens Pharioque a gurgite clades,
sic et Thessalicae post te pars maxima pugnae.
Non iam Pompei nomen populare per orbem
695nec studium belli, sed par quod semper habemus
Libertas et Caesar erit, teque inde fugato
ostendit moriens sibi se pugnasse senatus.
Nonne iuvat pulsum bellis cessisse nec istud
perspectasse nefas? Spumantes caede catervas
700respice, turbatos incursu sanguinis amnes,
et soceri miserere tui. Quo pectore Romam
intrabit factus campis felicior istis?
Quidquid in ignotis solus regionibus exul,
quidquid sub Phario positus patiere tyranno,
705crede deis, longo fatorum crede favori:
vincere peius erat. Prohibe lamenta sonare,
flere veta populos, lacrimas luctusque remitte.
Tam mala Pompei quam prospera mundus adoret.
Aspice securus vultu non supplice reges,
710aspice possessas urbes donataque regna,
Aegyptum Libyamque, et terras elige morti.
Vidit prima tuae testis Larisa ruinae
nobile nec victum fatis caput; omnibus illa
civibus effudit totas per moenia vires
715obvia ceu laeto: promittunt munera flentes,
pandunt templa, domos, socios se cladibus optant.
Scilicet immenso superest ex nomine multum,
teque minor solo cunctas impellere gentes
rursus in arma potes rursusque in fata redire.
720Sed "quid opus victo populis aut urbibus?" inquit
"Victori praestate fidem." tu Caesar in alto
caedis adhuc cumulo patriae per viscera vadis,
at tibi iam populos donat gener. avehit inde
Pompeium sonipes; gemitus lacrimaeque sequuntur
725plurimaque in saevos populi convicia divos.
Nunc tibi vera fides quaesiti, Magne, favoris
contigit ac fructus; felix se nescit amari.
Caesar ut Hesperio vidit satis arva natare
sanguine, parcendum ferro manibusque suorum
730iam ratus ut viles animas perituraque frustra
agmina permisit vitae. Sed castra fugatos
ne revocent pellatque quies nocturna pavorem,
protinus hostili statuit succedere vallo,
dum fortuna calet, dum conficit omnia terror,
735non veritus, grave ne fessis aut Marte subactis
hoc foret imperium. Non magno hortamine miles
in praedam ducendus erat. "victoria nobis
plena, viri" dixit "superest pro sanguine merces,
quam monstrare meum est; neque enim donare vocabo,
740quod sibi quisque dabit. Cunctis en plena metallis
castra patent; raptum Hesperiis e gentibus aurum
hic iacet, eoasque premunt tentoria gazas.
Tot regum fortuna simul Magnique coacta
exspectat dominos; propera praecedere, miles,
745quos sequeris; quascumque tuas Pharsalia fecit,
a victis rapiuntur opes." Sic milite iusso
impulit amentes aurique cupidine caecos
ire super gladios supraque cadavera patrum
et caesos calcare duces, quae fossa, quis agger
750sustineat pretium belli scelerumque petentis?
Scire ruunt quanta fuerint mercede nocentes.
Invenere quidem spoliato plurima mundo
bellorum in sumptus congestae pondera massae;
sed non implevit cupientes omnia mentes.
755Quidquid fodit Hiber, quidquid Tagus exspuit auri
quodque legit dives summis Arimaspus harenis,
ut rapiant, parvo scelus hoc venisse putabunt:
cum sibi Tarpeias victor desponderit arces,
cum spe Romanae promiserit omnia praedae,
760decipitur quod castra rapit. Capit impia plebes
caespite patricio somnos, stratumque cubile
regibus infandus miles premit, inque parentum
inque toris fratrum posuerunt membra nocentes;
quos agitat vaesana quies somnique furentes:
765Thessalicam miseri versant in pectore pugnam.
Invigilat cunctis saevum scelus, armaque tota
mente agitant, capuloque manus absente moventur.
Ingemuisse putem campos, terramque nocentem
inspirasse animas, infectumque aëra totum
770manibus et superam Stygia formidine noctem.
Exigit a meritis tristes victoria poenas,
sibilaque et flammas infert sopor. umbra perempti
civis adest, sua quemque premit terroris imago:
ille senum vultus, iuvenum videt ille figuras,
775hunc agitant totis fraterna cadavera somnis,
pectore in hoc pater est; omnes in Caesare manes.
Haut alios nondum Scythica purgatus in ara
Eumenidum vidit vultus Pelopeus Orestes,
nec magis attonitos animi sensere tumultus,
780cum fureret, Pentheus, aut cum desisset, Agave.
Hunc omnes gladii, quos aut Pharsalia vidit
aut ultrix visura dies stringente senatu,
illa nocte premunt, hunc infera monstra flagellant.
Et quantum misero poenae mens conscia donat,
785quod Styga, quod manes ingestaque Tartara somnis
Pompeio vivente videt! Tamen omnia passo,
postquam clara dies Pharsalica damna retexit,
nulla loci facies revocat feralibus arvis
haerentes oculos. Cernit propulsa cruore
790flumina et excelsos cumulis aequantia colles
corpora, sidentis in tabem spectat acervos
et Magni numerat populos, epulisque paratur
ille locus vultus ex quo faciesque iacentum
agnoscat. Ivvat Emathiam non cernere terram
795et lustrare oculis campos sub clade latentes.
Fortunam superosque suos in sanguine cernit.
Ac ne laeta furens scelerum spectacula perdat,
invidet igne rogi miseris caeloque nocenti
ingerit Emathiam. Non illum Poenus humator
800consulis et Libyca succensae lampade Cannae
compellunt, hominum ritus ut servet in hoste,
sed meminit nondum satiata caedibus ira,
cives esse suos. Petimus non singula busta
discretosque rogos: unum da gentibus ignem,
805non interpositis urantur corpora flammis;
aut generi si poena iuvat, nemus exstrue Pindi,
erige congestas Oetaeo robore silvas,
Thessalicam videat Pompeius ab aequore flammam.
Nil agis hac ira: tabesne cadavera solvat
810an rogus haut refert; placido natura receptat
cuncta sinu finemque sui sibi corpora debent.
Hos, Caesar, populos si nunc non usserit ignis,
uret cum terris, uret cum gurgite ponti;
communis mundo superest rogus ossibus astra
815mixturus. Quocumque tuam Fortuna vocabit
hae quoque sunt animae: non altius ibis in auras,
non meliore loco Stygia sub nocte iacebis.
Libera Fortunae mors est; capit omnia tellus
quae genuit; caelo tegitur qui non habet urnam.
820Tu cui dant poenas inhumato funere gentes,
quid fugis hanc cladem? quid olentes deseris agros?
has trahe, Caesar, aquas; hoc, si potes, utere caelo.
Sed tibi tabentes populi Pharsalica rura
eripiunt camposque tenent victore fugato.
825Non solum Haemonii funesta ad pabula belli
Bistonii venere lupi, tabemque cruentae
caedis odorati Pholoën liquere leones.
Tunc ursae latebras, obscaeni tecta domosque
deservere canes et quicquid nare sagaci
830aëra non sanum motumque cadavere sentit,
iamque diu volucres civilia castra secutae
conveniunt. vos quae Nilo mutare soletis
Threicias hiemes, ad mollem serius austrum
istis aves. Numquam tanto se vulture caelum
835induit aut plures presserunt aëra pinnae,
omne nemus misit volucres, omnisque cruenta
alite sanguineis stillavit roribus arbor.
Saepe super vultus victoris et impia signa
aut cruor aut alto defluxit ab aethere tabes,
840membraque deiecit iam lassis unguibus ales.
Sic quoque non omnis populus pervenit ad ossa
inque feras discerptus abit; non intima curant
viscera nec totas avidae sorbere medullas:
degustant artus. Latiae pars maxima turbae
845fastidita iacet, quam sol nimbique diesque
longior Emathiis resolutam miscuit arvis.
Thessalica infelix, quo tantum crimine, tellus,
laesisti superos, ut te tot mortibus unam,
tot scelerum fatis premerent? Quod sufficit aevum
850immemor ut donet belli tibi damna vetustas?
Quae seges infecta surget non decolor herba?
Quo non Romanos violabis vomere manes?
Ante novae venient acies, scelerique secundo
praestabis nondum siccos hoc sanguine campos.
855Omnia maiorum vertamus busta licebit
et stantes tumulos et qui radice vetusta
effudere suas victis compagibus urnas:
plus cinerum Haemoniae sulcis telluris aratur,
pluraque ruricolis feriuntur dentibus ossa.
860Nullus ab Emathio religasset litore funem
navita, nec terram quisquam movisset arator,
Romani bustum populi, fugerentque coloni
umbrarum campos, gregibus dumeta carerent,
nullusque auderet pecori permittere pastor
865vellere surgentem de nostris ossibus herbam,
ac velut impatiens hominum vel solis iniqui
limite vel glacie nuda atque ignota iaceres,
si non prima nefas belli, sed sola tulisses.
O superi, liceat terras odisse nocentes.
870Quid totum premitis, quid totum absolvitis orbem?
Hesperiae clades et flebilis unda Pachyni
et Mutina et Leucas puros fecere Philippos.