ANNAEI LUCANI - BELLUM CIVILE - LIBER VII

I II III IV V VI VII VIII IX X

0

Sēgnĭŏr Ōcĕănō quām lēx aētērnă vŏcābāt,

lūctĭfĭcūs Tītān nūmquām măgĭs aēthĕră cōntrā

ēgĭt ĕquōs cūrsūmquĕ pŏlō răpĭēntĕ rĕtōrsīt

dēfēctūsquĕ pătī vŏlŭīt rāptaēquĕ lăbōrēs

lūcĭs ĕt āttrāxīt nūbēs, nōn pābŭlă flāmmīs5

sēd nē Thēssălĭcō pūrūs lūcērĕt ĭn ōrbĕ.

Āt nōx fēlīcīs Māgnō pārs ūltĭmă vītaē

sōllĭcĭtōs vānā dēcēpĭt ĭmāgĭnĕ sōmnōs.

Nām Pōmpēiānī vīsūs sĭbĭ sēdĕ thĕātrī

īnnŭmĕram ēffĭgĭēm Rōmānaē cērnĕrĕ plēbīs10

āttōllīquĕ sŭūm laētīs ād sīdĕră nōmēn

vōcĭbŭs ēt plaūsū cŭnĕōs cērtārĕ sŏnāntēs;

quālĭs ĕrāt pŏpŭlī făcĭēs clāmōrquĕ făvēntīs,

ōlīm cūm iŭvĕnīs prīmīque aētātĕ trĭūmphī

pōst dŏmĭtās gēntēs quās tōrrēns āmbĭt Hĭbērūs,15

ēt quaēcūmquĕ fŭgāx Sērtōrĭŭs īmpŭlĭt ārmă,

vēspĕrĕ pācātō pūrā vĕnĕrābĭlĭs aēquē

quām cūrrūs ōrnāntĕ tŏgā, plaūdēntĕ sĕnātū,

sēdĭt ădhūc Rōmānŭs ĕquēs: seū fīnĕ bŏnōrūm

ānxĭă vēntūrīs ād tēmpŏră laētă rĕfūgīt,20

sīvĕ pĕr āmbāgēs sŏlĭtās cōntrārĭă vīsīs

vātĭcĭnātă quĭēs māgnī tŭlĭt ōmĭnă plānctūs,

seū vĕtĭtō pătrĭās ūltrā tĭbĭ cērnĕrĕ sēdēs

sīc Rōmām Fōrtūnă dĕdīt. Nē rūmpĭtĕ sōmnōs,

cāstrōrūm vĭgĭlēs, nūllās tŭbă vērbĕrĕt aūrēs.25

Crāstĭnă dīră quĭēs ĕt ĭmāgĭnĕ maēstă dĭūrnā

ūndĭquĕ fūnēstās ăcĭēs fĕrĕt, ūndĭquĕ bēllūm.

Vndĕ părēs sōmnōs pŏpŭlīs nōctēmquĕ bĕātām?

Ō fēlīx, sī tē vēl sīc tŭă Rōmă vĭdērēt.

Dōnāssēnt ŭtĭnām sŭpĕrī pătrĭaēquĕ tĭbīquĕ30

ūnūm, Māgnĕ, dĭēm, quō fātī cērtŭs ŭtērquĕ

ēxtrēmūm tāntī frūctūm răpĕrētĭs ămōrīs.

Tū vĕlŭt Aūsŏnĭā vādīs mŏrĭtūrŭs ĭn ūrbĕ,

īllă rătī sēmpēr dē tē sĭbĭ cōnscĭă vōtī

hōc scĕlŭs haūd ūmquām fātīs haērērĕ pŭtāvīt,35

sīc sē dīlēctī tŭmŭlūm quŏquĕ pērdĕrĕ Māgnī.

Tē mīxtō flēssēt lūctū iŭvĕnīsquĕ sĕnēxquĕ

īniūssūsquĕ pŭēr; lăcĕrāssēt crīnĕ sŏlūtō

pēctŏră fēmĭnĕūm, ceū Brūtī fūnĕrĕ, vūlgūs.

Nūnc quŏquĕ tēlă lĭcēt păvĕānt vīctōrĭs ĭnīquī,40

nūntĭĕt īpsĕ lĭcēt Caēsār tŭă fūnĕră, flēbūnt,

sēd dūm tūră fĕrūnt, dūm laūrĕă sērtă Tŏnāntī.

Ō mĭsĕrī, quōrūm gĕmĭtūs ēdērĕ dŏlōrēs,

quī tē nōn plēnō părĭtēr plānxērĕ thĕātrō.

Vīcĕrăt āstră iŭbār cūm mīxtō mūrmŭrĕ tūrbă45

cāstrōrūm frĕmŭīt fātīsquĕ trăhēntĭbŭs ōrbēm

sīgnă pĕtīt pūgnaē. Mĭsĕrī pārs māxĭmă vūlgī

nōn tōtūm vīsūră dĭēm tēntōrĭă cīrcūm

īpsă dŭcīs quĕrĭtūr māgnōque āccēnsă tŭmūltū

mōrtīs vīcīnaē prŏpĕrāntīs ādmŏvĕt hōrās.50

Dīră sŭbīt răbĭēs; sŭă quīsque āc pūblĭcă fātă

praēcĭpĭtārĕ cŭpīt; sēgnīs păvĭdūsquĕ vŏcātūr

āc nĭmĭūm pătĭēns sŏcĕrī Pōmpēiūs ĕt ŏrbīs

īndūlgēns rēgnō, quī tōt sĭmŭl ūndĭquĕ gēntīs

iūrĭs hăbērĕ sŭī vēllēt pācēmquĕ tĭmērēt.55

Nēc nōn ēt rēgēs pŏpŭlīquĕ quĕrūntŭr ĕōī

bēllă trăhī pătrĭāquĕ prŏcūl tēllūrĕ tĕnērī.

Hōc plăcĕt, ō sŭpĕrī, cūm vōbīs vērtĕrĕ cūnctă

prōpŏsĭtūm, nōstrīs ērrōrĭbŭs āddĕrĕ crīmēn?

Clādĭbŭs īrrŭĭmūs nŏcĭtūrăquĕ pōscĭmŭs ārmă:60

īn Pōmpēiānīs vōtum ēst Phārsālĭă cāstrīs.

Cūnctōrūm vōcēs Rōmānī māxĭmŭs aūctōr

Tūllĭŭs ēlŏquĭī, cūiūs sūb iūrĕ tŏgāquĕ

pācĭfĭcās saēvūs trĕmŭīt Cătĭlīnă sĕcūrīs,

pērtŭlĭt, īrātūs bēllīs cūm rōstră fŏrūmquĕ65

ōptārēt, pāssūs tām lōngă sĭlēntĭă mīlēs;

āddĭdĭt īnvălĭdaē rōbūr fācūndĭă caūsaē:

"Hōc prō tōt mĕrĭtīs sōlūm tē, Māgnĕ, prĕcātūr

ūtī sē Fōrtūnă vĕlīs, prŏcĕrēsquĕ tŭōrūm

cāstrōrūm rēgēsquĕ tŭī cūm sūpplĭcĕ mūndō70

ādfūsī vīncī sŏcĕrūm pătĭārĕ rŏgāmūs.

Hūmānī gĕnĕrīs tām lōngō tēmpŏrĕ bēllūm

Caēsăr ĕrīt? Mĕrĭtō Pōmpēiūm vīncĕrĕ lēntē

gēntĭbŭs īndīgnum ēst ā trānscūrrēntĕ sŭbāctīs.

Quō tĭbĭ fērvŏr ăbīt aūt quō fīdūcĭă fātī?75

Dē sŭpĕrīs, īngrātĕ, tĭmēs caūsāmquĕ sĕnātūs

crēdĕrĕ dīs dŭbĭtās? Īpsaē tŭă sīgnă rĕvēllēnt

prōsĭlĭēntque ăcĭēs: pŭdĕāt vīcīssĕ cŏāctūm.

Sī dŭcĕ tē iūssō, sī nōbīs bēllă gĕrūntūr,

sīt iūrīs, quōcūmquĕ vĕlīnt, cōncūrrĕrĕ cāmpō.80

Quīd mūndī glădĭōs ā sānguĭnĕ Caēsărĭs ārcēs?

Vībrānt tēlă mănūs, vīx sīgnă mŏrāntĭă quīsquām

ēxspēctāt: prŏpĕrā, tē nē tŭă clāssĭcă līnquānt.

Scīrĕ sĕnātŭs hăvēt, mīlēs tē, Māgnĕ, sĕquātūr

ān cŏmĕs." Īngĕmŭīt rēctōr sēnsītquĕ dĕōrūm85

ēssĕ dŏlōs ēt fātă sŭaē cōntrārĭă mēntī.

"Sī plăcĕt hōc" īnquīt "cūnctīs, sī mīlĭtĕ Māgnō,

nōn dŭcĕ tēmpŭs ĕgēt, nōn ūltrā fātă mŏrābōr.

Īnvōlvāt pŏpŭlōs ūnā Fōrtūnă rŭīnā

sītque hŏmĭnūm māgnaē lūx īstă nŏvīssĭmă pārtī.90

Tēstōr, Rōmă, tămēn Māgnūm, quō cūnctă pĕrīrēnt,

āccēpīssĕ dĭēm. Pŏtŭīt tĭbĭ vūlnĕrĕ nūllō

stārĕ lăbōr bēllī, pŏtŭī sĭnĕ caēdĕ sŭbāctūm

cāptīvūmquĕ dŭcēm vĭŏlātaē trādĕrĕ pācī.

Quīs fŭrŏr, ō caēcī, scĕlĕrūm? Cīvīlĭă bēllă95

gēstūrī mĕtŭūnt nē nōn cūm sānguĭnĕ vīncānt.

Ābstŭlĭmūs tērrās, ēxclūsĭmŭs aēquŏrĕ tōtō,

ād praēmātūrās sĕgĕtūm iēiūnă răpīnās

āgmĭnă cōmpŭlĭmūs vōtūmque ēffēcĭmŭs hōstī,

ūt māllēt stērnī glădĭīs mōrtēmquĕ sŭōrūm100

pērmīscērĕ mĕīs. bēllī pārs māgnă pĕrāctāst

hīs quĭbŭs ēffēctum ēst nē pūgnām tīrŏ păvērēt;

sī mŏdŏ vīrtūtīs stĭmŭlīs īraēquĕ călōrĕ

sīgnă pĕtūnt. Mūltōs īn sūmmă pĕrīcŭlă mīsīt

vēntūrī tĭmŏr īpsĕ mălī. fōrtīssĭmŭs īllēst105

quī prōmptūs mĕtŭēndă pătī, sī cōmmĭnŭs īnstēnt,

ēt dīffērrĕ pŏtēst. Plăcĕt haēc tām prōspĕră rērūm

trādĕrĕ Fōrtūnaē, glădĭō pērmīttĕrĕ mūndī

dīscrīmēn; pūgnārĕ dŭcēm quām vīncĕrĕ mālūnt.

Rēs mĭhĭ Rōmānās dĕdĕrās, Fōrtūnă, rĕgēndās:110

āccĭpĕ māiōrēs ēt caēco īn Mārtĕ tŭērĕ.

Pōmpēī nēc crīmĕn ĕrīt nēc glōrĭă bēllūm.

Vīncĭs ăpūt sŭpĕrōs vōtīs mē, Caēsăr, ĭnīquīs:

pūgnātūr. Quāntūm scĕlĕrūm quāntūmquĕ mălōrūm

īn pŏpŭlōs lūx īstă fĕrēt! quōt rēgnă iăcēbūnt!115

Sānguĭnĕ Rōmānō quām tūrbĭdŭs ībĭt Ĕnīpeūs!

Prīmă vĕlīm căpŭt hōc fūnēstī lāncĕă bēllī,

sī sĭnĕ mōmēntō rērūm pārtīsquĕ rŭīnā

cāsūrum ēst, fĕrĭāt; nĕque ĕnīm vīctōrĭă Māgnō

laētĭŏr. Aūt pŏpŭlīs īnvīsum hāc clādĕ pĕrāctā,120

aūt hŏdĭē Pōmpēiŭs ĕrīt mĭsĕrābĭlĕ nōmēn.

Ōmnĕ mălūm vīctī, quōd sōrs fĕrĕt ūltĭmă rērūm,

ōmnĕ nĕfās vīctōrĭs ĕrīt." Sīc fātŭr ĕt ārmă

pērmīttīt pŏpŭlīs frēnōsquĕ fŭrēntĭbŭs īrā

lāxăt ĕt ūt vīctūs vĭŏlēntō nāvĭtă cōrō125

dāt rĕgĭmēn vēntīs īgnāvūmque ārtĕ rĕlīctā

pūppĭs ŏnūs trăhĭtūr. Trĕpĭdō cōnfūsă tŭmūltū

cāstră frĕmūnt, ănĭmīquĕ trŭcēs sŭă pēctŏră pūlsānt

īctĭbŭs īncērtīs. Mūltōrūm pāllŏr ĭn ōrĕ

mōrtīs vēntūraē făcĭēsquĕ sĭmīllĭmă fātō.130

Ādvēnīssĕ dĭēm quī fātūm rēbŭs ĭn aēvūm

cōndĕrĕt hūmānīs, ēt quaērī Rōmă quĭd ēssēt

īllō Mārtĕ, pălam ēst. Sŭă quīsquĕ pĕrīcŭlă nēscīt

āttŏnĭtūs māiōrĕ mĕtū. Quīs lītŏră pōntō

ōbrŭtă, quīs sūmmīs cērnēns īn mōntĭbŭs aēquōr135

aēthĕrăque īn tērrās dēiēctō sōlĕ cădēntēm,

tōt rērūm fīnēm, tĭmĕāt sĭbĭ? nōn văcăt ūllōs

prō sē fērrĕ mĕtūs: Ūrbī Māgnōquĕ tĭmētūr.

Nēc glădĭīs hăbŭērĕ fĭdēm, nĭsĭ caūtĭbŭs āspēr

ēxārsīt mūcrō; tūnc ōmnīs lāncĕă sāxō140

ērĭgĭtūr, tēndūnt nērvīs mĕlĭōrĭbŭs ārcūs,

cūră fŭīt lēctīs phărĕtrās īmplērĕ săgīttīs.

Aūgĕt ĕquēs stĭmŭlōs frēnōrūmque ārtăt hăbēnās.

Sī lĭcĕāt sŭpĕrīs hŏmĭnūm cōnfērrĕ lăbōrēs,

nōn ălĭtēr Phlēgrā răbĭdōs tōllēntĕ gĭgāntās145

Mārtĭŭs īncălŭīt Sĭcŭlīs īncūdĭbŭs ēnsīs

ēt rŭbŭīt flāmmīs ĭtĕrūm Nēptūnĭă cūspīs,

spīcŭlăque ēxtēnsō Paēān Pŷthōnĕ rĕcōxīt,

Pāllās Gōrgŏnĕōs dīffūdĭt ĭn Aēgĭdă crīnēs,

Pāllēnaēă Iŏvī mūtāvīt fūlmĭnă Cŷclōps.150

Nōn tămĕn ābstĭnŭīt vēntūrōs prōdĕrĕ cāsūs

pēr vărĭās Fōrtūnă nŏtās. Nām Thēssălă rūră

cūm pĕtĕrēnt, tōtūs vĕnĭēntĭbŭs ōbstĭtĭt aēthēr

īnque ŏcŭlīs hŏmĭnūm frēgērūnt fūlmĭnă nūbēs

ādvērsāsquĕ făcēs īmmēnsŏquĕ īgnĕ cŏlūmnās155

ēt trăbĭbūs mīxtīs ăvĭdōs tŷphōnăs ăquārūm

dētŭlĭt ātque ŏcŭlōs īngēstō fūlgŭrĕ claūsīt;

ēxcūssīt crīstās gălĕīs căpŭlōsquĕ sŏlūtīs

pērfūdīt glădĭīs ērēptăquĕ pīlă lĭquāvīt

aēthĕrĭōquĕ nŏcēns fūmāvīt sūlphŭrĕ fērrūm.160

Nēc nōn īnnŭmĕrō cŏŏpērta ēxāmĭnĕ sīgnă;

vīxquĕ rĕvūlsă sŏlō māiōrī pōndĕrĕ prēssūm

sīgnĭfĕrī mērsērĕ căpūt rōrāntĭă flētū,

ūsque ād Thēssălĭām Rŏmănā ēt pūblĭcă sīgnă.

Ādmōtūs sŭpĕrīs dīscūssā fūgĭt ăb ārā165

taūrŭs ĕt Ēmăthĭōs praēcēps sē iēcĭt ĭn āgrōs,

nūllăquĕ fūnēstīs īnvēnta ēst vīctĭmă sācrīs.

Āt tū, quōs scĕlĕrūm sŭpĕrōs, quās rītĕ vŏcāstī

Eūmĕnĭdās, Caēsār? Stўgĭī quaē nūmĭnă rēgnī

īnfērnūmquĕ nĕfās ēt mērsōs nōctĕ fŭrōrēs,170

īmpĭă tām saēvē gēstūrūs bēllă, lĭtāstī?

Iām dŭbĭūm mōnstrīsnĕ dĕūm nĭmĭōnĕ păvōrĕ

crēdĭdĕrīnt: mūltīs cōncūrrĕrĕ vīsŭs Ŏlŷmpō

Pīndŭs ĕt ābrūptīs mērgī cōnvāllĭbŭs Haēmūs,

ēdĕrĕ nōctūrnās bēllī Phārsālĭă vōcēs,175

īrĕ pĕr Ōssaēām răpĭdūs Boēbēĭdă sānguīs;

īnquĕ vĭcēm vūltūs tĕnĕbrīs mīrāntŭr ŏpērtōs

ēt pāllērĕ dĭēm gălĕīsque īncūmbĕrĕ nōctēm

dēfūnctōsquĕ pătrēs ēt iūnctī sānguĭnĭs ūmbrās

ānte ŏcŭlōs vŏlĭtārĕ sŭōs. Sēd mēntĭbŭs ūnūm180

hōc sōlāmĕn ĕrāt, quōd vōtī tūrbă nĕfāndī

cōnscĭă, quaē pātrūm iŭgŭlōs, quaē pēctŏră frātrūm

spērābāt, gaūdēt mōnstrīs mēntīsquĕ tŭmūltīs

ātque ōmēn scĕlĕrūm sŭbĭtōs pŭtăt ēssĕ fŭrōrēs.

Quīd mīrūm pŏpŭlōs quōs lūx ēxtrēmă mănēbāt185

lŷmphātō trĕpĭdāssĕ mĕtū, praēsāgă mălōrūm

sī dătă mēns hŏmĭni ēst? Tўrĭīs quī Gādĭbŭs hōspēs

ādiăcĕt Ārmĕnĭūmquĕ bĭbīt Rōmānŭs Ărāxēn,

sūb quōcūmquĕ dĭē, quōcūmque ēst sīdĕrĕ mūndī,

maērĕt ĕt īgnōrāt caūsās ănĭmūmquĕ dŏlēntēm190

cōrrĭpĭt, Ēmăthĭīs quīd pērdāt nēscĭŭs ārvīs.

Eūgănĕō (sī vēră fĭdēs mĕmŏrāntĭbŭs) aūgūr

cōllĕ sĕdēns, Ăpŏnūs tērrīs ŭbĭ fūmĭfĕr ēxīt

ātque Āntēnŏrĕī dīspērgĭtŭr ūndă Tĭmāvī:

"Vēnīt sūmmă dĭēs, gĕrĭtūr rēs māxĭmă" dīxīt195

"īmpĭă cōncūrrūnt Pōmpēi ēt Caēsărĭs ārmă",

seū tŏnĭtrūs āc tēlă Iŏvīs praēsāgă nŏtāvīt,

aēthĕră seū tōtūm dīscōrdi ōbsīstĕrĕ caēlō

pērspēxītquĕ pŏlōs, seū nūmĕn ĭn aēthĕrĕ maēstūm.

sōlĭs ĭn ōbscūrō pūgnām pāllōrĕ nŏtāvīt.200

Dīssĭmĭlēm cērtē cūnctīs quōs ēxplĭcăt ēgīt

Thēssălĭcūm nātūră dĭēm: sī cūnctă pĕrītō

aūgŭrĕ mēns hŏmĭnūm caēlī nŏvă sīgnă nŏtāssēt,

spēctārī tōtō pŏtŭīt Phārsālĭă mūndō.

Ō sūmmōs hŏmĭnūm, quōrūm Fōrtūnă pĕr ōrbēm205

sīgnă dĕdīt, quōrūm fātīs caēlum ōmnĕ văcāvīt!

Haēc ĕt ăpūd sērās gēntēs pŏpŭlōsquĕ nĕpōtūm,

sīvĕ sŭā tāntūm vĕnĭēnt īn saēcŭlă fāmā,

sīve ălĭquīd māgnīs nōstrī quŏquĕ cūră lăbōrīs

nōmĭnĭbūs prōdēssĕ pŏtēst, cūm bēllă lĕgēntūr,210

spēsquĕ mĕtūsquĕ sĭmūl pĕrĭtūrăquĕ vōtă mŏvēbūnt,

āttŏnĭtīque ōmnēs vĕlŭtī vĕnĭēntĭă fātă,

nōn trānsmīssă, lĕgēnt, ĕt ădhūc tĭbĭ, Māgnĕ, făvēbūnt.

Mīlĕs, ŭt ādvērsō Phoēbī rădĭātŭs ăb īctū

dēscēndēns tōtōs pērfūdīt lūmĭnĕ cōllēs,215

nōn tĕmĕre īmmīssūs cāmpīs: stĕtĭt ōrdĭnĕ cērtō

īnfēlīx ăcĭēs. Cōrnūs tĭbĭ cūră sĭnīstrī,

Lēntŭlĕ, cūm prīmā, quaē tūnc fŭĭt ōptĭmă bēllō,

ēt quārtā lĕgĭōnĕ dătūr; tĭbĭ, nūmĭnĕ pūgnāx

ādvērsō Dŏmĭtī, dēxtrī frōns trādĭtă Mārtīs;220

āt mĕdĭī rōbūr bēllī fōrtīssĭmă dēnsānt

āgmĭnă, quaē Cĭlĭcūm tērrīs dēdūctă tĕnēbāt

Scīpĭŏ, mīlĕs ĭn hōc, Lĭbўcō dūx prīmŭs ĭn ōrbĕ.

Āt iūxtā flŭvĭōs ēt stāgna ūndāntĭs Ĕnīpeī

Cāppădŏcūm mōntānă cŏhōrs ēt lārgŭs hăbēnaē225

Pōntĭcŭs ībăt ĕquēs. Sīccī sēd plūrĭmă cāmpī

tētrārchaē rēgēsquĕ tĕnēnt māgnīquĕ tўrānnī

ātque ōmnīs Lătĭō quaē sērvīt pūrpŭră fērrō.

Īllūc ēt Lĭbўē Nŭmĭdās ēt Crētă Cўdōnās

mīsĭt, Ĭtŷraēīs cūrsūs fŭĭt īndĕ săgīttīs,230

īndĕ trŭcēs Gāllī sŏlĭtūm prōdīstĭs ĭn hōstēm,

īllīc pūgnācēs cōmmōvĭt Hĭbērĭă caētrās.

Ērĭpĕ vīctōrī gēntīs ēt sānguĭnĕ mūndī

fūsō, Māgnĕ, sĕmēl tōtōs cōnsūmĕ trĭūmphōs.

Īllō fōrtĕ dĭē Caēsār stătĭōnĕ rĕlīctā235

ād sĕgĕtūm rāptūs mōtūrūs sīgnă rĕpēntĕ

cōnspĭcĭt īn plānōs hōstēm dēscēndĕrĕ cāmpōs

ōblātūmquĕ vĭdēt vōtīs sĭbĭ mīllĕ pĕtītūm

tēmpŭs, ĭn ēxtrēmōs quō mīttĕrĕt ōmnĭă cāsūs.

Aēgēr quīppĕ mŏraē flāgrānsquĕ cŭpīdĭnĕ rēgnī240

coēpĕrăt ēxĭgŭō trāctū cīvīlĭă bēllă

ūt lēntūm dāmnārĕ nĕfās. Dīscrīmĭnă pōstquām

ādvēntārĕ dŭcūm sūprēmăquĕ proēlĭă vīdīt,

cāsūrām fātī sēnsīt nūtārĕ rŭīnām:

īllă quŏque īn fērrūm răbĭēs prōmptīssĭmă paūlūm245

lānguīt, ēt cāsūs aūdāx spōndērĕ sĕcūndōs

mēns stĕtĭt īn dŭbĭō, quām nēc sŭă fātă tĭmērĕ

nēc Māgnī spērārĕ sĭnūnt. Fōrmīdĭnĕ mērsă

prōsĭlĭt hōrtāndō mĕlĭōr fīdūcĭă vūlgō:

"Ō dŏmĭtōr mūndī, rērūm fōrtūnă mĕārūm,250

mīlĕs, ădēst tŏtĭēns ōptātaē cōpĭă pūgnaē.

Nīl ŏpŭs ēst vōtīs, iām fātum āccērsĭtĕ fērrō.

Īn mănĭbūs vēstrīs quāntūs sīt Caēsăr hăbētīs.

Haēc ēst īllă dĭēs, mĭhĭ quām Rŭbĭcōnĭs ăd ūndās

prōmīssām mĕmĭnī, cūiūs spē mōvĭmŭs ārmă,255

īn quām dīstŭlĭmūs vĕtĭtōs rĕmĕārĕ trĭūmphōs;

haēc ĕădem ēst, hŏdĭē quaē pīgnŏră quaēquĕ pĕnātēs

rēddăt ĕt ēmĕrĭtō făcĭāt vōs Mārtĕ cŏlōnōs;

haēc, fātō quaē tēstĕ prŏbēt quīs iūstĭŭs ārmă

sūmpsĕrĭt; haēc ăcĭēs vīctūm fāctūră nŏcēntēm.260

Sī prō mē pătrĭām fērrō flāmmīsquĕ pĕtīstīs,

nūnc pūgnātĕ trŭcēs glădĭōsque ēxsōlvĭtĕ cūlpā:

nūllă mănūs bēllī mūtātō iūdĭcĕ pūrāst.

Nōn mĭhĭ rēs ăgĭtūr, sēd vōs ūt lībĕră sītīs

tūrbă prĕcōr, gēntīs ūt iūs hăbĕātĭs ĭn ōmnēs.265

Īpse ĕgŏ prīvātaē cŭpĭdūs mē rēddĕrĕ vītaē

plēbēiāquĕ tŏgā mŏdĭcūm cōmpōnĕrĕ cīvēm,

ōmnĭă dūm vōbīs līceānt, nĭhĭl ēssĕ rĕcūsō:

īnvĭdĭā rēgnātĕ mĕā. Nēc sānguĭnĕ mūltō

spēm mūndī pĕtĭtīs: Grāīs dēlēctă iŭvēntūs270

gŷmnăsĭīs ădĕrīt stŭdĭōque īgnāvă pălaēstraē

ēt vīx ārmă fĕrēns, aūt mīxtaē dīssŏnă tūrbaē

bārbărĭēs, nōn īllă tŭbās, nōn āgmĭnĕ mōtō

clāmōrēm lātūră sŭūm. Cīvīlĭă paūcaē

bēllă mănūs făcĭēnt, pūgnaē pārs māgnă lĕvābīt275

hīs ōrbēm pŏpŭlīs Rōmānūmque ōbtĕrĕt hōstēm.

Ītĕ pĕr īgnāvās gēntēs fāmōsăquĕ rēgnă

ēt prīmō fērrī mōtū prōstērnĭtĕ mūndūm,

sītquĕ pălām, quās tōt dūxīt Pōmpēiŭs ĭn Ūrbēm

cūrrĭbŭs, ūnīūs gēntēs nōn ēssĕ trĭūmphī.280

Ārmĕnĭōsnĕ mŏvēt, Rōmānă pŏtēntĭă cūiūs

sīt dŭcĭs? aūt ēmptūm mĭnĭmō vūlt sānguĭnĕ quīsquām

bārbărŭs Hēspĕrĭīs Māgnūm praēpōnĕrĕ rēbūs?

Rōmānōs ōdēre ōmnēs dŏmĭnōsquĕ grăvāntūr,

quōs nōvērĕ, măgīs. sēd mē Fōrtūnă mĕōrūm285

cōmmīsīt mănĭbūs, quōrūm mē Gāllĭă tēstēm

tōt fēcīt bēllīs. Cūiūs nōn mīlĭtĭs ēnsēm

āgnōscām? Caēlūmquĕ trĕmēns cūm lāncĕă trānsīt,

dīcĕrĕ nōn fāllār quō sīt vībrātă lăcērtō.

Quōd sī sīgnă dŭcēm nūmquām fāllēntĭă vēstrūm290

cōnspĭcĭō făcĭēsquĕ trŭcēs ŏcŭlōsquĕ mĭnācēs,

vīcīstīs. vĭdĕōr flŭvĭōs spēctārĕ crŭōrīs

cālcātōsquĕ sĭmūl rēgēs spārsūmquĕ sĕnātūs

cōrpŭs ĕt īmmēnsā pŏpŭlōs īn caēdĕ nătāntīs.

Sēd mĕă fātă mŏrōr, quī vōs īn tēlă fŭrēntīs295

vōcĭbŭs hīs tĕnĕō. vĕnĭām dătĕ bēllă trăhēntī:

spē trĕpĭdo; haūt ūmquām vīdī tām māgnă dătūrōs

tām prŏpĕ mē sŭpĕrōs; cāmpōrūm līmĭtĕ pārvō

ābsŭmŭs ā vōtīs. Ĕgŏ sūm cuī Mārtĕ pĕrāctō,

quaē pŏpŭlī rēgēsquĕ tĕnēnt, dōnārĕ lĭcēbīt.300

Quōnĕ pŏlī mōtū, quō caēlī sīdĕrĕ vērsō

Thēssălĭcaē tāntūm, sŭpĕrī, pērmīttĭtĭs ōraē?

Aūt mērcēs hŏdĭē bēllōrum aūt poēnă părātă.

Caēsărĕās spēctātĕ crŭcēs, spēctātĕ cătēnās

ēt căpŭt hōc pŏsĭtūm rōstrīs ēffūsăquĕ mēmbră305

saēptōrūmquĕ nĕfās ēt claūsī proēlĭă Cāmpī.

Cūm dŭcĕ Sūllānō gĕrĭmūs cīvīlĭă bēllă.

Vēstrī cūră mŏvēt; nām mē sēcūră mănēbīt

sōrs quaēsītă mănū: fŏdĭēntēm vīscĕră cērnēt

mē mĕă, quī nōndūm vīctō rēspēxĕrĭt hōstĕ.310

Dī, quōrūm cūrās ābdūxĭt ăb aēthĕrĕ tēllūs

Rōmānūsquĕ lăbōr, vīncāt, quīcūmquĕ nĕcēssĕ

nōn pŭtăt īn vīctōs saēvūm dēstrīngĕrĕ fērrūm

quīquĕ sŭōs cīvēs, quōd sīgna ādvērsă tŭlērūnt,

nōn crēdīt fēcīssĕ nĕfās. Pōmpēiŭs ĭn ārtō315

āgmĭnă vēstră lŏcō vĕtĭtā vīrtūtĕ mŏvērī

cūm tĕnŭīt, quāntūm sătĭāvīt sānguĭnĕ fērrūm!

Vōs tămĕn hōc ōrō, iŭvĕnēs, nē caēdĕrĕ quīsquām

hōstīs tērgă vĕlīt: cīvīs quī fūgĕrĭt ēstō.

Sēd dūm tēlă mĭcānt, nōn vōs pĭĕtātĭs ĭmāgŏ320

ūllă nĕc ādvērsā cōnspēctī frōntĕ părēntēs

cōmmŏvĕānt; vūltūs glădĭō tūrbātĕ vĕrēndōs.

Sīvĕ quĭs īnfēstō cōgnāta īn pēctŏră fērrō

ībīt seū nūllūm vĭŏlārīt vūlnĕrĕ pīgnūs,

īgnōtī iŭgŭlūm tāmquām scĕlŭs īmpŭtĕt hōstīs.325

Stērnĭtĕ iām vāllūm fōssāsque īmplētĕ rŭīnā,

ēxĕăt ūt plēnīs ăcĭēs nōn spārsă mănīplīs.

Pārcĭtĕ nē cāstrīs: vāllō tēndētĭs ĭn īllō,

ūnde ăcĭēs pĕrĭtūră vĕnīt." vīx cūnctă lŏcūtō

Caēsărĕ quēmquĕ sŭūm mūnūs trăhĭt ārmăquĕ rāptīm330

sūmptă Cĕrēsquĕ vĭrīs. Căpĭūnt praēsāgĭă bēllī

cālcātīsquĕ rŭūnt cāstrīs, stānt ōrdĭnĕ nūllō,

ārtĕ dŭcīs nūllā pērmīttūntque ōmnĭă fātīs.

Sī tŏtĭdēm Māgnī sŏcĕrōs tŏtĭdēmquĕ pĕtēntīs

ūrbīs rēgnă sŭaē fūnēsto īn Mārtĕ lŏcāssēt,335

nōn tām praēcĭpĭtī rŭĕrēnt īn proēlĭă cūrsū.

Vīdĭt ŭt hōstīlēs īn rēctum ēxīrĕ cătērvās

Pōmpĕĭūs nūllāsquĕ mŏrās pērmīttĕrĕ bēllō,

sēd sŭpĕrīs plăcŭīssĕ dĭēm, stāt cōrdĕ gĕlātō

āttŏnĭtūs, tāntōquĕ dŭcī sīc ārmă tĭmērĕ340

ōmĕn ĕrāt. Prĕmĭt īndĕ mĕtūs tōtūmquĕ pĕr āgmēn

sūblīmī praēvēctŭs ĕquō: "Quēm flāgĭtăt" īnquīt

"vēstră dĭēm vīrtūs, fīnīs cīvīlĭbŭs ārmīs,

quēm quaēsīstĭs, ădēst. Tōtās ēffūndĭtĕ vīrēs;

ēxtrēmūm fērrī sŭpĕrēst ŏpŭs, ūnăquĕ gēntīs345

hōră trăhīt. Quīsquīs pătrĭām cārōsquĕ pĕnātēs,

quī sŭbŏlem āc thălămōs dēsērtăquĕ pīgnŏră quaērīt

ēnsĕ pĕtāt: mĕdĭō pŏsŭīt dĕŭs ōmnĭă cāmpō.

Caūsă iŭbēt mĕlĭōr sŭpĕrōs spērārĕ sĕcūndōs.

Īpsī tēlă rĕgēnt pēr vīscĕră Caēsărĭs, īpsī350

Rōmānās sāncīrĕ vŏlūnt hōc sānguĭnĕ lēgēs.

Sī sŏcĕrō dărĕ rēgnă mĕō mūndūmquĕ părārēnt,

praēcĭpĭtārĕ mĕām fātīs pŏtŭērĕ sĕnēctām.

Nōn īrātōrūm pŏpŭlīs Ūrbīquĕ dĕōrūmst

Pōmpēiūm sērvārĕ dŭcēm. quaē vīncĕrĕ pōssēnt355

ōmnĭă cōntŭlĭmūs. Sŭbĭērĕ pĕrīcŭlă clārī

spōntĕ vĭrī sācrāque āntīquŭs ĭmāgĭnĕ mīlēs.

Sī Cŭrĭōs hīs fātă dărēnt rĕdŭcēsquĕ Cămīllōs

tēmpŏrĭbūs Dĕcĭōsquĕ căpūt fātālĕ vŏvēntēs,

hīnc stārēnt. Prīmō gēntēs ŏrĭēntĕ cŏāctaē360

īnnŭmĕraēque ūrbēs, quāntās īn proēlĭă nūmquām,

ēxcīvērĕ mănūs. Tōtō sĭmŭl ūtĭmŭr ōrbĕ.

Quīcquīd sīgnĭfĕrī cōmprēnsūm līmĭtĕ caēlī

sūb nŏtŏn ēt bŏrĕān hŏmĭnūm sŭmŭs, ārmă mŏvēmūs.

Nōnnĕ sŭpērfūsīs cōllēctūm cōrnĭbŭs hōstēm365

īn mĕdĭūm dăbĭmūs? Paūcās vīctōrĭă dēxtrās

ēxĭgĭt; āt plūrēs tāntūm clāmōrĕ cătērvaē

bēllă gĕrēnt. Caēsār nōstrīs nōn sūffĭcĭt ārmīs.

Crēdĭtĕ pēndēntēs ē sūmmīs moēnĭbŭs Ūrbīs

crīnĭbŭs ēffūsīs hōrtāri īn proēlĭă mātrēs.370

Crēdĭtĕ grāndaēvūm vĕtĭtūmque aētātĕ sĕnātūm

ārmă sĕquī sācrōs pĕdĭbūs prōstērnĕrĕ cānōs,

ātque īpsām dŏmĭnī mĕtŭēntem ōccūrrĕrĕ Rōmām.

Crēdĭtĕ, quī nūnc ēst pŏpŭlūs pŏpŭlūmquĕ fŭtūrūm

pērmīxtās ādfērrĕ prĕcēs. Haēc lībĕră nāscī,375

haēc vūlt tūrbă mŏrī. Sī quīs pōst pīgnŏră tāntă

Pōmpēiō lŏcŭs ēst, cūm prōle ēt cōniŭgĕ sūpplēx,

īmpĕrĭī sālvā sī māiēstātĕ lĭcērēt,

vōlvĕrĕr āntĕ pĕdēs. Māgnūs, nĭsĭ vīncĭtĭs, ēxūl,

lūdĭbrĭūm sŏcĕrī, vēstēr pŭdŏr, ūltĭmă fātă380

dēprĕcŏr āc tūrpēs ēxtrēmī cārdĭnĭs ānnōs,

nē dīscām sērvīrĕ sĕnēx". Tām maēstă lŏcūtī

vōcĕ dŭcīs flāgrānt ănĭmī, Rōmānăquĕ vīrtūs

ērĭgĭtūr, plăcŭītquĕ mŏrī, sī vēră tĭmērēt.

Ērgo ūtrīmquĕ părī prōcūrrūnt āgmĭnă mōtū385

īrārūm; mĕtŭs hōs rēgnī, spēs ēxcĭtăt īllōs.

Haē făcĭēnt dēxtraē quīdquīd nōn ēxplĕăt aētās

ūllă nĕc hūmānūm rĕpărēt gĕnŭs ōmnĭbŭs ānnīs,

ūt văcĕt ā fērrō. Gēntēs Mārs īstĕ fŭtūrās

ōbrŭĕt ēt pŏpŭlōs aēvī vĕnĭēntĭs ĭn ōrbēm390

ērēptō nātālĕ fĕrēt. Tūnc ōmnĕ Lătīnūm

fābŭlă nōmĕn ĕrīt; Găbĭōs Vĕĭōsquĕ Cŏrāmquĕ

pūlvĕrĕ vīx tēctaē pŏtĕrūnt mōnstrārĕ rŭīnaē

Ālbānōsquĕ lărēs Laūrēntīnōsquĕ pĕnātēs,

rūs văcŭūm, quōd nōn hăbĭtēt nĭsĭ nōctĕ cŏāctā395

īnvītūs quēstūsquĕ Nŭmām iūssīssĕ sĕnātōr.

Nōn aētās haēc cārpsĭt ĕdāx mŏnĭmēntăquĕ rērūm

pūtrĭă dēstĭtŭīt; crīmēn cīvīlĕ vĭdēmūs

tōt văcŭās ūrbēs. gĕnĕrīs quō tūrbă rĕdāctāst

hūmānī? Tōtō pŏpŭlī quī nāscĭmŭr ōrbĕ,400

nēc mūrōs īmplērĕ vĭrīs nēc pōssŭmŭs āgrōs;

ūrbs nōs ūnă căpīt. vīnctō fōssōrĕ cŏlūntūr

Hēspĕrĭaē sĕgĕtēs, stāt tēctīs pūtrĭs ăvītīs

īn nūllōs rŭĭtūră dŏmūs, nūllōquĕ frĕquēntēm

cīvĕ sŭō Rōmām, sēd mūndī faēcĕ rĕplētām405

clādĭs ĕō dĕdĭmūs nē tānto īn cōrpŏrĕ bēllūm

iām pōssīt cīvīlĕ gĕrī. Phārsālĭă tāntī

caūsă mălī. Cēdānt, fērālĭă nōmĭnă, Cānnaē

ēt dāmnātă dĭū Rōmānīs Āllĭă fāstīs.

Tēmpŏră sīgnāvīt lĕvĭōrūm Rōmă mălōrūm,410

hūnc vŏlŭīt nēscīrĕ dĭēm. Prō trīstĭă fātă!

Āĕră pēstĭfĕrūm trāctū mōrbōsquĕ flŭēntīs

īnsānāmquĕ fămēm pērmīssāsque īgnĭbŭs ūrbēs

moēnĭăque īn praēcēps lātūrōs plēnă trĕmōrēs

hī pōssūnt ēxplērĕ vĭrī, quōs ūndĭquĕ trāxīt415

īn mĭsĕrām Fōrtūnă nĕcēm, dūm mūnĕră lōngī

ēxplĭcăt ērĭpĭēns aēvī pŏpŭlōsquĕ dŭcēsquĕ

cōnstĭtŭīt cāmpīs, pēr quōs tĭbĭ, Rōmă, rŭēntī

ōstēndāt quām māgnă cădās. quaē lātĭŭs ōrbēm

pōssēdīt, cĭtĭūs pēr prōspĕră fātă cŭcūrrīt.420

Ōmnĕ tĭbī bēllūm gēntīs dĕdĭt ōmnĭbŭs ānnīs;

tē gĕmĭnūm Tītān prōcēdĕrĕ vīdĭt ĭn āxēm;

haūt mūltūm tērraē spătĭūm rēstābăt ĕōaē,

ūt tĭbĭ nōx, tĭbĭ tōtă dĭēs, tĭbĭ cūrrĕrĕt aēthēr

ōmnĭăque ērrāntēs stēllaē Rōmānă vĭdērēnt:425

sēd rētrō tŭă fātă tŭlīt pār ōmnĭbŭs ānnīs

Ēmăthĭaē fūnēstă dĭēs. Hāc lūcĕ crŭēntā

ēffēctum ūt Lătĭōs nōn hōrrĕăt Īndĭă fāscēs,

nēc vĕtĭtōs ērrārĕ Dăhās īn moēnĭă dūcāt

Sārmătĭcūmquĕ prĕmāt sūccīnctūs cōnsŭl ărātrūm,430

quōd sēmpēr saēvās dēbēt tĭbĭ Pārthĭă poēnās,

quōd fŭgĭēns cīvīlĕ nĕfās rĕdĭtūrăquĕ nūmquām

Lībērtās ūltrā Tīgrīm Rhēnūmquĕ rĕcēssīt

āc tŏtĭēns nōbīs iŭgŭlō quaēsītă văgātūr,

Gērmānūm Scўthĭcūmquĕ bŏnūm, nēc rēspĭcĭt ūltrā435

Aūsŏnĭām; vēllēm, pŏpŭlīs īncōgnĭtă nōstrīs:

vūltŭrĭs ūt prīmūm laēvō fūndātă vŏlātū

Rōmŭlŭs īnfāmī cōmplēvīt moēnĭă lūcō,

ūsque ād Thēssălĭcās sērvīssēs, Rōmă, rŭīnās.

Dē Brūtīs, Fōrtūnă, quĕrōr. Quīd tēmpŏră lēgūm440

ēgĭmŭs aūt ānnōs ā cōnsŭlĕ nōmĕn hăbēntīs?

Fēlīcēs Ărăbēs Mēdīque ēōăquĕ tēllūs,

quām sūb pērpĕtŭīs tĕnŭērūnt fātă tўrānnīs.

Ēx pŏpŭlīs quī rēgnă fĕrūnt sōrs ūltĭmă nōstrāst,

quōs sērvīrĕ pŭdēt. Sūnt nōbīs nūllă prŏfēctō445

nūmĭnă; cūm caēcō răpĭāntūr saēcŭlă cāsū,

mēntīmūr rēgnārĕ Iŏvēm. Spēctābĭt ăb āltō

aēthĕrĕ Thēssălĭcās, tĕnĕāt cūm fūlmĭnă, caēdēs!

Scīlĭcĕt īpsĕ pĕtēt Phŏlŏēn, pĕtĕt īgnĭbŭs Oētēn

īmmĕrĭtaēquĕ nĕmūs Rhŏdŏpēs pīnūsquĕ Mĭmāntīs:450

Cāssĭŭs hōc pŏtĭūs fĕrĭēt căpŭt! Āstră Thўēstaē

īntŭlĭt ēt sŭbĭtīs dāmnāvīt nōctĭbŭs Ārgōs:

tōt sĭmĭlīs frātrūm glădĭōs pātrūmquĕ gĕrēntī

Thēssălĭaē dăbĭt īllĕ dĭēm! Mōrtālĭă nūllī

sūnt cūrātă dĕō. Clādīs tămĕn hūiŭs hăbēmūs455

vīndīctām quāntām tērrīs dărĕ nūmĭnă fās ēst.

Bēllă părēs sŭpĕrīs făcĭēnt cīvīlĭă dīvōs

fūlmĭnĭbūs mānēs rădĭīsque ōrnābĭt ĕt āstrīs

īnquĕ dĕūm tēmplīs iūrābīt Rōmă pĕr ūmbrās.

Ūt răpĭdō cūrsū fātī sūprēmă mŏrāntēm460

cōnsūmpsērĕ lŏcūm, pārvā tēllūrĕ dĭrēmptī

īndĕ mănūs spēctānt: tēmpūs, quō nōscĕrĕ pōssēnt

quō sŭă pīlă cădānt aūt quā sĭbĭ fātă mĭnēntūr,

fāctūrī quaē mōnstră fŏrēnt: vīdērĕ părēntēs

frōntĭbŭs ādvērsīs frātērnăquĕ cōmmĭnŭs ārmă,465

nēc lĭbŭīt mūtārĕ lŏcūm; tămĕn ōmnĭă tōrpōr

pēctŏră cōnstrīnxīt, gĕlĭdūsque īn vīscĕră sānguīs

pērcūssā pĭĕtātĕ cŏīt, tōtaēquĕ cŏhōrtēs

pīlă părātă dĭū tēnsīs tĕnŭērĕ lăcērtīs.

Dī tĭbĭ nōn mōrtēm quaē cūnctīs poēnă părātūr,470

sēd sēnsūm pōst fātă tŭaē dēnt, Crāstĭnĕ, mōrtī,

cūiūs tōrtă mănū cōmmīsīt lāncĕă bēllūm

prīmăquĕ Thēssălĭām Rōmānō sānguĭnĕ tīnxīt.

Ō praēcēps răbĭēs! cūm Caēsār tēlă tĕnērēt,

īnvēnta ēst prĭŏr ūllă mănūs! Tūnc strīdŭlŭs āēr475

ēlīsūs lĭtŭīs cōncēptăquĕ clāssĭcă cōrnū,

tūnc aūsaē dărĕ sīgnă tŭbaē, tūnc aēthĕră tēndīt

ēxtrēmīquĕ frăgōr cōnvēxa īrrūmpĭt Ŏlŷmpī,

ūndĕ prŏcūl nūbēs, quō nūllă tŏnītrŭă dūrānt.

Ēxcēpīt rĕsŏnīs clāmōrēm vāllĭbŭs Haēmūs480

Pēlĭăcīsquĕ dĕdīt rūrsūs gĕmĭnārĕ căvērnīs;

Pīndŭs ăgīt frĕmĭtūs, Pāngaēăquĕ sāxă rĕsūltānt,

Oētaēaēquĕ gĕmūnt rūpēs, vōcēsquĕ fŭrōrīs

ēxpāvērĕ sŭī tōtā tēllūrĕ rĕlātās.

Spārgĭtŭr īnnŭmĕrūm dīvērsīs mīssĭlĕ vōtīs:485

vūlnĕră pārs ōptāt, pārs tērraē fīgĕrĕ tēlă

āc pūrās sērvārĕ mănūs. Răpĭt ōmnĭă cāsūs

ātque īncērtă făcīt, quōs vūlt, Fōrtūnă nŏcēntēs.

Sēd quŏtă pārs clādīs iăcŭlīs fērrōquĕ vŏlāntī

ēxācta ēst? Ŏdĭīs sōlūs cīvīlĭbŭs ēnsīs490

sūffĭcĭt ēt dēxtrās Rōmāna īn vīscĕră dūcīt.

Pōmpēī dēnsīs ăcĭēs stīpātă cătērvīs

iūnxĕrăt īn sĕrĭēm nēxīs ūmbōnĭbŭs ārmă

vīxque hăbĭtūră lŏcūm dēxtrās āc tēlă mŏvēndī

cōnstĭtĕrāt glădĭōsquĕ sŭōs cōmprēssă tĭmēbāt.495

Praēcĭpĭtī cūrsū vaēsānūm Caēsărĭs āgmēn

īn dēnsōs ăgĭtūr cŭnĕōs pērque ārmă, pĕr hōstēm

quaērĭt ĭtēr. Quā tōrtă grăvēs lōrīcă cătēnās

ōppōnīt tūtōquĕ lătēt sūb tēgmĭnĕ pēctūs,

hāc quŏquĕ pērvēntum ēst ād vīscĕră tōtquĕ pĕr ārmă500

ēxtrēmum ēst quōd quīsquĕ fĕrīt. Cīvīlĭă bēllă

ūna ăcĭēs pătĭtūr, gĕrĭt āltĕră; frīgĭdŭs īndĕ

stāt glădĭūs, călĕt ōmnĕ nŏcēns ā Caēsărĕ fērrūm.

Nēc Fōrtūnă dĭū rērūm tōt pōndĕră vērtēns

ābstŭlĭt īngēntīs fātō tōrrēntĕ rŭīnās.505

Ūt prīmūm tōtō dīdūxīt cōrnŭă cāmpō

Pōmpēiānŭs ĕquēs bēllīquĕ pĕr ūltĭmă fūdīt,

spārsă pĕr ēxtrēmōs lĕvĭs ārmātūră mănīplōs

īnsĕquĭtūr saēvāsquĕ mănūs īmmīttĭt ĭn hōstēm.

Īllīc quaēquĕ sŭō mīscēt gēns proēlĭă tēlō510

Rōmānūs cūnctīs pĕtĭtūr crŭŏr; īndĕ săgīttaē,

īndĕ făcēs ēt sāxă vŏlānt spătĭōquĕ sŏlūtaē

āĕrĭs ēt călĭdō lĭquĕfāctaē pōndĕrĕ glāndēs.

Tūnc ĕt Ĭtŷraēī Mēdīque Ărăbēsquĕ sŏlūtī,

ārcū tūrbă mĭnāx nūsquām rēxērĕ săgīttās,515

sēd pĕtĭtūr sōlūs quī cāmpīs īmmĭnĕt āēr;

īndĕ cădūnt mōrtēs; scĕlĕrīs sēd crīmĭnĕ nūllō

ēxtērnūm măcŭlānt chălўbēm; stĕtĭt ōmnĕ cŏāctūm

cīrcā pīlă nĕfās. Fērrō sūbtēxĭtŭr aēthēr

nōxquĕ sŭpēr cāmpōs tēlīs cōnsērtă pĕpēndīt,520

cūm Caēsār mĕtŭēns, nē frōns sĭbĭ prīmă lăbōrēt

īncūrsū, tĕnĕt ōblīquās pōst sīgnă cŏhōrtēs

īnquĕ lătūs bēllī, quā sē văgŭs hōstĭs ăgēbāt,

ēmīttīt sŭbĭtūm nōn mōtīs cōrnĭbŭs āgmēn.

Īmmĕmŏrēs pūgnaē nūllōquĕ pŭdōrĕ tĭmēndī525

praēcĭpĭtēs, fēcērĕ pălām, cīvīlĭă bēllă

nōn bĕnĕ bārbărĭcīs ūmquām cōmmīssă cătērvīs.

Ūt prīmūm sŏnĭpēs trānsfīxūs pēctŏră fērrō

īn căpŭt ēffūsī cālcāvīt mēmbră rĕgēntīs,

ōmnĭs ĕquēs cēssīt cāmpīs, glŏmĕrātăquĕ nūbēs530

īn sŭă cōnvērsīs praēcēps rŭĭt āgmĭnă frēnīs.

Pērdĭdĭt īndĕ mŏdūm caēdēs āc nūllă sĕcūtāst

pūgnă; sĕd hīnc iŭgŭlīs, hīnc fērrō bēllă gĕrūntūr;

nēc vălĕt haēc ăcĭēs tāntūm prōstērnĕrĕ quāntūm

īndĕ pĕrīrĕ pŏtēst. ŭtĭnām, Phārsālĭă, cāmpīs535

sūffĭcĭāt crŭŏr īstĕ tŭīs quēm bārbără fūndūnt

pēctŏră: nōn ălĭō mūtēntūr sānguĭnĕ fōntēs,

hīc nŭmĕrūs tōtōs tĭbĭ vēstĭăt ōssĭbŭs āgrōs.

Aūt sī Rōmānō cōmplērī sānguĭnĕ māvīs,

īstīs pārcĕ, prĕcōr; vīvānt Gălătaēquĕ Sўrīquĕ,540

Cāppădŏcēs Gāllīque ēxtrēmīque ōrbĭs Hĭbērī,

Ārmĕnĭī, Cĭlĭcēs; nām pōst cīvīlĭă bēllă

hīc pŏpŭlūs Rōmānŭs ĕrīt. sĕmĕl ōrtŭs ĭn ōmnīs

īt tĭmŏr, ēt fātīs dătŭs ēst prō Caēsărĕ cūrsūs.

Vēntum ĕrăt ād rōbūr Māgnī mĕdĭāsquĕ cătērvās:545

quōd tōtōs ērrōrĕ văgō pērfūdĕrăt āgrōs

cōnstĭtĭt hīc bēllūm fōrtūnăquĕ Caēsărĭs haēsīt.

Nōn īllīc rēgum aūxĭlĭīs cōllēctă iŭvēntūs

bēllă gĕrīt fērrūmquĕ mănūs mōvērĕ rŏgātaē:

īllĕ lŏcūs frātrēs hăbŭīt, lŏcŭs īllĕ părēntīs.550

Hīc fŭrŏr, hīc răbĭēs, hīc sūnt tŭă crīmĭnă, Caēsār.

Hānc fŭgĕ, mēns, pārtēm bēllī tĕnĕbrīsquĕ rĕlīnquĕ,

nūllăquĕ tāntōrūm dīscāt mē vātĕ mălōrūm,

quām mūltūm lĭcĕāt bēllīs cīvīlĭbŭs, aētās.

Ā pŏtĭūs pēreānt lăcrĭmaē pēreāntquĕ quĕrēllaē:555

quīcquĭd ĭn hāc ăcĭē gēssīstī, Rōmă, tăcēbō.

Hīc Caēsār, răbĭēs pŏpŭlī stĭmŭlūsquĕ fŭrōrūm,

nē quā pārtĕ sŭī pĕrĕāt scĕlŭs, āgmĭnă cīrcūm

īt văgŭs ātque īgnēs ănĭmīs flāgrāntĭbŭs āddīt;

īnspĭcĭt ēt glădĭōs quī tōtī sānguĭnĕ mānēnt,560

quī nĭtĕānt prīmō tāntūm mūcrōnĕ crŭēntī,

quaē prēssō trĕmăt ēnsĕ mănūs, quīs lānguĭdă tēlă,

quīs cōntēntă fĕrāt, quīs praēstēt bēllă iŭbēntī,

quēm pūgnārĕ iŭvēt, quīs vūltūm cīvĕ pĕrēmptō

mūtĕt; ŏbīt lātīs prōiēctă cădāvĕră cāmpīs;565

vūlnĕră mūltōrūm tōtūm fūsūră crŭōrēm

ōppŏsĭtā prĕmĭt īpsĕ mănū. Quācūmquĕ văgātūr,

sānguīneūm vĕlŭtī quătĭēns Bēllōnă flăgēllūm

Bīstŏnăs aūt Māvōrs ăgĭtāns, sī vērbĕrĕ saēvō

Pāllădĭā stĭmŭlēt tūrbātōs aēgĭdĕ cūrrūs,570

nōx īngēns scĕlĕrum ēst; caēdēs ŏrĭūntŭr, ĕt īnstār

īmmēnsaē vōcīs gĕmĭtūs ēt pōndĕrĕ lāpsī

pēctŏrĭs ārmă sŏnānt cōnfrāctīque ēnsĭbŭs ēnsēs.

Īpsĕ mănū sŭbĭcīt glădĭōs āc tēlă mĭnīstrāt

ādvērsōsquĕ iŭbēt fērrō cōntūndĕrĕ vūltūs.575

Prōmŏvĕt īpse ăcĭēs, īmpēllīt tērgă sŭōrūm,

vērbĕrĕ cōnvērsaē cēssāntīs ēxcĭtăt hāstaē.

Īn plēbēm vĕtăt īrĕ mănūs mōnstrātquĕ sĕnātūm;

scīt, crŭŏr īmpĕrĭī quī sīt, quaē vīscĕră rērūm,

ūndĕ pĕtāt Rōmām, lībērtās ūltĭmă mūndī580

quō stĕtĕrīt fĕrĭēndă lŏcō. Pērmīxtă sĕcūndō

ōrdĭnĕ nōbĭlĭtās vĕnĕrāndăquĕ cōrpŏră fērrō

ūrgēntūr; caēdūnt Lĕpĭdōs caēdūntquĕ Mĕtēllōs

Cōrvīnōsquĕ sĭmūl Tōrquātăquĕ nōmĭnă, rērūm

saēpĕ dŭcēs sūmmōsque hŏmĭnūm tē, Māgnĕ, rĕmōtō.585

Īllīc plēbĕĭā cōntēctūs cāssĭdĕ vūltūs

īgnōtūsque hōstī, quōd fērrūm, Brūtĕ, tĕnēbās?

Ō dĕcŭs īmpĕrĭī, spēs ō sūprēmă sĕnātūs,

ēxtrēmūm tāntī gĕnĕrīs pēr saēcŭlă nōmēn,

nē rŭĕ pēr mĕdĭōs nĭmĭūm tĕmĕrārĭŭs hōstīs,590

nēc tĭbĭ fātālēs ādmōvĕrĭs āntĕ Phĭlīppōs,

Thēssălĭā pĕrĭtūrĕ tŭā. Nīl prōfĭcĭs īstīc

Caēsărĭs īntēntūs iŭgŭlō: nōndum āttĭgĭt ārcēm

iūrĭs ĕt hūmānūm cŏlŭmēn quō cūnctă prĕmūntūr

ēgrēssūs mērvīt fātīs tām nōbĭlĕ lētūm.595

Vīvăt ĕt, ūt Brūtī prōcūmbāt vīctĭmă, rēgnēt.

Hīc pătrĭaē pĕrĭt ōmnĕ dĕcūs, iăcĕt āggĕrĕ māgnō

pātrĭcĭūm cāmpīs nōn mīxtā plēbĕ cădāvēr.

Mōrs tămĕn ēmīnvīt clārōrum īn strāgĕ vĭrōrūm

pūgnācīs Dŏmĭtī, quēm clādēs fātă pĕr ōmnīs600

dūcēbānt: nūsquām Māgnī fōrtūnă sĭne īllō

sūccŭbŭīt. vīctūs tŏtĭēns ā Caēsărĕ sālvā

lībērtātĕ pĕrīt, tūnc mīlle īn vūlnĕră laētūs

lābĭtŭr āc vĕnĭā gaūdēt cărŭīssĕ sĕcūndā.

Vīdĕrăt īn crāssō vērsāntēm sānguĭnĕ mēmbră605

Caēsăr ĕt īncrĕpĭtāns: "Iām Māgnī dēsĕrĭs ārmă,

sūccēssōr Dŏmĭtī; sĭnĕ tē iām bēllă gĕrūntūr."

Dīxĕrăt; āst īllī sūffēcīt pēctŏră pūlsāns

spīrĭtŭs īn vōcēm mŏrĭēntĭăque ōră rĕsōlvīt:

"Nōn tē fūnēstā scĕlĕrūm mērcēdĕ pŏtītūm,610

sēd dŭbĭūm fātī, Caēsār, gĕnĕrōquĕ mĭnōrēm

āspĭcĭēns Stўgĭās Māgnō dŭcĕ lībĕr ăd ūmbrās

ēt sēcūrŭs ĕō; tē saēvō Mārtĕ sŭbāctūm

Pōmpĕĭōquĕ grăvīs poēnās nōbīsquĕ dătūrūm,

cūm mŏrĭār, spērārĕ lĭcēt." Nōn plūră lŏcūtūm615

vītă fŭgīt, dēnsaēque ŏcŭlōs vērtērĕ tĕnēbraē.

Īmpēndīssĕ pŭdēt lăcrĭmās īn fūnĕrĕ mūndī

mōrtĭbŭs īnnŭmĕrīs āc sīngŭlă fātă sĕquēntēm

quaērĕrĕ, lētĭfĕrūm pēr cūiūs vīscĕră vūlnūs

ēxĭĕrīt, quīs fūsă sŏlō vītālĭă cālcēt,620

ōrĕ quĭs ādvērsō dēmīssūm faūcĭbŭs ēnsēm

ēxpŭlĕrīt mŏrĭēns ănĭmā, quīs cōrrŭăt īctū;

quīs stĕtĕrīt dūm mēmbră cădūnt, quī pēctŏrĕ tēlă

trānsmīttānt, aūt quōs cāmpīs ādfīxĕrĭt hāstă,

quīs crŭŏr ēmīssīs pērrūpĕrĭt āĕră vēnīs625

īnque hōstīs cădăt ārmă sŭī, quīs pēctŏră frātrīs

caēdăt ĕt, ūt nōtūm pōssīt spŏlĭārĕ cădāvēr,

ābscīsūm lōngē mīttāt căpŭt, ōră părēntīs

quīs lăcĕrēt nĭmĭāquĕ prŏbēt spēctāntĭbŭs īrā,

quēm iŭgŭlāt, nōn ēssĕ pătrēm. Mōrs nūllă quĕrēllā630

dīgnă sŭa ēst, nūllōsque hŏmĭnūm lūgērĕ văcāmūs.

Nōn īstās hăbŭīt pūgnaē Phārsālĭă pārtēs

quās ălĭaē clādēs: īllīc pēr fātă vĭrōrūm,

pēr pŏpŭlōs hīc Rōmă pĕrīt; quōd mīlĭtĭs īllīc

mōrs hīc gēntĭs ĕrāt; sānguīs ĭbĭ flūxĭt Ăchaēūs,635

Pōntĭcŭs, Āssўrĭūs; cūnctōs haērērĕ crŭōrēs

Rōmānūs cāmpīsquĕ vĕtāt cōnsīstĕrĕ tōrrēns.

Māiŭs ăb hāc ăcĭē, quām quōd sŭă saēcŭlă fērrēnt,

vūlnŭs hăbēnt pōpūlĭ; plŭs ēst, quām vītă sălūsquē

quōd pĕrĭt: īn tōtūm mūndī prōstērnĭmŭr aēvūm.640

Vīncĭtŭr hīs glădĭīs ōmnīs quaē sērvĭăt aētās.

Prōxĭmă quīd sŭbŏlēs aūt quīd mĕrŭērĕ nĕpōtēs

īn rēgnūm nāscī? păvĭdē nūm gēssĭmŭs ārmă

tēxĭmŭs aūt iŭgŭlōs? Ălĭēnī poēnă tĭmōrīs

īn nōstrā cērvīcĕ sĕdēt. Pōst proēlĭă nātīs645

sī dŏmĭnūm, Fōrtūnă, dăbās, ēt bēllă dĕdīssēs.

Iām Māgnūs trānsīssĕ dĕōs Rōmānăquĕ fātā

sēnsĕrăt īnfēlīx tōtā vīx clādĕ cŏāctūs

fōrtūnām dāmnārĕ sŭām. stĕtĭt āggĕrĕ cāmpī,

ēmĭnŭs ūnde ōmnīs spārsās pēr Thēssălă rūră650

āspĭcĕrēt clādēs, quaē bēllo ōbstāntĕ lătēbānt.

Tōt tēlīs sŭă fātă pĕtī, tōt cōrpŏră fūsă

āc sē tām mūltō pĕrĕūntēm sānguĭnĕ vīdīt.

Nēc, sīcūt mōs ēst mĭsĕrīs, trăhĕre ōmnĭă sēcūm

mērsă iŭvāt gēntēsquĕ sŭaē mīscērĕ rŭīnaē;655

ūt Lătĭaē pōst sē vīvāt pārs māxĭmă tūrbaē,

sūstĭnŭīt dīgnōs ĕtĭāmnūm crēdĕrĕ vōtīs

caēlĭcŏlās vŏlŭītquĕ sŭī sōlācĭă cāsūs.

"Pārcĭte" ăīt "sŭpĕrī, cūnctās prōstērnĕrĕ gēntēs;

stāntĕ pŏtēst mūndō Rōmāquĕ sŭpērstĭtĕ Māgnūs660

ēssĕ mĭsēr. Sī plūră iŭvānt mĕă vūlnĕră, cōniūnx

ēst mĭhĭ, sūnt nātī; dĕdĭmūs tōt pīgnŏră fātīs.

Cīvīlīnĕ părum ēst bēllō, sī mēquĕ mĕōsquĕ

ōbrŭĭt? ēxĭgŭaē clādēs sŭmŭs ōrbĕ rĕmōtō?

Ōmnĭă quīd lăcĕrās? quīd pērdĕrĕ cūnctă lăbōrās?665

Iām nĭhĭl ēst, Fōrtūnă, mĕūm." Sīc fātŭr ĕt ārmă

sīgnăque ĕt ādflīctās ōmnī iām pārtĕ cătērvās

cīrcŭmĭt ēt rĕvŏcāt mātūra īn fātă rŭēntīs

sēquĕ nĕgāt tāntī. nēc dērāt rōbŭr ĭn ēnsēs

īrĕ dŭcī iŭgŭlōquĕ pătī vēl pēctŏrĕ lētūm;670

sēd tĭmŭīt, strātō mīlēs nē cōrpŏrĕ Māgnī

nōn fŭgĕrēt sūprāquĕ dŭcēm prōcūmbĕrĕt ōrbīs,

Caēsărĭs aūt ŏcŭlīs vŏlŭīt sūbdūcĕrĕ mōrtēm,

nēquīquam, īnfēlīx: sŏcĕrō spēctārĕ vŏlēntī

praēstāndum ēst ŭbĭcūmquĕ căpūt. Sēd tū quŏquĕ, cōniūx,675

caūsă fŭgaē vūltūsquĕ tŭī fātīsquĕ nĕgātūm

tē praēsēntĕ mŏrī. Tūm Māgnūm cōncĭtŭs aūfērt

ā bēllō sŏnĭpēs nōn tērgō tēlă păvēntēm

īngēntīsque ănĭmōs ēxtrēma īn fātă fĕrēntēm.

Nōn gĕmĭtūs, nōn flētŭs ĕrāt sālvāquĕ vĕrēndūs680

māiēstātĕ dŏlōr quālēm tē, Māgnĕ, dĕcēbāt

Rōmānīs praēstārĕ mălīs. Nōn īmpărĕ vūltū

āspĭcĭs Ēmăthĭām, nēc tē vīdērĕ sŭpērbūm

prōspĕră bēllōrūm nēc frāctum ādvērsă vĭdēbūnt;

quāmquĕ fŭīt laētō pēr trēs īnfīdă trĭūmphōs685

tām mĭsĕrō Fōrtūnă mĭnōr. Iām pōndĕrĕ fātī

dēpŏsĭtō sēcūrŭs ăbīs; nūnc tēmpŏră laētă

rēspēxīssĕ văcāt; spēs nūmquam īmplēndă rĕcēssīt;

quīd fŭĕrīs nūnc scīrĕ lĭcēt. Fŭgĕ proēlĭă dīră

āc tēstārĕ dĕōs, nūllūm quī pērstĕt ĭn ārmīs690

iām tĭbĭ, Māgnĕ, mŏrī; ceū flēbĭlĭs Āfrĭcă dāmnīs

ēt ceū Mūndă nŏcēns Phărĭōque ā gūrgĭtĕ clādēs,

sīc ēt Thēssălĭcaē pōst tē pārs māxĭmă pūgnaē.

Nōn iām Pōmpēī nōmēn pŏpŭlārĕ pĕr ōrbēm

nēc stŭdĭūm bēllī, sēd pār quōd sēmpĕr hăbēmūs695

Lībērtās ēt Caēsăr ĕrīt, tēque īndĕ fŭgātō

ōstēndīt mŏrĭēns sĭbĭ sē pūgnāssĕ sĕnātūs.

Nōnnĕ iŭvāt pūlsūm bēllīs cēssīssĕ nĕc īstūd

pērspēctāssē nēfās? Spūmāntēs caēdĕ cătērvās

rēspĭcĕ, tūrbātōs īncūrsū sānguĭnĭs āmnēs,700

ēt sŏcĕrī mĭsĕrērĕ tŭī. Quō pēctŏrĕ Rōmām

īntrābīt fāctūs cāmpīs fēlīcĭŏr īstīs?

Quīdquĭd ĭn īgnōtīs sōlūs rĕgĭōnĭbŭs ēxūl,

quīdquīd sūb Phărĭō pŏsĭtūs pătĭērĕ tўrānnō,

crēdĕ dĕīs, lōngō fātōrūm crēdĕ făvōrī:705

vīncĕrĕ pēiŭs ĕrāt. Prŏhĭbē lāmēntă sŏnārĕ,

flērĕ vĕtā pŏpŭlōs, lăcrĭmās lūctūsquĕ rĕmīttĕ.

Tām mălă Pōmpēī quām prōspĕră mūndŭs ădōrēt.

Āspĭcĕ sēcūrūs vūltū nōn sūpplĭcĕ rēgēs,

āspĭcĕ pōssēssās ūrbēs dōnātăquĕ rēgnă,710

Aēgŷptūm Lĭbўāmque, ēt tērrās ēlĭgĕ mōrtī.

Vīdīt prīmă tŭaē tēstīs Lārīsă rŭīnaē

nōbĭlĕ nēc vīctūm fātīs căpŭt; ōmnĭbŭs īllă

cīvĭbŭs ēffūdīt tōtās pēr moēnĭă vīrēs

ōbvĭă ceū laētō: prōmīttūnt mūnĕră flēntēs,715

pāndūnt tēmplă, dŏmōs, sŏcĭōs sē clādĭbŭs ōptānt.

Scīlĭcĕt īmmēnsō sŭpĕrēst ēx nōmĭnĕ mūltūm,

tēquĕ mĭnōr sōlō cūnctās īmpēllĕrĕ gēntēs

rūrsŭs ĭn ārmă pŏtēs rūrsūsque īn fātă rĕdīrĕ.

Sēd "quĭd ŏpūs vīctō pŏpŭlīs aūt ūrbĭbŭs?" īnquīt720

"Vīctōrī praēstātĕ fĭdēm." tū Caēsăr ĭn āltō

caēdĭs ădhūc cŭmŭlō pătrĭaē pēr vīscĕră vādīs,

āt tĭbĭ iām pŏpŭlōs dōnāt gĕnĕr. āvĕhĭt īndĕ

Pōmpēiūm sŏnĭpēs; gĕmĭtūs lăcrĭmaēquĕ sĕquūntūr

plūrĭmăque īn saēvōs pŏpŭlī cōnvīcĭă dīvōs.725

Nūnc tĭbĭ vēră fĭdēs quaēsītī, Māgnĕ, făvōrīs

cōntĭgĭt āc frūctūs; fēlīx sē nēscĭt ămārī.

Caēsăr ŭt Hēspĕrĭō vīdīt sătĭs ārvă nătārĕ

sānguĭnĕ, pārcēndūm fērrō mănĭbūsquĕ sŭōrūm

iām rătŭs ūt vīlēs ănĭmās pĕrĭtūrăquĕ frūstrā730

āgmĭnă pērmīsīt vītaē. Sēd cāstră fŭgātōs

nē rĕvŏcēnt pēllātquĕ quĭēs nōctūrnă păvōrēm,

prōtĭnŭs hōstīlī stătŭīt sūccēdĕrĕ vāllō,

dūm fōrtūnă călēt, dūm cōnfĭcĭt ōmnĭă tērrōr,

nōn vĕrĭtūs, grăvĕ nē fēssīs aūt Mārtĕ sŭbāctīs735

hōc fŏrĕt īmpĕrĭūm. Nōn māgno hōrtāmĭnĕ mīlēs

īn praēdām dūcēndŭs ĕrāt. "vīctōrĭă nōbīs

plēnă, vĭrī" dīxīt "sŭpĕrēst prō sānguĭnĕ mērcēs,

quām mōnstrārĕ mĕum ēst; nĕque ĕnīm dōnārĕ vŏcābō,

quōd sĭbĭ quīsquĕ dăbīt. Cūnctīs ēn plēnă mĕtāllīs740

cāstră pătēnt; rāptum Hēspĕrĭīs ē gēntĭbŭs aūrūm

hīc iăcĕt, ēōāsquĕ prĕmūnt tēntōrĭă gāzās.

Tōt rēgūm fōrtūnă sĭmūl Māgnīquĕ cŏāctă

ēxspēctāt dŏmĭnōs; prŏpĕrā praēcēdĕrĕ, mīlēs,

quōs sĕquĕrīs; quāscūmquĕ tŭās Phārsālĭă fēcīt,745

ā vīctīs rāpiūntŭr ŏpēs." Sīc mīlĭtĕ iūssō

īmpŭlĭt āmēntēs aūrīquĕ cŭpīdĭnĕ caēcōs

īrĕ sŭpēr glădĭōs sūprāquĕ cădāvĕră pātrūm

ēt caēsōs cālcārĕ dŭcēs, quaē fōssă, quĭs āggēr

sūstĭnĕāt prĕtĭūm bēllī scĕlĕrūmquĕ pĕtēntīs?750

Scīrĕ rŭūnt quāntā fŭĕrīnt mērcēdĕ nŏcēntēs.

Īnvēnērĕ quĭdēm spŏlĭātō plūrĭmă mūndō

bēllōrum īn sūmptūs cōngēstaē pōndĕră māssaē;

sēd nōn īmplēvīt cŭpĭēntēs ōmnĭă mēntēs.

Quīdquīd fōdĭt Hĭbēr, quīdquīd Tăgŭs ēxspŭĭt aūrī755

quōdquĕ lĕgīt dīvēs sūmmīs Ărĭmāspŭs hărēnīs,

ūt răpĭānt, pārvō scĕlŭs hōc vēnīssĕ pŭtābūnt:

cūm sĭbĭ Tārpĕĭās vīctōr dēspōndĕrĭt ārcēs,

cūm spē Rōmānaē prōmīsĕrĭt ōmnĭă praēdaē,

dēcĭpĭtūr quōd cāstră răpīt. Căpĭt īmpĭă plēbēs760

caēspĭtĕ pātrĭcĭō sōmnōs, strātūmquĕ cŭbīlĕ

rēgĭbŭs īnfāndūs mīlēs prĕmĭt, īnquĕ părēntūm

īnquĕ tŏrīs frātrūm pŏsŭērūnt mēmbră nŏcēntēs;

quōs ăgĭtāt vaēsānă quĭēs sōmnīquĕ fŭrēntēs:

Thēssălĭcām mĭsĕrī vērsānt īn pēctŏrĕ pūgnām.765

Īnvĭgĭlāt cūnctīs saēvūm scĕlŭs, ārmăquĕ tōtā

mēnte ăgĭtānt, căpŭlōquĕ mănūs ābsēntĕ mŏvēntūr.

Īngĕmŭīssĕ pŭtēm cāmpōs, tērrāmquĕ nŏcēntēm

īnspīrāsse ănĭmās, īnfēctūmque āĕră tōtūm

mānĭbŭs ēt sŭpĕrām Stўgĭā fōrmīdĭnĕ nōctēm.770

Ēxĭgĭt ā mĕrĭtīs trīstēs vīctōrĭă poēnās,

sībĭlăque ēt flāmmās īnfērt sŏpŏr. ūmbră pĕrēmptī

cīvĭs ădēst, sŭă quēmquĕ prĕmīt tērrōrĭs ĭmāgŏ:

īllĕ sĕnūm vūltūs, iŭvĕnūm vĭdĕt īllĕ fĭgūrās,

hūnc ăgĭtānt tōtīs frātērnă cădāvĕră sōmnīs,775

pēctŏre ĭn hōc pătĕr ēst; ōmnēs īn Caēsărĕ mānēs.

Haūt ălĭōs nōndūm Scўthĭcā pūrgātŭs ĭn ārā

Eūmĕnĭdūm vīdīt vūltūs Pĕlŏpēŭs Ŏrēstēs,

nēc măgĭs āttŏnĭtōs ănĭmī sēnsērĕ tŭmūltūs,

cūm fŭrĕrēt, Pēntheūs, aūt cūm dēsīssĕt, Ăgāvē.780

Hūnc ōmnēs glădĭī, quōs aūt Phārsālĭă vīdīt

aūt ūltrīx vīsūră dĭēs strīngēntĕ sĕnātū,

īllā nōctĕ prĕmūnt, hūnc īnfĕră mōnstră flăgēllānt.

Ēt quāntūm mĭsĕrō poēnaē mēns cōnscĭă dōnāt,

quōd Stўgă, quōd mānēs īngēstăquĕ Tārtără sōmnīs785

Pōmpēiō vīvēntĕ vĭdēt! Tămĕn ōmnĭă pāssō,

pōstquām clāră dĭēs Phārsālĭcă dāmnă rĕtēxīt,

nūllă lŏcī făcĭēs rĕvŏcāt fērālĭbŭs ārvīs

haērēntēs ŏcŭlōs. Cērnīt prōpūlsă crŭōrĕ

flūmĭna ĕt ēxcēlsōs cŭmŭlīs aēquāntĭă cōllēs790

cōrpŏră, sīdēntīs īn tābēm spēctăt ăcērvōs

ēt Māgnī nŭmĕrāt pŏpŭlōs, ĕpŭlīsquĕ părātūr

īllĕ lŏcūs vūltūs ēx quō făcĭēsquĕ iăcēntūm

āgnōscāt. Iŭvăt Ēmăthĭām nōn cērnĕrĕ tērrām

ēt lūstrāre ŏcŭlīs cāmpōs sūb clādĕ lătēntēs.795

Fōrtūnām sŭpĕrōsquĕ sŭōs īn sānguĭnĕ cērnīt.

Āc nē laētă fŭrēns scĕlĕrūm spēctācŭlă pērdāt,

īnvĭdĕt īgnĕ rŏgī mĭsĕrīs caēlōquĕ nŏcēntī

īngĕrĭt Ēmăthĭām. Nōn īllūm Poēnŭs hŭmātōr

cōnsŭlĭs ēt Lĭbўcā sūccēnsaē lāmpădĕ Cānnaē800

cōmpēllūnt, hŏmĭnūm rītūs ūt sērvĕt ĭn hōstĕ,

sēd mĕmĭnīt nōndūm sătĭātā caēdĭbŭs īrā,

cīvēs ēssĕ sŭōs. Pĕtĭmūs nōn sīngŭlă būstă

dīscrētōsquĕ rŏgōs: ūnūm dā gēntĭbŭs īgnēm,

nōn īntērpŏsĭtīs ūrāntūr cōrpŏră flāmmīs;805

aūt gĕnĕrī sī poēnă iŭvāt, nĕmŭs ēxstrŭĕ Pīndī,

ērĭgĕ cōngēstās Oētaēō rōbŏrĕ sīlvās,

Thēssălĭcām vĭdĕāt Pōmpēiŭs ăb aēquŏrĕ flāmmām.

Nīl ăgĭs hāc īrā: tābēsnĕ cădāvĕră sōlvāt

ān rŏgŭs haūt rēfērt; plăcĭdō nātūră rĕcēptāt810

cūnctă sĭnū fīnēmquĕ sŭī sĭbĭ cōrpŏră dēbēnt.

Hōs, Caēsār, pŏpŭlōs sī nūnc nōn ūssĕrĭt īgnīs,

ūrēt cūm tērrīs, ūrēt cūm gūrgĭtĕ pōntī;

cōmmūnīs mūndō sŭpĕrēst rŏgŭs ōssĭbŭs āstră

mīxtūrūs. Quōcūmquĕ tŭām Fōrtūnă vŏcābīt815

haē quŏquĕ sūnt ănĭmaē: nōn āltĭŭs ībĭs ĭn aūrās,

nōn mĕlĭōrĕ lŏcō Stўgĭā sūb nōctĕ iăcēbīs.

Lībĕră Fōrtūnaē mōrs ēst; căpĭt ōmnĭă tēllūs

quaē gĕnŭīt; caēlō tĕgĭtūr quī nōn hăbĕt ūrnām.

Tū cuī dānt poēnās ĭnhŭmātō fūnĕrĕ gēntēs,820

quīd fŭgĭs hānc clādēm? quĭd ŏlēntēs dēsĕrĭs āgrōs?

hās trăhĕ, Caēsăr, ăquās; hōc, sī pŏtĕs, ūtĕrĕ caēlō.

Sēd tĭbĭ tābēntēs pŏpŭlī Phārsālĭcă rūră

ērĭpĭūnt cāmpōsquĕ tĕnēnt vīctōrĕ fŭgātō.

Nōn sōlum Haēmŏnĭī fūnēsta ād pābŭlă bēllī825

Bīstŏnĭī vēnērĕ lŭpī, tābēmquĕ crŭēntaē

caēdĭs ŏdōrātī Phŏlŏēn līquērĕ lĕōnēs.

Tūnc ūrsaē lătĕbrās, ōbscaēnī tēctă dŏmōsquĕ

dēsĕrŭērĕ cănēs ēt quīcquīd nārĕ săgācī

āĕră nōn sānūm mōtūmquĕ cădāvĕrĕ sēntīt,830

iāmquĕ dĭū vŏlŭcrēs cīvīlĭă cāstră sĕcūtaē

cōnvĕnĭūnt. vōs quaē Nīlō mūtārĕ sŏlētīs

Thrēĭcĭās hĭĕmēs, ād mōllēm sērĭŭs aūstrūm

īstĭs ăvēs. Nūmquām tāntō sē vūltŭrĕ caēlūm

īndŭĭt aūt plūrēs prēssērūnt āĕră pīnnaē,835

ōmnĕ nĕmūs mīsīt vŏlŭcrēs, ōmnīsquĕ crŭēntā

ālĭtĕ sānguĭnĕīs stīllāvīt rōrĭbŭs ārbōr.

Saēpĕ sŭpēr vūltūs vīctōrĭs ĕt īmpĭă sīgnă

aūt crŭŏr aūt āltō dēflūxĭt ăb aēthĕrĕ tābēs,

mēmbrăquĕ dēĭĕcīt iām lāssīs ūnguĭbŭs ālēs.840

Sīc quŏquĕ nōn ōmnīs pŏpŭlūs pērvēnĭt ăd ōssă

īnquĕ fĕrās dīscērptŭs ăbīt; nōn īntĭmă cūrānt

vīscĕră nēc tōtās ăvĭdaē sōrbērĕ mĕdūllās:

dēgūstānt ārtūs. Lătĭaē pārs māxĭmă tūrbaē

fāstīdītă iăcēt, quām sōl nīmbīquĕ dĭēsquĕ845

lōngĭŏr Ēmăthĭīs rĕsŏlūtām mīscŭĭt ārvīs.

Thēssălĭca īnfēlīx, quō tāntūm crīmĭnĕ, tēllūs,

laēsīstī sŭpĕrōs, ūt tē tōt mōrtĭbŭs ūnām,

tōt scĕlĕrūm fātīs prĕmĕrēnt? Quōd sūffĭcĭt aēvūm

īmmĕmŏr ūt dōnēt bēllī tĭbĭ dāmnă vĕtūstās?850

Quaē sĕgĕs īnfēctā sūrgēt nōn dēcŏlŏr hērbā?

Quō nōn Rōmānōs vĭŏlābīs vōmĕrĕ mānēs?

Āntĕ nŏvaē vĕnĭēnt ăcĭēs, scĕlĕrīquĕ sĕcūndō

praēstābīs nōndūm sīccōs hōc sānguĭnĕ cāmpōs.

Ōmnĭă māiōrūm vērtāmūs būstă lĭcēbīt855

ēt stāntēs tŭmŭlōs ēt quī rādīcĕ vĕtūstā

ēffūdērĕ sŭās vīctīs cōmpāgĭbŭs ūrnās:

plūs cĭnĕrum Haēmŏnĭaē sūlcīs tēllūrĭs ărātūr,

plūrăquĕ rūrĭcŏlīs fĕrĭūntūr dēntĭbŭs ōssă.

Nūllŭs ăb Ēmăthĭō rĕlĭgāssēt lītŏrĕ fūnēm860

nāvĭtă, nēc tērrām quīsquām mōvīssĕt ărātōr,

Rōmānī būstūm pŏpŭlī, fŭgĕrēntquĕ cŏlōnī

ūmbrārūm cāmpōs, grĕgĭbūs dūmētă cărērēnt,

nūllūsque aūdērēt pĕcŏrī pērmīttĕrĕ pāstōr

vēllĕrĕ sūrgēntēm dē nōstrīs ōssĭbŭs hērbām,865

āc vĕlŭt īmpătĭēns hŏmĭnūm vēl sōlĭs ĭnīquī

līmĭtĕ vēl glăcĭē nūda ātque īgnōtă iăcērēs,

sī nōn prīmă nĕfās bēllī, sēd sōlă tŭlīssēs.

Ō sŭpĕrī, lĭcĕāt tērrās ōdīssĕ nŏcēntēs.

Quīd tōtūm prĕmĭtīs, quīd tōtum ābsōlvĭtĭs ōrbēm?870

Hēspĕrĭaē clādēs ēt flēbĭlĭs ūndă Păchŷnī

ēt Mŭtĭna ēt Leūcās pūrōs fēcērĕ Phĭlīppōs.

Segnior Oceano quam lex aeterna vocabat,

luctificus Titan numquam magis aethera contra

egit equos cursumque polo rapiente retorsit

defectusque pati volvit raptaeque labores

5lucis et attraxit nubes, non pabula flammis

sed ne Thessalico purus luceret in orbe.

At nox felicis Magno pars ultima vitae

sollicitos vana decepit imagine somnos.

Nam Pompeiani visus sibi sede theatri

10innumeram effigiem Romanae cernere plebis

attollique suum laetis ad sidera nomen

vocibus et plausu cuneos certare sonantes;

qualis erat populi facies clamorque faventis,

olim cum iuvenis primique aetate triumphi

15post domitas gentes quas torrens ambit Hiberus,

et quaecumque fugax Sertorius impulit arma,

vespere pacato pura venerabilis aeque

quam currus ornante toga, plaudente senatu,

sedit adhuc Romanus eques: seu fine bonorum

20anxia venturis ad tempora laeta refugit,

sive per ambages solitas contraria visis

vaticinata quies magni tulit omina planctus,

seu vetito patrias ultra tibi cernere sedes

sic Romam Fortuna dedit. Ne rumpite somnos,

25castrorum vigiles, nullas tuba verberet aures.

Crastina dira quies et imagine maesta diurna

undique funestas acies feret, undique bellum.

Unde pares somnos populis noctemque beatam?

O felix, si te vel sic tua Roma videret.

30Donassent utinam superi patriaeque tibique

unum, Magne, diem, quo fati certus uterque

extremum tanti fructum raperetis amoris.

Tu velut Ausonia vadis moriturus in urbe,

illa rati semper de te sibi conscia voti

35hoc scelus haud umquam fatis haerere putavit,

sic se dilecti tumulum quoque perdere Magni.

Te mixto flesset luctu iuvenisque senexque

iniussusque puer; lacerasset crine soluto

pectora femineum, ceu Bruti funere, vulgus.

40Nunc quoque tela licet paveant victoris iniqui,

nuntiet ipse licet Caesar tua funera, flebunt,

sed dum tura ferunt, dum laurea serta Tonanti.

O miseri, quorum gemitus edere dolores,

qui te non pleno pariter planxere theatro.

45Vicerat astra iubar cum mixto murmure turba

castrorum fremuit fatisque trahentibus orbem

signa petit pugnae. Miseri pars maxima vulgi

non totum visura diem tentoria circum

ipsa ducis queritur magnoque accensa tumultu

50mortis vicinae properantis admovet horas.

Dira subit rabies; sua quisque ac publica fata

praecipitare cupit; segnis pavidusque vocatur

ac nimium patiens soceri Pompeius et orbis

indulgens regno, qui tot simul undique gentis

55iuris habere sui vellet pacemque timeret.

Nec non et reges populique queruntur eoi

bella trahi patriaque procul tellure teneri.

Hoc placet, o superi, cum vobis vertere cuncta

propositum, nostris erroribus addere crimen?

60Cladibus irruimus nocituraque poscimus arma:

in Pompeianis votum est Pharsalia castris.

Cunctorum voces Romani maximus auctor

Tullius eloquii, cuius sub iure togaque

pacificas saevus tremuit Catilina securis,

65pertulit, iratus bellis cum rostra forumque

optaret, passus tam longa silentia miles;

addidit invalidae robur facundia causae:

"Hoc pro tot meritis solum te, Magne, precatur

uti se Fortuna velis, proceresque tuorum

70castrorum regesque tui cum supplice mundo

adfusi vinci socerum patiare rogamus.

Humani generis tam longo tempore bellum

Caesar erit? Merito Pompeium vincere lente

gentibus indignum est a transcurrente subactis.

75Quo tibi fervor abit aut quo fiducia fati?

De superis, ingrate, times causamque senatus

credere dis dubitas? Ipsae tua signa revellent

prosilientque acies: pudeat vicisse coactum.

Si duce te iusso, si nobis bella geruntur,

80sit iuris, quocumque velint, concurrere campo.

Quid mundi gladios a sanguine Caesaris arces?

Vibrant tela manus, vix signa morantia quisquam

exspectat: propera, te ne tua classica linquant.

Scire senatus havet, miles te, Magne, sequatur

85an comes." Ingemuit rector sensitque deorum

esse dolos et fata suae contraria menti.

"Si placet hoc" inquit "cunctis, si milite Magno,

non duce tempus eget, non ultra fata morabor.

Involvat populos una Fortuna ruina

90sitque hominum magnae lux ista novissima parti.

Testor, Roma, tamen Magnum, quo cuncta perirent,

accepisse diem. Potuit tibi vulnere nullo

stare labor belli, potui sine caede subactum

captivumque ducem violatae tradere paci.

95Quis furor, o caeci, scelerum? Civilia bella

gesturi metuunt ne non cum sanguine vincant.

Abstulimus terras, exclusimus aequore toto,

ad praematuras segetum ieiuna rapinas

agmina compulimus votumque effecimus hosti,

100ut mallet sterni gladiis mortemque suorum

permiscere meis. belli pars magna peractast

his quibus effectum est ne pugnam tiro paveret;

si modo virtutis stimulis iraeque calore

signa petunt. Multos in summa pericula misit

105venturi timor ipse mali. fortissimus illest

qui promptus metuenda pati, si comminus instent,

et differre potest. Placet haec tam prospera rerum

tradere Fortunae, gladio permittere mundi

discrimen; pugnare ducem quam vincere malunt.

110Res mihi Romanas dederas, Fortuna, regendas:

accipe maiores et caeco in Marte tuere.

Pompei nec crimen erit nec gloria bellum.

Vincis aput superos votis me, Caesar, iniquis:

pugnatur. Quantum scelerum quantumque malorum

115in populos lux ista feret! quot regna iacebunt!

Sanguine Romano quam turbidus ibit Enipeus!

Prima velim caput hoc funesti lancea belli,

si sine momento rerum partisque ruina

casurum est, feriat; neque enim victoria Magno

120laetior. Aut populis invisum hac clade peracta,

aut hodie Pompeius erit miserabile nomen.

Omne malum victi, quod sors feret ultima rerum,

omne nefas victoris erit." Sic fatur et arma

permittit populis frenosque furentibus ira

125laxat et ut victus violento navita coro

dat regimen ventis ignavumque arte relicta

puppis onus trahitur. Trepido confusa tumultu

castra fremunt, animique truces sua pectora pulsant

ictibus incertis. Multorum pallor in ore

130mortis venturae faciesque simillima fato.

Aduenisse diem qui fatum rebus in aevum

conderet humanis, et quaeri Roma quid esset

illo Marte, palam est. Sua quisque pericula nescit

attonitus maiore metu. Quis litora ponto

135obruta, quis summis cernens in montibus aequor

aetheraque in terras deiecto sole cadentem,

tot rerum finem, timeat sibi? non vacat ullos

pro se ferre metus: Urbi Magnoque timetur.

Nec gladiis habuere fidem, nisi cautibus asper

140exarsit mucro; tunc omnis lancea saxo

erigitur, tendunt nervis melioribus arcus,

cura fuit lectis pharetras implere sagittis.

Auget eques stimulos frenorumque artat habenas.

Si liceat superis hominum conferre labores,

145non aliter Phlegra rabidos tollente gigantas

Martius incalvit Siculis incudibus ensis

et rubuit flammis iterum Neptunia cuspis,

spiculaque extenso Paean Pythone recoxit,

Pallas Gorgoneos diffudit in Aegida crines,

150Pallenaea Iovi mutavit fulmina Cyclops.

Non tamen abstinuit venturos prodere casus

per varias Fortuna notas. Nam Thessala rura

cum peterent, totus venientibus obstitit aether

inque oculis hominum fregerunt fulmina nubes

155adversasque faces immensoque igne columnas

et trabibus mixtis avidos typhonas aquarum

detulit atque oculos ingesto fulgure clausit;

excussit cristas galeis capulosque solutis

perfudit gladiis ereptaque pila liquavit

160aetherioque nocens fumavit sulphure ferrum.

Nec non innumero cooperta examine signa;

vixque revulsa solo maiori pondere pressum

signiferi mersere caput rorantia fletu,

usque ad Thessaliam Romana et publica signa.

165Admotus superis discussa fugit ab ara

taurus et Emathios praeceps se iecit in agros,

nullaque funestis inventa est victima sacris.

At tu, quos scelerum superos, quas rite vocasti

Eumenidas, Caesar? Stygii quae numina regni

170infernumque nefas et mersos nocte furores,

impia tam saeve gesturus bella, litasti?

Iam dubium monstrisne deum nimione pavore

crediderint: multis concurrere visus Olympo

Pindus et abruptis mergi convallibus Haemus,

175edere nocturnas belli Pharsalia voces,

ire per Ossaeam rapidus Boebeida sanguis;

inque vicem vultus tenebris mirantur opertos

et pallere diem galeisque incumbere noctem

defunctosque patres et iuncti sanguinis umbras

180ante oculos volitare suos. Sed mentibus unum

hoc solamen erat, quod voti turba nefandi

conscia, quae patrum iugulos, quae pectora fratrum

sperabat, gaudet monstris mentisque tumultis

atque omen scelerum subitos putat esse furores.

185Quid mirum populos quos lux extrema manebat

lymphato trepidasse metu, praesaga malorum

si data mens homini est? Tyriis qui Gadibus hospes

adiacet Armeniumque bibit Romanus Araxen,

sub quocumque die, quocumque est sidere mundi,

190maeret et ignorat causas animumque dolentem

corripit, Emathiis quid perdat nescius arvis.

Euganeo (si vera fides memorantibus) augur

colle sedens, Aponus terris ubi fumifer exit

atque Antenorei dispergitur unda Timavi:

195"Uenit summa dies, geritur res maxima" dixit

"impia concurrunt Pompei et Caesaris arma",

seu tonitrus ac tela Iovis praesaga notavit,

aethera seu totum discordi obsistere caelo

perspexitque polos, seu numen in aethere maestum.

200solis in obscuro pugnam pallore notavit.

Dissimilem certe cunctis quos explicat egit

Thessalicum natura diem: si cuncta perito

augure mens hominum caeli nova signa notasset,

spectari toto potuit Pharsalia mundo.

205O summos hominum, quorum Fortuna per orbem

signa dedit, quorum fatis caelum omne vacavit!

Haec et apud seras gentes populosque nepotum,

sive sua tantum venient in saecula fama,

sive aliquid magnis nostri quoque cura laboris

210nominibus prodesse potest, cum bella legentur,

spesque metusque simul perituraque vota movebunt,

attonitique omnes veluti venientia fata,

non transmissa, legent, et adhuc tibi, Magne, favebunt.

Miles, ut adverso Phoebi radiatus ab ictu

215descendens totos perfudit lumine colles,

non temere immissus campis: stetit ordine certo

infelix acies. Cornus tibi cura sinistri,

Lentule, cum prima, quae tunc fuit optima bello,

et quarta legione datur; tibi, numine pugnax

220adverso Domiti, dextri frons tradita Martis;

at medii robur belli fortissima densant

agmina, quae Cilicum terris deducta tenebat

Scipio, miles in hoc, Libyco dux primus in orbe.

At iuxta fluvios et stagna undantis Enipei

225Cappadocum montana cohors et largus habenae

Ponticus ibat eques. Sicci sed plurima campi

tetrarchae regesque tenent magnique tyranni

atque omnis Latio quae servit purpura ferro.

Illuc et Libye Numidas et Creta Cydonas

230misit, Ityraeis cursus fuit inde sagittis,

inde truces Galli solitum prodistis in hostem,

illic pugnaces commovit Hiberia caetras.

Eripe victori gentis et sanguine mundi

fuso, Magne, semel totos consume triumphos.

235Illo forte die Caesar statione relicta

ad segetum raptus moturus signa repente

conspicit in planos hostem descendere campos

oblatumque videt votis sibi mille petitum

tempus, in extremos quo mitteret omnia casus.

240Aeger quippe morae flagransque cupidine regni

coeperat exiguo tractu civilia bella

ut lentum damnare nefas. Discrimina postquam

adventare ducum supremaque proelia vidit,

casuram fati sensit nutare ruinam:

245illa quoque in ferrum rabies promptissima paulum

languit, et casus audax spondere secundos

mens stetit in dubio, quam nec sua fata timere

nec Magni sperare sinunt. Formidine mersa

prosilit hortando melior fiducia vulgo:

250"O domitor mundi, rerum fortuna mearum,

miles, adest totiens optatae copia pugnae.

Nil opus est votis, iam fatum accersite ferro.

In manibus vestris quantus sit Caesar habetis.

Haec est illa dies, mihi quam Rubiconis ad undas

255promissam memini, cuius spe movimus arma,

in quam distulimus vetitos remeare triumphos;

haec eadem est, hodie quae pignora quaeque penates

reddat et emerito faciat vos Marte colonos;

haec, fato quae teste probet quis iustius arma

260sumpserit; haec acies victum factura nocentem.

Si pro me patriam ferro flammisque petistis,

nunc pugnate truces gladiosque exsolvite culpa:

nulla manus belli mutato iudice purast.

Non mihi res agitur, sed vos ut libera sitis

265turba precor, gentis ut ius habeatis in omnes.

Ipse ego privatae cupidus me reddere vitae

plebeiaque toga modicum componere civem,

omnia dum vobis liceant, nihil esse recuso:

invidia regnate mea. Nec sanguine multo

270spem mundi petitis: Grais delecta iuventus

gymnasiis aderit studioque ignava palaestrae

et vix arma ferens, aut mixtae dissona turbae

barbaries, non illa tubas, non agmine moto

clamorem latura suum. Civilia paucae

275bella manus facient, pugnae pars magna levabit

his orbem populis Romanumque obteret hostem.

Ite per ignavas gentes famosaque regna

et primo ferri motu prosternite mundum,

sitque palam, quas tot duxit Pompeius in Urbem

280curribus, unius gentes non esse triumphi.

Armeniosne movet, Romana potentia cuius

sit ducis? aut emptum minimo vult sanguine quisquam

barbarus Hesperiis Magnum praeponere rebus?

Romanos odere omnes dominosque gravantur,

285quos novere, magis. sed me Fortuna meorum

commisit manibus, quorum me Gallia testem

tot fecit bellis. Cuius non militis ensem

agnoscam? Caelumque tremens cum lancea transit,

dicere non fallar quo sit vibrata lacerto.

290Quod si signa ducem numquam fallentia vestrum

conspicio faciesque truces oculosque minaces,

vicistis. videor fluvios spectare cruoris

calcatosque simul reges sparsumque senatus

corpus et immensa populos in caede natantis.

295Sed mea fata moror, qui vos in tela furentis

vocibus his teneo. veniam date bella trahenti:

spe trepido; haut umquam vidi tam magna daturos

tam prope me superos; camporum limite parvo

absumus a votis. Ego sum cui Marte peracto,

300quae populi regesque tenent, donare licebit.

Quone poli motu, quo caeli sidere verso

Thessalicae tantum, superi, permittitis orae?

Aut merces hodie bellorum aut poena parata.

Caesareas spectate cruces, spectate catenas

305et caput hoc positum rostris effusaque membra

saeptorumque nefas et clausi proelia Campi.

Cum duce Sullano gerimus civilia bella.

Vestri cura movet; nam me secura manebit

sors quaesita manu: fodientem viscera cernet

310me mea, qui nondum victo respexerit hoste.

Di, quorum curas abduxit ab aethere tellus

Romanusque labor, vincat, quicumque necesse

non putat in victos saevum destringere ferrum

quique suos cives, quod signa adversa tulerunt,

315non credit fecisse nefas. Pompeius in arto

agmina vestra loco vetita virtute moveri

cum tenuit, quantum satiavit sanguine ferrum!

Vos tamen hoc oro, iuvenes, ne caedere quisquam

hostis terga velit: civis qui fugerit esto.

320Sed dum tela micant, non vos pietatis imago

ulla nec adversa conspecti fronte parentes

commoveant; vultus gladio turbate verendos.

Sive quis infesto cognata in pectora ferro

ibit seu nullum violarit vulnere pignus,

325ignoti iugulum tamquam scelus imputet hostis.

Sternite iam vallum fossasque implete ruina,

exeat ut plenis acies non sparsa maniplis.

Parcite ne castris: vallo tendetis in illo,

unde acies peritura venit." vix cuncta locuto

330Caesare quemque suum munus trahit armaque raptim

sumpta Ceresque viris. Capiunt praesagia belli

calcatisque ruunt castris, stant ordine nullo,

arte ducis nulla permittuntque omnia fatis.

Si totidem Magni soceros totidemque petentis

335urbis regna suae funesto in Marte locasset,

non tam praecipiti ruerent in proelia cursu.

Vidit ut hostiles in rectum exire catervas

Pompeius nullasque moras permittere bello,

sed superis placuisse diem, stat corde gelato

340attonitus, tantoque duci sic arma timere

omen erat. Premit inde metus totumque per agmen

sublimi praevectus equo: "Quem flagitat" inquit

"vestra diem virtus, finis civilibus armis,

quem quaesistis, adest. Totas effundite vires;

345extremum ferri superest opus, unaque gentis

hora trahit. Quisquis patriam carosque penates,

qui subolem ac thalamos desertaque pignora quaerit

ense petat: medio posuit deus omnia campo.

Causa iubet melior superos sperare secundos.

350Ipsi tela regent per viscera Caesaris, ipsi

Romanas sancire volunt hoc sanguine leges.

Si socero dare regna meo mundumque pararent,

praecipitare meam fatis potuere senectam.

Non iratorum populis Urbique deorumst

355Pompeium servare ducem. quae vincere possent

omnia contulimus. Subiere pericula clari

sponte viri sacraque antiquus imagine miles.

Si Curios his fata darent reducesque Camillos

temporibus Deciosque caput fatale voventes,

360hinc starent. Primo gentes oriente coactae

innumeraeque urbes, quantas in proelia numquam,

excivere manus. Toto simul utimur orbe.

Quicquid signiferi comprensum limite caeli

sub noton et borean hominum sumus, arma movemus.

365Nonne superfusis collectum cornibus hostem

in medium dabimus? Paucas victoria dextras

exigit; at plures tantum clamore catervae

bella gerent. Caesar nostris non sufficit armis.

Credite pendentes e summis moenibus Urbis

370crinibus effusis hortari in proelia matres.

Credite grandaevum vetitumque aetate senatum

arma sequi sacros pedibus prosternere canos,

atque ipsam domini metuentem occurrere Romam.

Credite, qui nunc est populus populumque futurum

375permixtas adferre preces. Haec libera nasci,

haec vult turba mori. Si quis post pignora tanta

Pompeio locus est, cum prole et coniuge supplex,

imperii salva si maiestate liceret,

volverer ante pedes. Magnus, nisi vincitis, exul,

380ludibrium soceri, vester pudor, ultima fata

deprecor ac turpes extremi cardinis annos,

ne discam servire senex". Tam maesta locuti

voce ducis flagrant animi, Romanaque virtus

erigitur, placuitque mori, si vera timeret.

385Ergo utrimque pari procurrunt agmina motu

irarum; metus hos regni, spes excitat illos.

Hae facient dextrae quidquid non expleat aetas

ulla nec humanum reparet genus omnibus annis,

ut vacet a ferro. Gentes Mars iste futuras

390obruet et populos aevi venientis in orbem

erepto natale feret. Tunc omne Latinum

fabula nomen erit; Gabios Veiosque Coramque

pulvere vix tectae poterunt monstrare ruinae

Albanosque lares Laurentinosque penates,

395rus vacuum, quod non habitet nisi nocte coacta

invitus questusque Numam iussisse senator.

Non aetas haec carpsit edax monimentaque rerum

putria destituit; crimen civile videmus

tot vacuas urbes. generis quo turba redactast

400humani? Toto populi qui nascimur orbe,

nec muros implere viris nec possumus agros;

urbs nos una capit. vincto fossore coluntur

Hesperiae segetes, stat tectis putris avitis

in nullos ruitura domus, nulloque frequentem

405cive suo Romam, sed mundi faece repletam

cladis eo dedimus ne tanto in corpore bellum

iam possit civile geri. Pharsalia tanti

causa mali. Cedant, feralia nomina, Cannae

et damnata diu Romanis Allia fastis.

410Tempora signavit leviorum Roma malorum,

hunc volvit nescire diem. Pro tristia fata!

Aëra pestiferum tractu morbosque fluentis

insanamque famem permissasque ignibus urbes

moeniaque in praeceps laturos plena tremores

415hi possunt explere viri, quos undique traxit

in miseram Fortuna necem, dum munera longi

explicat eripiens aevi populosque ducesque

constituit campis, per quos tibi, Roma, ruenti

ostendat quam magna cadas. quae latius orbem

420possedit, citius per prospera fata cucurrit.

Omne tibi bellum gentis dedit omnibus annis;

te geminum Titan procedere vidit in axem;

haut multum terrae spatium restabat eoae,

ut tibi nox, tibi tota dies, tibi curreret aether

425omniaque errantes stellae Romana viderent:

sed retro tua fata tulit par omnibus annis

Emathiae funesta dies. Hac luce cruenta

effectum ut Latios non horreat India fasces,

nec vetitos errare Dahas in moenia ducat

430Sarmaticumque premat succinctus consul aratrum,

quod semper saevas debet tibi Parthia poenas,

quod fugiens civile nefas redituraque numquam

Libertas ultra Tigrim Rhenumque recessit

ac totiens nobis iugulo quaesita vagatur,

435Germanum Scythicumque bonum, nec respicit ultra

Ausoniam; vellem, populis incognita nostris:

vulturis ut primum laevo fundata volatu

Romulus infami complevit moenia luco,

usque ad Thessalicas servisses, Roma, ruinas.

440De Brutis, Fortuna, queror. Quid tempora legum

egimus aut annos a consule nomen habentis?

Felices Arabes Medique eoaque tellus,

quam sub perpetuis tenuerunt fata tyrannis.

Ex populis qui regna ferunt sors ultima nostrast,

445quos servire pudet. Sunt nobis nulla profecto

numina; cum caeco rapiantur saecula casu,

mentimur regnare Iovem. Spectabit ab alto

aethere Thessalicas, teneat cum fulmina, caedes!

Scilicet ipse petet Pholoën, petet ignibus Oeten

450immeritaeque nemus Rhodopes pinusque Mimantis:

Cassius hoc potius feriet caput! Astra Thyestae

intulit et subitis damnavit noctibus Argos:

tot similis fratrum gladios patrumque gerenti

Thessaliae dabit ille diem! Mortalia nulli

455sunt curata deo. Cladis tamen huius habemus

vindictam quantam terris dare numina fas est.

Bella pares superis facient civilia divos

fulminibus manes radiisque ornabit et astris

inque deum templis iurabit Roma per umbras.

460Ut rapido cursu fati suprema morantem

consumpsere locum, parva tellure dirempti

inde manus spectant: tempus, quo noscere possent

quo sua pila cadant aut qua sibi fata minentur,

facturi quae monstra forent: videre parentes

465frontibus adversis fraternaque comminus arma,

nec libuit mutare locum; tamen omnia torpor

pectora constrinxit, gelidusque in viscera sanguis

percussa pietate coit, totaeque cohortes

pila parata diu tensis tenuere lacertis.

470Di tibi non mortem quae cunctis poena paratur,

sed sensum post fata tuae dent, Crastine, morti,

cuius torta manu commisit lancea bellum

primaque Thessaliam Romano sanguine tinxit.

O praeceps rabies! cum Caesar tela teneret,

475inventa est prior ulla manus! Tunc stridulus aër

elisus lituis conceptaque classica cornu,

tunc ausae dare signa tubae, tunc aethera tendit

extremique fragor convexa irrumpit Olympi,

unde procul nubes, quo nulla tonitrua durant.

480Excepit resonis clamorem vallibus Haemus

Peliacisque dedit rursus geminare cavernis;

Pindus agit fremitus, Pangaeaque saxa resultant,

Oetaeaeque gemunt rupes, vocesque furoris

expavere sui tota tellure relatas.

485Spargitur innumerum diversis missile votis:

vulnera pars optat, pars terrae figere tela

ac puras servare manus. Rapit omnia casus

atque incerta facit, quos vult, Fortuna nocentes.

Sed quota pars cladis iaculis ferroque volanti

490exacta est? Odiis solus civilibus ensis

sufficit et dextras Romana in viscera ducit.

Pompei densis acies stipata catervis

iunxerat in seriem nexis umbonibus arma

vixque habitura locum dextras ac tela movendi

495constiterat gladiosque suos compressa timebat.

Praecipiti cursu vaesanum Caesaris agmen

in densos agitur cuneos perque arma, per hostem

quaerit iter. Qua torta graves lorica catenas

opponit tutoque latet sub tegmine pectus,

500hac quoque perventum est ad viscera totque per arma

extremum est quod quisque ferit. Civilia bella

una acies patitur, gerit altera; frigidus inde

stat gladius, calet omne nocens a Caesare ferrum.

Nec Fortuna diu rerum tot pondera vertens

505abstulit ingentis fato torrente ruinas.

Ut primum toto diduxit cornua campo

Pompeianus eques bellique per ultima fudit,

sparsa per extremos levis armatura maniplos

insequitur saevasque manus immittit in hostem.

510Illic quaeque suo miscet gens proelia telo

Romanus cunctis petitur cruor; inde sagittae,

inde faces et saxa volant spatioque solutae

aëris et calido liquefactae pondere glandes.

Tunc et Ityraei Medique Arabesque soluti,

515arcu turba minax nusquam rexere sagittas,

sed petitur solus qui campis imminet aër;

inde cadunt mortes; sceleris sed crimine nullo

externum maculant chalybem; stetit omne coactum

circa pila nefas. Ferro subtexitur aether

520noxque super campos telis conserta pependit,

cum Caesar metuens, ne frons sibi prima laboret

incursu, tenet obliquas post signa cohortes

inque latus belli, qua se vagus hostis agebat,

emittit subitum non motis cornibus agmen.

525Immemores pugnae nulloque pudore timendi

praecipites, fecere palam, civilia bella

non bene barbaricis umquam commissa catervis.

Ut primum sonipes transfixus pectora ferro

in caput effusi calcavit membra regentis,

530omnis eques cessit campis, glomerataque nubes

in sua conversis praeceps ruit agmina frenis.

Perdidit inde modum caedes ac nulla secutast

pugna; sed hinc iugulis, hinc ferro bella geruntur;

nec valet haec acies tantum prosternere quantum

535inde perire potest. utinam, Pharsalia, campis

sufficiat cruor iste tuis quem barbara fundunt

pectora: non alio mutentur sanguine fontes,

hic numerus totos tibi vestiat ossibus agros.

Aut si Romano compleri sanguine mavis,

540istis parce, precor; vivant Galataeque Syrique,

Cappadoces Gallique extremique orbis Hiberi,

Armenii, Cilices; nam post civilia bella

hic populus Romanus erit. semel ortus in omnis

it timor, et fatis datus est pro Caesare cursus.

545Ventum erat ad robur Magni mediasque catervas:

quod totos errore vago perfuderat agros

constitit hic bellum fortunaque Caesaris haesit.

Non illic regum auxiliis collecta iuventus

bella gerit ferrumque manus movere rogatae:

550ille locus fratres habuit, locus ille parentis.

Hic furor, hic rabies, hic sunt tua crimina, Caesar.

Hanc fuge, mens, partem belli tenebrisque relinque,

nullaque tantorum discat me vate malorum,

quam multum liceat bellis civilibus, aetas.

555A potius pereant lacrimae pereantque querellae:

quicquid in hac acie gessisti, Roma, tacebo.

Hic Caesar, rabies populi stimulusque furorum,

ne qua parte sui pereat scelus, agmina circum

it vagus atque ignes animis flagrantibus addit;

560inspicit et gladios qui toti sanguine manent,

qui niteant primo tantum mucrone cruenti,

quae presso tremat ense manus, quis languida tela,

quis contenta ferat, quis praestet bella iubenti,

quem pugnare iuvet, quis vultum cive perempto

565mutet; obit latis proiecta cadavera campis;

vulnera multorum totum fusura cruorem

opposita premit ipse manu. Quacumque vagatur,

sanguineum veluti quatiens Bellona flagellum

Bistonas aut Mavors agitans, si verbere saevo

570Palladia stimulet turbatos aegide currus,

nox ingens scelerum est; caedes oriuntur, et instar

immensae vocis gemitus et pondere lapsi

pectoris arma sonant confractique ensibus enses.

Ipse manu subicit gladios ac tela ministrat

575adversosque iubet ferro contundere vultus.

Promovet ipse acies, impellit terga suorum,

verbere conversae cessantis excitat hastae.

In plebem vetat ire manus monstratque senatum;

scit, cruor imperii qui sit, quae viscera rerum,

580unde petat Romam, libertas ultima mundi

quo steterit ferienda loco. Permixta secundo

ordine nobilitas venerandaque corpora ferro

urgentur; caedunt Lepidos caeduntque Metellos

Corvinosque simul Torquataque nomina, rerum

585saepe duces summosque hominum te, Magne, remoto.

Illic plebeia contectus casside vultus

ignotusque hosti, quod ferrum, Brute, tenebas?

O decus imperii, spes o suprema senatus,

extremum tanti generis per saecula nomen,

590ne rue per medios nimium temerarius hostis,

nec tibi fatales admoveris ante Philippos,

Thessalia periture tua. Nil proficis istic

Caesaris intentus iugulo: nondum attigit arcem

iuris et humanum columen quo cuncta premuntur

595egressus meruit fatis tam nobile letum.

Vivat et, ut Bruti procumbat victima, regnet.

Hic patriae perit omne decus, iacet aggere magno

patricium campis non mixta plebe cadaver.

Mors tamen eminuit clarorum in strage virorum

600pugnacis Domiti, quem clades fata per omnis

ducebant: nusquam Magni fortuna sine illo

succubuit. victus totiens a Caesare salva

libertate perit, tunc mille in vulnera laetus

labitur ac venia gaudet carvisse secunda.

605Viderat in crasso versantem sanguine membra

Caesar et increpitans: "Iam Magni deseris arma,

successor Domiti; sine te iam bella geruntur."

Dixerat; ast illi suffecit pectora pulsans

spiritus in vocem morientiaque ora resolvit:

610"Non te funesta scelerum mercede potitum,

sed dubium fati, Caesar, generoque minorem

aspiciens Stygias Magno duce liber ad umbras

et securus eo; te saevo Marte subactum

Pompeioque gravis poenas nobisque daturum,

615cum moriar, sperare licet." Non plura locutum

vita fugit, densaeque oculos vertere tenebrae.

Impendisse pudet lacrimas in funere mundi

mortibus innumeris ac singula fata sequentem

quaerere, letiferum per cuius viscera vulnus

620exierit, quis fusa solo vitalia calcet,

ore quis adverso demissum faucibus ensem

expulerit moriens anima, quis corruat ictu;

quis steterit dum membra cadunt, qui pectore tela

transmittant, aut quos campis adfixerit hasta,

625quis cruor emissis perruperit aëra venis

inque hostis cadat arma sui, quis pectora fratris

caedat et, ut notum possit spoliare cadaver,

abscisum longe mittat caput, ora parentis

quis laceret nimiaque probet spectantibus ira,

630quem iugulat, non esse patrem. Mors nulla querella

digna sua est, nullosque hominum lugere vacamus.

Non istas habuit pugnae Pharsalia partes

quas aliae clades: illic per fata virorum,

per populos hic Roma perit; quod militis illic

635mors hic gentis erat; sanguis ibi fluxit Achaeus,

Ponticus, Assyrius; cunctos haerere cruores

Romanus campisque vetat consistere torrens.

Maius ab hac acie, quam quod sua saecula ferrent,

vulnus habent populi; plus est, quam vita salusque

640quod perit: in totum mundi prosternimur aevum.

Vincitur his gladiis omnis quae serviat aetas.

Proxima quid suboles aut quid meruere nepotes

in regnum nasci? pavide num gessimus arma

teximus aut iugulos? Alieni poena timoris

645in nostra cervice sedet. Post proelia natis

si dominum, Fortuna, dabas, et bella dedisses.

Iam Magnus transisse deos Romanaque fata

senserat infelix tota vix clade coactus

fortunam damnare suam. stetit aggere campi,

650eminus unde omnis sparsas per Thessala rura

aspiceret clades, quae bello obstante latebant.

Tot telis sua fata peti, tot corpora fusa

ac se tam multo pereuntem sanguine vidit.

Nec, sicut mos est miseris, trahere omnia secum

655mersa iuvat gentesque suae miscere ruinae;

ut Latiae post se vivat pars maxima turbae,

sustinuit dignos etiamnum credere votis

caelicolas volvitque sui solacia casus.

"Parcite" ait "superi, cunctas prosternere gentes;

660stante potest mundo Romaque superstite Magnus

esse miser. Si plura iuvant mea vulnera, coniunx

est mihi, sunt nati; dedimus tot pignora fatis.

Civiline parum est bello, si meque meosque

obruit? exiguae clades sumus orbe remoto?

665Omnia quid laceras? quid perdere cuncta laboras?

Iam nihil est, Fortuna, meum." Sic fatur et arma

signaque et adflictas omni iam parte catervas

circumit et revocat matura in fata ruentis

seque negat tanti. nec derat robur in enses

670ire duci iuguloque pati vel pectore letum;

sed timuit, strato miles ne corpore Magni

non fugeret supraque ducem procumberet orbis,

Caesaris aut oculis volvit subducere mortem,

nequiquam, infelix: socero spectare volenti

675praestandum est ubicumque caput. Sed tu quoque, coniux,

causa fugae vultusque tui fatisque negatum

te praesente mori. Tum Magnum concitus aufert

a bello sonipes non tergo tela paventem

ingentisque animos extrema in fata ferentem.

680Non gemitus, non fletus erat salvaque verendus

maiestate dolor qualem te, Magne, decebat

Romanis praestare malis. Non impare vultu

aspicis Emathiam, nec te videre superbum

prospera bellorum nec fractum adversa videbunt;

685quamque fuit laeto per tres infida triumphos

tam misero Fortuna minor. Iam pondere fati

deposito securus abis; nunc tempora laeta

respexisse vacat; spes numquam implenda recessit;

quid fueris nunc scire licet. Fuge proelia dira

690ac testare deos, nullum qui perstet in armis

iam tibi, Magne, mori; ceu flebilis Africa damnis

et ceu Munda nocens Pharioque a gurgite clades,

sic et Thessalicae post te pars maxima pugnae.

Non iam Pompei nomen populare per orbem

695nec studium belli, sed par quod semper habemus

Libertas et Caesar erit, teque inde fugato

ostendit moriens sibi se pugnasse senatus.

Nonne iuvat pulsum bellis cessisse nec istud

perspectasse nefas? Spumantes caede catervas

700respice, turbatos incursu sanguinis amnes,

et soceri miserere tui. Quo pectore Romam

intrabit factus campis felicior istis?

Quidquid in ignotis solus regionibus exul,

quidquid sub Phario positus patiere tyranno,

705crede deis, longo fatorum crede favori:

vincere peius erat. Prohibe lamenta sonare,

flere veta populos, lacrimas luctusque remitte.

Tam mala Pompei quam prospera mundus adoret.

Aspice securus vultu non supplice reges,

710aspice possessas urbes donataque regna,

Aegyptum Libyamque, et terras elige morti.

Vidit prima tuae testis Larisa ruinae

nobile nec victum fatis caput; omnibus illa

civibus effudit totas per moenia vires

715obvia ceu laeto: promittunt munera flentes,

pandunt templa, domos, socios se cladibus optant.

Scilicet immenso superest ex nomine multum,

teque minor solo cunctas impellere gentes

rursus in arma potes rursusque in fata redire.

720Sed "quid opus victo populis aut urbibus?" inquit

"Victori praestate fidem." tu Caesar in alto

caedis adhuc cumulo patriae per viscera vadis,

at tibi iam populos donat gener. avehit inde

Pompeium sonipes; gemitus lacrimaeque sequuntur

725plurimaque in saevos populi convicia divos.

Nunc tibi vera fides quaesiti, Magne, favoris

contigit ac fructus; felix se nescit amari.

Caesar ut Hesperio vidit satis arva natare

sanguine, parcendum ferro manibusque suorum

730iam ratus ut viles animas perituraque frustra

agmina permisit vitae. Sed castra fugatos

ne revocent pellatque quies nocturna pavorem,

protinus hostili statuit succedere vallo,

dum fortuna calet, dum conficit omnia terror,

735non veritus, grave ne fessis aut Marte subactis

hoc foret imperium. Non magno hortamine miles

in praedam ducendus erat. "victoria nobis

plena, viri" dixit "superest pro sanguine merces,

quam monstrare meum est; neque enim donare vocabo,

740quod sibi quisque dabit. Cunctis en plena metallis

castra patent; raptum Hesperiis e gentibus aurum

hic iacet, eoasque premunt tentoria gazas.

Tot regum fortuna simul Magnique coacta

exspectat dominos; propera praecedere, miles,

745quos sequeris; quascumque tuas Pharsalia fecit,

a victis rapiuntur opes." Sic milite iusso

impulit amentes aurique cupidine caecos

ire super gladios supraque cadavera patrum

et caesos calcare duces, quae fossa, quis agger

750sustineat pretium belli scelerumque petentis?

Scire ruunt quanta fuerint mercede nocentes.

Invenere quidem spoliato plurima mundo

bellorum in sumptus congestae pondera massae;

sed non implevit cupientes omnia mentes.

755Quidquid fodit Hiber, quidquid Tagus exspuit auri

quodque legit dives summis Arimaspus harenis,

ut rapiant, parvo scelus hoc venisse putabunt:

cum sibi Tarpeias victor desponderit arces,

cum spe Romanae promiserit omnia praedae,

760decipitur quod castra rapit. Capit impia plebes

caespite patricio somnos, stratumque cubile

regibus infandus miles premit, inque parentum

inque toris fratrum posuerunt membra nocentes;

quos agitat vaesana quies somnique furentes:

765Thessalicam miseri versant in pectore pugnam.

Invigilat cunctis saevum scelus, armaque tota

mente agitant, capuloque manus absente moventur.

Ingemuisse putem campos, terramque nocentem

inspirasse animas, infectumque aëra totum

770manibus et superam Stygia formidine noctem.

Exigit a meritis tristes victoria poenas,

sibilaque et flammas infert sopor. umbra perempti

civis adest, sua quemque premit terroris imago:

ille senum vultus, iuvenum videt ille figuras,

775hunc agitant totis fraterna cadavera somnis,

pectore in hoc pater est; omnes in Caesare manes.

Haut alios nondum Scythica purgatus in ara

Eumenidum vidit vultus Pelopeus Orestes,

nec magis attonitos animi sensere tumultus,

780cum fureret, Pentheus, aut cum desisset, Agave.

Hunc omnes gladii, quos aut Pharsalia vidit

aut ultrix visura dies stringente senatu,

illa nocte premunt, hunc infera monstra flagellant.

Et quantum misero poenae mens conscia donat,

785quod Styga, quod manes ingestaque Tartara somnis

Pompeio vivente videt! Tamen omnia passo,

postquam clara dies Pharsalica damna retexit,

nulla loci facies revocat feralibus arvis

haerentes oculos. Cernit propulsa cruore

790flumina et excelsos cumulis aequantia colles

corpora, sidentis in tabem spectat acervos

et Magni numerat populos, epulisque paratur

ille locus vultus ex quo faciesque iacentum

agnoscat. Ivvat Emathiam non cernere terram

795et lustrare oculis campos sub clade latentes.

Fortunam superosque suos in sanguine cernit.

Ac ne laeta furens scelerum spectacula perdat,

invidet igne rogi miseris caeloque nocenti

ingerit Emathiam. Non illum Poenus humator

800consulis et Libyca succensae lampade Cannae

compellunt, hominum ritus ut servet in hoste,

sed meminit nondum satiata caedibus ira,

cives esse suos. Petimus non singula busta

discretosque rogos: unum da gentibus ignem,

805non interpositis urantur corpora flammis;

aut generi si poena iuvat, nemus exstrue Pindi,

erige congestas Oetaeo robore silvas,

Thessalicam videat Pompeius ab aequore flammam.

Nil agis hac ira: tabesne cadavera solvat

810an rogus haut refert; placido natura receptat

cuncta sinu finemque sui sibi corpora debent.

Hos, Caesar, populos si nunc non usserit ignis,

uret cum terris, uret cum gurgite ponti;

communis mundo superest rogus ossibus astra

815mixturus. Quocumque tuam Fortuna vocabit

hae quoque sunt animae: non altius ibis in auras,

non meliore loco Stygia sub nocte iacebis.

Libera Fortunae mors est; capit omnia tellus

quae genuit; caelo tegitur qui non habet urnam.

820Tu cui dant poenas inhumato funere gentes,

quid fugis hanc cladem? quid olentes deseris agros?

has trahe, Caesar, aquas; hoc, si potes, utere caelo.

Sed tibi tabentes populi Pharsalica rura

eripiunt camposque tenent victore fugato.

825Non solum Haemonii funesta ad pabula belli

Bistonii venere lupi, tabemque cruentae

caedis odorati Pholoën liquere leones.

Tunc ursae latebras, obscaeni tecta domosque

deservere canes et quicquid nare sagaci

830aëra non sanum motumque cadavere sentit,

iamque diu volucres civilia castra secutae

conveniunt. vos quae Nilo mutare soletis

Threicias hiemes, ad mollem serius austrum

istis aves. Numquam tanto se vulture caelum

835induit aut plures presserunt aëra pinnae,

omne nemus misit volucres, omnisque cruenta

alite sanguineis stillavit roribus arbor.

Saepe super vultus victoris et impia signa

aut cruor aut alto defluxit ab aethere tabes,

840membraque deiecit iam lassis unguibus ales.

Sic quoque non omnis populus pervenit ad ossa

inque feras discerptus abit; non intima curant

viscera nec totas avidae sorbere medullas:

degustant artus. Latiae pars maxima turbae

845fastidita iacet, quam sol nimbique diesque

longior Emathiis resolutam miscuit arvis.

Thessalica infelix, quo tantum crimine, tellus,

laesisti superos, ut te tot mortibus unam,

tot scelerum fatis premerent? Quod sufficit aevum

850immemor ut donet belli tibi damna vetustas?

Quae seges infecta surget non decolor herba?

Quo non Romanos violabis vomere manes?

Ante novae venient acies, scelerique secundo

praestabis nondum siccos hoc sanguine campos.

855Omnia maiorum vertamus busta licebit

et stantes tumulos et qui radice vetusta

effudere suas victis compagibus urnas:

plus cinerum Haemoniae sulcis telluris aratur,

pluraque ruricolis feriuntur dentibus ossa.

860Nullus ab Emathio religasset litore funem

navita, nec terram quisquam movisset arator,

Romani bustum populi, fugerentque coloni

umbrarum campos, gregibus dumeta carerent,

nullusque auderet pecori permittere pastor

865vellere surgentem de nostris ossibus herbam,

ac velut impatiens hominum vel solis iniqui

limite vel glacie nuda atque ignota iaceres,

si non prima nefas belli, sed sola tulisses.

O superi, liceat terras odisse nocentes.

870Quid totum premitis, quid totum absolvitis orbem?

Hesperiae clades et flebilis unda Pachyni

et Mutina et Leucas puros fecere Philippos.