Flēctĭtĕ nūnc vēstrōs, Hĕlĭcōnīs nūmĭnă, cāntūs
Ōrtўgĭaē pĕlăgūs Sĭcŭlīque ād lītŏrĭs ūrbēs.
mūnĕrĭs hīc vēstrī lăbŏr ēst mŏdŏ Daūnĭă rēgnă
Aēnĕădūm, mŏdŏ Sīcănĭōs āccēdĕrĕ pōrtūs,
aūt Măcĕtūm lūstrārĕ dŏmōs ĕt Ăchāĭcă rūră5
aūt văgă Sārdōō vēstīgĭă tīngĕrĕ flūctū
vēl Tўrĭaē quōndām rēgnātă măpālĭă gēntī
ēxtrēmūmvĕ dĭem ēt tērrārum īnvīsĕrĕ mētās.
sīc pōscīt spārsīs Māvōrs ăgĭtātŭs ĭn ōrīs.
ērgo ăgĕ, quā lĭtŭī, quā dūcūnt bēllă, sĕquāmūr.10
Aūsŏnĭaē pārs māgnă iăcēt Trīnācrĭă tēllūs,
ūt sĕmĕl ēxpūgnāntĕ Nŏto ēt vāstāntĭbŭs ūndīs
āccēpīt frĕtă, caērŭlĕō prōpūlsă trĭdēntĕ.
nāmquĕ pĕr ōccūltūm caēcā vī tūrbĭnĭs ōlīm
īmpāctūm pĕlăgūs lăcĕrātaē vīscĕră tērraē15
dīscĭdĭt ēt mĕdĭō pērrūmpēns ārvă prŏfūndō
cūm pŏpŭlīs părĭtēr cōnvūlsīs trānstŭlĭt ūrbēs.
ēx īllō sērvāns răpĭdūs dīvōrtĭă Nēreūs
saēvō dīvĭdŭōs cōniūngī pērnĕgăt aēstū.
sēd spătĭūm, quōd dīssŏcĭāt cōnsōrtĭă tērraē,20
lātrātūs fāma ēst (sīc ārta īntērvĕnĭt ūndă)
ēt mātūtīnōs vŏlŭcrūm trāmīttĕrĕ cāntūs.
mūltă sŏlō vīrtūs: iām rēddĕrĕ faēnŭs ărātrīs,
iām mōntēs ūmbrāre ŏlĕā, dărĕ nōmĭnă Bācchō
cōrnĭpĕdēmquĕ cĭtūm lĭtŭīs gĕnĕrāssĕ fĕrēndīs,25
nēctărĕ Cēcrŏpĭās Hŷblaēo āccēdĕrĕ cērās.
hīc ēt Paēŏnĭōs ārcānō sūlphŭrĕ fōntēs,
hīc Phoēbō dīgna ēt Mūsīs vĕnĕrābĕrĕ vātūm
ōra ēxcēllēntūm, sācrās quī cārmĭnĕ sīlvās
quīquĕ Sўrācŏsĭā rĕsŏnānt Hĕlĭcōnă cămēnā.30
prōmptaē gēns līnguae, āst ĕădēm, cūm bēllă cĭērēt,
pōrtūs aēquŏrĕīs suēta īnsīgnīrĕ trŏpaēīs.
Pōst dīrum Āntĭphătaē scēptrum ēt Cŷclōpĭă rēgnă
vōmĕrĕ vērtērūnt prīmūm nŏvă rūră Sĭcānō-
Pŷrēnē mīsīt pŏpŭlōs, quī nōmĕn ăb āmnĕ35
āscītūm pătrĭō tērrae īmpŏsŭērĕ văcāntī.
mōx Lĭgŭrūm pūbēs Sĭcŭlō dūctōrĕ nŏvāvīt
pōssēssīs bēllō mūtātă vŏcābŭlă rēgnīs.
nēc Crēs dēdĕcŏrī fŭĭt āccŏlă. dūxĕrăt āctōs
moēnĭbŭs ē cēntūm nōn faūsta ād proēlĭă Mīnōs40
Daēdălĕām rĕpĕtēns poēnām. quī fraūdĕ nĕfāndā
pōstquām pērpĕtŭās iūdēx cōncēssĭt ăd ūmbrās
Cōcălĭdum īnsĭdĭīs, fēssō Mīnōĭă tūrbă
bēllāndī stŭdĭō Sĭcŭlīs sūbsēdĭt ĭn ōrīs.
mīscŭĕrūnt Phrўgĭām prōlēm Trōiānŭs Ăcēstēs45
Trōiānūsque Hĕlўmūs, strūctīs quī pūbĕ sĕcūtā
īn lōngum ēx sēsē dōnārūnt nōmĭnă mūrīs.
nēc Zānclaēă gĕrūnt ōbscūrām moēnĭă fāmām,
dēxtĕră quām trĭbŭīt pŏsĭtō Sātūrnĭă tēlō.
sēd dĕcŭs Hēnnaēīs haūd ūllūm pūlchrĭŭs ōrīs,50
quām quaē Sīsўphĭō fūndāvīt nōmĕn ăb Īsthmō
ēt mūltum ānte ălĭās Ĕphўraēīs fūlgĕt ălūmnīs.
hīc Ărĕthūsă sŭūm pīscōsō fōntĕ rĕcēptāt
Ālphēōn sācraē pōrtāntēm sīgnă cŏrōnaē.
Āt nōn aēquŭs ămāt Trīnācrĭă Mūlcĭbĕr āntră.55
nām Lĭpărē vāstīs sūbtēr dēpāstă cămīnīs
sūlphŭrĕūm vŏmĭt ēxēsō dē vērtĭcĕ fūmūm.
āst Aētna ērūctāt trĕmĕfāctīs caūtĭbŭs īgnīs
īnclūsī gĕmĭtūs pĕlăgīque ĭmĭtātă fŭrōrēm
mūrmŭrĕ pēr caēcōs tŏnăt īrrĕquĭētă frăgōrēs60
nōctĕ dĭēquĕ sĭmūl. fōnte ē Phlĕgĕthōntĭs ŭt ātrō
flāmmārum ēxūndāt tōrrēns pĭcĕāquĕ prŏcēllā
sēmiāmbūstă rŏtāt lĭquĕfāctīs sāxă căvērnīs.
sēd quāmquām lārgō flāmmārum ēxaēstŭĕt īntūs
tūrbĭne ĕt āssĭdŭē sūbnāscēns prōflŭăt īgnīs,65
sūmmō cānă iŭgō cŏhĭbēt, mīrābĭlĕ dīctū,
vīcīnām flāmmīs glăcĭem, aētērnōquĕ rĭgōrĕ
ārdēntēs hōrrēnt scŏpŭlī; stāt vērtĭcĕ cēlsī
cōllĭs hĭēms, călĭdāmquĕ nĭvēm tĕgĭt ātră făvīllă.
Quīd rĕfĕram Aēŏlĭō rēgnātās nōmĭnĕ tērrās70
vēntōrūmquĕ dŏmōs ātque āddĭtă claūstră prŏcēllīs?
hīc vērsī pĕnĭtūs Pĕlŏpēa ād rēgnă Păchŷnī
pūlsāta Īŏnĭō rēspōndēnt sāxă prŏfūndō.
hīc cōntrā Lĭbўāmquĕ sĭtūm Caūrōsquĕ fŭrēntēs
cērnīt dēvēxās Lĭlўbaēōn nōbĭlĕ chēlās.75
āt quā dīvērsī lătĕrīs frōns tērtĭă tērraē
vērgĭt ĭn Ītălĭām prōlāto ād lītŏră dōrsō,
cēlsŭs hărēnōsā tōllīt sē mōlĕ Pĕlōrūs.
Hīs lōngō mītīs plăcĭdē dŏmĭnātŏr ĭn aēvō
praēfŭĕrāt tērrīs Hĭĕrōn, trāctārĕ sĕrēnō80
īmpĕrĭō vūlgūm pōllēns ēt pēctŏră nūllō
pārēntum ēxăgĭtārĕ mĕtū pāctāmquĕ pĕr ārās
haūd făcĭlīs tĕmĕrārĕ fĭdēm sŏcĭālĭă iūră
Aūsŏnĭīs mūltōs sērvārāt cāstă pĕr ānnōs.
vērum ŭbĭ fātă vĭrūm frăgĭlī sōlvērĕ sĕnēctā,85
prīmaēvō cēssīt scēptrum ēxĭtĭālĕ nĕpōtī,
ēt plăcĭda īndŏmĭtōs āccēpīt rēgĭă mōrēs.
nāmquĕ bĭs ōctōnīs nōndūm rēx praēdĭtŭs ānnīs
cālīgāre ālto īn sŏlĭō nēc pōndĕră rēgnī
pōssĕ păti ēt nĭmĭūm flūxīs cōnfīdĕrĕ rēbūs.90
iāmquĕ brĕvī nūllūm dēlīctă tŭēntĭbŭs ārmīs
fās nōtum īgnōtūmquĕ nĕfās. vīlīssĭmă rēgī
cūră pŭdōr. tām praēcĭpĭtī mātērnă fŭrōrī
Pŷrrhŭs ŏrīgŏ dăbāt stĭmŭlōs prŏăvīquĕ sŭpērbūm
Aēăcĭdaē gĕnŭs ātque aētērnūs cārmĭne Ăchīllēs.95
ērgo ārdōr sŭbĭtūs Poēnōrum īncēptă fŏvēndī,
nēc scĕlĕrī mŏră. iām iūngīt nŏvă foēdĕră pāctō,
cēdĕrĕt ūt Sĭcŭlīs vīctōr Sīdōnĭŭs ōrīs.
sēd stābānt Poēnaē, tŭmŭlūmquĕ nĕgābăt Ĕrīnŷs,
quā mŏdŏ pāctŭs ĕrāt sŏcĭūm nōn cērnĕrĕ tērrā.100
saēvōs nāmquĕ pătī fāstūs iŭvĕnēmquĕ crŭēntō
flāgrāntēm lūxu ēt mīscēntēm tūrpĭă dīrīs
haūd ūltrā făcĭlēs, quōs īră mĕtūsquĕ cŏquēbāt,
iūrāti ōbtrūncānt. nēc iām mŏdŭs ēnsĭbŭs: āddūnt
fēmĭnĕām caēdem ātque īnsōntūm rāptă sŏrōrūm105
cōrpŏră prōstērnūnt fērrō. nŏvă saēvĭt ĭn ārmīs
lībērtās iāctātquĕ iŭgūm. pārs Pūnĭcă cāstră,
pārs Ĭtălōs ēt nōtă vŏlūnt, nēc tūrbă fŭrēntūm
dēfīt, quaē neūtrō sŏcĭārī foēdĕrĕ mālīt.
Tālī Trīnăcrĭaē mōtū rēbūsquĕ Sĭcānīs110
ēxĭtĭō rēgīs trĕpĭdīs sūblīmĭs hŏnōrĕ
(tērtĭă nām Lătĭōs rĕnŏvārāt pūrpŭră fāscēs)
Mārcēllūs clāssēm Zānclaēīs āppŭlĭt ōrīs.
ātque ŭbĭ cūnctă vĭrō caēdēsque ēxpōstă tўrānnī
āmbĭgŭaēque hŏmĭnūm mēntēs, Cārthāgĭnĭs ārmă115
quōs tĕnĕānt ēt quāntă lŏcōs, quōd vūlgŭs ămīcūm
dūrēt Trōiŭgĕnīs, quāntōs Ărĕthūsă tŭmōrēs
cōncĭpĭāt pērstētquĕ sŭās nōn pāndĕrĕ pōrtās,
īncūmbīt bēllo āc tōtām pēr prōxĭmă rāptīm
ārmōrum ēffūndīt flāmmātō pēctŏrĕ pēstēm.120
nōn ălĭtēr Bŏrĕās, Rhŏdŏpēs ā vērtĭcĕ praēcēps
cūm sēse īmmīsīt dĕcĭmōquĕ vŏlūmĭnĕ pōntūm
ēxpŭlĭt īn tērrās, sĕquĭtūr cūm mūrmŭrĕ mōlēm
ēiēctī mărĭs ēt strīdēntĭbŭs āffrĕmĭt ālīs.
prīmă Lĕōntīnōs vāstārūnt proēlĭă cāmpōs,125
rēgnātām dīrō quōndām Laēstrŷgŏnĕ tērrām.
īnstābāt dūctōr, cuī tārdē vīncĕrĕ Grāiās
pār ĕrăt āc vīncī tūrmās. rŭĭt aēquŏrĕ tōtō
(fēmīneūm crēdās mărĭbūs cōncūrrĕrĕ vūlgūm)
ēt Cĕrĕrī plăcĭtōs fēcūndāt sānguĭnĕ cāmpōs.130
stērnūntūr pāssīm, pĕdĭbūsque ēvādĕrĕ lētūm
ērĭpŭīt răpĭdūs Māvōrs. nam ūt cuīquĕ sălūtēm
prōmīsīt fŭgă, praēvĕnĭēns dūx ōccŭpăt ēnsĕ.
"ītĕ, grĕgēm mĕtĭte īmbēllem āc sūccīdĭtĕ fērrō!"
clāmāt cūnctāntēs ūrgēns ūmbōnĕ cătērvās.135
"pīgrō lūctāndī stŭdĭō cērtāmĕn ĭn ūmbrā
mōllĕ pătī dōcta ēt gaūdēns splēndēscĕre ŏlīvō
stāt, mĕdĭōcrĕ dĕcūs vīncēntum, īgnāvă iŭvēntūs.
haēc laūs sōlă dătūr, sī vīsō vīncĭtĭs hōstĕ."
īngrŭĭt aūdītō dūctōre ēxērcĭtŭs ōmnīs,140
sōlăquĕ, quōd sŭpĕrēst, sēcūm cērtāmĭnă nōrūnt,
quīs dēxtra āntīstēt spŏlĭīsque ēxcēllăt ŏpīmīs.
Eūbŏĭcī nōn pēr scŏpŭlōs īllīsă Căphēreō
Eūrīpī măgĭs ūndă fŭrīt, pōntūmvĕ sŏnāntēm
ēĭcĭt āngūstō vĭŏlēntĭŭs ōrĕ Prŏpōntīs,145
nēc fērvēt māiōrĕ frĕtūm răpĭtūrquĕ tŭmūltū,
quōd fĕrĭt Hērcŭlĕās ēxtrēmō sōlĕ cŏlūmnās.
Mītĕ tămēn dēxtraē dĕcŭs īntēr proēlĭă tāntă
ēnĭtŭīt fāmā. mīlēs Tŷrrhēnŭs (Ăsīlō
nōmĕn ĕrāt) cāptūs quōndam ād Thrăsўmēnnă flŭēntă,150
sērvĭtĭūm făcĭle ēt dŏmĭnāntīs mōllĭă iūssă
ēxpērtūs Bĕrўaē pătrĭās rĕmĕārăt ăd ōrās
spōntĕ făvēntĭs ĕrī rĕpĕtītīsque īmpĭgĕr ārmīs
tūm vĕtĕrēs Sĭcŭlō cāsūs Māvōrtĕ pĭābāt.
ātque īs, dūm mĕdĭōs īntēr fĕră proēlĭă mīscēt,155
īllātūs Bĕrўaē, cuī pācta ād rēgĭă mīssō
Poēnōrum ā pŏpŭlīs sŏcĭātăquĕ bēllă gĕrēntī
aērātō cāssīs mūnīmĭnĕ claūsĕrăt ōră,
īnvādīt fērrō iŭvĕnēm trĕpĭdēquĕ fĕrēntēm
īnstăbĭlēs rētrō grēssūs prōstērnĭt hărēnă.160
āt mĭsĕr aūdītā vīctōrīs vōcĕ trĕmēntēm
cūnctāntēmque ănĭmām Stўgĭā ceū sēdĕ rĕdūcēns
cāssĭdĭs ā mēntō mălĕfīdaē vīncŭlă rūmpīt
iūngēbātquĕ prĕcēs ātque āddĕrĕ vērbă părābāt.
sēd sŭbĭto āspēctu ēt nōtō cōntērrĭtŭs ōrĕ165
Tŷrrhēnūs fērrūmquĕ mănū rĕvŏcāvĭt ĕt ūltrō
tālĭă cūm gĕmĭtū lăcrĭmīs ēffūdĭt ŏbōrtīs:
"nē, quaēsō, sūpplēx lūcēm dŭbĭūsquĕ prĕcārĕ.
fās hōstēm sērvārĕ mĭhī. mūlto ōptĭmŭs īllĕ
mīlĭtĭaē, cuī pōstrēmum ēst prīmūmquĕ tŭērī170
īntēr bēllă fĭdēm. tū lētum ēvādĕrĕ nōbīs
dās prĭŏr ēt sērvās nōndūm sērvātŭs ăb hōstĕ.
haūd ĕquĭdem īndīgnūm mēmēt, quaē trīstĭă vīdī,
ābnŭĕrīm dīgnūmque ĭtĕrum īn pēiōră rĕvŏlvī,
sī tĭbĭ pēr mĕdĭōs īgnēs mĕdĭōsquĕ pĕr ēnsēs175
nōn dĕdĕrīt mĕă dēxtră vĭām." Sīc fātŭr ĕt ūltrō
āttōllīt vītāque ēxaēquāt mūnĕră vītaē.
Āt cōmpōs Sĭcŭlā prīmūm cērtāmĭnĭs ōrā
coēptī Mārcēllūs vīctrīcĭă sīgnă quĭētō
āgmĭnĕ prōgrĕdĭēns Ĕphўraēa ād moēnĭă vērtīt.180
īndĕ Sўrācŏsĭās cāstrīs cīrcūmdĕdĭt ārcēs.
sēd fērrī lānguēbăt ămōr. sēdārĕ mŏnēndō
pēctŏră caēcă vĭrum ātque īrās ēvēllĕre ăvēbāt.
nēc, rĕnŭānt sī fōrtĕ sĭbi ēt sī mītĭă māllĕ
crēdānt ēssĕ mĕtūm, lāxīs sērvātŭr ŏmīssă185
ōbsĭdĭō claūstrīs. quīn cōntra īntēntĭŏr īpsĕ
īnvĭgĭlāt caūtīs frōnte īmpērtērrĭtŭs ārmīs
ēt strŭĭt ārcānā nĕcŏpīnă pĕrīcŭlă cūrā.
haūd sĕcŭs Ērĭdănī stāgnīs rīpāvĕ Căŷstrī
īnnătăt ālbŭs ŏlōr prōnōque īmmōbĭlĕ cōrpūs190
dāt flŭvĭo ēt pĕdĭbūs tăcĭtās ērēmĭgăt ūndās.
Īntĕrĕā, dum īncērtă lăbāt sēntēntĭă claūsīs,
ēxcītī pŏpŭli ātque ūrbēs sŏcĭa ārmă fĕrēbānt:
īncūmbēns Mēssēnă frĕtō mĭnĭmūmquĕ rĕvūlsă
dīscrĕta Ĭtālīa ātque Ōscō mĕmŏrābĭlĭs ōrtū;195
tūm Cătănē, nĭmĭum ārdēntī vīcīnă Tўphoēō
ēt gĕnĕrāssĕ pĭōs quōndām cĕlĕbērrĭmă frātrēs,
ēt cuī nōn lĭcĭtūm fātīs Cămărīnă mŏvērī.
tūm quaē nēctărĕīs vŏcăt ād cērtāmĕn Hўmēttōn
aūdāx Hŷblă făvīs, pālmāque ārbūstă Sĕlīnūs200
ēt, iūstī quōndām pōrtūs, nūnc lītŏrĕ sōlō
sūbsĭdĭum īnfīdūm fŭgĭēntĭbŭs aēquŏră, Mŷlaē.
nēcnōn āltŭs Ĕrŷx, nēcnōn ē vērtĭcĕ cēlsō
Cēntŭrĭpaē lārgōquĕ vĭrēns Ēntēllă Lўaēō,
Ēntēlla, Hēctŏrĕō dīlēctūm nōmĕn Ăcēstaē.205
nōn Thāpsōs, nōn ē tŭmŭlīs glăcĭālĭbŭs Ācraē
dēfŭĕrūnt. Ăgўrīnă mănūs gĕmĭnōquĕ Lăcōnĕ
Tŷndărĭs āttōllēns sēse āfflŭĭt. āltŭs ĕquōrūm
mīllĕ răpīt tūrmam ātque hīnnītĭbŭs āĕră flāmmāt
pūlvĕrĕām vōlvēns Ăcrăgās ād moēnĭă nūbēm.210
dūctōr Grōsphŭs ĕrāt, cūiūs caēlātă gĕrēbāt
taūrūm pārmă trŭcēm, poēnaē mŏnĭmēntă vĕtūstaē.
īlle ŭbĭ tōrrērēt sūbiēctīs cōrpŏră flāmmīs
mūtābāt gĕmĭtūs mūgītĭbŭs, āctăquĕ vērās
crēdĕre ĕrāt stăbŭlīs ārmēnta ēffūndĕrĕ vōcēs.215
haūd īmpūnĕ quĭdēm; nām dīraē cōndĭtŏr ārtīs
īpsĕ sŭō mŏrĭēns īmmūgīt flēbĭlĕ taūrō.
vēnĭt ăb āmnĕ trăhēns nōmēn Gĕlă, vēnĭt Hălaēsă
ēt quī praēsēntī dŏmĭtānt pēriūră Pălīcī
pēctŏră sūpplĭcĭō, Trōiānăquĕ vēnĭt Ăcēstă,220
quīquĕ pĕr Aētnaēōs Ācīs pĕtĭt aēquŏră fīnēs
ēt dūlcī grātām Nērēĭdă pērlŭĭt ūndā.
aēmŭlŭs īllĕ tŭō quōndām, Pŏlўphēmĕ, călōrī,
dūm fŭgĭt āgrēstēm vĭŏlēntī pēctŏrĭs īrām,
īn tĕnŭēs lĭquĕfāctŭs ăquās ēvāsĭt ĕt hōstēm225
ēt tĭbĭ vīctrīcēm, Gălătēa, īmmīscŭĭt ūndām.
nēcnōn quī pōtānt Hŷpsāmque Ălăbīmquĕ sŏnōrōs
ēt pērlūcēntēm splēndēntī gūrgĭte Ăchātēn,
quī fōntēs, văgĕ Chrŷsă, tŭōs ēt paūpĕrĭs ālveī
Hīppărĭn āc făcĭlēm sŭpĕrārī gūrgĭtĕ pārcō230
Pāntāgiān răpĭdīquĕ cŏlūnt vădă flāvă Sўmaēthī.
lītŏră Thērmārūm, prīscā dōtātă cămēnā,
ārmăvĕrē sūōs, quā mērgĭtŭr Hīmĕră pōntō
Aēŏlĭō. nām dīvĭdŭās sē scīndĭt ĭn ōrās
nēc mĭnŭs ōccāsūs pĕtĭt īncĭtă quām pĕtĭt ōrtūs.235
Nēbrōdēs gĕmĭnī nūtrīt dīvōrtĭă fōntīs,
quō mōns Sīcănĭā nōn sūrgīt dītĭŏr ūmbraē.
Hēnnă dĕūm lūcīs sācrās dĕdĭt ārdŭă dēxtrās.
hīc spĕcŭs īngēntēm lāxāns tēllūrĭs hĭātūm
caēcum ĭtĕr ād mānēs tĕnĕbrōsō līmĭtĕ pāndīt,240
quā nŏvŭs īgnōtās Hўmĕnaēūs vēnĭt ĭn ōrās:
hāc Stўgĭūs quōndām stĭmŭlāntĕ Cŭpīdĭnĕ rēctōr
aūsŭs ădīrĕ dĭēm maēstōque Ăchĕrōntĕ rĕlīctō
ēgĭt ĭn īllĭcĭtās cūrrūm pĕr ĭnānĭă tērrās.
tūm rāptā praēcēps Hēnnaēā vīrgĭnĕ flēxīt245
āttŏnĭtōs caēlī vīsū lūcēmquĕ păvēntēs
īn Stўgă rūrsŭs ĕquōs ēt praēdām cōndĭdĭt ūmbrīs.
Rōmānōs Pētraēă dŭcēs, Rōmānă pĕtīvīt
foēdĕră Cāllĭpŏlīs lăpĭdōsīque Ēngўŏn ārvī,
Hādrānum Ērgĕtĭūmquĕ sĭmūl tēlāquĕ sŭpērbă250
lānĭgĕrā Mĕlĭte ēt lītūs pīscōsă Călāctē,
quaēquĕ prŏcēllōsō Cĕphăloēdĭăs ōră prŏfūndō
caērŭlĕīs hōrrēt cāmpīs pāscēntĭă cētē,
ēt quī cōrrēptās sōrbēntēm vērtĭcĭs haūstū
ātque ĭtĕrum ē fūndō iăcŭlāntem ād sīdĕră pūppēs255
Taūrōmēnĭtănā cērnūnt dē sēdĕ Chărŷbdīn.
haēc Lătĭūm mănŭs ēt Laūrēntĭă sīgnă fŏvēbāt.
Cētĕra Ĕlīssaēīs ădĕrāt gēns Sīcănă vōtīs.
mīlle Ăgăthŷrnă dĕdīt pērflātăquĕ Trōgĭlŏs Aūstrīs,
mīllĕ Thŏāntēaē sēdēs Phăcĕlīnă Dĭānaē.260
tērgĕmĭnō vēnīt nŭmĕrō fēcūndă Pănhōrmōs,
seū sīlvīs sēctērĕ fĕrās, seū rētĭbŭs aēquōr
vērrĕrĕ, seū caēlō lĭbĕāt trāxīssĕ vŏlūcrēm.
nōn Hērbēsŏs ĭnērs, nōn Naūlŏchă pīgră pĕrīclī
sēdērūnt, nōn frōndōsīs Mōrgēntĭă cāmpīs265
ābstĭnŭīt Mārte īnfīdō. cŏmĭtātă Mĕnaēīs
vēnĭt Ămāstră vĭrīs ēt pārvō nōmĭnĕ Tīssē
ēt Nētum ēt Mŭtўcē pūbēsquĕ lĭquēntĭs Ŏrēthī.
Sīdŏnĭōs Drĕpăne ātque ūndaē clāmōsŭs Hĕlōrūs
ēt mōx sērvīlī vāstātă Trĭōcălă bēllō,270
Sīdŏnĭōs Ārbēlă fĕrōx ēt cēlsŭs Ĭētās
ēt bēllārĕ Tăbās dŏcĭlīs Cōssŷrăquĕ pārvă
nēc māiōr Mĕgărā iūnctaē cōncōrdĭbŭs aūsīs
iūvēre ēt strātō Gaūlūm spēctābĭlĕ pōntō,
cūm sŏnăt ālcўŏnēs cāntū nīdōsquĕ nătāntēs275
īmmōtā gēstāt sōpītīs flūctĭbŭs ūndā.
īpsă Sўrācūsaē pătŭlōs ūrbs īnclĭtă mūrōs
mīlĭtĕ cōllēctō vărĭīsque īmplēvĕrăt ārmīs.
dūctōrēs făcĭlem īmpēllī laētāmquĕ tŭmūltūs
vānĭlŏquō plēbēm fŭrĭābānt īnsŭpĕr ōrĕ:280
nūmquam hōste īntrātōs mūrōs ēt quāttŭŏr ārcēs,
ēt Sălămīnĭăcīs quāntam Ēōīsquĕ trŏpaēīs
īngĕnĭō pōrtūs ūrbs īnvĭă fēcĕrĭt ūmbrām,
spēctātūm prŏăvīs: tēr cēntum ānte ōră trĭrēmēs
ūnūm naūfrăgĭūm, mērsāsque īmpūnĕ prŏfūndō285
clādĕ phărētrĭgĕrī sūbnīxās rēgĭs Ăthēnās.
flāmmābānt vūlgūm gĕnĭtī Cārthāgĭnĕ frātrēs,
Poēnī mātrĕ gĕnūs, sēd quōs sūb crīmĭnĕ pūlsūs
ūrbĕ Sўrācŏsĭā Lĭbўcīs ēdūxĕrăt ōrīs
Trīnăcrĭūs gĕnĭtōr, gĕmĭnāque ā stīrpĕ părēntūm290
āstūs mīscēbānt Tўrĭōs lĕvĭtātĕ Sĭcānā.
Quaē cērnēns dūctōr, pōstquam īmmĕdĭcābĭlĕ vīsūm
sēdĭtĭo ātque ūltrō bēllūm sūrgēbăt ăb hōstĕ,
tēstātūs dīvōs Sĭcŭlōrum āmnēsquĕ lăcūsquĕ
ēt fōntēs, Ărĕthūsă, tŭōs, ād bēllă vŏcārī295
īnvītūm, quaē spōntĕ dĭū nōn sūmpsĕrĭt, hōstēm
īndŭĕre ārmă sĭbī, tēlōrūm tūrbĭnĕ vāstō
āggrĕdĭtūr mūrōs ātque ārmīs īntŏnăt ūrbī.
pār ōmnēs sĭmŭl īră răpīt, cērtāntquĕ rŭūntquĕ.
tūrrīs mūltĭplĭcī sūrgēns ād sīdĕră tēctō300
ēxībāt, tăbŭlātă dĕcēm cuī crēscĕrĕ Grāiūs
fēcĕrăt ēt mūltās nĕmŏrūm cōnsūmpsĕrăt ūmbrās.
ārmātam hīnc īgnī pīnum ēt dēvōlvĕrĕ sāxă
cērtābānt călĭdaēquĕ pĭcīs dīffūndĕrĕ pēstēm.
huīc prŏcŭl ārdēntēm iăcŭlātūs lāmpădă Cīmbēr305
cōnĭcĭt ēt lătĕrī tēlum ēxĭtĭābĭlĕ fīgīt.
pāscĭtŭr ādiūtūs Vūlcānūs tūrbĭnĕ vēntī
glīscēntēmquĕ trăhēns tūrrīs pēr vīscĕră lābēm
pērque āltām mōlem ēt tŏtĭēns nāscēntĭă tēctă
scāndĭt ŏvāns răpĭdūsquĕ vŏrāt crĕpĭtāntĭă flāmmīs310
rōbŏra ĕt īngēntī sĭmŭl ēxūndāntĕ văpōrĕ
ād caēlūm vīctōr nūtāntĭă cūlmĭnă lāmbīt.
īmplēntūr fūmo ēt nĕbŭlā cālīgĭnĭs ātraē,
nēc cuīquam ēvāsīssĕ dătūr. ceū fūlmĭnĭs īctū
cōrrēptaē răpĭdo īn cĭnĕrēs ăbĭērĕ rŭīnaē.315
Pār cōntrā pĕlăgō mĭsĕrīs fōrtūnă cărīnīs.
nāmque ŭbĭ sē prŏpĭūs tēctīs ūrbīquĕ tŭlērĕ,
quā pōrtūs mūrīs pācātās āpplĭcăt ūndās,
īmprōvīsă nŏvō pēstīs cōntērrŭĭt āstū.
trābs fābrē tĕrĕs ātque ērāsīs ūndĭquĕ nōdīs320
nāvālī sĭmĭlīs mālō praēfīxă gĕrēbāt
ūncaē tēlă mănūs. ĕă cēlso ēx āggĕrĕ mūrī
bēllāntēs cūrvī răpĭēbăt ĭn āĕră fērrī
ūnguĭbŭs ēt mĕdĭām rĕvŏcātă fĕrēbăt ĭn ūrbēm.
nēc sōlōs vīs īllă vĭrōs, quīn saēpĕ trĭrēmēm325
bēllĭgĕraē răpŭērĕ trăbēs, cūm dēsŭpĕr āctūm
īncŭtĕrēnt pūppī chălўbēm mōrsūsquĕ tĕnācēs.
quī sĭmŭl āffīxō vīcīna īn rōbŏră fērrō
sūstŭlĕrānt sūblīmĕ rătēm, mĭsĕrābĭlĕ vīsū,
pēr sŭbĭtūm rūrsūs lāxātīs ārtĕ cătēnīs330
tāntā praēcĭpĭtēm rēddēbānt mōlĕ prŏfūndō,
ūt tōtam haūrīrēnt ūndaē cūm mīlĭtĕ pūppēm.
hīs sŭpĕr īnsĭdĭīs āngūstă fŏrāmĭnă mūrūs
ārtĕ căvātă dăbāt, pēr quaē cūm fūndĕrĕ tēlă
tūtum ĕrăt ōppŏsĭtō mīttēntĭbŭs āggĕrĕ vāllī,335
tūm sĭnĕ fraūdĕ lăbōs, ārtā nē rūrsŭs ĕōdēm
spīcŭla ăb hōstĕ vĭā vĭcĭbūs cōntōrtă rĕdīrēnt.
cāllĭdĭtās Grāia ātque āstūs pōllēntĭŏr ārmīs
Mārcēllūm tāntāsquĕ mĭnās tērrāquĕ mărīquĕ
ārcēbāt, stābātque īngēns ād moēnĭă bēllūm.340
Vīr fŭĭt Īsthmĭăcīs dĕcŭs īmmōrtālĕ cŏlōnīs,
īngĕnĭō făcĭle ānte ălĭōs tēllūrĭs ălūmnōs,
nūdŭs ŏpūm, sēd cuī caēlūm tērraēquĕ pătērēnt.
īllĕ, nŏvūs plŭvĭās Tītān ūt prōdĕrĕt ōrtū
fūscātīs trīstīs rădĭīs, īlle, haērĕăt ānnĕ345
pēndĕăt īnstăbĭlīs tēllūs, cūr foēdĕrĕ cērtō
hūnc āffūsă glŏbūm Tēthŷs cīrcūmlĭgĕt ūndīs,
nōvĕrăt ātque ūnā pĕlăgī lūnaēquĕ lăbōrēs,
ēt pătĕr Ōcĕănūs quā lēge ēffūndĕrĕt aēstūs.
nōn īllūm mūndī nŭmĕrāssĕ căpācĭs hărēnās350
vānă fĭdēs. pūppēs ĕtĭām cōnstrūctăquĕ sāxă
fēmĭnĕā trāxīssĕ fĕrūnt cōntra ārdŭă dēxtrā.
Hīc dum Ĭtălūm dūctōrem āstū Teūcrōsquĕ fătīgāt,
ādnābāt cēntūm lātē Sīdōnĭă vēlīs
clāssīs sūbsĭdĭo ēt scīndēbāt caērŭlă rōstrīs.355
ērĭgĭtūr sŭbĭtās īn spēs Ărĕthūsĭă prōlēs
ādiūngītquĕ sŭās pōrtū prōgrēssă cărīnās.
nēc cōntra Aūsŏnĭūs tōnsīs āptārĕ lăcērtōs
āddŭbĭtāt mērsīsquĕ cĕlēr fŏdĭt aēquŏră rēmīs.
vērbĕrĭbūs tōrsērĕ frĕtūm. sălĭs īctă frĕquēntī360
ālbēscīt pūlsū făcĭēs, pērque aēquŏră lātē
spūmāt cānēntī sūlcātūs gūrgĭtĕ līmēs.
īnsūltānt părĭtēr pĕlăgo, āc Nēptūnĭă rēgnă
tēmpēstātĕ nŏvā trĕpĭdānt. tūm vōcĭbŭs aēquōr
pērsŏnăt, ēt clāmāt scŏpŭlīs clāmōrĭs ĭmāgŏ.365
āc iām dīffūsūs văcŭā bēllātŏr ĭn ūndā
cōrnĭbŭs āmbĭĕrāt pătŭlōs ād proēlĭă flūctūs
nāvālī claūdēns ūmēntem īndāgĭnĕ cāmpūm,
āc sĭmĭlī cūrvātă sĭnū dīvērsă rŭēbāt
clāssĭs ĕt ārtābāt lūnātō caērŭlă gŷrō.370
nēc mŏră tērrĭfĭcīs saēvaē strīdōrĭbŭs aērīs
pēr văcŭūm lātē cāntū rĕsŏnāntĕ prŏfūndūm
īncrĕpŭērĕ tŭbaē, quīs ēxcĭtŭs aēquŏrĕ Trītōn
ēxpāvīt tōrtaē cērtāntĭă mūrmŭră cōnchaē.
vīx mĕmĭnērĕ mărīs; tām vāsto ād proēlĭă nīsū375
īncūmbūnt prōnī pŏsĭtīsque īn mārgĭnĕ pūppīs
ēxtrēmaē plāntīs nūtāntēs spīcŭlă tōrquēnt.
stērnĭtŭr ēffūsīs pĕlăgī mĕdĭa ārĕă tēlīs,
cēlsăque ănhēlātīs ēxsūrgēns īctĭbŭs ālnūs
caērŭlă nīgrāntī fīndīt spūmāntĭă sūlcō.380
Āst ălĭaē lătĕre ātque īncūssī rōbŏrĭs īctū
dētērgēnt rēmōs, ălĭaē pēr vīscĕră pīnūs
trāmīssīs īpsō rĕtĭnēntūr vūlnĕrĕ rōstrīs,
quō rĕtĭnēnt. mĕdĭās īntēr sūblīmĭŏr ībāt
tērrĭbĭlīs vīsū pūppīs, quā nūllă pĕr ōmnĕ385
ēgrēssa ēst Lĭbўcīs māiōr nāvālĭbŭs aēvūm.
sēd quătĕr haēc cēntūm nŭmĕrōsō rēmĭgĕ pōntūm
pūlsābāt tōnsīs, vēlōquĕ sŭpērbă căpācī
cūm răpĭdum haūrīrēt Bōreān ēt cōrnĭbŭs ōmnēs
cōllĭgĕrēt flātūs, lēntō sē rōbŏre ăgēbāt,390
īnnārēt flūctūs sōlīs ceū pūlsă lăcērtīs.
prōcūrrūnt lĕvĭtāte ăgĭlī dŏcĭlēsquĕ rĕgēntīs
aūdīvīssĕ mănūm Lătĭō cūm mīlĭtĕ pūppēs.
Hās ūt pēr laēvūm vĕnĭēntēs aēquŏr Hĭmīlcŏ
īn lătŭs ōblīquās iūssāmque īncūrrĕrĕ prōrām395
cōnspēxīt, prŏpĕrē dīvīs īn vōtă vŏcātīs
aēquŏrĭs īntēntō vŏlŭcrēm dē mōrĕ săgīttām
āssīgnāt nērvo, ūtque ŏcŭlīs lībrāvĭt ĭn hōstēm
ēt călămō mōnstrāvĭt ĭtēr, dīvērsă rĕlāxāns
brācchĭă dēdūxīt vūltū cŏmĭtāntĕ pĕr aūrās400
īn vūlnūs tēlum āc rĕsĭdēntīs pūppĕ măgīstrī
āffīxīt plēctrō dēxtrām. nēc deīndĕ rĕgēndā
pūppĕ mănūs vălŭīt flēctēnti īmmōrtŭă clāvō.
dūmque ăd ŏpem āccūrrīt ceū cāptā nāvĭtă pūppĕ,
ēcce ĭtĕrūm fātōquĕ părī nērvōquĕ săgīttă405
īn mĕdĭūm pērlāpsă glŏbūm trānsvērbĕrăt īctū
ōrbă gŭbērnāclī sŭbĕūntēm mūnĕră Taūrūm.
Īrrūmpīt Cūmānă rătīs, quām Cōrbŭlŏ dūctōr
lēctăquĕ cōmplēbāt Stăbĭārūm lītŏrĕ pūbēs.
nūmĕn ĕrāt cēlsaē pūppīs vīcīnă Dĭōnē.410
sēd sŭpĕrīngēstīs prŏpĭōr quaē sūbdĭtă tēlīs
bēllă căpēssēbāt, mĕdĭā sūbsēdĭt ĭn ūndā
dīvīsītquĕ frĕtūm. clāmāntūm spūmĕŭs ōră
Nērĕŭs īmplĕt ăquīs, pālmaēquĕ trăhēntĕ prŏfūndō
lūctāntūm frūstrā sūmmīs īn flūctĭbŭs ēxstānt.415
hīc aūdāx īrā māgnō pēr caērŭlă sāltū
Cōrbŭlŏ trānsgrēssūs (nām tēxtām rōbŏrĕ tūrrīm
āppŭlĕrānt nēxaē fērrī cōmpāgĕ trĭrēmēs)
ēvādīt tăbŭlātă sŭpēr flāmmāquĕ cŏmāntēm
mūltĭfĭdā pīnūm cēlsō dē cūlmĭnĕ quāssāt.420
īnde ātrōs ălăcēr pāstōsquĕ bĭtūmĭnĕ tōrquēt
āmēntāntĕ Nŏtō Poēnōrum āplūstrĭbŭs īgnēs.
īntrāt dīffūsōs pēstīs Vūlcānĭă pāssīm
ātque īmplēt dīspērsă fŏrōs. trĕpĭdātŭr ŏmīssō
sūmmīs rēmĭgĭō. sĕd ĕnīm tām rēbŭs ĭn ārtīs425
fāmă mălī nōndūm tāntī pĕnĕtrārăt ăd īmōs.
āt răpĭdūs fērvōr pēr pīnguēs ūnguĭnĕ taēdās
īllāpsūs flāmmīs vīctrīcĭbŭs īnsŏnăt ālveō.
quā nōndūm tămĕn īntŭlĕrāt vīm Dārdănă lāmpās
pārcēbātquĕ văpōr, sāxōrūm grāndĭnĕ dīrūs430
ārcēbāt fātūmquĕ rătīs rĕtĭnēbăt Hĭmīlcŏ.
hīc mĭsĕr īgnĭfĕrām dūm vēntĭlăt āĕrĕ pīnūm,
mūrālī sāxō pēr lūbrĭcă sānguĭnĕ trānstră
vōlvĭtŭr īn flūctūs Lŷcchaēī vūlnĕrĕ Cŷdnūs.
fāx nīdōrĕ grăvī foēdāvīt cōmmĭnŭs aūrās435
āmbūsto īnstrīdēns pĕlăgō. fĕrŭs īndĕ cĭtātūm
mīssĭle ădōrātā cōntōrquēt Sābrăthă pūppĕ
(Hāmmōn nūmĕn ĕrāt Lĭbўcaē gēntīlĕ cărīnaē
cōrnĭgĕrāquĕ sĕdēns spēctābāt caērŭlă frōntĕ):
"fēr, pătĕr, āfflīctīs, fĕr," ăīt "Gărămāntĭcĕ vātēs,440
rēbŭs ŏpem īnque Ĭtălōs dā cērta ēffūndĕrĕ tēlă."
hās īntēr vōcēs trĕmŭlō vĕnĭt āgmĭnĕ cōrnūs
ēt Nēptūnĭcŏlaē trānsvērbĕrăt ōră Tĕlōnīs.
Ūrgēbānt nĭhĭlō lĕvĭūs iam īn līmĭnĕ mōrtīs,
quōs fŭgă praēcĭpĭtēs pārtēm glŏmĕrārăt ĭn ūnām445
pūppĭs ădhūc văcŭām taēdaē; sēd prōxĭmă cūrsū
fūlmĭnĕō pŏpŭlātŭs ĭnēvītābĭlĭs ārdōr
cōrrēptām flāmmīs īnvōlvĭt ŏvāntĭbŭs ālnūm.
prīmŭs ŏpe aēquŏrĕī fūnīs dēlāpsŭs ĭn ūndās
quā nōndūm Stўgĭōs glŏmĕrābāt Mūlcĭbĕr aēstūs,450
āmbūstūs sŏcĭūm rēmīs aūfērtŭr Hĭmīlcŏ.
prōxĭmă nūdārūnt mĭsĕrāndī fātă Bătōnīs
dēsērtām dūctōrĕ rătēm. bŏnŭs īllĕ pĕr ārtēm
crūdō lūctārī pĕlăgo ātque ēxīrĕ prŏcēllās.
īdēm, quīd Bŏrĕās, quīd vēllēt crāstĭnŭs Aūstēr,455
ānteībāt, nēc pērvĭgĭlēm tū fāllĕrĕ vūltūm
ōbscūrō quāmvīs cūrsū, Cўnŏsūră, vălērēs.
īs, pōstquam ādvērsīs nūllūs mŏdŭs, "āccĭpĕ nōstrūm,
Hāmmōn, sānguĭnem," ăīt "spēctātōr clādĭs ĭnīquaē."
ātque ācto īn pēctūs glădĭō dēxtra īndĕ crŭōrēm460
ēxcĭpĭt ēt lārgē sācra īntēr cōrnŭă fūndīt.
Hōs īntēr Dāphnīs, dēdūctum ăb ŏrīgĭnĕ nōmēn
āntīquā, fŭĭt īnfēlīx, cuī līnquĕrĕ sāltūs
ēt mūtārĕ căsās īnfīdō mārmŏrĕ vīsūm.
āt prīncēps gĕnĕrīs quāntō māiōră părāvīt465
īntrā pāstōrēm sĭbĭ nōmĭnă! Dāphnĭn ămārūnt
Sīcĕlĭdēs Mūsaē, dēxtēr dōnāvĭt ăvēnā
Phoēbūs Cāstălĭa ēt iūssīt, prōiēctŭs ĭn hērbā
sī quāndō cănĕrēt, laētōs pēr prātă, pĕr ārvă
ād Dāphnīn prŏpĕrārĕ grĕgēs rīvōsquĕ sĭlērĕ.470
īlle ŭbĭ sēptēnā mŏdŭlātŭs hărūndĭnĕ cārmēn
mūlcēbāt sīlvās, nōn ūmquām tēmpŏre ĕōdēm
Sīrēn āssuētōs ēffūdĭt ĭn aēquŏrĕ cāntūs,
Scŷllaēī tăcŭērĕ cănēs, stĕtĭt ātră Chărŷbdīs,
ēt laētūs scŏpŭlīs aūdīvīt iūbĭlă Cŷclōps.475
Prōgĕnĭem haūsērūnt ēt nōmĕn ămābĭlĕ flāmmaē.
Īnnătăt ēccĕ sŭpēr trānstrīs fūmāntĭbŭs āspēr
Ōrnўtŏs āc lōngām sĭbĭmēt făcĭt aēquŏrĕ mōrtēm,
quālĭs Ŏīlĭădēs fūlmēn iăcŭlāntĕ Mĭnērvā
sūrgēntēs dŏmŭīt flūctūs ārdēntĭbŭs ūlnīs.480
trānsĭgĭtūr vălĭdā mĕdĭūs, dūm se āllĕvăt, ālnī
cūspĭdĕ Mārmărĭdēs Scīrōn. pārs sūbnătăt ūndā
mēmbrōrūm, pārs ēxstăt ăquīs tōtūmquĕ pĕr aēquōr
pōrtātūr rĭgĭdō, mĭsĕrāndum, īmmōrtŭă rōstrō.
āccĕlĕrānt pūppēs ūtrīmque ātque ōră rŭēntūm485
sānguĭnĕī fĕrĭūnt rēmōrum āspērgĭnĕ rōrēs.
īpse ādēŏ sĕnīs dūctōr Rhoētēĭŭs ībāt
pūlsĭbŭs ēt vălĭdō sŭpĕrābāt rēmĭgĕ vēntōs.
quām răpĭdīs pūppēm mănĭbūs frēnārĕ Lĭlaēūs
dūm tēmptāt, saēvā trūncātūr mēmbră bĭpēnnī,490
āc fērt haērēntēs trăbĭbūs rătĭs īncĭtă pālmās.
Sīcănĭa Aēŏlĭdēn pōrtābānt trānstră Pŏdaētūm.
hīc aēvō quāmquām nōndum ēxcēssīssĕt ĕphēbōs,
seū laēvī trāxērĕ dĕī seū fērvĭdă cōrdă
nēc sāt mātūrūs laūdūm bēllīquĕ cŭpīdŏ,495
ārmă pŭēr nĭvĕīs āptārāt pīctă lăcērtīs
ēt frĕtă gaūdēbāt cēlsā tūrbārĕ Chĭmaērā.
iāmquĕ sŭpēr Rŭtŭlā, sŭpĕr ēt Gărămāntĭdĕ pīnū
ībăt ŏvāns mĕlĭōr rēmō mĕlĭōrquĕ săgīttā,
ēt iām tūrrĭgĕrūm dēmērsĕrăt aēquŏrĕ Nēssūm.500
heū pŭĕrō mălĕsuādă rŭdī nŏvă glōrĭă pūgnaē!
dūm crīstām gălĕaē trŭcĭs ēxŭvĭāsquĕ prĕcātūr
dē dŭcĕ Mārcēllō sŭpĕrōs tĕmĕrārĭŭs, hāstā
ēxcēpīt rāptīm vūlnūs lētālĕ rĕmīssā,
prō quālīs! seū splēndēntēm sūb sīdĕră nīsū505
ēxĭgĕrēt dīscūm, iăcŭlō seū nūbĭlă sūprā
sūrgĕrĕt, ālĭgĕrās fērrēt seū pūlvĕrĕ plāntās
vīx tāctā, vēl dīmēnsī spătĭa īmprŏbă cāmpī
trānsīrēt vēlōx sāltū, dĕcŭērĕ lăbōrēs.
sāt prōrsūs, săt ĕrāt dĕcŏrīs dīscrīmĭnĕ tūtō,510
sāt laūdīs. cūr fāctă, pŭēr, māiōră pĕtēbās?
īllum ŭbĭ lābēntēm pĕpŭlērūnt tēlă sŭb ūndās
ōssă Sўrācŏsĭō fraūdātūm naūfrăgă būstō,
flēvērūnt frĕtă, flēvērūnt Cŷclōpĭă sāxă
ēt Cyăne ĕt Ānāpūs ēt Ōrtўgĭē | Ărĕthūsă.515
Pārte ălĭā Pērseūs (pūppem hānc Tĭbĕrīnŭs ăgēbāt)
quāquĕ vĕhēbātūr Crāntōr Sīdōnĭŭs, Īō
cōncūrrūnt. īniēctă lĭgānt hīnc vīncŭlă fērrī
ātque īllīnc, stĕtĕrūntquĕ rătēs ād proēlĭă nēxaē.
nēc iăcŭlo aūt lōngē cērtātŭr hărūndĭnĕ fūsā;520
cōmmĭnŭs ēt glădĭō tērrēstrĭă proēlĭă mīscēnt.
pērrūmpūnt Ĭtălī, quā caēdēs prīmă rĕclūsīt
mōnstrāvītquĕ vĭām; vāstā sēd mōlĕ cătēnās
hōrtātūr sŏcĭōs ēt vīncla ābrūmpĕrĕ fērrī
āc părăt hōstīlī rĕsŏlūtā pūppĕ rĕcēptōs525
āvĕhĕre ēt părĭbūs pĕlăgō dīdūcĕre ăb ārmīs
Aētnaēō Pŏlўphēmŭs ĕrāt nūtrītŭs ĭn āntrō
ātque īnde āntīquaē nōmēn fĕrĭtātĭs ămābāt.
ūbĕră praēbŭĕrāt pārvō lŭpă, cōrpŏrĭs āltī
tērrĭbĭlīs mōlēs, mēns āspĕră, vūltŭs ĭn īrā530
sēmpĕr ĕt ād caēdēs Cŷclōpĭă cōrdĕ lĭbīdŏ.
īsquĕ rĕlāxātīs mēmbrōrūm pōndĕrĕ vīnclīs
īmpŭlĕrāt pūppim ēt mērgēbāt gūrgĭtĕ tōnsās
dūxīssētquĕ rătēm, prēssā Lārōnĭŭs hāstā
nī prŏpĕrē dūrō nītēntem ēxsūrgĕrĕ vēlōx535
āffīxēt trānstrō. vīx mōrte īncēptă rĕmīttīt;
nāmquĕ mănūs sērvāt dūm suētōs lānguĭdă dūctūs,
īgnāvūm sūmmō trāxīt sŭpĕr aēquŏrĕ rēmūm.
Pērcūlsī cŭnĕō Poēnī dēnsēntŭr ĭn ūnūm,
quōd cărĕt hōstĕ, lătūs, sŭbĭtō cūm pōndĕrĕ vīctūs540
īnsĭlĭēntĕ mărī sūmmērgĭtŭr ālvĕŭs ūndīs.
scūtă vĭrūm crīstaēque ĕt ĭnērtī spīcŭlă fērrō
tūtēlaēquĕ dĕūm flŭĭtānt. hīc rōbŏrĕ frāctō
pūgnăt ĭnōps chălўbīs sēsēque īn proēlĭă rūrsūs
ārmāt naūfrăgĭō, rēmīs mălĕ fērvĭdŭs īllĕ545
fēstīnāt spŏlĭārĕ rătēm dīscrīmĭnĕ nūllō
naūtārum īntērdūm cōnvūlsă sĕdīlĭă tōrquēns.
nōn plēctrō rătĭs aūt frāngēndae īn vūlnĕră prōraē
pārcĭtŭr, ēt pĕlăgō rĕpĕtūntūr nāntĭă tēlă.
vūlnĕrĭbūs pătŭlīs īntrāt mărĕ. mōx sŭă pōntō550
sīngūltānte ănĭmā prōpūlsă rĕfūndĭtŭr ūndă.
nēc dēsūnt, quī cōrrēptōs cōmplēxĭbŭs ārtīs
īmmērgānt pĕlăgo ēt iăcŭlīs cēssāntĭbŭs hōstēm
mōrtĕ sŭā pĕrĭmānt. rĕmĕāntūm gūrgĭtĕ mēntēs
crūdēscūnt, āc prō fērrō stāt flūctĭbŭs ūtī.555
haūrīt sānguĭnĕūs cōntōrtă cădāvĕră vērtēx.
hīnc clāmōr, gĕmĭtūs īllīnc mōrtēsquĕ fŭgaēquĕ
rēmōrūmquĕ frăgōr flīctūquĕ sŏnāntĭă rōstră.
pērfūsūm bēllō fērvēt mărĕ. fēssŭs ăcērbīs
tērgă fŭgā cĕlĕrī Lĭbўaē cōnvērtĭt ăd ōrās560
ēxĭgŭā sēsē fūrātŭs Hĭmīlcŏ cărīnā.
Cōncēssērĕ mărī tāndēm Grāiūsquĕ Lĭbŷsquĕ,
ēt iām cāptīvaē vīnclīs ād lītŏră lōngō
ōrdĭnĕ dūcūntūr pūppēs. flāgrāntĭbŭs āltō
stānt ălĭaē taēdīs. splēndēt lūcēntĕ prŏfūndō565
Mūlcĭbĕr, ēt trĕmŭlā vībrātŭr ĭmāgĭnĕ pōntūs.
ārdēt nōtă frĕtīs Cўănē pēnnātăquĕ Sīrēn.
ārdĕt ĕt Eūrōpē nĭvĕī sŭb ĭmāgĭnĕ taūrī
vēctă Iŏve āc prēnsō trāmīttēns aēquŏră cōrnū,
ēt quaē fūsă cŏmās cūrvūm pēr caērŭlă pīscēm570
Nērĕĭs ūmēntī mŏdĕrātūr rōscĭdă frēnō.
ūrĭtŭr ūndĭvăgūs Pŷthōn ēt cōrnĭgĕr Hāmmōn
ēt, quaē Sīdŏnĭōs vūltūs pōrtābăt Ĕlīssaē,
bīs tērnīs rătĭs ōrdĭnĭbūs grāssātă pĕr ūndās.
āt vīnclīs trăhĭtūr cōgnāta īn lītŏra Ănāpūs575
Gōrgŏnĕāsquĕ fĕrēns ād sīdĕră Pēgăsŭs ālās.
dūcĭtŭr ēt Lĭbўaē pūppīs sīgnātă fĭgūrām
ēt Trītōn cāptīvŭs ĕt ārdŭă rūpĭbŭs Aētnē,
spīrāntīs rŏgŭs Ēncĕlădī, Cādmēăquĕ Sīdōn.
Nēc mŏră quīn trĕpĭdōs hāc clāde īrrūmpĕrĕ mūrōs580
sīgnăquĕ fērrĕ dĕūm tēmplīs iāmiāmquĕ fŭīssēt,
nī sŭbĭto īmpōrtūnă lŭēs ĭnĭmīcăquĕ pēstīs
īnvĭdĭā dīvūm pĕlăgīquĕ lăbōrĕ părātă
pōllūtō mĭsĕrīs răpŭīssēt gaūdĭă caēlō.
crīnĭgĕr aēstĭfĕrīs Tītān fērvōrĭbŭs aūrās585
ēt pătŭlām Cўănēn lātēquĕ pălūstrĭbŭs ūndīs
stāgnāntēm Stўgĭō Cōcŷti ōpplēvĭt ŏdōrĕ
tēmpŏrăque aūtūmnī laētīs flōrēntĭă dōnīs
foēdāvīt răpĭdōque āccēndīt fūlmĭnĭs īgnī.
fūmābāt crāssūs nĕbŭlīs cālīgĭnĭs āēr,590
squālēbāt tēllūs vĭtĭātō fērvĭdă dōrsō
nēc vīctūm dăbăt aūt ūllās lānguēntĭbŭs ūmbrās,
ātque ātēr pĭcĕā văpŏr ēxspīrābăt ĭn aēthrā.
vīm prīmī sēnsērĕ cănēs. mōx nūbĭbŭs ātrīs
flūxīt dēfĭcĭēns pēnnā lābēntĕ vŏlūcrīs.595
īndĕ fĕraē sīlvīs stērnī. tūm sērpĕrĕ lābēs
Tārtărĕa ātque haūstīs pŏpŭlārī cāstră mănīplīs.
ārēbāt līngua, ēt gĕlĭdūs pēr vīscĕră sūdōr
cōrpŏrĕ mānābāt trĕmŭlō. dēscēndĕrĕ faūcēs
ābnŭĕrānt sīccaē iūssōrum ălĭmēntă cĭbōrūm.600
āspĕră pūlmōnēm tūssīs quătĭt, ēt pĕr ănhēlă
īgnĕŭs ēfflātūr sĭtĭēntūm spīrĭtŭs ōră.
lūmĭnă fērrĕ grăvēm vīx sūffĭcĭēntĭă lūcēm
ūncā nārĕ iăcēnt, sănĭēsque īmmīxtă crŭōrĕ
ēxspŭĭtūr, mēmbrīsquĕ cŭtīs tĕgĭt ōssă pĕrēsīs.605
heū dŏlŏr! īnsīgnīs nōtīs bēllātŏr ĭn ārmīs
īgnāvō răpĭtūr lētō. iāctāntŭr ĭn īgnēm
dōnă sŭpērbă vĭrūm mūltō Māvōrtĕ părātă.
sūccŭbŭīt mĕdĭcīnă mălīs. cŭmŭlāntŭr ăcērvō
lābēntum ēt māgnō cĭnĕrēs sēse āggĕrĕ tōllūnt.610
pāssim ĕtĭām dēsērtă iăcēnt ĭnhŭmātăquĕ lātē
cōrpŏră pēstĭfĕrōs tĕtĭgīssĕ tĭmēntĭbŭs ārtūs.
sērpīt pāscēndō crēscēns Ăchĕrūsĭă pēstīs
nēc lĕvĭōrĕ quătīt Trīnācrĭă moēnĭă lūctū
Poēnōrūmquĕ părēm cāstrīs fērt ātră lăbōrēm.615
aēquātō pār ēxĭtĭo ēt cōmmūnĭs ŭbīquĕ
īră dĕum ātque ĕădēm lētī vērsātŭr ĭmāgŏ.
Nūllă tămēn Lătĭōs frēgīt vīs dūră mălōrūm
īncŏlŭmī dūctōrĕ vĭrōs, clādēmquĕ rĕpēndīt
ūnum īntēr strāgēs tūtūm căpŭt. ūt grăvĭs ērgō620
prīmūm lētĭfĕrōs rēprēssīt Sīrĭŭs aēstūs
ēt mĭnŭēre ăvĭdaē mōrtīs cōntāgĭă pēstēs,
ceū, sīdēntĕ Nŏtō cūm sē mărĭa āltă rĕpōnūnt,
prōpūlsa īnvādīt pīscātōr caērŭlă cūmbā,
sīc tāndem ērēptām mōrbīs grāssāntĭbŭs ārmāt625
Mārcēllūs pūbēm lūstrātīs rītĕ mănīplīs.
cīrcūmstānt ălăcrēs sīgna aūdītīsquĕ tŭbārūm
rēspīrānt laētī clāngōrĭbŭs. ītŭr ĭn hōstēm
ēt, sī fātă fĕrānt, iŭvăt īntēr proēlĭă fērrō
pōssĕ mŏrī. sŏcĭūm mĭsĕrēt, quī sōrtĕ pŭdēndā630
īn mōrēm pĕcŭdūm fūdērĕ cŭbīlĭbŭs ātrīs
īllaūdātam ănĭmām. tŭmŭlōs ĭnhŏnōrăquĕ būstă
rēspĭcĭūnt ēt vēl nūllō iăcŭīssĕ sĕpūlcrō
quām dēbēllārī mōrbīs plăcĕt. ārdŭă prīmūs
ād mūrōs dūx sīgnă răpīt. tĕnŭātă iăcēndō635
ēt măcĭe īn gălĕīs ābscōndūnt ōră, mălūsquĕ,
nē sīt spēs hōstī, vēlātūr cāssĭdĕ pāllōr.
īnfūndūnt răpĭdūm cōnvūlsīs moēnĭbŭs āgmēn
cōndēnsīquĕ rŭūnt. tōt bēllīs īnvĭă tēctă
tōtque ūno īntrŏĭtū căpĭūntūr mīlĭtĭs ārcēs.640
Tōtūm, quā vĕhĭtūr Tītān, nōn ūllă pĕr ōrbēm
tūm sēse Īsthmĭăcīs aēquāssēnt ōppĭdă tēctīs.
tōt dēlūbră dĕūm tōtque īntrā moēnĭă pōrtūs!
āddĕ fŏra ēt cēlsīs sūggēstă thĕātră cŏlūmnīs
cērtāntēsquĕ mărī mōlēs, ādde ōrdĭnĕ lōngō645
īnnŭmĕrās spătĭōquĕ dŏmōs aēquārĕ sŭpērbās
rūră! quĭd īnclūsōs pōrrēctō līmĭtĕ lōngīs
pōrtĭcĭbūs sācrōs iŭvĕnūm cērtāmĭnĕ lūcōs?
quīd tōt cāptīvīs fūlgēntĭă cūlmĭnă rōstrīs
ārmăquĕ fīxă dĕīs, aūt quaē Mărăthōnĭŭs hōstīs650
pērdĭdĭt aūt Lĭbўā quaē sūnt ādvēctă sŭbāctā?
hīc Ăgăthōclēīs sēdēs ōrnātă trŏpaēīs,
hīc mītēs Hĭĕrōnĭs ŏpēs, hīc sānctă vĕtūstās
ārtĭfĭcūm mănĭbūs. nōn ūsquām clārĭŏr īllō
glōrĭă pīctūraē saēclō; nōn aēră iŭvābāt655
āscīre ēx Ĕphўrē; fūlvō cērtāvĕrĭt aūrō
vēstīs, spīrāntēs rĕfĕrēns sūbtēmĭnĕ vūltūs,
quaē rădĭō caēlāt Băbўlōn vēl mūrĭcĕ pīctō
laētă Tўrōs quaēque Āttălĭcīs vărĭātă pĕr ārtēm
aūlaēīs scrībūntŭr ăcu aūt Mēmphītĭdĕ tēlā.660
iām sĭmŭl ārgēntō fūlgēntĭă pōcŭlă, mīxtā
quīs gēmmā quaēsītŭs hŏnōs, sĭmŭlācră dĕōrūm
nūmĕn ăb ārtĕ dătūm sērvāntĭă, mūnĕră rūbrī
praētĕrĕā pōntī dēpēxăquĕ vēllĕră rāmīs,
fēmĭnĕūs pŭdŏr. Hīs tēctīs ŏpĭbūsquĕ pŏtītūs665
Aūsŏnĭūs dūctōr pōstquām sūblīmĭs ăb āltō
āggĕrĕ dēspēxīt trĕpĭdām clāngōrĭbŭs ūrbēm
īnquĕ sŭō pŏsĭtūm nūtū, stēnt moēnĭă rēgūm
ān nūllōs ŏrĭēns vĭdĕāt lūx crāstĭnă mūrōs,
īngĕmŭīt nĭmĭō iūrīs tāntūmquĕ lĭcērĕ670
hōrrŭĭt ēt prŏpĕrē rĕvŏcātā mīlĭtĭs īrā
iūssīt stārĕ dŏmōs īndūlgēns tēmplă vĕtūstīs
īncŏlĕre ātque hăbĭtārĕ dĕīs. sīc pārcĕrĕ vīctīs
prō praēdā fŭĭt, ēt sēsē cōntēntă nĕc ūllō
sānguĭnĕ pōllūtīs plaūsīt Vīctōrĭă pēnnīs.675
tū quŏquĕ dūctōrīs lăcrĭmās, mĕmŏrāndĕ, tŭlīstī,
dēfēnsōr pătrĭaē, mĕdĭtāntem īn pūlvĕrĕ fōrmās
nēc tūrbātum ănĭmī tāntā fĕrĭēntĕ rŭīnā.
āst rĕlĭquūm vūlgūs rĕsŏlūta īn gaūdĭă mēntĕ
cērtārūnt vīctī vīctōrĭbŭs. aēmŭlŭs īpsĕ680
īngĕnĭī sŭpĕrūm sērvāndō cōndĭdĭt ūrbēm.
ērgo ēxstāt saēclīs stābītque īnsīgnĕ trŏpaēūm
ēt dăbĭt āntīquōs dūctōrūm nōscĕrĕ mōrēs.
fēlīcēs pŏpŭlī, sī, quōndam ūt bēllă sŏlēbānt,
nūnc quŏque ĭnēxhaūstās pāx nōstră rĕlīnquĕrĕt ūrbēs!685
āt, nī cūră vĭrī, quī nūnc dĕdĭt ōtĭă mūndō,
ēffrēnum ārcērēt pŏpŭlāndī cūnctă fŭrōrēm,
nūdāssēnt ăvĭdaē tērrāsquĕ frĕtūmquĕ răpīnaē.
Flectite nunc vestros, Heliconis numina, cantus
Ortygiae pelagus Siculique ad litoris urbes.
muneris hic vestri labor est modo Daunia regna
Aeneadum, modo Sicanios accedere portus,
5aut Macetum lustrare domos et Achaica rura
aut vaga Sardoo vestigia tingere fluctu
vel Tyriae quondam regnata mapalia genti
extremumve diem et terrarum invisere metas.
sic poscit sparsis Mavors agitatus in oris.
10ergo age, qua litui, qua ducunt bella, sequamur.
Ausoniae pars magna iacet Trinacria tellus,
ut semel expugnante Noto et vastantibus undis
accepit freta, caeruleo propulsa tridente.
namque per occultum caeca vi turbinis olim
15impactum pelagus laceratae viscera terrae
discidit et medio perrumpens arva profundo
cum populis pariter convulsis transtulit urbes.
ex illo servans rapidus divortia Nereus
saevo dividuos coniungi pernegat aestu.
20sed spatium, quod dissociat consortia terrae,
latratus fama est (sic arta intervenit unda)
et matutinos volucrum tramittere cantus.
multa solo virtus: iam reddere faenus aratris,
iam montes umbrare olea, dare nomina Baccho
25cornipedemque citum lituis generasse ferendis,
nectare Cecropias Hyblaeo accedere ceras.
hic et Paeonios arcano sulphure fontes,
hic Phoebo digna et Musis venerabere vatum
ora excellentum, sacras qui carmine silvas
30quique Syracosia resonant Helicona camena.
promptae gens linguae, ast eadem, cum bella cieret,
portus aequoreis sueta insignire tropaeis.
Post dirum Antiphatae sceptrum et Cyclopia regna
vomere verterunt primum nova rura Sicano-
35Pyrene misit populos, qui nomen ab amne
ascitum patrio terrae imposuere vacanti.
mox Ligurum pubes Siculo ductore novavit
possessis bello mutata vocabula regnis.
nec Cres dedecori fuit accola. duxerat actos
40moenibus e centum non fausta ad proelia Minos
Daedaleam repetens poenam. qui fraude nefanda
postquam perpetuas iudex concessit ad umbras
Cocalidum insidiis, fesso Minoia turba
bellandi studio Siculis subsedit in oris.
45miscuerunt Phrygiam prolem Troianus Acestes
Troianusque Helymus, structis qui pube secuta
in longum ex sese donarunt nomina muris.
nec Zanclaea gerunt obscuram moenia famam,
dextera quam tribuit posito Saturnia telo.
50sed decus Hennaeis haud ullum pulchrius oris,
quam quae Sisyphio fundavit nomen ab Isthmo
et multum ante alias Ephyraeis fulget alumnis.
hic Arethusa suum piscoso fonte receptat
Alpheon sacrae portantem signa coronae.
55At non aequus amat Trinacria Mulciber antra.
nam Lipare vastis subter depasta caminis
sulphureum vomit exeso de vertice fumum.
ast Aetna eructat tremefactis cautibus ignis
inclusi gemitus pelagique imitata furorem
60murmure per caecos tonat irrequieta fragores
nocte dieque simul. fonte e Phlegethontis ut atro
flammarum exundat torrens piceaque procella
semiambusta rotat liquefactis saxa cavernis.
sed quamquam largo flammarum exaestuet intus
65turbine et assidue subnascens profluat ignis,
summo cana iugo cohibet, mirabile dictu,
vicinam flammis glaciem, aeternoque rigore
ardentes horrent scopuli; stat vertice celsi
collis hiems, calidamque nivem tegit atra favilla.
70Quid referam Aeolio regnatas nomine terras
ventorumque domos atque addita claustra procellis?
hic versi penitus Pelopea ad regna Pachyni
pulsata Ionio respondent saxa profundo.
hic contra Libyamque situm Caurosque furentes
75cernit devexas Lilybaeon nobile chelas.
at qua diversi lateris frons tertia terrae
vergit in Italiam prolato ad litora dorso,
celsus harenosa tollit se mole Pelorus.
His longo mitis placide dominator in aevo
80praefuerat terris Hieron, tractare sereno
imperio vulgum pollens et pectora nullo
parentum exagitare metu pactamque per aras
haud facilis temerare fidem socialia iura
Ausoniis multos servarat casta per annos.
85verum ubi fata virum fragili solvere senecta,
primaevo cessit sceptrum exitiale nepoti,
et placida indomitos accepit regia mores.
namque bis octonis nondum rex praeditus annis
caligare alto in solio nec pondera regni
90posse pati et nimium fluxis confidere rebus.
iamque brevi nullum delicta tuentibus armis
fas notum ignotumque nefas. vilissima regi
cura pudor. tam praecipiti materna furori
Pyrrhus origo dabat stimulos proavique superbum
95Aeacidae genus atque aeternus carmine Achilles.
ergo ardor subitus Poenorum incepta fovendi,
nec sceleri mora. iam iungit nova foedera pacto,
cederet ut Siculis victor Sidonius oris.
sed stabant Poenae, tumulumque negabat Erinys,
100qua modo pactus erat socium non cernere terra.
saevos namque pati fastus iuvenemque cruento
flagrantem luxu et miscentem turpia diris
haud ultra faciles, quos ira metusque coquebat,
iurati obtruncant. nec iam modus ensibus: addunt
105femineam caedem atque insontum rapta sororum
corpora prosternunt ferro. nova saevit in armis
libertas iactatque iugum. pars Punica castra,
pars Italos et nota volunt, nec turba furentum
defit, quae neutro sociari foedere malit.
110Tali Trinacriae motu rebusque Sicanis
exitio regis trepidis sublimis honore
(tertia nam Latios renovarat purpura fasces)
Marcellus classem Zanclaeis appulit oris.
atque ubi cuncta viro caedesque exposta tyranni
115ambiguaeque hominum mentes, Carthaginis arma
quos teneant et quanta locos, quod vulgus amicum
duret Troiugenis, quantos Arethusa tumores
concipiat perstetque suas non pandere portas,
incumbit bello ac totam per proxima raptim
120armorum effundit flammato pectore pestem.
non aliter Boreas, Rhodopes a vertice praeceps
cum sese immisit decimoque volumine pontum
expulit in terras, sequitur cum murmure molem
eiecti maris et stridentibus affremit alis.
125prima Leontinos vastarunt proelia campos,
regnatam diro quondam Laestrygone terram.
instabat ductor, cui tarde vincere Graias
par erat ac vinci turmas. ruit aequore toto
(femineum credas maribus concurrere vulgum)
130et Cereri placitos fecundat sanguine campos.
sternuntur passim, pedibusque evadere letum
eripuit rapidus Mavors. nam ut cuique salutem
promisit fuga, praeveniens dux occupat ense.
"ite, gregem metite imbellem ac succidite ferro!"
135clamat cunctantes urgens umbone catervas.
"pigro luctandi studio certamen in umbra
molle pati docta et gaudens splendescere olivo
stat, mediocre decus vincentum, ignava iuventus.
haec laus sola datur, si viso vincitis hoste."
140ingruit audito ductore exercitus omnis,
solaque, quod superest, secum certamina norunt,
quis dextra antistet spoliisque excellat opimis.
Euboici non per scopulos illisa Caphereo
Euripi magis unda furit, pontumve sonantem
145eicit angusto violentius ore Propontis,
nec fervet maiore fretum rapiturque tumultu,
quod ferit Herculeas extremo sole columnas.
Mite tamen dextrae decus inter proelia tanta
enituit fama. miles Tyrrhenus (Asilo
150nomen erat) captus quondam ad Thrasymenna fluenta,
servitium facile et dominantis mollia iussa
expertus Beryae patrias remearat ad oras
sponte faventis eri repetitisque impiger armis
tum veteres Siculo casus Mavorte piabat.
155atque is, dum medios inter fera proelia miscet,
illatus Beryae, cui pacta ad regia misso
Poenorum a populis sociataque bella gerenti
aerato cassis munimine clauserat ora,
invadit ferro iuvenem trepideque ferentem
160instabiles retro gressus prosternit harena.
at miser audita victoris voce trementem
cunctantemque animam Stygia ceu sede reducens
cassidis a mento malefidae vincula rumpit
iungebatque preces atque addere verba parabat.
165sed subito aspectu et noto conterritus ore
Tyrrhenus ferrumque manu revocavit et ultro
talia cum gemitu lacrimis effudit obortis:
"ne, quaeso, supplex lucem dubiusque precare.
fas hostem servare mihi. multo optimus ille
170militiae, cui postremum est primumque tueri
inter bella fidem. tu letum evadere nobis
das prior et servas nondum servatus ab hoste.
haud equidem indignum memet, quae tristia vidi,
abnuerim dignumque iterum in peiora revolvi,
175si tibi per medios ignes mediosque per enses
non dederit mea dextra viam." Sic fatur et ultro
attollit vitaque exaequat munera vitae.
At compos Sicula primum certaminis ora
coepti Marcellus victricia signa quieto
180agmine progrediens Ephyraea ad moenia vertit.
inde Syracosias castris circumdedit arces.
sed ferri languebat amor. sedare monendo
pectora caeca virum atque iras evellere avebat.
nec, renvant si forte sibi et si mitia malle
185credant esse metum, laxis servatur omissa
obsidio claustris. quin contra intentior ipse
invigilat cautis fronte imperterritus armis
et struit arcana necopina pericula cura.
haud secus Eridani stagnis ripave Caystri
190innatat albus olor pronoque immobile corpus
dat fluvio et pedibus tacitas eremigat undas.
Interea, dum incerta labat sententia clausis,
exciti populi atque urbes socia arma ferebant:
incumbens Messena freto minimumque revulsa
195discreta Italia atque Osco memorabilis ortu;
tum Catane, nimium ardenti vicina Typhoeo
et generasse pios quondam celeberrima fratres,
et cui non licitum fatis Camarina moveri.
tum quae nectareis vocat ad certamen Hymetton
200audax Hybla favis, palmaque arbusta Selinus
et, iusti quondam portus, nunc litore solo
subsidium infidum fugientibus aequora, Mylae.
necnon altus Eryx, necnon e vertice celso
Centuripae largoque virens Entella Lyaeo,
205Entella, Hectoreo dilectum nomen Acestae.
non Thapsos, non e tumulis glacialibus Acrae
defuerunt. Agyrina manus geminoque Lacone
Tyndaris attollens sese affluit. altus equorum
mille rapit turmam atque hinnitibus aëra flammat
210pulveream volvens Acragas ad moenia nubem.
ductor Grosphus erat, cuius caelata gerebat
taurum parma trucem, poenae monimenta vetustae.
ille ubi torreret subiectis corpora flammis
mutabat gemitus mugitibus, actaque veras
215credere erat stabulis armenta effundere voces.
haud impune quidem; nam dirae conditor artis
ipse suo moriens immugit flebile tauro.
venit ab amne trahens nomen Gela, venit Halaesa
et qui praesenti domitant periura Palici
220pectora supplicio, Troianaque venit Acesta,
quique per Aetnaeos Acis petit aequora fines
et dulci gratam Nereida perluit unda.
aemulus ille tuo quondam, Polypheme, calori,
dum fugit agrestem violenti pectoris iram,
225in tenues liquefactus aquas evasit et hostem
et tibi victricem, Galatea, immiscuit undam.
necnon qui potant Hypsamque Alabimque sonoros
et perlucentem splendenti gurgite Achaten,
qui fontes, vage Chrysa, tuos et pauperis alvei
230Hipparin ac facilem superari gurgite parco
Pantagian rapidique colunt vada flava Symaethi.
litora Thermarum, prisca dotata camena,
armavere suos, qua mergitur Himera ponto
Aeolio. nam dividuas se scindit in oras
235nec minus occasus petit incita quam petit ortus.
Nebrodes gemini nutrit divortia fontis,
quo mons Sicania non surgit ditior umbrae.
Henna deum lucis sacras dedit ardua dextras.
hic specus ingentem laxans telluris hiatum
240caecum iter ad manes tenebroso limite pandit,
qua novus ignotas Hymenaeus venit in oras:
hac Stygius quondam stimulante Cupidine rector
ausus adire diem maestoque Acheronte relicto
egit in illicitas currum per inania terras.
245tum rapta praeceps Hennaea virgine flexit
attonitos caeli visu lucemque paventes
in Styga rursus equos et praedam condidit umbris.
Romanos Petraea duces, Romana petivit
foedera Callipolis lapidosique Engyon arvi,
250Hadranum Ergetiumque simul telaque superba
lanigera Melite et litus piscosa Calacte,
quaeque procelloso Cephaloedias ora profundo
caeruleis horret campis pascentia cete,
et qui correptas sorbentem verticis haustu
255atque iterum e fundo iaculantem ad sidera puppes
Tauromenitana cernunt de sede Charybdin.
haec Latium manus et Laurentia signa fovebat.
Cetera Elissaeis aderat gens Sicana votis.
mille Agathyrna dedit perflataque Trogilos Austris,
260mille Thoanteae sedes Phacelina Dianae.
tergemino venit numero fecunda Panhormos,
seu silvis sectere feras, seu retibus aequor
verrere, seu caelo libeat traxisse volucrem.
non Herbesos iners, non Naulocha pigra pericli
265sederunt, non frondosis Morgentia campis
abstinuit Marte infido. comitata Menaeis
venit Amastra viris et parvo nomine Tisse
et Netum et Mutyce pubesque liquentis Orethi.
Sidonios Drepane atque undae clamosus Helorus
270et mox servili vastata Triocala bello,
Sidonios Arbela ferox et celsus Ietas
et bellare Tabas docilis Cossyraque parva
nec maior Megara iunctae concordibus ausis
iuvere et strato Gaulum spectabile ponto,
275cum sonat alcyones cantu nidosque natantes
immota gestat sopitis fluctibus unda.
ipsa Syracusae patulos urbs inclita muros
milite collecto variisque impleverat armis.
ductores facilem impelli laetamque tumultus
280vaniloquo plebem furiabant insuper ore:
numquam hoste intratos muros et quattuor arces,
et Salaminiacis quantam Eoisque tropaeis
ingenio portus urbs invia fecerit umbram,
spectatum proavis: ter centum ante ora triremes
285unum naufragium, mersasque impune profundo
clade pharetrigeri subnixas regis Athenas.
flammabant vulgum geniti Carthagine fratres,
Poeni matre genus, sed quos sub crimine pulsus
urbe Syracosia Libycis eduxerat oris
290Trinacrius genitor, geminaque a stirpe parentum
astus miscebant Tyrios levitate Sicana.
Quae cernens ductor, postquam immedicabile visum
seditio atque ultro bellum surgebat ab hoste,
testatus divos Siculorum amnesque lacusque
295et fontes, Arethusa, tuos, ad bella vocari
invitum, quae sponte diu non sumpserit, hostem
induere arma sibi, telorum turbine vasto
aggreditur muros atque armis intonat urbi.
par omnes simul ira rapit, certantque ruuntque.
300turris multiplici surgens ad sidera tecto
exibat, tabulata decem cui crescere Graius
fecerat et multas nemorum consumpserat umbras.
armatam hinc igni pinum et devolvere saxa
certabant calidaeque picis diffundere pestem.
305huic procul ardentem iaculatus lampada Cimber
conicit et lateri telum exitiabile figit.
pascitur adiutus Vulcanus turbine venti
gliscentemque trahens turris per viscera labem
perque altam molem et totiens nascentia tecta
310scandit ovans rapidusque vorat crepitantia flammis
robora et ingenti simul exundante vapore
ad caelum victor nutantia culmina lambit.
implentur fumo et nebula caliginis atrae,
nec cuiquam evasisse datur. ceu fulminis ictu
315correptae rapido in cineres abiere ruinae.
Par contra pelago miseris fortuna carinis.
namque ubi se propius tectis urbique tulere,
qua portus muris pacatas applicat undas,
improvisa novo pestis conterruit astu.
320trabs fabre teres atque erasis undique nodis
navali similis malo praefixa gerebat
uncae tela manus. ea celso ex aggere muri
bellantes curvi rapiebat in aëra ferri
unguibus et mediam revocata ferebat in urbem.
325nec solos vis illa viros, quin saepe triremem
belligerae rapuere trabes, cum desuper actum
incuterent puppi chalybem morsusque tenaces.
qui simul affixo vicina in robora ferro
sustulerant sublime ratem, miserabile visu,
330per subitum rursus laxatis arte catenis
tanta praecipitem reddebant mole profundo,
ut totam haurirent undae cum milite puppem.
his super insidiis angusta foramina murus
arte cavata dabat, per quae cum fundere tela
335tutum erat opposito mittentibus aggere valli,
tum sine fraude labos, arta ne rursus eodem
spicula ab hoste via vicibus contorta redirent.
calliditas Graia atque astus pollentior armis
Marcellum tantasque minas terraque marique
340arcebat, stabatque ingens ad moenia bellum.
Vir fuit Isthmiacis decus immortale colonis,
ingenio facile ante alios telluris alumnos,
nudus opum, sed cui caelum terraeque paterent.
ille, novus pluvias Titan ut proderet ortu
345fuscatis tristis radiis, ille, haereat anne
pendeat instabilis tellus, cur foedere certo
hunc affusa globum Tethys circumliget undis,
noverat atque una pelagi lunaeque labores,
et pater Oceanus qua lege effunderet aestus.
350non illum mundi numerasse capacis harenas
vana fides. puppes etiam constructaque saxa
feminea traxisse ferunt contra ardua dextra.
Hic dum Italum ductorem astu Teucrosque fatigat,
adnabat centum late Sidonia velis
355classis subsidio et scindebat caerula rostris.
erigitur subitas in spes Arethusia proles
adiungitque suas portu progressa carinas.
nec contra Ausonius tonsis aptare lacertos
addubitat mersisque celer fodit aequora remis.
360verberibus torsere fretum. salis icta frequenti
albescit pulsu facies, perque aequora late
spumat canenti sulcatus gurgite limes.
insultant pariter pelago, ac Neptunia regna
tempestate nova trepidant. tum vocibus aequor
365personat, et clamat scopulis clamoris imago.
ac iam diffusus vacua bellator in unda
cornibus ambierat patulos ad proelia fluctus
navali claudens umentem indagine campum,
ac simili curvata sinu diversa ruebat
370classis et artabat lunato caerula gyro.
nec mora terrificis saevae stridoribus aeris
per vacuum late cantu resonante profundum
increpuere tubae, quis excitus aequore Triton
expavit tortae certantia murmura conchae.
375vix meminere maris; tam vasto ad proelia nisu
incumbunt proni positisque in margine puppis
extremae plantis nutantes spicula torquent.
sternitur effusis pelagi media area telis,
celsaque anhelatis exsurgens ictibus alnus
380caerula nigranti findit spumantia sulco.
Ast aliae latere atque incussi roboris ictu
detergent remos, aliae per viscera pinus
tramissis ipso retinentur vulnere rostris,
quo retinent. medias inter sublimior ibat
385terribilis visu puppis, qua nulla per omne
egressa est Libycis maior navalibus aevum.
sed quater haec centum numeroso remige pontum
pulsabat tonsis, veloque superba capaci
cum rapidum hauriret Borean et cornibus omnes
390colligeret flatus, lento se robore agebat,
innaret fluctus solis ceu pulsa lacertis.
procurrunt levitate agili docilesque regentis
audivisse manum Latio cum milite puppes.
Has ut per laevum venientes aequor Himilco
395in latus obliquas iussamque incurrere proram
conspexit, propere divis in vota vocatis
aequoris intento volucrem de more sagittam
assignat nervo, utque oculis libravit in hostem
et calamo monstravit iter, diversa relaxans
400bracchia deduxit vultu comitante per auras
in vulnus telum ac residentis puppe magistri
affixit plectro dextram. nec deinde regenda
puppe manus valuit flectenti immortua clavo.
dumque ad opem accurrit ceu capta navita puppe,
405ecce iterum fatoque pari nervoque sagitta
in medium perlapsa globum transuerberat ictu
orba gubernacli subeuntem munera Taurum.
Irrumpit Cumana ratis, quam Corbulo ductor
lectaque complebat Stabiarum litore pubes.
410numen erat celsae puppis vicina Dione.
sed superingestis propior quae subdita telis
bella capessebat, media subsedit in unda
divisitque fretum. clamantum spumeus ora
Nereus implet aquis, palmaeque trahente profundo
415luctantum frustra summis in fluctibus exstant.
hic audax ira magno per caerula saltu
Corbulo transgressus (nam textam robore turrim
appulerant nexae ferri compage triremes)
evadit tabulata super flammaque comantem
420multifida pinum celso de culmine quassat.
inde atros alacer pastosque bitumine torquet
amentante Noto Poenorum aplustribus ignes.
intrat diffusos pestis Vulcania passim
atque implet dispersa foros. trepidatur omisso
425summis remigio. sed enim tam rebus in artis
fama mali nondum tanti penetrarat ad imos.
at rapidus fervor per pingues unguine taedas
illapsus flammis victricibus insonat alveo.
qua nondum tamen intulerat vim Dardana lampas
430parcebatque vapor, saxorum grandine dirus
arcebat fatumque ratis retinebat Himilco.
hic miser igniferam dum ventilat aëre pinum,
murali saxo per lubrica sanguine transtra
volvitur in fluctus Lycchaei vulnere Cydnus.
435fax nidore gravi foedavit comminus auras
ambusto instridens pelago. ferus inde citatum
missile adorata contorquet Sabratha puppe
(Hammon numen erat Libycae gentile carinae
cornigeraque sedens spectabat caerula fronte):
440"fer, pater, afflictis, fer," ait "Garamantice vates,
rebus opem inque Italos da certa effundere tela."
has inter voces tremulo venit agmine cornus
et Neptunicolae transuerberat ora Telonis.
Urgebant nihilo levius iam in limine mortis,
445quos fuga praecipites partem glomerarat in unam
puppis adhuc vacuam taedae; sed proxima cursu
fulmineo populatus inevitabilis ardor
correptam flammis involvit ovantibus alnum.
primus ope aequorei funis delapsus in undas
450qua nondum Stygios glomerabat Mulciber aestus,
ambustus socium remis aufertur Himilco.
proxima nudarunt miserandi fata Batonis
desertam ductore ratem. bonus ille per artem
crudo luctari pelago atque exire procellas.
455idem, quid Boreas, quid vellet crastinus Auster,
anteibat, nec pervigilem tu fallere vultum
obscuro quamuis cursu, Cynosura, valeres.
is, postquam adversis nullus modus, "accipe nostrum,
Hammon, sanguinem," ait "spectator cladis iniquae."
460atque acto in pectus gladio dextra inde cruorem
excipit et large sacra inter cornua fundit.
Hos inter Daphnis, deductum ab origine nomen
antiqua, fuit infelix, cui linquere saltus
et mutare casas infido marmore visum.
465at princeps generis quanto maiora paravit
intra pastorem sibi nomina! Daphnin amarunt
Sicelides Musae, dexter donavit avena
Phoebus Castalia et iussit, proiectus in herba
si quando caneret, laetos per prata, per arva
470ad Daphnin properare greges rivosque silere.
ille ubi septena modulatus harundine carmen
mulcebat silvas, non umquam tempore eodem
Siren assuetos effudit in aequore cantus,
Scyllaei tacuere canes, stetit atra Charybdis,
475et laetus scopulis audivit iubila Cyclops.
Progeniem hauserunt et nomen amabile flammae.
Innatat ecce super transtris fumantibus asper
Ornytos ac longam sibimet facit aequore mortem,
qualis Oiliades fulmen iaculante Minerva
480surgentes domuit fluctus ardentibus ulnis.
transigitur valida medius, dum se allevat, alni
cuspide Marmarides Sciron. pars subnatat unda
membrorum, pars exstat aquis totumque per aequor
portatur rigido, miserandum, immortua rostro.
485accelerant puppes utrimque atque ora ruentum
sanguinei feriunt remorum aspergine rores.
ipse adeo senis ductor Rhoeteius ibat
pulsibus et valido superabat remige ventos.
quam rapidis puppem manibus frenare Lilaeus
490dum temptat, saeva truncatur membra bipenni,
ac fert haerentes trabibus ratis incita palmas.
Sicania Aeoliden portabant transtra Podaetum.
hic aevo quamquam nondum excessisset ephebos,
seu laevi traxere dei seu fervida corda
495nec sat maturus laudum bellique cupido,
arma puer niveis aptarat picta lacertis
et freta gaudebat celsa turbare Chimaera.
iamque super Rutula, super et Garamantide pinu
ibat ovans melior remo meliorque sagitta,
500et iam turrigerum demerserat aequore Nessum.
heu puero malesuada rudi nova gloria pugnae!
dum cristam galeae trucis exuviasque precatur
de duce Marcello superos temerarius, hasta
excepit raptim vulnus letale remissa,
505pro qualis! seu splendentem sub sidera nisu
exigeret discum, iaculo seu nubila supra
surgeret, aligeras ferret seu pulvere plantas
vix tacta, vel dimensi spatia improba campi
transiret velox saltu, decuere labores.
510sat prorsus, sat erat decoris discrimine tuto,
sat laudis. cur facta, puer, maiora petebas?
illum ubi labentem pepulerunt tela sub undas
ossa Syracosio fraudatum naufraga busto,
fleverunt freta, fleverunt Cyclopia saxa
515et Cyane et Anapus et Ortygie | Arethusa.
Parte alia Perseus (puppem hanc Tiberinus agebat)
quaque vehebatur Crantor Sidonius, Io
concurrunt. iniecta ligant hinc vincula ferri
atque illinc, steteruntque rates ad proelia nexae.
520nec iaculo aut longe certatur harundine fusa;
comminus et gladio terrestria proelia miscent.
perrumpunt Itali, qua caedes prima reclusit
monstravitque viam; vasta sed mole catenas
hortatur socios et vincla abrumpere ferri
525ac parat hostili resoluta puppe receptos
avehere et paribus pelago diducere ab armis-
Aetnaeo Polyphemus erat nutritus in antro
atque inde antiquae nomen feritatis amabat.
ubera praebuerat parvo lupa, corporis alti
530terribilis moles, mens aspera, vultus in ira
semper et ad caedes Cyclopia corde libido.
isque relaxatis membrorum pondere vinclis
impulerat puppim et mergebat gurgite tonsas
duxissetque ratem, pressa Laronius hasta
535ni propere duro nitentem exsurgere velox
affixet transtro. vix morte incepta remittit;
namque manus servat dum suetos languida ductus,
ignavum summo traxit super aequore remum.
Perculsi cuneo Poeni densentur in unum,
540quod caret hoste, latus, subito cum pondere victus
insiliente mari summergitur alveus undis.
scuta virum cristaeque et inerti spicula ferro
tutelaeque deum fluitant. hic robore fracto
pugnat inops chalybis seseque in proelia rursus
545armat naufragio, remis male fervidus ille
festinat spoliare ratem discrimine nullo
nautarum interdum convulsa sedilia torquens.
non plectro ratis aut frangendae in vulnera prorae
parcitur, et pelago repetuntur nantia tela.
550vulneribus patulis intrat mare. mox sua ponto
singultante anima propulsa refunditur unda.
nec desunt, qui correptos complexibus artis
immergant pelago et iaculis cessantibus hostem
morte sua perimant. remeantum gurgite mentes
555crudescunt, ac pro ferro stat fluctibus uti.
haurit sanguineus contorta cadavera vertex.
hinc clamor, gemitus illinc mortesque fugaeque
remorumque fragor flictuque sonantia rostra.
perfusum bello fervet mare. fessus acerbis
560terga fuga celeri Libyae convertit ad oras
exigua sese furatus Himilco carina.
Concessere mari tandem Graiusque Libysque,
et iam captivae vinclis ad litora longo
ordine ducuntur puppes. flagrantibus alto
565stant aliae taedis. splendet lucente profundo
Mulciber, et tremula vibratur imagine pontus.
ardet nota fretis Cyane pennataque Siren.
ardet et Europe nivei sub imagine tauri
vecta Iove ac prenso tramittens aequora cornu,
570et quae fusa comas curvum per caerula piscem
Nereis umenti moderatur roscida freno.
uritur undivagus Python et corniger Hammon
et, quae Sidonios vultus portabat Elissae,
bis ternis ratis ordinibus grassata per undas.
575at vinclis trahitur cognata in litora Anapus
Gorgoneasque ferens ad sidera Pegasus alas.
ducitur et Libyae puppis signata figuram
et Triton captivus et ardua rupibus Aetne,
spirantis rogus Enceladi, Cadmeaque Sidon.
580Nec mora quin trepidos hac clade irrumpere muros
signaque ferre deum templis iamiamque fuisset,
ni subito importuna lues inimicaque pestis
invidia divum pelagique labore parata
polluto miseris rapuisset gaudia caelo.
585criniger aestiferis Titan fervoribus auras
et patulam Cyanen lateque palustribus undis
stagnantem Stygio Cocyti opplevit odore
temporaque autumni laetis florentia donis
foedavit rapidoque accendit fulminis igni.
590fumabat crassus nebulis caliginis aër,
squalebat tellus vitiato fervida dorso
nec victum dabat aut ullas languentibus umbras,
atque ater picea vapor exspirabat in aethra.
vim primi sensere canes. mox nubibus atris
595fluxit deficiens penna labente volucris.
inde ferae silvis sterni. tum serpere labes
Tartarea atque haustis populari castra maniplis.
arebat lingua, et gelidus per viscera sudor
corpore manabat tremulo. descendere fauces
600abnuerant siccae iussorum alimenta ciborum.
aspera pulmonem tussis quatit, et per anhela
igneus efflatur sitientum spiritus ora.
lumina ferre gravem vix sufficientia lucem
unca nare iacent, saniesque immixta cruore
605exspuitur, membrisque cutis tegit ossa peresis.
heu dolor! insignis notis bellator in armis
ignavo rapitur leto. iactantur in ignem
dona superba virum multo Mavorte parata.
succubuit medicina malis. cumulantur acervo
610labentum et magno cineres sese aggere tollunt.
passim etiam deserta iacent inhumataque late
corpora pestiferos tetigisse timentibus artus.
serpit pascendo crescens Acherusia pestis
nec leviore quatit Trinacria moenia luctu
615Poenorumque parem castris fert atra laborem.
aequato par exitio et communis ubique
ira deum atque eadem leti versatur imago.
Nulla tamen Latios fregit vis dura malorum
incolumi ductore viros, clademque rependit
620unum inter strages tutum caput. ut gravis ergo
primum letiferos repressit Sirius aestus
et minuere avidae mortis contagia pestes,
ceu, sidente Noto cum se maria alta reponunt,
propulsa invadit piscator caerula cumba,
625sic tandem ereptam morbis grassantibus armat
Marcellus pubem lustratis rite maniplis.
circumstant alacres signa auditisque tubarum
respirant laeti clangoribus. itur in hostem
et, si fata ferant, iuvat inter proelia ferro
630posse mori. socium miseret, qui sorte pudenda
in morem pecudum fudere cubilibus atris
illaudatam animam. tumulos inhonoraque busta
respiciunt et vel nullo iacuisse sepulcro
quam debellari morbis placet. ardua primus
635ad muros dux signa rapit. tenuata iacendo
et macie in galeis abscondunt ora, malusque,
ne sit spes hosti, velatur casside pallor.
infundunt rapidum convulsis moenibus agmen
condensique ruunt. tot bellis invia tecta
640totque uno introitu capiuntur militis arces.
Totum, qua vehitur Titan, non ulla per orbem
tum sese Isthmiacis aequassent oppida tectis.
tot delubra deum totque intra moenia portus!
adde fora et celsis suggesta theatra columnis
645certantesque mari moles, adde ordine longo
innumeras spatioque domos aequare superbas
rura! quid inclusos porrecto limite longis
porticibus sacros iuvenum certamine lucos?
quid tot captivis fulgentia culmina rostris
650armaque fixa deis, aut quae Marathonius hostis
perdidit aut Libya quae sunt advecta subacta?
hic Agathocleis sedes ornata tropaeis,
hic mites Hieronis opes, hic sancta vetustas
artificum manibus. non usquam clarior illo
655gloria picturae saeclo; non aera iuvabat
ascire ex Ephyre; fulvo certaverit auro
vestis, spirantes referens subtemine vultus,
quae radio caelat Babylon vel murice picto
laeta Tyros quaeque Attalicis variata per artem
660aulaeis scribuntur acu aut Memphitide tela.
iam simul argento fulgentia pocula, mixta
quis gemma quaesitus honos, simulacra deorum
numen ab arte datum servantia, munera rubri
praeterea ponti depexaque vellera ramis,
665femineus pudor. His tectis opibusque potitus
Ausonius ductor postquam sublimis ab alto
aggere despexit trepidam clangoribus urbem
inque suo positum nutu, stent moenia regum
an nullos oriens videat lux crastina muros,
670ingemuit nimio iuris tantumque licere
horruit et propere revocata militis ira
iussit stare domos indulgens templa vetustis
incolere atque habitare deis. sic parcere victis
pro praeda fuit, et sese contenta nec ullo
675sanguine pollutis plausit Victoria pennis.
tu quoque ductoris lacrimas, memorande, tulisti,
defensor patriae, meditantem in pulvere formas
nec turbatum animi tanta feriente ruina.
ast reliquum vulgus resoluta in gaudia mente
680certarunt victi victoribus. aemulus ipse
ingenii superum servando condidit urbem.
ergo exstat saeclis stabitque insigne tropaeum
et dabit antiquos ductorum noscere mores.
felices populi, si, quondam ut bella solebant,
685nunc quoque inexhaustas pax nostra relinqueret urbes!
at, ni cura viri, qui nunc dedit otia mundo,
effrenum arceret populandi cuncta furorem,
nudassent avidae terrasque fretumque rapinae.