Testi della poesia latinaTesti della poesia latinaHīc quŏquĕ mēnsĭs hăbēt dŭbĭās īn nōmĭnĕ caūsās:
quaē plăcĕāt, pŏsĭtīs ‖ ōmnĭbŭs īpsĕ lĕgēs.
fāctă cănām; sĕd ĕrūnt quī mē fīnxīssĕ lŏquāntūr,
nūllăquĕ mōrtālī ‖ nūmĭnă vīsă pŭtēnt.
ēst dĕŭs īn nōbīs, ăgĭtāntĕ călēscĭmŭs īllō;5
īmpĕtŭs hīc sācraē ‖ sēmĭnă mēntĭs hăbēt:
fās mĭhĭ praēcĭpŭē vūltūs vīdīssĕ dĕōrūm,
vēl quĭă sūm vātēs, ‖ vēl quĭă sācră cănō.
ēst nĕmŭs ārbŏrĭbūs dēnsūm, sēcrētŭs ăb ōmnī
vōcĕ lŏcūs, sī nōn ‖ ōbstrĕpĕrētŭr ăquīs:10
hīc ĕgŏ quaērēbām coēptī quaē mēnsĭs ŏrīgŏ
ēssĕt, ĕt īn cūrā ‖ nōmĭnĭs hūiŭs ĕrām.
ēccĕ dĕās vīdī, nōn quās praēcēptŏr ărāndī
vīdĕrăt, Āscraēās ‖ cūm sĕquĕrētŭr ŏvēs;
nēc quās Prīămĭdēs ĭn ăquōsaē vāllĭbŭs Īdaē15
cōntŭlĭt: ēx īllīs ‖ sēd tămĕn ūnă fŭīt
ēx īllīs fŭĭt ūnă, sŭī gērmānă mărītī;
haēc ĕrăt, āgnōvī, ‖ quaē stăt ĭn ārcĕ Iŏvīs.
hōrrŭĕrām tăcĭtōque ănĭmūm pāllōrĕ fătēbār;
tūm dĕă, quōs fēcīt, ‖ sūstŭlĭt īpsă mĕtūs.20
nāmque ăĭt "ō vātēs, Rōmānī cōndĭtŏr ānnī,
aūsĕ pĕr ēxĭgŭōs ‖ māgnă rĕfērrĕ mŏdōs,
iūs tĭbĭ fēcīstī nūmēn caēlēstĕ vĭdēndī,
cūm plăcŭīt nŭmĕrīs ‖ cōndĕrĕ fēstă tŭīs:
nē tămĕn īgnōrēs vūlgīque ērrōrĕ trăhārīs,25
Iūnĭŭs ā nōstrō ‖ nōmĭnĕ nōmĕn hăbēt.
ēst ălĭquīd nūpsīssĕ Iŏvī, Iŏvĭs ēssĕ sŏrōrēm:
frātrĕ măgīs dŭbĭtō ‖ glōrĭĕr ānnĕ vĭrō.
sī gĕnŭs āspĭcĭtūr, Sātūrnūm prīmă părēntēm
fēcī, Sātūrnī ‖ sōrs ĕgŏ prīmă fŭī.30
ā pătrĕ dīctă mĕō quōndām Sātūrnĭă Rōmāst:
haēc īlli ā caēlō ‖ prōxĭmă tērră fŭīt.
sī tŏrŭs īn prĕtĭo ēst, dīcōr mātrōnă Tŏnāntīs,
iūnctăquĕ Tārpēiō ‖ sūnt mĕă tēmplă Iŏvī.
ān pŏtŭīt Māiō paēlēx dărĕ nōmĭnă mēnsī.35
hīc hŏnŏr īn nōbīs ‖ īnvĭdĭōsŭs ĕrīt?
cūr ĭgĭtūr rēgīnă vŏcōr prīncēpsquĕ dĕārūm,
aūrĕă cūr dēxtraē ‖ scēptră dĕdērĕ mĕaē?
ān făcĭēnt mēnsēm lūcēs, Lūcīnăque ăb īllīs
dīcăr, ĕt ā nūllō ‖ nōmĭnă mēnsĕ trăhām?40
tūm mē paēnĭtĕāt pŏsŭīssĕ fĭdēlĭtĕr īrās
īn gĕnŭs Ēlēctraē ‖ Dārdănĭāmquĕ dŏmūm.
caūsă dŭplēx īraē: rāptō Gănўmēdĕ dŏlēbām,
fōrmă quŏque Īdaēō ‖ iūdĭcĕ vīctă mĕāst.
paēnĭtĕāt quōd nōn fŏvĕō Cārthāgĭnĭs ārcēs,45
cūm mĕă sīnt īllō ‖ cūrrŭs ĕt ārmă lŏcō:
paēnĭtĕāt Spārtēn Ārgōsquĕ mĕāsquĕ Mўcēnās
ēt vĕtĕrēm Lătĭō ‖ sūbpŏsŭīssĕ Sămōn:
āddĕ sĕnēm Tătĭūm Iūnōnĭcŏlāsquĕ Fălīscōs,
quōs ĕgŏ Rōmānīs ‖ sūccŭbŭīssĕ tŭlī.50
sēd nĕquĕ paēnĭtĕāt, nēc gēns mĭhĭ cārĭŏr ūllāst:
hīc cŏlăr, hīc tĕnĕām ‖ cūm Iŏvĕ tēmplă mĕō.
īpsĕ mĭhī Māvōrs "cōmmēndō moēnĭă" dīxīt
"haēc tĭbĭ: tū pōllēns ‖ ūrbĕ nĕpōtĭs ĕrīs."
dīctă fĭdēs sĕquĭtūr: cēntūm cĕlĕbrāmŭr ĭn ārīs,55
nēc lĕvĭōr quōvīs ‖ ēst mĭhĭ mēnsĭs hŏnōr.
nēc tămĕn hūnc nōbīs tāntūmmŏdŏ praēstăt hŏnōrēm
Rōmă: sŭbūrbānī ‖ dānt mĭhĭ mūnŭs ĭdēm.
īnspĭcĕ quōs hăbĕāt nĕmŏrālĭs Ărīcĭă fāstōs
ēt pŏpŭlūs Laūrēns ‖ Lānŭvĭūmquĕ mĕūm:60
ēst īllīc mēnsīs Iūnōnĭŭs. īnspĭcĕ Tībūr
ēt Praēnēstīnaē ‖ moēnĭă sācră dĕaē,
Iūnōnālĕ lĕgēs tēmpūs: nēc Rōmŭlŭs īllās
cōndĭdĭt, āt nōstrī ‖ Rōmă nĕpōtĭs ĕrāt."
fīnĭĕrāt Iūnō, rēspēxĭmŭs: Hērcŭlĭs ūxōr65
stābăt, ĕt īn vūltū ‖ sīgnă vĭgōrĭs ĕrānt.
"nōn ĕgŏ, sī tōtō mātēr mē cēdĕrĕ caēlō
iūssĕrĭt, īnvītā ‖ mātrĕ mŏrābŏr" ăīt.
"nūnc quŏquĕ nōn lūctōr dē nōmĭnĕ tēmpŏrĭs hūiūs:
blāndĭŏr, ēt pārtēs ‖ paēnĕ rŏgāntĭs ăgō,70
rēmquĕ mĕī iūrīs mālīm tĕnŭīssĕ prĕcāndō:
ēt făvĕās caūsaē ‖ fōrsĭtăn īpsĕ mĕaē.
aūrĕă pōssēdīt sŏcĭō Căpĭtōlĭă tēmplō
mātĕr ĕt, ūt dēbēt, ‖ cūm Iŏvĕ sūmmă tĕnēt;
āt dĕcŭs ōmnĕ mĭhī cōntīngĭt ŏrīgĭnĕ mēnsīs:75
ūnĭcŭs ēst, dē quō ‖ sōllĭcĭtāmŭr, hŏnōr.
quīd grăvĕ, sī tĭtŭlūm mēnsīs, Rōmānĕ, dĕdīstī
Hērcŭlĭs ūxōrī, ‖ pōstĕrĭtāsquĕ mĕmōr?
haēc quŏquĕ tērra ălĭquīd dēbēt mĭhĭ nōmĭnĕ māgnī
cōniŭgĭs: hūc cāptās ‖ ādpŭlĭt īllĕ bŏvēs,80
hīc mălĕ dēfēnsūs flāmmīs ēt dōtĕ pătērnā
Cācŭs Ăvēntīnām ‖ sānguĭnĕ tīnxĭt hŭmūm.
ād prŏpĭōră vŏcōr: pŏpŭlūm dīgēssĭt ăb ānnīs
Rōmŭlŭs, īn pārtēs ‖ dīstrĭbŭītquĕ dŭās;
haēc dărĕ cōnsĭlĭūm, pūgnārĕ părātĭŏr īllāst,85
haēc aētās bēllūm ‖ suādĕt, ăt īllă gĕrīt.
sīc stătŭīt, mēnsēsquĕ nŏtā sēcrēvĭt ĕādēm:
Iūnĭŭs ēst iŭvĕnūm; ‖ quī fŭĭt āntĕ, sĕnūm."
dīxĭt; ĕt īn lītēm stŭdĭō cērtāmĭnĭs īssēnt,
ātque īrā pĭĕtās ‖ dīssĭmŭlātă fŏrēt:90
vēnĭt Ăpōllĭnĕā lōngās Cōncōrdĭă laūrō
nēxă cŏmās, plăcĭdī ‖ nūmĕn ŏpūsquĕ dŭcīs.
haēc ŭbĭ nārrāvīt Tătĭūm fōrtēmquĕ Quĭrīnūm
bīnăquĕ cūm pŏpŭlīs ‖ rēgnă cŏīssĕ sŭīs,
ēt lărĕ cōmmūnī sŏcĕrōs gĕnĕrōsquĕ rĕcēptōs,95
"hīs nōmēn iūnctīs ‖ Iūnĭŭs" īnquĭt "hăbēt."
dīctă trĭplēx caūsa ēst. āt vōs īgnōscĭtĕ, dīvaē:
rēs ēst ārbĭtrĭō ‖ nōn dĭrĭmēndă mĕō.
ītĕ părēs ā mē. pĕrĭērūnt iūdĭcĕ fōrmaē
Pērgămă: plūs laēdūnt, ‖ quām iŭvăt ūnă, dŭaē.100
Prīmă dĭēs tĭbĭ, Cārnă, dătūr. dĕă cārdĭnĭs haēc ēst:
nūmĭnĕ claūsa ăpĕrīt, ‖ claūdĭt ăpērtă sŭō.
ūndĕ dătās hăbĕāt vīrēs, ōbscūrĭŏr aēvō
fāmă; sĕd ē nōstrō ‖ cārmĭnĕ cērtŭs ĕrīs.
ādiăcĕt āntīquūs Tĭbĕrīnō lūcŭs Ălērnī:105
pōntĭfĭcēs īllūc ‖ nūnc quŏquĕ sācră fĕrūnt.
īndĕ săta ēst nŷmphē (Crănăēn dīxērĕ prĭōrēs)
nēquīquām mūltīs ‖ saēpĕ pĕtītă prŏcīs.
rūră sĕquī iăcŭlīsquĕ fĕrās ăgĭtārĕ sŏlēbāt,
nōdōsāsquĕ căvā ‖ tēndĕrĕ vāllĕ plăgās;110
nōn hăbŭīt phărĕtrām, Phoēbī tămĕn ēssĕ sŏrōrēm
crēdēbānt, nĕc ĕrāt, ‖ Phoēbĕ, pŭdēndă tĭbĭ.
huīc ălĭquīs iŭvĕnūm dīxīssĕt ămāntĭă vērbă,
rēddēbāt tālēs ‖ prōtĭnŭs īllă sŏnōs:
"haēc lŏcă lūcĭs hăbēnt nĭmĭs, ēt cūm lūcĕ pŭdōrīs:115
sī sēcrētă măgīs ‖ dūcĭs ĭn āntră, sĕquōr."
crēdŭlŭs ānte ŭt ĭīt, frŭtĭcēs haēc nāctă rĕsīstīt,
ēt lătĕt ēt nūllo ēst ‖ īnvĕnĭēndă mŏdō.
vīdĕrăt hānc Iānūs, vīsaēquĕ cŭpīdĭnĕ cāptūs
ād dūrām vērbīs ‖ mōllĭbŭs ūsŭs ĕrāt.120
nŷmphă iŭbēt quaērī dē mōrĕ rĕmōtĭŭs āntrūm,
ūtquĕ cŏmēs sĕquĭtūr, ‖ dēstĭtŭītquĕ dŭcēm.
stūltă! vĭdēt Iānūs quaē pōst sŭă tērgă gĕrāntūr:
nīl ăgĭs, ēt lătĕbrās ‖ rēspĭcĭt īllĕ tŭās.
nīl ăgĭs, ēn! dīxī: nām tē sūb rūpĕ lătēntēm125
ōccŭpăt āmplēxū, ‖ spēquĕ pŏtītŭs ăīt
"iūs prō cōncŭbĭtū nōstrō tĭbĭ cārdĭnĭs ēstō:
hōc prĕtĭūm pŏsĭtaē ‖ vīrgĭnĭtātĭs hăbē."
sīc fātūs spīnām, quā trīstēs pēllĕrĕ pōssēt
ā fŏrĭbūs nōxās ‖ (haēc ĕrăt ālbă) dĕdīt.130
sūnt ăvĭdaē vŏlŭcrēs, nōn quaē Phīnēĭă mēnsīs
gūttŭră fraūdābānt, ‖ sēd gĕnŭs īndĕ trăhūnt:
grāndĕ căpūt, stāntēs ŏcŭlī, rōstra āptă răpīnīs;
cānĭtĭēs pēnnīs, ‖ ūnguĭbŭs hāmŭs ĭnēst;
nōctĕ vŏlānt pŭĕrōsquĕ pĕtūnt nūtrīcĭs ĕgēntēs,135
ēt vĭtĭānt cūnīs ‖ cōrpŏră rāptă sŭīs;
cārpĕrĕ dīcūntūr lāctēntĭă vīscĕră rōstrīs,
ēt plēnūm pōtō ‖ sānguĭnĕ gūttŭr hăbēnt.
ēst īllīs strĭgĭbūs nōmēn; sēd nōmĭnĭs hūiūs
caūsă quŏd hōrrēndā ‖ strīdĕrĕ nōctĕ sŏlēnt.140
sīve ĭgĭtūr nāscūntŭr ăvēs, seū cārmĭnĕ fīūnt
nēnĭăque īn vŏlŭcrēs ‖ Mārsă fĭgūrăt ănūs.
īn thălămōs vēnērĕ Prŏcaē: Prŏcă nātŭs ĭn īllīs
praēdă rĕcēns ăvĭūm ‖ quīnquĕ dĭēbŭs ĕrāt,
pēctŏrăque ēxsōrbēnt ăvĭdīs īnfāntĭă līnguīs145
āt pŭĕr īnfēlīx ‖ vāgĭt ŏpēmquĕ pĕtīt.
tērrĭtă vōcĕ sŭī nūtrīx āccūrrĭt ălūmnī
ēt rĭgĭdō sēctās ‖ īnvĕnĭt ūnguĕ gĕnās.
quīd făcĕrēt? cŏlŏr ōrĭs ĕrāt quī frōndĭbŭs ōlīm
ēssĕ sŏlēt sērīs, ‖ quās nŏvă laēsĭt hĭēms.150
pērvĕnĭt ād Crănăēn, ēt rēm dŏcĕt. īllă "tĭmōrēm
pōnĕ: tŭūs sōspēs" ‖ dīxĭt "ălūmnŭs ĕrīt."
vēnĕrăt ād cūnās; flēbānt mātērquĕ pătērquĕ:
"sīstĭtĕ vōs lăcrĭmās, ‖ īpsă mĕdēbŏr" ăīt.
prōtĭnŭs ārbŭtĕā pōstēs tĕr ĭn ōrdĭnĕ tāngīt155
frōndĕ, tĕr ārbŭtĕā ‖ līmĭnă frōndĕ nŏtāt
spārgĭt ăquīs ădĭtūs (ĕt ăquaē mĕdĭcāmĕn hăbēbānt)
ēxtăquĕ dē pōrcā ‖ crūdă bĭmēnstrĕ tĕnēt,
ātque ĭtă "nōctĭs ăvēs, ēxtīs pŭĕrīlĭbŭs" īnquīt
"pārcĭtĕ: prō pārvō ‖ vīctĭmă pārvă cădīt.160
cōr prō cōrdĕ, prĕcōr, prō fībrīs sūmĭtĕ fībrās:
hānc ănĭmām vōbīs ‖ prō mĕlĭōrĕ dămūs."
sīc ŭbĭ lībāvīt, prōsēctă sŭb aēthĕrĕ pōnīt
quīque ādsīnt sācrīs ‖ rēspĭcĕre īllă vĕtāt.
vīrgăquĕ Iānālīs dē spīnā sūbdĭtŭr ālbā165
quā lūmēn thălămīs ‖ pārvă fĕnēstră dăbāt.
pōst īllūd nĕc ăvēs cūnās vĭŏlāssĕ fĕrūntūr
ēt rĕdĭīt pŭĕrō ‖ quī fŭĭt āntĕ cŏlōr.
Pīnguĭă cūr īllīs gūstēntūr lārdă kălēndīs
mīxtăquĕ cūm călĭdō ‖ sīt făbă fārrĕ rŏgās?170
prīscă dĕa ēst, ălĭtūrquĕ cĭbīs quĭbŭs āntĕ sŏlēbāt,
nēc pĕtĭt ādscītās ‖ lūxŭrĭōsă dăpēs.
pīscĭs ădhūc īllī pŏpŭlō sĭnĕ fraūdĕ nătābāt,
ōstrĕăque īn cōnchīs ‖ tūtă fŭērĕ sŭīs;
nēc Lătĭūm nōrāt quām praēbēt Iōnĭă dīvēs175
nēc quaē Pŷgmaēō ‖ sānguĭnĕ gaūdĕt ăvīs;
ēt praētēr pēnnās nĭhĭl īn pāvōnĕ plăcēbāt,
nēc tēllūs cāptās ‖ mīsĕrăt ārtĕ fĕrās.
sūs ĕrăt īn prĕtĭō, caēsā sŭĕ fēstă cŏlēbānt;
tērră făbās tāntūm ‖ dūrăquĕ fārră dăbāt.180
quaē dŭŏ mīxtă sĭmūl sēxtīs quīcūmquĕ Kălēndīs
ēdĕrĭt, huīc laēdī ‖ vīscĕră pōssĕ nĕgānt.
Ārcĕ quŏque īn sūmmā Iūnōnī tēmplă Mŏnētaē
ēx vōtō mĕmŏrānt ‖ fāctă, Cămīllĕ, tŭō.
āntĕ dŏmūs Mānlī fŭĕrāt, quī Gāllĭcă quōndām185
ā Căpĭtōlīnō ‖ rēppŭlĭt ārmă Iŏvĕ.
quām bĕnĕ, dī māgnī, pūgnā cĕcĭdīssĕt ĭn īllā
dēfēnsōr sŏlĭī, ‖ Iūppĭtĕr āltĕ, tŭī!
vīxĭt, ŭt ōccĭdĕrēt dāmnātūs crīmĭnĕ rēgnī:
hūnc īllī tĭtŭlūm ‖ lōngă sĕnēctă dăbāt.190
Lūx ĕădēm Mārtī fēsta ēst, quēm prōspĭcĭt ēxtrā
ādpŏsĭtūm Tēctaē ‖ pōrtă Căpēnă Vĭaē.
tē quŏquĕ, Tēmpēstās, mĕrĭtām dēlūbră fătēmūr,
cūm paēne ēst Cōrsīs ‖ ōbrŭtă clāssĭs ăquīs.
haēc hŏmĭnūm mŏnĭmēntă pătēnt: sī quaērĭtĭs āstră,195
tūnc ŏrĭtūr māgnī ‖ praēpĕs ădūncă Iŏvīs.
Pōstĕră lūx Hўădās, Taūrīnaē cōrnŭă frōntīs,
ēvŏcăt, ēt mūltā ‖ tērră mădēscĭt ăquā.
Māne ŭbĭ bīs fŭĕrīt Phoēbūsque ĭtĕrāvĕrĭt ōrtūs
fāctăque ĕrīt pŏsĭtō ‖ rōrĕ bĭs ūdă sĕgēs,200
hāc sācrātă dĭē Tūscō Bēllōnă dŭēllō
dīcĭtŭr, ēt Lătĭō ‖ prōspĕră sēmpĕr ădēst.
Āppĭŭs ēst aūctōr, Pŷrrhō quī pācĕ nĕgātā
mūltum ănĭmō vīdīt, ‖ lūmĭnĕ cāptŭs ĕrāt.
prōspĭcĭt ā tēmplō sūmmūm brĕvĭs ārĕă Cīrcūm:205
ēst ĭbĭ nōn pārvaē ‖ pārvă cŏlūmnă nŏtaē;
hīnc sŏlĕt hāstă mănū, bēllī praēnūntĭă, mīttī,
īn rēgem ēt gēntēs ‖ cūm plăcĕt ārmă căpī.
"dōnĕc ăb Īlĭăcā plăcĭdūs pūrgāmĭnă Vēstā
dētŭlĕrīt flāvīs ‖ īn mărĕ Thŷbrĭs ăquīs,210
nōn mĭhĭ dētōnsō crīnēm dēpēctĕrĕ būxō,
nōn ūnguēs fērrō ‖ sūbsĕcŭīssĕ lĭcēt,
nōn tĕtĭgīssĕ vĭrūm, quāmvīs Iŏvĭs īllĕ săcērdōs,
quāmvīs pērpĕtŭā ‖ sīt mĭhĭ lēgĕ dătūs.
tū quŏquĕ nē prŏpĕrā: mĕlĭūs tŭă fīlĭă nūbēt215
īgnĕă cūm pūrā ‖ Vēstă nĭtēbĭt hŭmō."
Āltĕră pārs Cīrcī Cūstōdĕ sŭb Hērcŭlĕ tūtāst,
quōd dĕŭs Eūbŏĭcō ‖ cārmĭnĕ mūnŭs hăbēt.
mūnĕrĭs ēst tēmpūs quī Nōnās Lūcĭfĕr āntēst;
sī tĭtŭlūm quaērīs, ‖ Sūllă prŏbāvĭt ŏpūs.220
Quaērēbām Nōnās Sāncō Fĭdĭōnĕ rĕfērrēm
ān tĭbĭ, Sēmŏ pătēr; ‖ tūm mĭhĭ Sāncŭs ăīt:
"cuīcūmque ēx īstīs dĕdĕrīs, ĕgŏ mūnŭs hăbēbō:
nōmĭnă tērnă fĕrō: ‖ sīc vŏlŭērĕ Cŭrēs.
hūnc ĭgĭtūr vĕtĕrēs dōnārūnt aēdĕ Săbīnī,225
īnquĕ Quĭrīnālī ‖ cōnstĭtŭērĕ iŭgō.
Ēst mĭhĭ, sītquĕ, prĕcōr, nōstrīs dĭŭtūrnĭŏr ānnīs,
fīlĭă, quā fēlīx ‖ sōspĭtĕ sēmpĕr ĕrō.
hānc ĕgŏ cūm vēllēm gĕnĕrō dărĕ, tēmpŏră taēdīs
āptă rĕquīrēbām, ‖ quaēquĕ căvēndă fŏrēnt:230
tūm mĭhĭ pōst sācrās mōnstrātūs Iūnĭŭs Īdūs
ūtĭlĭs ēt nūptīs, ‖ ūtĭlĭs ēssĕ vĭrīs,
prīmăquĕ pārs hūiūs thălămīs ălĭēnă rĕpērtāst;
nām mĭhĭ sīc cōniūnx ‖ sānctă Dĭālĭs ăīt:
Tērtĭă pōst Nōnās rĕmŏvērĕ Lўcāŏnă Phoēbē235
fērtŭr, ĕt ā tērgō ‖ nōn hăbĕt Ūrsă mĕtūm.
tūnc ĕgŏ mē mĕmĭnī lūdōs īn grāmĭnĕ Cāmpī
āspĭcĕre ēt dīcī, ‖ lūbrĭcĕ Thŷbrĭ, tŭōs.
fēstă dĭēs īllīs quī līnă mădēntĭă dūcūnt,
quīquĕ tĕgūnt pārvīs ‖ aēră rĕcūrvă cĭbīs.240
Mēns quŏquĕ nūmĕn hăbēt: Mēntīs dēlūbră vĭdēmūs
vōtă mĕtū bēllī, ‖ pērfĭdĕ Poēnĕ, tŭī.
Poēnĕ, rĕbēllārās, ēt lētō cōnsŭlĭs ōmnēs
āttŏnĭtī Maūrās ‖ pērtĭmŭērĕ mănūs.
spēm mĕtŭs ēxpŭlĕrāt, cūm Mēntī vōtă sĕnātūs245
sūscĭpĭt, ēt mĕlĭōr ‖ prōtĭnŭs īllă vĕnīt.
āspĭcĭt īnstāntēs mĕdĭīs sēx lūcĭbŭs Īdūs
īllă dĭēs quā sūnt ‖ vōtă sŏlūtă dĕaē.
Vēstă, făvē: tĭbĭ nūnc ŏpĕrātă rĕsōlvĭmŭs ōră,
ād tŭă sī nōbīs ‖ sācră vĕnīrĕ lĭcēt.250
īn prĕcĕ tōtŭs ĕrām: caēlēstĭă nūmĭnă sēnsī,
laētăquĕ pūrpŭrĕā ‖ lūcĕ rĕfūlsĭt hŭmūs.
nōn ĕquĭdēm vīdī (vălĕānt mēndācĭă vātūm)
tē, dĕă, nēc fŭĕrās ‖ āspĭcĭēndă vĭrō;
sēd quaē nēscĭĕrām quōrūmque ērrōrĕ tĕnēbār255
cōgnĭtă sūnt nūllō ‖ praēcĭpĭēntĕ mĭhĭ.
dēnă quătēr mĕmŏrānt hăbŭīssĕ Părīlĭă Rōmām,
cūm flāmmaē cūstōs ‖ aēdĕ rĕcēptă dĕa ēst,
rēgĭs ŏpūs plăcĭdī, quō nōn mĕtŭēntĭŭs ūllūm
nūmĭnĭs īngĕnĭūm ‖ tērră Săbīnă tŭlīt.260
quaē nūnc aērĕ vĭdēs, stĭpŭlā tūm tēctă vĭdērēs
ēt părĭēs lēntō ‖ vīmĭnĕ tēxtŭs ĕrāt.
hīc lŏcŭs ēxĭgŭūs, quī sūstĭnĕt Ātrĭă Vēstaē,
tūnc ĕrăt īntōnsī ‖ rēgĭă māgnă Nŭmaē;
fōrmă tămēn tēmplī, quaē nūnc mănĕt, āntĕ fŭīssĕ265
dīcĭtŭr, ēt fōrmaē ‖ caūsă prŏbāndă sŭbēst.
Vēsta ĕădem ēst ēt tērră: sŭbēst vĭgĭl īgnĭs ŭtrīquĕ:
sīgnĭfĭcānt sēdēm ‖ tērră fŏcūsquĕ sŭām.
tērră pĭlaē sĭmĭlīs, nūllō fūlcīmĭnĕ nīxă,
āĕrĕ sūbiēctō ‖ tām grăvĕ pēndĕt ŏnūs:270
īpsă vŏlūbĭlĭtās lībrātūm sūstĭnĕt ōrbēm,
quīquĕ prĕmāt pārtēs ‖ āngŭlŭs ōmnĭs ăbēst:
cūmquĕ sĭt īn mĕdĭā rērūm rĕgĭōnĕ lŏcātă,
ūt tāngāt nūllūm ‖ plūsvĕ mĭnūsvĕ lătūs,
nī cōnvēxă fŏrēt, pārtī vīcīnĭŏr ēssēt,275
nēc mĕdĭūm tērrām ‖ mūndŭs hăbērĕt ŏnūs.
ārtĕ Sўrācŏsĭā sūspēnsŭs ĭn āĕrĕ claūsō
stāt glŏbŭs, īmmēnsī ‖ pārvă fĭgūră pŏlī,
ēt quāntum ā sūmmīs, tāntūm sēcēssĭt ăb īmīs
tērră; quŏd ūt fīāt ‖ fōrmă rŏtūndă făcīt.280
pār făcĭēs tēmplī; nūllūs prōcūrrĭt ĭn īllō
āngŭlŭs, ā plŭvĭō ‖ vīndĭcăt īmbrĕ thŏlūs.
cūr sīt vīrgĭnĭbūs, quaērīs, dĕă cūltă mĭnīstrīs?
īnvĕnĭām caūsās ‖ hāc quŏquĕ pārtĕ sŭās.
ēx Ŏpĕ Iūnōnēm mĕmŏrānt Cĕrĕrēmquĕ crĕātās285
sēmĭnĕ Sātūrnī; ‖ tērtĭă Vēstă fŭīt.
ūtrăquĕ nūpsērūnt, āmbaē pĕpĕrīssĕ fĕrūntūr;
dē trĭbŭs īmpătĭēns ‖ rēstĭtĭt ūnă vĭrī.
quīd mīrūm, vīrgō sī vīrgĭnĕ laētă mĭnīstrā
ādmīttīt cāstās ‖ ād sŭă sācră mănūs?290
nēc tu ălĭūd Vēstām quām vīvam īntēllĕgĕ flāmmām;
nātăquĕ dē flāmmā ‖ cōrpŏră nūllă vĭdēs.
iūre ĭgĭtūr vīrgo ēst, quaē sēmĭnă nūllă rĕmīttīt
nēc căpĭt, ēt cŏmĭtēs ‖ vīrgĭnĭtātĭs ămāt.
ēssĕ dĭū stūltūs Vēstaē sĭmŭlācră pŭtāvī,295
mōx dĭdĭcī cūrvō ‖ nūllă sŭbēssĕ thŏlō.
īgnĭs ĭnēxstīnctūs tēmplō cēlātŭr ĭn īllō:
ēffĭgĭēm nūllām ‖ Vēstă nĕc īgnĭs hăbēt.
stāt vī tērră sŭā: vī stāndō Vēstă vŏcātūr;
caūsăquĕ pār Grāī ‖ nōmĭnĭs ēssĕ pŏtēst.300
āt fŏcŭs ā flāmmīs ēt quōd fŏvĕt ōmnĭă dīctūs;
quī tămĕn īn prīmīs ‖ aēdĭbŭs āntĕ fŭīt.
hīnc quŏquĕ vēstĭbŭlūm dīcī rĕŏr; īndĕ prĕcāndō
praēfāmūr Vēstām, ‖ quaē lŏcă prīmă tĕnēt.
Āntĕ fŏcōs ōlīm scāmnīs cōnsīdĕrĕ lōngīs305
mōs ĕrăt, ēt mēnsaē ‖ crēdĕre ădēssĕ dĕōs;
nūnc quŏquĕ, cūm fīūnt āntīquaē sācră Văcūnaē,
āntĕ Văcūnālēs ‖ stāntquĕ sĕdēntquĕ fŏcōs.
vēnĭt ĭn hōs ānnōs ălĭquīd dē mōrĕ vĕtūstō:
fērt mīssōs Vēstaē ‖ pūră pătēllă cĭbōs.310
Ēccĕ cŏrōnātīs pānīs dēpēndĕt ăsēllīs,
ēt vēlānt scābrās ‖ flōrĭdă sērtă mŏlās.
sōlă prĭūs fūrnīs tōrrēbānt fārră cŏlōnī
(ēt Fōrnācālī ‖ sūnt sŭă sācră dĕaē):
sūbpŏsĭtūm cĭnĕrī pānēm fŏcŭs īpsĕ părābāt,315
strātăque ĕrāt tĕpĭdō ‖ tēgŭlă quāssă sŏlō.
Īndĕ fŏcūm sērvāt pīstōr dŏmĭnāmquĕ fŏcōrūm
ēt quaē pūmĭcĕās ‖ vērsăt ăsēllă mŏlās.
praētĕrĕām rĕfĕrāmnĕ tŭūm, rŭbĭcūndĕ Prĭāpĕ
dēdĕcŭs? ēst mūltī ‖ fābŭlă pārvă iŏcī.320
tūrrĭgĕrā frōntēm Cўbĕlē rĕdĭmītă cŏrōnā
cōnvŏcăt aētērnōs ‖ ād sŭă fēstă dĕōs;
cōnvŏcăt ēt sătўrōs ēt, rūstĭcă nūmĭnă, nŷmphās;
Sīlēnūs, quāmvīs ‖ nēmŏ vŏcārăt, ădēst.
nēc lĭcĕt ēt lōngum ēst ĕpŭlās nārrārĕ dĕōrūm:325
īn mūltō nōx ēst ‖ pērvĭgĭlātă mĕrō.
hī tĕmĕre ērrābānt ĭn ŏpācaē vāllĭbŭs Īdaē,
pārs iăcĕt ēt mōllī ‖ grāmĭnĕ mēmbră lĕvāt
hī lūdūnt, hōs sōmnŭs hăbēt; pārs brācchĭă nēctīt
ēt vĭrĭdēm cĕlĕrī ‖ tēr pĕdĕ pūlsăt hŭmūm.330
Vēstă iăcēt plăcĭdāmquĕ căpīt sēcūră quĭētēm,
sīcŭt ĕrāt, pŏsĭtūm ‖ caēspĭtĕ fūltă căpūt.
āt rŭbĕr hōrtōrūm cūstōs nŷmphāsquĕ dĕāsquĕ
cāptăt, ĕt ērrāntēs ‖ fērtquĕ rĕfērtquĕ pĕdēs
āspĭcĭt ēt Vēstām: dŭbĭūm nŷmphāmnĕ pŭtārīt335
ān scĭĕrīt Vēstām, ‖ scīssĕ sĕd īpsĕ nĕgāt.
spēm căpĭt ōbscēnām, fūrtīmque āccēdĕrĕ tēmptāt
ēt fērt sūspēnsōs ‖ cōrdĕ mĭcāntĕ grădūs.
fōrtĕ sĕnēx, quō vēctŭs ĕrāt, Sīlēnŭs ăsēllūm
līquĕrăt ād rīpās ‖ lēnĕ sŏnāntĭs ăquaē340
ībăt ŭt īncĭpĕrēt lōngī dĕŭs Hēllēspōntī,
īntēmpēstīvō ‖ cūm rŭdĭt īllĕ sŏnō
tērrĭtă vōcĕ grăvī sūrgīt dĕă, cōnvŏlăt ōmnīs
tūrbă, pĕr īnfēstās ‖ ēffŭgĭt īllĕ mănūs.
Lāmpsăcŏs hōc ănĭmāl sŏlĭta ēst māctārĕ Prĭāpō345
"āptă" cănēns "flāmmīs ‖ īndĭcĭs ēxtă dămūs."
quēm tū, dīvă, mĕmōr dē pānĕ mŏnīlĭbŭs ōrnās
cēssăt ŏpūs, văcŭaē ‖ cōntĭcŭērĕ mŏlaē.
Nōmĭnĕ quām prĕtĭō cĕlĕbrātĭŏr ārcĕ Tŏnāntīs
dīcām Pīstōrīs ‖ quīd vĕlĭt āră Iŏvīs.350
cīnctă prĕmēbāntūr trŭcĭbūs Căpĭtōlĭă Gāllīs:
fēcĕrăt ōbsĭdĭō ‖ iām dĭŭtūrnă fămēm.
Iūppĭtĕr, ād sŏlĭūm sŭpĕrīs rēgālĕ vŏcātīs,
"īncĭpe" ăīt Mārtī; ‖ prōtĭnŭs īllĕ rĕfērt:
"scīlĭcĕt īgnōtum ēst quaē sīt fōrtūnă mălōrūm,355
ēt dŏlŏr hīc ănĭmī ‖ vōcĕ quĕrēntĭs ĕgēt.
sī tămĕn ūt rĕfĕrām brĕvĭtēr mălă iūnctă pŭdōrī
ēxĭgĭs, Ālpīnō ‖ Rōmă sŭb hōstĕ iăcēt.
haēc ēst cuī fŭĕrāt prōmīssă pŏtēntĭă rērūm,
Iūppĭtĕr? hānc tērrīs ‖ īmpŏsĭtūrŭs ĕrās?360
iāmquĕ sŭbūrbānōs Ētrūscăquĕ cōntŭdĭt ārmă:
spēs ĕrăt īn cūrsū: ‖ nūnc lărĕ pūlsă sŭo ēst.
vīdĭmŭs ōrnātōs aērātă pĕr ātrĭă pīctă
vēstĕ trĭūmphālēs ‖ ōccŭbŭīssĕ sĕnēs;
vīdĭmŭs Īlĭăcaē trānsfērrī pīgnŏră Vēstaē365
sēdĕ: pŭtānt ălĭquōs ‖ scīlĭcĕt ēssĕ dĕōs.
āt sī rēspĭcĕrēnt quā vōs hăbĭtātĭs ĭn ārcĕ
tōtquĕ dŏmōs vēstrās ‖ ōbsĭdĭōnĕ prĕmī,
nīl ŏpĭs īn cūrā scīrēnt sŭpĕrēssĕ dĕōrūm,
ēt dătă sōllĭcĭtā ‖ tūră pĕrīrĕ mănū.370
ātque ŭtĭnām pūgnaē pătĕāt lŏcŭs; ārmă căpēssānt,
ēt, sī nōn pŏtĕrūnt ‖ ēxsŭpĕrārĕ, cădānt.
nūnc ĭnŏpēs vīctūs īgnāvăquĕ fātă tĭmēntēs
mōntĕ sŭō claūsōs ‖ bārbără tūrbă prĕmīt."
tūnc Vĕnŭs ēt lĭtŭō pūlchēr trăbĕāquĕ Quĭrīnūs375
Vēstăquĕ prō Lătĭō ‖ mūltă lŏcūtă sŭo ēst.
"pūblĭcă" rēspōndīt "cūra ēst prō moēnĭbŭs īstīs"
Iūppĭtĕr "ēt poēnās ‖ Gāllĭă vīctă dăbīt.
tū mŏdŏ, quaē dēsūnt frūgēs, sŭpĕrēssĕ pŭtēntūr
ēffĭcĕ, nēc sēdēs ‖ dēsĕrĕ, Vēstă, tŭās.380
quōdcūmque ēst sŏlĭdaē Cĕrĕrīs, căvă māchĭnă frāngāt
mōllītāmquĕ mănū ‖ dūrĕt ĭn īgnĕ fŏcūs."
iūssĕrăt, ēt frātrīs vīrgō Sātūrnĭă iūssīs
ādnŭĭt, ēt mĕdĭaē ‖ tēmpŏră nōctĭs ĕrānt.
iām dŭcĭbūs sōmnūm dĕdĕrāt lăbŏr. īncrĕpăt īllōs385
Iūppĭtĕr ēt sācrō ‖ quīd vĕlĭt ōrĕ dŏcēt:
"sūrgĭte, ĕt īn mĕdĭōs dē sūmmīs ārcĭbŭs hōstēs
mīttĭtĕ, quām mĭnĭmē ‖ mīttĕrĕ vūltĭs, ŏpēm."
sōmnŭs ăbīt, quaērūntquĕ, nŏvīs āmbāgĭbŭs āctī
trādĕrĕ quām nōlīnt ‖ ēt iŭbĕāntŭr ŏpēm.390
ēssĕ Cĕrēs vīsa ēst; iăcĭūnt Cĕrĭālĭă dōnă:
iāctă sŭpēr gălĕās ‖ scūtăquĕ lōngă sŏnānt.
pōssĕ fămē vīncī spēs ēxcĭdĭt: hōstĕ rĕpūlsō
cāndĭdă Pīstōrī ‖ pōnĭtŭr āră Iŏvī.
Fōrtĕ rĕvērtēbār fēstīs Vēstālĭbŭs īllā395
quaē Nŏvă Rōmānō ‖ nūnc Vĭă iūnctă fŏro ēst:
hūc pĕdĕ mātrōnām nūdō dēscēndĕrĕ vīdī
ōbstĭpŭī tăcĭtūs ‖ sūstĭnŭīquĕ grădūm.
sēnsĭt ănūs vīcīnă lŏcī, iūssūmquĕ sĕdērĕ
ādlŏquĭtūr, quătĭēns ‖ vōcĕ trĕmēntĕ căpūt:400
"hōc, ŭbĭ nūnc fŏră sūnt, ūdaē tĕnŭērĕ pălūdēs
āmnĕ rĕdūndātīs ‖ fōssă mădēbăt ăquīs.
Cūrtĭŭs īllĕ lăcūs, sīccās quī sūstĭnĕt ārās
nūnc sŏlĭda ēst tēllūs, ‖ sēd lăcŭs āntĕ fŭīt;
quā Vēlābră sŏlēnt īn Cīrcūm dūcĕrĕ pōmpās,405
nīl praētēr sălĭcēs ‖ cāssăquĕ cānnă fŭīt:
saēpĕ sŭbūrbānās rĕdĭēns cōnvīvă pĕr ūndās
cāntăt ĕt ād naūtās ‖ ēbrĭă vērbă iăcīt.
nōndūm cōnvĕnĭēns dīvērsīs īstĕ fĭgūrīs
nōmĕn ăb āvērsō ‖ cēpĕrăt āmnĕ dĕūs.410
hīc quŏquĕ lūcŭs ĕrāt iūncīs ĕt hărūndĭnĕ dēnsūs
ēt pĕdĕ vēlātō ‖ nōn ădĕūndă pălūs.
stāgnă rĕcēssērūnt ĕt ăquās sŭă rīpă cŏērcēt,
sīccăquĕ nūnc tēllūs: ‖ mōs tămĕn īllĕ mănēt."
rēddĭdĕrāt caūsām. "vălĕās, ănŭs ōptĭmă" dīxī;415
"quōd sŭpĕrēst aēvī ‖ mōllĕ sĭt ōmnĕ tŭī."
Cētĕră iām prīdēm dĭdĭcī pŭĕrīlĭbŭs ānnīs,
nōn tămĕn īdcīrcō ‖ praētĕrĕūndă mĭhĭ.
moēnĭă Dārdănĭdēs nūpēr nŏvă fēcĕrăt Īlūs
(Īlŭs ădhūc Ăsĭaē ‖ dīvĕs hăbēbăt ŏpēs);420
crēdĭtŭr ārmĭfĕraē sīgnūm caēlēstĕ Mĭnērvaē
ūrbĭs ĭn Īlĭăcaē ‖ dēsĭlŭīssĕ iŭgă.
cūră vĭdērĕ fŭīt: vīdī tēmplūmquĕ lŏcūmquĕ;
hōc sŭpĕrēst īllī, ‖ Pāllădă Rōmă tĕnēt.
cōnsŭlĭtūr Smīntheūs, lūcōque ōbscūrŭs ŏpācō425
hōs nōn mēntītō ‖ rēddĭdĭt ōrĕ sŏnōs:
"aēthĕrĭām sērvātĕ dĕām, sērvābĭtĭs ūrbēm:
īmpĕrĭūm sēcūm ‖ trānsfĕrĕt īllă lŏcī."
sērvăt ĕt īnclūsām sūmmā tĕnĕt Īlŭs ĭn ārcĕ,
cūrăque ăd hērēdēm ‖ Lāŏmĕdōntă rĕdīt;430
sūb Prĭămō sērvātă părūm: sīc īpsă vŏlēbāt,
ēx quō iūdĭcĭō ‖ fōrmă rĕvīctă sŭa ēst.
seū gĕnĕr Ādrāstī, seū fūrtīs āptŭs Ŭlīxēs,
seū fŭĭt Aēnēās, ‖ ērĭpŭīssĕ fĕrūnt;
aūctŏr ĭn īncērtō, rēs ēst Rōmānă: tŭētūr435
Vēstă, quŏd āssĭdŭō ‖ lūmĭnĕ cūnctă vĭdēt.
heū quāntūm tĭmŭērĕ pătrēs, quō tēmpŏrĕ Vēstă
ārsĭt ĕt ēst tēctīs ‖ ōbrŭtă paēnĕ sŭīs!
flāgrābānt sānctī scĕlĕrātīs īgnĭbŭs īgnēs,
mīxtăque ĕrāt flāmmaē ‖ flāmmă prŏfānă pĭaē;440
āttŏnĭtaē flēbānt dēmīssō crīnĕ mĭnīstraē:
ābstŭlĕrāt vīrēs ‖ cōrpŏrĭs īpsĕ tĭmōr.
prōvŏlăt īn mĕdĭum, ēt māgnā "sūccūrrĭtĕ" vōcĕ,
"nōn ēst aūxĭlĭūm ‖ flērĕ" Mĕtēllŭs ăīt.
"pīgnŏră vīrgĭnĕīs fātālĭă tōllĭtĕ pālmīs:445
nōn ĕă sūnt vōtō, ‖ sēd răpĭēndă mănū.
mē mĭsĕrūm! dŭbĭtātĭs?" ăīt. dŭbĭtārĕ vĭdēbāt
ēt păvĭdās pŏsĭtō ‖ prōcŭbŭīssĕ gĕnū.
haūrĭt ăquās, tōllēnsquĕ mănūs "īgnōscĭtĕ", dīxīt
"sācră: vĭr īntrābō ‖ nōn ădĕūndă vĭrō.450
sī scĕlŭs ēst, īn mē cōmmīssī poēnă rĕdūndēt:
sīt căpĭtīs dāmnō ‖ Rōmă sŏlūtă mĕī."
dīxĭt, ĕt īnrūpīt: fāctūm dĕă rāptă prŏbāvīt,
pōntĭfĭcīsquĕ sŭī ‖ mūnĕrĕ tūtă fŭīt.
nūnc bĕnĕ lūcētīs sācraē sūb Caēsărĕ flāmmaē:455
īgnĭs ĭn Īlĭăcīs ‖ nūnc ĕrĭt ēstquĕ fŏcīs;
nūllăquĕ dīcētūr vīttās tĕmĕrāssĕ săcērdōs
hōc dŭcĕ, nēc vīvā ‖ dēfŏdĭētŭr hŭmō:
sīc īncēstă pĕrīt, quĭă, quām vĭŏlāvĭt, ĭn īllām
cōndĭtŭr: ēst Tēllūs ‖ Vēstăquĕ nūmĕn ĭdēm.460
Tūm sĭbĭ Cāllăĭcō Brūtūs cōgnōmĕn ăb hōstĕ
fēcĭt ĕt Hīspānām ‖ sānguĭnĕ tīnxĭt hŭmūm.
scīlĭcĕt īntērdūm mīscēntūr trīstĭă laētīs,
nē pŏpŭlūm tōtō ‖ pēctŏrĕ fēstă iŭvēnt:
Crāssŭs ăd Eūphrātēn ăquĭlās nātūmquĕ sŭōsquĕ465
pērdĭdĭt, ēt lēto ēst ‖ ūltĭmŭs īpsĕ dătūs.
"Pārthĕ, quĭd ēxsūltās?" dīxīt dĕă "sīgnă rĕmīttēs,
quīquĕ nĕcēm Crāssī ‖ vīndĭcĕt ūltŏr ĕrīt."
Āt sĭmŭl aūrītīs vĭŏlaē dēmūntŭr ăsēllīs,
ēt Cĕrĕrīs frūgēs ‖ āspĕră sāxă tĕrūnt,470
nāvĭtă pūppĕ sĕdēns "Dēlphīnă vĭdēbĭmŭs", īnquīt
"ūmĭdă cūm pūlsō ‖ nōx ĕrĭt ōrtă dĭē."
Iām, Phrŷx, ā nūptā quĕrĕrīs, Tīthōnĕ, rĕlīnquī
ēt vĭgĭl Ēōīs ‖ Lūcĭfĕr ēxĭt ăquīs:
ītĕ, bŏnaē mātrēs (vēstrūm Mātrālĭă fēstūm),475
flāvăquĕ Thēbānaē ‖ rēddĭtĕ lībă dĕaē.
pōntĭbŭs ēt māgnō iūncta ēst cĕlĕbērrĭmă Cīrcō
ārĕă, quaē pŏsĭtō ‖ dē bŏvĕ nōmĕn hăbēt.
hāc ĭbĭ lūcĕ fĕrūnt Mātūtaē sācră părēntī
scēptrĭfĕrās Sērvī ‖ tēmplă dĕdīssĕ mănūs.480
quaē dĕă sīt, quārē fămŭlās ā līmĭnĕ tēmplī
ārcĕăt (ārcĕt ĕnīm) ‖ lībăquĕ tōstă pĕtāt,
Bācchĕ răcēmĭfĕrōs hĕdĕrā dīstīnctĕ căpīllōs,
sī dŏmŭs īllă tŭa ēst, ‖ dērĭgĕ vātĭs ŏpūs.
ārsĕrăt ōbsĕquĭō Sĕmĕlē Iŏvĭs: āccĭpĭt Īnō485
tē, pŭĕr, ēt sūmmā ‖ sēdŭlă nūtrĭt ŏpĕ.
īntŭmŭīt Iūnō, rāptūm quōd paēlĭcĕ nātūm
ēdŭcĕt: āt sānguīs ‖ īllĕ sŏrōrĭs ĕrāt.
hīnc ăgĭtūr fŭrĭīs Ăthămās ĕt ĭmāgĭnĕ fālsā,
tūquĕ cădīs pătrĭā, ‖ pārvĕ Lĕārchĕ, mănū;490
maēstă Lĕārchēās mātēr tŭmŭlāvĕrăt ūmbrās
ēt dĕdĕrāt mĭsĕrīs ‖ ōmnĭă iūstă rŏgīs.
haēc quŏquĕ, fūnēstōs ŭt ĕrāt lănĭātă căpīllōs,
prōsĭlĭt ēt cūnīs ‖ tē, Mĕlĭcērtă, răpīt.
ēst spătĭō cōntrāctă brĕvī, frĕtă bīnă rĕpēllīt,495
ūnăquĕ pūlsātūr, ‖ tērră, dŭābŭs ăquīs:
hūc vĕnĭt īnsānīs nātūm cōmplēxă lăcērtīs,
ēt sēcūm cēlsō ‖ mīttĭt ĭn āltă iŭgō.
ēxcĭpĭt īnlaēsōs Pănŏpē cēntūmquĕ sŏrōrēs,
ēt plăcĭdō lāpsū ‖ pēr sŭă rēgnă fĕrūnt.500
nōndūm Leūcŏthĕā, nōndūm pŭĕr īllĕ Pălaēmōn
vērtĭcĭbūs dēnsī ‖ Thŷbrĭdĭs ōră tĕnēnt.
lūcŭs ĕrāt, dŭbĭūm Sĕmĕlaē Stĭmŭlaēnĕ vŏcētūr;
maēnădăs Aūsŏnĭās ‖ īncŏlŭīssĕ fĕrūnt:
quaērĭt ăb hīs Īnō quaē gēns fŏrĕt. Ārcădăs ēssĕ505
aūdĭt ĕt Ēvāndrūm ‖ scēptră tĕnērĕ lŏcī.
dīssĭmŭlātă dĕām Lătĭās Sātūrnĭă Bācchās
īnstĭmŭlāt fīctīs ‖ īnsĭdĭōsă sŏnīs:
"ō nĭmĭūm făcĭlēs, ō tōtō pēctŏrĕ cāptaē,
nōn vĕnĭt haēc nōstrīs ‖ hōspĕs ămīcă chŏrīs.510
fraūdĕ pĕtīt, sācrīquĕ părāt cōgnōscĕrĕ rītūm:
quō pōssīt poēnās ‖ pēndĕrĕ pīgnŭs hăbēt."
vīx bĕnĕ dēsĭĕrāt, cōmplēnt ŭlŭlātĭbŭs aūrās
thŷiădĕs, ēffūsīs ‖ pēr sŭă cōllă cŏmīs,
īnĭcĭūntquĕ mănūs pŭĕrūmquĕ rĕvēllĕrĕ pūgnānt.515
quōs īgnōrăt ădhūc, ‖ īnvŏcăt īllă dĕōs:
"dīquĕ vĭrīquĕ lŏcī, mĭsĕraē sūccūrrĭtĕ mātrī."
clāmŏr Ăvēntīnī ‖ sāxă prŏpīnquă fĕrīt.
ādpŭlĕrāt rīpaē vāccās Oētaēŭs Hĭbērās;
aūdĭt, ĕt ād vōcēm ‖ cōncĭtŭs ūrgĕt ĭtēr:520
Hērcŭlĭs ādvēntū quaē vīm mŏdŏ fērrĕ părābānt
tūrpĭă fēmĭnĕaē ‖ tērgă dĕdērĕ fŭgaē.
"quīd pĕtĭs hīnc", (cōgnōrăt ĕnīm) "mātērtĕră Bācchī?
ān nūmēn, quōd mē, ‖ tē quŏquĕ vēxăt?" ăīt.
īllă dŏcēt pārtīm, pārtīm praēsēntĭă nātī525
cōntĭnĕt, ēt fŭrĭīs ‖ īn scĕlŭs īssĕ pŭdēt.
Rūmŏr, ŭt ēst vēlōx, ăgĭtātīs pērvŏlăt ālīs,
ēstquĕ frĕquēns, Īnō, ‖ nōmĕn ĭn ōrĕ tŭūm.
hōspĭtă Cārmēntīs fīdōs īntrāssĕ pĕnātēs
dīcĕrĭs ēt lōngām ‖ dēpŏsŭīssĕ fămēm.530
lībă sŭā prŏpĕrātă mănū Tĕgĕaēă săcērdōs
trādĭtŭr īn sŭbĭtō ‖ cōctă dĕdīssĕ fŏcō.
nūnc quŏquĕ lībă iŭvānt fēstīs Mātrālĭbŭs īllām.
rūstĭcă sēdŭlĭtās ‖ grātĭŏr ārtĕ fŭīt.
"nūnc", ăĭt "ō vātēs, vĕnĭēntĭă fātă rĕsīgnā,535
quā lĭcĕt: hōspĭtĭīs ‖ hōc, prĕcŏr, āddĕ mĕīs."
pārvă mŏra ēst, caēlūm vātēs āc nūmĭnă sūmīt,
fītquĕ sŭī tōtō ‖ pēctŏrĕ plēnă dĕī;
vīx īllām sŭbĭtō pōssēs cōgnōscĕrĕ, tāntō
sānctĭŏr ēt tāntō, ‖ quām mŏdŏ, māiŏr ĕrāt.540
"laētă cănām: gaūdē, dēfūnctă lăbōrĭbŭs Īnō"
dīxĭt, "ĕt huīc pŏpŭlō ‖ prōspĕră sēmpĕr ădēs.
nūmĕn ĕrīs pĕlăgī: nātūm quŏquĕ pōntŭs hăbēbīt.
īn vēstrīs ălĭūd ‖ sūmĭtĕ nōmĕn ăquīs:
Leūcŏthĕā Grāīs, Mātūtă vŏcābĕrĕ nōstrīs;545
īn pōrtūs nātō ‖ iūs ĕrĭt ōmnĕ tŭō,
quēm nōs Pōrtūnūm, sŭă līnguă Pălaēmŏnă dīcēt.
ītĕ, prĕcōr, nōstrīs ‖ aēquŭs ŭtērquĕ lŏcīs."
ādnŭĕrāt, prōmīssă fĭdēs; pŏsŭērĕ lăbōrēs,
nōmĭnă mūtārūnt: ‖ hīc dĕŭs, īllă dĕa ēst.550
Cūr vĕtĕt āncīllās āccēdĕrĕ quaērĭtĭs? ōdīt,
prīncĭpĭūmque ŏdĭī, ‖ sī sĭnăt īllă, cănām.
ūnă mĭnīstrārūm sŏlĭta ēst, Cādmēĭ, tŭārūm
saēpĕ sŭb āmplēxūs ‖ cōniŭgĭs īrĕ tŭī.
īmprŏbŭs hānc Ăthămās fūrtīm dīlēxĭt; ăb īllā555
cōmpĕrĭt āgrĭcŏlīs ‖ sēmĭnă tōstă dărī:
īpsă quĭdēm fēcīssĕ nĕgās, sēd fāmă rĕcēpīt:
hōc ēst cūr ŏdĭō ‖ sīt tĭbĭ sērvă mănūs.
nōn tămĕn hānc prō stīrpĕ sŭā pĭă mātĕr ădōrēt:
īpsă părūm fēlīx ‖ vīsă fŭīssĕ părēns.560
āltĕrĭūs prōlēm mĕlĭūs māndābĭtĭs īllī:
ūtĭlĭōr Bācchō ‖ quām fŭĭt īllă sŭīs.
hānc tĭbĭ "quō prŏpĕrās?" mĕmŏrānt dīxīssĕ, Rŭtīlī,
"lūcĕ mĕā Mārsō ‖ cōnsŭl ăb hōstĕ cădēs."
ēxĭtŭs āccēssīt vērbīs, flūmēnquĕ Tŏlēnī565
pūrpŭrĕūm mīxtīs ‖ sānguĭnĕ flūxĭt ăquīs.
prōxĭmŭs ānnŭs ĕrāt: Pāllāntĭdĕ caēsŭs ĕādēm
Dīdĭŭs hōstīlēs ‖ īngĕmĭnāvĭt ŏpēs.
Lūx ĕădēm, Fōrtūnă, tŭa ēst, aūctōrquĕ lŏcūsquĕ;
sēd sŭpĕrīniēctīs ‖ quīs lătĕt īstĕ tŏgīs?570
Sērvĭŭs ēst, hōc cōnstăt ĕnīm: sēd caūsă lătēndī
dīscrĕpăt, ēt dŭbĭūm ‖ mē quŏquĕ mēntĭs hăbēt.
dūm dĕă fūrtīvōs tĭmĭdē prŏfĭtētŭr ămōrēs,
caēlēstēmque hŏmĭnī ‖ cōncŭbŭīssĕ pŭdēt
(ārsĭt ĕnīm māgnō cōrrēptă cŭpīdĭnĕ rēgīs,575
caēcăque ĭn hōc ūnō ‖ nōn fŭĭt īllă vĭrō),
nōctĕ dŏmūm pārvā sŏlĭta ēst īntrārĕ fĕnēstrā,
ūndĕ Fĕnēstēllaē ‖ nōmĭnă pōrtă tĕnēt.
nūnc pŭdĕt, ēt vūltūs vēlāmĭnĕ cēlăt ămātōs,
ōrăquĕ sūnt mūltā ‖ rēgĭă tēctă tŏgā.580
ān măgĭs ēst vērūm pōst Tūllī fūnĕră plēbēm
cōnfūsām plăcĭdī ‖ mōrtĕ fŭīssĕ dŭcīs:
nēc mŏdŭs ūllŭs ĕrāt, crēscēbăt ĭmāgĭnĕ lūctūs,
dōnēc eūm pŏsĭtīs ‖ ōccŭlŭērĕ tŏgīs?
tērtĭă caūsă mĭhī spătĭō māiōrĕ cănēnda ēst;585
nōs tămĕn āddūctōs ‖ īntŭs ăgēmŭs ĕquōs.
Tūllĭă cōniŭgĭō, scĕlĕrīs mērcēdĕ, pĕrāctō
hīs sŏlĭta ēst dīctīs ‖ ēxstĭmŭlārĕ vĭrūm:
quīd iŭvăt ēssĕ părēs, tē nōstraē caēdĕ sŏrōrīs
mēquĕ tŭī frātrīs, ‖ sī pĭă vītă plăcēt?590
vīvĕrĕ dēbŭĕrānt ēt vīr mĕŭs ēt tŭă cōniūnx,
sī nūllum aūsūrī ‖ māiŭs ĕrāmŭs ŏpūs.
ēt căpŭt ēt rēgnūm făcĭō dōtālĕ părēntīs.
sī vĭr ĕs, ī, dīctās ‖ ēxĭgĕ dōtĭs ŏpēs.
rēgĭă rēs scĕlŭs ēst: sŏcĕrō căpĕ rēgnă nĕcātō,595
ēt nōstrās pătrĭō ‖ sānguĭnĕ tīnguĕ mănūs.
tālĭbŭs īnstīnctūs sŏlĭō prīvātŭs ĭn āltō
sēdĕrăt: āttŏnĭtūm ‖ vūlgŭs ĭn ārmă rŭīt:
hīnc crŭŏr ēt caēdēs, īnfīrmăquĕ vīncĭtŭr aētās:
scēptră gĕnēr sŏcĕrō ‖ rāptă Sŭpērbŭs hăbēt.600
īpsĕ sŭb Ēsquĭlĭīs, ŭbi ĕrāt sŭă rēgĭă, caēsūs
cōncĭdĭt īn dūrā ‖ sānguĭnŏlēntŭs hŭmō.
fīlĭă cārpēntō, pătrĭōs ĭnĭtūră pĕnātēs,
ībāt pēr mĕdĭās ‖ āltă fĕrōxquĕ vĭās.
cōrpŭs ŭt āspēxīt, lăcrĭmīs aūrīgă prŏfūsīs605
rēstĭtĭt; hūnc tālī ‖ cōrrĭpĭt īllă sŏnō:
"vādĭs, ăn ēxspēctās prĕtĭūm pĭĕtātĭs ămārūm?
dūc, īnquam, īnvītās ‖ īpsă pĕr ōră rŏtās."
cērtă fĭdēs fāctī: dīctūs Scĕlĕrātŭs ăb īllā
vīcŭs, ĕt aētērnā ‖ rēs ĕă prēssă nŏtā.610
pōst tămĕn hōc aūsa ēst tēmplūm, mŏnĭmēntă părēntīs,
tāngĕrĕ: mīră quĭdēm, ‖ sēd tămĕn āctă lŏquār.
sīgnum ĕrăt īn sŏlĭō rĕsĭdēns sŭb ĭmāgĭnĕ Tūllī;
dīcĭtŭr hōc ŏcŭlīs ‖ ōppŏsŭīssĕ mănūm,
ēt vōx aūdīta ēst "vūltūs ābscōndĭtĕ nōstrōs,615
nē nātaē vĭdĕānt ‖ ōră nĕfāndă mĕaē."
vēstĕ dătā tĕgĭtūr; vĕtăt hānc Fōrtūnă mŏvērī,
ēt sīc ē tēmplo ēst ‖ īpsă lŏcūtă sŭō:
"ōrĕ rĕvēlātō quā prīmūm lūcĕ pătēbīt
Sērvĭŭs, haēc pŏsĭtī ‖ prīmă pŭdōrĭs ĕrīt."620
pārcĭtĕ, mātrōnaē, vĕtĭtās āttīngĕrĕ vēstēs
(sōllēmnī sătĭs ēst ‖ vōcĕ mŏvērĕ prĕcēs),
sītquĕ căpūt sēmpēr Rōmānō tēctŭs ămīctū
quī rēx īn nōstrā ‖ sēptĭmŭs ūrbĕ fŭīt.
ārsĕrăt hōc tēmplūm: sīgnō tămĕn īllĕ pĕpērcīt625
īgnĭs; ŏpēm nātō ‖ Mūlcĭbĕr īpsĕ tŭlīt.
nāmquĕ pătēr Tūllī Vūlcānŭs, Ŏcrēsĭă mātēr
praēsīgnīs făcĭē ‖ Cōrnĭcŭlānă fŭīt.
hānc sēcūm Tănăquīl, sācrīs dē mōrĕ pĕrāctīs,
iūssĭt ĭn ōrnātūm ‖ fūndĕrĕ vīnă fŏcūm:630
hīnc īntēr cĭnĕrēs ōbscēnī fōrmă vĭrīlīs
aūt fŭĭt aūt vīsa ēst, ‖ sēd fŭĭt īllă măgīs.
iūssă fŏcō cāptīvă sĕdēt: cōncēptŭs ăb īllā
Sērvĭŭs ā caēlō ‖ sēmĭnă gēntĭs hăbēt.
sīgnă dĕdīt gĕnĭtōr tūnc cūm căpŭt īgnĕ cŏrūscō635
cōntĭgĭt, īnquĕ cŏmīs ‖ flāmmĕŭs ārsĭt ăpēx.
Tē quŏquĕ māgnĭfĭcā, Cōncōrdĭă, dēdĭcăt aēdĕ
Līvĭă, quām cārō ‖ praēstĭtĭt īpsă vĭrō.
dīscĕ tămēn, vĕnĭēns aētās: ŭbĭ Līvĭă nūnc ēst
pōrtĭcŭs, īmmēnsaē ‖ tēctă fŭērĕ dŏmūs;640
ūrbĭs ŏpūs dŏmŭs ūnă fŭīt spătĭūmquĕ tĕnēbāt
quō brĕvĭūs mūrīs ‖ ōppĭdă mūltă tĕnēnt.
haēc aēquātă sŏlo ēst, nūllō sūb crīmĭnĕ rēgnī,
sēd quĭă lūxŭrĭā ‖ vīsă nŏcērĕ sŭā.
sūstĭnŭīt tāntās ŏpĕrūm sūbvērtĕrĕ mōlēs645
tōtquĕ sŭās hērēs ‖ pērdĕrĕ Caēsăr ŏpēs:
sīc ăgĭtūr cēnsūra ēt sīc ēxēmplă părāntūr
cūm vīndēx, ălĭōs ‖ quōd mŏnĕt, īpsĕ făcīt.
Nūllă nŏta ēst vĕnĭēntĕ dĭē, quām dīcĕrĕ pōssīs;
Īdĭbŭs Īnvīctō ‖ sūnt dătă tēmplă Iŏvī.650
ēt iām Quīnquātrūs iŭbĕōr nārrārĕ mĭnōrēs.
nūnc ădĕs ō coēptīs, ‖ flāvă Mĭnērvă, mĕīs.
"cūr văgŭs īncēdīt tōtā tībīcĕn ĭn Ūrbĕ?
quīd sĭbĭ pērsōnaē, ‖ quīd stŏlă lōngă vŏlūnt?"
sīc ĕgŏ. sīc pŏsĭtā Trītōnĭă cūspĭdĕ dīxīt655
(pōssim ŭtĭnām dōctaē ‖ vērbă rĕfērrĕ dĕaē):
"tēmpŏrĭbūs vĕtĕrūm tībīcĭnĭs ūsŭs ăvōrūm
māgnŭs ĕt īn māgnō ‖ sēmpĕr hŏnōrĕ fŭīt:
cāntābāt fānīs, cāntābāt tībĭă lūdīs
cāntābāt maēstīs ‖ tībĭă fūnĕrĭbūs;660
dūlcĭs ĕrāt mērcēdĕ lăbōr. tēmpūsquĕ sĕcūtūm
quōd sŭbĭtō grātaē ‖ frāngĕrĕt ārtĭs ŏpūs.
āddĕ quŏd aēdīlīs, pōmpām quī fūnĕrĭs īrēnt,
ārtĭfĭcēs sōlōs ‖ iūssĕrăt ēssĕ dĕcēm.
ēxĭlĭō mūtānt Ūrbēm Tībūrquĕ rĕcēdūnt:665
ēxĭlĭūm quōdām ‖ tēmpŏrĕ Tībŭr ĕrāt.
quaērĭtŭr īn scaēnā căvă tībĭă, quaērĭtŭr ārīs;
dūcīt sūprēmōs ‖ nēnĭă nūllă tŏrōs.
sērvĭĕrāt quīdām, quāntōlĭbĕt ōrdĭnĕ dīgnūs,
Tībŭrĕ, sēd lōngō ‖ tēmpŏrĕ lībĕr ĕrāt.670
rūrĕ dăpēs părăt īllĕ sŭō, tūrbāmquĕ cănōrām
cōnvŏcăt: ād fēstās ‖ cōnvĕnĭt īllă dăpēs.
nōx ĕrăt, ēt vīnīs ŏcŭlīque ănĭmīquĕ nătābānt,
cūm praēcōmpŏsĭtō ‖ nūntĭŭs ōrĕ vĕnīt,
ātque ĭtă "quīd cēssās cōnvīvĭă sōlvĕrĕ?" dīxīt675
"aūctōr vīndīctaē ‖ nām vĕnĭt ēccĕ tŭaē."
nēc mŏră, cōnvīvaē vălĭdō tĭtŭbāntĭă vīnō
mēmbră mŏvēnt; dŭbĭī ‖ stāntquĕ lăbāntquĕ pĕdēs.
āt dŏmĭnūs "dīscēdĭte" ăīt, plaūstrōquĕ mŏrāntēs
sūstŭlĭt; īn plaūstrō ‖ scīrpĕă lātă fŭīt.680
ādlĭcĭūnt sōmnōs tēmpūs mōtūsquĕ mĕrūmquĕ,
pōtăquĕ sē Tībūr ‖ tūrbă rĕdīrĕ pŭtāt.
iāmquĕ pĕr Ēsquĭlĭās Rōmānam īntrāvĕrăt ūrbēm,
ēt māne īn mĕdĭō ‖ plaūstră fŭērĕ fŏrō.
Plaūtĭŭs, ūt pōssēt spĕcĭē nŭmĕrōquĕ sĕnātūm685
fāllĕrĕ, pērsōnīs ‖ īmpĕrăt ōră tĕgī,
ādmīscētque ălĭōs ĕt, ŭt hūnc tībīcĭnă coētūm
aūgĕăt, īn lōngīs ‖ vēstĭbŭs ēssĕ iŭbēt;
sīc rĕdŭcēs bĕnĕ pōssĕ tĕgī, nē fōrtĕ nŏtēntūr
cōntrā cōllēgī ‖ iūssă vĕnīrĕ sŭī.690
rēs plăcŭīt, cūltūquĕ nŏvō lĭcĕt Īdĭbŭs ūtī
ēt cănĕre ād vĕtĕrēs ‖ vērbă iŏcōsă mŏdōs."
haēc ŭbĭ pērdŏcŭīt, "sŭpĕrēst mĭhĭ dīscĕrĕ" dīxī
"cūr sīt Quīnquātrūs ‖ īllă vŏcātă dĭēs."
"Mārtĭŭs" īnquĭt "ăgīt tālī mĕă nōmĭnĕ fēstă,695
ēstquĕ sŭb īnvēntīs ‖ haēc quŏquĕ tūrbă mĕīs.
prīmă, tĕrēbrātō pēr rāră fŏrāmĭnă būxō,
ūt dărĕt, ēffēcī, ‖ tībĭă lōngă sŏnōs.
vōx plăcŭīt: făcĭēm lĭquĭdīs rĕfĕrēntĭbŭs ūndīs
vīdī vīrgĭnĕās ‖ īntŭmŭīssĕ gĕnās.700
"ārs mĭhĭ nōn tānti ēst: vălĕās, mĕă tībĭă" dīxī:
ēxcĭpĭt ābiēctām ‖ caēspĭtĕ rīpă sŭō.
īnvēntām sătўrūs prīmūm mīrātŭr, ĕt ūsūm
nēscĭt, ĕt īnflātām ‖ sēntĭt hăbērĕ sŏnūm;
ēt mŏdŏ dīmīttīt dĭgĭtīs, mŏdŏ cōncĭpĭt aūrās,705
iāmque īntēr nŷmphās ‖ ārtĕ sŭpērbŭs ĕrāt:
prōvŏcăt ēt Phoēbūm. Phoēbō sŭpĕrāntĕ pĕpēndīt:
caēsă rĕcēssērūnt ‖ ā cŭtĕ mēmbră sŭā.
sūm tămĕn īnvēntrīx aūctōrque ĕgŏ cārmĭnĭs hūiūs:
hōc ēst cūr nōstrōs ‖ ārs cŏlăt īstă dĭēs."710
Tērtĭă nōx vēnīēt, quā tū, Dōdŏnĭ Thyōnē,
stābĭs Ăgēnŏrĕī ‖ frōntĕ vĭdēndă bŏvīs.
haēc ēst īllă dĭēs quā tū pūrgāmĭnă Vēstaē,
Thŷbrĭ, pĕr Ētrūscās ‖ īn mărĕ mīttĭs ăquās.
Sīquă fĭdēs vēntīs, zĕphўrō dătĕ cārbăsă, naūtaē:715
crās vĕnĭēt vēstrīs ‖ īllĕ sĕcūndŭs ăquīs.
Āt pătĕr Hēlĭădūm rădĭōs ŭbĭ tīnxĕrĭt ūndīs,
ēt cīngēt gĕmĭnōs ‖ stēllă sĕrēnă pŏlōs,
tōllĕt hŭmō vălĭdōs prōlēs Hўrĭēă lăcērtōs;
cōntĭnŭā Dēlphīn ‖ nōctĕ vĭdēndŭs ĕrīt.720
scīlīcēt hīc ōlīm Vōlscōs Aēquōsquĕ fŭgātōs
vīdĕrăt īn cāmpīs, ‖ Ālgĭdă tērră, tŭīs:
ūndĕ sŭbūrbānō clārūs, Tūbērtĕ, trĭūmphō
vēctŭs ĕs īn nĭvĕīs ‖ pōstmŏdŏ vīctŏr ĕquīs.
Iām sēx ēt tŏtĭdēm lūcēs dē mēnsĕ sŭpērsūnt,725
huīc ūnūm nŭmĕrō ‖ tū tămĕn āddĕ dĭēm.
sōl ăbĭt ā Gĕmĭnīs, ēt Cāncrī sīgnă rŭbēscūnt:
coēpĭt Ăvēntīnā ‖ Pāllăs ĭn ārcĕ cŏlī.
Iām tŭă, Lāŏmĕdōn, ŏrĭtūr nŭrŭs, ōrtăquĕ nōctēm
pēllĭt, ĕt ē prātīs ‖ ūdă prŭīnă fŭgīt:730
rēddĭtă, quīsquĭs ĭs ēst, Sūmmānō tēmplă fĕrūntūr,
tūm cūm Rōmānīs, ‖ Pŷrrhĕ, tĭmēndŭs ĕrās.
Hānc quŏquĕ cūm pătrĭīs Gălătēă rĕcēpĕrĭt ūndīs,
plēnăquĕ sēcūraē ‖ tērră quĭētĭs ĕrīt,
sūrgĭt hŭmō iŭvĕnīs tēlīs ādflātŭs ăvītīs,735
ēt gĕmĭnō nēxās ‖ pōrrĭgĭt ānguĕ mănūs.
nōtŭs ămōr Phaēdraē, nōta ēst īniūrĭă Thēseī:
dēvōvīt nātūm ‖ crēdŭlŭs īllĕ sŭūm.
nōn īmpūnĕ pĭūs iŭvĕnīs Troēzēnă pĕtēbāt:
dīvĭdĭt ōbstāntēs ‖ pēctŏrĕ taūrŭs ăquās.740
sōllĭcĭtī tērrēntŭr ĕquī, frūstrāquĕ rĕtēntī
pēr scŏpŭlōs dŏmĭnūm ‖ dūrăquĕ sāxă trăhūnt.
ēxcĭdĕrāt cūrrū, lōrīsquĕ mŏrāntĭbŭs ārtūs
Hīppŏlўtūs lăcĕrō ‖ cōrpŏrĕ rāptŭs ĕrāt,
rēddĭdĕrātque ănĭmām, mūltum īndīgnāntĕ Dĭānā.745
"nūllă" Cŏrōnīdēs ‖ "caūsă dŏlōrĭs" ăīt:
"nāmquĕ pĭō iŭvĕnī vītām sĭnĕ vūlnĕrĕ rēddām,
ēt cēdēnt ārtī ‖ trīstĭă fātă mĕaē."
grāmĭnă cōntĭnŭō lŏcŭlīs dēprōmĭt ĕbūrnīs:
prōfŭĕrānt Glaūcī ‖ mānĭbŭs īllă prĭūs,750
tūm cum ōbsērvātās aūgūr dēscēndĭt ĭn hērbās,
ūsŭs ĕt aūxĭlĭo ēst ‖ ānguĭs ăb ānguĕ dătō.
pēctŏră tēr tĕtĭgīt, tēr vērbă sălūbrĭă dīxīt:
dēpŏsĭtūm tērrā ‖ sūstŭlĭt īllĕ căpūt.
lūcūs eūm nĕmŏrīsquĕ sŭī Dīctŷnnă rĕcēssū755
cēlăt: Ărīcīnō ‖ Vīrbĭŭs īllĕ lăcū.
āt Clўmĕnūs Clōthōquĕ dŏlēnt, haēc fīlă tĕnērī,
hīc fĭĕrī rēgnī ‖ iūră mĭnōră sŭī.
Iūppĭtĕr, ēxēmplūm vĕrĭtūs, dērēxĭt ĭn īpsūm
fūlmĭnă quī nĭmĭaē ‖ mōvĕrăt ārtĭs ŏpēm.760
Phoēbĕ, quĕrēbārīs: dĕŭs ēst, plācārĕ părēntī:
prōptēr tē, fĭĕrī ‖ quōd vĕtăt, īpsĕ făcīt.
Nōn ĕgŏ tē, quāmvīs prŏpĕrābīs vīncĕrĕ, Caēsār,
sī vĕtĕt aūspĭcĭūm, ‖ sīgnă mŏvērĕ vĕlīm.
sīnt tĭbĭ Flāmĭnĭūs Trăsĭmēnăquĕ lītŏră tēstēs765
pēr vŏlŭcrēs aēquōs ‖ mūltă mŏnērĕ dĕōs.
tēmpŏră sī vĕtĕrīs quaērīs tĕmĕrārĭă dāmnī,
quīntŭs ăb ēxtrēmō ‖ mēnsĕ bĭs īllĕ dĭēs.
pōstĕră lūx mĕlĭōr: sŭpĕrāt Măsĭnīssă Sўphācēm,
ēt cĕcĭdīt tēlīs ‖ Hāsdrŭbăl īpsĕ sŭīs.770
Tēmpŏră lābūntūr, tăcĭtīsquĕ sĕnēscĭmŭs ānnīs,
ēt fŭgĭūnt frēnō ‖ nōn rĕmŏrāntĕ dĭēs.
quām cĭtŏ vēnērūnt Fōrtūnaē Fōrtĭs hŏnōrēs!
pōst sēptēm lūcēs ‖ Iūnĭŭs āctŭs ĕrīt.
ītĕ, dĕām laētī Fōrtēm cĕlĕbrātĕ, Quĭrītēs:775
īn Tĭbĕrīs rīpā ‖ mūnĕră rēgĭs hăbēt.
pārs pĕdĕ, pārs ĕtĭām cĕlĕrī dēcūrrĭtĕ cūmbā,
nēc pŭdĕāt pōtōs ‖ īndĕ rĕdīrĕ dŏmūm.
fērtĕ cŏrōnātaē iŭvĕnūm cōnvīvĭă, līntrēs,
mūltăquĕ pēr mĕdĭās ‖ vīnă bĭbāntŭr ăquās.780
plēbs cŏlĭt hānc, quĭă quī pŏsŭīt dē plēbĕ fŭīssĕ
fērtŭr, ĕt ēx hŭmĭlī ‖ scēptră tŭlīssĕ lŏcō.
cōnvĕnĭt ēt sērvīs, sērvā quĭă Tūllĭŭs ōrtūs
cōnstĭtŭīt dŭbĭaē ‖ tēmplă prŏpīnquă dĕaē.
Ēccĕ sŭbūrbānā rĕdĭēns mălĕ sōbrĭŭs aēdĕ785
ād stēllās ălĭquīs ‖ tālĭă vērbă iăcīt:
"zōnă lătēt tŭă nūnc, ēt crās fōrtāssĕ lătēbīt:
dehīnc ĕrĭt, Ōrīrōn, ‖ āspĭcĭēndă mĭhĭ.
āt, sī nōn ēssēt pōtūs, dīxīssĕt ĕādēm
vēntūrūm tēmpūs ‖ sōlstĭtĭālĕ dĭē.790
Lūcĭfĕrō sŭbĕūntĕ lărēs dēlūbră tŭlērūnt
hīc ŭbĭ fīt dōctā ‖ mūltă cŏrōnă mănū.
tēmpŭs ĭdēm Stătŏr aēdĭs hăbēt, quām Rōmŭlŭs ōlīm
āntĕ Pălātīnī ‖ cōndĭdĭt ōră iŭgī.
Tōt rēstānt dē mēnsĕ dĭēs quōt nōmĭnă Pārcīs,795
cūm dătă sūnt trăbĕaē ‖ tēmplă, Quĭrīnĕ, tŭaē.
Tēmpŭs Ĭūlēīs crās ēst nātālĕ kălēndīs:
Pīĕrĭdēs, coēptīs ‖ āddĭtĕ sūmmă mĕīs.
dīcĭtĕ. Pīĕrĭdēs, quīs vōs āddīxĕrĭt īstī
cuī dĕdĭt īnvītās ‖ vīctă nŏvērcă mănūs.800
sīc ĕgŏ. sīc Clīō: "clārī mŏnĭmēntă Phĭlīppī
āspĭcĭs, ūndĕ trăhīt ‖ Mārcĭă cāstă gĕnūs,
Mārcĭă, sācrĭfĭcō dēdūctūm nōmĕn ăb Āncō
īn quā pār făcĭēs ‖ nōbĭlĭtātĕ sŭā.
pār ănĭmō quŏquĕ fōrmă sŭō rēspōndĕt; ĭn īllā805
ēt gĕnŭs ēt făcĭēs ‖ īngĕnĭūmquĕ sĭmūl.
nēc, quōd laūdāmūs fōrmām, tū tūrpĕ pŭtārīs:
laūdāmūs māgnās ‖ hāc quŏquĕ pārtĕ dĕās.
nūptă fŭīt quōndām mātērtĕră Caēsărĭs īllī:
ō dĕcŭs, ō sācrā ‖ fēmĭnă dīgnă dŏmō!"810
sīc cĕcĭnīt Clīō, dōctae āssēnsērĕ sŏrōrēs:
ānnŭĭt Ālcīdēs ‖ īncrĕpŭītquĕ lўrām.
Hic quoque mensis habet dubias in nomine causas:
quae placeat, positis omnibus ipse leges.
facta canam; sed erunt qui me finxisse loquantur,
nullaque mortali numina visa putent.
5est deus in nobis, agitante calescimus illo;
impetus hic sacrae semina mentis habet:
fas mihi praecipue vultus vidisse deorum,
vel quia sum vates, vel quia sacra cano.
est nemus arboribus densum, secretus ab omni
10voce locus, si non obstreperetur aquis:
hic ego quaerebam coepti quae mensis origo
esset, et in cura nominis huius eram.
ecce deas vidi, non quas praeceptor arandi
viderat, Ascraeas cum sequeretur oves;
15nec quas Priamides in aquosae vallibus Idae
contulit: ex illis sed tamen una fuit
ex illis fuit una, sui germana mariti;
haec erat, agnovi, quae stat in arce Iovis.
horrueram tacitoque animum pallore fatebar;
20tum dea, quos fecit, sustulit ipsa metus.
namque ait "o vates, Romani conditor anni,
ause per exiguos magna referre modos,
ius tibi fecisti numen caeleste videndi,
cum placuit numeris condere festa tuis:
25ne tamen ignores vulgique errore traharis,
Iunius a nostro nomine nomen habet.
est aliquid nupsisse Iovi, Iovis esse sororem:
fratre magis dubito glorier anne viro.
si genus aspicitur, Saturnum prima parentem
30feci, Saturni sors ego prima fui.
a patre dicta meo quondam Saturnia Romast:
haec illi a caelo proxima terra fuit.
si torus in pretio est, dicor matrona Tonantis,
iunctaque Tarpeio sunt mea templa Iovi.
35an potuit Maio paelex dare nomina mensi.
hic honor in nobis invidiosus erit?
cur igitur regina vocor princepsque dearum,
aurea cur dextrae sceptra dedere meae?
an facient mensem luces, Lucinaque ab illis
40dicar, et a nullo nomina mense traham?
tum me paeniteat posuisse fideliter iras
in genus Electrae Dardaniamque domum.
causa duplex irae: rapto Ganymede dolebam,
forma quoque Idaeo iudice victa meast.
45paeniteat quod non foveo Carthaginis arces,
cum mea sint illo currus et arma loco:
paeniteat Sparten Argosque measque Mycenas
et veterem Latio subposuisse Samon:
adde senem Tatium Iunonicolasque Faliscos,
50quos ego Romanis succubuisse tuli.
sed neque paeniteat, nec gens mihi carior ullast:
hic colar, hic teneam cum Iove templa meo.
ipse mihi Mavors "commendo moenia" dixit
"haec tibi: tu pollens urbe nepotis eris."
55dicta fides sequitur: centum celebramur in aris,
nec levior quovis est mihi mensis honor.
nec tamen hunc nobis tantummodo praestat honorem
Roma: suburbani dant mihi munus idem.
inspice quos habeat nemoralis Aricia fastos
60et populus Laurens Lanvviumque meum:
est illic mensis Iunonius. inspice Tibur
et Praenestinae moenia sacra deae,
Iunonale leges tempus: nec Romulus illas
condidit, at nostri Roma nepotis erat."
65finierat Iuno, respeximus: Herculis uxor
stabat, et in vultu signa vigoris erant.
"non ego, si toto mater me cedere caelo
iusserit, invita matre morabor" ait.
"nunc quoque non luctor de nomine temporis huius:
70blandior, et partes paene rogantis ago,
remque mei iuris malim tenuisse precando:
et faveas causae forsitan ipse meae.
aurea possedit socio Capitolia templo
mater et, ut debet, cum Iove summa tenet;
75at decus omne mihi contingit origine mensis:
unicus est, de quo sollicitamur, honor.
quid grave, si titulum mensis, Romane, dedisti
Herculis uxori, posteritasque memor?
haec quoque terra aliquid debet mihi nomine magni
80coniugis: huc captas adpulit ille boves,
hic male defensus flammis et dote paterna
Cacus Aventinam sanguine tinxit humum.
ad propiora vocor: populum digessit ab annis
Romulus, in partes distribuitque duas;
85haec dare consilium, pugnare paratior illast,
haec aetas bellum suadet, at illa gerit.
sic statuit, mensesque nota secrevit eadem:
Iunius est iuvenum; qui fuit ante, senum."
dixit; et in litem studio certaminis issent,
90atque ira pietas dissimulata foret:
venit Apollinea longas Concordia lauro
nexa comas, placidi numen opusque ducis.
haec ubi narravit Tatium fortemque Quirinum
binaque cum populis regna coisse suis,
95et lare communi soceros generosque receptos,
"his nomen iunctis Iunius" inquit "habet."
dicta triplex causa est. at vos ignoscite, divae:
res est arbitrio non dirimenda meo.
ite pares a me. perierunt iudice formae
100Pergama: plus laedunt, quam iuvat una, duae.
Prima dies tibi, Carna, datur. dea cardinis haec est:
numine clausa aperit, claudit aperta suo.
unde datas habeat vires, obscurior aevo
fama; sed e nostro carmine certus eris.
105adiacet antiquus Tiberino lucus Alerni:
pontifices illuc nunc quoque sacra ferunt.
inde sata est nymphe (Cranaën dixere priores)
nequiquam multis saepe petita procis.
rura sequi iaculisque feras agitare solebat,
110nodosasque cava tendere valle plagas;
non habuit pharetram, Phoebi tamen esse sororem
credebant, nec erat, Phoebe, pudenda tibi.
huic aliquis iuvenum dixisset amantia verba,
reddebat tales protinus illa sonos:
115"haec loca lucis habent nimis, et cum luce pudoris:
si secreta magis ducis in antra, sequor."
credulus ante ut iit, frutices haec nacta resistit,
et latet et nullo est invenienda modo.
viderat hanc Ianus, visaeque cupidine captus
120ad duram verbis mollibus usus erat.
nympha iubet quaeri de more remotius antrum,
utque comes sequitur, destituitque ducem.
stulta! videt Ianus quae post sua terga gerantur:
nil agis, et latebras respicit ille tuas.
125nil agis, en! dixi: nam te sub rupe latentem
occupat amplexu, speque potitus ait
"ius pro concubitu nostro tibi cardinis esto:
hoc pretium positae virginitatis habe."
sic fatus spinam, qua tristes pellere posset
130a foribus noxas (haec erat alba) dedit.
sunt avidae volucres, non quae Phineia mensis
guttura fraudabant, sed genus inde trahunt:
grande caput, stantes oculi, rostra apta rapinis;
canities pennis, unguibus hamus inest;
135nocte volant puerosque petunt nutricis egentes,
et vitiant cunis corpora rapta suis;
carpere dicuntur lactentia viscera rostris,
et plenum poto sanguine guttur habent.
est illis strigibus nomen; sed nominis huius
140causa quod horrenda stridere nocte solent.
sive igitur nascuntur aves, seu carmine fiunt
neniaque in volucres Marsa figurat anus.
in thalamos venere Procae: Proca natus in illis
praeda recens avium quinque diebus erat,
145pectoraque exsorbent avidis infantia linguis
at puer infelix vagit opemque petit.
territa voce sui nutrix accurrit alumni
et rigido sectas invenit ungue genas.
quid faceret? color oris erat qui frondibus olim
150esse solet seris, quas nova laesit hiems.
pervenit ad Cranaën, et rem docet. illa "timorem
pone: tuus sospes" dixit "alumnus erit."
venerat ad cunas; flebant materque paterque:
"sistite vos lacrimas, ipsa medebor" ait.
155protinus arbutea postes ter in ordine tangit
fronde, ter arbutea limina fronde notat
spargit aquis aditus (et aquae medicamen habebant)
extaque de porca cruda bimenstre tenet,
atque ita "noctis aves, extis puerilibus" inquit
160"parcite: pro parvo victima parva cadit.
cor pro corde, precor, pro fibris sumite fibras:
hanc animam vobis pro meliore damus."
sic ubi libavit, prosecta sub aethere ponit
quique adsint sacris respicere illa vetat.
165virgaque Ianalis de spina subditur alba
qua lumen thalamis parva fenestra dabat.
post illud nec aves cunas violasse feruntur
et rediit puero qui fuit ante color.
Pinguia cur illis gustentur larda kalendis
170mixtaque cum calido sit faba farre rogas?
prisca dea est, aliturque cibis quibus ante solebat,
nec petit adscitas luxuriosa dapes.
piscis adhuc illi populo sine fraude natabat,
ostreaque in conchis tuta fuere suis;
175nec Latium norat quam praebet Ionia dives
nec quae Pygmaeo sanguine gaudet avis;
et praeter pennas nihil in pavone placebat,
nec tellus captas miserat arte feras.
sus erat in pretio, caesa sve festa colebant;
180terra fabas tantum duraque farra dabat.
quae duo mixta simul sextis quicumque Kalendis
ederit, huic laedi viscera posse negant.
Arce quoque in summa Iunoni templa Monetae
ex voto memorant facta, Camille, tuo.
185ante domus Manli fuerat, qui Gallica quondam
a Capitolino reppulit arma Iove.
quam bene, di magni, pugna cecidisset in illa
defensor solii, Iuppiter alte, tui!
vixit, ut occideret damnatus crimine regni:
190hunc illi titulum longa senecta dabat.
Lux eadem Marti festa est, quem prospicit extra
adpositum Tectae porta Capena Viae.
te quoque, Tempestas, meritam delubra fatemur,
cum paene est Corsis obruta classis aquis.
195haec hominum monimenta patent: si quaeritis astra,
tunc oritur magni praepes adunca Iovis.
Postera lux Hyadas, Taurinae cornua frontis,
evocat, et multa terra madescit aqua.
Mane ubi bis fuerit Phoebusque iteraverit ortus
200factaque erit posito rore bis uda seges,
hac sacrata die Tusco Bellona duello
dicitur, et Latio prospera semper adest.
Appius est auctor, Pyrrho qui pace negata
multum animo vidit, lumine captus erat.
205prospicit a templo summum brevis area Circum:
est ibi non parvae parva columna notae;
hinc solet hasta manu, belli praenuntia, mitti,
in regem et gentes cum placet arma capi.
"donec ab Iliaca placidus purgamina Vesta
210detulerit flavis in mare Thybris aquis,
non mihi detonso crinem depectere buxo,
non ungues ferro subsecuisse licet,
non tetigisse virum, quamuis Iovis ille sacerdos,
quamuis perpetua sit mihi lege datus.
215tu quoque ne propera: melius tua filia nubet
ignea cum pura Vesta nitebit humo."
Altera pars Circi Custode sub Hercule tutast,
quod deus Euboico carmine munus habet.
muneris est tempus qui Nonas Lucifer antest;
220si titulum quaeris, Sulla probavit opus.
Quaerebam Nonas Sanco Fidione referrem
an tibi, Semo pater; tum mihi Sancus ait:
"cuicumque ex istis dederis, ego munus habebo:
nomina terna fero: sic volvere Cures."
225hunc igitur veteres donarunt aede Sabini,
inque Quirinali constituere iugo.
Est mihi, sitque, precor, nostris diuturnior annis,
filia, qua felix sospite semper ero.
hanc ego cum vellem genero dare, tempora taedis
230apta requirebam, quaeque cavenda forent:
tum mihi post sacras monstratus Iunius Idus
utilis et nuptis, utilis esse viris,
primaque pars huius thalamis aliena repertast;
nam mihi sic coniunx sancta Dialis ait:
235Tertia post Nonas removere Lycaona Phoebe
fertur, et a tergo non habet Ursa metum.
tunc ego me memini ludos in gramine Campi
aspicere et dici, lubrice Thybri, tuos.
festa dies illis qui lina madentia ducunt,
240quique tegunt parvis aera recurva cibis.
Mens quoque numen habet: Mentis delubra videmus
vota metu belli, perfide Poene, tui.
Poene, rebellaras, et leto consulis omnes
attoniti Mauras pertimuere manus.
245spem metus expulerat, cum Menti vota senatus
suscipit, et melior protinus illa venit.
aspicit instantes mediis sex lucibus Idus
illa dies qua sunt vota soluta deae.
Vesta, fave: tibi nunc operata resolvimus ora,
250ad tua si nobis sacra venire licet.
in prece totus eram: caelestia numina sensi,
laetaque purpurea luce refulsit humus.
non equidem vidi (valeant mendacia vatum)
te, dea, nec fueras aspicienda viro;
255sed quae nescieram quorumque errore tenebar
cognita sunt nullo praecipiente mihi.
dena quater memorant habuisse Parilia Romam,
cum flammae custos aede recepta dea est,
regis opus placidi, quo non metuentius ullum
260numinis ingenium terra Sabina tulit.
quae nunc aere vides, stipula tum tecta videres
et paries lento vimine textus erat.
hic locus exiguus, qui sustinet Atria Vestae,
tunc erat intonsi regia magna Numae;
265forma tamen templi, quae nunc manet, ante fuisse
dicitur, et formae causa probanda subest.
Vesta eadem est et terra: subest vigil ignis utrique:
significant sedem terra focusque suam.
terra pilae similis, nullo fulcimine nixa,
270aëre subiecto tam grave pendet onus:
ipsa volubilitas libratum sustinet orbem,
quique premat partes angulus omnis abest:
cumque sit in media rerum regione locata,
ut tangat nullum plusve minusve latus,
275ni convexa foret, parti vicinior esset,
nec medium terram mundus haberet onus.
arte Syracosia suspensus in aëre clauso
stat globus, immensi parva figura poli,
et quantum a summis, tantum secessit ab imis
280terra; quod ut fiat forma rotunda facit.
par facies templi; nullus procurrit in illo
angulus, a pluvio vindicat imbre tholus.
cur sit virginibus, quaeris, dea culta ministris?
inveniam causas hac quoque parte suas.
285ex Ope Iunonem memorant Cereremque creatas
semine Saturni; tertia Vesta fuit.
utraque nupserunt, ambae peperisse feruntur;
de tribus impatiens restitit una viri.
quid mirum, virgo si virgine laeta ministra
290admittit castas ad sua sacra manus?
nec tu aliud Vestam quam vivam intellege flammam;
nataque de flamma corpora nulla vides.
iure igitur virgo est, quae semina nulla remittit
nec capit, et comites virginitatis amat.
295esse diu stultus Vestae simulacra putavi,
mox didici curvo nulla subesse tholo.
ignis inexstinctus templo celatur in illo:
effigiem nullam Vesta nec ignis habet.
stat vi terra sua: vi stando Vesta vocatur;
300causaque par Grai nominis esse potest.
at focus a flammis et quod fovet omnia dictus;
qui tamen in primis aedibus ante fuit.
hinc quoque vestibulum dici reor; inde precando
praefamur Vestam, quae loca prima tenet.
305Ante focos olim scamnis considere longis
mos erat, et mensae credere adesse deos;
nunc quoque, cum fiunt antiquae sacra Vacunae,
ante Vacunales stantque sedentque focos.
venit in hos annos aliquid de more vetusto:
310fert missos Vestae pura patella cibos.
Ecce coronatis panis dependet asellis,
et velant scabras florida serta molas.
sola prius furnis torrebant farra coloni
(et Fornacali sunt sua sacra deae):
315subpositum cineri panem focus ipse parabat,
strataque erat tepido tegula quassa solo.
Inde focum servat pistor dominamque focorum
et quae pumiceas versat asella molas.
praeteream referamne tuum, rubicunde Priape
320dedecus? est multi fabula parva ioci.
turrigera frontem Cybele redimita corona
convocat aeternos ad sua festa deos;
convocat et satyros et, rustica numina, nymphas;
Silenus, quamuis nemo vocarat, adest.
325nec licet et longum est epulas narrare deorum:
in multo nox est pervigilata mero.
hi temere errabant in opacae vallibus Idae,
pars iacet et molli gramine membra levat
hi ludunt, hos somnus habet; pars bracchia nectit
330et viridem celeri ter pede pulsat humum.
Vesta iacet placidamque capit secura quietem,
sicut erat, positum caespite fulta caput.
at ruber hortorum custos nymphasque deasque
captat, et errantes fertque refertque pedes
335aspicit et Vestam: dubium nymphamne putarit
an scierit Vestam, scisse sed ipse negat.
spem capit obscenam, furtimque accedere temptat
et fert suspensos corde micante gradus.
forte senex, quo vectus erat, Silenus asellum
340liquerat ad ripas lene sonantis aquae
ibat ut inciperet longi deus Hellesponti,
intempestivo cum rudit ille sono
territa voce gravi surgit dea, convolat omnis
turba, per infestas effugit ille manus.
345Lampsacos hoc animal solita est mactare Priapo
"apta" canens "flammis indicis exta damus."
quem tu, diva, memor de pane monilibus ornas
cessat opus, vacuae conticuere molae.
Nomine quam pretio celebratior arce Tonantis
350dicam Pistoris quid velit ara Iovis.
cincta premebantur trucibus Capitolia Gallis:
fecerat obsidio iam diuturna famem.
Iuppiter, ad solium superis regale vocatis,
"incipe" ait Marti; protinus ille refert:
355"scilicet ignotum est quae sit fortuna malorum,
et dolor hic animi voce querentis eget.
si tamen ut referam breviter mala iuncta pudori
exigis, Alpino Roma sub hoste iacet.
haec est cui fuerat promissa potentia rerum,
360Iuppiter? hanc terris impositurus eras?
iamque suburbanos Etruscaque contudit arma:
spes erat in cursu: nunc lare pulsa suost.
vidimus ornatos aerata per atria picta
veste triumphales occubuisse senes;
365vidimus Iliacae transferri pignora Vestae
sede: putant aliquos scilicet esse deos.
at si respicerent qua vos habitatis in arce
totque domos vestras obsidione premi,
nil opis in cura scirent superesse deorum,
370et data sollicita tura perire manu.
atque utinam pugnae pateat locus; arma capessant,
et, si non poterunt exsuperare, cadant.
nunc inopes victus ignavaque fata timentes
monte suo clausos barbara turba premit."
375tunc Venus et lituo pulcher trabeaque Quirinus
Vestaque pro Latio multa locuta suost.
"publica" respondit "cura est pro moenibus istis"
Iuppiter "et poenas Gallia victa dabit.
tu modo, quae desunt fruges, superesse putentur
380effice, nec sedes desere, Vesta, tuas.
quodcumque est solidae Cereris, cava machina frangat
mollitamque manu duret in igne focus."
iusserat, et fratris virgo Saturnia iussis
adnuit, et mediae tempora noctis erant.
385iam ducibus somnum dederat labor. increpat illos
Iuppiter et sacro quid velit ore docet:
"surgite, et in medios de summis arcibus hostes
mittite, quam minime mittere vultis, opem."
somnus abit, quaeruntque, novis ambagibus acti
390tradere quam nolint et iubeantur opem.
esse Ceres visa est; iaciunt Cerialia dona:
iacta super galeas scutaque longa sonant.
posse fame vinci spes excidit: hoste repulso
candida Pistori ponitur ara Iovi.
395Forte revertebar festis Vestalibus illa
quae Nova Romano nunc Via iuncta forost:
huc pede matronam nudo descendere vidi
obstipui tacitus sustinuique gradum.
sensit anus vicina loci, iussumque sedere
400adloquitur, quatiens voce tremente caput:
"hoc, ubi nunc fora sunt, udae tenuere paludes
amne redundatis fossa madebat aquis.
Curtius ille lacus, siccas qui sustinet aras
nunc solida est tellus, sed lacus ante fuit;
405qua Velabra solent in Circum ducere pompas,
nil praeter salices cassaque canna fuit:
saepe suburbanas rediens conviva per undas
cantat et ad nautas ebria verba iacit.
nondum conveniens diversis iste figuris
410nomen ab averso ceperat amne deus.
hic quoque lucus erat iuncis et harundine densus
et pede velato non adeunda palus.
stagna recesserunt et aquas sua ripa coërcet,
siccaque nunc tellus: mos tamen ille manet."
415reddiderat causam. "valeas, anus optima" dixi;
"quod superest aevi molle sit omne tui."
Cetera iam pridem didici puerilibus annis,
non tamen idcirco praetereunda mihi.
moenia Dardanides nuper nova fecerat Ilus
420(Ilus adhuc Asiae dives habebat opes);
creditur armiferae signum caeleste Minervae
urbis in Iliacae desilvisse iuga.
cura videre fuit: vidi templumque locumque;
hoc superest illi, Pallada Roma tenet.
425consulitur Smintheus, lucoque obscurus opaco
hos non mentito reddidit ore sonos:
"aetheriam servate deam, servabitis urbem:
imperium secum transferet illa loci."
servat et inclusam summa tenet Ilus in arce,
430curaque ad heredem Laomedonta redit;
sub Priamo servata parum: sic ipsa volebat,
ex quo iudicio forma revicta sua est.
seu gener Adrasti, seu furtis aptus Ulixes,
seu fuit Aeneas, eripuisse ferunt;
435auctor in incerto, res est Romana: tuetur
Vesta, quod assiduo lumine cuncta videt.
heu quantum timuere patres, quo tempore Vesta
arsit et est tectis obruta paene suis!
flagrabant sancti sceleratis ignibus ignes,
440mixtaque erat flammae flamma profana piae;
attonitae flebant demisso crine ministrae:
abstulerat vires corporis ipse timor.
provolat in medium, et magna "succurrite" voce,
"non est auxilium flere" Metellus ait.
445"pignora virgineis fatalia tollite palmis:
non ea sunt voto, sed rapienda manu.
me miserum! dubitatis?" ait. dubitare videbat
et pavidas posito procubuisse genu.
haurit aquas, tollensque manus "ignoscite", dixit
450"sacra: vir intrabo non adeunda viro.
si scelus est, in me commissi poena redundet:
sit capitis damno Roma soluta mei."
dixit, et inrupit: factum dea rapta probavit,
pontificisque sui munere tuta fuit.
455nunc bene lucetis sacrae sub Caesare flammae:
ignis in Iliacis nunc erit estque focis;
nullaque dicetur vittas temerasse sacerdos
hoc duce, nec viva defodietur humo:
sic incesta perit, quia, quam violavit, in illam
460conditur: est Tellus Vestaque numen idem.
Tum sibi Callaico Brutus cognomen ab hoste
fecit et Hispanam sanguine tinxit humum.
scilicet interdum miscentur tristia laetis,
ne populum toto pectore festa iuvent:
465Crassus ad Euphraten aquilas natumque suosque
perdidit, et leto est ultimus ipse datus.
"Parthe, quid exsultas?" dixit dea "signa remittes,
quique necem Crassi vindicet ultor erit."
At simul auritis violae demuntur asellis,
470et Cereris fruges aspera saxa terunt,
navita puppe sedens "Delphina videbimus", inquit
"umida cum pulso nox erit orta die."
Iam, Phryx, a nupta quereris, Tithone, relinqui
et vigil Eois Lucifer exit aquis:
475ite, bonae matres (vestrum Matralia festum),
flavaque Thebanae reddite liba deae.
pontibus et magno iuncta est celeberrima Circo
area, quae posito de bove nomen habet.
hac ibi luce ferunt Matutae sacra parenti
480sceptriferas Servi templa dedisse manus.
quae dea sit, quare famulas a limine templi
arceat (arcet enim) libaque tosta petat,
Bacche racemiferos hedera distincte capillos,
si domus illa tua est, derige vatis opus.
485arserat obsequio Semele Iovis: accipit Ino
te, puer, et summa sedula nutrit ope.
intumuit Iuno, raptum quod paelice natum
educet: at sanguis ille sororis erat.
hinc agitur furiis Athamas et imagine falsa,
490tuque cadis patria, parve Learche, manu;
maesta Learcheas mater tumulaverat umbras
et dederat miseris omnia iusta rogis.
haec quoque, funestos ut erat laniata capillos,
prosilit et cunis te, Melicerta, rapit.
495est spatio contracta brevi, freta bina repellit,
unaque pulsatur, terra, duabus aquis:
huc venit insanis natum complexa lacertis,
et secum celso mittit in alta iugo.
excipit inlaesos Panope centumque sorores,
500et placido lapsu per sua regna ferunt.
nondum Leucothea, nondum puer ille Palaemon
verticibus densi Thybridis ora tenent.
lucus erat, dubium Semelae Stimulaene vocetur;
maenadas Ausonias incoluisse ferunt:
505quaerit ab his Ino quae gens foret. Arcadas esse
audit et Evandrum sceptra tenere loci.
dissimulata deam Latias Saturnia Bacchas
instimulat fictis insidiosa sonis:
"o nimium faciles, o toto pectore captae,
510non venit haec nostris hospes amica choris.
fraude petit, sacrique parat cognoscere ritum:
quo possit poenas pendere pignus habet."
vix bene desierat, complent ululatibus auras
thyiades, effusis per sua colla comis,
515iniciuntque manus puerumque revellere pugnant.
quos ignorat adhuc, invocat illa deos:
"dique virique loci, miserae succurrite matri."
clamor Aventini saxa propinqua ferit.
adpulerat ripae vaccas Oetaeus Hiberas;
520audit, et ad vocem concitus urget iter:
Herculis adventu quae vim modo ferre parabant
turpia femineae terga dedere fugae.
"quid petis hinc", (cognorat enim) "matertera Bacchi?
an numen, quod me, te quoque vexat?" ait.
525illa docet partim, partim praesentia nati
continet, et furiis in scelus isse pudet.
Rumor, ut est velox, agitatis pervolat alis,
estque frequens, Ino, nomen in ore tuum.
hospita Carmentis fidos intrasse penates
530diceris et longam deposuisse famem.
liba sua properata manu Tegeaea sacerdos
traditur in subito cocta dedisse foco.
nunc quoque liba iuvant festis Matralibus illam.
rustica sedulitas gratior arte fuit.
535"nunc", ait "o vates, venientia fata resigna,
qua licet: hospitiis hoc, precor, adde meis."
parva mora est, caelum vates ac numina sumit,
fitque sui toto pectore plena dei;
vix illam subito posses cognoscere, tanto
540sanctior et tanto, quam modo, maior erat.
"laeta canam: gaude, defuncta laboribus Ino"
dixit, "et huic populo prospera semper ades.
numen eris pelagi: natum quoque pontus habebit.
in vestris aliud sumite nomen aquis:
545Leucothea Grais, Matuta vocabere nostris;
in portus nato ius erit omne tuo,
quem nos Portunum, sua lingua Palaemona dicet.
ite, precor, nostris aequus uterque locis."
adnuerat, promissa fides; posuere labores,
550nomina mutarunt: hic deus, illa dea est.
Cur vetet ancillas accedere quaeritis? odit,
principiumque odii, si sinat illa, canam.
una ministrarum solita est, Cadmei, tuarum
saepe sub amplexus coniugis ire tui.
555improbus hanc Athamas furtim dilexit; ab illa
comperit agricolis semina tosta dari:
ipsa quidem fecisse negas, sed fama recepit:
hoc est cur odio sit tibi serva manus.
non tamen hanc pro stirpe sua pia mater adoret:
560ipsa parum felix visa fuisse parens.
alterius prolem melius mandabitis illi:
utilior Baccho quam fuit illa suis.
hanc tibi "quo properas?" memorant dixisse, Rutili,
"luce mea Marso consul ab hoste cades."
565exitus accessit verbis, flumenque Toleni
purpureum mixtis sanguine fluxit aquis.
proximus annus erat: Pallantide caesus eadem
Didius hostiles ingeminavit opes.
Lux eadem, Fortuna, tua est, auctorque locusque;
570sed superiniectis quis latet iste togis?
Servius est, hoc constat enim: sed causa latendi
discrepat, et dubium me quoque mentis habet.
dum dea furtivos timide profitetur amores,
caelestemque homini concubuisse pudet
575(arsit enim magno correpta cupidine regis,
caecaque in hoc uno non fuit illa viro),
nocte domum parva solita est intrare fenestra,
unde Fenestellae nomina porta tenet.
nunc pudet, et vultus velamine celat amatos,
580oraque sunt multa regia tecta toga.
an magis est verum post Tulli funera plebem
confusam placidi morte fuisse ducis:
nec modus ullus erat, crescebat imagine luctus,
donec eum positis occulvere togis?
585tertia causa mihi spatio maiore canenda est;
nos tamen adductos intus agemus equos.
Tullia coniugio, sceleris mercede, peracto
his solita est dictis exstimulare virum:
"quid iuvat esse pares, te nostrae caede sororis
590meque tui fratris, si pia vita placet?
vivere debuerant et vir meus et tua coniunx,
si nullum ausuri maius eramus opus.
et caput et regnum facio dotale parentis.
si vir es, i, dictas exige dotis opes.
595regia res scelus est: socero cape regna necato,
et nostras patrio sanguine tingue manus."
talibus instinctus solio privatus in alto
sederat: attonitum vulgus in arma ruit:
hinc cruor et caedes, infirmaque vincitur aetas:
600sceptra gener socero rapta Superbus habet.
ipse sub Esquiliis, ubi erat sua regia, caesus
concidit in dura sanguinolentus humo.
filia carpento, patrios initura penates,
ibat per medias alta feroxque vias.
605corpus ut aspexit, lacrimis auriga profusis
restitit; hunc tali corripit illa sono:
"vadis, an exspectas pretium pietatis amarum?
duc, inquam, invitas ipsa per ora rotas."
certa fides facti: dictus Sceleratus ab illa
610vicus, et aeterna res ea pressa nota.
post tamen hoc ausa est templum, monimenta parentis,
tangere: mira quidem, sed tamen acta loquar.
signum erat in solio residens sub imagine Tulli;
dicitur hoc oculis opposuisse manum,
615et vox audita est "vultus abscondite nostros,
ne natae videant ora nefanda meae."
veste data tegitur; vetat hanc Fortuna moveri,
et sic e templo est ipsa locuta suo:
"ore revelato qua primum luce patebit
620Servius, haec positi prima pudoris erit."
parcite, matronae, vetitas attingere vestes
(sollemni satis est voce movere preces),
sitque caput semper Romano tectus amictu
qui rex in nostra septimus urbe fuit.
625arserat hoc templum: signo tamen ille pepercit
ignis; opem nato Mulciber ipse tulit.
namque pater Tulli Vulcanus, Ocresia mater
praesignis facie Corniculana fuit.
hanc secum Tanaquil, sacris de more peractis,
630iussit in ornatum fundere vina focum:
hinc inter cineres obsceni forma virilis
aut fuit aut visa est, sed fuit illa magis.
iussa foco captiva sedet: conceptus ab illa
Servius a caelo semina gentis habet.
635signa dedit genitor tunc cum caput igne corusco
contigit, inque comis flammeus arsit apex.
Te quoque magnifica, Concordia, dedicat aede
Livia, quam caro praestitit ipsa viro.
disce tamen, veniens aetas: ubi Livia nunc est
640porticus, immensae tecta fuere domus;
urbis opus domus una fuit spatiumque tenebat
quo brevius muris oppida multa tenent.
haec aequata solo est, nullo sub crimine regni,
sed quia luxuria visa nocere sua.
645sustinuit tantas operum subuertere moles
totque suas heres perdere Caesar opes:
sic agitur censura et sic exempla parantur
cum vindex, alios quod monet, ipse facit.
Nulla nota est veniente die, quam dicere possis;
650Idibus Invicto sunt data templa Iovi.
et iam Quinquatrus iubeor narrare minores.
nunc ades o coeptis, flava Minerva, meis.
"cur vagus incedit tota tibicen in Urbe?
quid sibi personae, quid stola longa volunt?"
655sic ego. sic posita Tritonia cuspide dixit
(possim utinam doctae verba referre deae):
"temporibus veterum tibicinis usus avorum
magnus et in magno semper honore fuit:
cantabat fanis, cantabat tibia ludis
660cantabat maestis tibia funeribus;
dulcis erat mercede labor. tempusque secutum
quod subito gratae frangeret artis opus.
adde quod aedilis, pompam qui funeris irent,
artifices solos iusserat esse decem.
665exilio mutant Urbem Tiburque recedunt:
exilium quodam tempore Tibur erat.
quaeritur in scaena cava tibia, quaeritur aris;
ducit supremos nenia nulla toros.
servierat quidam, quantolibet ordine dignus,
670Tibure, sed longo tempore liber erat.
rure dapes parat ille suo, turbamque canoram
convocat: ad festas convenit illa dapes.
nox erat, et vinis oculique animique natabant,
cum praecomposito nuntius ore venit,
675atque ita "quid cessas convivia solvere?" dixit
"auctor vindictae nam venit ecce tuae."
nec mora, convivae valido titubantia vino
membra movent; dubii stantque labantque pedes.
at dominus "discedite" ait, plaustroque morantes
680sustulit; in plaustro scirpea lata fuit.
adliciunt somnos tempus motusque merumque,
potaque se Tibur turba redire putat.
iamque per Esquilias Romanam intraverat urbem,
et mane in medio plaustra fuere foro.
685Plautius, ut posset specie numeroque senatum
fallere, personis imperat ora tegi,
admiscetque alios et, ut hunc tibicina coetum
augeat, in longis vestibus esse iubet;
sic reduces bene posse tegi, ne forte notentur
690contra collegi iussa venire sui.
res placuit, cultuque novo licet Idibus uti
et canere ad veteres verba iocosa modos."
haec ubi perdocuit, "superest mihi discere" dixi
"cur sit Quinquatrus illa vocata dies."
695"Martius" inquit "agit tali mea nomine festa,
estque sub inventis haec quoque turba meis.
prima, terebrato per rara foramina buxo,
ut daret, effeci, tibia longa sonos.
vox placuit: faciem liquidis referentibus undis
700vidi virgineas intumuisse genas.
"ars mihi non tanti est: valeas, mea tibia" dixi:
excipit abiectam caespite ripa suo.
inventam satyrus primum miratur, et usum
nescit, et inflatam sentit habere sonum;
705et modo dimittit digitis, modo concipit auras,
iamque inter nymphas arte superbus erat:
provocat et Phoebum. Phoebo superante pependit:
caesa recesserunt a cute membra sua.
sum tamen inventrix auctorque ego carminis huius:
710hoc est cur nostros ars colat ista dies."
Tertia nox veniet, qua tu, Dodoni Thyone,
stabis Agenorei fronte videnda bovis.
haec est illa dies qua tu purgamina Vestae,
Thybri, per Etruscas in mare mittis aquas.
715Siqua fides ventis, zephyro date carbasa, nautae:
cras veniet vestris ille secundus aquis.
At pater Heliadum radios ubi tinxerit undis,
et cinget geminos stella serena polos,
tollet humo validos proles Hyriea lacertos;
720continua Delphin nocte videndus erit.
scilicet hic olim Volscos Aequosque fugatos
viderat in campis, Algida terra, tuis:
unde suburbano clarus, Tuberte, triumpho
vectus es in niveis postmodo victor equis.
725Iam sex et totidem luces de mense supersunt,
huic unum numero tu tamen adde diem.
sol abit a Geminis, et Cancri signa rubescunt:
coepit Aventina Pallas in arce coli.
Iam tua, Laomedon, oritur nurus, ortaque noctem
730pellit, et e pratis uda pruina fugit:
reddita, quisquis is est, Summano templa feruntur,
tum cum Romanis, Pyrrhe, timendus eras.
Hanc quoque cum patriis Galatea receperit undis,
plenaque securae terra quietis erit,
735surgit humo iuvenis telis adflatus avitis,
et gemino nexas porrigit angue manus.
notus amor Phaedrae, nota est iniuria Thesei:
devovit natum credulus ille suum.
non impune pius iuvenis Troezena petebat:
740dividit obstantes pectore taurus aquas.
solliciti terrentur equi, frustraque retenti
per scopulos dominum duraque saxa trahunt.
exciderat curru, lorisque morantibus artus
Hippolytus lacero corpore raptus erat,
745reddideratque animam, multum indignante Diana.
"nulla" Coronides "causa doloris" ait:
"namque pio iuveni vitam sine vulnere reddam,
et cedent arti tristia fata meae."
gramina continuo loculis depromit eburnis:
750profuerant Glauci manibus illa prius,
tum cum observatas augur descendit in herbas,
usus et auxilio est anguis ab angue dato.
pectora ter tetigit, ter verba salubria dixit:
depositum terra sustulit ille caput.
755lucus eum nemorisque sui Dictynna recessu
celat: Aricino Virbius ille lacu.
at Clymenus Clothoque dolent, haec fila teneri,
hic fieri regni iura minora sui.
Iuppiter, exemplum veritus, derexit in ipsum
760fulmina qui nimiae moverat artis opem.
Phoebe, querebaris: deus est, placare parenti:
propter te, fieri quod vetat, ipse facit.
Non ego te, quamuis properabis vincere, Caesar,
si vetet auspicium, signa movere velim.
765sint tibi Flaminius Trasimenaque litora testes
per volucres aequos multa monere deos.
tempora si veteris quaeris temeraria damni,
quintus ab extremo mense bis ille dies.
postera lux melior: superat Masinissa Syphacem,
770et cecidit telis Hasdrubal ipse suis.
Tempora labuntur, tacitisque senescimus annis,
et fugiunt freno non remorante dies.
quam cito venerunt Fortunae Fortis honores!
post septem luces Iunius actus erit.
775ite, deam laeti Fortem celebrate, Quirites:
in Tiberis ripa munera regis habet.
pars pede, pars etiam celeri decurrite cumba,
nec pudeat potos inde redire domum.
ferte coronatae iuvenum convivia, lintres,
780multaque per medias vina bibantur aquas.
plebs colit hanc, quia qui posuit de plebe fuisse
fertur, et ex humili sceptra tulisse loco.
convenit et servis, serva quia Tullius ortus
constituit dubiae templa propinqua deae.
785Ecce suburbana rediens male sobrius aede
ad stellas aliquis talia verba iacit:
"zona latet tua nunc, et cras fortasse latebit:
dehinc erit, Orion, aspicienda mihi."
at, si non esset potus, dixisset eadem
790venturum tempus solstitiale die.
Lucifero subeunte lares delubra tulerunt
hic ubi fit docta multa corona manu.
tempus idem Stator aedis habet, quam Romulus olim
ante Palatini condidit ora iugi.
795Tot restant de mense dies quot nomina Parcis,
cum data sunt trabeae templa, Quirine, tuae.
Tempus Iuleis cras est natale kalendis:
Pierides, coeptis addite summa meis.
dicite. Pierides, quis vos addixerit isti
800cui dedit invitas victa noverca manus.
sic ego. sic Clio: "clari monimenta Philippi
aspicis, unde trahit Marcia casta genus,
Marcia, sacrifico deductum nomen ab Anco
in qua par facies nobilitate sua.
805par animo quoque forma suo respondet; in illa
et genus et facies ingeniumque simul.
nec, quod laudamus formam, tu turpe putaris:
laudamus magnas hac quoque parte deas.
nupta fuit quondam matertera Caesaris illi:
810o decus, o sacra femina digna domo!"
sic cecinit Clio, doctae assensere sorores:
annuit Alcides increpuitque lyram.
