1

"Ālmă, făvē", dīxī "gĕmĭnōrūm mātĕr Ămōrūm";

ād vātēm vūltūs ‖ rēttŭlĭt īllă sŭōs;

"quīd tĭbi" ăīt "mēcūm? cērtē māiōră cănēbās.

nūm vĕtŭs īn mōllī ‖ pēctŏrĕ vūlnŭs hăbēs?"

"scīs, dĕă", rēspōndī "dē vūlnĕrĕ." rīsĭt, ĕt aēthēr5

prōtĭnŭs ēx īllā ‖ pārtĕ sĕrēnŭs ĕrāt.

"saūcĭŭs ān sānūs nūmquīd tŭă sīgnă rĕlīquī?

tū mĭhĭ prōpŏsĭtūm, ‖ tū mĭhĭ sēmpĕr ŏpūs.

quaē dĕcŭīt prīmīs sĭnĕ crīmĭnĕ lūsĭmŭs ānnīs;

nūnc tĕrĭtūr nōstrīs ‖ ārĕă māiŏr ĕquīs.10

tēmpŏră cūm caūsīs, ānnālĭbŭs ērŭtă prīscīs,

lāpsăquĕ sūb tērrās ‖ ōrtăquĕ sīgnă cănō.

vēnĭmŭs ād quārtūm, quō tū cĕlĕbērrĭmă mēnsĕ:

ēt vātem ēt mēnsēm ‖ scīs, Vĕnŭs, ēssĕ tŭōs."

mōtă Cўthērĭăcā lĕvĭtēr mĕă tēmpŏră mŷrtō15

cōntĭgĭt ēt "coēptūm ‖ pērfĭcĕ" dīxĭt "ŏpūs".

sēnsĭmŭs, ēt caūsaē sŭbĭtō pătŭērĕ dĭērūm:

dūm lĭcĕt ēt spīrānt ‖ flāmĭnă, nāvĭs ĕāt.

Sīquă tămēn pārs tē dē fāstīs tāngĕrĕ dēbēt,

Caēsăr, ĭn Āprīlī ‖ quōd tŭĕārĭs hăbēs:20

hīc ād tē māgnā dēscēndĭt ĭmāgĭnĕ mēnsīs,

ēt fĭt ădōptīvā ‖ nōbĭlĭtātĕ tŭūs.

hōc pătĕr Īlĭădēs, cūm lōngūm scrībĕrĕt ānnūm,

vīdĭt ĕt aūctōrēs ‖ rēttŭlĭt īpsĕ tŭōs:

ūtquĕ fĕrō Mārtī prīmām dĕdĭt ōrdĭnĕ sōrtēm,25

quōd sĭbĭ nāscēndī ‖ prōxĭmă caūsă fŭīt,

sīc Vĕnĕrēm grădĭbūs mūltīs īn gēntĕ rĕcēptām

āltĕrĭūs vŏlŭīt ‖ mēnsĭs hăbērĕ lŏcūm;

prīncĭpĭūmquĕ sŭī gĕnĕrīs rĕvŏlūtăquĕ quaērēns

saēcŭlă, cōgnātōs ‖ vēnĭt ădūsquĕ dĕōs.30

Dārdănŏn Ēlēctrā nēscīrĕt Ătlāntĭdĕ nātūm

scīlĭcĕt, Ēlēctrān ‖ cōncŭbŭīssĕ Iŏvī?

hūiŭs Ĕrīchthŏnĭūs, Trōs ēst gĕnĕrātŭs ăb īllō,

Āssărăcōn crĕăt hīc, ‖ Āssărăcūsquĕ Căpŷn;

prōxĭmŭs Ānchīsēs, cūm quō cōmmūnĕ părēntīs35

nōn dēdīgnāta ēst ‖ nōmĕn hăbērĕ Vĕnūs:

hīnc sătŭs Aēnēās; pĭĕtās spēctātă pĕr īgnēs

sācră pătrēmque ŭmĕrīs, ‖ āltĕră sācră, tŭlīt.

vēnĭmŭs ād fēlīx ălĭquāndō nōmĕn Ĭūlī,

ūndĕ dŏmūs Teūcrōs ‖ Iūlĭă tāngĭt ăvōs.40

Pōstŭmŭs hīnc, quī, quōd sīlvīs fŭĭt ōrtŭs ĭn āltīs,

Sīlvĭŭs īn Lătĭā ‖ gēntĕ vŏcātŭs ĕrāt.

īsquĕ, Lătīnĕ, tĭbī pătĕr ēst; sŭbĭt Ālbă Lătīnūm;

prōxĭmŭs ēst tĭtŭlīs ‖ Ēpўtŭs, Ālbă, tŭīs.

īllĕ dĕdīt Căpўī rĕpĕtītă vŏcābŭlă Troīaē45

ēt tŭŭs ēst īdēm, ‖ Cālpĕtĕ, fāctŭs ăvūs.

cūmquĕ pătrīs rēgnūm pōst hūnc Tĭbĕrīnŭs hăbērēt,

dīcĭtŭr īn Tūscaē ‖ gūrgĭtĕ mērsŭs ăquaē.

iām tămĕn Āgrīppām nātūm Rĕmŭlūmquĕ nĕpōtēm

vīdĕrăt; īn Rĕmŭlūm ‖ fūlmĭnă mīssă fĕrūnt.50

vēnĭt Ăvēntīnūs pōst hōs, lŏcŭs ūndĕ vŏcātūr,

mōns quŏquĕ; pōst īllūm ‖ trādĭtă rēgnă Prŏcaē;

quēm sĕquĭtūr dūrī Nŭmĭtōr gērmānŭs Ămūlī;

Īlĭă cūm Laūsō ‖ dē Nŭmĭtōrĕ sătī:

ēnsĕ cădīt pătrŭī Laūsūs; plăcĕt Īlĭă Mārtī,55

tēquĕ părīt, gĕmĭnō ‖ iūnctĕ Quĭrīnĕ Rĕmō.

īllĕ sŭōs sēmpēr Vĕnĕrēm Mārtēmquĕ părēntēs

dīxĭt, ĕt ēmĕrŭīt ‖ vōcĭs hăbērĕ fĭdēm:

nēvĕ sĕcūtūrī pōssēnt nēscīrĕ nĕpōtēs,

tēmpŏră dīs gĕnĕrīs ‖ cōntĭnŭātă dĕdīt.60

sēd Vĕnĕrīs mēnsēm Grāiō sērmōnĕ nŏtātūm

aūgŭrŏr; ā spūmīs ‖ ēst dĕă dīctă mărīs.

nēc tĭbĭ sīt mīrūm Graēcō rēm nōmĭnĕ dīcī;

Ītălă nām tēllūs ‖ Graēcĭă māiŏr ĕrāt.

vēnĕrăt Ēvāndēr plēnā cūm clāssĕ sŭōrūm,65

vēnĕrăt Ālcīdēs, ‖ Grāiŭs ŭtērquĕ gĕnūs

(hōspĕs Ăvēntīnīs ārmēntūm pāvĭt ĭn hērbīs

clāvĭgĕr, ēt tānto ēst ‖ Ālbŭlă pōtă dĕō),

dūx quŏquĕ Nērĭtĭūs; tēstēs Laēstrŷgŏnĕs ēxstānt

ēt quŏd ădhūc Cīrcēs ‖ nōmĭnă lītŭs hăbēt;70

ēt iām Tēlĕgŏnī, iām moēnĭă Tībŭrĭs ūdī

stābānt, Ārgŏlĭcaē ‖ quōd pŏsŭērĕ mănūs.

vēnĕrăt Ātrīdaē fātīs ăgĭtātŭs Hălaēsūs,

ā quō sē dīctām ‖ tērră Fălīscă pŭtāt.

ādĭcĕ Trōiānaē suāsōrem Āntēnŏră pācīs,75

ēt gĕnĕrum Oēnīdēn, ‖ Āpŭlĕ Daūnĕ, tŭūm.

sērŭs ăb Īlĭăcīs, ēt pōst Āntēnŏră, flāmmīs

āttŭlĭt Aēnēās ‖ īn lŏcă nōstră dĕōs.

hūiŭs ĕrāt Sŏlĭmūs Phrўgĭā cŏmĕs ūnŭs ăb Īdā,

ā quō Sūlmōnīs ‖ moēnĭă nōmĕn hăbēnt,80

Sūlmōnīs gĕlĭdī, pătrĭaē, Gērmānĭcĕ, nōstraē.

mē mĭsĕrūm, Scўthĭcō ‖ quām prŏcŭl īllă sŏlōst!

ērgo ĕgŏ tām lōngē - sēd sūpprĭmĕ, Mūsă, quĕrēllās:

nōn tĭbĭ sūnt maēstā ‖ sācră cănēndă lўrā.

Quō nōn līvŏr ăbīt? sūnt quī tĭbĭ mēnsĭs hŏnōrēm85

ērĭpŭīssĕ vĕlīnt ‖ īnvĭdĕāntquĕ, Vĕnūs.

nām, quĭă vēr ăpĕrīt tūnc ōmnĭă dēnsăquĕ cēdīt

frīgŏrĭs āspĕrĭtās ‖ fētăquĕ tērră pătēt,

Āprīlēm mĕmŏrānt ăb ăpērtō tēmpŏrĕ dīctūm

quēm Vĕnŭs īniēctā ‖ vīndĭcăt ālmă mănū.90

īllă quĭdēm tōtūm dīgnīssĭmă tēmpĕrăt ōrbēm

īllă tĕnēt nūllō ‖ rēgnă mĭnōră dĕō,

iūrăquĕ dāt caēlō, tērraē, nātālĭbŭs ūndīs,

pērquĕ sŭōs ĭnĭtūs ‖ cōntĭnĕt ōmnĕ gĕnūs.

īllă dĕōs ōmnēs (lōngum ēst nŭmĕrārĕ) crĕāvīt,95

īllă sătīs caūsās ‖ ārbŏrĭbūsquĕ dĕdīt,

īllă rŭdēs ănĭmōs hŏmĭnūm cōntrāxĭt ĭn ūnūm,

ēt dŏcŭīt iūngī ‖ cūm părĕ quēmquĕ sŭā.

quīd gĕnŭs ōmnĕ crĕāt vŏlŭcrūm, nĭsĭ blāndă vŏlūptās?

nēc cŏĕānt pĕcŭdēs, ‖ sī lĕvĭs ābsĭt ămōr.100

cūm mărĕ trūx ărĭēs cōrnū dēcērtăt, ăt īdēm

frōntēm dīlēctaē ‖ laēdĕrĕ pārcĭt ŏvīs;

dēpŏsĭtā sĕquĭtūr taūrūs fĕrĭtātĕ iŭvēncām,

quēm tōtī sāltūs, ‖ quēm nĕmŭs ōmnĕ trĕmīt;

vīs ĕădēm lātō quōdcūmquĕ sŭb aēquŏrĕ vīvīt105

sērvăt, ĕt īnnŭmĕrīs ‖ pīscĭbŭs īmplĕt ăquās.

prīmă fĕrōs hăbĭtūs hŏmĭnī dētrāxĭt: ăb īllā

vēnērūnt cūltūs ‖ mūndăquĕ cūră sŭī.

prīmŭs ămāns cārmēn vĭgĭlātūm nōctĕ nĕgātā

dīcĭtŭr ād claūsās ‖ cōncĭnŭīssĕ fŏrēs,110

ēlŏquĭūmquĕ fŭīt dūram ēxōrārĕ pŭēllām,

prōquĕ sŭā caūsā ‖ quīsquĕ dĭsērtŭs ĕrāt.

mīllĕ pĕr hānc ārtēs mōtaē; stŭdĭōquĕ plăcēndī,

quaē lătŭērĕ prĭūs, ‖ mūltă rĕpērtă fĕrūnt.

hānc quīsquām tĭtŭlō mēnsīs spŏlĭārĕ sĕcūndī115

aūdĕăt? ā nōbīs ‖ sīt fŭrŏr īstĕ prŏcūl.

quīd quŏd ŭbīquĕ pŏtēns tēmplīsquĕ frĕquēntĭbŭs aūctă,

ūrbĕ tămēn nōstrā ‖ iūs dĕă māiŭs hăbēt?

prō Troīā, Rōmānĕ, tŭā Vĕnŭs ārmă fĕrēbāt,

cūm gĕmŭīt tĕnĕrām ‖ cūspĭdĕ laēsă mănūm;120

caēlēstēsquĕ dŭās Trōiānō iūdĭcĕ vīcīt

(āh nōlīm vīctās ‖ hōc mĕmĭnīssĕ dĕās),

Āssărăcīquĕ nŭrūs dīcta ēst, ūt scīlĭcĕt ōlīm

māgnŭs Ĭūlēōs ‖ Caēsăr hăbērĕt ăvōs.

nēc Vĕnĕrī tēmpūs, quām vēr, ĕrăt āptĭŭs ūllūm125

(vērĕ nĭtēnt tērraē, ‖ vērĕ rĕmīssŭs ăgēr;

nūnc hērbaē rūptā tēllūrĕ căcūmĭnă tōllūnt,

nūnc tŭmĭdō gēmmās ‖ cōrtĭcĕ pālmĕs ăgīt),

ēt fōrmōsă Vĕnūs fōrmōsō tēmpŏrĕ dīgnāst,

ūtquĕ sŏlēt, Mārtī ‖ cōntĭnŭātă sŭōst.130

vērĕ mŏnēt cūrvās mātērnă pĕr aēquŏră pūppēs

īrĕ nĕc hībērnās ‖ iām tĭmŭīssĕ mĭnās.

Rītĕ dĕām cŏlĭtīs, Lătĭaē mātrēsquĕ nŭrūsquĕ

ēt vōs, quīs vīttaē ‖ lōngăquĕ vēstĭs ăbēst.

aūrĕă mārmŏrĕō rĕdĭmīcŭlă dēmĭtĕ cōllō,135

dēmĭtĕ dīvĭtĭās: ‖ tōtă lăvāndă dĕa ēst.

aūrĕă sīccātō rĕdĭmīcŭlă rēddĭtĕ cōllō:

nūnc ălĭī flōrēs, ‖ nūnc nŏvă dāndă rŏsa ēst.

vōs quŏquĕ sūb vĭrĭdī mŷrtō iŭbĕt īpsă lăvārī:

caūsăquĕ cūr iŭbĕāt, ‖ dīscĭtĕ, cērtă sŭbēst.140

lītŏrĕ sīccābāt rōrāntēs nūdă căpīllōs:

vīdērūnt sătўrī, ‖ tūrbă prŏtērvă, dĕām.

sēnsĭt ĕt ōppŏsĭtā tēxīt sŭă cōrpŏră mŷrtō:

tūtă fŭīt fāctō, ‖ vōsquĕ rĕfērrĕ iŭbēt.

dīscĭtĕ nūnc, quārē Fōrtūnaē tūră Vĭrīlī145

dētĭs ĕō, gĕlĭdā ‖ quī lŏcŭs ūmĕt ăquā.

āccĭpĭt īllĕ lŏcūs pŏsĭtō vēlāmĭnĕ cūnctās

ēt vĭtĭūm nūdī ‖ cōrpŏrĭs ōmnĕ vĭdēt;

ūt tĕgăt hōc cēlētquĕ vĭrōs, Fōrtūnă Vĭrīlīs

praēstăt ĕt hōc pārvō ‖ tūrĕ rŏgātă făcīt.150

nēc pĭgĕāt trītūm nĭvĕō cūm lāctĕ păpāvēr

sūmĕre ĕt ēxprēssīs ‖ mēllă lĭquātă făvīs:

cūm prīmūm cŭpĭdō Vĕnŭs ēst dēdūctă mărītō

hōc bĭbĭt; ēx īllō ‖ tēmpŏrĕ nūptă fŭīt.

sūpplĭcĭbūs vērbīs īllām plācātĕ: sŭb īllā155

ēt fōrma ēt mōrēs ‖ ēt bŏnă fāmă mănēt.

Rōmă pŭdīcĭtĭā prŏăvōrūm tēmpŏrĕ lāpsāst:

Cūmaēām, vĕtĕrēs, ‖ cōnsŭlŭīstĭs ănūm.

tēmplă iŭbēt fĭĕrī Vĕnĕrī: quĭbŭs ōrdĭnĕ fāctīs

īndĕ Vĕnūs vērsō ‖ nōmĭnă cōrdĕ tĕnēt.160

sēmpĕr ăd Aēnĕădās plăcĭdō, pūlchērrĭmă, vūltū

rēspĭcĕ, tōtquĕ tŭās, ‖ dīvă, tŭērĕ nŭrūs.

Dūm lŏquŏr, ēlātaē mĕtŭēndŭs ăcūmĭnĕ caūdaē

Scōrpĭŏs īn vĭrĭdēs ‖ praēcĭpĭtātŭr ăquās.

Nōx ŭbĭ trānsĭĕrīt, caēlūmquĕ rŭbēscĕrĕ prīmō165

coēpĕrĭt, ēt tāctaē ‖ rōrĕ quĕrēntŭr ăvēs,

sēmūstāmquĕ făcēm vĭgĭlātā nōctĕ vĭātōr

pōnĕt, ĕt ād sŏlĭtūm ‖ rūstĭcŭs ībĭt ŏpūs

Plīădĕs īncĭpĭēnt ŭmĕrōs rĕlĕvārĕ pătērnōs,

quaē sēptēm dīcī, ‖ sēx tămĕn ēssĕ sŏlēnt:170

seū quŏd ĭn āmplēxūm sēx hīnc vēnērĕ dĕōrūm

(nām Stĕrŏpēn Mārtī ‖ cōncŭbŭīssĕ fĕrūnt,

Nēptūno Ālcўŏnēn ēt tē, fōrmōsă Cĕlaēnō,

Māiăn ĕt Ēlēctrān ‖ Tāўgĕtēnquĕ Iŏvī),

sēptĭmă mōrtālī Mĕrŏpē tĭbĭ, Sīsўphĕ, nūpsīt;175

paēnĭtĕt, ēt fāctī ‖ sōlă pŭdōrĕ lătēt:

sīvĕ quŏd Ēlēctrā Troīaē spēctārĕ rŭīnās

nōn tŭlĭt, ānte ŏcŭlōs ‖ ōppŏsŭītquĕ mănūm.

Tēr sĭnĕ pērpĕtŭō caēlūm vērsētŭr ĭn āxĕ,

tēr iūngāt Tītān ‖ tērquĕ rĕsōlvăt ĕquōs,180

prōtĭnŭs īnflēxō Bĕrĕcŷntĭă tībĭă cōrnū

flābĭt, ĕt Īdaēaē ‖ fēstă părēntĭs ĕrūnt.

ībūnt sēmĭmărēs ĕt ĭnānĭă tŷmpănă tūndēnt,

aērăquĕ tīnnītūs ‖ aērĕ rĕpūlsă dăbūnt;

īpsă sĕdēns mōllī cŏmĭtūm cērvīcĕ fĕrētūr185

Ūrbīs pēr mĕdĭās ‖ ēxŭlŭlātă vĭās.

scaēnă sŏnāt, lūdīquĕ vŏcānt: spēctātĕ, Quĭrītēs,

ēt fŏră Mārtĕ sŭō ‖ lītĭgĭōsă văcēnt.

quaērĕrĕ mūltă lĭbēt, sēd mē sŏnŭs aērĭs ăcūtī

tērrĕt ĕt hōrrēndō ‖ lōtŏs ădūncă sŏnō.190

"dā, dĕă, quām scītēr." dōctās Cўbĕlēĭă nēptēs

vīdĭt ĕt hās cūraē ‖ iūssĭt ădēssĕ mĕaē.

"pāndĭtĕ māndātī mĕmŏrēs, Hĕlĭcōnĭs ălūmnaē,

gaūdĕăt āssĭdŭō ‖ cūr dĕă Māgnă sŏnō."

sīc ĕgŏ. sīc Ĕrătō (mēnsīs Cўthĕrēĭŭs īllī195

cēssīt, quōd tĕnĕrī ‖ nōmĕn ămōrĭs hăbēt):

"rēddĭtă Sātūrnō sōrs haēc ĕrăt: "ōptĭmĕ rēgūm,

ā nātō scēptrīs ‖ ēxcŭtĭērĕ tŭīs."

īllĕ sŭām mĕtŭēns, ūt quaēque ĕrăt ēdĭtă, prōlēm

dēvŏrăt, īmmērsām ‖ vīscĕrĭbūsquĕ tĕnēt.200

saēpĕ Rhĕā quēsta ēst tŏtĭēns fēcūndă nĕc ūmquām

mātĕr, ĕt īndŏlŭīt ‖ fērtĭlĭtātĕ sŭā.

Iūppĭtĕr ōrtŭs ĕrāt: (prō māgnō tēstĕ vĕtūstās

crēdĭtŭr; āccēptām ‖ pārcĕ mŏvērĕ fĭdēm)

vēstĕ lătēns sāxūm caēlēstī gūttŭrĕ sēdīt:205

sīc gĕnĭtōr fātīs ‖ dēcĭpĭēndŭs ĕrāt.

ārdŭă iāmdūdūm rĕsŏnāt tīnnītĭbŭs Īdē,

tūtŭs ŭt īnfāntī ‖ vāgĭăt ōrĕ pŭēr.

pārs clĭpĕōs sŭdĭbūs, gălĕās pārs tūndĭt ĭnānēs:

hōc Cūrētĕs hăbēnt, ‖ hōc Cŏrўbāntĕs ŏpūs.210

rēs lătŭīt, prīscīquĕ mănēnt ĭmĭtāmĭnă fāctī:

aēră dĕaē cŏmĭtēs ‖ raūcăquĕ tērgă mŏvēnt.

cŷmbălă prō gălĕīs, prō scūtīs tŷmpănă pūlsānt:

tībĭă dāt Phrўgĭōs, ‖ ūt dĕdĭt āntĕ, mŏdōs."

dēsĭĕrāt; coēpī: "cūr huīc gĕnŭs ācrĕ lĕōnūm215

praēbēnt īnsŏlĭtās ‖ ād iŭgă cūrvă iŭbās?"

dēsĭĕrām; coēpīt: "fĕrĭtās mōllītă pĕr īllām

crēdĭtŭr: īd cūrrū ‖ tēstĭfĭcātă sŭo ēst."

"āt cūr tūrrĭgĕrā căpŭt ēst ŏnĕrātă cŏrōnā?

ān prīmīs tūrrēs ‖ ūrbĭbŭs īllă dĕdīt?"220

ādnŭĭt. "ūndĕ vĕnīt" dīxī "sŭă mēmbră sĕcāndī

īmpĕtŭs?" ūt tăcŭī, ‖ Pīĕrĭs ōrsă lŏquī:

"Phrŷx pŭĕr īn sīlvīs, făcĭē spēctābĭlĭs, Āttīs

tūrrĭgĕrām cāstō ‖ vīnxĭt ămōrĕ dĕām;

hūnc sĭbĭ sērvārī vŏlŭīt, sŭă tēmplă tŭērī,225

ēt dīxīt "sēmpēr ‖ fāc pŭĕr ēssĕ vĕlīs."

īllĕ fĭdēm iūssīs dĕdĭt, ēt "sī mēntĭăr", īnquīt

"ūltĭmă, quā fāllām, ‖ sīt Vĕnŭs īllă mĭhī."

fāllĭt, ĕt īn nŷmphā Săgărītĭdĕ dēsĭnĭt ēssĕ

quōd fŭĭt: hīnc poēnās ‖ ēxĭgĭt īră dĕaē.230

Nāĭdă vūlnĕrĭbūs sūccīdĭt ĭn ārbŏrĕ fāctīs,

īllă pĕrīt; fātūm ‖ Nāĭdŏs ārbŏr ĕrāt;

hīc fŭrĭt, ēt crēdēns thălămī prōcūmbĕrĕ tēctūm

ēffŭgĭt, ēt cūrsū ‖ Dīndўmă sūmmă pĕtīt;

ēt mŏdŏ "tōllĕ făcēs", "rĕmŏvē" mŏdŏ "vērbĕră" clāmāt,235

saēpĕ †Pălaēstīnās† ‖ iūrăt ădēssĕ dĕās.

īlle ĕtĭām sāxō cōrpūs lănĭāvĭt ăcūtō,

lōngăque ĭn īmmūndō ‖ pūlvĕrĕ trāctă cŏma ēst,

vōxquĕ fŭīt "mĕrŭī: mĕrĭtās dō sānguĭnĕ poēnās.

āh pēreānt pārtēs ‖ quaē nŏcŭērĕ mĭhī!"240

"āh pĕrĕānt" dīcēbăt ădhūc. ŏnŭs īnguĭnĭs aūfērt,

nūllăquĕ sūnt sŭbĭtō ‖ sīgnă rĕlīctă vĭrī.

vēnĭt ĭn ēxēmplūm fŭrŏr hīc, mōllēsquĕ mĭnīstrī

caēdūnt iāctātīs ‖ vīlĭă mēmbră cŏmīs."

tālĭbŭs Āŏnĭaē fācūndā vōcĕ Cămēnaē245

rēddĭtă quaēsītī ‖ caūsă fŭrōrĭs ĕrāt.

"hōc quŏquĕ, dūx ŏpĕrīs, mŏnĕās prĕcŏr, ūndĕ pĕtītă

vēnĕrĭt; ān nōstrā ‖ sēmpĕr ĭn ūrbĕ fŭīt?"

"Dīndўmŏn ēt Cўbĕlēn ĕt ămoēnām fōntĭbŭs Īdēn

sēmpĕr ĕt Īlĭăcās ‖ Mātĕr ămāvĭt ŏpēs:250

cūm Troīam Aēnēās Ĭtălōs pōrtārĕt ĭn āgrōs

ēst dĕă sācrĭfĕrās ‖ paēnĕ sĕcūtă rătēs,

sēd nōndūm fātīs Lătĭō sŭă nūmĭnă pōscī

sēnsĕrăt, ādsuētīs ‖ sūbstĭtĕrātquĕ lŏcīs.

pōst, ūt Rōmă pŏtēns ŏpĭbūs iām saēcŭlă quīnquĕ255

vīdĭt ĕt ēdŏmĭtō ‖ sūstŭlĭt ōrbĕ căpūt,

cārmĭnĭs Eūbŏĭcī fātālĭă vērbă săcērdōs

īnspĭcĭt; īnspēctūm ‖ tālĕ fŭīssĕ fĕrūnt:

"mātĕr ăbēst: mātrēm iŭbĕō, Rōmānĕ, rĕquīrās.

cūm vĕnĭēt, cāsta ēst ‖ āccĭpĭēndă mănū."260

ōbscūraē sōrtīs pātrēs āmbāgĭbŭs ērrānt,

quaēvĕ părēns ābsīt, ‖ quōvĕ pĕtēndă lŏcō.

cōnsŭlĭtūr Paēān, "dīvūm"que "ārcēssĭtĕ Mātrēm"

īnquĭt; ĭn Īdaēo ēst ‖ īnvĕnĭēndă iŭgō.

mīttūntūr prŏcĕrēs. Phrўgĭaē tūm scēptră tĕnēbāt265

Āttălŭs; Aūsŏnĭīs ‖ rēm nĕgăt īllĕ vĭrīs.

mīră cănām: lōngō trĕmŭīt cūm mūrmŭrĕ tēllūs,

ēt sīc ēst ădўtīs ‖ dīvă lŏcūtă sŭīs:

"īpsă pĕtī vŏlŭī: nē sīt mŏră; mīttĕ vŏlēntēm:

dīgnūs Rōmă lŏcūs ‖ quō dĕŭs ōmnĭs ĕāt."270

īllĕ sŏnī tērrōrĕ păvēns "prŏfĭcīscĕrĕ" dīxīt;

"nōstra ĕrĭs: īn Phrўgĭōs ‖ Rōmă rĕfērtŭr ăvōs."

prōtĭnŭs īnnŭmĕraē caēdūnt pīnētă sĕcūrēs

īllă, quĭbūs fŭgĭēns ‖ Phrŷx pĭŭs ūsŭs ĕrāt.

mīllĕ mănūs cŏĕūnt, ēt pīctă cŏlōrĭbŭs ūstīs275

caēlēstūm Mātrēm ‖ cōncăvă pūppĭs hăbēt.

īllă sŭī pĕr ăquās fērtūr tūtīssĭmă nātī,

lōngăquĕ Phrīxēaē ‖ stāgnă sŏrōrĭs ădīt,

Rhoētēūmquĕ căpāx Sīgēăquĕ lītŏră trānsīt,

ēt Tĕnĕdum ēt vĕtĕrēs ‖ Ēĕtĭōnĭs ŏpēs.280

Cŷclădĕs ēxcĭpĭūnt, Lēsbō pōst tērgă rĕlīctā,

quaēquĕ Cărŷstēīs ‖ frāngĭtŭr ūndă vădīs;

trānsĭt ĕt Īcărĭūm, lāpsās ŭbĭ pērdĭdĭt ālās

cārūs, ēt vāstaē ‖ nōmĭnă fēcĭt ăquaē.

tūm laēvā Crētēn, dēxtrā Pĕlŏpēĭdăs ūndās285

dēsĕrĭt, ēt Vĕnĕrīs ‖ sācră Cўthēră pĕtīt.

hīnc mărĕ Trīnăcrĭūm, cāndēns ŭbĭ tīnguĕrĕ fērrūm

Brōntēs ēt Stĕrŏpēs ‖ Ācmŏnĭdēsquĕ sŏlēnt,

aēquŏrăque Āfră lĕgīt, Sārdōăquĕ rēgnă sĭnīstrīs

rēspĭcĭt ā rēmīs, ‖ Aūsŏnĭāmquĕ tĕnēt.290

ōstĭă cōntĭgĕrāt, quā sē Tĭbĕrīnŭs ĭn āltūm

dīvĭdĭt ēt cāmpō ‖ lībĕrĭōrĕ nătāt:

ōmnĭs ĕquēs mīxtāquĕ grăvīs cūm plēbĕ sĕnātūs

ōbvĭŭs ād Tūscī ‖ flūmĭnĭs ōră vĕnīt.

prōcēdūnt părĭtēr mātrēs nātaēquĕ nŭrūsquĕ295

quaēquĕ cŏlūnt sānctōs ‖ vīrgĭnĭtātĕ fŏcōs.

sēdŭlă fūnĕ vĭrī cōntēntō brācchĭă lāssānt:

vīx sŭbĭt ādvērsās ‖ hōspĭtă nāvĭs ăquās.

sīccă dĭū fŭĕrāt tēllūs, sĭtĭs ūssĕrăt hērbās:

sēdīt līmōsō ‖ prēssă cărīnă vădō.300

quīsquĭs ădēst ŏpĕrī, plūs quām prō pārtĕ lăbōrāt,

ādiŭvăt ēt fōrtēs ‖ vōcĕ sŏnāntĕ mănūs:

īllă vĕlūt mĕdĭō stăbĭlīs sĕdĕt īnsŭlă pōntō;

āttŏnĭtī mōnstrō ‖ stāntquĕ păvēntquĕ vĭrī.

Claūdĭă Quīntă gĕnūs Claūsō rĕfĕrēbăt ăb āltō305

(nēc făcĭēs īmpār ‖ nōbĭlĭtātĕ fŭīt),

cāstă quĭdēm, sēd nōn ēt crēdĭtă: rūmŏr ĭnīquūs

laēsĕrăt, ēt fālsī ‖ crīmĭnĭs āctă rĕa ēst.

cūltŭs ĕt ōrnātīs vărĭē prōdīssĕ căpīllīs

ōbfŭĭt ād rĭgĭdōs ‖ prōmptăquĕ līnguă sĕnēs.310

cōnscĭă mēns rēctī fāmaē mēndācĭă rīsīt

sēd nōs īn vĭtĭūm ‖ crēdŭlă tūrbă sŭmūs.

haēc ŭbĭ cāstārūm prōcēssĭt ăb āgmĭnĕ mātrūm

ēt mănĭbūs pūrām ‖ flūmĭnĭs haūsĭt ăquām,

tēr căpŭt īnrōrāt, tēr tōllĭt ĭn aēthĕră pālmās315

(quīcūmque āspĭcĭūnt, ‖ mēntĕ cărērĕ pŭtānt),

sūmmīssōquĕ gĕnū vūltūs ĭn ĭmāgĭnĕ dīvaē

fīgĭt, ĕt hōs ēdīt ‖ crīnĕ iăcēntĕ sŏnōs:

"sūpplĭcĭs, ālmă, tŭaē, gĕnĕtrīx fēcūndă dĕōrūm,

āccĭpĕ sūb cērtā ‖ cōndĭcĭōnĕ prĕcēs.320

cāstă nĕgōr: sī tū dāmnās, mĕrŭīssĕ fătēbōr;

mōrtĕ lŭām poēnās ‖ iūdĭcĕ vīctă dĕā;

sēd sī crīmĕn ăbēst, tū nōstraē pīgnŏră vītaē

rē dăbĭs, ēt cāstās ‖ cāstă sĕquērĕ mănūs."

dīxĭt, ĕt ēxĭgŭō fūnēm cōnāmĭnĕ trāxīt325

mīră, sĕd ēt scaēnā ‖ tēstĭfĭcātă lŏquār

mōtă dĕa ēst, sĕquĭtūrquĕ dŭcēm laūdātquĕ sĕquēndō

īndēx laētĭtĭaē ‖ fērtŭr ăd āstră sŏnūs.

flūmĭnĭs ād flēxūm vĕnĭūnt (Tĭbĕrīnă prĭōrēs

Ātrĭă dīxērūnt), ‖ ūndĕ sĭnīstĕr ăbīt.330

nōx ădĕrāt: quērnō rĕlĭgānt īn stīpĭtĕ fūnēm,

dāntquĕ lĕvī sōmnō ‖ cōrpŏră fūnctă cĭbō.

lūx ădĕrāt: quērnō sōlvūnt ā stīpĭtĕ fūnēm,

āntĕ tămēn pŏsĭtō ‖ tūră dĕdērĕ fŏcō,

āntĕ cŏrōnārūnt pūppēm, sĭnĕ lābĕ iŭvēncām335

māctārūnt ŏpĕrūm ‖ cōniŭgĭīquĕ rŭdēm.

ēst lŏcŭs, īn Tĭbĕrīm quā lūbrĭcŭs īnflŭĭt Ālmŏ

ēt nōmēn māgnō ‖ pērdĭt ĭn āmnĕ mĭnōr.

īllīc pūrpŭrĕā cānūs cūm vēstĕ săcērdōs

Ālmōnīs dŏmĭnām ‖ sācrăquĕ lāvĭt ăquīs.340

ēxŭlŭlānt cŏmĭtēs, fŭrĭōsăquĕ tībĭă flātūr,

ēt fĕrĭūnt mōllēs ‖ taūrĕă tērgă mănūs.

Claūdĭă praēcēdīt laētō cĕlĕbērrĭmă vūltū,

crēdĭtă vīx tāndēm ‖ tēstĕ pŭdīcă dĕā;

īpsă sĕdēns plaūstrō pōrta ēst īnvēctă Căpēnā:345

spārgūntūr iūnctaē ‖ flōrĕ rĕcēntĕ bŏvēs.

Nāsīca āccēpīt; tēmplī nōn pērstĭtĭt aūctōr:

Aūgūstūs nūnc ēst, ‖ āntĕ Mĕtēllŭs ĕrāt."

sūbstĭtĭt hīc Ĕrătō. mŏră fīt, sī cētĕră quaērām.

"dīc" īnquām "pārvā ‖ cūr stĭpĕ quaērăt ŏpēs."350

"cōntŭlĭt aēs pŏpŭlūs, dē quō dēlūbră Mĕtēllūs

fēcĭt" ăīt; "dāndaē ‖ mōs stĭpĭs īndĕ mănēt."

cūr vĭcĭbūs fāctīs ĭnĕānt cōnvīvĭă, quaērō,

tūm măgĭs īndīctās ‖ cōncĕlĕbrēntquĕ dăpēs.

"quōd bĕnĕ mūtārīt sēdēm Bĕrĕcŷntĭă", dīxīt355

"cāptānt mūtātīs ‖ sēdĭbŭs ōmĕn ĭdēm."

īnstĭtĕrām, quārē prīmī Mĕgălēsĭă lūdī

ūrbĕ fŏrēnt nōstrā, ‖ cūm dĕă (sēnsĭt ĕnīm)

"īllă dĕōs" īnquīt "pĕpĕrīt: cēssērĕ părēntī,

prīncĭpĭūmquĕ dătī ‖ Mātĕr hŏnōrĭs hăbēt."360

"cūr ĭgĭtūr Gāllōs quī se ēxcīdērĕ vŏcāmūs,

cūm tānto ā Phrўgĭā ‖ Gāllĭcă dīstĕt hŭmūs?"

"īntĕr" ăīt "vĭrĭdēm Cўbĕlēn āltāsquĕ Cĕlaēnās

āmnĭs ĭt īnsānā, ‖ nōmĭnĕ Gāllŭs, ăquā.

quī bĭbĭt īndĕ, fŭrīt: prŏcŭl hīnc dīscēdĭtĕ, quīs ēst365

cūră bŏnaē mēntīs: ‖ quī bĭbĭt īndĕ, fŭrīt."

"nōn pŭdĕt hērbōsūm" dīxī "pŏsŭīssĕ mŏrētūm

īn dŏmĭnaē mēnsīs: ‖ ān sŭă caūsă sŭbēst?"

"lāctĕ mĕrō vĕtĕrēs ūsī nārrāntŭr ĕt hērbīs,

spōntĕ sŭā sīquās ‖ tērră fĕrēbăt" ăīt370

"cāndĭdŭs ēlīsaē mīscētūr cāsĕŭs hērbaē,

cōgnōscāt prīscōs ‖ ūt dĕă prīscă cĭbōs."

Pōstĕră cūm caēlō mōtīs Pāllāntĭăs āstrīs

fūlsĕrĭt, ēt nĭvĕōs ‖ Lūnă lĕvārĭt ĕquōs,

quī dīcēt "quōndām sācrāta ēst cōllĕ Quĭrīnī375

hāc Fōrtūnă dĭē ‖ Pūblĭcă", vērŭs ĕrīt.

Tērtĭă lūx (mĕmĭnī) lūdīs ĕrăt, āc mĭhĭ quīdām

spēctāntī sĕnĭōr ‖ cōntĭnŭūsquĕ lŏcō

"haēc" ăĭt "īllă dĭēs, Lĭbўcīs quā Caēsăr ĭn ōrīs

pērfĭdă māgnănĭmī ‖ cōntŭdĭt ārmă Iŭbaē.380

dūx mĭhĭ Caēsăr ĕrāt, sūb quō mĕrŭīssĕ trĭbūnūs

glōrĭŏr: ōffĭcĭō ‖ praēfŭĭt īllĕ mĕō.

hānc ĕgŏ mīlĭtĭā sēdēm, tū pācĕ părāstī,

īntēr bīs quīnōs ‖ ūsŭs hŏnōrĕ vĭrōs."

plūră lŏcūtūrī sŭbĭtō sēdūcĭmŭr īmbrĕ:385

pēndŭlă caēlēstēs ‖ Lībră mŏvēbăt ăquās.

Āntĕ tămēn quām sūmmă dĭēs spēctācŭlă sīstāt

ēnsĭfĕr Ōrīōn ‖ aēquŏrĕ mērsŭs ĕrīt.

Prōxĭmă vīctrīcēm cūm Rōmam īnspēxĕrĭt Ēōs

ēt dĕdĕrīt Phoēbō ‖ stēllă fŭgātă lŏcūm,390

Cīrcŭs ĕrīt pōmpā cĕlĕbēr nŭmĕrōquĕ dĕōrūm,

prīmăquĕ vēntōsīs ‖ pālmă pĕtētŭr ĕquīs.

Hīnc Cĕrĕrīs lūdī: nōn ēst ŏpŭs īndĭcĕ caūsaē;

spōntĕ dĕaē mūnūs ‖ prōmĕrĭtūmquĕ pătēt.

pānĭs ĕrāt prīmīs vĭrĭdēs mōrtālĭbŭs hērbaē,395

quās tēllūs nūllō ‖ sōllĭcĭtāntĕ dăbāt;

ēt mŏdŏ cārpēbānt vīvāx ē caēspĭtĕ grāmēn,

nūnc ĕpŭlaē tĕnĕrā ‖ frōndĕ căcūmĕn ĕrānt.

pōstmŏdŏ glāns nōta ēst: bĕne ĕrāt iām glāndĕ rĕpērtā,

dūrăquĕ māgnĭfĭcās ‖ quērcŭs hăbēbăt ŏpēs.400

prīmă Cĕrēs hŏmĭne ād mĕlĭōra ălĭmēntă vŏcātō

mūtāvīt glāndēs ‖ ūtĭlĭōrĕ cĭbō.

īllă iŭgō taūrōs cōllūm praēbērĕ cŏēgīt:

tūm prīmūm sōlēs ‖ ērŭtă vīdĭt hŭmūs.

aēs ĕrăt īn prĕtĭō, Chălўbēĭă māssă lătēbāt:405

ēheū, pērpĕtŭō ‖ dēbŭĭt īllă tĕgī.

pācĕ Cĕrēs laēta ēst; ēt vōs ōrātĕ, cŏlōnī,

pērpĕtŭām pācēm ‖ pācĭfĭcūmquĕ dŭcēm.

fārră dĕaē mīcaēquĕ lĭcēt sălĭēntĭs hŏnōrēm

dētĭs ĕt īn vĕtĕrēs ‖ tūrĕă grānă fŏcōs;410

ēt, sī tūra ăbĕrūnt, ūnctās āccēndĭtĕ taēdās:

pārvă bŏnaē Cĕrĕrī, ‖ sīnt mŏdŏ cāstă, plăcēnt.

ā bŏvĕ sūccīnctī cūltrōs rĕmŏvētĕ mĭnīstrī:

bōs ărĕt; īgnāvām ‖ sācrĭfĭcātĕ sŭēm.

āptă iŭgō cērvīx nōn ēst fĕrĭēndă sĕcūrī:415

vīvăt ĕt īn dūrā ‖ saēpĕ lăbōrĕt hŭmō.

Ēxĭgĭt īpsĕ lŏcūs rāptūs ūt vīrgĭnĭs ēdām:

plūră rĕcōgnōscēs, ‖ paūcă dŏcēndŭs ĕrīs.

tērră trĭbūs scŏpŭlīs vāstūm prōcūrrĭt ĭn aēquōr

Trīnăcrĭs, ā pŏsĭtū ‖ nōmĕn ădēptă lŏcī,420

grātă dŏmūs Cĕrĕrī: mūltās ĕă pōssĭdĕt ūrbēs,

īn quĭbŭs ēst cūltō ‖ fērtĭlĭs Hēnnă sŏlō.

frīgĭdă caēlēstūm mātrēs Ărĕthūsă vŏcārāt:

vēnĕrăt ād sācrās ‖ ēt dĕă flāvă dăpēs.

fīlĭă, cōnsuētīs ŭt ĕrāt cŏmĭtātă pŭēllīs,425

ērrābāt nūdō ‖ pēr sŭă prātă pĕdĕ.

vāllĕ sŭb ūmbrōsā lŏcŭs ēst āspērgĭnĕ mūltā

ūvĭdŭs ēx āltō ‖ dēsĭlĭēntĭs ăquaē.

tōt fŭĕrānt īllīc, quŏt hăbēt nātūră, cŏlōrēs,

pīctăquĕ dīssĭmĭlī ‖ flōrĕ nĭtēbăt hŭmūs.430

quām sĭmŭl āspēxīt, "cŏmĭtēs, āccēdĭtĕ" dīxīt

"ēt mēcūm plēnōs ‖ flōrĕ rĕfērtĕ sĭnūs."

praēdă pŭēllārēs ănĭmōs prōlēctăt ĭnānīs,

ēt nōn sēntītūr ‖ sēdŭlĭtātĕ lăbōr.

haēc īmplēt lēntō călăthōs ē vīmĭnĕ nēxōs,435

haēc grĕmĭūm, lāxōs ‖ dēgrăvăt īllă sĭnūs;

īllă lĕgīt cālthās, huīc sūnt vĭŏlārĭă cūraē,

īllă păpāvĕrĕās ‖ sūbsĕcăt ūnguĕ cŏmās;

hās, hўăcīnthĕ, tĕnēs; īllās, ămărāntĕ, mŏrārīs;

pārs thўmă, pārs rhoēān ‖ ēt mĕlĭlōtŏn ămāt;440

plūrĭmă lēctă rŏsa ēst, sūnt ēt sĭnĕ nōmĭnĕ flōrēs:

īpsă crŏcōs tĕnŭēs ‖ līlĭăque ālbă lĕgīt.

cārpēndī stŭdĭō paūlātīm lōngĭŭs ītūr,

ēt dŏmĭnām cāsū ‖ nūllă sĕcūtă cŏmēs.

hānc vĭdĕt ēt vīsām pătrŭūs vēlōcĭtĕr aūfērt445

rēgnăquĕ caērŭlĕīs ‖ īn sŭă pōrtăt ĕquīs.

īllă quĭdēm clāmābăt "ĭō, cārīssĭmă mātēr,

aūfĕrŏr!", īpsă sŭōs ‖ ābscĭdĕrātquĕ sĭnūs:

pāndĭtŭr īntĕrĕā Dītī vĭă, nāmquĕ dĭūrnūm

lūmĕn ĭnādsuētī ‖ vīx pătĭūntŭr ĕquī.450

āt, chŏrŭs aēquālīs, cŭmŭlātaē flōrĕ mĭnīstraē

"Pērsĕphŏnē", clāmānt ‖ "ād tŭă dōnă vĕnī."

ūt clāmātă sĭlēt, mōntēs ŭlŭlātĭbŭs īmplēnt,

ēt fĕrĭūnt maēstā ‖ pēctŏră nūdă mănū.

āttŏnĭta ēst plāngōrĕ Cĕrēs (mŏdŏ vēnĕrăt Hēnnām)455

nēc mŏră, "mē mĭsĕrām! ‖ fīlĭă" dīxĭt "ŭbi ēs?"

mēntĭs ĭnōps răpĭtūr, quālēs aūdīrĕ sŏlēmūs

Thrēĭcĭās fūsīs ‖ maēnădăs īrĕ cŏmīs.

ūt vĭtŭlō mūgīt sŭă mātĕr ăb ūbĕrĕ rāptō

ēt quaērīt fētūs ‖ pēr nĕmŭs ōmnĕ sŭōs,460

sīc dĕă nēc rĕtĭnēt gĕmĭtūs, ēt cōncĭtă cūrsū

fērtŭr, ĕt ē cāmpīs ‖ īncĭpĭt, Hēnnă, tŭīs.

īndĕ pŭēllārīs nācta ēst vēstīgĭă plāntaē

ēt prēssām nōtō ‖ pōndĕrĕ vīdĭt hŭmūm;

fōrsĭtăn īllă dĭēs ērrōrīs sūmmă fŭīssēt,465

sī nōn tūrbāssēnt ‖ sīgnă rĕpērtă sŭēs.

iāmquĕ Lĕōntīnōs Ămĕnānăquĕ flūmĭnă cūrsū

praētĕrĭt ēt rīpās, ‖ hērbĭfĕr Ācĭ, tŭās:

praētĕrĭt ēt Cўănēn ēt fōntēs lēnĭs Ănāpī

ēt tē, vērtĭcĭbūs ‖ nōn ădĕūndĕ Gĕlā.470

līquĕrăt Ōrtŷgiēn Mĕgărēăquĕ Pāntăgĭēnquĕ,

quāquĕ Sўmaēthēās ‖ āccĭpĭt aēquŏr ăquās.

āntrăquĕ Cŷclōpūm pŏsĭtīs ēxūstă cămīnīs,

quīquĕ lŏcūs cūrvaē ‖ nōmĭnă fālcĭs hăbēt,

Hīmĕrăque ēt Dĭdўmēn Ăcrăgāntăquĕ Taūrŏmĕnūmquĕ,475

sācrārūmquĕ Mўlās ‖ pāscŭă laētă bŏūm:

hīnc Cămĕrīnăn ădīt Thāpsōnque ĕt Hĕlōrĭă tēmpē,

quāquĕ iăcēt Zĕphўrō ‖ sēmpĕr ăpērtŭs Ĕrŷx.

iāmquĕ Pĕlōrĭădēm Lĭlўbaēăquĕ, iāmquĕ Păchŷnōn

lūstrārāt, tērraē ‖ cōrnŭă prīmă sŭaē:480

quācūmque īngrĕdĭtūr, mĭsĕrīs lŏcă cūnctă quĕrēllīs

īmplĕt, ŭt āmīssūm ‖ cūm gĕmĭt ālĕs Ĭtŷn.

pērquĕ vĭcēs mŏdŏ "Pērsĕphŏnē!" mŏdŏ "fīlĭă!" clāmāt,

clāmăt ĕt āltērnīs ‖ nōmĕn ŭtrūmquĕ cĭēt;

sēd nĕquĕ Pērsĕphŏnē Cĕrĕrēm nēc fīlĭă mātrēm485

aūdĭt, ĕt āltērnīs ‖ nōmĕn ŭtrūmquĕ pĕrīt;

ūnăquĕ, pāstōrēm vīdīssĕt ăn ārvă cŏlēntēm

vōx ĕrăt "hāc grēssūs ‖ ēcquă pŭēllă tŭlīt?"

iām cŏlŏr ūnŭs ĭnēst rēbūs tĕnĕbrīsquĕ tĕgūntūr

ōmnĭă, iām vĭgĭlēs ‖ cōntĭcŭērĕ cănēs:490

āltă iăcēt vāstī sŭpĕr ōră Tўphōĕŏs Aētnē,

cūiŭs ănhēlātīs ‖ īgnĭbŭs ārdĕt hŭmūs;

īllīc āccēndīt gĕmĭnās prō lāmpădĕ pīnūs:

hīnc Cĕrĕrīs sācrīs ‖ nūnc quŏquĕ taēdă dătūr.

ēst spĕcŭs ēxēsī strūctūrā pūmĭcĭs āspēr,495

nōn hŏmĭnī rĕgĭō, ‖ nōn ădĕūndă fĕraē:

quō sĭmŭl āc vēnīt, frēnātōs cūrrĭbŭs ānguēs

iūngĭt ĕt aēquŏrĕās ‖ sīccă pĕrērrăt ăquās.

ēffŭgĭt ēt Sŷrtēs ēt tē, Zānclaēă Chărŷbdĭ,

ēt vōs, Nīsēī, ‖ naūfrăgă mōnstră, cănēs,500

Hādrĭăcūmquĕ pătēns lātē bĭmărēmquĕ Cŏrīnthūm:

sīc vĕnĭt ād pōrtūs, ‖ Āttĭcă tērră, tŭōs.

hīc prīmūm sēdīt gĕlĭdō maēstīssĭmă sāxō:

īllūd Cēcrŏpĭdaē ‖ nūnc quŏquĕ trīstĕ vŏcānt.

sūb Iŏvĕ dūrāvīt mūltīs īmmōtă dĭēbūs,505

ēt lūnaē pătĭēns ‖ ēt plŭvĭālĭs ăquaē.

sōrs sŭă cuīquĕ lŏco ēst: quōd nūnc Cĕrĭālĭs Ĕleūsīn

dīcĭtŭr, hōc Cĕlĕī ‖ rūră fŭērĕ sĕnīs.

īllĕ dŏmūm glāndēs ēxcūssăquĕ mōră rŭbētīs

pōrtăt ĕt ārsūrīs ‖ ārĭdă līgnă fŏcīs.510

fīlĭă pārvă dŭās rĕdĭgēbāt mōntĕ căpēllās,

ēt tĕnĕr īn cūnīs ‖ fīlĭŭs aēgĕr ĕrāt.

"mātĕr" ăīt vīrgō (mōta ēst dĕă nōmĭnĕ mātrīs),

"quīd făcĭs īn sōlīs ‖ īncŏmĭtātă lŏcīs?"

pērstĭtĭt ēt sĕnĭōr, quāmvīs ŏnŭs ūrgĕt, ĕt ōrāt515

tēctă sŭaē sŭbĕāt ‖ quāntŭlăcūmquĕ căsaē.

īllă nĕgāt (sĭmŭlārăt ănūm mītrāquĕ căpīllōs

prēssĕrăt); īnstāntī ‖ tālĭă dīctă rĕfērt:

"sōspĕs ĕās sēmpērquĕ părēns; mĭhĭ fīlĭă rāptāst.

heū, mĕlĭōr quāntō ‖ sōrs tŭă sōrtĕ mĕāst!"520

dīxĭt, ĕt ūt lăcrĭmaē (nĕque ĕnīm lăcrĭmārĕ dĕōrūmst)

dēcĭdĭt īn tĕpĭdōs ‖ lūcĭdă gūttă sĭnūs.

flēnt părĭtēr mōllēs ănĭmīs vīrgōquĕ sĕnēxquĕ;

ē quĭbŭs haēc iūstī ‖ vērbă fŭērĕ sĕnīs:

"sīc tĭbĭ, quām rāptām quaērīs, sīt fīlĭă sōspēs;525

sūrgĕ, nĕc ēxĭgŭaē ‖ dēspĭcĕ tēctă căsaē."

cuī dĕă "dūc" īnquīt; "scīstī quā cōgĕrĕ pōssēs",

sēquĕ lĕvāt sāxō ‖ sūbsĕquĭtūrquĕ sĕnēm.

dūx cŏmĭtī nārrāt quām sīt sĭbĭ fīlĭŭs aēgēr,

nēc căpĭāt sōmnōs ‖ īnvĭgĭlētquĕ mălīs.530

īllă sŏpōrĭfĕrūm, pārvōs ĭnĭtūră pĕnātēs,

cōllĭgĭt āgrēstī ‖ lēnĕ păpāvĕr hŭmō.

dūm lĕgĭt, ōblītō fērtūr gūstāssĕ pălātō

lōngāmque īmprūdēns ‖ ēxsŏlŭīssĕ fămēm;

quaē quĭă prīncĭpĭō pŏsŭīt iēiūnĭă nōctīs,535

tēmpŭs hăbēnt mŷstaē ‖ sīdĕră vīsă cĭbī.

līmĕn ŭt īntrāvīt, lūctūs vĭdĕt ōmnĭă plēnă;

iām spēs īn pŭĕrō ‖ nūllă sălūtĭs ĕrāt.

mātrĕ sălūtātā (mātēr Mĕtănīră vŏcātūr)

iūngĕrĕ dīgnāta ēst ‖ ōs pŭĕrīlĕ sŭō.540

pāllŏr ăbīt, sŭbĭtāsquĕ vĭdēnt īn cōrpŏrĕ vīrēs:

tāntūs caēlēstī ‖ vēnĭt ăb ōrĕ vĭgōr.

tōtă dŏmūs laēta ēst, hōc ēst, mātērquĕ pătērquĕ

nātăquĕ: trēs īllī ‖ tōtă fŭērĕ dŏmūs.

mōx ĕpŭlās pōnūnt, lĭquĕfāctă cŏāgŭlă lāctĕ545

pōmăque ĕt īn cērīs ‖ aūrĕă mēllă sŭīs.

ābstĭnĕt ālmă Cĕrēs, sōmnīquĕ păpāvĕră caūsās

dāt tĭbĭ cūm tĕpĭdō ‖ lāctĕ bĭbēndă, pŭēr.

nōctĭs ĕrāt mĕdĭūm plăcĭdīquĕ sĭlēntĭă sōmnī:

Trīptŏlĕmūm grĕmĭō ‖ sūstŭlĭt īllă sŭō,550

tērquĕ mănū pērmūlsĭt ĕūm, trĭă cārmĭnă dīxīt,

cārmĭnă mōrtālī ‖ nōn rĕfĕrēndă sŏnō,

īnquĕ fŏcō cōrpūs pŭĕrī vīvēntĕ făvīllā

ōbrŭĭt, hūmānūm ‖ pūrgĕt ŭt īgnĭs ŏnūs.

ēxcŭtĭtūr sōmnō stūltē pĭă mātĕr, ĕt āmēns555

"quīd făcĭs?" ēxclāmāt, ‖ mēmbrăque ăb īgnĕ răpīt.

cuī dĕă "dūm nōn ēs", dīxīt "scĕlĕrātă fŭīstī:

īnrĭtă mātērnō ‖ sūnt mĕă dōnă mĕtū.

īstĕ quĭdēm mōrtālĭs ĕrīt: sēd prīmŭs ărābīt

ēt sĕrĕt ēt cūltā ‖ praēmĭă tōllĕt hŭmō."560

dīxĭt ĕt ēgrĕdĭēns nūbēm trăhĭt, īnquĕ drăcōnēs

trānsĭt ĕt ālĭgĕrō ‖ tōllĭtŭr āxĕ Cĕrēs.

Sūnĭŏn ēxpŏsĭtūm Pīraēăquĕ tūtă rĕcēssū

līnquĭt ĕt īn dēxtrūm ‖ quaē iăcĕt ōră lătūs;

hīnc ĭnĭt Aēgaēūm, quō Cŷclădăs āspĭcĭt ōmnēs,565

Īŏnĭūmquĕ răpāx ‖ Īcărĭūmquĕ lĕgīt,

pērque ūrbēs Ăsĭaē lōngūm pĕtĭt Hēllēspōntūm,

dīvērsūmquĕ lŏcīs ‖ āltă pĕrērrăt ĭtēr.

nām mŏdŏ tūrĭlĕgōs Ărăbās, mŏdŏ dēspĭcĭt Īndōs;

hīnc Lĭbўs, hīnc Mĕrŏē ‖ sīccăquĕ tērră sŭbēst;570

nūnc ădĭt Hēspĕrĭōs, Rhēnūm Rhŏdănūmquĕ Pădūmquĕ

tēquĕ, fŭtūrĕ părēns, ‖ Thŷbrĭ, pŏtēntĭs ăquaē.

quō fĕrŏr? īmmēnsum ēst ērrātās dīcĕrĕ tērrās:

praētĕrĭtūs Cĕrĕrī ‖ nūllŭs ĭn ōrbĕ lŏcūs.

ērrăt ĕt īn caēlō, lĭquĭdīque īmmūnĭă pōntī575

ādlŏquĭtūr gĕlĭdō ‖ prōxĭmă sīgnă pŏlō:

"Pārrhăsĭdēs stēllaē, nāmque ōmnĭă nōssĕ pŏtēstīs,

aēquŏrĕās nūmquām ‖ cūm sŭbĕātĭs ăquās,

Pērsĕphŏnēn nātām mĭsĕraē mōnstrātĕ părēntī."

dīxĕrăt. huīc Hĕlĭcē ‖ tālĭă vērbă rĕfērt:580

"crīmĭnĕ nōx văcŭa ēst; Sōlēm dē vīrgĭnĕ rāptā

cōnsŭlĕ, quī lātē ‖ fāctă dĭūrnă vĭdēt."

Sōl ădĭtūs "quām quaērĭs", ăīt "nē vānă lăbōrēs,

nūptă Iŏvīs frātrī ‖ tērtĭă rēgnă tĕnēt."

quēstă dĭū sēcūm, sīc ēst ādfātă Tŏnāntēm585

(māxĭmăque īn vūltū ‖ sīgnă dŏlēntĭs ĕrānt):

"sī mĕmŏr ēs dē quō mĭhĭ sīt Prōsērpĭnă nātă

dīmĭdĭūm cūraē ‖ dēbĕt hăbērĕ tŭaē.

ōrbĕ pĕrērrātō sōla ēst īniūrĭă fāctī

cōgnĭtă: cōmmīssī ‖ praēmĭă rāptŏr hăbēt.590

āt nĕquĕ Pērsĕphŏnē dīgna ēst praēdōnĕ mărītō,

nēc gĕnĕr hōc nōbīs ‖ mōrĕ părāndŭs ĕrāt.

quīd grăvĭūs vīctōrĕ Gўgē cāptīvă tŭlīssēm

quām nūnc tē caēlī ‖ scēptră tĕnēntĕ tŭlī?

vērum īmpūnĕ fĕrāt, nōs haēc pătĭēmŭr ĭnūltaē;595

rēddăt ĕt ēmēndēt ‖ fāctă prĭōră nŏvīs."

Iūppĭtĕr hānc lēnīt, fāctūmque ēxcūsăt ămōrĕ,

nēc gĕnĕr ēst nōbīs ‖ īllĕ pŭdēndŭs ăīt;

"nōn ĕgŏ nōbĭlĭōr: pŏsĭta ēst mĭhĭ rēgĭă caēlō,

pōssĭdĕt āltĕr ăquās, ‖ āltĕr ĭnānĕ chăōs.600

sēd sī fōrtĕ tĭbī nōn ēst mūtābĭlĕ pēctūs

stātquĕ sĕmēl iūnctī ‖ rūmpĕrĕ vīnclă tŏrī,

hōc quŏquĕ tēmptēmūs, sĭquĭdēm iēiūnă rĕmānsīt;

sī mĭnŭs, īnfērnī ‖ cōniŭgĭs ūxŏr ĕrīt."

Tārtără iūssŭs ădīt sūmptīs Cādūcĭfĕr ālīs,605

spēquĕ rĕdīt cĭtĭūs ‖ vīsăquĕ cērtă rĕfērt:

"rāptă trĭbūs" dīxīt "sōlvīt iēiūnĭă grānīs,

Pūnĭcă quaē lēntō ‖ cōrtĭcĕ pōmă tĕgūnt."

nōn sĕcŭs īndŏlŭīt quām sī mŏdŏ rāptă fŭīssēt

maēstă părēns, lōngā ‖ vīxquĕ rĕfēctă mŏrāst.610

ātque ĭtă "nēc nōbīs caēlum ēst hăbĭtābĭlĕ" dīxīt;

"Taēnărĭā rĕcĭpī ‖ mē quŏquĕ vāllĕ iŭbē."

ēt fāctūră fŭīt, pāctūs nĭsĭ Iūppĭtĕr ēssēt

bīs trĭbŭs ūt caēlō ‖ mēnsĭbŭs īllă fŏrēt.

tūm dēmūm vūltūmquĕ Cĕrēs ănĭmūmquĕ rĕcēpīt615

īmpŏsŭītquĕ sŭaē ‖ spīcĕă sērtă cŏmaē:

lārgăquĕ prōvēnīt cēssātīs mēssĭs ĭn ārvīs,

ēt vīx cōngēstās ‖ ārĕă cēpĭt ŏpēs.

ālbă dĕcēnt Cĕrĕrēm: vēstēs Cĕrĭālĭbŭs ālbās

sūmĭtĕ; nūnc pūllī ‖ vēllĕrĭs ūsŭs ăbēst.620

Ōccŭpăt Āprīlēs Īdūs cōgnōmĭnĕ Vīctōr

Iūppĭtĕr: hāc īllī ‖ sūnt dătă tēmplă dĭē.

hāc quŏquĕ, nī fāllōr, pŏpŭlō dīgnīssĭmă nōstrō

ātrĭă Lībērtās ‖ coēpĭt hăbērĕ sŭā.

Lūcĕ sĕcūtūrā tūtōs pĕtĕ, nāvĭtă, pōrtūs:625

vēntŭs ăb ōccāsū ‖ grāndĭnĕ mīxtŭs ĕrīt.

scīlĭcĕt ūt fŭĕrīt, tămĕn hāc Mŭtĭnēnsĭă Caēsār

grāndĭnĕ mīlĭtĭā ‖ pērcŭlĭt ārmă sŭā.

Tērtĭă pōst Vĕnĕrīs cūm lūx sūrrēxĕrĭt Īdūs,

pōntĭfĭcēs, fōrdā ‖ sācră lĭtātĕ bŏvĕ.630

fōrdă fĕrēns bōs ēst fēcūndăquĕ dīctă fĕrēndō:

hīnc ĕtĭām fētūs ‖ nōmĕn hăbērĕ pŭtānt.

nūnc grăvĭdūm pĕcŭs ēst, grăvĭdaē quŏquĕ sēmĭnĕ tērraē:

Tēllūrī plēnaē ‖ vīctĭmă plēnă dătūr.

pārs cădĭt ārcĕ Iŏvīs, tēr dēnās cūrĭă vāccās635

āccĭpĭt ēt lārgō ‖ spārsă crŭōrĕ mădēt.

āst ŭbĭ vīscĕrĭbūs vĭtŭlōs răpŭērĕ mĭnīstrī,

sēctăquĕ fūmōsīs ‖ ēxtă dĕdērĕ fŏcīs,

īgnĕ crĕmāt vĭtŭlōs quaē nātū māxĭmă Vīrgōst,

lūcĕ Pălīs pŏpŭlōs ‖ pūrgĕt ŭt īllĕ cĭnīs.640

rēgĕ Nŭmā, frūctū nōn rēspōndēntĕ lăbōrī,

īnrĭtă dēcēptī ‖ vōtă cŏlēntĭs ĕrānt.

nām mŏdŏ sīccŭs ĕrāt gĕlĭdīs Ăquĭlōnĭbŭs ānnūs,

nūnc ăgĕr āssĭdŭā ‖ lūxŭrĭābăt ăquā;

saēpĕ Cĕrēs prīmīs dŏmĭnūm fāllēbăt ĭn hērbīs,645

ēt lĕvĭs ōbsēssō ‖ stābăt ăvēnă sŏlō,

ēt pĕcŭs āntĕ dĭēm pārtūs ēdēbăt ăcērbōs,

āgnăquĕ nāscēndō ‖ saēpĕ nĕcābăt ŏvēm.

sīlvă vĕtūs nūllāquĕ dĭū vĭŏlātă sĕcūrī

stābāt, Maēnălĭō ‖ sācră rĕlīctă dĕō:650

īllĕ dăbāt tăcĭtīs ănĭmō rēspōnsă quĭētō

nōctĭbŭs; hīc gĕmĭnās ‖ rēx Nŭmă māctăt ŏvēs.

prīmă cădīt Faūnō, lēnī cădĭt āltĕră Sōmnō

stērnĭtŭr īn dūrō ‖ vēllŭs ŭtrūmquĕ sŏlō.

bīs căpŭt īntōnsūm fōntānā spārgĭtŭr ūndā,655

bīs sŭă fāgĭnĕā ‖ tēmpŏră frōndĕ prĕmīt.

ūsŭs ăbēst Vĕnĕrīs, nēc fās ănĭmālĭă mēnsīs

pōnĕrĕ, nēc dĭgĭtīs ‖ ānŭlŭs ūllŭs ĭnēst;

vēstĕ rŭdī tēctūs sūprā nŏvă vēllĕră cōrpūs

pōnĭt, ădōrātō ‖ pēr sŭă vērbă dĕō.660

īntĕrĕā plăcĭdām rĕdĭmītă păpāvĕrĕ frōntēm

Nōx vĕnĭt, ēt sēcūm ‖ sōmnĭă nīgră trăhīt;

Faūnŭs ădēst, ŏvĭūmquĕ prĕmēns pĕdĕ vēllĕră dūrō

ēdĭdĭt ā dēxtrō ‖ tālĭă vērbă tŏrō:

"mōrtĕ bŏūm tĭbĭ, rēx, Tēllūs plācāndă dŭārūm:665

dēt sācrīs ănĭmās ‖ ūnă iŭvēncă dŭās."

ēxcŭtĭtūr tērrōrĕ quĭēs: Nŭmă vīsă rĕvōlvīt,

ēt sēcum āmbāgēs ‖ caēcăquĕ iūssă rĕfērt.

ēxpĕdĭt ērrāntēm nĕmŏrī grātīssĭmă cōniūnx

ēt dīxīt "grăvĭdaē ‖ pōscĕrĭs ēxtă bŏvīs."670

ēxtă bŏvīs grăvĭdaē dāntūr; fēcūndĭŏr ānnūs

prōvĕnĭt, ēt frūctūm ‖ tērră pĕcūsquĕ fĕrūnt.

Hānc quōndām Cўthĕrēă dĭēm prŏpĕrāntĭŭs īrĕ

iūssĭt ĕt ādmīssōs ‖ praēcĭpĭtāvĭt ĕquōs,

ūt tĭtŭlum īmpĕrĭī cūm prīmūm lūcĕ sĕquēntī675

Aūgūstō iŭvĕnī ‖ prōspĕră bēllă dărēnt.

Sēd iām praētĕrĭtās quaērēns tĭbĭ Lūcĭfĕr Īdūs

rēspĭcĭt; hāc Hўădēs ‖ Dōrĭdă nōctĕ tĕnēnt.

Tērtĭă pōst Hўădās cūm lūx ĕrĭt ōrtă rĕmōtās,

cārcĕrĕ pārtītōs ‖ Cīrcŭs hăbēbĭt ĕquōs.680

cūr ĭgĭtūr mīssaē vīnctīs ārdēntĭă taēdīs

tērgă fĕrānt vūlpēs ‖ caūsă dŏcēndă mĭhīst.

frīgĭdă Cārsĕŏlīs nĕc ŏlīvīs āptă fĕrēndīs

tērră, sĕd ād sĕgĕtēs ‖ īngĕnĭōsŭs ăgēr;

hāc ĕgŏ Paēlīgnōs, nātālĭă rūră, pĕtēbām,685

pārvă, sĕd āssĭdŭīs ‖ ōbvĭă sēmpĕr ăquīs.

hōspĭtĭs āntīquī sŏlĭtās īntrāvĭmŭs aēdēs;

dēmpsĕrăt ēmĕrĭtīs ‖ iām iŭgă Phoēbŭs ĕquīs.

īs mĭhĭ mūltă quĭdēm, sĕd ĕt haēc nārrārĕ sŏlēbāt,

ūndĕ mĕūm praēsēns ‖ īnstrŭĕrētŭr ŏpūs:690

"hōc" ăĭt "īn cāmpō" (cāmpūmque ōstēndĭt) "hăbēbāt

rūs brĕvĕ cūm dūrō ‖ pārcă cŏlōnă vĭrō.

īllĕ sŭām pĕrăgēbăt hŭmūm, sīve ūsŭs ărātrī,

seū cūrvaē fālcīs, ‖ sīvĕ bĭdēntĭs ĕrāt;

haēc mŏdŏ vērrēbāt stāntēm tībīcĭnĕ vīllām,695

nūnc mātrīs plūmīs ‖ ōvă fŏvēndă dăbāt,

aūt vĭrĭdēs mālvās aūt fūngōs cōllĭgĭt ālbōs

aūt hŭmĭlēm grātō ‖ cālfăcĭt īgnĕ fŏcūm;

ēt tămĕn āssĭdŭīs ēxērcēt brācchĭă tēlīs,

ādvērsūsquĕ mĭnās ‖ frīgŏrĭs ārmă părāt.700

fīlĭŭs hūiŭs ĕrāt prīmō lāscīvŭs ĭn aēvō,

āddĭdĕrātque ānnōs ‖ ād dŭŏ lūstră dŭōs.

īs căpĭt ēxtrēmī vūlpēm cōnvāllĕ sălīctī:

ābstŭlĕrāt mūltās ‖ īllă cŏhōrtĭs ăvēs.

cāptīvām stĭpŭlā fēnōque īnvōlvĭt ĕt īgnēs705

ādmŏvĕt: ūrēntēs ‖ ēffŭgĭt īllă mănūs:

quā fŭgĭt, īncēndīt vēstītōs mēssĭbŭs āgrōs;

dāmnōsīs vīrēs ‖ īgnĭbŭs aūră dăbāt.

fāctum ăbĭīt, mŏnĭmēntă mănēnt: †nām dīcĕrĕ cērtām†

nūnc quŏquĕ lēx vūlpēm ‖ Cārsĕŏlānă vĕtāt,710

ūtquĕ lŭāt poēnās, gēns haēc Cĕrĭālĭbŭs ārdēt,

quōquĕ mŏdō sĕgĕtēs ‖ pērdĭdĭt īpsă pĕrīt."

Prōxĭmă cūm vĕnĭēt tērrās vīsūră pătēntēs

Mēmnŏnĭs īn rŏsĕīs ‖ lūtĕă mātĕr ĕquīs,

dē dŭcĕ lānĭgĕrī pĕcŏrīs, quī prōdĭdĭt Hēllēn,715

sōl ăbĭt: ēgrēssō ‖ vīctĭmă māiŏr ădēst.

vāccă sĭt ān taūrūs nōn ēst cōgnōscĕrĕ prōmptūm:

pārs prĭŏr āppārēt, ‖ pōstĕrĭōră lătēnt.

seū tămĕn ēst taūrūs sīve ēst hōc fēmĭnă sīgnūm,

Iūnōne īnvītā ‖ mūnŭs ămōrĭs hăbēt.720

Nōx ăbĭīt, ŏrĭtūrque aūrōră: Părīlĭă pōscōr;

nōn pōscōr frūstrā, ‖ sī făvĕt ālmă Pălēs.

ālmă Pălēs, făvĕās pāstōrĭă sācră cănēntī,

prōsĕquŏr ōffĭcĭō ‖ sī tŭă fēstă mĕō.

cērte ĕgŏ dē vĭtŭlō cĭnĕrēm stĭpŭlāsquĕ făbālēs725

saēpĕ tŭlī plēnā, ‖ fēbrŭă tōstă, mănū;

cērte ĕgŏ trānsĭlŭī pŏsĭtās tĕr ĭn ōrdĭnĕ flāmmās,

ūdăquĕ rōrātās ‖ laūrĕă mīsĭt ăquās.

mōtă dĕa ēst, ŏpĕrīquĕ făvēt. nāvālĭbŭs ēxīt

pūppĭs; hăbēnt vēntōs ‖ iām mĕă vēlă sŭōs.730

ī, pĕtĕ vīrgĭnĕā, pŏpŭlūs, sūffīmĕn ăb ārā;

Vēstă dăbīt, Vēstaē ‖ mūnĕrĕ pūrŭs ĕrīs.

sānguĭs ĕquī sūffīmĕn ĕrīt vĭtŭlīquĕ făvīllă,

tērtĭă rēs dūraē ‖ cūlmĕn ĭnānĕ făbaē.

pāstŏr, ŏvēs sătŭrās ād prīmă crĕpūscŭlă lūstrā:735

ūndă prĭūs spārgāt, ‖ vīrgăquĕ vērrăt hŭmūm;

frōndĭbŭs ēt fīxīs dĕcŏrēntŭr ŏvīlĭă rāmīs,

ēt tĕgăt ōrnātās ‖ lōngă cŏrōnă fŏrēs.

caērŭlĕī fīānt pūrō dē sūlpŭrĕ fūmī,

tāctăquĕ fūmāntī ‖ sūlpŭrĕ bālĕt ŏvīs.740

ūrĕ mărēs ŏlĕās taēdāmque hērbāsquĕ Săbīnās,

ēt crĕpĕt īn mĕdĭīs ‖ laūrŭs ădūstă fŏcīs;

lībăquĕ dē mĭlĭō mĭlĭī fīscēllă sĕquātūr:

rūstĭcă praēcĭpŭe ēst ‖ hōc dĕă laētă cĭbō.

āddĕ dăpēs mūlctrāmquĕ sŭās, dăpĭbūsquĕ rĕsēctīs745

sīlvĭcŏlām tĕpĭdō ‖ lāctĕ prĕcārĕ Pălēm.

"cōnsŭlĕ" dīc "pĕcŏrī părĭtēr pĕcŏrīsquĕ măgīstrīs:

ēffŭgĭāt stăbŭlīs ‖ nōxă rĕpūlsă mĕīs.

sīvĕ săcrō pāvī, sēdīvĕ sŭb ārbŏrĕ sācrā

pābŭlăque ē būstīs ‖ īnscĭă cārpsĭt ŏvīs,750

sī nĕmŭs īntrāvī vĕtĭtūm, nōstrīsvĕ fŭgātaē

sūnt ŏcŭlīs nŷmphaē ‖ sēmĭcăpērquĕ dĕūs;

sī mĕă fālx rāmō lūcūm spŏlĭāvĭt ŏpācō,

ūndĕ dăta ēst aēgraē ‖ fīscĭnă frōndĭs ŏvī,

dā vĕnĭām cūlpaē: nēc, dūm dēgrāndĭnăt, ōbsīt755

āgrēstī fānō ‖ sūbpŏsŭīssĕ pĕcūs.

nēc nŏcĕāt tūrbāssĕ lăcūs: īgnōscĭtĕ, nŷmphaē,

mōtă quŏd ōbscūrās ‖ ūngŭlă fēcĭt ăquās.

tū, dĕă, prō nōbīs fōntēs fōntānăquĕ plācā

nūmĭnă, tū spārsōs ‖ pēr nĕmŭs ōmnĕ dĕōs.760

nēc drўădās nēc nōs vĭdĕāmūs lābră Dĭānaē

nēc Faūnūm, mĕdĭō ‖ cūm prĕmĭt ārvă dĭē.

pēllĕ prŏcūl mōrbōs; vălĕānt hŏmĭnēsquĕ grĕgēsquĕ,

ēt vălĕānt vĭgĭlēs, ‖ prōvĭdă tūrbă, cănēs.

nēvĕ mĭnūs mūltōs rĕdĭgām quām mānĕ fŭērūnt,765

nēvĕ gĕmām rĕfĕrēns ‖ vēllĕră rāptă lŭpō.

ābsĭt ĭnīquă fămēs: hērbaē frōndēsquĕ sŭpērsīnt,

quaēquĕ lăvēnt ārtūs ‖ quaēquĕ bĭbāntŭr ăquaē.

ūbĕră plēnă prĕmām, rĕfĕrāt mĭhĭ cāsĕŭs aēră,

dēntquĕ vĭām lĭquĭdō ‖ vīmĭnă rāră sĕrō;770

sītquĕ sălāx ărĭēs, cōncēptăquĕ sēmĭnă cōniūnx

rēddăt, ĕt īn stăbŭlō ‖ mūltă sĭt āgnă mĕō;

lānăquĕ prōvĕnĭāt nūllās laēsūră pŭēllās,

mōllĭs ĕt ād tĕnĕrās ‖ quāmlĭbĕt āptă mănūs.

quaē prĕcŏr, ēvĕnĭānt, ēt nōs făcĭāmŭs ăd ānnūm775

pāstōrūm dŏmĭnaē ‖ grāndĭă lībă Pălī."

hīs dĕă plācānda ēst: haēc tū cōnvērsŭs ăd ōrtūs

dīc quătĕr ēt vīvō ‖ pērlŭĕ rōrĕ mănūs.

tūm lĭcĕt ādpŏsĭtā, vĕlŭtī crātērĕ, cămēllā

lāc nīveūm pōtēs ‖ pūrpŭrĕāmquĕ săpām;780

mōxquĕ pĕr ārdēntēs stĭpŭlaē crĕpĭtāntĭs ăcērvōs

trāĭcĭās cĕlĕrī ‖ strēnŭă mēmbră pĕdĕ.

ēxpŏsĭtūs mōs ēst; mōrīs mĭhĭ rēstăt ŏrīgŏ:

tūrbă făcīt dŭbĭūm ‖ coēptăquĕ nōstră tĕnēt.

ōmnĭă pūrgăt ĕdāx īgnīs vĭtĭūmquĕ mĕtāllīs785

ēxcŏquĭt: īdcīrcō ‖ cūm dŭcĕ pūrgăt ŏvēs?

ān, quĭă cūnctārūm cōntrārĭă sēmĭnă rērūm

sūnt dŭŏ dīscōrdēs, ‖ īgnĭs ĕt ūndă, dĕī,

iūnxērūnt ĕlĕmēntă pătrēs, āptūmquĕ pŭtārūnt

īgnĭbŭs ēt spārsā ‖ tāngĕrĕ cōrpŭs ăquā?790

ān, quŏd ĭn hīs vītaē caūsa ēst, haēc pērdĭdĭt ēxūl,

hīs nŏvă fīt cōniūnx, ‖ haēc dŭŏ māgnă pŭtānt?

vīx ĕquĭdēm crēdō: sūnt quī Phăĕthōntă rĕfērrī

crēdānt ēt nĭmĭās ‖ Deūcălĭōnĭs ăquās.

pārs quŏquĕ, cūm sāxīs pāstōrēs sāxă fĕrībānt,795

scīntīllām sŭbĭtō ‖ prōsĭlŭīssĕ fĕrūnt;

prīmă quĭdēm pĕrĭīt, stĭpŭlīs ēxcēptă sĕcūndāst:

hōc ārgūmēntūm ‖ flāmmă Părīlĭs hăbēt?

ān măgĭs hūnc mōrēm pĭĕtās Aēnēĭă fēcīt,

īnnŏcŭūm vīctō ‖ cuī dĕdĭt īgnĭs ĭtēr?800

nūm tămĕn ēst vērō prŏpĭūs, cūm cōndĭtă Rōmāst,

trānsfērrī iūssōs ‖ īn nŏvă tēctă Lărēs,

mūtāntēsquĕ dŏmūm tēctīs āgrēstĭbŭs īgnēm

ēt cēssātūraē ‖ sūbpŏsŭīssĕ căsaē,

pēr flāmmās sălŭīssĕ pĕcūs, sălŭīssĕ cŏlōnōs?805

quōd fīt nātālī ‖ nūnc quŏquĕ, Rōmă, tŭō.

īpsĕ lŏcūm cāsūs vātī făcĭt: Ūrbĭs ŏrīgŏ

vēnĭt; ădēs fāctīs, ‖ māgnĕ Quĭrīnĕ, tŭīs.

iām lŭĕrāt poēnās frātēr Nŭmĭtōrĭs, ĕt ōmnĕ

pāstōrūm gĕmĭnō ‖ sūb dŭcĕ vūlgŭs ĕrāt;810

cōntrăhĕre āgrēstēs ēt moēnĭă pōnĕre ŭtrīquĕ

cōnvĕnĭt: āmbĭgĭtūr ‖ moēnĭă pōnăt ŭtēr.

"nīl ŏpŭs ēst" dīxīt "cērtāmĭnĕ" Rŏmŭlŭs "ūllō;

māgnă fĭdēs ăvĭum ēst: ‖ ēxpĕrĭāmŭr ăvēs."

rēs plăcĕt: āltĕr ĭnīt nĕmŏrōsī sāxă Pălātī;815

āltĕr Ăvēntīnūm ‖ mānĕ căcūmĕn ĭnīt.

sēx Rĕmŭs, hīc vŏlŭcrēs bīs sēx vĭdĕt ōrdĭnĕ; pāctō

stātŭr, ĕt ārbĭtrĭūm ‖ Rōmŭlŭs ūrbĭs hăbēt.

āptă dĭēs lĕgĭtūr quā moēnĭă sīgnĕt ărātrō:

sācră Pălīs sŭbĕrānt; ‖ īndĕ mŏvētŭr ŏpūs.820

fōssă fĭt ād sŏlĭdūm, frŭgĕs iāciūntūr īn īmă

ēt dē vīcīnō ‖ tērră pĕtītă sŏlō;

fōssă rĕplētŭr hŭmō, plēnaēque īmpōnĭtŭr āră,

ēt nŏvŭs āccēnsō ‖ fūngĭtŭr īgnĕ fŏcūs.

īndĕ prĕmēns stīvām dēsīgnāt moēnĭă sūlcō;825

ālbă iŭgūm nĭvĕō ‖ cūm bŏvĕ vāccă tŭlīt.

vōx fŭĭt haēc rēgīs: "cōndēntī, Iūppĭtĕr, ūrbēm,

ēt gĕnĭtōr Māvōrs ‖ Vēstăquĕ mātĕr, ădēs,

quōsquĕ pĭum ēst ădhĭbērĕ dĕōs, ādvērtĭtĕ cūnctī:

aūspĭcĭbūs vōbīs ‖ hōc mĭhĭ sūrgăt ŏpūs.830

lōngă sĭt huīc aētās dŏmĭnaēquĕ pŏtēntĭă tērraē,

sītquĕ sŭb hāc ŏrĭēns ‖ ōccĭdŭūsquĕ dĭēs."

īllĕ prĕcābātūr, tŏnĭtrū dĕdĭt ōmĭnă laēvō

Iūppĭtĕr, ēt laēvō ‖ fūlmĭnă mīssă pŏlō.

aūgŭrĭō laētī iăcĭūnt fūndāmĭnă cīvēs,835

ēt nŏvŭs ēxĭgŭō ‖ tēmpŏrĕ mūrŭs ĕrāt.

hōc Cĕlĕr ūrgĕt ŏpūs, quēm Rōmŭlŭs īpsĕ vŏcārāt,

"sīnt"quĕ, "Cĕlēr, cūraē" ‖ dīxĕrăt "īstă tŭaē,

nēvĕ quĭs aūt mūrōs aūt fāctām vōmĕrĕ fōssām

trānsĕăt; aūdēntēm ‖ tālĭă dēdĕ nĕcī."840

quōd Rĕmŭs īgnōrāns hŭmĭlēs cōntēmnĕrĕ mūrōs

coēpĭt, ĕt "hīs pŏpŭlūs" ‖ dīcĕrĕ "tūtŭs ĕrīt?"

nēc mŏră, trānsĭlŭīt: rūtrō Cĕlĕr ōccŭpăt aūsūm;

īllĕ prĕmīt dūrām ‖ sānguĭnŏlēntŭs hŭmūm.

haēc ŭbĭ rēx dĭdĭcīt, lăcrĭmās īntrōrsŭs ŏbōrtās845

dēvŏrăt ēt claūsūm ‖ pēctŏrĕ vūlnŭs hăbēt.

flērĕ pălām nōn vūlt ēxēmplăquĕ fōrtĭă sērvāt,

"sīc"quĕ "mĕōs mūrōs ‖ trānsĕăt hōstĭs" ăīt.

dāt tămĕn ēxsĕquĭās; nēc iām sūspēndĕrĕ flētūm

sūstĭnĕt, ēt pĭĕtās ‖ dīssĭmŭlātă pătēt;850

ōscŭlăque ādplĭcŭīt pŏsĭtō sūprēmă fĕrētrō,

ātque ăĭt "īnvītō ‖ frātĕr ădēmptĕ, vălē",

ārsūrōsque ārtūs ūnxīt: fēcērĕ, quŏd īllĕ,

Faūstŭlŭs ēt maēstās ‖ Āccă sŏlūtă cŏmās.

tūm iŭvĕnēm nōndūm fāctī flēvērĕ Quĭrītēs;855

ūltĭmă plōrātō ‖ sūbdĭtă flāmmă rŏgo ēst.

ūrbs ŏrĭtūr (quīs tūnc hōc ūllī crēdĕrĕ pōssēt?)

vīctōrēm tērrīs ‖ īmpŏsĭtūră pĕdēm.

cūnctă rĕgās ēt sīs māgnō sūb Caēsărĕ sēmpēr,

saēpe ĕtĭām plūrēs ‖ nōmĭnĭs hūiŭs hăbē;860

ēt, quŏtĭēns stĕtĕrīs dŏmĭtō sūblīmĭs ĭn ōrbĕ,

ōmnĭă sīnt ŭmĕrīs ‖ īnfĕrĭōră tŭīs.

Dīctă Pălēs nōbīs: īdēm Vīnālĭă dīcām.

ūnă tămēn mĕdĭa ēst ‖ īntĕr ŭtrāmquĕ dĭēs.

nūmĭnă, vūlgārēs, Vĕnĕrīs cĕlĕbrātĕ, pŭēllaē:865

mūltă prŏfēssārūm ‖ quaēstĭbŭs āptă Vĕnūs.

pōscĭtĕ tūrĕ dătō fōrmām pŏpŭlīquĕ făvōrēm,

pōscĭtĕ blāndĭtĭās ‖ dīgnăquĕ vērbă iŏcō;

cūmquĕ sŭā dŏmĭnaē dătĕ grātă sĭsŷmbrĭă mŷrtō

tēctăquĕ cōmpŏsĭtā ‖ iūncĕă vīnclă rŏsā.870

tēmplă frĕquēntārī Cōllīnaē prōxĭmă pōrtaē

nūnc dĕcĕt; ā Sĭcŭlō ‖ nōmĭnă cōllĕ tĕnēnt,

ūtquĕ Sўrācūsās Ărĕthūsĭdăs ābstŭlĭt ārmīs

Claūdĭŭs ēt bēllō ‖ tē quŏquĕ cēpĭt, Ĕrŷx,

cārmĭnĕ vīvācīs Vĕnŭs ēst trānslātă Sĭbŷllaē,875

īnquĕ sŭaē stīrpīs ‖ mālŭĭt ūrbĕ cŏlī.

cūr ĭgĭtūr Vĕnĕrīs fēstūm Vīnālĭă dīcānt

quaērĭtĭs, ēt quārē ‖ sīt Iŏvĭs īstă dĭēs?

Tūrnŭs ăn Aēnēās Lătĭaē gĕnĕr ēssĕt Ămātaē

bēllum ĕrăt: Ētrūscās ‖ Tūrnŭs ădōrăt ŏpēs.880

clārŭs ĕrāt sūmptīsquĕ fĕrōx Mēzēntĭŭs ārmīs,

ēt vĕl ĕquō māgnūs ‖ vēl pĕdĕ māiŏr ĕrāt;

quēm Rŭtŭlī Tūrnūsquĕ sŭīs ādscīscĕrĕ tēmptāt

pārtĭbŭs. haēc cōntrā ‖ dūx ĭtă Tūscŭs ăīt:

"stāt mĭhĭ nōn pārvō vīrtūs mĕă: vūlnĕră tēstōr885

ārmăquĕ, quaē spārsī ‖ sānguĭnĕ saēpĕ mĕō.

quī pĕtĭs aūxĭlĭūm, nōn grāndĭă dīvĭdĕ mēcūm

praēmĭă, dē lăcŭbūs ‖ prōxĭmă mūstă tŭīs.

nūllă mŏra ēst ŏpĕraē: vēstrum ēst dărĕ, vīncĕrĕ nōstrūm.

quām vĕlĭt Aēnēās ‖ īstă nĕgātă mĭhī!"890

ādnŭĕrānt Rŭtŭlī. Mēzēntĭŭs īndŭĭt ārmă,

īndŭĭt Aēnēās ‖ āllŏquĭtūrquĕ Iŏvēm:

"hōstĭcă Tŷrrhēnō vōta ēst vīndēmĭă rēgī:

Iūppĭtĕr, ē Lătĭō ‖ pālmĭtĕ mūstă fĕrēs."

vōtă vălēnt mĕlĭōră: cădīt Mēzēntĭŭs īngēns895

ātque īndīgnāntī ‖ pēctŏrĕ plāngĭt hŭmūm.

vēnĕrăt Aūtūmnūs cālcātīs sōrdĭdŭs ūvīs:

rēddūntūr mĕrĭtō ‖ dēbĭtă vīnă Iŏvī.

dīctă dĭēs hīnc ēst Vīnālĭă; Iūppĭtĕr īllă

vīndĭcăt, ēt fēstīs ‖ gaūdĕt ĭnēssĕ sŭīs.900

Sēx ŭbĭ, quaē rēstānt, lūcēs Āprīlĭs hăbēbīt,

īn mĕdĭō cūrsū ‖ tēmpŏră vērĭs ĕrūnt,

ēt frūstrā pĕcŭdēm quaērēs Ăthămāntĭdŏs Hēllēs,

sīgnăquĕ dānt īmbrēs, ‖ ēxŏrĭtūrquĕ Cănīs.

hāc mĭhĭ Nōmēntō Rōmām cūm lūcĕ rĕdīrēm,905

ōbstĭtĭt īn mĕdĭā ‖ cāndĭdă tūrbă vĭā:

flāmĕn ĭn āntīquaē lūcūm Rōbīgĭnĭs ībāt,

ēxtă cănīs flāmmīs, ‖ ēxtă dătūrŭs ŏvīs.

prōtĭnŭs āccēssī, rītūs nē nēscĭŭs ēssēm;

ēdĭdĭt haēc flāmēn ‖ vērbă, Quĭrīnĕ, tŭūs:910

"āspĕră Rōbīgō, pārcās Cĕrĭālĭbŭs hērbīs,

ēt trĕmăt īn sūmmā ‖ lēvĕ căcūmĕn hŭmō.

tū sătă sīdĕrĭbūs caēlī nūtrītă sĕcūndī

crēscĕrĕ, dūm fīānt ‖ fālcĭbŭs āptă, sĭnās.

Vīs tŭă nōn lĕvĭs ēst: quaē tū frūmēntă nŏtāstī,915

maēstŭs ĭn āmīssīs ‖ īllă cŏlōnŭs hăbēt;

nēc vēntī tāntūm Cĕrĕrī nŏcŭērĕ nĕc īmbrēs,

nēc sīc mārmŏrĕō ‖ pāllĕt ădūstă gĕlū,

quāntūm sī cūlmōs Tītān īncālfăcĭt ūdōs:

tūm lŏcŭs ēst īraē, ‖ dīvă tĭmēndă, tŭaē.920

pārcĕ, prĕcōr, scābrāsquĕ mănūs ā mēssĭbŭs aūfēr,

nēvĕ nŏcē cūltīs; ‖ pōssĕ nŏcērĕ săt ēst.

nēc tĕnĕrās sĕgĕtēs, sēd dūrum āmplēctĕrĕ fērrūm,

quōdquĕ pŏtēst ălĭōs ‖ pērdĕrĕ pērdĕ prĭōr.

ūtĭlĭūs glădĭōs ēt tēlă nŏcēntĭă cārpēs:925

nīl ŏpŭs ēst īllīs; ‖ ōtĭă mūndŭs ăgīt.

sārcŭlă nūnc dūrūsquĕ bĭdēns ēt vōmĕr ădūncūs,

rūrĭs ŏpēs, nĭtĕānt; ‖ īnquĭnĕt ārmă sĭtūs,

cōnātūsque ălĭquīs vāgīnā dūcĕrĕ fērrūm

ādstrīctūm lōngā ‖ sēntĭăt ēssĕ mŏrā.930

āt tū nē vĭŏlā Cĕrĕrēm, sēmpērquĕ cŏlōnūs

ābsēntī pōssīt ‖ sōlvĕrĕ vōtă tĭbĭ."

dīxĕrăt; ā dēxtrā vīllīs māntēlĕ sŏlūtīs

cūmquĕ mĕrī pătĕrā ‖ tūrĭs ăcērră fŭīt.

tūră fŏcīs vīnūmquĕ dĕdīt fībrāsquĕ bĭdēntīs935

tūrpĭăque ōbscēnaē ‖ (vīdĭmŭs) ēxtă cănīs.

tūm mĭhĭ "cūr dētūr sācrīs nŏvă vīctĭmă quaērīs?"

(quaēsĭĕrām) "caūsām ‖ pērcĭpĕ" flāmĕn ăīt.

"ēst Cănĭs, Īcărĭūm dīcūnt, quō sīdĕrĕ mōtō

tōstă sĭtīt tēllūs ‖ praēcĭpĭtūrquĕ sĕgēs:940

prō cănĕ sīdĕrĕō cănĭs hīc īmpōnĭtŭr āraē,

ēt quārē fīāt ‖ nīl nĭsĭ nōmĕn hăbēt."

Cūm Phrўgĭs Āssărăcī Tīthōnĭă frātrĕ rĕlīctō

sūstŭlĭt īmmēnsō ‖ tēr iŭbăr ōrbĕ sŭūm,

mīllĕ vĕnīt vărĭīs flōrūm dĕă nēxă cŏrōnīs;945

scaēnă iŏcī mōrēm ‖ lībĕrĭōrĭs hăbēt.

ēxĭt ĕt īn Māiās sācrūm Flōrālĕ kălēndās:

tūnc rĕpĕtām, nūnc mē ‖ grāndĭŭs ūrgĕt ŏpūs.

aūfēr, Vēstă, dĭēm: cōgnātī Vēstă rĕcēptāst

līmĭnĕ; sīc iūstī ‖ cōnstĭtŭērĕ pătrēs.950

Phoēbŭs hăbēt pārtēm: Vēstaē pārs āltĕră cēssīt:

quōd sŭpĕrēst īllīs, ‖ tērtĭŭs īpsĕ tĕnēt.

stātĕ Pălātīnaē laūrūs, praētēxtăquĕ quērcū

stēt dŏmŭs: aētērnōs ‖ trēs hăbĕt ūnă dĕōs.

"Alma, fave", dixi "geminorum mater Amorum";

ad vatem vultus rettulit illa suos;

"quid tibi" ait "mecum? certe maiora canebas.

num vetus in molli pectore vulnus habes?"

5"scis, dea", respondi "de vulnere." risit, et aether

protinus ex illa parte serenus erat.

"saucius an sanus numquid tua signa reliqui?

tu mihi propositum, tu mihi semper opus.

quae decuit primis sine crimine lusimus annis;

10nunc teritur nostris area maior equis.

tempora cum causis, annalibus eruta priscis,

lapsaque sub terras ortaque signa cano.

venimus ad quartum, quo tu celeberrima mense:

et vatem et mensem scis, Venus, esse tuos."

15mota Cytheriaca leviter mea tempora myrto

contigit et "coeptum perfice" dixit "opus".

sensimus, et causae subito patuere dierum:

dum licet et spirant flamina, navis eat.

Siqua tamen pars te de fastis tangere debet,

20Caesar, in Aprili quod tuearis habes:

hic ad te magna descendit imagine mensis,

et fit adoptiva nobilitate tuus.

hoc pater Iliades, cum longum scriberet annum,

vidit et auctores rettulit ipse tuos:

25utque fero Marti primam dedit ordine sortem,

quod sibi nascendi proxima causa fuit,

sic Venerem gradibus multis in gente receptam

alterius volvit mensis habere locum;

principiumque sui generis revolutaque quaerens

30saecula, cognatos venit adusque deos.

Dardanon Electra nesciret Atlantide natum

scilicet, Electran concubuisse Iovi?

huius Erichthonius, Tros est generatus ab illo,

Assaracon creat hic, Assaracusque Capyn;

35proximus Anchises, cum quo commune parentis

non dedignata est nomen habere Venus:

hinc satus Aeneas; pietas spectata per ignes

sacra patremque umeris, altera sacra, tulit.

venimus ad felix aliquando nomen Iuli,

40unde domus Teucros Iulia tangit avos.

Postumus hinc, qui, quod silvis fuit ortus in altis,

Silvius in Latia gente vocatus erat.

isque, Latine, tibi pater est; subit Alba Latinum;

proximus est titulis Epytus, Alba, tuis.

45ille dedit Capyi repetita vocabula Troiae

et tuus est idem, Calpete, factus avus.

cumque patris regnum post hunc Tiberinus haberet,

dicitur in Tuscae gurgite mersus aquae.

iam tamen Agrippam natum Remulumque nepotem

50viderat; in Remulum fulmina missa ferunt.

venit Aventinus post hos, locus unde vocatur,

mons quoque; post illum tradita regna Procae;

quem sequitur duri Numitor germanus Amuli;

Ilia cum Lauso de Numitore sati:

55ense cadit patrui Lausus; placet Ilia Marti,

teque parit, gemino iuncte Quirine Remo.

ille suos semper Venerem Martemque parentes

dixit, et emeruit vocis habere fidem:

neve secuturi possent nescire nepotes,

60tempora dis generis continuata dedit.

sed Veneris mensem Graio sermone notatum

auguror; a spumis est dea dicta maris.

nec tibi sit mirum Graeco rem nomine dici;

Itala nam tellus Graecia maior erat.

65venerat Evander plena cum classe suorum,

venerat Alcides, Graius uterque genus

(hospes Aventinis armentum pavit in herbis

claviger, et tanto est Albula pota deo),

dux quoque Neritius; testes Laestrygones exstant

70et quod adhuc Circes nomina litus habet;

et iam Telegoni, iam moenia Tiburis udi

stabant, Argolicae quod posuere manus.

venerat Atridae fatis agitatus Halaesus,

a quo se dictam terra Falisca putat.

75adice Troianae suasorem Antenora pacis,

et generum Oeniden, Apule Daune, tuum.

serus ab Iliacis, et post Antenora, flammis

attulit Aeneas in loca nostra deos.

huius erat Solimus Phrygia comes unus ab Ida,

80a quo Sulmonis moenia nomen habent,

Sulmonis gelidi, patriae, Germanice, nostrae.

me miserum, Scythico quam procul illa solost!

ergo ego tam longe - sed supprime, Musa, querellas:

non tibi sunt maesta sacra canenda lyra.

85Quo non livor abit? sunt qui tibi mensis honorem

eripuisse velint invideantque, Venus.

nam, quia ver aperit tunc omnia densaque cedit

frigoris asperitas fetaque terra patet,

Aprilem memorant ab aperto tempore dictum

90quem Venus iniecta vindicat alma manu.

illa quidem totum dignissima temperat orbem

illa tenet nullo regna minora deo,

iuraque dat caelo, terrae, natalibus undis,

perque suos initus continet omne genus.

95illa deos omnes (longum est numerare) creavit,

illa satis causas arboribusque dedit,

illa rudes animos hominum contraxit in unum,

et docuit iungi cum pare quemque sua.

quid genus omne creat volucrum, nisi blanda voluptas?

100nec coëant pecudes, si levis absit amor.

cum mare trux aries cornu decertat, at idem

frontem dilectae laedere parcit ovis;

deposita sequitur taurus feritate iuvencam,

quem toti saltus, quem nemus omne tremit;

105vis eadem lato quodcumque sub aequore vivit

servat, et innumeris piscibus implet aquas.

prima feros habitus homini detraxit: ab illa

venerunt cultus mundaque cura sui.

primus amans carmen vigilatum nocte negata

110dicitur ad clausas concinvisse fores,

eloquiumque fuit duram exorare puellam,

proque sua causa quisque disertus erat.

mille per hanc artes motae; studioque placendi,

quae latuere prius, multa reperta ferunt.

115hanc quisquam titulo mensis spoliare secundi

audeat? a nobis sit furor iste procul.

quid quod ubique potens templisque frequentibus aucta,

urbe tamen nostra ius dea maius habet?

pro Troia, Romane, tua Venus arma ferebat,

120cum gemuit teneram cuspide laesa manum;

caelestesque duas Troiano iudice vicit

(ah nolim victas hoc meminisse deas),

Assaracique nurus dicta est, ut scilicet olim

magnus Iuleos Caesar haberet avos.

125nec Veneri tempus, quam ver, erat aptius ullum

(vere nitent terrae, vere remissus ager;

nunc herbae rupta tellure cacumina tollunt,

nunc tumido gemmas cortice palmes agit),

et formosa Venus formoso tempore dignast,

130utque solet, Marti continuata suost.

vere monet curvas materna per aequora puppes

ire nec hibernas iam timuisse minas.

Rite deam colitis, Latiae matresque nurusque

et vos, quis vittae longaque vestis abest.

135aurea marmoreo redimicula demite collo,

demite divitias: tota lavanda dea est.

aurea siccato redimicula reddite collo:

nunc alii flores, nunc nova danda rosa est.

vos quoque sub viridi myrto iubet ipsa lavari:

140causaque cur iubeat, discite, certa subest.

litore siccabat rorantes nuda capillos:

viderunt satyri, turba proterva, deam.

sensit et opposita texit sua corpora myrto:

tuta fuit facto, vosque referre iubet.

145discite nunc, quare Fortunae tura Virili

detis eo, gelida qui locus umet aqua.

accipit ille locus posito velamine cunctas

et vitium nudi corporis omne videt;

ut tegat hoc celetque viros, Fortuna Virilis

150praestat et hoc parvo ture rogata facit.

nec pigeat tritum niveo cum lacte papaver

sumere et expressis mella liquata favis:

cum primum cupido Venus est deducta marito

hoc bibit; ex illo tempore nupta fuit.

155supplicibus verbis illam placate: sub illa

et forma et mores et bona fama manet.

Roma pudicitia proavorum tempore lapsast:

Cumaeam, veteres, consulvistis anum.

templa iubet fieri Veneri: quibus ordine factis

160inde Venus verso nomina corde tenet.

semper ad Aeneadas placido, pulcherrima, vultu

respice, totque tuas, diva, tuere nurus.

Dum loquor, elatae metuendus acumine caudae

Scorpios in virides praecipitatur aquas.

165Nox ubi transierit, caelumque rubescere primo

coeperit, et tactae rore querentur aves,

semustamque facem vigilata nocte viator

ponet, et ad solitum rusticus ibit opus

Pliades incipient umeros relevare paternos,

170quae septem dici, sex tamen esse solent:

seu quod in amplexum sex hinc venere deorum

(nam Steropen Marti concubuisse ferunt,

Neptuno Alcyonen et te, formosa Celaeno,

Maian et Electran Taygetenque Iovi),

175septima mortali Merope tibi, Sisyphe, nupsit;

paenitet, et facti sola pudore latet:

sive quod Electra Troiae spectare ruinas

non tulit, ante oculos opposuitque manum.

Ter sine perpetuo caelum versetur in axe,

180ter iungat Titan terque resolvat equos,

protinus inflexo Berecyntia tibia cornu

flabit, et Idaeae festa parentis erunt.

ibunt semimares et inania tympana tundent,

aeraque tinnitus aere repulsa dabunt;

185ipsa sedens molli comitum cervice feretur

Urbis per medias exululata vias.

scaena sonat, ludique vocant: spectate, Quirites,

et fora Marte suo litigiosa vacent.

quaerere multa libet, sed me sonus aeris acuti

190terret et horrendo lotos adunca sono.

"da, dea, quam sciter." doctas Cybeleia neptes

vidit et has curae iussit adesse meae.

"pandite mandati memores, Heliconis alumnae,

gaudeat assiduo cur dea Magna sono."

195sic ego. sic Erato (mensis Cythereius illi

cessit, quod teneri nomen amoris habet):

"reddita Saturno sors haec erat: "optime regum,

a nato sceptris excutiere tuis."

ille suam metuens, ut quaeque erat edita, prolem

200devorat, immersam visceribusque tenet.

saepe Rhea questa est totiens fecunda nec umquam

mater, et indoluit fertilitate sua.

Iuppiter ortus erat: (pro magno teste vetustas

creditur; acceptam parce movere fidem)

205veste latens saxum caelesti gutture sedit:

sic genitor fatis decipiendus erat.

ardua iamdudum resonat tinnitibus Ide,

tutus ut infanti vagiat ore puer.

pars clipeos sudibus, galeas pars tundit inanes:

210hoc Curetes habent, hoc Corybantes opus.

res latuit, priscique manent imitamina facti:

aera deae comites raucaque terga movent.

cymbala pro galeis, pro scutis tympana pulsant:

tibia dat Phrygios, ut dedit ante, modos."

215desierat; coepi: "cur huic genus acre leonum

praebent insolitas ad iuga curva iubas?"

desieram; coepit: "feritas mollita per illam

creditur: id curru testificata suo est."

"at cur turrigera caput est onerata corona?

220an primis turres urbibus illa dedit?"

adnuit. "unde venit" dixi "sua membra secandi

impetus?" ut tacui, Pieris orsa loqui:

"Phryx puer in silvis, facie spectabilis, Attis

turrigeram casto vinxit amore deam;

225hunc sibi servari volvit, sua templa tueri,

et dixit "semper fac puer esse velis."

ille fidem iussis dedit, et "si mentiar", inquit

"ultima, qua fallam, sit Venus illa mihi."

fallit, et in nympha Sagaritide desinit esse

230quod fuit: hinc poenas exigit ira deae.

Naida vulneribus succidit in arbore factis,

illa perit; fatum Naidos arbor erat;

hic furit, et credens thalami procumbere tectum

effugit, et cursu Dindyma summa petit;

235et modo "tolle faces", "remove" modo "verbera" clamat,

saepe †Palaestinas† iurat adesse deas.

ille etiam saxo corpus laniavit acuto,

longaque in immundo pulvere tracta coma est,

voxque fuit "merui: meritas do sanguine poenas.

240ah pereant partes quae nocuere mihi!"

"ah pereant" dicebat adhuc. onus inguinis aufert,

nullaque sunt subito signa relicta viri.

venit in exemplum furor hic, mollesque ministri

caedunt iactatis vilia membra comis."

245talibus Aoniae facunda voce Camenae

reddita quaesiti causa furoris erat.

"hoc quoque, dux operis, moneas precor, unde petita

venerit; an nostra semper in urbe fuit?"

"Dindymon et Cybelen et amoenam fontibus Iden

250semper et Iliacas Mater amavit opes:

cum Troiam Aeneas Italos portaret in agros

est dea sacriferas paene secuta rates,

sed nondum fatis Latio sua numina posci

senserat, adsuetis substiteratque locis.

255post, ut Roma potens opibus iam saecula quinque

vidit et edomito sustulit orbe caput,

carminis Euboici fatalia verba sacerdos

inspicit; inspectum tale fuisse ferunt:

"mater abest: matrem iubeo, Romane, requiras.

260cum veniet, casta est accipienda manu."

obscurae sortis patres ambagibus errant,

quaeve parens absit, quove petenda loco.

consulitur Paean, "divum"que "arcessite Matrem"

inquit; "in Idaeo est invenienda iugo."

265mittuntur proceres. Phrygiae tum sceptra tenebat

Attalus; Ausoniis rem negat ille viris.

mira canam: longo tremuit cum murmure tellus,

et sic est adytis diva locuta suis:

"ipsa peti volvi: ne sit mora; mitte volentem:

270dignus Roma locus quo deus omnis eat."

ille soni terrore pavens "proficiscere" dixit;

"nostra eris: in Phrygios Roma refertur avos."

protinus innumerae caedunt pineta secures

illa, quibus fugiens Phryx pius usus erat.

275mille manus coëunt, et picta coloribus ustis

caelestum Matrem concava puppis habet.

illa sui per aquas fertur tutissima nati,

longaque Phrixeae stagna sororis adit,

Rhoeteumque capax Sigeaque litora transit,

280et Tenedum et veteres Eetionis opes.

Cyclades excipiunt, Lesbo post terga relicta,

quaeque Carysteis frangitur unda vadis;

transit et Icarium, lapsas ubi perdidit alas

carus, et vastae nomina fecit aquae.

285tum laeva Creten, dextra Pelopeidas undas

deserit, et Veneris sacra Cythera petit.

hinc mare Trinacrium, candens ubi tinguere ferrum

Brontes et Steropes Acmonidesque solent,

aequoraque Afra legit, Sardoaque regna sinistris

290respicit a remis, Ausoniamque tenet.

ostia contigerat, qua se Tiberinus in altum

dividit et campo liberiore natat:

omnis eques mixtaque gravis cum plebe senatus

obvius ad Tusci fluminis ora venit.

295procedunt pariter matres nataeque nurusque

quaeque colunt sanctos virginitate focos.

sedula fune viri contento bracchia lassant:

vix subit adversas hospita navis aquas.

sicca diu fuerat tellus, sitis usserat herbas:

300sedit limoso pressa carina vado.

quisquis adest operi, plus quam pro parte laborat,

adiuvat et fortes voce sonante manus:

illa velut medio stabilis sedet insula ponto;

attoniti monstro stantque paventque viri.

305Claudia Quinta genus Clauso referebat ab alto

(nec facies impar nobilitate fuit),

casta quidem, sed non et credita: rumor iniquus

laeserat, et falsi criminis acta rea est.

cultus et ornatis varie prodisse capillis

310obfuit ad rigidos promptaque lingua senes.

conscia mens recti famae mendacia risit

sed nos in vitium credula turba sumus.

haec ubi castarum processit ab agmine matrum

et manibus puram fluminis hausit aquam,

315ter caput inrorat, ter tollit in aethera palmas

(quicumque aspiciunt, mente carere putant),

summissoque genu vultus in imagine divae

figit, et hos edit crine iacente sonos:

"supplicis, alma, tuae, genetrix fecunda deorum,

320accipe sub certa condicione preces.

casta negor: si tu damnas, meruisse fatebor;

morte luam poenas iudice victa dea;

sed si crimen abest, tu nostrae pignora vitae

re dabis, et castas casta sequere manus."

325dixit, et exiguo funem conamine traxit

mira, sed et scaena testificata loquar

mota dea est, sequiturque ducem laudatque sequendo

index laetitiae fertur ad astra sonus.

fluminis ad flexum veniunt (Tiberina priores

330Atria dixerunt), unde sinister abit.

nox aderat: querno religant in stipite funem,

dantque levi somno corpora functa cibo.

lux aderat: querno solvunt a stipite funem,

ante tamen posito tura dedere foco,

335ante coronarunt puppem, sine labe iuvencam

mactarunt operum coniugiique rudem.

est locus, in Tiberim qua lubricus influit Almo

et nomen magno perdit in amne minor.

illic purpurea canus cum veste sacerdos

340Almonis dominam sacraque lavit aquis.

exululant comites, furiosaque tibia flatur,

et feriunt molles taurea terga manus.

Claudia praecedit laeto celeberrima vultu,

credita vix tandem teste pudica dea;

345ipsa sedens plaustro porta est invecta Capena:

sparguntur iunctae flore recente boves.

Nasica accepit; templi non perstitit auctor:

Augustus nunc est, ante Metellus erat."

substitit hic Erato. mora fit, si cetera quaeram.

350"dic" inquam "parva cur stipe quaerat opes."

"contulit aes populus, de quo delubra Metellus

fecit" ait; "dandae mos stipis inde manet."

cur vicibus factis ineant convivia, quaero,

tum magis indictas concelebrentque dapes.

355"quod bene mutarit sedem Berecyntia", dixit

"captant mutatis sedibus omen idem."

institeram, quare primi Megalesia ludi

urbe forent nostra, cum dea (sensit enim)

"illa deos" inquit "peperit: cessere parenti,

360principiumque dati Mater honoris habet."

"cur igitur Gallos qui se excidere vocamus,

cum tanto a Phrygia Gallica distet humus?"

"inter" ait "viridem Cybelen altasque Celaenas

amnis it insana, nomine Gallus, aqua.

365qui bibit inde, furit: procul hinc discedite, quis est

cura bonae mentis: qui bibit inde, furit."

"non pudet herbosum" dixi "posuisse moretum

in dominae mensis: an sua causa subest?"

"lacte mero veteres usi narrantur et herbis,

370sponte sua siquas terra ferebat" ait

"candidus elisae miscetur caseus herbae,

cognoscat priscos ut dea prisca cibos."

Postera cum caelo motis Pallantias astris

fulserit, et niveos Luna levarit equos,

375qui dicet "quondam sacrata est colle Quirini

hac Fortuna die Publica", verus erit.

Tertia lux (memini) ludis erat, ac mihi quidam

spectanti senior continuusque loco

"haec" ait "illa dies, Libycis qua Caesar in oris

380perfida magnanimi contudit arma Iubae.

dux mihi Caesar erat, sub quo meruisse tribunus

glorior: officio praefuit ille meo.

hanc ego militia sedem, tu pace parasti,

inter bis quinos usus honore viros."

385plura locuturi subito seducimur imbre:

pendula caelestes Libra movebat aquas.

Ante tamen quam summa dies spectacula sistat

ensifer Orion aequore mersus erit.

Proxima victricem cum Romam inspexerit Eos

390et dederit Phoebo stella fugata locum,

Circus erit pompa celeber numeroque deorum,

primaque ventosis palma petetur equis.

Hinc Cereris ludi: non est opus indice causae;

sponte deae munus promeritumque patet.

395panis erat primis virides mortalibus herbae,

quas tellus nullo sollicitante dabat;

et modo carpebant vivax e caespite gramen,

nunc epulae tenera fronde cacumen erant.

postmodo glans nota est: bene erat iam glande reperta,

400duraque magnificas quercus habebat opes.

prima Ceres homine ad meliora alimenta vocato

mutavit glandes utiliore cibo.

illa iugo tauros collum praebere coëgit:

tum primum soles eruta vidit humus.

405aes erat in pretio, Chalybeia massa latebat:

eheu, perpetuo debuit illa tegi.

pace Ceres laeta est; et vos orate, coloni,

perpetuam pacem pacificumque ducem.

farra deae micaeque licet salientis honorem

410detis et in veteres turea grana focos;

et, si tura aberunt, unctas accendite taedas:

parva bonae Cereri, sint modo casta, placent.

a bove succincti cultros removete ministri:

bos aret; ignavam sacrificate suem.

415apta iugo cervix non est ferienda securi:

vivat et in dura saepe laboret humo.

Exigit ipse locus raptus ut virginis edam:

plura recognosces, pauca docendus eris.

terra tribus scopulis vastum procurrit in aequor

420Trinacris, a positu nomen adepta loci,

grata domus Cereri: multas ea possidet urbes,

in quibus est culto fertilis Henna solo.

frigida caelestum matres Arethusa vocarat:

venerat ad sacras et dea flava dapes.

425filia, consuetis ut erat comitata puellis,

errabat nudo per sua prata pede.

valle sub umbrosa locus est aspergine multa

vvidus ex alto desilientis aquae.

tot fuerant illic, quot habet natura, colores,

430pictaque dissimili flore nitebat humus.

quam simul aspexit, "comites, accedite" dixit

"et mecum plenos flore referte sinus."

praeda puellares animos prolectat inanis,

et non sentitur sedulitate labor.

435haec implet lento calathos e vimine nexos,

haec gremium, laxos degravat illa sinus;

illa legit calthas, huic sunt violaria curae,

illa papavereas subsecat ungue comas;

has, hyacinthe, tenes; illas, amarante, moraris;

440pars thyma, pars rhoean et meliloton amat;

plurima lecta rosa est, sunt et sine nomine flores:

ipsa crocos tenues liliaque alba legit.

carpendi studio paulatim longius itur,

et dominam casu nulla secuta comes.

445hanc videt et visam patruus velociter aufert

regnaque caeruleis in sua portat equis.

illa quidem clamabat "io, carissima mater,

auferor!", ipsa suos abscideratque sinus:

panditur interea Diti via, namque diurnum

450lumen inadsueti vix patiuntur equi.

at, chorus aequalis, cumulatae flore ministrae

"Persephone", clamant "ad tua dona veni."

ut clamata silet, montes ululatibus implent,

et feriunt maesta pectora nuda manu.

455attonita est plangore Ceres (modo venerat Hennam)

nec mora, "me miseram! filia" dixit "ubi es?"

mentis inops rapitur, quales audire solemus

Threicias fusis maenadas ire comis.

ut vitulo mugit sua mater ab ubere rapto

460et quaerit fetus per nemus omne suos,

sic dea nec retinet gemitus, et concita cursu

fertur, et e campis incipit, Henna, tuis.

inde puellaris nacta est vestigia plantae

et pressam noto pondere vidit humum;

465forsitan illa dies erroris summa fuisset,

si non turbassent signa reperta sues.

iamque Leontinos Amenanaque flumina cursu

praeterit et ripas, herbifer Aci, tuas:

praeterit et Cyanen et fontes lenis Anapi

470et te, verticibus non adeunde Gela.

liquerat Ortygien Megareaque Pantagienque,

quaque Symaetheas accipit aequor aquas.

antraque Cyclopum positis exusta caminis,

quique locus curvae nomina falcis habet,

475Himeraque et Didymen Acragantaque Tauromenumque,

sacrarumque Mylas pascua laeta boum:

hinc Camerinan adit Thapsonque et Heloria tempe,

quaque iacet Zephyro semper apertus Eryx.

iamque Peloriadem Lilybaeaque, iamque Pachynon

480lustrarat, terrae cornua prima suae:

quacumque ingreditur, miseris loca cuncta querellis

implet, ut amissum cum gemit ales Ityn.

perque vices modo "Persephone!" modo "filia!" clamat,

clamat et alternis nomen utrumque ciet;

485sed neque Persephone Cererem nec filia matrem

audit, et alternis nomen utrumque perit;

unaque, pastorem vidisset an arva colentem

vox erat "hac gressus ecqua puella tulit?"

iam color unus inest rebus tenebrisque teguntur

490omnia, iam vigiles conticuere canes:

alta iacet vasti super ora Typhoeos Aetne,

cuius anhelatis ignibus ardet humus;

illic accendit geminas pro lampade pinus:

hinc Cereris sacris nunc quoque taeda datur.

495est specus exesi structura pumicis asper,

non homini regio, non adeunda ferae:

quo simul ac venit, frenatos curribus angues

iungit et aequoreas sicca pererrat aquas.

effugit et Syrtes et te, Zanclaea Charybdi,

500et vos, Nisei, naufraga monstra, canes,

Hadriacumque patens late bimaremque Corinthum:

sic venit ad portus, Attica terra, tuos.

hic primum sedit gelido maestissima saxo:

illud Cecropidae nunc quoque triste vocant.

505sub Iove duravit multis immota diebus,

et lunae patiens et pluvialis aquae.

sors sua cuique loco est: quod nunc Cerialis Eleusin

dicitur, hoc Celei rura fuere senis.

ille domum glandes excussaque mora rubetis

510portat et arsuris arida ligna focis.

filia parva duas redigebat monte capellas,

et tener in cunis filius aeger erat.

"mater" ait virgo (mota est dea nomine matris),

"quid facis in solis incomitata locis?"

515perstitit et senior, quamuis onus urget, et orat

tecta suae subeat quantulacumque casae.

illa negat (simularat anum mitraque capillos

presserat); instanti talia dicta refert:

"sospes eas semperque parens; mihi filia raptast.

520heu, melior quanto sors tua sorte meast!"

dixit, et ut lacrimae (neque enim lacrimare deorumst)

decidit in tepidos lucida gutta sinus.

flent pariter molles animis virgoque senexque;

e quibus haec iusti verba fuere senis:

525"sic tibi, quam raptam quaeris, sit filia sospes;

surge, nec exiguae despice tecta casae."

cui dea "duc" inquit; "scisti qua cogere posses",

seque levat saxo subsequiturque senem.

dux comiti narrat quam sit sibi filius aeger,

530nec capiat somnos invigiletque malis.

illa soporiferum, parvos initura penates,

colligit agresti lene papaver humo.

dum legit, oblito fertur gustasse palato

longamque imprudens exsolvisse famem;

535quae quia principio posuit ieiunia noctis,

tempus habent mystae sidera visa cibi.

limen ut intravit, luctus videt omnia plena;

iam spes in puero nulla salutis erat.

matre salutata (mater Metanira vocatur)

540iungere dignata est os puerile suo.

pallor abit, subitasque vident in corpore vires:

tantus caelesti venit ab ore vigor.

tota domus laeta est, hoc est, materque paterque

nataque: tres illi tota fuere domus.

545mox epulas ponunt, liquefacta coagula lacte

pomaque et in ceris aurea mella suis.

abstinet alma Ceres, somnique papavera causas

dat tibi cum tepido lacte bibenda, puer.

noctis erat medium placidique silentia somni:

550Triptolemum gremio sustulit illa suo,

terque manu permulsit eum, tria carmina dixit,

carmina mortali non referenda sono,

inque foco corpus pueri vivente favilla

obruit, humanum purget ut ignis onus.

555excutitur somno stulte pia mater, et amens

"quid facis?" exclamat, membraque ab igne rapit.

cui dea "dum non es", dixit "scelerata fuisti:

inrita materno sunt mea dona metu.

iste quidem mortalis erit: sed primus arabit

560et seret et culta praemia tollet humo."

dixit et egrediens nubem trahit, inque dracones

transit et aligero tollitur axe Ceres.

Sunion expositum Piraeaque tuta recessu

linquit et in dextrum quae iacet ora latus;

565hinc init Aegaeum, quo Cycladas aspicit omnes,

Ioniumque rapax Icariumque legit,

perque urbes Asiae longum petit Hellespontum,

diversumque locis alta pererrat iter.

nam modo turilegos Arabas, modo despicit Indos;

570hinc Libys, hinc Meroë siccaque terra subest;

nunc adit Hesperios, Rhenum Rhodanumque Padumque

teque, future parens, Thybri, potentis aquae.

quo feror? immensum est erratas dicere terras:

praeteritus Cereri nullus in orbe locus.

575errat et in caelo, liquidique immunia ponti

adloquitur gelido proxima signa polo:

"Parrhasides stellae, namque omnia nosse potestis,

aequoreas numquam cum subeatis aquas,

Persephonen natam miserae monstrate parenti."

580dixerat. huic Helice talia verba refert:

"crimine nox vacua est; Solem de virgine rapta

consule, qui late facta diurna videt."

Sol aditus "quam quaeris", ait "ne vana labores,

nupta Iovis fratri tertia regna tenet."

585questa diu secum, sic est adfata Tonantem

(maximaque in vultu signa dolentis erant):

"si memor es de quo mihi sit Proserpina nata

dimidium curae debet habere tuae.

orbe pererrato sola est iniuria facti

590cognita: commissi praemia raptor habet.

at neque Persephone digna est praedone marito,

nec gener hoc nobis more parandus erat.

quid gravius victore Gyge captiva tulissem

quam nunc te caeli sceptra tenente tuli?

595verum impune ferat, nos haec patiemur inultae;

reddat et emendet facta priora novis."

Iuppiter hanc lenit, factumque excusat amore,

nec gener est nobis ille pudendus ait;

"non ego nobilior: posita est mihi regia caelo,

600possidet alter aquas, alter inane chaos.

sed si forte tibi non est mutabile pectus

statque semel iuncti rumpere vincla tori,

hoc quoque temptemus, siquidem ieiuna remansit;

si minus, inferni coniugis uxor erit."

605Tartara iussus adit sumptis Caducifer alis,

speque redit citius visaque certa refert:

"rapta tribus" dixit "solvit ieiunia granis,

Punica quae lento cortice poma tegunt."

non secus indoluit quam si modo rapta fuisset

610maesta parens, longa vixque refecta morast.

atque ita "nec nobis caelum est habitabile" dixit;

"Taenaria recipi me quoque valle iube."

et factura fuit, pactus nisi Iuppiter esset

bis tribus ut caelo mensibus illa foret.

615tum demum vultumque Ceres animumque recepit

imposuitque suae spicea serta comae:

largaque provenit cessatis messis in arvis,

et vix congestas area cepit opes.

alba decent Cererem: vestes Cerialibus albas

620sumite; nunc pulli velleris usus abest.

Occupat Apriles Idus cognomine Victor

Iuppiter: hac illi sunt data templa die.

hac quoque, ni fallor, populo dignissima nostro

atria Libertas coepit habere sua.

625Luce secutura tutos pete, navita, portus:

ventus ab occasu grandine mixtus erit.

scilicet ut fuerit, tamen hac Mutinensia Caesar

grandine militia perculit arma sua.

Tertia post Veneris cum lux surrexerit Idus,

630pontifices, forda sacra litate bove.

forda ferens bos est fecundaque dicta ferendo:

hinc etiam fetus nomen habere putant.

nunc gravidum pecus est, gravidae quoque semine terrae:

Telluri plenae victima plena datur.

635pars cadit arce Iovis, ter denas curia vaccas

accipit et largo sparsa cruore madet.

ast ubi visceribus vitulos rapuere ministri,

sectaque fumosis exta dedere focis,

igne cremat vitulos quae natu maxima Virgost,

640luce Palis populos purget ut ille cinis.

rege Numa, fructu non respondente labori,

inrita decepti vota colentis erant.

nam modo siccus erat gelidis Aquilonibus annus,

nunc ager assidua luxuriabat aqua;

645saepe Ceres primis dominum fallebat in herbis,

et levis obsesso stabat avena solo,

et pecus ante diem partus edebat acerbos,

agnaque nascendo saepe necabat ovem.

silva vetus nullaque diu violata securi

650stabat, Maenalio sacra relicta deo:

ille dabat tacitis animo responsa quieto

noctibus; hic geminas rex Numa mactat oves.

prima cadit Fauno, leni cadit altera Somno

sternitur in duro vellus utrumque solo.

655bis caput intonsum fontana spargitur unda,

bis sua faginea tempora fronde premit.

usus abest Veneris, nec fas animalia mensis

ponere, nec digitis anulus ullus inest;

veste rudi tectus supra nova vellera corpus

660ponit, adorato per sua verba deo.

interea placidam redimita papavere frontem

Nox venit, et secum somnia nigra trahit;

Faunus adest, oviumque premens pede vellera duro

edidit a dextro talia verba toro:

665"morte boum tibi, rex, Tellus placanda duarum:

det sacris animas una iuvenca duas."

excutitur terrore quies: Numa visa revolvit,

et secum ambages caecaque iussa refert.

expedit errantem nemori gratissima coniunx

670et dixit "gravidae posceris exta bovis."

exta bovis gravidae dantur; fecundior annus

provenit, et fructum terra pecusque ferunt.

Hanc quondam Cytherea diem properantius ire

iussit et admissos praecipitavit equos,

675ut titulum imperii cum primum luce sequenti

Augusto iuveni prospera bella darent.

Sed iam praeteritas quaerens tibi Lucifer Idus

respicit; hac Hyades Dorida nocte tenent.

Tertia post Hyadas cum lux erit orta remotas,

680carcere partitos Circus habebit equos.

cur igitur missae vinctis ardentia taedis

terga ferant vulpes causa docenda mihist.

frigida Carseolis nec olivis apta ferendis

terra, sed ad segetes ingeniosus ager;

685hac ego Paelignos, natalia rura, petebam,

parva, sed assiduis obvia semper aquis.

hospitis antiqui solitas intravimus aedes;

dempserat emeritis iam iuga Phoebus equis.

is mihi multa quidem, sed et haec narrare solebat,

690unde meum praesens instrueretur opus:

"hoc" ait "in campo" (campumque ostendit) "habebat

rus breve cum duro parca colona viro.

ille suam peragebat humum, sive usus aratri,

seu curvae falcis, sive bidentis erat;

695haec modo verrebat stantem tibicine villam,

nunc matris plumis ova fovenda dabat,

aut virides malvas aut fungos colligit albos

aut humilem grato calfacit igne focum;

et tamen assiduis exercet bracchia telis,

700adversusque minas frigoris arma parat.

filius huius erat primo lascivus in aevo,

addideratque annos ad duo lustra duos.

is capit extremi vulpem convalle salicti:

abstulerat multas illa cohortis aves.

705captivam stipula fenoque involvit et ignes

admovet: urentes effugit illa manus:

qua fugit, incendit vestitos messibus agros;

damnosis vires ignibus aura dabat.

factum abiit, monimenta manent: †nam dicere certam†

710nunc quoque lex vulpem Carseolana vetat,

utque luat poenas, gens haec Cerialibus ardet,

quoque modo segetes perdidit ipsa perit."

Proxima cum veniet terras visura patentes

Memnonis in roseis lutea mater equis,

715de duce lanigeri pecoris, qui prodidit Hellen,

sol abit: egresso victima maior adest.

vacca sit an taurus non est cognoscere promptum:

pars prior apparet, posteriora latent.

seu tamen est taurus sive est hoc femina signum,

720Iunone invita munus amoris habet.

Nox abiit, oriturque aurora: Parilia poscor;

non poscor frustra, si favet alma Pales.

alma Pales, faveas pastoria sacra canenti,

prosequor officio si tua festa meo.

725certe ego de vitulo cinerem stipulasque fabales

saepe tuli plena, februa tosta, manu;

certe ego transilvi positas ter in ordine flammas,

udaque roratas laurea misit aquas.

mota dea est, operique favet. navalibus exit

730puppis; habent ventos iam mea vela suos.

i, pete virginea, populus, suffimen ab ara;

Vesta dabit, Vestae munere purus eris.

sanguis equi suffimen erit vitulique favilla,

tertia res durae culmen inane fabae.

735pastor, oves saturas ad prima crepuscula lustra:

unda prius spargat, virgaque verrat humum;

frondibus et fixis decorentur ovilia ramis,

et tegat ornatas longa corona fores.

caerulei fiant puro de sulpure fumi,

740tactaque fumanti sulpure balet ovis.

ure mares oleas taedamque herbasque Sabinas,

et crepet in mediis laurus adusta focis;

libaque de milio milii fiscella sequatur:

rustica praecipue est hoc dea laeta cibo.

745adde dapes mulctramque suas, dapibusque resectis

silvicolam tepido lacte precare Palem.

"consule" dic "pecori pariter pecorisque magistris:

effugiat stabulis noxa repulsa meis.

sive sacro pavi, sedive sub arbore sacra

750pabulaque e bustis inscia carpsit ovis,

si nemus intravi vetitum, nostrisve fugatae

sunt oculis nymphae semicaperque deus;

si mea falx ramo lucum spoliavit opaco,

unde data est aegrae fiscina frondis ovi,

755da veniam culpae: nec, dum degrandinat, obsit

agresti fano subposuisse pecus.

nec noceat turbasse lacus: ignoscite, nymphae,

mota quod obscuras ungula fecit aquas.

tu, dea, pro nobis fontes fontanaque placa

760numina, tu sparsos per nemus omne deos.

nec dryadas nec nos videamus labra Dianae

nec Faunum, medio cum premit arva die.

pelle procul morbos; valeant hominesque gregesque,

et valeant vigiles, provida turba, canes.

765neve minus multos redigam quam mane fuerunt,

neve gemam referens vellera rapta lupo.

absit iniqua fames: herbae frondesque supersint,

quaeque lavent artus quaeque bibantur aquae.

ubera plena premam, referat mihi caseus aera,

770dentque viam liquido vimina rara sero;

sitque salax aries, conceptaque semina coniunx

reddat, et in stabulo multa sit agna meo;

lanaque proveniat nullas laesura puellas,

mollis et ad teneras quamlibet apta manus.

775quae precor, eveniant, et nos faciamus ad annum

pastorum dominae grandia liba Pali."

his dea placanda est: haec tu conversus ad ortus

dic quater et vivo perlue rore manus.

tum licet adposita, veluti cratere, camella

780lac niveum potes purpureamque sapam;

moxque per ardentes stipulae crepitantis acervos

traicias celeri strenva membra pede.

expositus mos est; moris mihi restat origo:

turba facit dubium coeptaque nostra tenet.

785omnia purgat edax ignis vitiumque metallis

excoquit: idcirco cum duce purgat oves?

an, quia cunctarum contraria semina rerum

sunt duo discordes, ignis et unda, dei,

iunxerunt elementa patres, aptumque putarunt

790ignibus et sparsa tangere corpus aqua?

an, quod in his vitae causa est, haec perdidit exul,

his nova fit coniunx, haec duo magna putant?

vix equidem credo: sunt qui Phaëthonta referri

credant et nimias Deucalionis aquas.

795pars quoque, cum saxis pastores saxa feribant,

scintillam subito prosilvisse ferunt;

prima quidem periit, stipulis excepta secundast:

hoc argumentum flamma Parilis habet?

an magis hunc morem pietas Aeneia fecit,

800innocuum victo cui dedit ignis iter?

num tamen est vero propius, cum condita Romast,

transferri iussos in nova tecta Lares,

mutantesque domum tectis agrestibus ignem

et cessaturae subposuisse casae,

805per flammas salvisse pecus, salvisse colonos?

quod fit natali nunc quoque, Roma, tuo.

ipse locum casus vati facit: Urbis origo

venit; ades factis, magne Quirine, tuis.

iam luerat poenas frater Numitoris, et omne

810pastorum gemino sub duce vulgus erat;

contrahere agrestes et moenia ponere utrique

convenit: ambigitur moenia ponat uter.

"nil opus est" dixit "certamine" Romulus "ullo;

magna fides avium est: experiamur aves."

815res placet: alter init nemorosi saxa Palati;

alter Aventinum mane cacumen init.

sex Remus, hic volucres bis sex videt ordine; pacto

statur, et arbitrium Romulus urbis habet.

apta dies legitur qua moenia signet aratro:

820sacra Palis suberant; inde movetur opus.

fossa fit ad solidum, fruges iaciuntur in ima

et de vicino terra petita solo;

fossa repletur humo, plenaeque imponitur ara,

et novus accenso fungitur igne focus.

825inde premens stivam designat moenia sulco;

alba iugum niveo cum bove vacca tulit.

vox fuit haec regis: "condenti, Iuppiter, urbem,

et genitor Mavors Vestaque mater, ades,

quosque pium est adhibere deos, advertite cuncti:

830auspicibus vobis hoc mihi surgat opus.

longa sit huic aetas dominaeque potentia terrae,

sitque sub hac oriens occiduusque dies."

ille precabatur, tonitru dedit omina laevo

Iuppiter, et laevo fulmina missa polo.

835augurio laeti iaciunt fundamina cives,

et novus exiguo tempore murus erat.

hoc Celer urget opus, quem Romulus ipse vocarat,

"sint"que, "Celer, curae" dixerat "ista tuae,

neve quis aut muros aut factam vomere fossam

840transeat; audentem talia dede neci."

quod Remus ignorans humiles contemnere muros

coepit, et "his populus" dicere "tutus erit?"

nec mora, transilvit: rutro Celer occupat ausum;

ille premit duram sanguinolentus humum.

845haec ubi rex didicit, lacrimas introrsus obortas

devorat et clausum pectore vulnus habet.

flere palam non vult exemplaque fortia servat,

"sic"que "meos muros transeat hostis" ait.

dat tamen exsequias; nec iam suspendere fletum

850sustinet, et pietas dissimulata patet;

osculaque adplicuit posito suprema feretro,

atque ait "invito frater adempte, vale",

arsurosque artus unxit: fecere, quod ille,

Faustulus et maestas Acca soluta comas.

855tum iuvenem nondum facti flevere Quirites;

ultima plorato subdita flamma rogo est.

urbs oritur (quis tunc hoc ulli credere posset?)

victorem terris impositura pedem.

cuncta regas et sis magno sub Caesare semper,

860saepe etiam plures nominis huius habe;

et, quotiens steteris domito sublimis in orbe,

omnia sint umeris inferiora tuis.

Dicta Pales nobis: idem Vinalia dicam.

una tamen media est inter utramque dies.

865numina, vulgares, Veneris celebrate, puellae:

multa professarum quaestibus apta Venus.

poscite ture dato formam populique favorem,

poscite blanditias dignaque verba ioco;

cumque sua dominae date grata sisymbria myrto

870tectaque composita iuncea vincla rosa.

templa frequentari Collinae proxima portae

nunc decet; a Siculo nomina colle tenent,

utque Syracusas Arethusidas abstulit armis

Claudius et bello te quoque cepit, Eryx,

875carmine vivacis Venus est translata Sibyllae,

inque suae stirpis malvit urbe coli.

cur igitur Veneris festum Vinalia dicant

quaeritis, et quare sit Iovis ista dies?

Turnus an Aeneas Latiae gener esset Amatae

880bellum erat: Etruscas Turnus adorat opes.

clarus erat sumptisque ferox Mezentius armis,

et vel equo magnus vel pede maior erat;

quem Rutuli Turnusque suis adsciscere temptat

partibus. haec contra dux ita Tuscus ait:

885"stat mihi non parvo virtus mea: vulnera testor

armaque, quae sparsi sanguine saepe meo.

qui petis auxilium, non grandia divide mecum

praemia, de lacubus proxima musta tuis.

nulla mora est operae: vestrum est dare, vincere nostrum.

890quam velit Aeneas ista negata mihi!"

adnuerant Rutuli. Mezentius induit arma,

induit Aeneas alloquiturque Iovem:

"hostica Tyrrheno vota est vindemia regi:

Iuppiter, e Latio palmite musta feres."

895vota valent meliora: cadit Mezentius ingens

atque indignanti pectore plangit humum.

venerat Autumnus calcatis sordidus uvis:

redduntur merito debita vina Iovi.

dicta dies hinc est Vinalia; Iuppiter illa

900vindicat, et festis gaudet inesse suis.

Sex ubi, quae restant, luces Aprilis habebit,

in medio cursu tempora veris erunt,

et frustra pecudem quaeres Athamantidos Helles,

signaque dant imbres, exoriturque Canis.

905hac mihi Nomento Romam cum luce redirem,

obstitit in media candida turba via:

flamen in antiquae lucum Robiginis ibat,

exta canis flammis, exta daturus ovis.

protinus accessi, ritus ne nescius essem;

910edidit haec flamen verba, Quirine, tuus:

"aspera Robigo, parcas Cerialibus herbis,

et tremat in summa leve cacumen humo.

tu sata sideribus caeli nutrita secundi

crescere, dum fiant falcibus apta, sinas.

915Vis tua non levis est: quae tu frumenta notasti,

maestus in amissis illa colonus habet;

nec venti tantum Cereri nocuere nec imbres,

nec sic marmoreo pallet adusta gelu,

quantum si culmos Titan incalfacit udos:

920tum locus est irae, diva timenda, tuae.

parce, precor, scabrasque manus a messibus aufer,

neve noce cultis; posse nocere sat est.

nec teneras segetes, sed durum amplectere ferrum,

quodque potest alios perdere perde prior.

925utilius gladios et tela nocentia carpes:

nil opus est illis; otia mundus agit.

sarcula nunc durusque bidens et vomer aduncus,

ruris opes, niteant; inquinet arma situs,

conatusque aliquis vagina ducere ferrum

930adstrictum longa sentiat esse mora.

at tu ne viola Cererem, semperque colonus

absenti possit solvere vota tibi."

dixerat; a dextra villis mantele solutis

cumque meri patera turis acerra fuit.

935tura focis vinumque dedit fibrasque bidentis

turpiaque obscenae (vidimus) exta canis.

tum mihi "cur detur sacris nova victima quaeris?"

(quaesieram) "causam percipe" flamen ait.

"est Canis, Icarium dicunt, quo sidere moto

940tosta sitit tellus praecipiturque seges:

pro cane sidereo canis hic imponitur arae,

et quare fiat nil nisi nomen habet."

Cum Phrygis Assaraci Tithonia fratre relicto

sustulit immenso ter iubar orbe suum,

945mille venit variis florum dea nexa coronis;

scaena ioci morem liberioris habet.

exit et in Maias sacrum Florale kalendas:

tunc repetam, nunc me grandius urget opus.

aufer, Vesta, diem: cognati Vesta receptast

950limine; sic iusti constituere patres.

Phoebus habet partem: Vestae pars altera cessit:

quod superest illis, tertius ipse tenet.

state Palatinae laurus, praetextaque quercu

stet domus: aeternos tres habet una deos.