GRATTII FALISCI - CYNEGETICON


0

Dōnă cănō dīvūm, laētās vēnāntĭbŭs ārtīs,

aūspĭcĭō, Dīānă, tŭō; prĭŭs ōmnĭs ĭn ārmīs

spēs fŭĭt ēt nūdā sīlvās vīrtūtĕ mŏvēbānt

īncōnsūlti hŏmĭnēs vītāque ĕrăt ērrŏr ĭn ōmnī.

pōst ălĭā, prŏpĭōrĕ, vĭā mĕlĭūsquĕ prŏfēctī5

tē sŏcĭām, Rătĭō, rēbūs sūmpsērĕ gĕrēndīs;

hīnc ōmne aūxĭlĭūm vītaē rēctūsquĕ rĕlūxīt

ōrdo ēt cōntĭgŭās dĭdĭcēre ēx ārtĭbŭs ārtīs

prōsĕrĕre, hīnc dēmēns cĕcĭdīt vĭŏlēntĭă rētrō.

sēd prīmum aūspĭcĭūm dĕŭs ārtĭbŭs āltăquĕ cīrcā10

fīrmāmēntă dĕdīt; tūm pārtīs quīsquĕ sĕcūtūs

ēxēgērĕ sŭās tĕtĭgītque īndūstrĭă fīnēm.

tū trĕpĭdām bēllō, vītām, Dīānă, fĕrīnō

quā prīmām quaērēbăt ŏpēm, dīgnātă rĕpērtīs

prōtĕgĕre aūxĭlĭīs ōrbēmque hāc sōlvĕrĕ nōxā.15

ādscīvērĕ tŭō cŏmĭtēs sūb nōmĭnĕ dīvaē

cēntum: ōmnēs nĕmŏrum, ūmēntēs dē fōntĭbŭs ōmnēs

Nāĭdĕs, ēt Lătĭī sătўrī Faūnūsquĕ sŭbībānt

Maēnălĭūsquĕ pŭēr, dŏmĭtrīxque Īdaēă lĕōnūm

mātĕr, ĕt īncūltō Sīlvānūs tērmĭtĕ gaūdēns.20

hīs ĕgŏ praēsĭdĭbūs nōstrām dēfēndĕrĕ sōrtēm

cōntrā mīllĕ fĕrās ēt nōn sĭnĕ cārmĭnĕ iūssūs

cārmĭne ĕt ārmă dăbo ēt vēnāndī pērsĕquăr ārtīs.

ārmōrūm cāssēs, plăgĭīque ēxōrdĭă, rēstēs,

prīmă iŭbēnt tĕnŭī nāscēntēm iūngĕrĕ fīlō25

līmbum ēt quādrŭplĭcīs tōrmēnto ādstrīngĕrĕ līmbōs:

īlla ŏpĕrūm pătĭēns, īlla ūsūs līnĕă lōngī

tūnc īpsum ē mĕdĭō cāssēm quō nāscĭtŭr ōrĕ

pēr sēnōs cīrcum ūsquĕ sĭnūs lăquĕābĭs, ŭt ōmnī

cōncĭpĭāt tērgō, sī quīsquam ēst plūrĭmŭs, hōstēm.30

āt bīs vīcēnōs spătĭūm praētēndĕrĕ pāssūs

rētĕ vĕlīm plēnīsquĕ dĕcēm cōnsūrgĕrĕ nōdīs;

īngrātī māiōră sĭnūs īmpēndĭă sūmēnt.

ōptŭmă Cīnўphĭaē, nē quīd cūnctērĕ, pălūdēs

līnă dăbūnt; bŏnŭs Aēŏlĭā dē vāllĕ Sĭbŷllaē35

fētŭs ĕt āprīcō Tūscōrūm stūppĕă cāmpō

mēssīs cōntĭgŭūm sōrbēns dē flūmĭnĕ rōrēm,

quā cūltōr Lătĭī pĕr ŏpācă sĭlēntĭă Thŷbrīs

lābĭtŭr īnquĕ sĭnūs māgnō vĕnĭt ōrĕ mărīnōs.

āt cōntrā nōstrīs īmbēllĭă līnă Fălīscīs40

Hīspānīque ălĭō spēctāntūr Saētăbĭs ūsū.

vīx ŏpĕrātă sŭō sācra ād Būbāstĭă līnō

vēlātūr sŏnĭpēs aēstīvī tūrbă Cănōpī:

īpse īn mātĕrĭā dāmnōsūs cāndŏr ĭnērtī

ōstēndīt lōngē fraūdem ātque ēxtērrŭĭt hōstīs.45

āt paūpēr rĭgŭī cūstōs Ălăbāndĭŭs hōrtī

cānnăbĭnās nūtrīt sīlvās, quām cōmmŏdă nōstrō

ārmāmēnta ŏpĕrī. grăvĭs ēst tūtēlă, sĕd īllīs

tū lĭcĕt Haēmŏnĭōs īnclūdās rētĭbŭs ūrsōs.

tāntūm nē sŭbĕāt vĭtĭōrūm pēssĭmŭs ūmōr50

āntĕ căvē: nōn ēst ūmēntĭbŭs ūsŭs ĭn ārmīs,

nūllă fĭdēs. ērgō seū prēssā flūmĭnă vāllĕ

īntĕr ŏpūs claūsaēquĕ mălūm fēcērĕ pălūdēs,

sīve īmprōvīsūs caēlō pērfūdĕrĭt īmbēr,

īllă vĕl ād flātūs Hĕlĭcēs ōppāndĕ sĕrēnaē55

vēl cālīgĭnĕō lāxāndă rĕpōnĭtĕ fūmō.

īdcīrco ēt prīmās līnōrūm tāngĕrĕ mēssēs

āntĕ vĕtānt quām mātūrīs āccēndĕrĭt ānnūm

īgnĭbŭs ēt clārō Plīās sē prōmpsĕrĭt ōrtū.

īmbĭbĕrīt: tāntō rēspōndēt lōngĭŏr ūsūs.60

māgnum ŏpŭs ēt tāngī, nĭsĭ cūrā vīncĭtŭr, īmpār.

nōnnĕ vĭdēs vĕtĕrūm, quōs prōdīt fābŭlă rērūm,

sēmĭdĕōs Dīlli āggĕrĭbūs tēmptārĕ sŭpērbīs

caēli ĭtĕr ēt mātrēs aūsi āttrēctārĕ dĕōrūm,

quām māgnā mērcēdĕ mĕō sĭnĕ mūnĕrĕ sīlvās65

īmpŭlĕrīnt? flĕt ădhūc ēt pōrrō flēbĭt Ădōnīn

vīctă Vĕnūs, cĕcĭdītquĕ sŭīs Āncaēŭs ĭn ārvīs

(ēt praēdēxtĕr ĕrāt, gĕmĭnīsquĕ sĕcūrĭbŭs īngēns)

īpsĕ dĕūs cūltōrquĕ fĕrī Tīrŷnthĭŭs ōrbīs,

quēm mărĕ, quēm tēllūs, quēm praēcēps iānŭă Dītīs70

ōmnĭă tēmptāntēm, quā laūs ĕrăt ōbvĭă, pāssă

hīnc dĕcŭs ēt fāmaē prīmum īmpētrāvĭt hŏnōrēm.

ēxĭgĕ sī quă mĕīs rēspōndĕt ăb ārtĭbŭs ērgō

grātĭă quaē vīrēs fāllāt cōllātă fĕrīnās:

sūnt quĭbŭs īmmūndō dēcērptaē vūltŭrĕ plūmaē75

īnstrūmēntum ŏpĕrīs fŭĭt ēt nōn pārvă făcūltās.

tāntum īntēr nĭvĕī iūngāntūr vēllĕră cŷgnī,

ēt sătĭs ārmōrum ēst. haēc clārā lūcĕ cŏrūscānt

tērrĭbĭlēs spĕcĭēs, āt vūltŭrĕ dīrŭs ăb ātrō

tūrbăt ŏdōr sīlvās mĕlĭūsque āltērnă vălēt rēs.80

sēd quām clāră tŭīs ēt pīnguīs plūmă sŭb ārmīs,

tām mōllīs tāctu ēt nōn sīt crēbērrŭmă nēxū,

nē rēprēnsă sŭīs prŏpĕrāntēm līnĕă pēnnīs

īmplĭcĕt ātque īpsō mēndōsă cŏārgŭăt ūsū.

hīc măgĭs īn cērvōs vālvīt mĕtŭs; āst ŭbĭ lēntaē85

īntērdūm Lĭbўcō fūcāntūr sāndўcĕ pēnnaē

līntĕăque ēxpŏsĭtīs lūcēnt āncōnĭbŭs ārmă,

rārūm sī quā mētŭs ĕlūdēt bēlŭă fālsōs.

nām fŭĭt ēt lăquĕīs ălĭquīs cūrrācĭbŭs ūsūs:

cērvīnō iūssērĕ măgīs cōntēxĕrĕ nērvō;90

fraūs tĕgĕt īnsĭdĭās hăbĭtū mēntītă fĕrīnō.

quīd quī dēntātās īlīgnō rōbŏrĕ claūsīt

vēnātōr pĕdĭcās, quām dīssĭmŭlāntĭbŭs ārmīs

saēpe hăbĕt īmprūdēns ălĭēnī lūcră lăbōrīs!

ō fēlīx, tāntīs quēm prīmum īndūstrĭă rēbūs95

prōdĭdĭt aūctōrēm! dĕŭs īlle ān prōxŭmă dīvōs

mēns fŭĭt, īn caēcās ăcĭēm quaē māgnă tĕnēbrās

ēgĭt ĕt īgnārūm pērfūdīt lūmĭnĕ vūlgūs?

dīc ăgĕ Pīĕrĭō (fās ēst) Dīānă, mĭnīstrō.

Ārcădĭūm stāt fāmă sĕnēm, quēm Maēnălŭs aūctōr100

ēt Lăcĕdaēmŏnĭaē prīmūm vīdīstĭs Ămŷclaē

pēr nōn ādsuētās mētāntēm rētĭă vāllēs

Dērcўlŏn. haūt īllō quīsquām sē iūstĭŏr ēgīt,

haū fŭĭt īn tērrīs dīvum ōbsērvāntĭŏr āltēr:

ērgo īllūm prīmīs nĕmŏrūm dĕă fīnxĭt ĭn ārvīs105

aūctōrēmque ŏpĕrī dīgnāta īnscrībĕrĕ māgnō

iūssĭt ădīrĕ sŭās ēt pāndĕrĕ gēntĭbŭs ārtēs.

īlle ĕtĭām vălĭdō prīmūs vēnābŭlă dēntĕ

īndŭĭt ēt prōnī mŏdĕrātūs vūlnĕrĭs īrām

ōmnĕ mŏrīs ēxcēpĭt ŏnūs; tūm strīctă vĕrūtīs110

dēntĭbŭs ēt gĕmĭnā sŭbĭēre hāstīlĭă fūrcā

ēt quīdām tōtīs claūsērūnt ēnsĭbŭs hāstās,

nē cēssārĕt ĭnērs īn vūlnĕrĕ māssă fĕrīnō.

blāndīmēntă văgaē fŭgĭēs nŏvĭtātĭs: ĭbīdēm

ēxĭgŭō nĭmĭōvĕ nŏcēnt. sēd lūbrĭcŭs ērrāt115

mōs ĕt ăb ēxpērtīs fēstīnānt ūsĭbŭs ōmnēs.

quīd, Măcĕtum īmmēnsōs lĭbĕāt sī dīcĕrĕ cōntōs?

quām lōnga ēxĭgŭī spīcānt hāstīlĭă dēntēs!

aūt cōntra ūt tĕnĕrō dēstrīctās cōrtĭcĕ vīrgās

praēgrăvăt īngēntī pērnīx Lūcānĭă cūltrō!120

ōmnĭă tēlă mŏdī mĕlĭūs fīnxērĕ sălūbrēs,

quōcīrca ēt iăcŭlīs hăbĭlēm pērpēndĭmŭs ūsūm:

neū lĕvĕ vūlnŭs ĕāt neū sīt brĕvĭs īmpĕtŭs īllī.

īpsa ārcū Lўcĭāquĕ sŭōs Dīānă phărētrā

ārmāvīt cŏmĭtēs: nē tēlă rĕlīnquĭtĕ dīvaē:125

māgnum ŏpŭs ēt vŏlŭcrēs quōndām fēcērĕ săgīttaē.

dīsce ăgĕdum ēt vălĭdīs dīlēctum hāstīlĭbŭs ōmnēm.

plūrĭmă Thrēĭcĭīs nūtrītūr vāllĭbŭs Hēbrī

cōrnŭs ĕt ūmbrōsaē Vĕnĕrīs pēr lītŏră mŷrtūs

tāxīquē pīnūsque Āltīnātēsquĕ gĕnēstaē130

ēt măgĭs īncōmptōs ŏpĕrā iūtūrŭs ăgrēstīs

tērmĕs. ăb Ēōīs dēscēndīt vīrgă Săbaēīs

mātĕr ŏdōrātī mūltūm pūlchērrŭmă tūrīs:

īllă sŭōs ūsūs īntrāctātūmquĕ dĕcōrēm

(sīc nĕmŏrūm iūssērĕ dĕaē) nātālĭbŭs haūsīt135

ārbĭtrĭīs; ăt ĕnīm mūltō sūnt fīctă lăbōrĕ

cētĕră quaē sīlvīs ērrānt hāstīlĭă nōstrīs:

nūnquām spōntĕ sŭā prŏcĕrūs ād aēthĕră tērmēs

ēxĭĭt īnque īpsā cūrvāntūr stīrpĕ gĕnēstaē.

ērgo ăgĕ lūxŭrĭām prīmō fētūsquĕ nŏcēntīs140

dētrăhĕ: frōndōsās grăvăt īndūlgēntĭă sīlvās.

pōst ŭbĭ prōcērīs gĕnĕrōsā stīrpĭbŭs ārbōr

sē dĕdĕrīt tĕrĕtīsquĕ fĕrēnt ād sīdĕră vīrgaē,

strīngĕ nŏtās cīrcum ēt gēmmāntīs ēxĭgĕ vērsūs.

hīs, sī quīs vĭtĭūm nŏcĭtūrūs sūffĭcĭt, ūmōr145

ūlcĕrĭbūs flŭĕt ēt vēnās dūrābĭt ĭnērtīs.

īn quīnōs sūblātă pĕdēs hāstīlĭă plēnā

caēdĕ mănū, dūm pōmĭfĕrīs ādvērtĭtŭr ānnūs

frōndĭbŭs ēt tĕpĭdōs aūtūmnūs cōntĭnĕt īmbrēs.

sēd cūr ēxĭgŭīs tāntōs īn pārtĭbŭs ōrbēs150

lūstrāmūs? prīma īllă cănūm, nōn ūllă pĕr ārtīs

cūră prĭōr, sīve īndŏmĭtōs vĕhĕmēntĭŏr hōstīs

nūdō mārtĕ prĕmās seū bēllum ēx ārtĕ mĭnīstrēs.

mīllĕ cănūm pătrĭaē dūctīque ăb ŏrīgĭnĕ mōrēs

quoīquĕ sŭā. māgna īndŏcĭlīs dāt proēlĭă Mēdūs155

māgnăquĕ dīvērsōs ēxtōllīt glōrĭă Cēltās.

ārmă nĕgānt cōntrā mārtēmque ōdērĕ Gĕlōnī,

sēd nātūră săgāx: Pērsēs ĭn ŭtrōquĕ părātūs.

sūnt quī Sērăs ălānt, gĕnŭs īntrāctābĭlĭs īraē;

āt cōntrā făcĭlēs māgnīquĕ Lўcāŏnĕs ārmīs.160

sēd nōn Hŷrcānō sătĭs ēst vĕhĕmēntĭă gēntīs

tāntă sŭaē: pĕtĭēre ūltrō fĕră sēmĭnă sīlvīs;

dāt vĕnŭs āccēssūs ēt blāndō foēdĕrĕ iūngīt.

tūnc ēt mānsuētīs tūtō fĕrŭs ērrăt ădūltēr

īn stăbŭlīs ūltrōquĕ grăvēm sūccēdĕrĕ tīgrīn165

aūsă cănīs māiōrĕ tŭlīt dē sānguĭnĕ fētūm.

sēd praēcēps vīrtūs: īpsā vēnābĭtŭr aūlā

īllĕ tĭbi ēt pĕcŭdūm mūltō cūm sānguĭnĕ crēscēt.

pāscĕ tămēn: quaēcūmquĕ dŏmī sĭbĭ crīmĭnă fēcīt,

ēxcŭtĭēt sīlvā māgnūs pūgnātŏr ădēptā.170

āt fŭgĭt ādvērsōs īdēm quōs rēppĕrĭt hōstīs

Vmbēr: quāntă fĭdēs, ŭtĭnam, ēt sōllērtĭă nārīs,

tāntă fŏrēt vīrtūs ēt tāntūm vēllĕt ĭn ārmīs!

quīd, frĕtă sī Mŏrĭnūm dŭbĭō rĕflŭēntĭă pōntō

vēnĕrĭs ātque īpsōs lĭbĕāt pĕnĕtrārĕ Brĭtānnōs?175

ō quānta ēst mērcēs ēt quāntum īmpēndĭă sūprā,

sī nōn ād spĕcĭēm mēntītūrōsquĕ dĕcōrēs

(pārvīs haēc ūna ēst cătŭlīs iāctūră Brĭtānnīs),

āt māgnūm cūm vēnĭt ŏpūs prōmēndăquĕ vīrtūs

ēt vŏcăt ēxtrēmō praēcēps dīscrīmĭnĕ māvōrs:180

nōn tūnc ēgrĕgĭōs tāntum ādmīrērĕ Mŏlōssōs,

cōmpărăt hīs vērsūtă sŭās Ăthămānĭă fraūdēs

Ācŷrūsquĕ Phĕraēque ēt clāndēstīnŭs Ăcārnān:

sīcŭt Ăcārnānēs sŭbĭērūnt proēlĭă fūrtō,

sīc cănĭs īllă sŭōs tăcĭtūrnă sŭpērvĕnĭt hōstīs.185

āt clāngōrĕ cĭtāt quōs nōndūm cōnspĭcĭt āprōs

Aētōlā quaēcūmquĕ cănīs dē stīrpĕ: mălīgnūm

ōffĭcĭūm, sīve īllă mĕtūs cōnvīcĭă rūpīt

seū frūstrā nĭmĭūs prŏpĕrāt făvŏr. ēt tămĕn īllūd

nē vānūm tōtās gĕnŭs āspērnērĕ pĕr ārtīs:190

mīrūm quām cĕlĕrēs ēt quāntūm nārĕ mĕrēntūr,

tūm nōn ēst vīctī quŏĭ cōncēssērĕ lăbōrī.

īdcīrcō vărĭīs mīscēbō gēntĭbŭs ūsūm:

quōndam īncōnsūltīs mātēr dăbĭt Ūmbrĭcă Gāllīs

sēnsum ăgĭlēm, trāxēre ănĭmōs dē pātrĕ Gĕlōnaē195

Hŷrcāno ēt vānaē tāntūm Călўdōnĭă līnguaē

ēxībīt vĭtĭūm pātre ēmēndātă Mŏlōssō.

scīlĭcĕt ēx ōmnī flōrēm vīrtūtĕ căpēssūnt

ēt sĕquĭtūr nātūră făvēns. āt tē lĕvĕ sī quā

tāngĭt ŏpūs păvĭdōsquĕ iŭvāt cōmpēllĕrĕ dōrcās200

aūt vērsūtă sĕquī lĕpŏrīs vēstīgĭă pārvī,

Pētrŏnĭōst haēc fāmă cănī, vŏlŭcrēsquĕ Sўcāmbrōs

ēt pīctām măcŭlā Vērtrāhām dēlĭgĕ flāvā:

ōcĭŏr ādfēctū mēntīs pēnnāquĕ cŭcūrrīt,

sēd prĕmĭt īnvēntās, nōn īnvēntūră lătēntīs205

īllă fĕrās, quaē Pētrŏnĭīs bĕnĕ glōrĭă cōnstāt.

quōd sī mātūrō prēssāntēs gaūdĭă lūsū

dīssĭmŭlārĕ fĕrās tăcĭtīque āccēdĕrĕ pōssēnt,

īllīs ōmnĕ dĕcūs, quōd nūnc, mĕtăgōntĕs, hăbētīs,

cōnstārēt: sīlvā sēd vīrtūs īrrĭtă dāmnōst.210

āt vēstrūm nōn vīlĕ gĕnūs, nōn pātrĭă, vūlgō

Spārtē quōs ēt Crētă sŭōs prōmīttĭt ălūmnōs:

sēd prīmūm cēlsā lōrūm cērvīcĕ fĕrēntēm,

Glŷmpĭcĕ, tē sīlvīs ēgīt Boēōtĭŭs Hāgnōn,

Hāgnōn Āstўlĭdēs, Hāgnōn, quēm plūrĭmă sēmpēr215

grātĭă pēr nōstrōs ūnūm tēstābĭtŭr ūsūs.

hīc trĕpĭdās ārtīs ēt vīx nŏvĭtātĕ sĕdēntēs

vīdīt quā prŏpĭōr pĕtĕrēt vĭă nēc sĭbĭ tūrbām

cōntrāxīt cŏmĭtēm nēc vāsă tĕnēntĭă lōngē:

ūnūs praēsĭdĭum ātque ŏpĕrī spēs māgnă pĕtītō220

ādsūmptūs mĕtăgōn lūstrāt pēr nōtă fĕrārūm

pāscŭă, pēr fōntēs, pēr quās trīvērĕ lătēbrās.

prīmaē lūcĭs ŏpūs: tūm sīgnă văpōrĕ fĕrīnō

īntĕmĕrātă lĕgēns sī quāst quā fāllĭtŭr ēiūs

tūrbă lŏcī, māiōrĕ sĕcāt spătĭa ēxtĕră gŷrō;225

ātque hīc ēgrēssū iām tūm sĭnĕ fraūdĕ rĕpērtō

īncŭbŭīt, spătĭīs quālīs pērmīssă Lĕchaēīs

Thēssălĭūm quādrīgă dĕcūs, quām glōrĭă pātrūm

ēxcĭtăt ēt prīmaē spēs āmbĭtĭōsă cŏrōnaē.

sēd nē qua ēx nĭmĭō rĕdĕāt iāctūră făvōrĕ,230

lēx dīcta ōffĭcĭīs: neū vōcĕ lăcēssĕrĕt hōstēm

nēvĕ lĕvēm praēdam aūt prŏpĭōrīs pīgnŏră lūcrī

āmplēxūs prīmōs nēquīquam ēffūndĕrĕt āctūs;

iām vēro īmpēnsūm mĕlĭōr fōrtūnă lăbōrēm

cūm sĕquĭtūr iūxtāquĕ dŏmūs quaēsītă fĕrārūm,235

ēt scĭăt ōccūltōs ēt sīgnīs ārgŭăt hōstēs:

(aūt ēffēctă lĕvī tēstātūr gaūdĭă caūdā

aūt īpsa īnfŏdĭēns ūncīs vēstīgĭă plāntīs

māndĭt hŭmūm cēlsīsve ādprēnsāt nārĭbŭs aūrās);

ēt tămĕn, ūt nē prīmă făvēntēm pīgnŏră fāllānt,240

cīrcum ōmnem āsprētīs mĕdĭūs quā claūdĭtŭr ōrbīs

fērrĕ pĕdem āccēssūsque ăbĭtūsquĕ nŏtārĕ fĕrārūm

ādmŏnĕt ēt, sī fōrtĕ lŏcō spēs prīmă fĕfēllīt,

rūsum ŏpŭs īncŭbŭīt spătĭīs; āt, prōspĕră sī rēs,

īntāctō rĕpĕtēt prīma ād vēstīgĭă gŷrō.245

ērgo ŭbĭ plēnă sŭō rĕdĭīt vīctōrĭă fīnĕ,

īn pārtēm praēdaē vĕnĭāt cŏmĕs ēt sŭă nōrīt

praēmĭă: sīc ŏpĕrī iŭvĕt īnsērvīssĕ bĕnīgnē.

hōc īngēns mĕrĭtūmst, haēc ūltĭmă pālmă trŏpaēī,

Hāgnōn māgnĕ, tĭbī dīvūm cōncēssă făvōrĕ:250

ērgō sēmpĕr ĕrīs, dūm cārmĭnă dūmquĕ mănēbūnt

sīlvārūm dōtēs ātque ārmă Dĭānĭă tērrīs.

hīc ēt sēmīfērām thoūm dē sānguĭnĕ prōlēm

fīnxīt. nōn ălĭō māiōr sūb pēctŏrĕ vīrtūs,

sīve īn lōră vŏcēs seū nūdi ād pīgnĕră mārtīs.255

thōēs cōmmīssōs (clārīssĭmă fāmă) lĕōnēs

ēt sŭbĭēre āstu ēt pārvīs dŏmŭērĕ lăcērtīs;

nām gĕnŭs ēxĭgŭum ēt pŭdĕāt, quam īnfōrmĕ, fătērī,

vūlpīnā spĕcĭēs: tămĕn huīc ēxāctă vŏlūntās.

āt nōn ēst ălĭūs quēm tānta ād mūnĭă fētūs260

ēxērcērĕ vĕlīs, aūt tē tŭă cūlpă rĕfēllēt

īntĕr ŏpūs, quōm sēră cădīt prūdēntĭă dāmnō.

iūngĕ părēs ērgo ēt māiōrūm pīgnŏrĕ sīgnā

fētūrām prōdāntquĕ tĭbī mĕtăgōntă părēntēs,

quī gĕnŭērĕ sŭā pĕcŭs hōc īnmānĕ iŭvēntā.265

ēt prīmum ēxpērtōs ănĭmī, quaē grātĭă prīmāst,

īn vĕnĕrēm iūngām. tūm sōrtīs cūră sĕcūndă,

nē rēnvāt spĕcĭēs aūt quēm dētrāctĕt hŏnōrēm.

sīnt cēlsī vūltūs, sīnt hīrtaē frōntĭbŭs aūrēs,

ōs māgnum, ēt pătŭlīs ăgĭtātōs nārĭbŭs īgnēs270

spīrēnt, ādstrīctī sūccīngānt īlĭă vēntrēs,

caūdă brĕvīs lōngūmquĕ lătūs dīscrētăquĕ cōllō

caēsărĭēs neū pēxă nĭmīs neū frīgŏrĭs īllă

īmpătĭēns; vălĭdīs tūm sūrgāt pēctŭs ăb ārmīs,

quōd māgnōs căpĭāt mōtūs māgnīsquĕ sŭpērsīt.275

ēffŭgĕ quī lātā pāndīt vēstīgĭă plāntā:

mōllĭs ĭn ōffĭcĭō. sīccīs ĕgŏ dūră lăcērtīs

crūră vĕlim ēt sŏlĭdōs haēc īn cērtāmĭnă cālcēs.

sēd frūstrā lōngūs prŏpĕrāt lăbŏr, ābdĭtă sī nōn

āltās īn lătĕbrās ūnīque īnclūsă mărītō280

fēmĭnă: nēc pātrēs vĕnĕrīs sūb tēmpŏrĕ māgnōs

īllă nĕque ēmĕrĭtaē sērvāt fāstīgĭă laūdīs.

prīmī cōmplēxūs, dūlcīssŭmă prīmă vŏlūptās

(hūnc vĕnĕrī dĕdĭt īmpătĭēns nātūră fŭrōrēm),

sī tĕnŭīt cūstōs ēt mātĕr ădūltĕră nōn ēst.285

dā rĕquĭēm grăvĭdaē sŏlĭtōsquĕ rĕmīttĕ lăbōrēs:

vīx ŏnĕrī sŭpĕr īllă sŭō. tūm deīndĕ mŏnēbō,

nē mātrem īndŏcĭlīs nātōrūm tūrbă fătīgēt,

pērcēnsērĕ nŏtīs iāmque īnde ēxcērnĕrĕ prāvōs.

sīgnă dăbūnt īpsī. tĕnĕrīs vīx ārtĭbŭs haērēt290

īllĕ tŭōs ōlīm nōn dēfēctūrŭs hŏnōrēs,

iāmque īllum īmpătĭēns aēquaē vĕhĕmēntĭă sōrtīs

ēxtŭlĭt: ādfēctāt mātērnā rēgnă sŭb ālvō,

ūbĕră tōtă tĕnēt, ā tērgō lībĕr ăpērtō,

dūm tĕpĭda īndūlgēt tērrīs clēmēntĭă mūndī;295

vērum ŭbĭ Caūrīnō pērstrīnxīt frīgŏrĕ vēspēr,

īrrēptāt tūrbāquĕ pŏtēns ŏpĕrītŭr ĭnērtī.

īllĭŭs ēt mănĭbūs vīrēs sīt cūră fŭtūrās

pērpēnsārĕ: lĕvīs dēdūcēt pōndĕrĕ frātrēs:

nēc mē pīgnŏrĭbūs, nēc tē mĕă cārmĭnă fāllēnt.300

prōtĭnŭs ēt cūltūs ălĭōs ēt dēbĭtă fētaē

blāndīmēntă fĕrēs cūrāquĕ sĕquērĕ mĕrēntēm:

īllă pĕrīndĕ sŭōs, ŭt ĕrīt, dē lāctĕ mĭnōrēs

ād lōngām praēstābĭt ŏpēm. tūm dēnĭquĕ, fētaē

cūm dēsūnt ŏpĕrī, frēgītque īndūstrĭă mātrēs,305

trānsĕăt īn cătŭlōs ōmnīs tūtēlă rĕlīctōs.

lāctĕ nŏvām pūbēm făcĭlīquĕ tŭēbĕrĕ māzā,

nēc lūxūs ălĭōs ăvĭdaēque īmpēndĭă vītaē

nōscānt: haēc māgnō rĕdĭt īndūlgēntĭă dāmnō.

nēc mīrum: hūmānōs nōn ēst măgĭs āltĕră sēnsūs,310

tōllīt nī rătĭo ēt vĭtĭīs ădĕūntĭbŭs ōbstāt.

haēc īllāst Phărĭōs quaē frēgīt nōxĭă rēgēs,

dūm sērvātă căvīs pōtānt Mărĕōtĭcă gēmmīs

nārdĭfĕrūmquĕ mĕtūnt Gāngēn vĭtĭīsquĕ mĭnīstrānt.

sīc ĕt Ăchaēmĕnĭō cĕcĭdīstī, Lŷdĭă, Cŷrō:315

ātquī dīvĕs ĕrās āc flūmĭnĭs aūrĕă vēnīs.

scīlĭcĕt ād sūmmām nē quīd rēstārĕt hăbēndī,

tū quŏquĕ lūxŭrĭaē fīctās dūm cōllĭgĭs ārtēs

ēt sĕquĕrīs dēmēns ălĭēnām, Graēcĭă, cūlpām,

ō quāntum ēt quŏtĭēns dĕcŏrīs frūstrātă pătērnī!320

āt quālīs nōstrīs, quām sīmplēx mēnsă Cămīllīs!

quī tĭbĭ cūltŭs ĕrāt pōst tōt, Sērrānĕ, trĭūmphōs!

ērgo īlli ēx hăbĭtū vīrtūtīsque īndŏlĕ prīscaē

īmpŏsŭēre ōrbī Rōmām căpŭt, āctăque ăb īllīs

ād caēlūm vīrtūs sūmmōsquĕ tĕtēndĭt hŏnōrēs.325

scīlĭcĕt ēxĭgŭīs māgnā sŭb ĭmāgĭnĕ rēbūs

prōspĭcĭēs, quaē sīt rătĭo, ēt quō fīnĕ rĕgēndaē.

īdcīrco īmpĕrĭūm cătŭlīs ūnūsquĕ măgīstēr

āddĭtŭr: īllĕ dăpēs poēnāmque ŏpĕrāmquĕ mŏrāmquĕ

tēmpĕrĕt, hūnc spēctēt sīlvās dŏmĭtūră iŭvēntūs.330

nēc vīle ārbĭtrĭum ēst: quŏĭcūmque haēc rēgnă dĭcāntūr,

īllĕ tĭbi ēgrĕgĭā iŭvĕnīs dē pūbĕ lĕgēndūs,

ūtrūmque ēt prūdēns ēt sūmptīs īmpĭgĕr ārmīs.

quōd nĭsi ĕt āccēssūs ĕt ăgēndī tēmpŏră bēllī

nōvĕrĭt ēt sŏcĭōs tūtābĭtŭr hōstĕ mĭnōrēs,335

aūt cēdēnt aūt īllă tămēn vīctōrĭă dāmnōst.

ērgo ĭn ŏpūs vĭgĭlā † fāctūsque ădĕs ōmnĭbŭs ārmīs:

(ārma ăcŭērĕ vĭrūm); tĕgăt īmās fāscĭă sūrās;

‹sīt pēll›īs vĭtŭlīnă, sŭīs ēt tērgŏrĕ fūlvō

i‹re decet, niteant› canaque e maele galeri,340

īmă Tŏlētānō praēcīngānt īlĭă cūltrō

tērrĭbĭlēmquĕ mănū vībrātă fălārĭcă dēxtrā

dēt sŏnĭtum ēt cūrvaē rūmpānt nōn pērvĭă fālcēs.

haēc tŭă mīlĭtĭa ēst. quīn ēt Māvōrtĭă bēllō

vūlnĕra ĕt ērrāntīs pēr tōt dīvērtĭă mōrbōs345

caūsāsque ādfēctūsquĕ cănūm tŭă cūră tŭērīst.

stāt Fātūm sūprā tōtūmque ăvĭdīssĭmŭs Ōrcūs

pāscĭtŭr ēt nīgrīs ōrbēm cīrcūmsŏnăt ālīs.

scīlĭcĕt ād māgnūm māiōr dūcēndă lăbōrēm

cūră, nĕc ēxpērtōs fāllēt dĕŭs: huīc quŏquĕ nōstraē350

ēst ălĭūd, quōd praēstĕt ŏpūs, plācābĭlĕ nūmēn.

nēc lōnge aūxĭlĭūm, lĭcĕt āltī vūlnĕrĭs ōraē

ābstĭtĕrīnt ātrōquĕ cădānt cūm sānguĭnĕ fībraē:

īndĕ răpe ēx īpsō quī vūlnūs fēcĕrĭt hōstĕ

uirosam eluuiem lacerique per ulceris ora355

spārgĕ mănū, vēnās dūm sūcūs cōmprĭmăt ācēr:

mōrtĭs ĕnīm pătŭērĕ vĭaē. tūm pūră mŏnēbō

cīrcūm lābră sĕquī tĕnŭīque īnclūdĕrĕ fīlō.

Āt sī pērnĭcĭēs āngūstō pāscĭtŭr ōrĕ,

cōntrā pāndĕ vĭām fāllēntīsque ārgŭĕ caūsās360

mōrbōrum: īn vĭtĭō făcĭlīs mĕd‹ĭcīnă rĕcēntī›;

sēd tācta īmpŏsĭtīs mūlcēnt p‹ĕcŭārĭă pālmīs›

(īd sătĭs) aūt nīgraē cīrcūm pĭcĭs ūnguĭnĕ sīgnānt;

quōdsī dēstrīctō lĕvĭs ēst īn vūlnĕrĕ nōxă,

īpse hăbĕt aūxĭlĭūm vălĭdaē nātālĕ sălīvaē.365

īllă grăvīs lābēs ēt cūrīs āltĭŏr īllīs,

cūm vĭtĭūm caūsaē tōtīs ēgērĕ lătēntēs

cōrpŏrĭbūs sērāque ăpĕrītūr nōxĭă sūmmă.

īnde ēmīssă lŭēs ēt pēr cōntāgĭă mōrbī

vēnēre īn vūlgūm fūsāque ēxērcĭtŭs īngēns370

aēquālī sūb lābĕ rŭīt, nēc vīrĭbŭs ūllīs

aūt mĕrĭtō vĕnĭāst aūt spēs ēxīrĕ prĕcāntī.

quōd sīve ā Stўgĭā lētūm Prōsērpĭnă nōctĕ

ēxtŭlĭt ēt Fŭrĭīs cōmmīssam ūlcīscĭtŭr īrām,

seū vĭtĭum ēx āltō spīrātquĕ văpōrĭbŭs aēthēr375

pēstĭfĕrīs, seū tērră sŭōs pŏpŭlātŭr hŏnōrēs:

fōntem āvērtĕ mălī. trāns āltās dūcĕrĕ cāllēs

ādmŏnĕō lātūmquĕ fŭgā sŭpĕrābĭtĭs āmnēm.

hōc prīmum ēffŭgĭūm lētī: tūnc fīctă vălēbūnt

aūxĭlĭa ēt nōstrā quīdām rĕdĭt ūsŭs ăb ārtĕ.380

sēd vărĭī mōtūs nĕc ĭn ōmnĭbŭs ūnă pŏtēstās:

dīscĕ vĭcēs ēt quaē tūtēlāst prōxĭmă tēmptā.

plūrŭmă pēr cătŭlōs răbĭēs īnvīctăquĕ tārdīs

praēcĭpĭtāt lētālĕ mălūm: sīt tūtĭŭs ērgō

āntīre aūxĭlĭīs ēt prīmās vīncĕrĕ caūsās.385

nāmquĕ sŭbīt, nōdīs quā līnguă tĕnācĭbŭs haērēt,

(vērmĭcŭlūm dīxērĕ) măla ātque īncōndĭtă pēstīs.

īlle ŭbĭ sālsă sĭtī praēcēpīt vīscĕră lōngē,

aēstīvōs vībrāns āccēnsīs fēbrĭbŭs īgnēs,

mōlītūrquĕ fŭgās ēt sēdēm spērnĭt ămārām.390

scīlĭcĕt hōc mōtū stĭmŭlīsquĕ pŏtēntĭbŭs āctī

īn fŭrĭās vērtērĕ cănēs. ērgo īnsĭtă fērrō

iām tĕnĕrīs ĕlĕmēntă mălī caūsāsquĕ rĕcīdūnt.

nēc lōnga īn fāctō mĕdĭcīnāst ūlcĕrĕ: pūrūm

spārgĕ sălem ēt tĕnŭī pērmūlcē vūlnŭs ŏlīvō:395

āntĕ rĕlātă sŭās quām nōx bĕnĕ cōmplĕăt ūmbrās,

ēcce ădĕrīt fāctīque ōblītūs vūlnĕrĭs ūltrō

blāndītūr mēnsīs cĕrĕrēmque ēfflāgĭtăt ōrĕ.

quīd, prīscās ārtēs īnvēntăquĕ sīmplĭcĭs aēvī,

sī rĕfĕrām? nōn īllă mĕtūs sōlācĭă fālsī400

tām lōngām trāxērĕ fĭdēm. cōllārĭbŭs ērgō

sūnt quī lūcĭfŭgaē crīstās īndūcĕrĕ maēlīs

iūssēre aūt sācrīs cōnsērtă mŏnīlĭă cōnchīs

ēt vīvūm lăpĭdem ēt cīrcā Mĕlĭtēnsĭă nēctūnt

cūrălĭa ēt măgĭcīs ădĭūtās cāntĭbŭs hērbās.405

āc sīc ōffēctūs ŏcŭlīquĕ vĕnēnă mălīgnī

vīcīt tūtēlā pāx īmpētrātă dĕōrūm.

āt sī dēfōrmīs lăcĕrūm dūlcēdĭnĕ cōrpūs

pērsĕquĭtūr scăbĭēs, lōngī vĭă pēssĭmă lētī:

īn prīmo āccēssū trīstīs mĕdĭcīnă, sĕd ūnā410

pērnĭcĭēs rĕdĭmēnda ănĭmā, quaē prīmă sĕquācī

spārsă mălōst, nē dīră trăhānt cōntāgĭă vūlgūs.

quōdsī dāt spătĭūm clēmēns ēt prōmŏnĕt ōrtū

mōrbūs, dīscĕ vĭās ēt quā sĭnĭt ārtĭbŭs ēxī.

tūnc ĕt ŏdōrātō mĕdĭcātă bĭtūmĭnă vīnō415

Hīppŏnĭāsquĕ pĭcēs nēglēctaēque ūnguĕn ămūrcaē

mīscŭĭt ēt sūmmām cōmplēctĭtŭr īgnĭs ĭn ūnām.

īndĕ lăvānt aēgrōs: ātque īră cŏērcĭtă mōrbī

lāxātūsquĕ rĭgōr. quaē tē nē cūră tĭmēntēm

dīffĕrăt, ēt plŭvĭās ēt Caūrī frīgŏră vītēnt;420

dūc măgĭs, ūt nūdīs īncūmbūnt vāllĭbŭs aēstūs,

ā vēntō clārīquĕ făcēs ād sōlĭs, ŭt ōmnĕ

ēxsūdēnt vĭtĭūm sŭbĕātquĕ lătēntĭbŭs ūltrō

quaē fācta ēst mĕdĭcīnă vădīs. nēc nōn tămĕn īllūm

spūmōsī cătŭlōs mērgēntēm lītŏrĭs aēstū425

rēspĭcĭt ēt făcĭlīs Paēān ādiūvĭt ĭn ārtēs.

ō rērūm prūdēns quāntam ēxpĕrĭēntĭă vūlgō

mātĕrĭēm lārgītă bŏnī, sī vīncĕrĕ cūrēnt

dēsĭdĭam ēt grātōs ăgĭtāndō prēndĕrĕ fīnīs!

ēst īn Trīnăcrĭā spĕcŭs īngēns rūpĕ căvīquĕ430

īntrōsūm rĕdĭtūs, cīrcum ātraē moēnĭă sīlvaē

āltă prĕmūnt rūptīque āmbūstīs faūcĭbŭs āmnēs;

Vūlcānō cōndīctă dŏmūs. quām sūbtĕr ĕūntī

stāgnă sĕdēnt vēnīs ŏlĕōquĕ mădēntĭă vīvō.

hūc dēfēctă mălā vīdī pĕcŭārĭă tābĕ435

saēpĕ trăhī vīctōsquĕ mălō grăvĭōrĕ măgīstrōs.

"tē prīmūm, Vūlcānĕ, lŏcī, pācēmquĕ prĕcāmūr,

īncŏlă sānctĕ, tŭām: dā fēssīs ūltĭmă rēbūs

aūxĭlĭa ēt, mĕrĭtī sī nūlla ēst nōxĭă tāntī,

tōt mĭsĕrāre ănĭmās lĭcĕātque āttīngĕrĕ fōntīs,440

sānctĕ, tŭōs" tēr quīsquĕ vŏcānt, tēr pīnguĭă lībānt

tūră fŏcō, strŭĭtūr rāmīs fēlīcĭbŭs āră.

hīc (dīctū mīrum ātque ălĭās īgnōbĭlĕ mōnstrūm)

ādvērsīs spĕcĭbūs rūptōque ē pēctŏrĕ mōntīs

vēnĭt ŏvāns Aūstrīs ēt mūltō flūmĭnĕ flāmmaē445

ēmĭcăt īpsĕ: mănū rāmūm pāllēntĕ săcērdōs

tērmĭtĕūm quătĭēns "prŏcŭl hīnc ēxtōrrĭbŭs īrĕ

ēdīcō praēsēntĕ dĕō, praēsēntĭbŭs ārīs,

quīs scĕlŭs aūt mănĭbūs sūmptum aūt īn pēctŏrĕ mōtūmst"

īnclāmāt: cĕcĭdēre ănĭmi ēt trĕpĭdāntĭă mēmbră.450

ō quīsquīs mĭsĕrō fās ūmquam īn sūpplĭcĕ frēgīt,

quīs prĕtĭō frātrūm mĕlĭōrīsque aūsŭs ămīcī

sōllĭcĭtārĕ căpūt pătrĭōsvĕ lăcēssĕrĕ dīvōs,

īllum ăgăt īnfāndaē cŏmĕs hūc aūdācĭă cūlpaē:

dīscēt cōmmīssā quāntūm dĕŭs ūltŏr ĭn īrā455

pōnĕ sĕquēns vălĕāt. sēd cuī bŏnă pēctŏrĕ mēns ēst

ōbsĕquĭtūr‹quĕ› dĕō, dĕŭs īllām mōllĭtĕr ārām

lāmbĭt ĕt īpsĕ, sŭōs ŭbĭ cōntĭgĭt īgnĭs hŏnōrēs,

dēfŭgĭt ā sācrīs rūrsūmquĕ rĕcōndĭtŭr āntrō:

huīc fās aūxĭlĭum ēt Vūlcānĭă tāngĕrĕ dōnă.460

nēc mŏră, sī mĕdĭās ēxēdīt nōxĭă fībrās,

hīs lăvĕ praēsĭdĭīs ādfēctăquĕ cōrpŏră mūlcē:

rēgnāntem ēxcŭtĭēs mōrbūm. dĕŭs aūctŏr, ĕt īpsă

ārtem ālvīt nātūră sŭām. quaē rōbŏrĕ pēstīs

ācrĭŏr aūt lētō prŏpĭōr vĭă? sēd tămĕn īllī465

hīnc vĕnĭt aūxĭlĭūm vălĭdā vĕhĕmēntĭŭs īrā.

quōd prīmām sī fāllĕt ŏpēm dīmīssă făcūltās,

āt tū praēcĭpĭtēm quā spēs ēst prōxĭmă lābēm

ādgrĕdĕre: īn sŭbĭtō sŭbĭta ēt mĕdĭcīnă tŭmūltū.

strīngēndaē nārēs ēt ‹bī›nă lĭgāmĭnă fērrō470

ārmōrūm, gĕmĭnāquĕ crŭōr dūcēndŭs ăb aūrĕ:

hīnc vĭtĭum, hīnc īlla ēst ăvĭdaē vĕhĕmēntĭă pēstī.

īlĭcĕt aūxĭlĭīs fēssūm sōlābĕrĕ cōrpūs

sūbsĭdŭāsquĕ frăcēs dēfūsăquĕ Māssĭcă prīscō

spārgĕ cădō: Lībēr tĕnŭīs ē pēctŏrĕ cūrās475

ēxĭgĭt, ēt mōrbō Lībēr mĕdĭcīnă fŭrēntī.

quīd dīcām tūssīs, quĭd ĭnērtīs dāmnă vĕtērnī

aūt īncūrvātaē sīquāst tūtēlă pŏdāgraē?

mīllĕ tĕnēnt pēstēs cūrāquĕ pŏtēntĭă māiōr.

mītte ăgĕ (nōn ŏpĭbūs tānta ēst fīdūcĭă nōstrīs),480

mītte, ănĭme: ēx āltō dūcēndūm nūmĕn Ŏlŷmpō,

sūpplĭcĭbūs‹quĕ› vŏcāndă săcrīs tūtēlă dĕōrūm.

īdcīrco āĕrĭīs mōlīmūr cōmpĭtă lūcīs

spīcātāsquĕ făcēs sācrum ād nĕmŏrālĕ Dĭānaē

sīstĭmŭs ēt sŏlĭtō cătŭlī vēlāntŭr hŏnōrĕ,485

īpsăquĕ pēr flōrēs mĕdĭo īn dīscrīmĭnĕ lūcī

strāvēre ārmă săcrīs ēt pācĕ văcāntĭă fēstă.

tūm cădŭs ēt vĭrĭdī fūmāntĭă lībă fĕrētrō

praēvĕnĭūnt tĕnĕrāque ēxtrūdēns cōrnŭă frōntĕ

haēdŭs ĕt ād rāmōs ĕtĭāmnum haērēntĭă pōmă,490

lūstrālīs dē mōrĕ săcrī, quō tōtă iŭvēntūs

lūstrātūrquĕ dĕaē prōque ānnō rēddĭt hŏnōrēm.

ērgo īmpētrātō rēspōndēt mūltă făvōrĕ

ād pārtīs, quā pōscĭs ŏpēm; seū vīncĕrĕ sīlvās

seū tĭbĭ fātōrūm lābēs ēxīrĕ mĭnāsquĕ495

cūră prĭōr, tŭă māgnă fĭdēs tūtēlăquĕ vīrgō.

rēstăt ĕquōs fīnīrĕ nŏtīs, quōs ārmă Dĭānaē

ādmīttānt: nōn ōmnĕ mĕās gĕnŭs aūdĕt ĭn ārtīs.

ēst vĭtĭum ēx ănĭmō, sūnt quōs īmbēllĭă fāllānt

cōrpŏră, praēvĕnĭēns quōndam ēst īncōmmŏdă vīrtūs.500

cōnsŭlĕ, Pēnēī quālīs pērfūndĭtŭr āmnĕ

Thēssălŭs aūt pătrĭaē quēm cōnspēxērĕ Mўcēnaē

glaūcūm: nēmpe īngēns, nēmpe ārdŭă fūndĕt ĭn aūrās

crūră. quĭs Ēlēās pŏtĭōr lūstrāvĭt hărēnās?

nē tămĕn hōc āttīngăt ŏpūs: iāctāntĭŏr īllī505

vīrtūs quām sīlvās dūrūmquĕ lăcēssĕrĕ mārtēm.

nēc saēvōs mīrātūr ēquōs tērrĕnă Syēnē

scīlĭcĕt, ēt Pārthīs īntēr sŭă mōllĭă rūră

mānsĭt hŏnōr; vĕnĭāt Caūdīnī sāxă Tăbūrnī

Gārgānūmvĕ trŭcem aūt Lĭgŭrīnās dēsŭpĕr Ālpēs;510

ānte ŏpŭs ēxcūssīs cădĕt ūnguĭbŭs. ēt tămĕn īllī

ēst ănĭmūs fīngētquĕ mĕās sē iūssŭs ĭn ārtēs:

sēd iūxtā vĭtĭūm pŏsŭīt dĕŭs. āt tĭbĭ cōntrā

Cāllaēcīs lūstrātŭr ‹ĕ›quīs scrūpōsă Pўr‹ēnē›,

nōn tămĕn Hīspānō mārtēm tēmptārĕ m‹ĭnīstrō›515

aūsĭm: ‹ĭn› mūrĭcĭbūs vīx ōră tĕnācĭă fērr‹ō›

cōncēdūnt. āt tōtă lĕvī Năsăm‹ōnĭă vīrgā›

fīngĭt ĕquōs: īpsīs Nŭmĭdaē sōlvēr‹ĕ căpīstrīs›

aūdāx ēt pătĭēns ŏpĕrūm g‹ĕnŭs. Īllĕ vĭgēbīt›

cēntum āctūs spătĭīs ātque ēlūctābĭtŭr īrām.520

nēc māgnī cūltūs: stĕrĭlīs quōdcūmquĕ rĕmīsīt

tērră sŭī tĕnŭēsquĕ sătīs prōdūcĕrĕ rīvī.

sīc ēt Strŷmŏnĭō făcĭlīs tūtēlă Bĭsāltaē:

pōssēnt Aētnaēās ŭtĭnām sē fērrĕ pĕr ārcēs,

quī lūdūs Sĭcŭlīs. quīd tūm, sī tūrpĭă cōllă525

aūt tĕnŭīs dōrsō cūrvātūr spīnă? pĕr īllōs

cāntātūs Grăĭīs Ăcrăgās vīctaēquĕ frăgōsūm

Nēbrōdēn līquērĕ fĕraē: (ō quāntŭs ĭn ārmīs

īllĕ mĕīs quŏĭūs dŏcĭlēs pĕcŭārĭă fētūs

sufficient) quis Chaonios contendere contra530

aūsīt, vīx mĕrĭtā quōs sīgnăt Ăchāĭă pālmā?

spādīcēs vīx Pēllaēī vālvērĕ Cĕraūnī;

āt tĭbĭ dēvōtaē māgnūm pĕcŭārĭă Cŷrrhaē,

Phoēbĕ, dĕcūs mĕrŭērĕ, lĕvīs seū iūngĕrĕ cūrrūs

ūsūs, seū nōstrās ăgĕre īn sācrārĭă tēnsās.535

vēnāntī mĕlĭūs pūgnāt cŏlŏr: ōptĭmă nīgr‹ă›

‹crū›ra īllī bădĭōsquĕ lĕg‹ā›nt ĕt ă........

‹ēt quō›rūm fēssās ĭmĭtāntūr tērgă făvīllās.

‹ō quān›tum Ītălĭaē (sīc dī vŏlŭērĕ) părēntēs

‹praēstānt› ēt tērrās ōmnī praēcēpĭmŭs ūsū540

‹nōstrăquĕ quām pērnīx› cōllūstrāt prātă ‹iŭvēntūs›!

...........................

Dona cano divum, laetas venantibus artis,

auspicio, Diana, tuo; prius omnis in armis

spes fuit et nuda silvas virtute movebant

inconsulti homines vitaque erat error in omni.

5post alia, propiore, via meliusque profecti

te sociam, Ratio, rebus sumpsere gerendis;

hinc omne auxilium vitae rectusque reluxit

ordo et contiguas didicere ex artibus artis

proserere, hinc demens cecidit violentia retro.

10sed primum auspicium deus artibus altaque circa

firmamenta dedit; tum partis quisque secutus

exegere suas tetigitque industria finem.

tu trepidam bello, vitam, Diana, ferino

qua primam quaerebat opem, dignata repertis

15protegere auxiliis orbemque hac solvere noxa.

adscivere tuo comites sub nomine divae

centum: omnes nemorum, umentes de fontibus omnes

Naides, et Latii satyri Faunusque subibant

Maenaliusque puer, domitrixque Idaea leonum

20mater, et inculto Silvanus termite gaudens.

his ego praesidibus nostram defendere sortem

contra mille feras et non sine carmine iussus

carmine et arma dabo et venandi persequar artis.

armorum casses, plagiique exordia, restes,

25prima iubent tenui nascentem iungere filo

limbum et quadruplicis tormento adstringere limbos:

illa operum patiens, illa usus linea longi

tunc ipsum e medio cassem quo nascitur ore

per senos circum usque sinus laqueabis, ut omni

30concipiat tergo, si quisquam est plurimus, hostem.

at bis vicenos spatium praetendere passus

rete velim plenisque decem consurgere nodis;

ingrati maiora sinus impendia sument.

optuma Cinyphiae, ne quid cunctere, paludes

35lina dabunt; bonus Aeolia de valle Sibyllae

fetus et aprico Tuscorum stuppea campo

messis contiguum sorbens de flumine rorem,

qua cultor Latii per opaca silentia Thybris

labitur inque sinus magno venit ore marinos.

40at contra nostris imbellia lina Faliscis

Hispanique alio spectantur Saetabis usu.

vix operata suo sacra ad Bubastia lino

velatur sonipes aestivi turba Canopi:

ipse in materia damnosus candor inerti

45ostendit longe fraudem atque exterruit hostis.

at pauper rigui custos Alabandius horti

cannabinas nutrit silvas, quam commoda nostro

armamenta operi. gravis est tutela, sed illis

tu licet Haemonios includas retibus ursos.

50tantum ne subeat vitiorum pessimus umor

ante cave: non est umentibus usus in armis,

nulla fides. ergo seu pressa flumina valle

inter opus clausaeque malum fecere paludes,

sive improvisus caelo perfuderit imber,

55illa vel ad flatus Helices oppande serenae

vel caligineo laxanda reponite fumo.

idcirco et primas linorum tangere messes

ante vetant quam maturis accenderit annum

ignibus et claro Plias se prompserit ortu.

60imbiberit: tanto respondet longior usus.

magnum opus et tangi, nisi cura vincitur, impar.

nonne vides veterum, quos prodit fabula rerum,

semideos Dilli aggeribus temptare superbis

caeli iter et matres ausi attrectare deorum,

65quam magna mercede meo sine munere silvas

impulerint? flet adhuc et porro flebit Adonin

victa Venus, ceciditque suis Ancaeus in arvis

(et praedexter erat, geminisque securibus ingens)

ipse deus cultorque feri Tirynthius orbis,

70quem mare, quem tellus, quem praeceps ianua Ditis

omnia temptantem, qua laus erat obvia, passa

hinc decus et famae primum impetravit honorem.

exige si qua meis respondet ab artibus ergo

gratia quae vires fallat collata ferinas:

75sunt quibus immundo decerptae vulture plumae

instrumentum operis fuit et non parva facultas.

tantum inter nivei iungantur vellera cygni,

et satis armorum est. haec clara luce coruscant

terribiles species, at vulture dirus ab atro

80turbat odor silvas meliusque alterna valet res.

sed quam clara tuis et pinguis pluma sub armis,

tam mollis tactu et non sit creberruma nexu,

ne reprensa suis properantem linea pennis

implicet atque ipso mendosa coarguat usu.

85hic magis in cervos valuit metus; ast ubi lentae

interdum Libyco fucantur sandyce pennae

linteaque expositis lucent anconibus arma,

rarum si qua metus eludet belua falsos.

nam fuit et laqueis aliquis curracibus usus:

90cervino iussere magis contexere nervo;

fraus teget insidias habitu mentita ferino.

quid qui dentatas iligno robore clausit

venator pedicas, quam dissimulantibus armis

saepe habet imprudens alieni lucra laboris!

95o felix, tantis quem primum industria rebus

prodidit auctorem! deus ille an proxuma divos

mens fuit, in caecas aciem quae magna tenebras

egit et ignarum perfudit lumine vulgus?

dic age Pierio (fas est) Diana, ministro.

100Arcadium stat fama senem, quem Maenalus auctor

et Lacedaemoniae primum vidistis Amyclae

per non adsuetas metantem retia valles

Dercylon. haut illo quisquam se iustior egit,

hau fuit in terris divum observantior alter:

105ergo illum primis nemorum dea finxit in arvis

auctoremque operi dignata inscribere magno

iussit adire suas et pandere gentibus artes.

ille etiam valido primus venabula dente

induit et proni moderatus vulneris iram

110omne moris excepit onus; tum stricta verutis

dentibus et gemina subiere hastilia furca

et quidam totis clauserunt ensibus hastas,

ne cessaret iners in vulnere massa ferino.

blandimenta vagae fugies novitatis: ibidem

115exiguo nimiove nocent. sed lubricus errat

mos et ab expertis festinant usibus omnes.

quid, Macetum immensos libeat si dicere contos?

quam longa exigui spicant hastilia dentes!

aut contra ut tenero destrictas cortice virgas

120praegravat ingenti pernix Lucania cultro!

omnia tela modi melius finxere salubres,

quocirca et iaculis habilem perpendimus usum:

neu leve vulnus eat neu sit brevis impetus illi.

ipsa arcu Lyciaque suos Diana pharetra

125armavit comites: ne tela relinquite divae:

magnum opus et volucres quondam fecere sagittae.

disce agedum et validis dilectum hastilibus omnem.

plurima Threiciis nutritur vallibus Hebri

cornus et umbrosae Veneris per litora myrtus

130taxique pinusque Altinatesque genestae

et magis incomptos opera iuturus agrestis

termes. ab Eois descendit virga Sabaeis

mater odorati multum pulcherruma turis:

illa suos usus intractatumque decorem

135(sic nemorum iussere deae) natalibus hausit

arbitriis; at enim multo sunt ficta labore

cetera quae silvis errant hastilia nostris:

nunquam sponte sua procerus ad aethera termes

exiit inque ipsa curvantur stirpe genestae.

140ergo age luxuriam primo fetusque nocentis

detrahe: frondosas gravat indulgentia silvas.

post ubi proceris generosa stirpibus arbor

se dederit teretisque ferent ad sidera virgae,

stringe notas circum et gemmantis exige versus.

145his, si quis vitium nociturus sufficit, umor

ulceribus fluet et venas durabit inertis.

in quinos sublata pedes hastilia plena

caede manu, dum pomiferis advertitur annus

frondibus et tepidos autumnus continet imbres.

150sed cur exiguis tantos in partibus orbes

lustramus? prima illa canum, non ulla per artis

cura prior, sive indomitos vehementior hostis

nudo marte premas seu bellum ex arte ministres.

mille canum patriae ductique ab origine mores

155quoique sua. magna indocilis dat proelia Medus

magnaque diversos extollit gloria Celtas.

arma negant contra martemque odere Geloni,

sed natura sagax: Perses in utroque paratus.

sunt qui Seras alant, genus intractabilis irae;

160at contra faciles magnique Lycaones armis.

sed non Hyrcano satis est vehementia gentis

tanta suae: petiere ultro fera semina silvis;

dat venus accessus et blando foedere iungit.

tunc et mansuetis tuto ferus errat adulter

165in stabulis ultroque gravem succedere tigrin

ausa canis maiore tulit de sanguine fetum.

sed praeceps virtus: ipsa venabitur aula

ille tibi et pecudum multo cum sanguine crescet.

pasce tamen: quaecumque domi sibi crimina fecit,

170excutiet silva magnus pugnator adepta.

at fugit adversos idem quos repperit hostis

Umber: quanta fides, utinam, et sollertia naris,

tanta foret virtus et tantum vellet in armis!

quid, freta si Morinum dubio refluentia ponto

175veneris atque ipsos libeat penetrare Britannos?

o quanta est merces et quantum impendia supra,

si non ad speciem mentiturosque decores

(parvis haec una est catulis iactura Britannis),

at magnum cum venit opus promendaque virtus

180et vocat extremo praeceps discrimine mavors:

non tunc egregios tantum admirere Molossos,

comparat his versuta suas Athamania fraudes

Acyrusque Pheraeque et clandestinus Acarnan:

sicut Acarnanes subierunt proelia furto,

185sic canis illa suos taciturna supervenit hostis.

at clangore citat quos nondum conspicit apros

Aetola quaecumque canis de stirpe: malignum

officium, sive illa metus convicia rupit

seu frustra nimius properat favor. et tamen illud

190ne vanum totas genus aspernere per artis:

mirum quam celeres et quantum nare merentur,

tum non est victi quoi concessere labori.

idcirco variis miscebo gentibus usum:

quondam inconsultis mater dabit Umbrica Gallis

195sensum agilem, traxere animos de patre Gelonae

Hyrcano et vanae tantum Calydonia linguae

exibit vitium patre emendata Molosso.

scilicet ex omni florem virtute capessunt

et sequitur natura favens. at te leve si qua

200tangit opus pavidosque iuvat compellere dorcas

aut versuta sequi leporis vestigia parvi,

Petroniost haec fama cani, volucresque Sycambros

et pictam macula Vertraham delige flava:

ocior adfectu mentis pennaque cucurrit,

205sed premit inventas, non inventura latentis

illa feras, quae Petroniis bene gloria constat.

quod si maturo pressantes gaudia lusu

dissimulare feras tacitique accedere possent,

illis omne decus, quod nunc, metagontes, habetis,

210constaret: silva sed virtus irrita damnost.

at vestrum non vile genus, non patria, vulgo

Sparte quos et Creta suos promittit alumnos:

sed primum celsa lorum cervice ferentem,

Glympice, te silvis egit Boeotius Hagnon,

215Hagnon Astylides, Hagnon, quem plurima semper

gratia per nostros unum testabitur usus.

hic trepidas artis et vix novitate sedentes

vidit qua propior peteret via nec sibi turbam

contraxit comitem nec vasa tenentia longe:

220unus praesidium atque operi spes magna petito

adsumptus metagon lustrat per nota ferarum

pascua, per fontes, per quas trivere latebras.

primae lucis opus: tum signa vapore ferino

intemerata legens si quast qua fallitur eius

225turba loci, maiore secat spatia extera gyro;

atque hic egressu iam tum sine fraude reperto

incubuit, spatiis qualis permissa Lechaeis

Thessalium quadriga decus, quam gloria patrum

excitat et primae spes ambitiosa coronae.

230sed ne qua ex nimio redeat iactura favore,

lex dicta officiis: neu voce lacesseret hostem

neve levem praedam aut propioris pignora lucri

amplexus primos nequiquam effunderet actus;

iam vero impensum melior fortuna laborem

235cum sequitur iuxtaque domus quaesita ferarum,

et sciat occultos et signis arguat hostes:

(aut effecta levi testatur gaudia cauda

aut ipsa infodiens uncis vestigia plantis

mandit humum celsisve adprensat naribus auras);

240et tamen, ut ne prima faventem pignora fallant,

circum omnem aspretis medius qua clauditur orbis

ferre pedem accessusque abitusque notare ferarum

admonet et, si forte loco spes prima fefellit,

rusum opus incubuit spatiis; at, prospera si res,

245intacto repetet prima ad vestigia gyro.

ergo ubi plena suo rediit victoria fine,

in partem praedae veniat comes et sua norit

praemia: sic operi iuvet inservisse benigne.

hoc ingens meritumst, haec ultima palma tropaei,

250Hagnon magne, tibi divum concessa favore:

ergo semper eris, dum carmina dumque manebunt

silvarum dotes atque arma Diania terris.

hic et semiferam thoum de sanguine prolem

finxit. non alio maior sub pectore virtus,

255sive in lora voces seu nudi ad pignera martis.

thoes commissos (clarissima fama) leones

et subiere astu et parvis domuere lacertis;

nam genus exiguum et pudeat, quam informe, fateri,

vulpina species: tamen huic exacta voluntas.

260at non est alius quem tanta ad munia fetus

exercere velis, aut te tua culpa refellet

inter opus, quom sera cadit prudentia damno.

iunge pares ergo et maiorum pignore signa

feturam prodantque tibi metagonta parentes,

265qui genuere sua pecus hoc inmane iuventa.

et primum expertos animi, quae gratia primast,

in venerem iungam. tum sortis cura secunda,

ne renvat species aut quem detractet honorem.

sint celsi vultus, sint hirtae frontibus aures,

270os magnum, et patulis agitatos naribus ignes

spirent, adstricti succingant ilia ventres,

cauda brevis longumque latus discretaque collo

caesaries neu pexa nimis neu frigoris illa

impatiens; validis tum surgat pectus ab armis,

275quod magnos capiat motus magnisque supersit.

effuge qui lata pandit vestigia planta:

mollis in officio. siccis ego dura lacertis

crura velim et solidos haec in certamina calces.

sed frustra longus properat labor, abdita si non

280altas in latebras unique inclusa marito

femina: nec patres veneris sub tempore magnos

illa neque emeritae servat fastigia laudis.

primi complexus, dulcissuma prima voluptas

(hunc veneri dedit impatiens natura furorem),

285si tenuit custos et mater adultera non est.

da requiem gravidae solitosque remitte labores:

vix oneri super illa suo. tum deinde monebo,

ne matrem indocilis natorum turba fatiget,

percensere notis iamque inde excernere pravos.

290signa dabunt ipsi. teneris vix artibus haeret

ille tuos olim non defecturus honores,

iamque illum impatiens aequae vehementia sortis

extulit: adfectat materna regna sub alvo,

ubera tota tenet, a tergo liber aperto,

295dum tepida indulget terris clementia mundi;

verum ubi Caurino perstrinxit frigore vesper,

irreptat turbaque potens operitur inerti.

illius et manibus vires sit cura futuras

perpensare: levis deducet pondere fratres:

300nec me pignoribus, nec te mea carmina fallent.

protinus et cultus alios et debita fetae

blandimenta feres curaque sequere merentem:

illa perinde suos, ut erit, de lacte minores

ad longam praestabit opem. tum denique, fetae

305cum desunt operi, fregitque industria matres,

transeat in catulos omnis tutela relictos.

lacte novam pubem facilique tuebere maza,

nec luxus alios avidaeque impendia vitae

noscant: haec magno redit indulgentia damno.

310nec mirum: humanos non est magis altera sensus,

tollit ni ratio et vitiis adeuntibus obstat.

haec illast Pharios quae fregit noxia reges,

dum servata cavis potant Mareotica gemmis

nardiferumque metunt Gangen vitiisque ministrant.

315sic et Achaemenio cecidisti, Lydia, Cyro:

atqui dives eras ac fluminis aurea venis.

scilicet ad summam ne quid restaret habendi,

tu quoque luxuriae fictas dum colligis artes

et sequeris demens alienam, Graecia, culpam,

320o quantum et quotiens decoris frustrata paterni!

at qualis nostris, quam simplex mensa Camillis!

qui tibi cultus erat post tot, Serrane, triumphos!

ergo illi ex habitu virtutisque indole priscae

imposuere orbi Romam caput, actaque ab illis

325ad caelum virtus summosque tetendit honores.

scilicet exiguis magna sub imagine rebus

prospicies, quae sit ratio, et quo fine regendae.

idcirco imperium catulis unusque magister

additur: ille dapes poenamque operamque moramque

330temperet, hunc spectet silvas domitura iuventus.

nec vile arbitrium est: quoicumque haec regna dicantur,

ille tibi egregia iuvenis de pube legendus,

utrumque et prudens et sumptis impiger armis.

quod nisi et accessus et agendi tempora belli

335noverit et socios tutabitur hoste minores,

aut cedent aut illa tamen victoria damnost.

ergo in opus vigila † factusque ades omnibus armis:

(arma acuere virum); tegat imas fascia suras;

‹sit pell›is vitulina, suis et tergore fulvo

340i‹re decet, niteant› canaque e maele galeri,

ima Toletano praecingant ilia cultro

terribilemque manu vibrata falarica dextra

det sonitum et curvae rumpant non pervia falces.

haec tua militia est. quin et Mavortia bello

345vulnera et errantis per tot divertia morbos

causasque adfectusque canum tua cura tuerist.

stat Fatum supra totumque avidissimus Orcus

pascitur et nigris orbem circumsonat alis.

scilicet ad magnum maior ducenda laborem

350cura, nec expertos fallet deus: huic quoque nostrae

est aliud, quod praestet opus, placabile numen.

nec longe auxilium, licet alti vulneris orae

abstiterint atroque cadant cum sanguine fibrae:

inde rape ex ipso qui vulnus fecerit hoste

355virosam elvviem lacerique per ulceris ora

sparge manu, venas dum sucus comprimat acer:

mortis enim patuere viae. tum pura monebo

circum labra sequi tenuique includere filo.

At si pernicies angusto pascitur ore,

360contra pande viam fallentisque argue causas

morborum: in vitio facilis med‹icina recenti›;

sed tacta impositis mulcent p‹ecuaria palmis›

(id satis) aut nigrae circum picis unguine signant;

quodsi destricto levis est in vulnere noxa,

365ipse habet auxilium validae natale salivae.

illa gravis labes et curis altior illis,

cum vitium causae totis egere latentes

corporibus seraque aperitur noxia summa.

inde emissa lues et per contagia morbi

370venere in vulgum fusaque exercitus ingens

aequali sub labe ruit, nec viribus ullis

aut merito veniast aut spes exire precanti.

quod sive a Stygia letum Proserpina nocte

extulit et Furiis commissam ulciscitur iram,

375seu vitium ex alto spiratque vaporibus aether

pestiferis, seu terra suos populatur honores:

fontem averte mali. trans altas ducere calles

admoneo latumque fuga superabitis amnem.

hoc primum effugium leti: tunc ficta valebunt

380auxilia et nostra quidam redit usus ab arte.

sed varii motus nec in omnibus una potestas:

disce vices et quae tutelast proxima tempta.

pluruma per catulos rabies invictaque tardis

praecipitat letale malum: sit tutius ergo

385antire auxiliis et primas vincere causas.

namque subit, nodis qua lingua tenacibus haeret,

(vermiculum dixere) mala atque incondita pestis.

ille ubi salsa siti praecepit viscera longe,

aestivos vibrans accensis febribus ignes,

390moliturque fugas et sedem spernit amaram.

scilicet hoc motu stimulisque potentibus acti

in furias vertere canes. ergo insita ferro

iam teneris elementa mali causasque recidunt.

nec longa in facto medicinast ulcere: purum

395sparge salem et tenui permulce vulnus olivo:

ante relata suas quam nox bene compleat umbras,

ecce aderit factique oblitus vulneris ultro

blanditur mensis cereremque efflagitat ore.

quid, priscas artes inventaque simplicis aevi,

400si referam? non illa metus solacia falsi

tam longam traxere fidem. collaribus ergo

sunt qui lucifugae cristas inducere maelis

iussere aut sacris conserta monilia conchis

et vivum lapidem et circa Melitensia nectunt

405curalia et magicis adiutas cantibus herbas.

ac sic offectus oculique venena maligni

vicit tutela pax impetrata deorum.

at si deformis lacerum dulcedine corpus

persequitur scabies, longi via pessima leti:

410in primo accessu tristis medicina, sed una

pernicies redimenda anima, quae prima sequaci

sparsa malost, ne dira trahant contagia vulgus.

quodsi dat spatium clemens et promonet ortu

morbus, disce vias et qua sinit artibus exi.

415tunc et odorato medicata bitumina vino

Hipponiasque pices neglectaeque unguen amurcae

miscuit et summam complectitur ignis in unam.

inde lavant aegros: atque ira coërcita morbi

laxatusque rigor. quae te ne cura timentem

420differat, et pluvias et Cauri frigora vitent;

duc magis, ut nudis incumbunt vallibus aestus,

a vento clarique faces ad solis, ut omne

exsudent vitium subeatque latentibus ultro

quae facta est medicina vadis. nec non tamen illum

425spumosi catulos mergentem litoris aestu

respicit et facilis Paean adiuvit in artes.

o rerum prudens quantam experientia vulgo

materiem largita boni, si vincere curent

desidiam et gratos agitando prendere finis!

430est in Trinacria specus ingens rupe cavique

introsum reditus, circum atrae moenia silvae

alta premunt ruptique ambustis faucibus amnes;

Vulcano condicta domus. quam subter eunti

stagna sedent venis oleoque madentia vivo.

435huc defecta mala vidi pecuaria tabe

saepe trahi victosque malo graviore magistros.

"te primum, Vulcane, loci, pacemque precamur,

incola sancte, tuam: da fessis ultima rebus

auxilia et, meriti si nulla est noxia tanti,

440tot miserare animas liceatque attingere fontis,

sancte, tuos" ter quisque vocant, ter pinguia libant

tura foco, struitur ramis felicibus ara.

hic (dictu mirum atque alias ignobile monstrum)

adversis specibus ruptoque e pectore montis

445venit ovans Austris et multo flumine flammae

emicat ipse: manu ramum pallente sacerdos

termiteum quatiens "procul hinc extorribus ire

edico praesente deo, praesentibus aris,

quis scelus aut manibus sumptum aut in pectore motumst"

450inclamat: cecidere animi et trepidantia membra.

o quisquis misero fas umquam in supplice fregit,

quis pretio fratrum meliorisque ausus amici

sollicitare caput patriosve lacessere divos,

illum agat infandae comes huc audacia culpae:

455discet commissa quantum deus ultor in ira

pone sequens valeat. sed cui bona pectore mens est

obsequitur‹que› deo, deus illam molliter aram

lambit et ipse, suos ubi contigit ignis honores,

defugit a sacris rursumque reconditur antro:

460huic fas auxilium et Vulcania tangere dona.

nec mora, si medias exedit noxia fibras,

his lave praesidiis adfectaque corpora mulce:

regnantem excuties morbum. deus auctor, et ipsa

artem alvit natura suam. quae robore pestis

465acrior aut leto propior via? sed tamen illi

hinc venit auxilium valida vehementius ira.

quod primam si fallet opem dimissa facultas,

at tu praecipitem qua spes est proxima labem

adgredere: in subito subita et medicina tumultu.

470stringendae nares et ‹bi›na ligamina ferro

armorum, geminaque cruor ducendus ab aure:

hinc vitium, hinc illa est avidae vehementia pesti.

ilicet auxiliis fessum solabere corpus

subsiduasque fraces defusaque Massica prisco

475sparge cado: Liber tenuis e pectore curas

exigit, et morbo Liber medicina furenti.

quid dicam tussis, quid inertis damna veterni

aut incurvatae siquast tutela podagrae?

mille tenent pestes curaque potentia maior.

480mitte age (non opibus tanta est fiducia nostris),

mitte, anime: ex alto ducendum numen Olympo,

supplicibus‹que› vocanda sacris tutela deorum.

idcirco aëriis molimur compita lucis

spicatasque faces sacrum ad nemorale Dianae

485sistimus et solito catuli velantur honore,

ipsaque per flores medio in discrimine luci

stravere arma sacris et pace vacantia festa.

tum cadus et viridi fumantia liba feretro

praeveniunt teneraque extrudens cornua fronte

490haedus et ad ramos etiamnum haerentia poma,

lustralis de more sacri, quo tota iuventus

lustraturque deae proque anno reddit honorem.

ergo impetrato respondet multa favore

ad partis, qua poscis opem; seu vincere silvas

495seu tibi fatorum labes exire minasque

cura prior, tua magna fides tutelaque virgo.

restat equos finire notis, quos arma Dianae

admittant: non omne meas genus audet in artis.

est vitium ex animo, sunt quos imbellia fallant

500corpora, praeveniens quondam est incommoda virtus.

consule, Penei qualis perfunditur amne

Thessalus aut patriae quem conspexere Mycenae

glaucum: nempe ingens, nempe ardua fundet in auras

crura. quis Eleas potior lustravit harenas?

505ne tamen hoc attingat opus: iactantior illi

virtus quam silvas durumque lacessere martem.

nec saevos miratur equos terrena Syene

scilicet, et Parthis inter sua mollia rura

mansit honor; veniat Caudini saxa Taburni

510Garganumve trucem aut Ligurinas desuper Alpes;

ante opus excussis cadet unguibus. et tamen illi

est animus fingetque meas se iussus in artes:

sed iuxta vitium posuit deus. at tibi contra

Callaecis lustratur ‹e›quis scruposa Pyr‹ene›,

515non tamen Hispano martem temptare m‹inistro›

ausim: ‹in› muricibus vix ora tenacia ferr‹o›

concedunt. at tota levi Nasam‹onia virga›

fingit equos: ipsis Numidae solver‹e capistris›

audax et patiens operum g‹enus. Ille vigebit›

520centum actus spatiis atque eluctabitur iram.

nec magni cultus: sterilis quodcumque remisit

terra sui tenuesque satis producere rivi.

sic et Strymonio facilis tutela Bisaltae:

possent Aetnaeas utinam se ferre per arces,

525qui ludus Siculis. quid tum, si turpia colla

aut tenuis dorso curvatur spina? per illos

cantatus Graiis Acragas victaeque fragosum

Nebroden liquere ferae: (o quantus in armis

ille meis quoius dociles pecuaria fetus

530sufficient) quis Chaonios contendere contra

ausit, vix merita quos signat Achaia palma?

spadices vix Pellaei valuere Cerauni;

at tibi devotae magnum pecuaria Cyrrhae,

Phoebe, decus meruere, levis seu iungere currus

535usus, seu nostras agere in sacraria tensas.

venanti melius pugnat color: optima nigr‹a›

‹cru›ra illi badiosque leg‹a›nt et a........

‹et quo›rum fessas imitantur terga favillas.

‹o quan›tum Italiae (sic di volvere) parentes

540‹praestant› et terras omni praecepimus usu

‹nostraque quam pernix› collustrat prata ‹iuventus›!

...........................