Silii Italici-PUNICORUM LIBER XVI

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII XIII XIV XV XVI XVII

0

Brūttĭă maērēntēm cāsūs pătrĭaēquĕ sŭōsquĕ

Hānnĭbălem āccēpīt tēllūs. hīc āggĕrĕ saēptūs

īn tēmpūs pŏsĭta ād rĕnŏvāndūm bēllă cŏquēbāt,

ābdĭtŭs ūt sīlvā, stăbŭlīs cūm cēssĭt ădēmptīs,

āmīssō taūrūs rēgnō grĕgĭs āvĭă claūsō5

mōlītūr sāltū cērtāmĭnă iāmquĕ fĕrōcī

mūgītū nĕmŏra ēxtērrēt pērque ārdŭă cūrsū

sāxă rŭīt, stērnīt sīlvās rūpēsquĕ lăcēssīt

īrātō răbĭdūs cōrnū; trĕmĭt ōmnĭs ăb āltō

prōspēctāns scŏpŭlō pāstōr nŏvă bēllă părāntēm.10

sēd vĭgŏr haūsūrūs Lătĭūm, sī cētĕră Mārtī

ādiūmēntă fŏrēnt, prāva ōbtrēctāntĕ sŭōrūm

īnvĭdĭā rĕvŏcāre ănĭmōs āc stārĕ nĕgātā

cōgēbātŭr ŏpe ēt sĕnĭō tōrpēscĕrĕ rērūm.

pārtă tămēn fōrmīdŏ mănu ēt tōt caēdĭbŭs ōlīm15

quaēsītūs tērrōr vĕlŭt īnvĭŏlābĭlĕ tēlīs

sērvābānt sācrūmquĕ căpūt, prōque ōmnĭbŭs ārmīs

ēt cāstrōrum ŏpĭbūs dēxtrīsquĕ rĕcēntĭbŭs ūnūm

Hānnĭbălīs sāt nōmĕn ĕrāt. tōt dīssŏnă līnguā

āgmĭnă, bārbărĭcō tōt dīscōrdāntĭă rītū20

cōrdă vĭrūm mānsērĕ grădū, rēbūsquĕ rĕtūsīs

fīdās dūctōrīs tĕnŭīt rĕvĕrēntĭă mēntēs.

Nēc vēro Aūsŏnĭā tāntūm sē laētŭs ăgēbāt

Dārdănĭdīs Māvōrs. nām tērrā cēdĭt Hĭbērā

aūrĭfĕrīs tāndēm Phoēnīx dēpūlsŭs ăb ārvīs.25

iām Māgo ēxūtūs cāstrīs ăgĭtāntĕ păvōrĕ

īn Lĭbўām prŏpĕrō trāmīsīt caērŭlă vēlō.

ēcce ălĭūd dĕcŭs haūd ūnō cōntēntă făvōrĕ

nūtrībāt Fōrtūnă dŭcī. nām cōncĭtŭs Hānnōn

ādvēntābăt ăgēns crĕpĭtāntĭbŭs āgmĭnă caētrīs30

bārbăra ĕt īndĭgĕnās sērūs rāptābăt Hĭbērōs.

nōn ārs aūt āstūs bēllī vēl dēxtĕră dērāt,

sī nōn Scīpĭădaē cōncūrrĕrĕt. ōmnĭă dūctōr

māgna ădĕo Aūsŏnĭūs māiōrī mōlĕ prĕmēbāt,

ūt Phoēbē stēllās, ūt frātrīs lūmĭnă Phoēbēn35

ēxsŭpĕrānt mōntēsque Ātlās ēt flūmĭnă Nīlūs,

ūt pătĕr Ōcĕănūs Nēptūnĭă caērŭlă vīncīt.

vāllāntēm cāstra (ōbscūrō nām vēspĕr Ŏlŷmpō

fūndĕrĕ nōn aēquām trĕpĭdāntī coēpĕrăt ūmbrām)

āggrĕdĭtūr Lătĭūs rēctōr sŭbĭtōquĕ tŭmūltū40

caēdūntūr pāssīm coēptī mūnīmĭnă vāllī

īmpērfēctă sŭpēr. cōntēxēre hērbĭdă lāpsōs

pōndĕra, ĕt īn tŭmŭlī cōncēssīt caēspĕs hŏnōrēm.

Vīx ūnī mēns dīgnă vĭrō, nōvīssĕ mĭnōrēs

quām dĕcĕāt prĕtĭūmque ŏpĕrīs sīt trādĕrĕ fāmaē.45

Cāntăbĕr īngĕnĭō mēmbrōrum ēt mōlĕ tĭmērī

vēl nūdūs tēlīs pŏtĕrāt Lărŭs. hīc fĕră gēntīs

mōrĕ sĕcūrĭgĕrā mīscēbāt proēlĭă dēxtrā.

ēt quāmquām fūndī sē cīrcūm pūlsă vĭdērēt

āgmĭnă, dēlētā gēntīlīs pūbĕ cătērvaē50

caēsōrum īmplēbāt sōlūs lŏcă; seū fŏrĕt hōstīs

cōmmĭnŭs, ēxplērī gaūdēbāt vūlnĕrĕ frōntīs

ādvērsaē, seū laēva ăcĭēs īn bēllă vŏcārēt

ōblīquō tēlūm rēflēxūm Mārtĕ rŏtābāt;

āt cūm pōnĕ fĕrōx āvērsi īn tērgă vĕnīrēt55

vīctōr, nīl trĕpĭdāns rētrō iāctārĕ bĭpēnnēm

cāllēbāt, nūllā bēllī nōn pārtĕ tĭmēndūs.

huīc dŭcĭs īnvīctī gērmānūs tūrbĭnĕ vāstō

Scīpĭŏ cōntōrquēns hāstām cūdōnĕ cŏmāntēs

dīsiēcīt crīnēs. nāmque āltĭŭs āctă cŭcūrrīt60

cūspĭs ĕt ēlātā prŏcŭl ēst ēiēctă sĕcūrī.

āt iŭvĕnīs, cuī tēlum īngēns āccēssĕrăt īră,

bārbărĭcam āssĭlĭēns māgnō clāmōrĕ bĭpēnnēm

īncŭtĭt. īntrĕmŭēre ăcĭēs, sŏnŭītquĕ pĕr aūrās

pōndĕrĕ bēllĭgĕrō pūlsātī tēgmĭnĭs ūmbŏ,65

haūd īmpūnĕ quĭdēm; rĕmĕāns nām dēxtĕra ăb īctū

dēcīsa ēst glădĭo āc dīlēcto īmmōrtŭă tēlō.

quī pōstquām mūrūs mĭsĕrīs rŭĭt, āgmĭnă cōncōrs

āvērtīt fŭgă cōnfēstīm dīspērsă pĕr āgrōs.

nēc pūgnaē spĕcĭēs, sēd poēnaē trīstĭs ĭmāgŏ70

īlla ĕrăt hīnc tāntūm caēdēntum ātque īndĕ rŭēntūm

pēr mĕdĭōs Hānnōn pālmās pōst tērgă rĕvīnctūs

ēccĕ trăhēbātūr lūcēmque (heū dūlcĭă caēlī

lūmĭnă!) cāptīvūs lūcem īntēr vīnclă pĕtēbāt.

cuī rēctōr Lătĭūs: "tānta, ēn, quī rēgnă rĕpōscānt,75

quīs cēdāt tŏga ĕt ārmĭfĕrī gēns sācră Quĭrīnī!

sērvĭtĭō sī tām făcĭlēs, cūr bēllă rĕfērtīs?"

Haēc īntēr cĕlĕrārĕ grădūm, cōniūngăt ŭt ārmă,

Hāsdrŭbălem īgnārūm clādīs praēnūntĭŭs āffērt

ēxplōrātŏr ĕquēs. rāptāt dūx ōbvĭă sīgnă80

āc pōstquam ōptātām laētūs cōntīngĕrĕ pūgnām

vīdĭt ĕt ād lētūm māgnō vĕnĭēntĭă cūrsū

āgmĭnă, sūspĭcĭēns caēlūm "nīl āmplĭŭs" īnquīt

"vōs hŏdĭē pōscō, sŭpĕrī. prōtrāxtĭs ăd ārmă

quōd prŏfŭgōs, sătĭs ēst. īn dēxtrā cētĕră nōbīs.85

vōtă, vĭrī, răpĭte, ītĕ, prĕcōr. vŏcăt ēccĕ fŭrēntēs

hīnc pătĕr, hīnc pătrŭūs. gĕmĭna ō mĭhĭ nūmĭnă bēllī,

dūcĭte, ădēstĕ, sĕquōr. dīgnās spēctābĭtĭs, aūt mē

praēscĭă mēns fāllīt, vēstrō iām nōmĭnĕ caēdēs.

nām quĭs ĕrīt tāndēm cāmpīs tēllūrĭs Hĭbēraē90

bēllāndī mŏdŭs? ēn ūmquām lūcēbĭt ĭn ōrbĕ

īllĕ dĭēs, quō te ārmōrūm, Cārthāgŏ, mĕōrūm

āspĭcĭām sŏnĭtūs ādmōtăquĕ bēllă trĕmēntēm?"

Dīxĕrăt, ēt raūcūs strīdēntī mūrmŭrĕ clāngōr

īncrĕpŭīt. tŏnŭērĕ fĕrīs clāmōrĭbŭs āstră.95

cōncūrrūnt, quāntūmquĕ răpīt vĭŏlēntĭă pōntī,

ēt Nŏtŭs ēt Bŏrĕās ĕt ĭnēxōrābĭlĭs Aūstēr

cūm mērgūnt plēnās tŭmĕfāctă sŭb aēquŏră clāssēs,

aūt cūm lētĭfĕrōs āccēndēns Sīrĭŭs īgnēs

tōrrĕt ănhēlāntēm saēvīs ārdōrĭbŭs ōrbēm,100

tāntum ăcĭēs hŏmĭnūmquĕ fĕrōx dīscōrdĭă fērrō

dēmĕtĭt. haūd ūllūs tērrārum aēquārĭt hĭātūs

pūgnārūm dāmna, aūt strāgēs pĕr ĭnhōspĭtă lūstră

ūmquām tōt dĕdĕrīt răbĭēs hōrrēndă fĕrārūm.

iām cāmpī vāllēsquĕ mădēnt, hĕbĕtātăquĕ tēlă.105

ēt Lĭbўs ōccŭbŭēre ĕt ămāntēs Mārtĭs Hĭbērī.

stāt tămĕn ūnă lŏcō pērfōssīs dēbĭlĭs ārmīs

lūctātūrque ăcĭēs, quā cōncŭtĭt Hāsdrŭbăl hāstām.

nēc fīnēm dărĕt īllĕ dĭēs ănĭmōsăquĕ vīrtūs,

nī pērlāpsă vĭrō lōrīcaē tēgmĭne hărūndŏ110

ēt pārcō sūmmūm vĭŏlāssēt vūlnĕrĕ cōrpūs

suāsīssētquĕ fŭgām. răpĭdō cērtāmĭnă līnquīt

īn lătĕbrās āvēctŭs ĕquō nōctīsquĕ pĕr ūmbrām

ād Tārtēssĭăcōs tēndīt pēr lītŏră pōrtūs.

Prōxĭmŭs īn pūgnā dūctōrī Mārtĕ mănūquĕ115

rēgnātōr Nŏmădūm fŭĕrāt, mōx foēdĕrĕ lōngō

cūltūque Aēnĕădūm nōmēn Măsĭnīssă sŭpērbūm.

huīc fēssō, quōs dūră fŭga ēt nōx suāsĕrăt ātră,

cārpēntī sōmnōs sŭbĭtūs rŭtĭlāntĕ cŏrūscūm

vērtĭcĕ fūlsĭt ăpēx, crīspāmque īnvōlvĕrĕ vīsāst120

mītīs flāmmă cŏmam ātque hīrtā sē spārgĕrĕ frōntĕ.

cōncūrrūnt fămŭli ēt sērpēntēs tēmpŏră cīrcūm

fēstīnānt gĕlĭdīs rēstīnguĕrĕ fōntĭbŭs īgnēs.

āt grāndaēvă dĕūm praēnōscēns ōmĭnă mātēr

"sīc, sīc, caēlĭcŏlaē, pōrtēntăquĕ vēstră sĕcūndī125

cōndĭte" ăīt. "dūrēt căpĭtī pēr saēcŭlă lūmēn.

nē vērō, nē, nātĕ, dĕūm tām laētă păvēscĕ

prōdĭgĭa aūt sācrās mĕtŭe īntēr tēmpŏră flāmmās.

hīc tĭbĭ Dārdănĭaē prōmīttīt foēdĕră gēntīs,

hīc tĭbĭ rēgnă dăbīt rēgnīs māiōră pătērnīs130

īgnĭs ĕt ādiūngēt Lătĭīs tŭă nōmĭnă fātīs."

sīc vātēs, iŭvĕnīsque ănĭmūm tām clāră mŏvēbānt

mōnstră nĕc ā Poēnīs ūllī vīrtūtĭs hŏnōrēs,

Hānnĭbăl īpse ĕtĭām iām iāmquĕ mŏdēstĭŏr ārmīs.

Aūrōra ōbscūrī tērgēbāt nūbĭlă caēlī135

vīxque Ātlāntĭădūm rŭbĕfēcĕrăt ōră sŏrōrūm.

tēndĭt ĭn Aūsŏnĭōs ĕt ădhūc hōstīlĭă cāstră.

ātque ŭbĭ sē vāllo īntŭlĕrāt dūctōrquĕ bĕnīgnō

āccēpīt Lătĭūs vūltū, rēx tālĭbŭs īnfīt:

"caēlēstūm mŏnĭta ēt sācraē rēspōnsă părēntīs140

dīsquĕ tŭa, ō Rŭtŭlūm rēctōr, grātīssĭmă vīrtūs

āvūlsūm Tўrĭīs hūc mē dūxērĕ vŏlēntēm.

sī tĭbĭ nōn sēgnēs tŭă cōntrā fūlmĭnă saēpĕ

vīsī stārĕ sŭmūs, dīgnām tē, nātĕ Tŏnāntīs,

āffĕrĭmūs dēxtrām. nēc nōs aūt vānă sŭbēgīt145

īncērtaē mēntīs lĕvĭtās ēt mōbĭlĕ pēctūs,

aūt spēs ēt laētī sēctāmūr praēmĭă Mārtīs.

pērfĭdĭām fŭgĭo ēt pĕrĭūram ăb ŏrīgĭnĕ gēntēm.

tū, quāndo Hērcŭlĕīs fīnīstī proēlĭă mētīs,

nūnc īpsām bēllī nōbīscum īnvādĕ părēntēm.150

īllĕ tĭbī, quī iām gĕmĭnō Laūrēntĭă lūstrō

pōssēdīt rēgna ēt scālās ād moēnĭă Rōmaē

ādmŏvĕt, īn Lĭbўām flāmmīs fērrōquĕ trăhēndūs."

Sīc Nŏmădūm dūctōr. tūnc dēxtrā Scīpĭŏ dēxtrām

āmplēxūs: "sī pūlchră tĭbī Māvōrtĕ vĭdētūr,155

pūlchrĭŏr ēst gēns nōstră fĭdē. dīmīttĕ bĭlīnguēs

ēx ănĭmō sŏcĭōs. māgna hīnc tē praēmĭă clāraē

vīrtūtīs, Măsĭnīssă, mănēnt, cĭtĭūsquĕ vĕl ārmīs

quām grātaē stŭdĭō vīncētūr Scīpĭŏ mēntīs.

cētĕră quaē Lĭbўām pōrtāri īncēndĭă suādēs,160

ēxpĕdĭēt tēmpūs. nĕc ĕnīm sūnt tālĭă rērūm

nōn mĕdĭtātă mĭhi, ēt mēntēm Cārthāgŏ fătīgāt."

hīnc iŭvĕnī dōna īnsīgnēm vēlāmĭnĕ pīctō

dāt chlămўdēm strātūmque ōstrō, quēm cēpĕrăt īpsĕ

dēiēctō vīctōr Māgōne ănĭmīquĕ prŏbārāt,165

cōrnĭpĕdēm, tūm, quā dīvūm lībābăt ăd ārās

Hāsdrŭbăl, ēx aūrō pătĕrām gălĕāmquĕ cŏmāntēm.

ēxīn fīrmātō sŏcĭālī foēdĕrĕ rēgīs

vērtēndās ăgĭtāt iām nūnc Cārthāgĭnĭs ārcēs.

Māssŷlīs rēgnātŏr ĕrāt dītīssĭmŭs ōrīs170

nēc nūdūs vīrtūtĕ Sўphāx; quō iūră pĕtēbānt

īnnŭmĕraē gēntēs ēxtrēmăquĕ lītŏrĕ Tēthŷs.

mūltă vĭrō tērra āc sŏnĭpēs ēt bēlŭă, tērrōr

bēllōrūm, nēc nōn Mārtī dēlēctă iŭvēntūs

nēc fŏrĕt, aūt ĕbŏre aūt sŏlĭdō quī vīncĕrĕt aūrō175

Gaētūlīsvĕ măgīs fūcārēt vēllŭs ăēnīs.

hās ādiūngĕre ŏpēs ăvĭdūs rĕpŭtānsquĕ lăbōrēm

sī vērtāt rēx ād Poēnōs, dărĕ vēlă pĕr āltūm

īmpĕrăt ātque ănĭmō iām tum Āfrĭcă bēllă căpēssīt.

vērum ŭbĭ pērvēntum ēt pōrtūs tĕnŭērĕ cărīnaē180

iām trĕpĭdā fŭgĭēns pēr prōxĭmă lītŏră pūppĕ

Hāsdrŭbăl āfflīctīs ădĕrāt nŏvă foēdĕră quaērēns

rēbŭs ĕt ād Tўrĭōs Māssŷlĭă sīgnă trăhēbāt.

Aūdītō părĭtēr pŏpŭlōrum īn rēgnă dŭōrūm

ādvēnīssĕ dŭcēs, quī tōtā mōlĕ lăbōrēnt185

dīscēptēntque ārmīs, tērrārum ŭtĕr īmpĕrĕt ōrbī

cēlsūs mēntĕ Sўphāx āccīri īn tēctă bĕnīgnē

īmpĕrăt ēt tāntō rēgnī sē tōllĭt hŏnōrĕ.

tūm laētōs vōlvēns ŏcŭlōs ādvērsă pĕr ōră,

sīc Lătĭum āffātūr iŭvĕnem āc prĭŏr īncĭpĭt ūltrō:190

"quām tē, Dārdănĭdē pūlchērrĭmĕ, mēntĕ sĕrēnā

āccĭpĭo īntŭĕōrquĕ lĭbēns! quāmque ōră rĕcōrdōr

laētūs Scīpĭădaē! rĕvŏcāt tŭă fōrmă părēntēm.

nām rĕpĕto, Hērcŭlĕās Ĕrўthīa ād lītŏră Gādēs

cūm stŭdĭō pĕlăgi ēt spēctāndīs aēstĭbŭs ūndaē195

vēnīssēm, māgnōs vīcīna ād flūmĭnă Baētīs

dūctōrēs mīrō quōdām mē cērnĕre ămōrĕ.

tūm mĭhĭ dōnă vĭrī praēdā dēlēctă tŭlērĕ,

ārmă sĭmūl rēgnōquĕ mĕō tūm cōgnĭtă prīmūm

cōrnĭpĕdūm frēna ātque ārcūs, quīs cēdĕrĕ nōstrīs200

nōn nōrūnt iăcŭla, ēt vĕtĕrēs trĭbŭērĕ măgīstrōs

mīlĭtĭaē, quī dīspērsās sĭnĕ lēgĕ cătērvās

vēstrō fōrmārēnt rītu ād cērtāmĭnă Mārtīs.

āst ĕgŏ, cūm cōntrā, nōstrīs quaē cōpĭă rēgnīs,

nūnc aūrī fērrēm, nĭvĕī nūnc mūnĕră dēntīs,205

nīl vălŭī prĕcĭbūs. sōlōs sĭbĭ cēpĭt ŭtērquĕ,

quōs cŏhĭbēbăt ĕbūr vāgīnaē sēctĭlĭs, ēnsēs.

quāre, ăgĕ, laētŭs †hăbē nōstrōs īntrārĕ† pĕnātēs

āc, mĕă quāndo āffērt Lĭbўcūm fōrtūnă pĕr ūndās

dūctōrēm, făcĭlī, quaē dīcām, pērcĭpĕ mēntĕ.210

ēt vōs, quī Tўrĭaē rĕgĭtīs Cārthāgĭnĭs ārcēs,

Hāsdrŭbăl, hūc aūrēs, hūc quaēso ādvērtĭtĕ sēnsūs.

quāntă pĕr Aūsŏnĭōs pŏpŭlōs tōrrēntĭbŭs ārmīs

tēmpēstās rŭăt ēt Lătĭō sūprēmă mĭnētūr,

ūtquĕ bĭbānt Tўrĭūm bīs quīnōs saēvă pĕr ānnōs215

Sīcănă nūnc tēllūs, nūnc lītŏra Hĭbēră crŭōrēm,

cuī nēscīrĕ lĭcēt? quīn ērgō trīstĭă tāndēm

cōnsīdūnt bēlla, ēt dēpōnĭtĭs ārmă vŏlēntēs?

tū Lĭbўā, tū te Aūsŏnĭā cŏhĭbērĕ mĕmēntŏ.

haūd dēfōrmĭs ĕrīt vōbīs ād foēdĕră vērsīs220

pācātōr mĕdĭūsquĕ Sўphāx." sūbiūngĕrĕ plūră

nōn pāssūs gēntīs mōrem ārbĭtrĭūmquĕ sĕnātūs

Scīpĭŏ dēmōnstrāt vānīque ābsīstĕrĕ coēptī

spē iŭbĕt ēt pātrēs dŏcĕt haēc ēxpēndĕrĕ sōlōs.

suādēndī mŏdŭs hīc, quōdque ēst dē pārtĕ dĭēī225

ēxāctā sŭpĕr, ād mēnsās ēt pōcŭlă vērtūnt,

ātque ĕpŭlīs pōstquām fīnīs, dānt cōrpŏră sōmnō

ēt dūra īn nōctēm cūrārūm vīncŭlă sōlvūnt.

Iāmquĕ nŏvūm tērrīs părĭēbāt līmĭnĕ prīmō

ēgrĕdĭēns Aūrōră dĭēm, stăbŭlīsquĕ sŭbībānt230

ād iŭgă sōlĭs ĕquī, nēcdum īpse āscēndĕrăt āxēm

sēd prōrūptūrīs rŭtĭlābānt aēquŏră flāmmīs:

ēxĭgĭt ē strātīs cōrpūs vūltūquĕ sĕrēnō

Scīpĭŏ cōntēndīt Māssŷli ād līmĭnă rēgīs.

Īllī mōs pătrĭūs fētūs nūtrīrĕ lĕōnūm235

ēt cătŭlīs răbĭem ātque īrās ēxpēllĕre ălēndō.

tūm quŏquĕ fūlvă mănū mūlcēbāt cōllă iŭbāsquĕ

ēt fĕră trāctābāt lūdēntum īntērrĭtŭs ōră.

Dārdănĭūm pōstquām dūctōrem āccēpĭt ădēssĕ,

īndŭĭtūr chlămўdēm, rēgnīque īnsīgnĕ vĕtūstī240

gēstāt laēvă dĕcūs, cīngūntūr tēmpŏră vīttā

ālbēnte, āc lătĕrī dē mōre āstrīngĭtŭr ēnsīs.

hīnc īn tēctă vŏcāt, sēcrētīsque aēdĭbŭs hōspēs

scēptrĭfĕrō cūm rēgĕ părī sŭb hŏnōrĕ rĕsīdūnt.

Tūm prĭŏr hīs īnfīt tērraē pācātŏr Hĭbēraē:245

"prīmă mĭhī dŏmĭtīs Pŷrēnēs gēntĭbŭs īrĕ

ād tŭă rēgnă fŭīt prŏpĕrāntem ēt māxĭmă cūră,

ō scēptrī vĕnĕrāndĕ Sўphāx. nēc me aēquŏrĕ saēvūs

tārdāvīt mĕdĭō pōntūs. nōn ārdŭă rēgnīs

quaēsŭmŭs aūt ĭnhŏnōră tŭīs: cōniūngĕ Lătīnīs250

ūnănĭmūm pēctūs sŏcĭūsque āccēdĕ sĕcūndīs.

nōn tĭbĭ Māssŷlaē gēntēs ēxtēntăquĕ tēllūs

Sŷrtĭbŭs ēt lātīs prŏăvītă pŏtēntĭă cāmpīs

āmplĭŭs āttŭlĕrīnt dĕcŏrīs, quām Rōmŭlă vīrtūs

cērtā iūnctă fĭde ēt pŏpŭlī Laūrēntĭs hŏnōrēs.255

cētĕră quīd rĕfĕrām? nōn ūllūs scīlĭcĕt ūllī

aēquūs caēlĭcŏlūm, quī Dārdănă laēsĕrĭt ārmă."

Aūdīvīt laētō Māssŷlŭs ĕt ānnŭĭt ōrĕ

cōmplēxūsquĕ vĭrūm "fīrmēmūs prōspĕră" dīxīt

"ōmĭnă, nēc vōtīs sŭpĕrī cōncōrdĭbŭs ābsīnt,260

cornigerumque Iouem Tarpeiumque ore uocemus.

ēt sĭmŭl ēxstrūctīs caēspēs sūrrēxĕrăt ārīs

vīctĭmăque ādmōtaē stābāt sūbiēctă bĭpēnnī,

cūm sŭbĭto ābrūptīs fŭgĭēns āltārĭă taūrūs

ēxsĭlŭīt vīnclīs mūgītūque ēxcĭtă lātē265

īmplēvīt tēcta ēt frĕmĭtū sūspīrĭă raūcō

cōngĕmĭnāns trĕpĭdā tērrōrēm spārsĭt ĭn aūlā,

vīttăquĕ, māiōrūm dĕcŏrāmēn, frōntĕ sĭne ūllō

dēlāpsa āttāctū nūdāvīt tēmpŏră rēgīs.

tālĭă caēlĭcŏlaē cāsūrō trīstĭă rēgnō270

sīgnă dăbānt, saēvīque ădĕrānt grăvĭa ōmĭnă fātī.

hūnc frāctūm bēllō rēgēm sŏlĭōquĕ rĕvūlsūm

tēmpŭs ĕrīt cūm dūcĕt ăgēns ād tēmplă Tŏnāntīs,

quī tūnc ōrābāt sŏcĭālĭă foēdĕră sūpplēx.

Hīs āctīs rĕpĕtīt pōrtūm pūppēsquĕ sĕcūndō275

dāt vēnto ēt nōtīs rēddīt sē Scīpĭŏ tērrīs.

cōncūrrēre ăvĭdaē gēntēs, vărĭōsquĕ sŭbāctă

Pŷrēnē mīsīt pŏpŭlōs. mēns ōmnĭbŭs ūnă:

cōncōrdēs rēgem āppēllānt rēgēmquĕ sălūtānt.

scīlĭcĕt hūnc sūmmūm nōrūnt vīrtūtĭs hŏnōrēm.280

sēd pōstquām mītī rēiēcīt mūnĕră vūltū

Aūsŏnĭō nōn dīgnă vĭrō pătrĭōsquĕ vĭcīssīm

ēdŏcŭīt rītūs ēt Rōmām nōmĭnă rēgūm

mōnstrāvīt nēscīrĕ pătī, tūm vērsŭs ĭn ūnām,

quaē rēstāt, cūrām nūllā sŭpĕr hōstĕ rĕlīctā,285

ēt Lătĭōs sĭmŭl ēt vūlgūm Baētīsquĕ Tăgīquĕ

cōnvŏcăt āc mĕdĭo īn coētū sīc deīndĕ prŏfātūr:

"quāndo ĭtă caēlĭcŏlūm nōbīs prōpēnsă vŏlūntās

ānnŭĭt, ēxtrēmō Lĭbўs ūt dēiēctŭs ăb ōrbĕ

aūt hīs ōccĭdĕrēt cāmpīs aūt āxĕ rĕlīctō290

Hēspĕrĭō pătrĭās ēxūl lūstrārĕt hărēnās,

iām vēstrā tŭmŭlōs tērrā cĕlĕbrārĕ mĕōrūm

ēst ănĭmūs pācēmquĕ dăre ēxpōscēntĭbŭs ūmbrīs.

mēntĕ făvētĕ pări ātque aūrēs ādvērtĭtĕ vēstrās.

sēptĭmă cūm sōlīs rĕnŏvābĭtŭr ōrbĭtă caēlō,295

quīque ārmīs fērrōquĕ vălēnt, quīque ārtĕ rĕgēndī

quādrĭiŭgōs pōllēnt cūrrūs, quīs vīncĕrĕ plāntā

spēs ēst, ēt stŭdĭūm iăcŭlīs īmpēllĕrĕ vēntōs,

ādsīnt āc pūlchraē cērtēnt dē laūdĕ cŏrōnaē.

praēmĭă dīgnă dăbo, ē Tўrĭā spŏlĭa īnclŭtă praēdā,300

nēc quīsquām nōstrī dīscēdēt mūnĕrĭs ēxpērs."

sīc dōnīs vūlgūm laūdūmquĕ cŭpīdĭnĕ flāmmāt.

Iāmquĕ dĭēs praēdīcta ădĕrāt coētūquĕ sŏnābāt

īnnŭmĕrō cāmpūs sĭmŭlātāsque ōrdĭnĕ iūstō

ēxsĕquĭās rēctōr lăcrĭmīs dūcēbăt ŏbōrtīs.305

ōmnĭs Hĭbēr, ōmnīs Lătĭō sūb nōmĭnĕ mīlēs

dōnă fĕrūnt tŭmŭlīsquĕ sŭpēr flāgrāntĭbŭs āddūnt.

īpsĕ tĕnēns nūnc lāctĕ, săcrō nūnc plēnă Lўaēō

pōcŭla ŏdōrĭfĕrīs āspērgīt flōrĭbŭs ārās.

tūm mānēs vŏcăt ēxcītōs laūdēsquĕ vĭrōrūm310

cūm flētū cănĭt ēt vĕnĕrātūr fāctă iăcēntūm.

Īndĕ rĕfērt sēsē cīrco ēt cērtāmĭnă prīmă

īncŏhăt āc răpĭdōs cūrsūs prōpōnĭt ĕquōrūm.

flūctŭăt aēquŏrĕō frĕmĭtū răbĭēquĕ făvēntūm

cārcĕrĭbūs nōndūm rĕsĕrātīs mōbĭlĕ vūlgūs315

ātquĕ fŏrēs ŏcŭlīs ēt līmĭnă sērvăt ĕquōrūm.

iāmque ŭbĭ prōlātō sŏnŭērĕ rĕpāgŭlă sīgnō

ēt tōtō prīma ēmĭcŭīt vīx ūngŭlă cōrnū,

tōllĭtŭr īn caēlūm fŭrĭālī tūrbĭnĕ clāmōr,

prōnīque āc sĭmĭlēs cērtāntĭbŭs ōrĕ sĕquūntūr320

quīsquĕ sŭōs cūrrūs māgnāquĕ vŏlāntĭbŭs īdēm

vōcĕ lŏquūntŭr ĕquīs. quătĭtūr cērtāmĭnĕ cīrcūs

hōrtāntum, āc nūllī mēntēm nōn ābstŭlĭt ārdōr.

īnstānt praēcēptīs ĕt ĕquōs clāmōrĕ gŭbērnānt.

fūlvŭs hărēnōsā sūrgēns tēllūrĕ sŭb aūrās325

ērĭgĭtūr glŏbŭs ātque ŏpĕrīt cālīgĭnĕ dēnsā

cōrnĭpĕdūmquĕ vĭās aūrīgārūmquĕ lăbōrēs.

hīc stŭdĭō fŭrĭt ācrĭs ĕquī, fŭrĭt īllĕ măgīstrī.

hōs pătrĭaē făvŏr, hōs āccēndīt nōbĭlĕ nōmēn

āntīquī stăbŭlī. sūnt, quōs spēs grātă fătīgēt330

ēt nŏvă fērrĕ iŭgūm cērvīx. sūnt, crūdă sĕnēctūs

quōs iŭvĕt ēt lōngō sŏnĭpēs spēctātŭs ĭn aēvō.

ēvŏlăt ānte ōmnēs răpĭdōquĕ pĕr āĕră cūrrū

Cāllăĭcūs Lāmpōn fŭgĭt ātque īngēntĭă trānāt

ēxsūltāns spătĭa ēt vēntōs pōst tērgă rĕlīnquīt.335

cōnclāmānt plaūsūquĕ frĕmūnt vōtīquĕ pĕrāctām

māiōrēm crēdūnt praērēptō līmĭtĕ pārtēm.

āt quīs īntĕrĭōr cūra ēt prūdēntĭă cīrcī

āltĭŏr, ēffūsās prīmō cērtāmĭnĕ vīrēs

dāmnāre ēt cāssīs lōnge īncrĕpĭtārĕ quĕrēlīs340

īndīspēnsātō lāssāntēm cōrpŏră nīsū:

"quō nĭmĭūs, quō, Cŷrnĕ, rŭīs? (nām Cŷrnŭs ăgēbāt)

vērbĕră dīmītte ēt rĕvŏcā mŏdĕrātŭs hăbēnās."

heū sūrdās aūrēs! fērtūr sēcūrŭs ĕquōrūm

nēc mĕmĭnīt, quāntūm cāmpī dēcūrrĕrĕ rēstēt.345

Prōxĭmŭs, ā prīmō dīstāns quāntum aēquŏrĕ cūrrūs

ōccŭpăt īpsĕ lŏcī, tāntūm, sēd prōxĭmŭs ībāt

Āstūr Pānchātēs; pătrĭūm frōns ālbă nĭtēbāt

īnsīgne ēt pătrĭō pēs ōmnīs cōncŏlŏr ālbō.

īngēntēs ănĭmī, mēmbra haūd prōcēră dĕcūsquĕ350

cōrpŏrĭs ēxĭgŭūm, sēd tūm sĭbĭ fēcĕrăt ālās

cōncĭtŭs ātque ībāt cāmpo īndīgnātŭs hăbēnās.

crēscĕrĕ sūblīmem ātque aūgērī mēmbră pŭtārēs.

Cīnўphĭō rēctōr cōccō rădĭābăt Hĭbērūs.

Tērtĭŭs aēquātā cūrrēbāt frōntĕ Pĕlōrō355

Caūcăsŭs. īpse āspēr nēc quī cērvīcĭs ămārēt

āpplaūsaē blāndōs sŏnĭtūs claūsūmquĕ crŭēntō

spūmĕŭs ādmōrsū gaūdērēt māndĕrĕ fērrūm.

āt dŏcĭlīs frēni ēt mĕlĭōr pārērĕ Pĕlōrūs

nōn ūmquam ēffūsūm sĭnŭābāt dēvĭŭs āxēm,360

sēd laēvo īntĕrĭōr strīngēbāt trāmĭtĕ mētām.

īnsīgnīs mūltā cērvīce ēt plūrĭmŭs īdēm

lūdēntīs pēr cōllă iŭbaē. mīrābĭlĕ dīctū,

nūllŭs ĕrāt pătĕr: ād Zĕphўrī nŏvă flāmĭnă cāmpīs

Vēttōnum ēdūctūm gĕnĕtrīx ēffūdĕrăt Hārpē.365

nōbĭlĭs hūnc Dŭrĭūs stĭmŭlābăt ĭn aēquŏrĕ cūrrūm,

Caūcăsŭs āntīquō fīdēbăt Ătlāntĕ măgīstrō.

īpsum Aētōlă văgō Dĭŏmēdī cōndĭtă Tŷdē

mīsĕrăt. ēxcēptūm Trōiāna ăb ŏrīgĭne ĕquōrūm

trādēbānt, quōs Aēnēaē Sĭmŏēntĭs ăd ūndās370

vīctōr Tŷdīdēs māgnīs ābdūxĕrăt aūsīs.

Iāmquĕ fĕrē mĕdĭum ēvēctī cērtāmĭnĕ cāmpūm

īn spătĭo āddēbānt, nīsūsque āpprēndĕrĕ prīmōs

Pānchātēs ănĭmōsŭs ĕquōs sŭpĕr āltĭŏr īrĕ

ēt praēcēdēntēm iām iāmque āscēndĕrĕ cūrrūm375

pōnĕ vĭdēbātūr, cūrvātīsque ūngŭlă prīmă

Cāllăĭcūm quătĭēns pūlsābāt cālcĭbŭs āxēm.

āt pōstrēmŭs Ătlās, sēd nōn ēt sēgnĭŏr ībāt

pōstrēmō Dŭrĭō; pācīs dē mōrĕ pŭtārēs

aēquātā frōnte ēt cōncōrdī cūrrĕrĕ frēnō.380

sēnsĭt ŭt ēxhaūstās, quī prōxĭmŭs ībăt, Hĭbērūs

Cāllăĭcās Cŷrnī vīrēs nĕc ŭt āntĕ sălīrĕ

praēcĭpĭtēm cūrrum ēt fūmāntēs vērbĕrĕ cōgī

āssĭdŭō vĭŏlēntĕr ĕquōs, ceū mōntĕ prŏcēllă

cūm sŭbĭta ēx āltō rŭĭt, ūsque ād cōllă rĕpēntĕ385

cōrnĭpĕdūm prōtēntŭs ĕt īn căpĭta ārdŭă pēndēns

cōncĭtăt ārdēntēm, quōd fērrēt lōră sĕcūndūs,

Pānchātēn vōcēsque āddīt cūm vērbĕrĕ mīxtās:

"tēne, Āstūr, cērtāntĕ fĕrēt quīsquam aēquŏrĕ pālmām

ērēptō? cōnsūrgĕ, vŏlā, pērlābĕrĕ cāmpūm390

āssuētīs vēlōx pēnnīs. dēcrēscĭt ănhēlō

pēctŏrĕ cōnsūmptūs Lāmpōn, nēc rēstăt hĭāntī,

quēm fĕrăt ād mētās, iām spīrĭtŭs." haēc ŭbĭ dīctă,

tōllīt sē sŏnĭpēs, ceū tūnc ē cārcĕrĕ prīmō

cōrrĭpĕrēt spătĭum, ēt nītēntem ōppōnĕrĕ cūrvōs395

aūt aēquārĕ grădūs Cŷrnūm pōst tērgă rĕlīnquīt.

cōnfrĕmĭt ēt caēlum ēt pērcūssūs vōcĭbŭs āltīs

spēctāntūm cīrcūs. fērtūr sūblīmĕ pĕr aūrās

āltĭŭs āttōllēns cērvīcēm vīctŏr ŏvāntēm

Pānchātēs sŏcĭōsquĕ trăhīt prĭŏr īpsĕ iŭgālēs.400

Āt pōstrēmŭs Ătlās, Dŭrĭūs pōstrēmŭs ĭn ōrbēm

ēxērcēnt ārtēs. laēvōs nūnc āppĕtĭt īllĕ

cōnātūs, nūnc īllĕ prĕmīt cērtātquĕ sŭbīrĕ

dēxtĕr, ĕt āltērnī nēquīquām fāllĕrĕ tēmptānt,

dōnēc cōnfīsūs prīmaēvaē flōrĕ iŭvēntaē405

ōblīquūm Dŭrĭūs cōnvērsīs prōnŭs hăbēnīs

ōppŏsŭīt cūrrum ātque ēvērsūm prōpŭlĭt āxēm

Ātlāntīs sĕnĭo īnvălĭdī, sēd iūstă quĕrēntīs:

"quō rŭĭs? aūt quīnam hīc răbĭdī cērtāmĭnĭs ēst mōs?

ēt nōbīs ĕt ĕquīs lētūm cōmmūnĕ lăbōrās."410

dūmque ĕă prōclāmāt, pērfrāctō vōlvĭtŭr āxĕ

cērnŭŭs, āc părĭtēr fūsī, mĭsĕrābĭlĕ, cāmpō

dīscōrdēs stērnūntŭr ĕquī. quătĭt aēquŏre ăpērtō

lōră sŭīs vīctōr, mĕdĭāquĕ Pĕlōrŭs hărēnā

sūrgĕrĕ nītēntēm fŭgĭēns Ātlāntă rĕlīquīt.415

nēc lōngūm Cŷrnī dēfēssōs prēndĕrĕ cūrrūs.

hūnc quŏquĕ cūnctāntem ēt sērō mŏdĕrāmĭna ĕquōrūm

dīscēntēm răpĭdō praētērvŏlăt īncĭtŭs āxĕ.

īmpēllīt cūrrūm clāmōr vōcēsquĕ făvēntūm,

iāmque ĕtĭām dōrso ātque ŭmĕrīs trĕpĭdāntĭs Hĭbērī420

ōră sŭpērpŏsŭīt sŏnĭpēs, flātūsquĕ văpōrĕ

tērgă prĕmi ēt spūmīs aūrīgă călēscĕrĕ sēntīt.

īncŭbŭīt cāmpō Dŭrĭūs mīsītquĕ cĭtātōs

vērbĕrĕ quādrŭpĕdēs, nēc frūstra: aēquārĕ vĭdētūr

aūt ĕtĭam aēquāvīt iŭgă praēcēdēntĭă dēxtēr.425

āttŏnĭtūs tūm spē tāntā: "gĕnĭtōrĕ, Pĕlōrĕ,

tē Zĕphўro ēdūctūm nūnc nūnc ōstēndĕrĕ tēmpūs.

dīscānt, quī pĕcŭdūm dūcūnt ăb ŏrīgĭnĕ nōmēn,

quāntūm dīvīnī praēcēllāt sēmĭnĭs ōrtūs.

vīctōr dōnă dăbīs stătŭēsque āltārĭă pātrī."430

ēt nī sūccēssū nĭmĭō laētōquĕ păvōrĕ

prōdĭtŭs ēlāpsō fŏrĕt īntēr vērbă flăgēllō,

fōrsān sācrāssēt Zĕphўrō, quās vōvĕrăt, ārās.

tūm vēro īnfēlīx, vĕlŭtī dēlāpsă cŏrōnā

vīctōrīs căpĭtī fŏrĕt, īn sē vērsŭs ăb īrā435

aūrātām mĕdĭō dīscīndīt pēctŏrĕ vēstēm,

āc lăcrĭmaē sĭmŭl ēt quēstūs ād sīdĕră fūsī.

nēc iām sūbdūctō pārēbāt vērbĕrĕ cūrrūs.

prō stĭmŭlīs dōrsō quătĭūntŭr ĭnānĭă lōră.

īntĕrĕā mētīs, cērtūs iām laūdĭs, ăgēbāt440

sēsē Pānchātēs ēt praēmĭă prīmă pĕtēbāt

ārdŭŭs. ēffūsās lēnīs pēr cōllă, pĕr ārmōs

vēntĭlăt aūră iŭbās, dūm mōllĭă crūră sŭpērbī

āttōllēns grēssūs māgnō clāmōrĕ trĭūmphāt.

Pār dōnūm sŏlĭdo ārgēntō caēlātă bĭpēnnīs445

ōmnĭbŭs, āt vărĭō dīstāntĭă cētĕra hŏnōrĕ.

prīmŭs ĕquūm vŏlŭcrēm, Māssŷlī mūnĕră rēgīs

haūd spērnēndă, tŭlīt. tŭlĭt hīnc vīrtūtĕ sĕcūndūs

ē Tўrĭā, quaē mūltă iăcēt, dŭŏ pōcŭlă, praēdā,

aūrĭfĕrō pērfūsă Tăgō. vīllōsă lĕōnīs450

tērgă fĕri ēt crīstīs hōrrēns Sīdōnĭă cāssīs

tērtĭŭs īnde hŏnŏr ēst. pōstrēmō mūnĕre Ătlāntēm,

quāmvīs pērfrāctō sĕnĭōr sūbsēdĕrăt āxĕ,

āccītūm dōnāt dūctōr mĭsĕrātŭs ĕt aēvūm

ēt sōrtēm cāsūs. fămŭlūs flōrēntĕ iŭvēntā455

huīc dătŭr ādiūnctō gēntīlĭs hŏnōrĕ gălērī.

Hīs āctīs dūctōr laēta ād cērtāmĭnă plāntaē

īnvītāt pŏsĭtīsque āccēndīt pēctŏră dōnīs:

"hānc prīmūs gălĕam (hāc ăcĭēs tērrēbăt Hĭbērās

Hāsdrŭbăl), hūnc ēnsēm, cuī prōxĭmă glōrĭă cūrsūs,460

āccĭpĭēt; caēsō pătĕr hūnc dētrāxĭt Hўēmpsaē.

tērtĭŭs ēxtrēmām taūrō sōlābĕrĕ pālmām.

cētĕră cōntēntī dīscēdēnt tūrbă dŭōbūs

quīsquĕ fĕrōx iăcŭlīs, quaē dāt gēntīlĕ mĕtāllūm."

Fūlgēntēs pŭĕrī Tārtēssŏs ĕt Hēspĕrŏs ōră465

ōstēndērĕ sĭmūl vūlgī clāmōrĕ sĕcūndō.

hōs Tўrĭā mīsērĕ dŏmō pătrĭa īnclĭtă Gādēs.

mōx sŭbĭt āspērsūs prīmā lānūgĭnĕ mālās

Baētĭcŭs; hōc dĕdĕrāt pŭĕrō cōgnōmĕn ăb āmnĕ

Cōrdŭba ĕt haūd pārvō cērtāmĭnă laētă fŏvēbāt.470

īndĕ cŏmām rŭtĭlūs, sēd cūm fūlgōrĕ nĭvālī

cōrpŏrĭs, īmplēvīt căvĕām clāmōrĭbŭs ōmnēm

Eūrўtŭs; ēxcēlsō nūtrītūm cōllĕ crĕārāt

Saētăbĭs, ātque ădĕrānt trĕpĭdī pĭĕtātĕ părēntēs.

tūm Lămŭs ēt Sĭcŏrīs, prōlēs bēllācĭs Ĭlērdaē,475

ēt Thērōn, pōtātŏr ăquaē, sūb nōmĭnĕ Lēthēs

quaē flŭĭt īmmĕmŏrī pērstrīngēns gūrgĭtĕ rīpās.

Quī pōstquam ārrēctī plāntīs ēt pēctŏră prōnī

pūlsāntēsque aēstū laūdum ēxsūltāntĭă cōrdă

āccēpērĕ tŭbā spătĭum, ēxsĭlŭērĕ pĕr aūrās480

ōcĭŭs ēffūsīs nērvo ēxtūrbāntĕ săgīttīs.

dīvērsa ēt stŭdĭa ēt clāmōr, pēndēntquĕ făvēntēs

ūnguĭbŭs ātquĕ sŭōs, ūt cuīque ēst grātĭa, ănhēlī

nōmĭnĕ quēmquĕ cĭēnt. grēx īnclĭtŭs aēquŏrĕ fērtūr

nūllăquĕ trāmīssā vēstīgĭă sīgnăt hărēnā.485

ōmnēs prīmaēvī flāvēntĭăque ōră dĕcōrī,

ōmnēs īrĕ lĕvēs ātque ōmnēs vīncĕrĕ dīgnī.

Ēxtŭlĭt īncūmbēns mĕdĭō iām līmĭtĕ grēssūm

Eūrўtŭs ēt prīmūs brĕvĭbūs, sēd prīmŭs, ăbībāt

praēcēdēns spătĭīs. īnstāt nōn sēgnĭŭs ācēr490

Hēspĕrŏs āc prīmā strīngīt vēstīgĭă plāntā

praēgrēssaē cālcīs. sătĭs ēst huīc ēssĕ prĭōrī,

huīc spērārĕ săt ēst fĭĕrī sē pōssĕ prĭōrēm.

ācrĭŭs hōc tēndūnt grēssūs ănĭmīquĕ vĭgōrĕ

cōrpŏra ăgūnt. aūgēt pŭĕrīs lăbŏr īpsĕ dĕcōrēm.495

ēccĕ lĕvī nīsū pōstrēmōque āgmĭnĕ cūrrēns

pōstquām sāt vīsūs sĭbĭ cōncēpīssĕ vĭgōrīs,

cēlsŭs ĭnēxhaūstās ēffūndīt tūrbĭnĕ vīrēs

nōn ēxspēctātō sŭbĭtūsque ērūmpĭt ĕt aūrās

praēvĕhĭtūr Thērōn. crēdās Cŷllēnĭdă plāntām500

aēthĕrĭō nēxīs cūrsū tālārĭbŭs īrĕ.

iāmque hōs iāmque īllōs pŏpŭlō mīrāntĕ rĕlīnquīt

ēt mŏdŏ pōstrēmūs, nūnc ōrdĭnĕ tērtĭă pālmă

Hēspĕrŏn īnfēstāt sŭă pēr vēstīgĭă prēssūm.

nēc iām, quēm sĕquĭtūr tāntūm, sēd prīmă cŏrōnaē505

spēs trĕpĭdāt tāntīs vĕnĭēntĭbŭs Eūrўtŭs ālīs.

quārtūs sōrtĕ lŏcī, sēd sī trēs ōrdĭnĕ sērvēnt

īncēptōs cūrsūs, nēquīquām vānă lăbōrāns

Tārtēssōs frātrēm mĕdĭō Thērōnĕ prĕmēbāt.

nēc pătĭēns ūltrā tōllīt sēse aēquŏrĕ Thērōn510

īgnĕŭs ēt plēnūm praētērvŏlăt Hēspĕrŏn īraē.

ūnŭs ĕrāt sŭpĕr, ēt mētaē prŏpĭōrĭbŭs aēgrōs

ūrēbāt fīnīs stĭmŭlīs. quāscūmquĕ rĕlīquīt

hīnc lăbŏr, hīnc pĕnĕtrāns păvŏr īn praēcōrdĭă vīrēs,

dūm spērārĕ lĭcēt, brĕvĭa ād cōnāmĭna ŭtērquĕ515

ādvŏcăt. aēquāntūr cūrsūs, părĭtērquĕ rŭēbānt.

ēt fōrsān gĕmĭnā mĕrŭīssēnt praēmĭă pālmā

pērvēctī sĭmŭl ād mētās, nī tērgă sĕcūtūs

Thērōnīs fūsām lātē pēr lāctĕă cōllă

Hēspĕrŏs īngēntī tĕnŭīssēt saēvŭs ăb īrā520

trāxīssētquĕ cŏmām. tārdātō laētŭs ŏvānsquĕ

Eūrўtŭs ēvādīt iŭvĕne ātque ād praēmĭă vīctōr

ēmĭcăt ēt gălĕaē fērt dōnum īnsīgnĕ cŏrūscaē.

cētĕră prōmīssō dōnāta ēst mūnĕrĕ pūbēs

īntōnsāsquĕ cŏmās vĭrĭdī rĕdĭmītă cŏrōnā525

bīnă tŭlīt pătrĭō quătĭēns hāstīlĭă fērrō.

Hīnc grăvĭōră vĭrūm cērtāmĭnă, cōmmĭnŭs ēnsīs

dēstrīctūs bēllīquĕ fĕrī sĭmŭlācră cĭēntūr.

nēc quōs cūlpă tŭlīt, quōs crīmĭnă nōxĭă vītaē,

sēd vīrtūs ănĭmūsquĕ fĕrōx ād laūdĭs ămōrēm530

hī crēvērĕ părēs fērrō, spēctācŭlă dīgnă

Mārtĭgĕnā vūlgō suētīquĕ lăbōrĭs ĭmāgŏ.

hōs īntēr gĕmĭnī (quīd iām nōn rēgĭbŭs aūsūm,

aūt quōd iām rēgnīs rēstāt scĕlŭs?) īmpĭă cīrcō

īnnŭmĕrō frātrēs căvĕā dāmnāntĕ fŭrōrēm535

prō scēptro ārmātīs ĭnĭērūnt proēlĭă dēxtrīs.

īs gēntī mōs dīrŭs ĕrāt, pătrĭūmquĕ pĕtēbānt

ōrbātī sŏlĭūm lūcīs dīscrīmĭnĕ frātrēs.

cōncūrrēre ănĭmīs, quāntīs cōnflīgĕrĕ pār ēst,

quōs rēgnī fŭrŏr ēxăgĭtāt, mūltōquĕ crŭōrĕ540

ēxsătĭātă sĭmūl pōrtāntēs cōrdă sŭb ūmbrās

ōccŭbŭērĕ. părī nīsū pēr pēctŏra ădāctūs

īntĭmă dēscēndīt mūcrō; sŭpĕrāddĭtă saēvīs

ūltĭmă vūlnĕrĭbūs vērba, ēt cōnvīcĭă vōlvēns

dīrŭs ĭn īnvītās ēffūgīt spīrĭtŭs aūrās.545

nēc mānēs pācēm pāssī. nām cōrpŏră iūnctūs

ūnā cūm răpĕrēt flāmmā rŏgŭs, īmpĭŭs īgnīs

dīssĭlŭīt, cĭnĕrēsquĕ sĭmūl iăcŭīssĕ nĕgārūnt.

cētĕră dīstīnctō dōnāta ēst mūnĕrĕ tūrbă,

ūt vīrtūs ēt dēxtră fŭīt. dūxērĕ iŭvēncōs550

īmprēssīs dŏcĭlēs tērrām prōscīndĕre ărātrīs,

dūxēre āssuētōs lūstra ēxăgĭtārĕ fĕrārūm

vēnātū iŭvĕnēs, quōs dāt Maūrūsĭă praēdă.

nēcnōn ārgēntī nēcnōn īnsīgnĭă vēstīs

cāptīvaē prĕtĭa ēt sŏnĭpēs ēt crīstă nĭtēntī555

īnsūrgēns cōnō, spŏlĭa ēxŭvĭaēquĕ Lĭbŷssaē.

Tūm iăcŭlō pĕtĭērĕ dĕcūs, spēctācŭlă cīrcī

pōstrēma, ēt mētaē cērtārūnt vīncĕrĕ fīnēm

Būrnŭs ăvīs pōllēns, quēm mīsīt rīpă mĕtāllī,

quā Tăgŭs aūrĭfĕrīs pāllēt tūrbātŭs hărēnīs;560

ēt Glăgŭs īnsīgnīs vēntōs ānteīrĕ lăcērtō,

ēt, cūiūs nūmquām fūgīsse hāstīlĭă cērvī

praērăpĭdā pŏtŭērĕ fŭgā, vēnātŏr Ăcōnteūs,

Īndĭbĭlīsquĕ dĭū laētūs bēllārĕ Lătīnīs,

iām sŏcĭūs, vŏlŭcrēsquĕ văgās dēprēndĕrĕ nūbĕ565

āssuētūs iăcŭlīs, īdem ēt bēllātŏr, Ĭlērdēs.

laūs Būrnī prīma, īnfīxīt quī spīcŭlă mētaē,

ēt dōnūm sērva, ālbēntēs īnvērtĕrĕ lānās

mūrĭcĕ Gaētūlō dōcta. āt, quēm prōxĭma hŏnōrānt

praēmĭă, vīcīnām mētaē quī prōpŭlĭt hāstām,570

āccēptō laētūs pŭĕrō dīscēssĭt Ĭlērdēs,

cuī lūdūs nūllām cūrsū nōn tōllĕrĕ dāmmām.

tērtĭă pālma hăbŭīt gĕmĭnōs īnsīgnĭs Ăcōnteūs

nēc tĭmĭdōs ăgĭtārĕ cănēs lātrātĭbŭs āprūm.

Quōs pōstquām clāmōr plaūsūsquĕ prŏbāvĭt hŏnōrēs,575

gērmānūs dŭcĭs ātque ēffūlgēns Laēlĭŭs ōstrō

nōmĭnă māgnă vŏcānt laētī mānēsquĕ iăcēntūm

ātque hāstās sĭmŭl ēffūndūnt. cĕlĕbrārĕ iŭvābāt

sācrātōs cĭnĕrēs ātque hōc dĕcŭs āddĕrĕ lūdīs.

īpse ĕtĭām mēntīs tēstātūs gaūdĭă vūltū580

dūctŏr, ŭt aēquāvīt mĕrĭtīs pĭă pēctŏră dōnīs

ēt frātēr thōrācă tŭlīt mūltīplĭcĭs aūrī,

Laēlĭŭs Āstŭrĭcā răpĭdōs dē gēntĕ iŭgālēs,

cōntōrquēt māgnīs vīctrīcēm vīrĭbŭs hāstām

cōnsūrgēns ūmbrīsquĕ dărī tēstātŭr hŏnōrēm.585

hāstă vŏlāns, mīrūm dīctū, mĕdĭo īncĭtă cāmpō

sūbstĭtĭt ānte ŏcŭlōs ēt tērrae īnfīxă cŏhaēsīt

tūm sŭbĭtaē frōndēs cēlsōquĕ căcūmĭnĕ rāmī

ēt lātām spārgēns quērcūs, dūm nāscĭtŭr, ūmbrām.

ād māiōră iŭbēnt praēsāgī tēndĕrĕ vātēs.590

īd mōnstrārĕ dĕōs ātque hōc pōrtēndĕrĕ sīgnīs.

Quō sŭpĕr aūgŭrĭō pūlsīs dē lītŏrĕ cūnctīs

Hēspĕrĭō Poēnīs ūltōr pătrĭaēquĕ dŏmūsquĕ

Aūsŏnĭām rĕpĕtīt Fāmā dūcēntĕ trĭūmphūm.

nēc Lătĭūm cūrīs ārdēt flāgrāntĭŭs ūllīs,595

quām iŭvĕnī Lĭbўam ēt sūmmōs pērmīttĕrĕ fāscēs.

sēd nōn pār ănĭmīs nēc bēllō prōspĕră tūrbă

āncĭpĭtī sĕnĭōr tĕmĕrārĭă coēptă vĕtābānt

māgnōsque hōrrēbānt caūtā fōrmīdĭnĕ cāsūs.

Ērgo ŭbĭ dēlātō cōnsūl sūblīmĭs hŏnōrĕ600

ād pātrēs cōnsūltă rĕfērt dētūrquĕ pŏtēstās

ōrāt dēlēndaē Cārthāgĭnĭs, āltĭŭs ōrsūs

hōc grāndaēvă mŏdō Făbĭūs pătĕr ōră rĕsōlvīt:

"haūd ĕquĭdēm mĕtŭīssĕ quĕām, sătĭātŭs ĕt aēvī

ēt dĕcŏrīs, cuī tām sŭpĕrēst ēt glōrĭa ĕt aētās,605

nē crēdāt nōs īnvĭdĭaē cērtāmĭnĕ cōnsūl

laūdĭbŭs ōbtrēctārĕ sŭīs. sătĭs īnclĭtă nōmēn

gēstāt fāmă mĕūm, nĕc ĕgēnt tām prōspĕră laūdĕ

fāctă nŏvā. vērum ēt pătrĭaē, dūm vītă mănēbīt,

dēssĕ nĕfās ănĭmūmquĕ nĕfās scĕlĕrārĕ sĭlēndō.610

bēllă nŏva īn Lĭbўaē mōlīrīs dūcĕrĕ tērrās?

hōstĭs ĕnīm dēst Aūsŏnĭā, nēc vīncĕrĕ nōbīs

ēst sătĭs Hānnĭbălēm. pĕtĭtūr quaē glōrĭă māiōr

lītŏre Ĕlīssaēō? stĭmŭlī sī laūdĭs ăgūnt nōs,

hānc sĕgĕtēm mĕtĕ. cōmpŏsŭīt prŏpĭōrĭbŭs aūsīs615

dīgnūm tē Fōrtūnă părēm. vūlt Ītălă tēllūs

dūctōrīs saēvī, vūlt tāndem haūrīrĕ crŭōrēm.

quō Mārtem aūt quō sīgnă trăhīs? rēstīnguĕrĕ prīmūmst

ārdēntem Ītălĭām. tū fēssōs āvĭŭs hōstī

dēsĕrĭs āc sēptēm dēnūdās prōdĭtŏr ārcēs.620

ān, cūm tū Sŷrtim ēt stĕrĭlēs vāstābĭs hărēnās,

nōn dīra īllă lŭēs nōtīs iām moēnĭbŭs ūrbīs

āssĭlĭēt văcŭūmquĕ Iŏvēm sĭnĕ pūbĕ, sĭne ārmīs

īnvādēt? quānti, ūt cēdās Rōmāmquĕ rĕlīnquās,

ēmĕrĭt! aūt tāntō pērcūssī fūlmĭnĕ bēllī625

sīcĭnĕ te, ūt nūpēr Căpŭa ēst āccītŭs ăb āltā

Fūlvĭŭs, aēquŏrĕīs Lĭbўaē rĕvŏcābĭmŭs ōrīs?

vīncĕ dŏmi ēt trīnīs maērēntēm fūnĕră lūstrīs

Aūsŏnĭām pūrgā bēllō. tūm tēndĕ rĕmōtōs

īn Gărămāntăs ĭtēr Năsămōnĭăcōsquĕ trĭūmphōs630

mōlīre. āngūstaē prŏhĭbēnt nūnc tālĭă coēptă

rēs Ĭtălaē. pătĕr īllĕ tŭūs, quī nōmĭnă vēstraē

āddĭdĭt haūd sēgnīs gēntī, cūm cōnsŭl Hĭbērī

tēndĕrĕt ād rīpās, rĕvŏcātō mīlĭtĕ prīmūs

dēscēndēnti ăvĭdē sŭpĕrātīs Ālpĭbŭs ūltrō635

ōppŏsŭīt sēse Hānnĭbălī. tū cōnsŭl ăbīrĕ

ā vīctōrĕ părās hōste ātque āvēllĕrĕ nōbīs

scīlĭcĕt hōc āstū Poēnūm? sī deīndĕ sĕdēbīt

īmpăvĭdūs nēc te īn Lĭbўām tŭăque ārmă sĕquētūr,

cāptā dāmnābīs cōnsūlta īmprōvĭdă Rōmā.640

sēd fāc tūrbātūm cōnvērtĕrĕ sīgnă tŭaēquĕ

clāssīs vēlă sĕquī, nēmpe īdem ĕrĭt Hānnĭbăl, īdēm,

cūiūs tū vāllūm vīdīsti ē moēnĭbŭs ūrbīs."

haēc Făbĭūs, sĕnĭōrquĕ mănūs părĭa ōrĕ frĕmēbāt.

Tūm cōntrā cōnsūl: "caēsīs dūctōrĭbŭs ōlīm645

māgnănĭmīs gĕmĭnō lētō, cūm tōtă sŭbīssēt

Sīdŏnĭūm pōssēssă iŭgūm Tārtēssĭă tēllūs,

nōn Făbĭō, nōn, quīs ĕădem ēst sēntēntĭă cōrdī,

quōquam ăd ŏpēm vērsō, fătĕōr, prīmōrĭbŭs ānnīs

ēxcēpī nūbēm bēllī sōlūsquĕ rŭēntī650

ōbiēcī caēlō căpŭt ātque īn me ōmnĭă vērtī.

tūm grāndaēvă mănūs pŭĕrō mălĕ crēdĭtă bēllă

ātque īdem hīc vātēs tĕmĕrārĭă coēptă cănēbāt.

dīs grātēs laūdēmquĕ fĕrō, sūb nūmĭnĕ quōrūm

gēns Trōiānă sŭmūs. pŭĕr īlle ēt fūtĭlĭs aētās655

īmbēllēsque ānnī nēcdūm mātūrŭs ăd ārmă

Scīpĭŏ rēstĭtŭīt tērrās īllaēsŭs Hĭbērās

Trōiŭgĕnīs, pĕpŭlīt Poēnōs sōlīsquĕ sĕcūtūs

ēxtrēmās ăd Ătlāntă vĭās ēxēgĭt ăb ōrbĕ

Hēspĕrĭō nōmēn Lĭbўaē nēc rēttŭlĭt †aūrī†660

sīgnă prĭūs, quām fūmāntēs cīrca aēquŏră vīdīt

Rōmānō Phoēbūm sōlvēntēm lītŏrĕ cūrrūs.

āscīvīt rēgēs īdēm. nūnc ūltĭmŭs āctīs

rēstāt Cārthāgō nōstrīs lăbŏr. hōc sătŏr aēvī

Iūppĭtĕr aētērnī mŏnĕt. Hānnĭbăli ēccĕ sĕnēctūs665

īntrĕmĭt aūt aēgrōs sĭmŭlāt mēntītă tĭmōrēs,

nē fīnēm lōngīs tāndēm pĕpĕrīssĕ rŭīnīs

sīt nōstēr tĭtŭlūs. cērtē iām dēxtĕră nōbīs

ēxpērta, ēt rōbūr flōrēntĭbŭs aūxĭmŭs ānnīs.

nē vērō făbrĭcātĕ mŏrās, sēd cūrrĕrĕ sōrtēm670

hānc sĭnĭte ād vĕtĕrūm dēlēnda ōpprōbrĭă clādūm,

quām mĭhĭ sērvāvērĕ dĕī. sāt glōrĭă caūtō

nōn vīncī pūlchra ēst Făbĭō, pĕpĕrītquĕ sĕdēndō

nōmĭnă Cūnctātōr. nōbīs nēc Māgŏ nĕc Hānnōn

nēc Gīscōnĕ sătūs nĕc Hămīlcărĕ tērgă dĕdīssēt,675

sī sēgnēs claūsō trăhĕrēmūs proēlĭă vāllō.

Sīdŏnĭūsnĕ pŭēr vīx pūbēscēntĕ iŭvēntā

Laūrēntēs pŏtŭīt pŏpŭlōs ēt Trōĭa ădīrē

moēnĭă flāvēntēmquĕ săcrō cūm gūrgĭtĕ Thŷbrīm

ēt pŏtŭīt Lătĭūm lōngō dēpāscĕrĕ bēllō,680

nōs Lĭbўaē tērrīs trāmīttĕrĕ sīgnă pĭgēbīt

ēt Tўrĭās ăgĭtārĕ dŏmōs? sēcūră pĕrīclī

lītŏră lātă pătēnt, ĕt ŏpīmā pācĕ quĭētă

stāt tēllūs. tĭmĕāt tāndēm Cārthāgŏ tĭmērī

āssuēta ēt nōbīs, quāmvīs Oēnōtrĭă nōndūm685

Hānnĭbăle ārvă văcēnt, sŭpĕrēsse īntēllĕgăt ārmă.

īllum ĕgŏ, quēm vōsmēt caūtī cōnsūltăquĕ vēstră

īn Lătĭō fēcērĕ sĕnēm, cuī tērtĭă lārgē

fūndēntī nōstrūm dūcūntūr lūstră crŭōrēm,

īllum ĕgo ăd īncēnsās trĕpĭdāntem ēt sēră păvēntēm690

ādvērtām pătrĭaē sēdēs. ān Rōmă vĭdēbīt

tūrpĭa Ăgēnŏrĕaē mūrīs vēstīgĭă dēxtraē,

Cārthāgo īmmūnīs nōstrōs sēcūră lăbōrēs

aūdĭĕt īntĕrĕa ēt pōrtīs bēllābĭt ăpērtīs?

tūm vērō pūlsēt nōstrās ĭtĕrum īmprŏbŭs hōstīs695

āriĕtĕ Sīdŏnĭō tūrrēs, sī tēmplă sŭōrūm

nōn ānte aūdĭĕrīt Rŭtŭlīs crĕpĭtāntĭă flāmmīs."

Tālĭbŭs āccēnsī pātrēs fātōquĕ vŏcāntĕ

cōnsŭlĭs ānnŭĕrūnt dīctīs, faūstūmquĕ prĕcātī

ūt fŏrĕt Aūsŏnĭaē, trāmīttĕrĕ bēllă dĕdērūnt.700

Bruttia maerentem casus patriaeque suosque

Hannibalem accepit tellus. hic aggere saeptus

in tempus posita ad renovandum bella coquebat,

abditus ut silva, stabulis cum cessit ademptis,

5amisso taurus regno gregis avia clauso

molitur saltu certamina iamque feroci

mugitu nemora exterret perque ardua cursu

saxa ruit, sternit silvas rupesque lacessit

irato rabidus cornu; tremit omnis ab alto

10prospectans scopulo pastor nova bella parantem.

sed vigor hausurus Latium, si cetera Marti

adiumenta forent, prava obtrectante suorum

invidia revocare animos ac stare negata

cogebatur ope et senio torpescere rerum.

15parta tamen formido manu et tot caedibus olim

quaesitus terror velut inviolabile telis

servabant sacrumque caput, proque omnibus armis

et castrorum opibus dextrisque recentibus unum

Hannibalis sat nomen erat. tot dissona lingua

20agmina, barbarico tot discordantia ritu

corda virum mansere gradu, rebusque retusis

fidas ductoris tenuit reverentia mentes.

Nec vero Ausonia tantum se laetus agebat

Dardanidis Mavors. nam terra cedit Hibera

25auriferis tandem Phoenix depulsus ab arvis.

iam Mago exutus castris agitante pavore

in Libyam propero tramisit caerula velo.

ecce aliud decus haud uno contenta favore

nutribat Fortuna duci. nam concitus Hannon

30adventabat agens crepitantibus agmina caetris

barbara et indigenas serus raptabat Hiberos.

non ars aut astus belli vel dextera derat,

si non Scipiadae concurreret. omnia ductor

magna adeo Ausonius maiori mole premebat,

35ut Phoebe stellas, ut fratris lumina Phoeben

exsuperant montesque Atlas et flumina Nilus,

ut pater Oceanus Neptunia caerula vincit.

vallantem castra (obscuro nam vesper Olympo

fundere non aequam trepidanti coeperat umbram)

40aggreditur Latius rector subitoque tumultu

caeduntur passim coepti munimina valli

imperfecta super. contexere herbida lapsos

pondera, et in tumuli concessit caespes honorem.

Vix uni mens digna viro, novisse minores

45quam deceat pretiumque operis sit tradere famae.

Cantaber ingenio membrorum et mole timeri

vel nudus telis poterat Larus. hic fera gentis

more securigera miscebat proelia dextra.

et quamquam fundi se circum pulsa videret

50agmina, deleta gentilis pube catervae

caesorum implebat solus loca; seu foret hostis

comminus, expleri gaudebat vulnere frontis

adversae, seu laeva acies in bella vocaret

obliquo telum reflexum Marte rotabat;

55at cum pone ferox aversi in terga veniret

victor, nil trepidans retro iactare bipennem

callebat, nulla belli non parte timendus.

huic ducis invicti germanus turbine vasto

Scipio contorquens hastam cudone comantes

60disiecit crines. namque altius acta cucurrit

cuspis et elata procul est eiecta securi.

at iuvenis, cui telum ingens accesserat ira,

barbaricam assiliens magno clamore bipennem

incutit. intremuere acies, sonuitque per auras

65pondere belligero pulsati tegminis umbo,

haud impune quidem; remeans nam dextera ab ictu

decisa est gladio ac dilecto immortua telo.

qui postquam murus miseris ruit, agmina concors

avertit fuga confestim dispersa per agros.

70nec pugnae species, sed poenae tristis imago

illa erat hinc tantum caedentum atque inde ruentum

per medios Hannon palmas post terga revinctus

ecce trahebatur lucemque (heu dulcia caeli

lumina!) captivus lucem inter vincla petebat.

75cui rector Latius: "tanta, en, qui regna reposcant,

quis cedat toga et armiferi gens sacra Quirini!

servitio si tam faciles, cur bella refertis?"

Haec inter celerare gradum, coniungat ut arma,

Hasdrubalem ignarum cladis praenuntius affert

80explorator eques. raptat dux obvia signa

ac postquam optatam laetus contingere pugnam

vidit et ad letum magno venientia cursu

agmina, suspiciens caelum "nil amplius" inquit

"vos hodie posco, superi. protraxtis ad arma

85quod profugos, satis est. in dextra cetera nobis.

vota, viri, rapite, ite, precor. vocat ecce furentes

hinc pater, hinc patruus. gemina o mihi numina belli,

ducite, adeste, sequor. dignas spectabitis, aut me

praescia mens fallit, vestro iam nomine caedes.

90nam quis erit tandem campis telluris Hiberae

bellandi modus? en umquam lucebit in orbe

ille dies, quo te armorum, Carthago, meorum

aspiciam sonitus admotaque bella trementem?"

Dixerat, et raucus stridenti murmure clangor

95increpuit. tonvere feris clamoribus astra.

concurrunt, quantumque rapit violentia ponti,

et Notus et Boreas et inexorabilis Auster

cum mergunt plenas tumefacta sub aequora classes,

aut cum letiferos accendens Sirius ignes

100torret anhelantem saevis ardoribus orbem,

tantum acies hominumque ferox discordia ferro

demetit. haud ullus terrarum aequarit hiatus

pugnarum damna, aut strages per inhospita lustra

umquam tot dederit rabies horrenda ferarum.

105iam campi vallesque madent, hebetataque tela.

et Libys occubuere et amantes Martis Hiberi.

stat tamen una loco perfossis debilis armis

luctaturque acies, qua concutit Hasdrubal hastam.

nec finem daret ille dies animosaque virtus,

110ni perlapsa viro loricae tegmine harundo

et parco summum violasset vulnere corpus

suasissetque fugam. rapido certamina linquit

in latebras avectus equo noctisque per umbram

ad Tartessiacos tendit per litora portus.

115Proximus in pugna ductori Marte manuque

regnator Nomadum fuerat, mox foedere longo

cultuque Aeneadum nomen Masinissa superbum.

huic fesso, quos dura fuga et nox suaserat atra,

carpenti somnos subitus rutilante coruscum

120vertice fulsit apex, crispamque involvere visast

mitis flamma comam atque hirta se spargere fronte.

concurrunt famuli et serpentes tempora circum

festinant gelidis restinguere fontibus ignes.

at grandaeva deum praenoscens omina mater

125"sic, sic, caelicolae, portentaque vestra secundi

condite" ait. "duret capiti per saecula lumen.

ne vero, ne, nate, deum tam laeta pavesce

prodigia aut sacras metve inter tempora flammas.

hic tibi Dardaniae promittit foedera gentis,

130hic tibi regna dabit regnis maiora paternis

ignis et adiunget Latiis tua nomina fatis."

sic vates, iuvenisque animum tam clara movebant

monstra nec a Poenis ulli virtutis honores,

Hannibal ipse etiam iam iamque modestior armis.

135Aurora obscuri tergebat nubila caeli

vixque Atlantiadum rubefecerat ora sororum.

tendit in Ausonios et adhuc hostilia castra.

atque ubi se vallo intulerat ductorque benigno

accepit Latius vultu, rex talibus infit:

140"caelestum monita et sacrae responsa parentis

disque tua, o Rutulum rector, gratissima virtus

avulsum Tyriis huc me duxere volentem.

si tibi non segnes tua contra fulmina saepe

visi stare sumus, dignam te, nate Tonantis,

145afferimus dextram. nec nos aut vana subegit

incertae mentis levitas et mobile pectus,

aut spes et laeti sectamur praemia Martis.

perfidiam fugio et periuram ab origine gentem.

tu, quando Herculeis finisti proelia metis,

150nunc ipsam belli nobiscum invade parentem.

ille tibi, qui iam gemino Laurentia lustro

possedit regna et scalas ad moenia Romae

admovet, in Libyam flammis ferroque trahendus."

Sic Nomadum ductor. tunc dextra Scipio dextram

155amplexus: "si pulchra tibi Mavorte videtur,

pulchrior est gens nostra fide. dimitte bilingues

ex animo socios. magna hinc te praemia clarae

virtutis, Masinissa, manent, citiusque vel armis

quam gratae studio vincetur Scipio mentis.

160cetera quae Libyam portari incendia suades,

expediet tempus. nec enim sunt talia rerum

non meditata mihi, et mentem Carthago fatigat."

hinc iuveni dona insignem velamine picto

dat chlamydem stratumque ostro, quem ceperat ipse

165deiecto victor Magone animique probarat,

cornipedem, tum, qua divum libabat ad aras

Hasdrubal, ex auro pateram galeamque comantem.

exin firmato sociali foedere regis

vertendas agitat iam nunc Carthaginis arces.

170Massylis regnator erat ditissimus oris

nec nudus virtute Syphax; quo iura petebant

innumerae gentes extremaque litore Tethys.

multa viro terra ac sonipes et belua, terror

bellorum, nec non Marti delecta iuventus

175nec foret, aut ebore aut solido qui vinceret auro

Gaetulisve magis fucaret vellus aenis.

has adiungere opes avidus reputansque laborem

si vertat rex ad Poenos, dare vela per altum

imperat atque animo iam tum Africa bella capessit.

180verum ubi perventum et portus tenuere carinae

iam trepida fugiens per proxima litora puppe

Hasdrubal afflictis aderat nova foedera quaerens

rebus et ad Tyrios Massylia signa trahebat.

Audito pariter populorum in regna duorum

185advenisse duces, qui tota mole laborent

disceptentque armis, terrarum uter imperet orbi

celsus mente Syphax acciri in tecta benigne

imperat et tanto regni se tollit honore.

tum laetos volvens oculos adversa per ora,

190sic Latium affatur iuvenem ac prior incipit ultro:

"quam te, Dardanide pulcherrime, mente serena

accipio intueorque libens! quamque ora recordor

laetus Scipiadae! revocat tua forma parentem.

nam repeto, Herculeas Erythia ad litora Gades

195cum studio pelagi et spectandis aestibus undae

venissem, magnos vicina ad flumina Baetis

ductores miro quodam me cernere amore.

tum mihi dona viri praeda delecta tulere,

arma simul regnoque meo tum cognita primum

200cornipedum frena atque arcus, quis cedere nostris

non norunt iacula, et veteres tribuere magistros

militiae, qui dispersas sine lege catervas

vestro formarent ritu ad certamina Martis.

ast ego, cum contra, nostris quae copia regnis,

205nunc auri ferrem, nivei nunc munera dentis,

nil valui precibus. solos sibi cepit uterque,

quos cohibebat ebur vaginae sectilis, enses.

quare, age, laetus †habe nostros intrare† penates

ac, mea quando affert Libycum fortuna per undas

210ductorem, facili, quae dicam, percipe mente.

et vos, qui Tyriae regitis Carthaginis arces,

Hasdrubal, huc aures, huc quaeso advertite sensus.

quanta per Ausonios populos torrentibus armis

tempestas ruat et Latio suprema minetur,

215utque bibant Tyrium bis quinos saeva per annos

Sicana nunc tellus, nunc litora Hibera cruorem,

cui nescire licet? quin ergo tristia tandem

considunt bella, et deponitis arma volentes?

tu Libya, tu te Ausonia cohibere memento.

220haud deformis erit vobis ad foedera versis

pacator mediusque Syphax." subiungere plura

non passus gentis morem arbitriumque senatus

Scipio demonstrat vanique absistere coepti

spe iubet et patres docet haec expendere solos.

225suadendi modus hic, quodque est de parte diei

exacta super, ad mensas et pocula vertunt,

atque epulis postquam finis, dant corpora somno

et dura in noctem curarum vincula solvunt.

Iamque novum terris pariebat limine primo

230egrediens Aurora diem, stabulisque subibant

ad iuga solis equi, necdum ipse ascenderat axem

sed prorupturis rutilabant aequora flammis:

exigit e stratis corpus vultuque sereno

Scipio contendit Massyli ad limina regis.

235Illi mos patrius fetus nutrire leonum

et catulis rabiem atque iras expellere alendo.

tum quoque fulva manu mulcebat colla iubasque

et fera tractabat ludentum interritus ora.

Dardanium postquam ductorem accepit adesse,

240induitur chlamydem, regnique insigne vetusti

gestat laeva decus, cinguntur tempora vitta

albente, ac lateri de more astringitur ensis.

hinc in tecta vocat, secretisque aedibus hospes

sceptrifero cum rege pari sub honore residunt.

245Tum prior his infit terrae pacator Hiberae:

"prima mihi domitis Pyrenes gentibus ire

ad tua regna fuit properantem et maxima cura,

o sceptri venerande Syphax. nec me aequore saevus

tardavit medio pontus. non ardua regnis

250quaesumus aut inhonora tuis: coniunge Latinis

unanimum pectus sociusque accede secundis.

non tibi Massylae gentes extentaque tellus

Syrtibus et latis proavita potentia campis

amplius attulerint decoris, quam Romula virtus

255certa iuncta fide et populi Laurentis honores.

cetera quid referam? non ullus scilicet ulli

aequus caelicolum, qui Dardana laeserit arma."

Audivit laeto Massylus et annuit ore

complexusque virum "firmemus prospera" dixit

260"omina, nec votis superi concordibus absint,

cornigerumque Iovem Tarpeiumque ore vocemus."

et simul exstructis caespes surrexerat aris

victimaque admotae stabat subiecta bipenni,

cum subito abruptis fugiens altaria taurus

265exsilvit vinclis mugituque excita late

implevit tecta et fremitu suspiria rauco

congeminans trepida terrorem sparsit in aula,

vittaque, maiorum decoramen, fronte sine ullo

delapsa attactu nudavit tempora regis.

270talia caelicolae casuro tristia regno

signa dabant, saevique aderant gravia omina fati.

hunc fractum bello regem solioque revulsum

tempus erit cum ducet agens ad templa Tonantis,

qui tunc orabat socialia foedera supplex.

275His actis repetit portum puppesque secundo

dat vento et notis reddit se Scipio terris.

concurrere avidae gentes, variosque subacta

Pyrene misit populos. mens omnibus una:

concordes regem appellant regemque salutant.

280scilicet hunc summum norunt virtutis honorem.

sed postquam miti reiecit munera vultu

Ausonio non digna viro patriosque vicissim

edocuit ritus et Romam nomina regum

monstravit nescire pati, tum versus in unam,

285quae restat, curam nulla super hoste relicta,

et Latios simul et vulgum Baetisque Tagique

convocat ac medio in coetu sic deinde profatur:

"quando ita caelicolum nobis propensa voluntas

annuit, extremo Libys ut deiectus ab orbe

290aut his occideret campis aut axe relicto

Hesperio patrias exul lustraret harenas,

iam vestra tumulos terra celebrare meorum

est animus pacemque dare exposcentibus umbris.

mente favete pari atque aures advertite vestras.

295septima cum solis renovabitur orbita caelo,

quique armis ferroque valent, quique arte regendi

quadriiugos pollent currus, quis vincere planta

spes est, et studium iaculis impellere ventos,

adsint ac pulchrae certent de laude coronae.

300praemia digna dabo, e Tyria spolia incluta praeda,

nec quisquam nostri discedet muneris expers."

sic donis vulgum laudumque cupidine flammat.

Iamque dies praedicta aderat coetuque sonabat

innumero campus simulatasque ordine iusto

305exsequias rector lacrimis ducebat obortis.

omnis Hiber, omnis Latio sub nomine miles

dona ferunt tumulisque super flagrantibus addunt.

ipse tenens nunc lacte, sacro nunc plena Lyaeo

pocula odoriferis aspergit floribus aras.

310tum manes vocat excitos laudesque virorum

cum fletu canit et veneratur facta iacentum.

Inde refert sese circo et certamina prima

incohat ac rapidos cursus proponit equorum.

fluctuat aequoreo fremitu rabieque faventum

315carceribus nondum reseratis mobile vulgus

atque fores oculis et limina servat equorum.

iamque ubi prolato sonuere repagula signo

et toto prima emicuit vix ungula cornu,

tollitur in caelum furiali turbine clamor,

320pronique ac similes certantibus ore sequuntur

quisque suos currus magnaque volantibus idem

voce loquuntur equis. quatitur certamine circus

hortantum, ac nulli mentem non abstulit ardor.

instant praeceptis et equos clamore gubernant.

325fulvus harenosa surgens tellure sub auras

erigitur globus atque operit caligine densa

cornipedumque vias aurigarumque labores.

hic studio furit acris equi, furit ille magistri.

hos patriae favor, hos accendit nobile nomen

330antiqui stabuli. sunt, quos spes grata fatiget

et nova ferre iugum cervix. sunt, cruda senectus

quos iuvet et longo sonipes spectatus in aevo.

evolat ante omnes rapidoque per aëra curru

Callaicus Lampon fugit atque ingentia tranat

335exsultans spatia et ventos post terga relinquit.

conclamant plausuque fremunt votique peractam

maiorem credunt praerepto limite partem.

at quis interior cura et prudentia circi

altior, effusas primo certamine vires

340damnare et cassis longe increpitare querelis

indispensato lassantem corpora nisu:

"quo nimius, quo, Cyrne, ruis? (nam Cyrnus agebat)

verbera dimitte et revoca moderatus habenas."

heu surdas aures! fertur securus equorum

345nec meminit, quantum campi decurrere restet.

Proximus, a primo distans quantum aequore currus

occupat ipse loci, tantum, sed proximus ibat

Astur Panchates; patrium frons alba nitebat

insigne et patrio pes omnis concolor albo.

350ingentes animi, membra haud procera decusque

corporis exiguum, sed tum sibi fecerat alas

concitus atque ibat campo indignatus habenas.

crescere sublimem atque augeri membra putares.

Cinyphio rector cocco radiabat Hiberus.

355Tertius aequata currebat fronte Peloro

Caucasus. ipse asper nec qui cervicis amaret

applausae blandos sonitus clausumque cruento

spumeus admorsu gauderet mandere ferrum.

at docilis freni et melior parere Pelorus

360non umquam effusum sinvabat devius axem,

sed laevo interior stringebat tramite metam.

insignis multa cervice et plurimus idem

ludentis per colla iubae. mirabile dictu,

nullus erat pater: ad Zephyri nova flamina campis

365Vettonum eductum genetrix effuderat Harpe.

nobilis hunc Durius stimulabat in aequore currum,

Caucasus antiquo fidebat Atlante magistro.

ipsum Aetola vago Diomedi condita Tyde

miserat. exceptum Troiana ab origine equorum

370tradebant, quos Aeneae Simoëntis ad undas

victor Tydides magnis abduxerat ausis.

Iamque fere medium evecti certamine campum

in spatio addebant, nisusque apprendere primos

Panchates animosus equos super altior ire

375et praecedentem iam iamque ascendere currum

pone videbatur, curvatisque ungula prima

Callaicum quatiens pulsabat calcibus axem.

at postremus Atlas, sed non et segnior ibat

postremo Durio; pacis de more putares

380aequata fronte et concordi currere freno.

sensit ut exhaustas, qui proximus ibat, Hiberus

Callaicas Cyrni vires nec ut ante salire

praecipitem currum et fumantes verbere cogi

assiduo violenter equos, ceu monte procella

385cum subita ex alto ruit, usque ad colla repente

cornipedum protentus et in capita ardua pendens

concitat ardentem, quod ferret lora secundus,

Panchaten vocesque addit cum verbere mixtas:

"tene, Astur, certante feret quisquam aequore palmam

390erepto? consurge, vola, perlabere campum

assuetis velox pennis. decrescit anhelo

pectore consumptus Lampon, nec restat hianti,

quem ferat ad metas, iam spiritus." haec ubi dicta,

tollit se sonipes, ceu tunc e carcere primo

395corriperet spatium, et nitentem opponere curvos

aut aequare gradus Cyrnum post terga relinquit.

confremit et caelum et percussus vocibus altis

spectantum circus. fertur sublime per auras

altius attollens cervicem victor ovantem

400Panchates sociosque trahit prior ipse iugales.

At postremus Atlas, Durius postremus in orbem

exercent artes. laevos nunc appetit ille

conatus, nunc ille premit certatque subire

dexter, et alterni nequiquam fallere temptant,

405donec confisus primaevae flore iuventae

obliquum Durius conversis pronus habenis

opposuit currum atque eversum propulit axem

Atlantis senio invalidi, sed iusta querentis:

"quo ruis? aut quinam hic rabidi certaminis est mos?

410et nobis et equis letum commune laboras."

dumque ea proclamat, perfracto volvitur axe

cernuus, ac pariter fusi, miserabile, campo

discordes sternuntur equi. quatit aequore aperto

lora suis victor, mediaque Pelorus harena

415surgere nitentem fugiens Atlanta reliquit.

nec longum Cyrni defessos prendere currus.

hunc quoque cunctantem et sero moderamina equorum

discentem rapido praetervolat incitus axe.

impellit currum clamor vocesque faventum,

420iamque etiam dorso atque umeris trepidantis Hiberi

ora superposuit sonipes, flatusque vapore

terga premi et spumis auriga calescere sentit.

incubuit campo Durius misitque citatos

verbere quadrupedes, nec frustra: aequare videtur

425aut etiam aequavit iuga praecedentia dexter.

attonitus tum spe tanta: "genitore, Pelore,

te Zephyro eductum nunc nunc ostendere tempus.

discant, qui pecudum ducunt ab origine nomen,

quantum divini praecellat seminis ortus.

430victor dona dabis statuesque altaria patri."

et ni successu nimio laetoque pavore

proditus elapso foret inter verba flagello,

forsan sacrasset Zephyro, quas voverat, aras.

tum vero infelix, veluti delapsa corona

435victoris capiti foret, in se versus ab ira

auratam medio discindit pectore vestem,

ac lacrimae simul et questus ad sidera fusi.

nec iam subducto parebat verbere currus.

pro stimulis dorso quatiuntur inania lora.

440interea metis, certus iam laudis, agebat

sese Panchates et praemia prima petebat

arduus. effusas lenis per colla, per armos

ventilat aura iubas, dum mollia crura superbi

attollens gressus magno clamore triumphat.

445Par donum solido argento caelata bipennis

omnibus, at vario distantia cetera honore.

primus equum volucrem, Massyli munera regis

haud spernenda, tulit. tulit hinc virtute secundus

e Tyria, quae multa iacet, duo pocula, praeda,

450aurifero perfusa Tago. villosa leonis

terga feri et cristis horrens Sidonia cassis

tertius inde honor est. postremo munere Atlantem,

quamuis perfracto senior subsederat axe,

accitum donat ductor miseratus et aevum

455et sortem casus. famulus florente iuventa

huic datur adiuncto gentilis honore galeri.

His actis ductor laeta ad certamina plantae

invitat positisque accendit pectora donis:

"hanc primus galeam (hac acies terrebat Hiberas

460Hasdrubal), hunc ensem, cui proxima gloria cursus,

accipiet; caeso pater hunc detraxit Hyempsae.

tertius extremam tauro solabere palmam.

cetera contenti discedent turba duobus

quisque ferox iaculis, quae dat gentile metallum."

465Fulgentes pueri Tartessos et Hesperos ora

ostendere simul vulgi clamore secundo.

hos Tyria misere domo patria inclita Gades.

mox subit aspersus prima lanugine malas

Baeticus; hoc dederat puero cognomen ab amne

470Corduba et haud parvo certamina laeta fovebat.

inde comam rutilus, sed cum fulgore nivali

corporis, implevit caveam clamoribus omnem

Eurytus; excelso nutritum colle crearat

Saetabis, atque aderant trepidi pietate parentes.

475tum Lamus et Sicoris, proles bellacis Ilerdae,

et Theron, potator aquae, sub nomine Lethes

quae fluit immemori perstringens gurgite ripas.

Qui postquam arrecti plantis et pectora proni

pulsantesque aestu laudum exsultantia corda

480accepere tuba spatium, exsilvere per auras

ocius effusis nervo exturbante sagittis.

diversa et studia et clamor, pendentque faventes

unguibus atque suos, ut cuique est gratia, anheli

nomine quemque cient. grex inclitus aequore fertur

485nullaque tramissa vestigia signat harena.

omnes primaevi flaventiaque ora decori,

omnes ire leves atque omnes vincere digni.

Extulit incumbens medio iam limite gressum

Eurytus et primus brevibus, sed primus, abibat

490praecedens spatiis. instat non segnius acer

Hesperos ac prima stringit vestigia planta

praegressae calcis. satis est huic esse priori,

huic sperare sat est fieri se posse priorem.

acrius hoc tendunt gressus animique vigore

495corpora agunt. auget pueris labor ipse decorem.

ecce levi nisu postremoque agmine currens

postquam sat visus sibi concepisse vigoris,

celsus inexhaustas effundit turbine vires

non exspectato subitusque erumpit et auras

500praevehitur Theron. credas Cyllenida plantam

aetherio nexis cursu talaribus ire.

iamque hos iamque illos populo mirante relinquit

et modo postremus, nunc ordine tertia palma

Hesperon infestat sua per vestigia pressum.

505nec iam, quem sequitur tantum, sed prima coronae

spes trepidat tantis venientibus Eurytus alis.

quartus sorte loci, sed si tres ordine servent

inceptos cursus, nequiquam vana laborans

Tartessos fratrem medio Therone premebat.

510nec patiens ultra tollit sese aequore Theron

igneus et plenum praetervolat Hesperon irae.

unus erat super, et metae propioribus aegros

urebat finis stimulis. quascumque reliquit

hinc labor, hinc penetrans pavor in praecordia vires,

515dum sperare licet, brevia ad conamina uterque

advocat. aequantur cursus, pariterque ruebant.

et forsan gemina meruissent praemia palma

pervecti simul ad metas, ni terga secutus

Theronis fusam late per lactea colla

520Hesperos ingenti tenuisset saevus ab ira

traxissetque comam. tardato laetus ovansque

Eurytus evadit iuvene atque ad praemia victor

emicat et galeae fert donum insigne coruscae.

cetera promisso donata est munere pubes

525intonsasque comas viridi redimita corona

bina tulit patrio quatiens hastilia ferro.

Hinc graviora virum certamina, comminus ensis

destrictus bellique feri simulacra cientur.

nec quos culpa tulit, quos crimina noxia vitae,

530sed virtus animusque ferox ad laudis amorem

hi crevere pares ferro, spectacula digna

Martigena vulgo suetique laboris imago.

hos inter gemini (quid iam non regibus ausum,

aut quod iam regnis restat scelus?) impia circo

535innumero fratres cavea damnante furorem

pro sceptro armatis inierunt proelia dextris.

is genti mos dirus erat, patriumque petebant

orbati solium lucis discrimine fratres.

concurrere animis, quantis confligere par est,

540quos regni furor exagitat, multoque cruore

exsatiata simul portantes corda sub umbras

occubuere. pari nisu per pectora adactus

intima descendit mucro; superaddita saevis

ultima vulneribus verba, et convicia volvens

545dirus in invitas effugit spiritus auras.

nec manes pacem passi. nam corpora iunctus

una cum raperet flamma rogus, impius ignis

dissilvit, cineresque simul iacuisse negarunt.

cetera distincto donata est munere turba,

550ut virtus et dextra fuit. duxere iuvencos

impressis dociles terram proscindere aratris,

duxere assuetos lustra exagitare ferarum

venatu iuvenes, quos dat Maurusia praeda.

necnon argenti necnon insignia vestis

555captivae pretia et sonipes et crista nitenti

insurgens cono, spolia exuviaeque Libyssae.

Tum iaculo petiere decus, spectacula circi

postrema, et metae certarunt vincere finem

Burnus avis pollens, quem misit ripa metalli,

560qua Tagus auriferis pallet turbatus harenis;

et Glagus insignis ventos anteire lacerto,

et, cuius numquam fugisse hastilia cervi

praerapida potuere fuga, venator Aconteus,

Indibilisque diu laetus bellare Latinis,

565iam socius, volucresque vagas deprendere nube

assuetus iaculis, idem et bellator, Ilerdes.

laus Burni prima, infixit qui spicula metae,

et donum serva, albentes invertere lanas

murice Gaetulo docta. at, quem proxima honorant

570praemia, vicinam metae qui propulit hastam,

accepto laetus puero discessit Ilerdes,

cui ludus nullam cursu non tollere dammam.

tertia palma habuit geminos insignis Aconteus

nec timidos agitare canes latratibus aprum.

575Quos postquam clamor plaususque probavit honores,

germanus ducis atque effulgens Laelius ostro

nomina magna vocant laeti manesque iacentum

atque hastas simul effundunt. celebrare iuvabat

sacratos cineres atque hoc decus addere ludis.

580ipse etiam mentis testatus gaudia vultu

ductor, ut aequavit meritis pia pectora donis

et frater thoraca tulit multiplicis auri,

Laelius Asturica rapidos de gente iugales,

contorquet magnis victricem viribus hastam

585consurgens umbrisque dari testatur honorem.

hasta volans, mirum dictu, medio incita campo

substitit ante oculos et terrae infixa cohaesit

tum subitae frondes celsoque cacumine rami

et latam spargens quercus, dum nascitur, umbram.

590ad maiora iubent praesagi tendere vates.

id monstrare deos atque hoc portendere signis.

Quo super augurio pulsis de litore cunctis

Hesperio Poenis ultor patriaeque domusque

Ausoniam repetit Fama ducente triumphum.

595nec Latium curis ardet flagrantius ullis,

quam iuveni Libyam et summos permittere fasces.

sed non par animis nec bello prospera turba

ancipiti senior temeraria coepta vetabant

magnosque horrebant cauta formidine casus.

600Ergo ubi delato consul sublimis honore

ad patres consulta refert deturque potestas

orat delendae Carthaginis, altius orsus

hoc grandaeva modo Fabius pater ora resolvit:

"haud equidem metuisse queam, satiatus et aevi

605et decoris, cui tam superest et gloria et aetas,

ne credat nos invidiae certamine consul

laudibus obtrectare suis. satis inclita nomen

gestat fama meum, nec egent tam prospera laude

facta nova. verum et patriae, dum vita manebit,

610desse nefas animumque nefas scelerare silendo.

bella nova in Libyae moliris ducere terras?

hostis enim dest Ausonia, nec vincere nobis

est satis Hannibalem. petitur quae gloria maior

litore Elissaeo? stimuli si laudis agunt nos,

615hanc segetem mete. composuit propioribus ausis

dignum te Fortuna parem. vult Itala tellus

ductoris saevi, vult tandem haurire cruorem.

quo Martem aut quo signa trahis? restinguere primumst

ardentem Italiam. tu fessos avius hosti

620deseris ac septem denudas proditor arces.

an, cum tu Syrtim et steriles vastabis harenas,

non dira illa lues notis iam moenibus urbis

assiliet vacuumque Iovem sine pube, sine armis

invadet? quanti, ut cedas Romamque relinquas,

625emerit! aut tanto percussi fulmine belli

sicine te, ut nuper Capua est accitus ab alta

Fulvius, aequoreis Libyae revocabimus oris?

vince domi et trinis maerentem funera lustris

Ausoniam purga bello. tum tende remotos

630in Garamantas iter Nasamoniacosque triumphos

molire. angustae prohibent nunc talia coepta

res Italae. pater ille tuus, qui nomina vestrae

addidit haud segnis genti, cum consul Hiberi

tenderet ad ripas, revocato milite primus

635descendenti avide superatis Alpibus ultro

opposuit sese Hannibali. tu consul abire

a victore paras hoste atque avellere nobis

scilicet hoc astu Poenum? si deinde sedebit

impavidus nec te in Libyam tuaque arma sequetur,

640capta damnabis consulta improvida Roma.

sed fac turbatum convertere signa tuaeque

classis vela sequi, nempe idem erit Hannibal, idem,

cuius tu vallum vidisti e moenibus urbis."

haec Fabius, seniorque manus paria ore fremebat.

645Tum contra consul: "caesis ductoribus olim

magnanimis gemino leto, cum tota subisset

Sidonium possessa iugum Tartessia tellus,

non Fabio, non, quis eadem est sententia cordi,

quoquam ad opem verso, fateor, primoribus annis

650excepi nubem belli solusque ruenti

obieci caelo caput atque in me omnia verti.

tum grandaeva manus puero male credita bella

atque idem hic vates temeraria coepta canebat.

dis grates laudemque fero, sub numine quorum

655gens Troiana sumus. puer ille et futilis aetas

imbellesque anni necdum maturus ad arma

Scipio restituit terras illaesus Hiberas

Troiugenis, pepulit Poenos solisque secutus

extremas ad Atlanta vias exegit ab orbe

660Hesperio nomen Libyae nec rettulit †auri†

signa prius, quam fumantes circa aequora vidit

Romano Phoebum solventem litore currus.

ascivit reges idem. nunc ultimus actis

restat Carthago nostris labor. hoc sator aevi

665Iuppiter aeterni monet. Hannibali ecce senectus

intremit aut aegros simulat mentita timores,

ne finem longis tandem peperisse ruinis

sit noster titulus. certe iam dextera nobis

experta, et robur florentibus auximus annis.

670ne vero fabricate moras, sed currere sortem

hanc sinite ad veterum delenda opprobria cladum,

quam mihi servavere dei. sat gloria cauto

non vinci pulchra est Fabio, peperitque sedendo

nomina Cunctator. nobis nec Mago nec Hannon

675nec Giscone satus nec Hamilcare terga dedisset,

si segnes clauso traheremus proelia vallo.

Sidoniusne puer vix pubescente iuventa

Laurentes potuit populos et Troia adire

moenia flaventemque sacro cum gurgite Thybrim

680et potuit Latium longo depascere bello,

nos Libyae terris tramittere signa pigebit

et Tyrias agitare domos? secura pericli

litora lata patent, et opima pace quieta

stat tellus. timeat tandem Carthago timeri

685assueta et nobis, quamuis Oenotria nondum

Hannibale arva vacent, superesse intellegat arma.

illum ego, quem vosmet cauti consultaque vestra

in Latio fecere senem, cui tertia large

fundenti nostrum ducuntur lustra cruorem,

690illum ego ad incensas trepidantem et sera paventem

advertam patriae sedes. an Roma videbit

turpia Agenoreae muris vestigia dextrae,

Carthago immunis nostros secura labores

audiet interea et portis bellabit apertis?

695tum vero pulset nostras iterum improbus hostis

ariete Sidonio turres, si templa suorum

non ante audierit Rutulis crepitantia flammis."

Talibus accensi patres fatoque vocante

consulis annuerunt dictis, faustumque precati

700ut foret Ausoniae, tramittere bella dederunt.