Brūttĭă maērēntēm cāsūs pătrĭaēquĕ sŭōsquĕ
Hānnĭbălem āccēpīt tēllūs. hīc āggĕrĕ saēptūs
īn tēmpūs pŏsĭta ād rĕnŏvāndūm bēllă cŏquēbāt,
ābdĭtŭs ūt sīlvā, stăbŭlīs cūm cēssĭt ădēmptīs,
āmīssō taūrūs rēgnō grĕgĭs āvĭă claūsō5
mōlītūr sāltū cērtāmĭnă iāmquĕ fĕrōcī
mūgītū nĕmŏra ēxtērrēt pērque ārdŭă cūrsū
sāxă rŭīt, stērnīt sīlvās rūpēsquĕ lăcēssīt
īrātō răbĭdūs cōrnū; trĕmĭt ōmnĭs ăb āltō
prōspēctāns scŏpŭlō pāstōr nŏvă bēllă părāntēm.10
sēd vĭgŏr haūsūrūs Lătĭūm, sī cētĕră Mārtī
ādiūmēntă fŏrēnt, prāva ōbtrēctāntĕ sŭōrūm
īnvĭdĭā rĕvŏcāre ănĭmōs āc stārĕ nĕgātā
cōgēbātŭr ŏpe ēt sĕnĭō tōrpēscĕrĕ rērūm.
pārtă tămēn fōrmīdŏ mănu ēt tōt caēdĭbŭs ōlīm15
quaēsītūs tērrōr vĕlŭt īnvĭŏlābĭlĕ tēlīs
sērvābānt sācrūmquĕ căpūt, prōque ōmnĭbŭs ārmīs
ēt cāstrōrum ŏpĭbūs dēxtrīsquĕ rĕcēntĭbŭs ūnūm
Hānnĭbălīs sāt nōmĕn ĕrāt. tōt dīssŏnă līnguā
āgmĭnă, bārbărĭcō tōt dīscōrdāntĭă rītū20
cōrdă vĭrūm mānsērĕ grădū, rēbūsquĕ rĕtūsīs
fīdās dūctōrīs tĕnŭīt rĕvĕrēntĭă mēntēs.
Nēc vēro Aūsŏnĭā tāntūm sē laētŭs ăgēbāt
Dārdănĭdīs Māvōrs. nām tērrā cēdĭt Hĭbērā
aūrĭfĕrīs tāndēm Phoēnīx dēpūlsŭs ăb ārvīs.25
iām Māgo ēxūtūs cāstrīs ăgĭtāntĕ păvōrĕ
īn Lĭbўām prŏpĕrō trāmīsīt caērŭlă vēlō.
ēcce ălĭūd dĕcŭs haūd ūnō cōntēntă făvōrĕ
nūtrībāt Fōrtūnă dŭcī. nām cōncĭtŭs Hānnōn
ādvēntābăt ăgēns crĕpĭtāntĭbŭs āgmĭnă caētrīs30
bārbăra ĕt īndĭgĕnās sērūs rāptābăt Hĭbērōs.
nōn ārs aūt āstūs bēllī vēl dēxtĕră dērāt,
sī nōn Scīpĭădaē cōncūrrĕrĕt. ōmnĭă dūctōr
māgna ădĕo Aūsŏnĭūs māiōrī mōlĕ prĕmēbāt,
ūt Phoēbē stēllās, ūt frātrīs lūmĭnă Phoēbēn35
ēxsŭpĕrānt mōntēsque Ātlās ēt flūmĭnă Nīlūs,
ūt pătĕr Ōcĕănūs Nēptūnĭă caērŭlă vīncīt.
vāllāntēm cāstra (ōbscūrō nām vēspĕr Ŏlŷmpō
fūndĕrĕ nōn aēquām trĕpĭdāntī coēpĕrăt ūmbrām)
āggrĕdĭtūr Lătĭūs rēctōr sŭbĭtōquĕ tŭmūltū40
caēdūntūr pāssīm coēptī mūnīmĭnă vāllī
īmpērfēctă sŭpēr. cōntēxēre hērbĭdă lāpsōs
pōndĕra, ĕt īn tŭmŭlī cōncēssīt caēspĕs hŏnōrēm.
Vīx ūnī mēns dīgnă vĭrō, nōvīssĕ mĭnōrēs
quām dĕcĕāt prĕtĭūmque ŏpĕrīs sīt trādĕrĕ fāmaē.45
Cāntăbĕr īngĕnĭō mēmbrōrum ēt mōlĕ tĭmērī
vēl nūdūs tēlīs pŏtĕrāt Lărŭs. hīc fĕră gēntīs
mōrĕ sĕcūrĭgĕrā mīscēbāt proēlĭă dēxtrā.
ēt quāmquām fūndī sē cīrcūm pūlsă vĭdērēt
āgmĭnă, dēlētā gēntīlīs pūbĕ cătērvaē50
caēsōrum īmplēbāt sōlūs lŏcă; seū fŏrĕt hōstīs
cōmmĭnŭs, ēxplērī gaūdēbāt vūlnĕrĕ frōntīs
ādvērsaē, seū laēva ăcĭēs īn bēllă vŏcārēt
ōblīquō tēlūm rēflēxūm Mārtĕ rŏtābāt;
āt cūm pōnĕ fĕrōx āvērsi īn tērgă vĕnīrēt55
vīctōr, nīl trĕpĭdāns rētrō iāctārĕ bĭpēnnēm
cāllēbāt, nūllā bēllī nōn pārtĕ tĭmēndūs.
huīc dŭcĭs īnvīctī gērmānūs tūrbĭnĕ vāstō
Scīpĭŏ cōntōrquēns hāstām cūdōnĕ cŏmāntēs
dīsiēcīt crīnēs. nāmque āltĭŭs āctă cŭcūrrīt60
cūspĭs ĕt ēlātā prŏcŭl ēst ēiēctă sĕcūrī.
āt iŭvĕnīs, cuī tēlum īngēns āccēssĕrăt īră,
bārbărĭcam āssĭlĭēns māgnō clāmōrĕ bĭpēnnēm
īncŭtĭt. īntrĕmŭēre ăcĭēs, sŏnŭītquĕ pĕr aūrās
pōndĕrĕ bēllĭgĕrō pūlsātī tēgmĭnĭs ūmbŏ,65
haūd īmpūnĕ quĭdēm; rĕmĕāns nām dēxtĕra ăb īctū
dēcīsa ēst glădĭo āc dīlēcto īmmōrtŭă tēlō.
quī pōstquām mūrūs mĭsĕrīs rŭĭt, āgmĭnă cōncōrs
āvērtīt fŭgă cōnfēstīm dīspērsă pĕr āgrōs.
nēc pūgnaē spĕcĭēs, sēd poēnaē trīstĭs ĭmāgŏ70
īlla ĕrăt hīnc tāntūm caēdēntum ātque īndĕ rŭēntūm
pēr mĕdĭōs Hānnōn pālmās pōst tērgă rĕvīnctūs
ēccĕ trăhēbātūr lūcēmque (heū dūlcĭă caēlī
lūmĭnă!) cāptīvūs lūcem īntēr vīnclă pĕtēbāt.
cuī rēctōr Lătĭūs: "tānta, ēn, quī rēgnă rĕpōscānt,75
quīs cēdāt tŏga ĕt ārmĭfĕrī gēns sācră Quĭrīnī!
sērvĭtĭō sī tām făcĭlēs, cūr bēllă rĕfērtīs?"
Haēc īntēr cĕlĕrārĕ grădūm, cōniūngăt ŭt ārmă,
Hāsdrŭbălem īgnārūm clādīs praēnūntĭŭs āffērt
ēxplōrātŏr ĕquēs. rāptāt dūx ōbvĭă sīgnă80
āc pōstquam ōptātām laētūs cōntīngĕrĕ pūgnām
vīdĭt ĕt ād lētūm māgnō vĕnĭēntĭă cūrsū
āgmĭnă, sūspĭcĭēns caēlūm "nīl āmplĭŭs" īnquīt
"vōs hŏdĭē pōscō, sŭpĕrī. prōtrāxtĭs ăd ārmă
quōd prŏfŭgōs, sătĭs ēst. īn dēxtrā cētĕră nōbīs.85
vōtă, vĭrī, răpĭte, ītĕ, prĕcōr. vŏcăt ēccĕ fŭrēntēs
hīnc pătĕr, hīnc pătrŭūs. gĕmĭna ō mĭhĭ nūmĭnă bēllī,
dūcĭte, ădēstĕ, sĕquōr. dīgnās spēctābĭtĭs, aūt mē
praēscĭă mēns fāllīt, vēstrō iām nōmĭnĕ caēdēs.
nām quĭs ĕrīt tāndēm cāmpīs tēllūrĭs Hĭbēraē90
bēllāndī mŏdŭs? ēn ūmquām lūcēbĭt ĭn ōrbĕ
īllĕ dĭēs, quō te ārmōrūm, Cārthāgŏ, mĕōrūm
āspĭcĭām sŏnĭtūs ādmōtăquĕ bēllă trĕmēntēm?"
Dīxĕrăt, ēt raūcūs strīdēntī mūrmŭrĕ clāngōr
īncrĕpŭīt. tŏnŭērĕ fĕrīs clāmōrĭbŭs āstră.95
cōncūrrūnt, quāntūmquĕ răpīt vĭŏlēntĭă pōntī,
ēt Nŏtŭs ēt Bŏrĕās ĕt ĭnēxōrābĭlĭs Aūstēr
cūm mērgūnt plēnās tŭmĕfāctă sŭb aēquŏră clāssēs,
aūt cūm lētĭfĕrōs āccēndēns Sīrĭŭs īgnēs
tōrrĕt ănhēlāntēm saēvīs ārdōrĭbŭs ōrbēm,100
tāntum ăcĭēs hŏmĭnūmquĕ fĕrōx dīscōrdĭă fērrō
dēmĕtĭt. haūd ūllūs tērrārum aēquārĭt hĭātūs
pūgnārūm dāmna, aūt strāgēs pĕr ĭnhōspĭtă lūstră
ūmquām tōt dĕdĕrīt răbĭēs hōrrēndă fĕrārūm.
iām cāmpī vāllēsquĕ mădēnt, hĕbĕtātăquĕ tēlă.105
ēt Lĭbўs ōccŭbŭēre ĕt ămāntēs Mārtĭs Hĭbērī.
stāt tămĕn ūnă lŏcō pērfōssīs dēbĭlĭs ārmīs
lūctātūrque ăcĭēs, quā cōncŭtĭt Hāsdrŭbăl hāstām.
nēc fīnēm dărĕt īllĕ dĭēs ănĭmōsăquĕ vīrtūs,
nī pērlāpsă vĭrō lōrīcaē tēgmĭne hărūndŏ110
ēt pārcō sūmmūm vĭŏlāssēt vūlnĕrĕ cōrpūs
suāsīssētquĕ fŭgām. răpĭdō cērtāmĭnă līnquīt
īn lătĕbrās āvēctŭs ĕquō nōctīsquĕ pĕr ūmbrām
ād Tārtēssĭăcōs tēndīt pēr lītŏră pōrtūs.
Prōxĭmŭs īn pūgnā dūctōrī Mārtĕ mănūquĕ115
rēgnātōr Nŏmădūm fŭĕrāt, mōx foēdĕrĕ lōngō
cūltūque Aēnĕădūm nōmēn Măsĭnīssă sŭpērbūm.
huīc fēssō, quōs dūră fŭga ēt nōx suāsĕrăt ātră,
cārpēntī sōmnōs sŭbĭtūs rŭtĭlāntĕ cŏrūscūm
vērtĭcĕ fūlsĭt ăpēx, crīspāmque īnvōlvĕrĕ vīsāst120
mītīs flāmmă cŏmam ātque hīrtā sē spārgĕrĕ frōntĕ.
cōncūrrūnt fămŭli ēt sērpēntēs tēmpŏră cīrcūm
fēstīnānt gĕlĭdīs rēstīnguĕrĕ fōntĭbŭs īgnēs.
āt grāndaēvă dĕūm praēnōscēns ōmĭnă mātēr
"sīc, sīc, caēlĭcŏlaē, pōrtēntăquĕ vēstră sĕcūndī125
cōndĭte" ăīt. "dūrēt căpĭtī pēr saēcŭlă lūmēn.
nē vērō, nē, nātĕ, dĕūm tām laētă păvēscĕ
prōdĭgĭa aūt sācrās mĕtŭe īntēr tēmpŏră flāmmās.
hīc tĭbĭ Dārdănĭaē prōmīttīt foēdĕră gēntīs,
hīc tĭbĭ rēgnă dăbīt rēgnīs māiōră pătērnīs130
īgnĭs ĕt ādiūngēt Lătĭīs tŭă nōmĭnă fātīs."
sīc vātēs, iŭvĕnīsque ănĭmūm tām clāră mŏvēbānt
mōnstră nĕc ā Poēnīs ūllī vīrtūtĭs hŏnōrēs,
Hānnĭbăl īpse ĕtĭām iām iāmquĕ mŏdēstĭŏr ārmīs.
Aūrōra ōbscūrī tērgēbāt nūbĭlă caēlī135
vīxque Ātlāntĭădūm rŭbĕfēcĕrăt ōră sŏrōrūm.
tēndĭt ĭn Aūsŏnĭōs ĕt ădhūc hōstīlĭă cāstră.
ātque ŭbĭ sē vāllo īntŭlĕrāt dūctōrquĕ bĕnīgnō
āccēpīt Lătĭūs vūltū, rēx tālĭbŭs īnfīt:
"caēlēstūm mŏnĭta ēt sācraē rēspōnsă părēntīs140
dīsquĕ tŭa, ō Rŭtŭlūm rēctōr, grātīssĭmă vīrtūs
āvūlsūm Tўrĭīs hūc mē dūxērĕ vŏlēntēm.
sī tĭbĭ nōn sēgnēs tŭă cōntrā fūlmĭnă saēpĕ
vīsī stārĕ sŭmūs, dīgnām tē, nātĕ Tŏnāntīs,
āffĕrĭmūs dēxtrām. nēc nōs aūt vānă sŭbēgīt145
īncērtaē mēntīs lĕvĭtās ēt mōbĭlĕ pēctūs,
aūt spēs ēt laētī sēctāmūr praēmĭă Mārtīs.
pērfĭdĭām fŭgĭo ēt pĕrĭūram ăb ŏrīgĭnĕ gēntēm.
tū, quāndo Hērcŭlĕīs fīnīstī proēlĭă mētīs,
nūnc īpsām bēllī nōbīscum īnvādĕ părēntēm.150
īllĕ tĭbī, quī iām gĕmĭnō Laūrēntĭă lūstrō
pōssēdīt rēgna ēt scālās ād moēnĭă Rōmaē
ādmŏvĕt, īn Lĭbўām flāmmīs fērrōquĕ trăhēndūs."
Sīc Nŏmădūm dūctōr. tūnc dēxtrā Scīpĭŏ dēxtrām
āmplēxūs: "sī pūlchră tĭbī Māvōrtĕ vĭdētūr,155
pūlchrĭŏr ēst gēns nōstră fĭdē. dīmīttĕ bĭlīnguēs
ēx ănĭmō sŏcĭōs. māgna hīnc tē praēmĭă clāraē
vīrtūtīs, Măsĭnīssă, mănēnt, cĭtĭūsquĕ vĕl ārmīs
quām grātaē stŭdĭō vīncētūr Scīpĭŏ mēntīs.
cētĕră quaē Lĭbўām pōrtāri īncēndĭă suādēs,160
ēxpĕdĭēt tēmpūs. nĕc ĕnīm sūnt tālĭă rērūm
nōn mĕdĭtātă mĭhi, ēt mēntēm Cārthāgŏ fătīgāt."
hīnc iŭvĕnī dōna īnsīgnēm vēlāmĭnĕ pīctō
dāt chlămўdēm strātūmque ōstrō, quēm cēpĕrăt īpsĕ
dēiēctō vīctōr Māgōne ănĭmīquĕ prŏbārāt,165
cōrnĭpĕdēm, tūm, quā dīvūm lībābăt ăd ārās
Hāsdrŭbăl, ēx aūrō pătĕrām gălĕāmquĕ cŏmāntēm.
ēxīn fīrmātō sŏcĭālī foēdĕrĕ rēgīs
vērtēndās ăgĭtāt iām nūnc Cārthāgĭnĭs ārcēs.
Māssŷlīs rēgnātŏr ĕrāt dītīssĭmŭs ōrīs170
nēc nūdūs vīrtūtĕ Sўphāx; quō iūră pĕtēbānt
īnnŭmĕraē gēntēs ēxtrēmăquĕ lītŏrĕ Tēthŷs.
mūltă vĭrō tērra āc sŏnĭpēs ēt bēlŭă, tērrōr
bēllōrūm, nēc nōn Mārtī dēlēctă iŭvēntūs
nēc fŏrĕt, aūt ĕbŏre aūt sŏlĭdō quī vīncĕrĕt aūrō175
Gaētūlīsvĕ măgīs fūcārēt vēllŭs ăēnīs.
hās ādiūngĕre ŏpēs ăvĭdūs rĕpŭtānsquĕ lăbōrēm
sī vērtāt rēx ād Poēnōs, dărĕ vēlă pĕr āltūm
īmpĕrăt ātque ănĭmō iām tum Āfrĭcă bēllă căpēssīt.
vērum ŭbĭ pērvēntum ēt pōrtūs tĕnŭērĕ cărīnaē180
iām trĕpĭdā fŭgĭēns pēr prōxĭmă lītŏră pūppĕ
Hāsdrŭbăl āfflīctīs ădĕrāt nŏvă foēdĕră quaērēns
rēbŭs ĕt ād Tўrĭōs Māssŷlĭă sīgnă trăhēbāt.
Aūdītō părĭtēr pŏpŭlōrum īn rēgnă dŭōrūm
ādvēnīssĕ dŭcēs, quī tōtā mōlĕ lăbōrēnt185
dīscēptēntque ārmīs, tērrārum ŭtĕr īmpĕrĕt ōrbī
cēlsūs mēntĕ Sўphāx āccīri īn tēctă bĕnīgnē
īmpĕrăt ēt tāntō rēgnī sē tōllĭt hŏnōrĕ.
tūm laētōs vōlvēns ŏcŭlōs ādvērsă pĕr ōră,
sīc Lătĭum āffātūr iŭvĕnem āc prĭŏr īncĭpĭt ūltrō:190
"quām tē, Dārdănĭdē pūlchērrĭmĕ, mēntĕ sĕrēnā
āccĭpĭo īntŭĕōrquĕ lĭbēns! quāmque ōră rĕcōrdōr
laētūs Scīpĭădaē! rĕvŏcāt tŭă fōrmă părēntēm.
nām rĕpĕto, Hērcŭlĕās Ĕrўthīa ād lītŏră Gādēs
cūm stŭdĭō pĕlăgi ēt spēctāndīs aēstĭbŭs ūndaē195
vēnīssēm, māgnōs vīcīna ād flūmĭnă Baētīs
dūctōrēs mīrō quōdām mē cērnĕre ămōrĕ.
tūm mĭhĭ dōnă vĭrī praēdā dēlēctă tŭlērĕ,
ārmă sĭmūl rēgnōquĕ mĕō tūm cōgnĭtă prīmūm
cōrnĭpĕdūm frēna ātque ārcūs, quīs cēdĕrĕ nōstrīs200
nōn nōrūnt iăcŭla, ēt vĕtĕrēs trĭbŭērĕ măgīstrōs
mīlĭtĭaē, quī dīspērsās sĭnĕ lēgĕ cătērvās
vēstrō fōrmārēnt rītu ād cērtāmĭnă Mārtīs.
āst ĕgŏ, cūm cōntrā, nōstrīs quaē cōpĭă rēgnīs,
nūnc aūrī fērrēm, nĭvĕī nūnc mūnĕră dēntīs,205
nīl vălŭī prĕcĭbūs. sōlōs sĭbĭ cēpĭt ŭtērquĕ,
quōs cŏhĭbēbăt ĕbūr vāgīnaē sēctĭlĭs, ēnsēs.
quāre, ăgĕ, laētŭs †hăbē nōstrōs īntrārĕ† pĕnātēs
āc, mĕă quāndo āffērt Lĭbўcūm fōrtūnă pĕr ūndās
dūctōrēm, făcĭlī, quaē dīcām, pērcĭpĕ mēntĕ.210
ēt vōs, quī Tўrĭaē rĕgĭtīs Cārthāgĭnĭs ārcēs,
Hāsdrŭbăl, hūc aūrēs, hūc quaēso ādvērtĭtĕ sēnsūs.
quāntă pĕr Aūsŏnĭōs pŏpŭlōs tōrrēntĭbŭs ārmīs
tēmpēstās rŭăt ēt Lătĭō sūprēmă mĭnētūr,
ūtquĕ bĭbānt Tўrĭūm bīs quīnōs saēvă pĕr ānnōs215
Sīcănă nūnc tēllūs, nūnc lītŏra Hĭbēră crŭōrēm,
cuī nēscīrĕ lĭcēt? quīn ērgō trīstĭă tāndēm
cōnsīdūnt bēlla, ēt dēpōnĭtĭs ārmă vŏlēntēs?
tū Lĭbўā, tū te Aūsŏnĭā cŏhĭbērĕ mĕmēntŏ.
haūd dēfōrmĭs ĕrīt vōbīs ād foēdĕră vērsīs220
pācātōr mĕdĭūsquĕ Sўphāx." sūbiūngĕrĕ plūră
nōn pāssūs gēntīs mōrem ārbĭtrĭūmquĕ sĕnātūs
Scīpĭŏ dēmōnstrāt vānīque ābsīstĕrĕ coēptī
spē iŭbĕt ēt pātrēs dŏcĕt haēc ēxpēndĕrĕ sōlōs.
suādēndī mŏdŭs hīc, quōdque ēst dē pārtĕ dĭēī225
ēxāctā sŭpĕr, ād mēnsās ēt pōcŭlă vērtūnt,
ātque ĕpŭlīs pōstquām fīnīs, dānt cōrpŏră sōmnō
ēt dūra īn nōctēm cūrārūm vīncŭlă sōlvūnt.
Iāmquĕ nŏvūm tērrīs părĭēbāt līmĭnĕ prīmō
ēgrĕdĭēns Aūrōră dĭēm, stăbŭlīsquĕ sŭbībānt230
ād iŭgă sōlĭs ĕquī, nēcdum īpse āscēndĕrăt āxēm
sēd prōrūptūrīs rŭtĭlābānt aēquŏră flāmmīs:
ēxĭgĭt ē strātīs cōrpūs vūltūquĕ sĕrēnō
Scīpĭŏ cōntēndīt Māssŷli ād līmĭnă rēgīs.
Īllī mōs pătrĭūs fētūs nūtrīrĕ lĕōnūm235
ēt cătŭlīs răbĭem ātque īrās ēxpēllĕre ălēndō.
tūm quŏquĕ fūlvă mănū mūlcēbāt cōllă iŭbāsquĕ
ēt fĕră trāctābāt lūdēntum īntērrĭtŭs ōră.
Dārdănĭūm pōstquām dūctōrem āccēpĭt ădēssĕ,
īndŭĭtūr chlămўdēm, rēgnīque īnsīgnĕ vĕtūstī240
gēstāt laēvă dĕcūs, cīngūntūr tēmpŏră vīttā
ālbēnte, āc lătĕrī dē mōre āstrīngĭtŭr ēnsīs.
hīnc īn tēctă vŏcāt, sēcrētīsque aēdĭbŭs hōspēs
scēptrĭfĕrō cūm rēgĕ părī sŭb hŏnōrĕ rĕsīdūnt.
Tūm prĭŏr hīs īnfīt tērraē pācātŏr Hĭbēraē:245
"prīmă mĭhī dŏmĭtīs Pŷrēnēs gēntĭbŭs īrĕ
ād tŭă rēgnă fŭīt prŏpĕrāntem ēt māxĭmă cūră,
ō scēptrī vĕnĕrāndĕ Sўphāx. nēc me aēquŏrĕ saēvūs
tārdāvīt mĕdĭō pōntūs. nōn ārdŭă rēgnīs
quaēsŭmŭs aūt ĭnhŏnōră tŭīs: cōniūngĕ Lătīnīs250
ūnănĭmūm pēctūs sŏcĭūsque āccēdĕ sĕcūndīs.
nōn tĭbĭ Māssŷlaē gēntēs ēxtēntăquĕ tēllūs
Sŷrtĭbŭs ēt lātīs prŏăvītă pŏtēntĭă cāmpīs
āmplĭŭs āttŭlĕrīnt dĕcŏrīs, quām Rōmŭlă vīrtūs
cērtā iūnctă fĭde ēt pŏpŭlī Laūrēntĭs hŏnōrēs.255
cētĕră quīd rĕfĕrām? nōn ūllūs scīlĭcĕt ūllī
aēquūs caēlĭcŏlūm, quī Dārdănă laēsĕrĭt ārmă."
Aūdīvīt laētō Māssŷlŭs ĕt ānnŭĭt ōrĕ
cōmplēxūsquĕ vĭrūm "fīrmēmūs prōspĕră" dīxīt
"ōmĭnă, nēc vōtīs sŭpĕrī cōncōrdĭbŭs ābsīnt,260
cornigerumque Iouem Tarpeiumque ore uocemus.
ēt sĭmŭl ēxstrūctīs caēspēs sūrrēxĕrăt ārīs
vīctĭmăque ādmōtaē stābāt sūbiēctă bĭpēnnī,
cūm sŭbĭto ābrūptīs fŭgĭēns āltārĭă taūrūs
ēxsĭlŭīt vīnclīs mūgītūque ēxcĭtă lātē265
īmplēvīt tēcta ēt frĕmĭtū sūspīrĭă raūcō
cōngĕmĭnāns trĕpĭdā tērrōrēm spārsĭt ĭn aūlā,
vīttăquĕ, māiōrūm dĕcŏrāmēn, frōntĕ sĭne ūllō
dēlāpsa āttāctū nūdāvīt tēmpŏră rēgīs.
tālĭă caēlĭcŏlaē cāsūrō trīstĭă rēgnō270
sīgnă dăbānt, saēvīque ădĕrānt grăvĭa ōmĭnă fātī.
hūnc frāctūm bēllō rēgēm sŏlĭōquĕ rĕvūlsūm
tēmpŭs ĕrīt cūm dūcĕt ăgēns ād tēmplă Tŏnāntīs,
quī tūnc ōrābāt sŏcĭālĭă foēdĕră sūpplēx.
Hīs āctīs rĕpĕtīt pōrtūm pūppēsquĕ sĕcūndō275
dāt vēnto ēt nōtīs rēddīt sē Scīpĭŏ tērrīs.
cōncūrrēre ăvĭdaē gēntēs, vărĭōsquĕ sŭbāctă
Pŷrēnē mīsīt pŏpŭlōs. mēns ōmnĭbŭs ūnă:
cōncōrdēs rēgem āppēllānt rēgēmquĕ sălūtānt.
scīlĭcĕt hūnc sūmmūm nōrūnt vīrtūtĭs hŏnōrēm.280
sēd pōstquām mītī rēiēcīt mūnĕră vūltū
Aūsŏnĭō nōn dīgnă vĭrō pătrĭōsquĕ vĭcīssīm
ēdŏcŭīt rītūs ēt Rōmām nōmĭnă rēgūm
mōnstrāvīt nēscīrĕ pătī, tūm vērsŭs ĭn ūnām,
quaē rēstāt, cūrām nūllā sŭpĕr hōstĕ rĕlīctā,285
ēt Lătĭōs sĭmŭl ēt vūlgūm Baētīsquĕ Tăgīquĕ
cōnvŏcăt āc mĕdĭo īn coētū sīc deīndĕ prŏfātūr:
"quāndo ĭtă caēlĭcŏlūm nōbīs prōpēnsă vŏlūntās
ānnŭĭt, ēxtrēmō Lĭbўs ūt dēiēctŭs ăb ōrbĕ
aūt hīs ōccĭdĕrēt cāmpīs aūt āxĕ rĕlīctō290
Hēspĕrĭō pătrĭās ēxūl lūstrārĕt hărēnās,
iām vēstrā tŭmŭlōs tērrā cĕlĕbrārĕ mĕōrūm
ēst ănĭmūs pācēmquĕ dăre ēxpōscēntĭbŭs ūmbrīs.
mēntĕ făvētĕ pări ātque aūrēs ādvērtĭtĕ vēstrās.
sēptĭmă cūm sōlīs rĕnŏvābĭtŭr ōrbĭtă caēlō,295
quīque ārmīs fērrōquĕ vălēnt, quīque ārtĕ rĕgēndī
quādrĭiŭgōs pōllēnt cūrrūs, quīs vīncĕrĕ plāntā
spēs ēst, ēt stŭdĭūm iăcŭlīs īmpēllĕrĕ vēntōs,
ādsīnt āc pūlchraē cērtēnt dē laūdĕ cŏrōnaē.
praēmĭă dīgnă dăbo, ē Tўrĭā spŏlĭa īnclŭtă praēdā,300
nēc quīsquām nōstrī dīscēdēt mūnĕrĭs ēxpērs."
sīc dōnīs vūlgūm laūdūmquĕ cŭpīdĭnĕ flāmmāt.
Iāmquĕ dĭēs praēdīcta ădĕrāt coētūquĕ sŏnābāt
īnnŭmĕrō cāmpūs sĭmŭlātāsque ōrdĭnĕ iūstō
ēxsĕquĭās rēctōr lăcrĭmīs dūcēbăt ŏbōrtīs.305
ōmnĭs Hĭbēr, ōmnīs Lătĭō sūb nōmĭnĕ mīlēs
dōnă fĕrūnt tŭmŭlīsquĕ sŭpēr flāgrāntĭbŭs āddūnt.
īpsĕ tĕnēns nūnc lāctĕ, săcrō nūnc plēnă Lўaēō
pōcŭla ŏdōrĭfĕrīs āspērgīt flōrĭbŭs ārās.
tūm mānēs vŏcăt ēxcītōs laūdēsquĕ vĭrōrūm310
cūm flētū cănĭt ēt vĕnĕrātūr fāctă iăcēntūm.
Īndĕ rĕfērt sēsē cīrco ēt cērtāmĭnă prīmă
īncŏhăt āc răpĭdōs cūrsūs prōpōnĭt ĕquōrūm.
flūctŭăt aēquŏrĕō frĕmĭtū răbĭēquĕ făvēntūm
cārcĕrĭbūs nōndūm rĕsĕrātīs mōbĭlĕ vūlgūs315
ātquĕ fŏrēs ŏcŭlīs ēt līmĭnă sērvăt ĕquōrūm.
iāmque ŭbĭ prōlātō sŏnŭērĕ rĕpāgŭlă sīgnō
ēt tōtō prīma ēmĭcŭīt vīx ūngŭlă cōrnū,
tōllĭtŭr īn caēlūm fŭrĭālī tūrbĭnĕ clāmōr,
prōnīque āc sĭmĭlēs cērtāntĭbŭs ōrĕ sĕquūntūr320
quīsquĕ sŭōs cūrrūs māgnāquĕ vŏlāntĭbŭs īdēm
vōcĕ lŏquūntŭr ĕquīs. quătĭtūr cērtāmĭnĕ cīrcūs
hōrtāntum, āc nūllī mēntēm nōn ābstŭlĭt ārdōr.
īnstānt praēcēptīs ĕt ĕquōs clāmōrĕ gŭbērnānt.
fūlvŭs hărēnōsā sūrgēns tēllūrĕ sŭb aūrās325
ērĭgĭtūr glŏbŭs ātque ŏpĕrīt cālīgĭnĕ dēnsā
cōrnĭpĕdūmquĕ vĭās aūrīgārūmquĕ lăbōrēs.
hīc stŭdĭō fŭrĭt ācrĭs ĕquī, fŭrĭt īllĕ măgīstrī.
hōs pătrĭaē făvŏr, hōs āccēndīt nōbĭlĕ nōmēn
āntīquī stăbŭlī. sūnt, quōs spēs grātă fătīgēt330
ēt nŏvă fērrĕ iŭgūm cērvīx. sūnt, crūdă sĕnēctūs
quōs iŭvĕt ēt lōngō sŏnĭpēs spēctātŭs ĭn aēvō.
ēvŏlăt ānte ōmnēs răpĭdōquĕ pĕr āĕră cūrrū
Cāllăĭcūs Lāmpōn fŭgĭt ātque īngēntĭă trānāt
ēxsūltāns spătĭa ēt vēntōs pōst tērgă rĕlīnquīt.335
cōnclāmānt plaūsūquĕ frĕmūnt vōtīquĕ pĕrāctām
māiōrēm crēdūnt praērēptō līmĭtĕ pārtēm.
āt quīs īntĕrĭōr cūra ēt prūdēntĭă cīrcī
āltĭŏr, ēffūsās prīmō cērtāmĭnĕ vīrēs
dāmnāre ēt cāssīs lōnge īncrĕpĭtārĕ quĕrēlīs340
īndīspēnsātō lāssāntēm cōrpŏră nīsū:
"quō nĭmĭūs, quō, Cŷrnĕ, rŭīs? (nām Cŷrnŭs ăgēbāt)
vērbĕră dīmītte ēt rĕvŏcā mŏdĕrātŭs hăbēnās."
heū sūrdās aūrēs! fērtūr sēcūrŭs ĕquōrūm
nēc mĕmĭnīt, quāntūm cāmpī dēcūrrĕrĕ rēstēt.345
Prōxĭmŭs, ā prīmō dīstāns quāntum aēquŏrĕ cūrrūs
ōccŭpăt īpsĕ lŏcī, tāntūm, sēd prōxĭmŭs ībāt
Āstūr Pānchātēs; pătrĭūm frōns ālbă nĭtēbāt
īnsīgne ēt pătrĭō pēs ōmnīs cōncŏlŏr ālbō.
īngēntēs ănĭmī, mēmbra haūd prōcēră dĕcūsquĕ350
cōrpŏrĭs ēxĭgŭūm, sēd tūm sĭbĭ fēcĕrăt ālās
cōncĭtŭs ātque ībāt cāmpo īndīgnātŭs hăbēnās.
crēscĕrĕ sūblīmem ātque aūgērī mēmbră pŭtārēs.
Cīnўphĭō rēctōr cōccō rădĭābăt Hĭbērūs.
Tērtĭŭs aēquātā cūrrēbāt frōntĕ Pĕlōrō355
Caūcăsŭs. īpse āspēr nēc quī cērvīcĭs ămārēt
āpplaūsaē blāndōs sŏnĭtūs claūsūmquĕ crŭēntō
spūmĕŭs ādmōrsū gaūdērēt māndĕrĕ fērrūm.
āt dŏcĭlīs frēni ēt mĕlĭōr pārērĕ Pĕlōrūs
nōn ūmquam ēffūsūm sĭnŭābāt dēvĭŭs āxēm,360
sēd laēvo īntĕrĭōr strīngēbāt trāmĭtĕ mētām.
īnsīgnīs mūltā cērvīce ēt plūrĭmŭs īdēm
lūdēntīs pēr cōllă iŭbaē. mīrābĭlĕ dīctū,
nūllŭs ĕrāt pătĕr: ād Zĕphўrī nŏvă flāmĭnă cāmpīs
Vēttōnum ēdūctūm gĕnĕtrīx ēffūdĕrăt Hārpē.365
nōbĭlĭs hūnc Dŭrĭūs stĭmŭlābăt ĭn aēquŏrĕ cūrrūm,
Caūcăsŭs āntīquō fīdēbăt Ătlāntĕ măgīstrō.
īpsum Aētōlă văgō Dĭŏmēdī cōndĭtă Tŷdē
mīsĕrăt. ēxcēptūm Trōiāna ăb ŏrīgĭne ĕquōrūm
trādēbānt, quōs Aēnēaē Sĭmŏēntĭs ăd ūndās370
vīctōr Tŷdīdēs māgnīs ābdūxĕrăt aūsīs.
Iāmquĕ fĕrē mĕdĭum ēvēctī cērtāmĭnĕ cāmpūm
īn spătĭo āddēbānt, nīsūsque āpprēndĕrĕ prīmōs
Pānchātēs ănĭmōsŭs ĕquōs sŭpĕr āltĭŏr īrĕ
ēt praēcēdēntēm iām iāmque āscēndĕrĕ cūrrūm375
pōnĕ vĭdēbātūr, cūrvātīsque ūngŭlă prīmă
Cāllăĭcūm quătĭēns pūlsābāt cālcĭbŭs āxēm.
āt pōstrēmŭs Ătlās, sēd nōn ēt sēgnĭŏr ībāt
pōstrēmō Dŭrĭō; pācīs dē mōrĕ pŭtārēs
aēquātā frōnte ēt cōncōrdī cūrrĕrĕ frēnō.380
sēnsĭt ŭt ēxhaūstās, quī prōxĭmŭs ībăt, Hĭbērūs
Cāllăĭcās Cŷrnī vīrēs nĕc ŭt āntĕ sălīrĕ
praēcĭpĭtēm cūrrum ēt fūmāntēs vērbĕrĕ cōgī
āssĭdŭō vĭŏlēntĕr ĕquōs, ceū mōntĕ prŏcēllă
cūm sŭbĭta ēx āltō rŭĭt, ūsque ād cōllă rĕpēntĕ385
cōrnĭpĕdūm prōtēntŭs ĕt īn căpĭta ārdŭă pēndēns
cōncĭtăt ārdēntēm, quōd fērrēt lōră sĕcūndūs,
Pānchātēn vōcēsque āddīt cūm vērbĕrĕ mīxtās:
"tēne, Āstūr, cērtāntĕ fĕrēt quīsquam aēquŏrĕ pālmām
ērēptō? cōnsūrgĕ, vŏlā, pērlābĕrĕ cāmpūm390
āssuētīs vēlōx pēnnīs. dēcrēscĭt ănhēlō
pēctŏrĕ cōnsūmptūs Lāmpōn, nēc rēstăt hĭāntī,
quēm fĕrăt ād mētās, iām spīrĭtŭs." haēc ŭbĭ dīctă,
tōllīt sē sŏnĭpēs, ceū tūnc ē cārcĕrĕ prīmō
cōrrĭpĕrēt spătĭum, ēt nītēntem ōppōnĕrĕ cūrvōs395
aūt aēquārĕ grădūs Cŷrnūm pōst tērgă rĕlīnquīt.
cōnfrĕmĭt ēt caēlum ēt pērcūssūs vōcĭbŭs āltīs
spēctāntūm cīrcūs. fērtūr sūblīmĕ pĕr aūrās
āltĭŭs āttōllēns cērvīcēm vīctŏr ŏvāntēm
Pānchātēs sŏcĭōsquĕ trăhīt prĭŏr īpsĕ iŭgālēs.400
Āt pōstrēmŭs Ătlās, Dŭrĭūs pōstrēmŭs ĭn ōrbēm
ēxērcēnt ārtēs. laēvōs nūnc āppĕtĭt īllĕ
cōnātūs, nūnc īllĕ prĕmīt cērtātquĕ sŭbīrĕ
dēxtĕr, ĕt āltērnī nēquīquām fāllĕrĕ tēmptānt,
dōnēc cōnfīsūs prīmaēvaē flōrĕ iŭvēntaē405
ōblīquūm Dŭrĭūs cōnvērsīs prōnŭs hăbēnīs
ōppŏsŭīt cūrrum ātque ēvērsūm prōpŭlĭt āxēm
Ātlāntīs sĕnĭo īnvălĭdī, sēd iūstă quĕrēntīs:
"quō rŭĭs? aūt quīnam hīc răbĭdī cērtāmĭnĭs ēst mōs?
ēt nōbīs ĕt ĕquīs lētūm cōmmūnĕ lăbōrās."410
dūmque ĕă prōclāmāt, pērfrāctō vōlvĭtŭr āxĕ
cērnŭŭs, āc părĭtēr fūsī, mĭsĕrābĭlĕ, cāmpō
dīscōrdēs stērnūntŭr ĕquī. quătĭt aēquŏre ăpērtō
lōră sŭīs vīctōr, mĕdĭāquĕ Pĕlōrŭs hărēnā
sūrgĕrĕ nītēntēm fŭgĭēns Ātlāntă rĕlīquīt.415
nēc lōngūm Cŷrnī dēfēssōs prēndĕrĕ cūrrūs.
hūnc quŏquĕ cūnctāntem ēt sērō mŏdĕrāmĭna ĕquōrūm
dīscēntēm răpĭdō praētērvŏlăt īncĭtŭs āxĕ.
īmpēllīt cūrrūm clāmōr vōcēsquĕ făvēntūm,
iāmque ĕtĭām dōrso ātque ŭmĕrīs trĕpĭdāntĭs Hĭbērī420
ōră sŭpērpŏsŭīt sŏnĭpēs, flātūsquĕ văpōrĕ
tērgă prĕmi ēt spūmīs aūrīgă călēscĕrĕ sēntīt.
īncŭbŭīt cāmpō Dŭrĭūs mīsītquĕ cĭtātōs
vērbĕrĕ quādrŭpĕdēs, nēc frūstra: aēquārĕ vĭdētūr
aūt ĕtĭam aēquāvīt iŭgă praēcēdēntĭă dēxtēr.425
āttŏnĭtūs tūm spē tāntā: "gĕnĭtōrĕ, Pĕlōrĕ,
tē Zĕphўro ēdūctūm nūnc nūnc ōstēndĕrĕ tēmpūs.
dīscānt, quī pĕcŭdūm dūcūnt ăb ŏrīgĭnĕ nōmēn,
quāntūm dīvīnī praēcēllāt sēmĭnĭs ōrtūs.
vīctōr dōnă dăbīs stătŭēsque āltārĭă pātrī."430
ēt nī sūccēssū nĭmĭō laētōquĕ păvōrĕ
prōdĭtŭs ēlāpsō fŏrĕt īntēr vērbă flăgēllō,
fōrsān sācrāssēt Zĕphўrō, quās vōvĕrăt, ārās.
tūm vēro īnfēlīx, vĕlŭtī dēlāpsă cŏrōnā
vīctōrīs căpĭtī fŏrĕt, īn sē vērsŭs ăb īrā435
aūrātām mĕdĭō dīscīndīt pēctŏrĕ vēstēm,
āc lăcrĭmaē sĭmŭl ēt quēstūs ād sīdĕră fūsī.
nēc iām sūbdūctō pārēbāt vērbĕrĕ cūrrūs.
prō stĭmŭlīs dōrsō quătĭūntŭr ĭnānĭă lōră.
īntĕrĕā mētīs, cērtūs iām laūdĭs, ăgēbāt440
sēsē Pānchātēs ēt praēmĭă prīmă pĕtēbāt
ārdŭŭs. ēffūsās lēnīs pēr cōllă, pĕr ārmōs
vēntĭlăt aūră iŭbās, dūm mōllĭă crūră sŭpērbī
āttōllēns grēssūs māgnō clāmōrĕ trĭūmphāt.
Pār dōnūm sŏlĭdo ārgēntō caēlātă bĭpēnnīs445
ōmnĭbŭs, āt vărĭō dīstāntĭă cētĕra hŏnōrĕ.
prīmŭs ĕquūm vŏlŭcrēm, Māssŷlī mūnĕră rēgīs
haūd spērnēndă, tŭlīt. tŭlĭt hīnc vīrtūtĕ sĕcūndūs
ē Tўrĭā, quaē mūltă iăcēt, dŭŏ pōcŭlă, praēdā,
aūrĭfĕrō pērfūsă Tăgō. vīllōsă lĕōnīs450
tērgă fĕri ēt crīstīs hōrrēns Sīdōnĭă cāssīs
tērtĭŭs īnde hŏnŏr ēst. pōstrēmō mūnĕre Ătlāntēm,
quāmvīs pērfrāctō sĕnĭōr sūbsēdĕrăt āxĕ,
āccītūm dōnāt dūctōr mĭsĕrātŭs ĕt aēvūm
ēt sōrtēm cāsūs. fămŭlūs flōrēntĕ iŭvēntā455
huīc dătŭr ādiūnctō gēntīlĭs hŏnōrĕ gălērī.
Hīs āctīs dūctōr laēta ād cērtāmĭnă plāntaē
īnvītāt pŏsĭtīsque āccēndīt pēctŏră dōnīs:
"hānc prīmūs gălĕam (hāc ăcĭēs tērrēbăt Hĭbērās
Hāsdrŭbăl), hūnc ēnsēm, cuī prōxĭmă glōrĭă cūrsūs,460
āccĭpĭēt; caēsō pătĕr hūnc dētrāxĭt Hўēmpsaē.
tērtĭŭs ēxtrēmām taūrō sōlābĕrĕ pālmām.
cētĕră cōntēntī dīscēdēnt tūrbă dŭōbūs
quīsquĕ fĕrōx iăcŭlīs, quaē dāt gēntīlĕ mĕtāllūm."
Fūlgēntēs pŭĕrī Tārtēssŏs ĕt Hēspĕrŏs ōră465
ōstēndērĕ sĭmūl vūlgī clāmōrĕ sĕcūndō.
hōs Tўrĭā mīsērĕ dŏmō pătrĭa īnclĭtă Gādēs.
mōx sŭbĭt āspērsūs prīmā lānūgĭnĕ mālās
Baētĭcŭs; hōc dĕdĕrāt pŭĕrō cōgnōmĕn ăb āmnĕ
Cōrdŭba ĕt haūd pārvō cērtāmĭnă laētă fŏvēbāt.470
īndĕ cŏmām rŭtĭlūs, sēd cūm fūlgōrĕ nĭvālī
cōrpŏrĭs, īmplēvīt căvĕām clāmōrĭbŭs ōmnēm
Eūrўtŭs; ēxcēlsō nūtrītūm cōllĕ crĕārāt
Saētăbĭs, ātque ădĕrānt trĕpĭdī pĭĕtātĕ părēntēs.
tūm Lămŭs ēt Sĭcŏrīs, prōlēs bēllācĭs Ĭlērdaē,475
ēt Thērōn, pōtātŏr ăquaē, sūb nōmĭnĕ Lēthēs
quaē flŭĭt īmmĕmŏrī pērstrīngēns gūrgĭtĕ rīpās.
Quī pōstquam ārrēctī plāntīs ēt pēctŏră prōnī
pūlsāntēsque aēstū laūdum ēxsūltāntĭă cōrdă
āccēpērĕ tŭbā spătĭum, ēxsĭlŭērĕ pĕr aūrās480
ōcĭŭs ēffūsīs nērvo ēxtūrbāntĕ săgīttīs.
dīvērsa ēt stŭdĭa ēt clāmōr, pēndēntquĕ făvēntēs
ūnguĭbŭs ātquĕ sŭōs, ūt cuīque ēst grātĭa, ănhēlī
nōmĭnĕ quēmquĕ cĭēnt. grēx īnclĭtŭs aēquŏrĕ fērtūr
nūllăquĕ trāmīssā vēstīgĭă sīgnăt hărēnā.485
ōmnēs prīmaēvī flāvēntĭăque ōră dĕcōrī,
ōmnēs īrĕ lĕvēs ātque ōmnēs vīncĕrĕ dīgnī.
Ēxtŭlĭt īncūmbēns mĕdĭō iām līmĭtĕ grēssūm
Eūrўtŭs ēt prīmūs brĕvĭbūs, sēd prīmŭs, ăbībāt
praēcēdēns spătĭīs. īnstāt nōn sēgnĭŭs ācēr490
Hēspĕrŏs āc prīmā strīngīt vēstīgĭă plāntā
praēgrēssaē cālcīs. sătĭs ēst huīc ēssĕ prĭōrī,
huīc spērārĕ săt ēst fĭĕrī sē pōssĕ prĭōrēm.
ācrĭŭs hōc tēndūnt grēssūs ănĭmīquĕ vĭgōrĕ
cōrpŏra ăgūnt. aūgēt pŭĕrīs lăbŏr īpsĕ dĕcōrēm.495
ēccĕ lĕvī nīsū pōstrēmōque āgmĭnĕ cūrrēns
pōstquām sāt vīsūs sĭbĭ cōncēpīssĕ vĭgōrīs,
cēlsŭs ĭnēxhaūstās ēffūndīt tūrbĭnĕ vīrēs
nōn ēxspēctātō sŭbĭtūsque ērūmpĭt ĕt aūrās
praēvĕhĭtūr Thērōn. crēdās Cŷllēnĭdă plāntām500
aēthĕrĭō nēxīs cūrsū tālārĭbŭs īrĕ.
iāmque hōs iāmque īllōs pŏpŭlō mīrāntĕ rĕlīnquīt
ēt mŏdŏ pōstrēmūs, nūnc ōrdĭnĕ tērtĭă pālmă
Hēspĕrŏn īnfēstāt sŭă pēr vēstīgĭă prēssūm.
nēc iām, quēm sĕquĭtūr tāntūm, sēd prīmă cŏrōnaē505
spēs trĕpĭdāt tāntīs vĕnĭēntĭbŭs Eūrўtŭs ālīs.
quārtūs sōrtĕ lŏcī, sēd sī trēs ōrdĭnĕ sērvēnt
īncēptōs cūrsūs, nēquīquām vānă lăbōrāns
Tārtēssōs frātrēm mĕdĭō Thērōnĕ prĕmēbāt.
nēc pătĭēns ūltrā tōllīt sēse aēquŏrĕ Thērōn510
īgnĕŭs ēt plēnūm praētērvŏlăt Hēspĕrŏn īraē.
ūnŭs ĕrāt sŭpĕr, ēt mētaē prŏpĭōrĭbŭs aēgrōs
ūrēbāt fīnīs stĭmŭlīs. quāscūmquĕ rĕlīquīt
hīnc lăbŏr, hīnc pĕnĕtrāns păvŏr īn praēcōrdĭă vīrēs,
dūm spērārĕ lĭcēt, brĕvĭa ād cōnāmĭna ŭtērquĕ515
ādvŏcăt. aēquāntūr cūrsūs, părĭtērquĕ rŭēbānt.
ēt fōrsān gĕmĭnā mĕrŭīssēnt praēmĭă pālmā
pērvēctī sĭmŭl ād mētās, nī tērgă sĕcūtūs
Thērōnīs fūsām lātē pēr lāctĕă cōllă
Hēspĕrŏs īngēntī tĕnŭīssēt saēvŭs ăb īrā520
trāxīssētquĕ cŏmām. tārdātō laētŭs ŏvānsquĕ
Eūrўtŭs ēvādīt iŭvĕne ātque ād praēmĭă vīctōr
ēmĭcăt ēt gălĕaē fērt dōnum īnsīgnĕ cŏrūscaē.
cētĕră prōmīssō dōnāta ēst mūnĕrĕ pūbēs
īntōnsāsquĕ cŏmās vĭrĭdī rĕdĭmītă cŏrōnā525
bīnă tŭlīt pătrĭō quătĭēns hāstīlĭă fērrō.
Hīnc grăvĭōră vĭrūm cērtāmĭnă, cōmmĭnŭs ēnsīs
dēstrīctūs bēllīquĕ fĕrī sĭmŭlācră cĭēntūr.
nēc quōs cūlpă tŭlīt, quōs crīmĭnă nōxĭă vītaē,
sēd vīrtūs ănĭmūsquĕ fĕrōx ād laūdĭs ămōrēm530
hī crēvērĕ părēs fērrō, spēctācŭlă dīgnă
Mārtĭgĕnā vūlgō suētīquĕ lăbōrĭs ĭmāgŏ.
hōs īntēr gĕmĭnī (quīd iām nōn rēgĭbŭs aūsūm,
aūt quōd iām rēgnīs rēstāt scĕlŭs?) īmpĭă cīrcō
īnnŭmĕrō frātrēs căvĕā dāmnāntĕ fŭrōrēm535
prō scēptro ārmātīs ĭnĭērūnt proēlĭă dēxtrīs.
īs gēntī mōs dīrŭs ĕrāt, pătrĭūmquĕ pĕtēbānt
ōrbātī sŏlĭūm lūcīs dīscrīmĭnĕ frātrēs.
cōncūrrēre ănĭmīs, quāntīs cōnflīgĕrĕ pār ēst,
quōs rēgnī fŭrŏr ēxăgĭtāt, mūltōquĕ crŭōrĕ540
ēxsătĭātă sĭmūl pōrtāntēs cōrdă sŭb ūmbrās
ōccŭbŭērĕ. părī nīsū pēr pēctŏra ădāctūs
īntĭmă dēscēndīt mūcrō; sŭpĕrāddĭtă saēvīs
ūltĭmă vūlnĕrĭbūs vērba, ēt cōnvīcĭă vōlvēns
dīrŭs ĭn īnvītās ēffūgīt spīrĭtŭs aūrās.545
nēc mānēs pācēm pāssī. nām cōrpŏră iūnctūs
ūnā cūm răpĕrēt flāmmā rŏgŭs, īmpĭŭs īgnīs
dīssĭlŭīt, cĭnĕrēsquĕ sĭmūl iăcŭīssĕ nĕgārūnt.
cētĕră dīstīnctō dōnāta ēst mūnĕrĕ tūrbă,
ūt vīrtūs ēt dēxtră fŭīt. dūxērĕ iŭvēncōs550
īmprēssīs dŏcĭlēs tērrām prōscīndĕre ărātrīs,
dūxēre āssuētōs lūstra ēxăgĭtārĕ fĕrārūm
vēnātū iŭvĕnēs, quōs dāt Maūrūsĭă praēdă.
nēcnōn ārgēntī nēcnōn īnsīgnĭă vēstīs
cāptīvaē prĕtĭa ēt sŏnĭpēs ēt crīstă nĭtēntī555
īnsūrgēns cōnō, spŏlĭa ēxŭvĭaēquĕ Lĭbŷssaē.
Tūm iăcŭlō pĕtĭērĕ dĕcūs, spēctācŭlă cīrcī
pōstrēma, ēt mētaē cērtārūnt vīncĕrĕ fīnēm
Būrnŭs ăvīs pōllēns, quēm mīsīt rīpă mĕtāllī,
quā Tăgŭs aūrĭfĕrīs pāllēt tūrbātŭs hărēnīs;560
ēt Glăgŭs īnsīgnīs vēntōs ānteīrĕ lăcērtō,
ēt, cūiūs nūmquām fūgīsse hāstīlĭă cērvī
praērăpĭdā pŏtŭērĕ fŭgā, vēnātŏr Ăcōnteūs,
Īndĭbĭlīsquĕ dĭū laētūs bēllārĕ Lătīnīs,
iām sŏcĭūs, vŏlŭcrēsquĕ văgās dēprēndĕrĕ nūbĕ565
āssuētūs iăcŭlīs, īdem ēt bēllātŏr, Ĭlērdēs.
laūs Būrnī prīma, īnfīxīt quī spīcŭlă mētaē,
ēt dōnūm sērva, ālbēntēs īnvērtĕrĕ lānās
mūrĭcĕ Gaētūlō dōcta. āt, quēm prōxĭma hŏnōrānt
praēmĭă, vīcīnām mētaē quī prōpŭlĭt hāstām,570
āccēptō laētūs pŭĕrō dīscēssĭt Ĭlērdēs,
cuī lūdūs nūllām cūrsū nōn tōllĕrĕ dāmmām.
tērtĭă pālma hăbŭīt gĕmĭnōs īnsīgnĭs Ăcōnteūs
nēc tĭmĭdōs ăgĭtārĕ cănēs lātrātĭbŭs āprūm.
Quōs pōstquām clāmōr plaūsūsquĕ prŏbāvĭt hŏnōrēs,575
gērmānūs dŭcĭs ātque ēffūlgēns Laēlĭŭs ōstrō
nōmĭnă māgnă vŏcānt laētī mānēsquĕ iăcēntūm
ātque hāstās sĭmŭl ēffūndūnt. cĕlĕbrārĕ iŭvābāt
sācrātōs cĭnĕrēs ātque hōc dĕcŭs āddĕrĕ lūdīs.
īpse ĕtĭām mēntīs tēstātūs gaūdĭă vūltū580
dūctŏr, ŭt aēquāvīt mĕrĭtīs pĭă pēctŏră dōnīs
ēt frātēr thōrācă tŭlīt mūltīplĭcĭs aūrī,
Laēlĭŭs Āstŭrĭcā răpĭdōs dē gēntĕ iŭgālēs,
cōntōrquēt māgnīs vīctrīcēm vīrĭbŭs hāstām
cōnsūrgēns ūmbrīsquĕ dărī tēstātŭr hŏnōrēm.585
hāstă vŏlāns, mīrūm dīctū, mĕdĭo īncĭtă cāmpō
sūbstĭtĭt ānte ŏcŭlōs ēt tērrae īnfīxă cŏhaēsīt
tūm sŭbĭtaē frōndēs cēlsōquĕ căcūmĭnĕ rāmī
ēt lātām spārgēns quērcūs, dūm nāscĭtŭr, ūmbrām.
ād māiōră iŭbēnt praēsāgī tēndĕrĕ vātēs.590
īd mōnstrārĕ dĕōs ātque hōc pōrtēndĕrĕ sīgnīs.
Quō sŭpĕr aūgŭrĭō pūlsīs dē lītŏrĕ cūnctīs
Hēspĕrĭō Poēnīs ūltōr pătrĭaēquĕ dŏmūsquĕ
Aūsŏnĭām rĕpĕtīt Fāmā dūcēntĕ trĭūmphūm.
nēc Lătĭūm cūrīs ārdēt flāgrāntĭŭs ūllīs,595
quām iŭvĕnī Lĭbўam ēt sūmmōs pērmīttĕrĕ fāscēs.
sēd nōn pār ănĭmīs nēc bēllō prōspĕră tūrbă
āncĭpĭtī sĕnĭōr tĕmĕrārĭă coēptă vĕtābānt
māgnōsque hōrrēbānt caūtā fōrmīdĭnĕ cāsūs.
Ērgo ŭbĭ dēlātō cōnsūl sūblīmĭs hŏnōrĕ600
ād pātrēs cōnsūltă rĕfērt dētūrquĕ pŏtēstās
ōrāt dēlēndaē Cārthāgĭnĭs, āltĭŭs ōrsūs
hōc grāndaēvă mŏdō Făbĭūs pătĕr ōră rĕsōlvīt:
"haūd ĕquĭdēm mĕtŭīssĕ quĕām, sătĭātŭs ĕt aēvī
ēt dĕcŏrīs, cuī tām sŭpĕrēst ēt glōrĭa ĕt aētās,605
nē crēdāt nōs īnvĭdĭaē cērtāmĭnĕ cōnsūl
laūdĭbŭs ōbtrēctārĕ sŭīs. sătĭs īnclĭtă nōmēn
gēstāt fāmă mĕūm, nĕc ĕgēnt tām prōspĕră laūdĕ
fāctă nŏvā. vērum ēt pătrĭaē, dūm vītă mănēbīt,
dēssĕ nĕfās ănĭmūmquĕ nĕfās scĕlĕrārĕ sĭlēndō.610
bēllă nŏva īn Lĭbўaē mōlīrīs dūcĕrĕ tērrās?
hōstĭs ĕnīm dēst Aūsŏnĭā, nēc vīncĕrĕ nōbīs
ēst sătĭs Hānnĭbălēm. pĕtĭtūr quaē glōrĭă māiōr
lītŏre Ĕlīssaēō? stĭmŭlī sī laūdĭs ăgūnt nōs,
hānc sĕgĕtēm mĕtĕ. cōmpŏsŭīt prŏpĭōrĭbŭs aūsīs615
dīgnūm tē Fōrtūnă părēm. vūlt Ītălă tēllūs
dūctōrīs saēvī, vūlt tāndem haūrīrĕ crŭōrēm.
quō Mārtem aūt quō sīgnă trăhīs? rēstīnguĕrĕ prīmūmst
ārdēntem Ītălĭām. tū fēssōs āvĭŭs hōstī
dēsĕrĭs āc sēptēm dēnūdās prōdĭtŏr ārcēs.620
ān, cūm tū Sŷrtim ēt stĕrĭlēs vāstābĭs hărēnās,
nōn dīra īllă lŭēs nōtīs iām moēnĭbŭs ūrbīs
āssĭlĭēt văcŭūmquĕ Iŏvēm sĭnĕ pūbĕ, sĭne ārmīs
īnvādēt? quānti, ūt cēdās Rōmāmquĕ rĕlīnquās,
ēmĕrĭt! aūt tāntō pērcūssī fūlmĭnĕ bēllī625
sīcĭnĕ te, ūt nūpēr Căpŭa ēst āccītŭs ăb āltā
Fūlvĭŭs, aēquŏrĕīs Lĭbўaē rĕvŏcābĭmŭs ōrīs?
vīncĕ dŏmi ēt trīnīs maērēntēm fūnĕră lūstrīs
Aūsŏnĭām pūrgā bēllō. tūm tēndĕ rĕmōtōs
īn Gărămāntăs ĭtēr Năsămōnĭăcōsquĕ trĭūmphōs630
mōlīre. āngūstaē prŏhĭbēnt nūnc tālĭă coēptă
rēs Ĭtălaē. pătĕr īllĕ tŭūs, quī nōmĭnă vēstraē
āddĭdĭt haūd sēgnīs gēntī, cūm cōnsŭl Hĭbērī
tēndĕrĕt ād rīpās, rĕvŏcātō mīlĭtĕ prīmūs
dēscēndēnti ăvĭdē sŭpĕrātīs Ālpĭbŭs ūltrō635
ōppŏsŭīt sēse Hānnĭbălī. tū cōnsŭl ăbīrĕ
ā vīctōrĕ părās hōste ātque āvēllĕrĕ nōbīs
scīlĭcĕt hōc āstū Poēnūm? sī deīndĕ sĕdēbīt
īmpăvĭdūs nēc te īn Lĭbўām tŭăque ārmă sĕquētūr,
cāptā dāmnābīs cōnsūlta īmprōvĭdă Rōmā.640
sēd fāc tūrbātūm cōnvērtĕrĕ sīgnă tŭaēquĕ
clāssīs vēlă sĕquī, nēmpe īdem ĕrĭt Hānnĭbăl, īdēm,
cūiūs tū vāllūm vīdīsti ē moēnĭbŭs ūrbīs."
haēc Făbĭūs, sĕnĭōrquĕ mănūs părĭa ōrĕ frĕmēbāt.
Tūm cōntrā cōnsūl: "caēsīs dūctōrĭbŭs ōlīm645
māgnănĭmīs gĕmĭnō lētō, cūm tōtă sŭbīssēt
Sīdŏnĭūm pōssēssă iŭgūm Tārtēssĭă tēllūs,
nōn Făbĭō, nōn, quīs ĕădem ēst sēntēntĭă cōrdī,
quōquam ăd ŏpēm vērsō, fătĕōr, prīmōrĭbŭs ānnīs
ēxcēpī nūbēm bēllī sōlūsquĕ rŭēntī650
ōbiēcī caēlō căpŭt ātque īn me ōmnĭă vērtī.
tūm grāndaēvă mănūs pŭĕrō mălĕ crēdĭtă bēllă
ātque īdem hīc vātēs tĕmĕrārĭă coēptă cănēbāt.
dīs grātēs laūdēmquĕ fĕrō, sūb nūmĭnĕ quōrūm
gēns Trōiānă sŭmūs. pŭĕr īlle ēt fūtĭlĭs aētās655
īmbēllēsque ānnī nēcdūm mātūrŭs ăd ārmă
Scīpĭŏ rēstĭtŭīt tērrās īllaēsŭs Hĭbērās
Trōiŭgĕnīs, pĕpŭlīt Poēnōs sōlīsquĕ sĕcūtūs
ēxtrēmās ăd Ătlāntă vĭās ēxēgĭt ăb ōrbĕ
Hēspĕrĭō nōmēn Lĭbўaē nēc rēttŭlĭt †aūrī†660
sīgnă prĭūs, quām fūmāntēs cīrca aēquŏră vīdīt
Rōmānō Phoēbūm sōlvēntēm lītŏrĕ cūrrūs.
āscīvīt rēgēs īdēm. nūnc ūltĭmŭs āctīs
rēstāt Cārthāgō nōstrīs lăbŏr. hōc sătŏr aēvī
Iūppĭtĕr aētērnī mŏnĕt. Hānnĭbăli ēccĕ sĕnēctūs665
īntrĕmĭt aūt aēgrōs sĭmŭlāt mēntītă tĭmōrēs,
nē fīnēm lōngīs tāndēm pĕpĕrīssĕ rŭīnīs
sīt nōstēr tĭtŭlūs. cērtē iām dēxtĕră nōbīs
ēxpērta, ēt rōbūr flōrēntĭbŭs aūxĭmŭs ānnīs.
nē vērō făbrĭcātĕ mŏrās, sēd cūrrĕrĕ sōrtēm670
hānc sĭnĭte ād vĕtĕrūm dēlēnda ōpprōbrĭă clādūm,
quām mĭhĭ sērvāvērĕ dĕī. sāt glōrĭă caūtō
nōn vīncī pūlchra ēst Făbĭō, pĕpĕrītquĕ sĕdēndō
nōmĭnă Cūnctātōr. nōbīs nēc Māgŏ nĕc Hānnōn
nēc Gīscōnĕ sătūs nĕc Hămīlcărĕ tērgă dĕdīssēt,675
sī sēgnēs claūsō trăhĕrēmūs proēlĭă vāllō.
Sīdŏnĭūsnĕ pŭēr vīx pūbēscēntĕ iŭvēntā
Laūrēntēs pŏtŭīt pŏpŭlōs ēt Trōĭa ădīrē
moēnĭă flāvēntēmquĕ săcrō cūm gūrgĭtĕ Thŷbrīm
ēt pŏtŭīt Lătĭūm lōngō dēpāscĕrĕ bēllō,680
nōs Lĭbўaē tērrīs trāmīttĕrĕ sīgnă pĭgēbīt
ēt Tўrĭās ăgĭtārĕ dŏmōs? sēcūră pĕrīclī
lītŏră lātă pătēnt, ĕt ŏpīmā pācĕ quĭētă
stāt tēllūs. tĭmĕāt tāndēm Cārthāgŏ tĭmērī
āssuēta ēt nōbīs, quāmvīs Oēnōtrĭă nōndūm685
Hānnĭbăle ārvă văcēnt, sŭpĕrēsse īntēllĕgăt ārmă.
īllum ĕgŏ, quēm vōsmēt caūtī cōnsūltăquĕ vēstră
īn Lătĭō fēcērĕ sĕnēm, cuī tērtĭă lārgē
fūndēntī nōstrūm dūcūntūr lūstră crŭōrēm,
īllum ĕgo ăd īncēnsās trĕpĭdāntem ēt sēră păvēntēm690
ādvērtām pătrĭaē sēdēs. ān Rōmă vĭdēbīt
tūrpĭa Ăgēnŏrĕaē mūrīs vēstīgĭă dēxtraē,
Cārthāgo īmmūnīs nōstrōs sēcūră lăbōrēs
aūdĭĕt īntĕrĕa ēt pōrtīs bēllābĭt ăpērtīs?
tūm vērō pūlsēt nōstrās ĭtĕrum īmprŏbŭs hōstīs695
āriĕtĕ Sīdŏnĭō tūrrēs, sī tēmplă sŭōrūm
nōn ānte aūdĭĕrīt Rŭtŭlīs crĕpĭtāntĭă flāmmīs."
Tālĭbŭs āccēnsī pātrēs fātōquĕ vŏcāntĕ
cōnsŭlĭs ānnŭĕrūnt dīctīs, faūstūmquĕ prĕcātī
ūt fŏrĕt Aūsŏnĭaē, trāmīttĕrĕ bēllă dĕdērūnt.700
Bruttia maerentem casus patriaeque suosque
Hannibalem accepit tellus. hic aggere saeptus
in tempus posita ad renovandum bella coquebat,
abditus ut silva, stabulis cum cessit ademptis,
5amisso taurus regno gregis avia clauso
molitur saltu certamina iamque feroci
mugitu nemora exterret perque ardua cursu
saxa ruit, sternit silvas rupesque lacessit
irato rabidus cornu; tremit omnis ab alto
10prospectans scopulo pastor nova bella parantem.
sed vigor hausurus Latium, si cetera Marti
adiumenta forent, prava obtrectante suorum
invidia revocare animos ac stare negata
cogebatur ope et senio torpescere rerum.
15parta tamen formido manu et tot caedibus olim
quaesitus terror velut inviolabile telis
servabant sacrumque caput, proque omnibus armis
et castrorum opibus dextrisque recentibus unum
Hannibalis sat nomen erat. tot dissona lingua
20agmina, barbarico tot discordantia ritu
corda virum mansere gradu, rebusque retusis
fidas ductoris tenuit reverentia mentes.
Nec vero Ausonia tantum se laetus agebat
Dardanidis Mavors. nam terra cedit Hibera
25auriferis tandem Phoenix depulsus ab arvis.
iam Mago exutus castris agitante pavore
in Libyam propero tramisit caerula velo.
ecce aliud decus haud uno contenta favore
nutribat Fortuna duci. nam concitus Hannon
30adventabat agens crepitantibus agmina caetris
barbara et indigenas serus raptabat Hiberos.
non ars aut astus belli vel dextera derat,
si non Scipiadae concurreret. omnia ductor
magna adeo Ausonius maiori mole premebat,
35ut Phoebe stellas, ut fratris lumina Phoeben
exsuperant montesque Atlas et flumina Nilus,
ut pater Oceanus Neptunia caerula vincit.
vallantem castra (obscuro nam vesper Olympo
fundere non aequam trepidanti coeperat umbram)
40aggreditur Latius rector subitoque tumultu
caeduntur passim coepti munimina valli
imperfecta super. contexere herbida lapsos
pondera, et in tumuli concessit caespes honorem.
Vix uni mens digna viro, novisse minores
45quam deceat pretiumque operis sit tradere famae.
Cantaber ingenio membrorum et mole timeri
vel nudus telis poterat Larus. hic fera gentis
more securigera miscebat proelia dextra.
et quamquam fundi se circum pulsa videret
50agmina, deleta gentilis pube catervae
caesorum implebat solus loca; seu foret hostis
comminus, expleri gaudebat vulnere frontis
adversae, seu laeva acies in bella vocaret
obliquo telum reflexum Marte rotabat;
55at cum pone ferox aversi in terga veniret
victor, nil trepidans retro iactare bipennem
callebat, nulla belli non parte timendus.
huic ducis invicti germanus turbine vasto
Scipio contorquens hastam cudone comantes
60disiecit crines. namque altius acta cucurrit
cuspis et elata procul est eiecta securi.
at iuvenis, cui telum ingens accesserat ira,
barbaricam assiliens magno clamore bipennem
incutit. intremuere acies, sonuitque per auras
65pondere belligero pulsati tegminis umbo,
haud impune quidem; remeans nam dextera ab ictu
decisa est gladio ac dilecto immortua telo.
qui postquam murus miseris ruit, agmina concors
avertit fuga confestim dispersa per agros.
70nec pugnae species, sed poenae tristis imago
illa erat hinc tantum caedentum atque inde ruentum
per medios Hannon palmas post terga revinctus
ecce trahebatur lucemque (heu dulcia caeli
lumina!) captivus lucem inter vincla petebat.
75cui rector Latius: "tanta, en, qui regna reposcant,
quis cedat toga et armiferi gens sacra Quirini!
servitio si tam faciles, cur bella refertis?"
Haec inter celerare gradum, coniungat ut arma,
Hasdrubalem ignarum cladis praenuntius affert
80explorator eques. raptat dux obvia signa
ac postquam optatam laetus contingere pugnam
vidit et ad letum magno venientia cursu
agmina, suspiciens caelum "nil amplius" inquit
"vos hodie posco, superi. protraxtis ad arma
85quod profugos, satis est. in dextra cetera nobis.
vota, viri, rapite, ite, precor. vocat ecce furentes
hinc pater, hinc patruus. gemina o mihi numina belli,
ducite, adeste, sequor. dignas spectabitis, aut me
praescia mens fallit, vestro iam nomine caedes.
90nam quis erit tandem campis telluris Hiberae
bellandi modus? en umquam lucebit in orbe
ille dies, quo te armorum, Carthago, meorum
aspiciam sonitus admotaque bella trementem?"
Dixerat, et raucus stridenti murmure clangor
95increpuit. tonvere feris clamoribus astra.
concurrunt, quantumque rapit violentia ponti,
et Notus et Boreas et inexorabilis Auster
cum mergunt plenas tumefacta sub aequora classes,
aut cum letiferos accendens Sirius ignes
100torret anhelantem saevis ardoribus orbem,
tantum acies hominumque ferox discordia ferro
demetit. haud ullus terrarum aequarit hiatus
pugnarum damna, aut strages per inhospita lustra
umquam tot dederit rabies horrenda ferarum.
105iam campi vallesque madent, hebetataque tela.
et Libys occubuere et amantes Martis Hiberi.
stat tamen una loco perfossis debilis armis
luctaturque acies, qua concutit Hasdrubal hastam.
nec finem daret ille dies animosaque virtus,
110ni perlapsa viro loricae tegmine harundo
et parco summum violasset vulnere corpus
suasissetque fugam. rapido certamina linquit
in latebras avectus equo noctisque per umbram
ad Tartessiacos tendit per litora portus.
115Proximus in pugna ductori Marte manuque
regnator Nomadum fuerat, mox foedere longo
cultuque Aeneadum nomen Masinissa superbum.
huic fesso, quos dura fuga et nox suaserat atra,
carpenti somnos subitus rutilante coruscum
120vertice fulsit apex, crispamque involvere visast
mitis flamma comam atque hirta se spargere fronte.
concurrunt famuli et serpentes tempora circum
festinant gelidis restinguere fontibus ignes.
at grandaeva deum praenoscens omina mater
125"sic, sic, caelicolae, portentaque vestra secundi
condite" ait. "duret capiti per saecula lumen.
ne vero, ne, nate, deum tam laeta pavesce
prodigia aut sacras metve inter tempora flammas.
hic tibi Dardaniae promittit foedera gentis,
130hic tibi regna dabit regnis maiora paternis
ignis et adiunget Latiis tua nomina fatis."
sic vates, iuvenisque animum tam clara movebant
monstra nec a Poenis ulli virtutis honores,
Hannibal ipse etiam iam iamque modestior armis.
135Aurora obscuri tergebat nubila caeli
vixque Atlantiadum rubefecerat ora sororum.
tendit in Ausonios et adhuc hostilia castra.
atque ubi se vallo intulerat ductorque benigno
accepit Latius vultu, rex talibus infit:
140"caelestum monita et sacrae responsa parentis
disque tua, o Rutulum rector, gratissima virtus
avulsum Tyriis huc me duxere volentem.
si tibi non segnes tua contra fulmina saepe
visi stare sumus, dignam te, nate Tonantis,
145afferimus dextram. nec nos aut vana subegit
incertae mentis levitas et mobile pectus,
aut spes et laeti sectamur praemia Martis.
perfidiam fugio et periuram ab origine gentem.
tu, quando Herculeis finisti proelia metis,
150nunc ipsam belli nobiscum invade parentem.
ille tibi, qui iam gemino Laurentia lustro
possedit regna et scalas ad moenia Romae
admovet, in Libyam flammis ferroque trahendus."
Sic Nomadum ductor. tunc dextra Scipio dextram
155amplexus: "si pulchra tibi Mavorte videtur,
pulchrior est gens nostra fide. dimitte bilingues
ex animo socios. magna hinc te praemia clarae
virtutis, Masinissa, manent, citiusque vel armis
quam gratae studio vincetur Scipio mentis.
160cetera quae Libyam portari incendia suades,
expediet tempus. nec enim sunt talia rerum
non meditata mihi, et mentem Carthago fatigat."
hinc iuveni dona insignem velamine picto
dat chlamydem stratumque ostro, quem ceperat ipse
165deiecto victor Magone animique probarat,
cornipedem, tum, qua divum libabat ad aras
Hasdrubal, ex auro pateram galeamque comantem.
exin firmato sociali foedere regis
vertendas agitat iam nunc Carthaginis arces.
170Massylis regnator erat ditissimus oris
nec nudus virtute Syphax; quo iura petebant
innumerae gentes extremaque litore Tethys.
multa viro terra ac sonipes et belua, terror
bellorum, nec non Marti delecta iuventus
175nec foret, aut ebore aut solido qui vinceret auro
Gaetulisve magis fucaret vellus aenis.
has adiungere opes avidus reputansque laborem
si vertat rex ad Poenos, dare vela per altum
imperat atque animo iam tum Africa bella capessit.
180verum ubi perventum et portus tenuere carinae
iam trepida fugiens per proxima litora puppe
Hasdrubal afflictis aderat nova foedera quaerens
rebus et ad Tyrios Massylia signa trahebat.
Audito pariter populorum in regna duorum
185advenisse duces, qui tota mole laborent
disceptentque armis, terrarum uter imperet orbi
celsus mente Syphax acciri in tecta benigne
imperat et tanto regni se tollit honore.
tum laetos volvens oculos adversa per ora,
190sic Latium affatur iuvenem ac prior incipit ultro:
"quam te, Dardanide pulcherrime, mente serena
accipio intueorque libens! quamque ora recordor
laetus Scipiadae! revocat tua forma parentem.
nam repeto, Herculeas Erythia ad litora Gades
195cum studio pelagi et spectandis aestibus undae
venissem, magnos vicina ad flumina Baetis
ductores miro quodam me cernere amore.
tum mihi dona viri praeda delecta tulere,
arma simul regnoque meo tum cognita primum
200cornipedum frena atque arcus, quis cedere nostris
non norunt iacula, et veteres tribuere magistros
militiae, qui dispersas sine lege catervas
vestro formarent ritu ad certamina Martis.
ast ego, cum contra, nostris quae copia regnis,
205nunc auri ferrem, nivei nunc munera dentis,
nil valui precibus. solos sibi cepit uterque,
quos cohibebat ebur vaginae sectilis, enses.
quare, age, laetus †habe nostros intrare† penates
ac, mea quando affert Libycum fortuna per undas
210ductorem, facili, quae dicam, percipe mente.
et vos, qui Tyriae regitis Carthaginis arces,
Hasdrubal, huc aures, huc quaeso advertite sensus.
quanta per Ausonios populos torrentibus armis
tempestas ruat et Latio suprema minetur,
215utque bibant Tyrium bis quinos saeva per annos
Sicana nunc tellus, nunc litora Hibera cruorem,
cui nescire licet? quin ergo tristia tandem
considunt bella, et deponitis arma volentes?
tu Libya, tu te Ausonia cohibere memento.
220haud deformis erit vobis ad foedera versis
pacator mediusque Syphax." subiungere plura
non passus gentis morem arbitriumque senatus
Scipio demonstrat vanique absistere coepti
spe iubet et patres docet haec expendere solos.
225suadendi modus hic, quodque est de parte diei
exacta super, ad mensas et pocula vertunt,
atque epulis postquam finis, dant corpora somno
et dura in noctem curarum vincula solvunt.
Iamque novum terris pariebat limine primo
230egrediens Aurora diem, stabulisque subibant
ad iuga solis equi, necdum ipse ascenderat axem
sed prorupturis rutilabant aequora flammis:
exigit e stratis corpus vultuque sereno
Scipio contendit Massyli ad limina regis.
235Illi mos patrius fetus nutrire leonum
et catulis rabiem atque iras expellere alendo.
tum quoque fulva manu mulcebat colla iubasque
et fera tractabat ludentum interritus ora.
Dardanium postquam ductorem accepit adesse,
240induitur chlamydem, regnique insigne vetusti
gestat laeva decus, cinguntur tempora vitta
albente, ac lateri de more astringitur ensis.
hinc in tecta vocat, secretisque aedibus hospes
sceptrifero cum rege pari sub honore residunt.
245Tum prior his infit terrae pacator Hiberae:
"prima mihi domitis Pyrenes gentibus ire
ad tua regna fuit properantem et maxima cura,
o sceptri venerande Syphax. nec me aequore saevus
tardavit medio pontus. non ardua regnis
250quaesumus aut inhonora tuis: coniunge Latinis
unanimum pectus sociusque accede secundis.
non tibi Massylae gentes extentaque tellus
Syrtibus et latis proavita potentia campis
amplius attulerint decoris, quam Romula virtus
255certa iuncta fide et populi Laurentis honores.
cetera quid referam? non ullus scilicet ulli
aequus caelicolum, qui Dardana laeserit arma."
Audivit laeto Massylus et annuit ore
complexusque virum "firmemus prospera" dixit
260"omina, nec votis superi concordibus absint,
cornigerumque Iovem Tarpeiumque ore vocemus."
et simul exstructis caespes surrexerat aris
victimaque admotae stabat subiecta bipenni,
cum subito abruptis fugiens altaria taurus
265exsilvit vinclis mugituque excita late
implevit tecta et fremitu suspiria rauco
congeminans trepida terrorem sparsit in aula,
vittaque, maiorum decoramen, fronte sine ullo
delapsa attactu nudavit tempora regis.
270talia caelicolae casuro tristia regno
signa dabant, saevique aderant gravia omina fati.
hunc fractum bello regem solioque revulsum
tempus erit cum ducet agens ad templa Tonantis,
qui tunc orabat socialia foedera supplex.
275His actis repetit portum puppesque secundo
dat vento et notis reddit se Scipio terris.
concurrere avidae gentes, variosque subacta
Pyrene misit populos. mens omnibus una:
concordes regem appellant regemque salutant.
280scilicet hunc summum norunt virtutis honorem.
sed postquam miti reiecit munera vultu
Ausonio non digna viro patriosque vicissim
edocuit ritus et Romam nomina regum
monstravit nescire pati, tum versus in unam,
285quae restat, curam nulla super hoste relicta,
et Latios simul et vulgum Baetisque Tagique
convocat ac medio in coetu sic deinde profatur:
"quando ita caelicolum nobis propensa voluntas
annuit, extremo Libys ut deiectus ab orbe
290aut his occideret campis aut axe relicto
Hesperio patrias exul lustraret harenas,
iam vestra tumulos terra celebrare meorum
est animus pacemque dare exposcentibus umbris.
mente favete pari atque aures advertite vestras.
295septima cum solis renovabitur orbita caelo,
quique armis ferroque valent, quique arte regendi
quadriiugos pollent currus, quis vincere planta
spes est, et studium iaculis impellere ventos,
adsint ac pulchrae certent de laude coronae.
300praemia digna dabo, e Tyria spolia incluta praeda,
nec quisquam nostri discedet muneris expers."
sic donis vulgum laudumque cupidine flammat.
Iamque dies praedicta aderat coetuque sonabat
innumero campus simulatasque ordine iusto
305exsequias rector lacrimis ducebat obortis.
omnis Hiber, omnis Latio sub nomine miles
dona ferunt tumulisque super flagrantibus addunt.
ipse tenens nunc lacte, sacro nunc plena Lyaeo
pocula odoriferis aspergit floribus aras.
310tum manes vocat excitos laudesque virorum
cum fletu canit et veneratur facta iacentum.
Inde refert sese circo et certamina prima
incohat ac rapidos cursus proponit equorum.
fluctuat aequoreo fremitu rabieque faventum
315carceribus nondum reseratis mobile vulgus
atque fores oculis et limina servat equorum.
iamque ubi prolato sonuere repagula signo
et toto prima emicuit vix ungula cornu,
tollitur in caelum furiali turbine clamor,
320pronique ac similes certantibus ore sequuntur
quisque suos currus magnaque volantibus idem
voce loquuntur equis. quatitur certamine circus
hortantum, ac nulli mentem non abstulit ardor.
instant praeceptis et equos clamore gubernant.
325fulvus harenosa surgens tellure sub auras
erigitur globus atque operit caligine densa
cornipedumque vias aurigarumque labores.
hic studio furit acris equi, furit ille magistri.
hos patriae favor, hos accendit nobile nomen
330antiqui stabuli. sunt, quos spes grata fatiget
et nova ferre iugum cervix. sunt, cruda senectus
quos iuvet et longo sonipes spectatus in aevo.
evolat ante omnes rapidoque per aëra curru
Callaicus Lampon fugit atque ingentia tranat
335exsultans spatia et ventos post terga relinquit.
conclamant plausuque fremunt votique peractam
maiorem credunt praerepto limite partem.
at quis interior cura et prudentia circi
altior, effusas primo certamine vires
340damnare et cassis longe increpitare querelis
indispensato lassantem corpora nisu:
"quo nimius, quo, Cyrne, ruis? (nam Cyrnus agebat)
verbera dimitte et revoca moderatus habenas."
heu surdas aures! fertur securus equorum
345nec meminit, quantum campi decurrere restet.
Proximus, a primo distans quantum aequore currus
occupat ipse loci, tantum, sed proximus ibat
Astur Panchates; patrium frons alba nitebat
insigne et patrio pes omnis concolor albo.
350ingentes animi, membra haud procera decusque
corporis exiguum, sed tum sibi fecerat alas
concitus atque ibat campo indignatus habenas.
crescere sublimem atque augeri membra putares.
Cinyphio rector cocco radiabat Hiberus.
355Tertius aequata currebat fronte Peloro
Caucasus. ipse asper nec qui cervicis amaret
applausae blandos sonitus clausumque cruento
spumeus admorsu gauderet mandere ferrum.
at docilis freni et melior parere Pelorus
360non umquam effusum sinvabat devius axem,
sed laevo interior stringebat tramite metam.
insignis multa cervice et plurimus idem
ludentis per colla iubae. mirabile dictu,
nullus erat pater: ad Zephyri nova flamina campis
365Vettonum eductum genetrix effuderat Harpe.
nobilis hunc Durius stimulabat in aequore currum,
Caucasus antiquo fidebat Atlante magistro.
ipsum Aetola vago Diomedi condita Tyde
miserat. exceptum Troiana ab origine equorum
370tradebant, quos Aeneae Simoëntis ad undas
victor Tydides magnis abduxerat ausis.
Iamque fere medium evecti certamine campum
in spatio addebant, nisusque apprendere primos
Panchates animosus equos super altior ire
375et praecedentem iam iamque ascendere currum
pone videbatur, curvatisque ungula prima
Callaicum quatiens pulsabat calcibus axem.
at postremus Atlas, sed non et segnior ibat
postremo Durio; pacis de more putares
380aequata fronte et concordi currere freno.
sensit ut exhaustas, qui proximus ibat, Hiberus
Callaicas Cyrni vires nec ut ante salire
praecipitem currum et fumantes verbere cogi
assiduo violenter equos, ceu monte procella
385cum subita ex alto ruit, usque ad colla repente
cornipedum protentus et in capita ardua pendens
concitat ardentem, quod ferret lora secundus,
Panchaten vocesque addit cum verbere mixtas:
"tene, Astur, certante feret quisquam aequore palmam
390erepto? consurge, vola, perlabere campum
assuetis velox pennis. decrescit anhelo
pectore consumptus Lampon, nec restat hianti,
quem ferat ad metas, iam spiritus." haec ubi dicta,
tollit se sonipes, ceu tunc e carcere primo
395corriperet spatium, et nitentem opponere curvos
aut aequare gradus Cyrnum post terga relinquit.
confremit et caelum et percussus vocibus altis
spectantum circus. fertur sublime per auras
altius attollens cervicem victor ovantem
400Panchates sociosque trahit prior ipse iugales.
At postremus Atlas, Durius postremus in orbem
exercent artes. laevos nunc appetit ille
conatus, nunc ille premit certatque subire
dexter, et alterni nequiquam fallere temptant,
405donec confisus primaevae flore iuventae
obliquum Durius conversis pronus habenis
opposuit currum atque eversum propulit axem
Atlantis senio invalidi, sed iusta querentis:
"quo ruis? aut quinam hic rabidi certaminis est mos?
410et nobis et equis letum commune laboras."
dumque ea proclamat, perfracto volvitur axe
cernuus, ac pariter fusi, miserabile, campo
discordes sternuntur equi. quatit aequore aperto
lora suis victor, mediaque Pelorus harena
415surgere nitentem fugiens Atlanta reliquit.
nec longum Cyrni defessos prendere currus.
hunc quoque cunctantem et sero moderamina equorum
discentem rapido praetervolat incitus axe.
impellit currum clamor vocesque faventum,
420iamque etiam dorso atque umeris trepidantis Hiberi
ora superposuit sonipes, flatusque vapore
terga premi et spumis auriga calescere sentit.
incubuit campo Durius misitque citatos
verbere quadrupedes, nec frustra: aequare videtur
425aut etiam aequavit iuga praecedentia dexter.
attonitus tum spe tanta: "genitore, Pelore,
te Zephyro eductum nunc nunc ostendere tempus.
discant, qui pecudum ducunt ab origine nomen,
quantum divini praecellat seminis ortus.
430victor dona dabis statuesque altaria patri."
et ni successu nimio laetoque pavore
proditus elapso foret inter verba flagello,
forsan sacrasset Zephyro, quas voverat, aras.
tum vero infelix, veluti delapsa corona
435victoris capiti foret, in se versus ab ira
auratam medio discindit pectore vestem,
ac lacrimae simul et questus ad sidera fusi.
nec iam subducto parebat verbere currus.
pro stimulis dorso quatiuntur inania lora.
440interea metis, certus iam laudis, agebat
sese Panchates et praemia prima petebat
arduus. effusas lenis per colla, per armos
ventilat aura iubas, dum mollia crura superbi
attollens gressus magno clamore triumphat.
445Par donum solido argento caelata bipennis
omnibus, at vario distantia cetera honore.
primus equum volucrem, Massyli munera regis
haud spernenda, tulit. tulit hinc virtute secundus
e Tyria, quae multa iacet, duo pocula, praeda,
450aurifero perfusa Tago. villosa leonis
terga feri et cristis horrens Sidonia cassis
tertius inde honor est. postremo munere Atlantem,
quamuis perfracto senior subsederat axe,
accitum donat ductor miseratus et aevum
455et sortem casus. famulus florente iuventa
huic datur adiuncto gentilis honore galeri.
His actis ductor laeta ad certamina plantae
invitat positisque accendit pectora donis:
"hanc primus galeam (hac acies terrebat Hiberas
460Hasdrubal), hunc ensem, cui proxima gloria cursus,
accipiet; caeso pater hunc detraxit Hyempsae.
tertius extremam tauro solabere palmam.
cetera contenti discedent turba duobus
quisque ferox iaculis, quae dat gentile metallum."
465Fulgentes pueri Tartessos et Hesperos ora
ostendere simul vulgi clamore secundo.
hos Tyria misere domo patria inclita Gades.
mox subit aspersus prima lanugine malas
Baeticus; hoc dederat puero cognomen ab amne
470Corduba et haud parvo certamina laeta fovebat.
inde comam rutilus, sed cum fulgore nivali
corporis, implevit caveam clamoribus omnem
Eurytus; excelso nutritum colle crearat
Saetabis, atque aderant trepidi pietate parentes.
475tum Lamus et Sicoris, proles bellacis Ilerdae,
et Theron, potator aquae, sub nomine Lethes
quae fluit immemori perstringens gurgite ripas.
Qui postquam arrecti plantis et pectora proni
pulsantesque aestu laudum exsultantia corda
480accepere tuba spatium, exsilvere per auras
ocius effusis nervo exturbante sagittis.
diversa et studia et clamor, pendentque faventes
unguibus atque suos, ut cuique est gratia, anheli
nomine quemque cient. grex inclitus aequore fertur
485nullaque tramissa vestigia signat harena.
omnes primaevi flaventiaque ora decori,
omnes ire leves atque omnes vincere digni.
Extulit incumbens medio iam limite gressum
Eurytus et primus brevibus, sed primus, abibat
490praecedens spatiis. instat non segnius acer
Hesperos ac prima stringit vestigia planta
praegressae calcis. satis est huic esse priori,
huic sperare sat est fieri se posse priorem.
acrius hoc tendunt gressus animique vigore
495corpora agunt. auget pueris labor ipse decorem.
ecce levi nisu postremoque agmine currens
postquam sat visus sibi concepisse vigoris,
celsus inexhaustas effundit turbine vires
non exspectato subitusque erumpit et auras
500praevehitur Theron. credas Cyllenida plantam
aetherio nexis cursu talaribus ire.
iamque hos iamque illos populo mirante relinquit
et modo postremus, nunc ordine tertia palma
Hesperon infestat sua per vestigia pressum.
505nec iam, quem sequitur tantum, sed prima coronae
spes trepidat tantis venientibus Eurytus alis.
quartus sorte loci, sed si tres ordine servent
inceptos cursus, nequiquam vana laborans
Tartessos fratrem medio Therone premebat.
510nec patiens ultra tollit sese aequore Theron
igneus et plenum praetervolat Hesperon irae.
unus erat super, et metae propioribus aegros
urebat finis stimulis. quascumque reliquit
hinc labor, hinc penetrans pavor in praecordia vires,
515dum sperare licet, brevia ad conamina uterque
advocat. aequantur cursus, pariterque ruebant.
et forsan gemina meruissent praemia palma
pervecti simul ad metas, ni terga secutus
Theronis fusam late per lactea colla
520Hesperos ingenti tenuisset saevus ab ira
traxissetque comam. tardato laetus ovansque
Eurytus evadit iuvene atque ad praemia victor
emicat et galeae fert donum insigne coruscae.
cetera promisso donata est munere pubes
525intonsasque comas viridi redimita corona
bina tulit patrio quatiens hastilia ferro.
Hinc graviora virum certamina, comminus ensis
destrictus bellique feri simulacra cientur.
nec quos culpa tulit, quos crimina noxia vitae,
530sed virtus animusque ferox ad laudis amorem
hi crevere pares ferro, spectacula digna
Martigena vulgo suetique laboris imago.
hos inter gemini (quid iam non regibus ausum,
aut quod iam regnis restat scelus?) impia circo
535innumero fratres cavea damnante furorem
pro sceptro armatis inierunt proelia dextris.
is genti mos dirus erat, patriumque petebant
orbati solium lucis discrimine fratres.
concurrere animis, quantis confligere par est,
540quos regni furor exagitat, multoque cruore
exsatiata simul portantes corda sub umbras
occubuere. pari nisu per pectora adactus
intima descendit mucro; superaddita saevis
ultima vulneribus verba, et convicia volvens
545dirus in invitas effugit spiritus auras.
nec manes pacem passi. nam corpora iunctus
una cum raperet flamma rogus, impius ignis
dissilvit, cineresque simul iacuisse negarunt.
cetera distincto donata est munere turba,
550ut virtus et dextra fuit. duxere iuvencos
impressis dociles terram proscindere aratris,
duxere assuetos lustra exagitare ferarum
venatu iuvenes, quos dat Maurusia praeda.
necnon argenti necnon insignia vestis
555captivae pretia et sonipes et crista nitenti
insurgens cono, spolia exuviaeque Libyssae.
Tum iaculo petiere decus, spectacula circi
postrema, et metae certarunt vincere finem
Burnus avis pollens, quem misit ripa metalli,
560qua Tagus auriferis pallet turbatus harenis;
et Glagus insignis ventos anteire lacerto,
et, cuius numquam fugisse hastilia cervi
praerapida potuere fuga, venator Aconteus,
Indibilisque diu laetus bellare Latinis,
565iam socius, volucresque vagas deprendere nube
assuetus iaculis, idem et bellator, Ilerdes.
laus Burni prima, infixit qui spicula metae,
et donum serva, albentes invertere lanas
murice Gaetulo docta. at, quem proxima honorant
570praemia, vicinam metae qui propulit hastam,
accepto laetus puero discessit Ilerdes,
cui ludus nullam cursu non tollere dammam.
tertia palma habuit geminos insignis Aconteus
nec timidos agitare canes latratibus aprum.
575Quos postquam clamor plaususque probavit honores,
germanus ducis atque effulgens Laelius ostro
nomina magna vocant laeti manesque iacentum
atque hastas simul effundunt. celebrare iuvabat
sacratos cineres atque hoc decus addere ludis.
580ipse etiam mentis testatus gaudia vultu
ductor, ut aequavit meritis pia pectora donis
et frater thoraca tulit multiplicis auri,
Laelius Asturica rapidos de gente iugales,
contorquet magnis victricem viribus hastam
585consurgens umbrisque dari testatur honorem.
hasta volans, mirum dictu, medio incita campo
substitit ante oculos et terrae infixa cohaesit
tum subitae frondes celsoque cacumine rami
et latam spargens quercus, dum nascitur, umbram.
590ad maiora iubent praesagi tendere vates.
id monstrare deos atque hoc portendere signis.
Quo super augurio pulsis de litore cunctis
Hesperio Poenis ultor patriaeque domusque
Ausoniam repetit Fama ducente triumphum.
595nec Latium curis ardet flagrantius ullis,
quam iuveni Libyam et summos permittere fasces.
sed non par animis nec bello prospera turba
ancipiti senior temeraria coepta vetabant
magnosque horrebant cauta formidine casus.
600Ergo ubi delato consul sublimis honore
ad patres consulta refert deturque potestas
orat delendae Carthaginis, altius orsus
hoc grandaeva modo Fabius pater ora resolvit:
"haud equidem metuisse queam, satiatus et aevi
605et decoris, cui tam superest et gloria et aetas,
ne credat nos invidiae certamine consul
laudibus obtrectare suis. satis inclita nomen
gestat fama meum, nec egent tam prospera laude
facta nova. verum et patriae, dum vita manebit,
610desse nefas animumque nefas scelerare silendo.
bella nova in Libyae moliris ducere terras?
hostis enim dest Ausonia, nec vincere nobis
est satis Hannibalem. petitur quae gloria maior
litore Elissaeo? stimuli si laudis agunt nos,
615hanc segetem mete. composuit propioribus ausis
dignum te Fortuna parem. vult Itala tellus
ductoris saevi, vult tandem haurire cruorem.
quo Martem aut quo signa trahis? restinguere primumst
ardentem Italiam. tu fessos avius hosti
620deseris ac septem denudas proditor arces.
an, cum tu Syrtim et steriles vastabis harenas,
non dira illa lues notis iam moenibus urbis
assiliet vacuumque Iovem sine pube, sine armis
invadet? quanti, ut cedas Romamque relinquas,
625emerit! aut tanto percussi fulmine belli
sicine te, ut nuper Capua est accitus ab alta
Fulvius, aequoreis Libyae revocabimus oris?
vince domi et trinis maerentem funera lustris
Ausoniam purga bello. tum tende remotos
630in Garamantas iter Nasamoniacosque triumphos
molire. angustae prohibent nunc talia coepta
res Italae. pater ille tuus, qui nomina vestrae
addidit haud segnis genti, cum consul Hiberi
tenderet ad ripas, revocato milite primus
635descendenti avide superatis Alpibus ultro
opposuit sese Hannibali. tu consul abire
a victore paras hoste atque avellere nobis
scilicet hoc astu Poenum? si deinde sedebit
impavidus nec te in Libyam tuaque arma sequetur,
640capta damnabis consulta improvida Roma.
sed fac turbatum convertere signa tuaeque
classis vela sequi, nempe idem erit Hannibal, idem,
cuius tu vallum vidisti e moenibus urbis."
haec Fabius, seniorque manus paria ore fremebat.
645Tum contra consul: "caesis ductoribus olim
magnanimis gemino leto, cum tota subisset
Sidonium possessa iugum Tartessia tellus,
non Fabio, non, quis eadem est sententia cordi,
quoquam ad opem verso, fateor, primoribus annis
650excepi nubem belli solusque ruenti
obieci caelo caput atque in me omnia verti.
tum grandaeva manus puero male credita bella
atque idem hic vates temeraria coepta canebat.
dis grates laudemque fero, sub numine quorum
655gens Troiana sumus. puer ille et futilis aetas
imbellesque anni necdum maturus ad arma
Scipio restituit terras illaesus Hiberas
Troiugenis, pepulit Poenos solisque secutus
extremas ad Atlanta vias exegit ab orbe
660Hesperio nomen Libyae nec rettulit †auri†
signa prius, quam fumantes circa aequora vidit
Romano Phoebum solventem litore currus.
ascivit reges idem. nunc ultimus actis
restat Carthago nostris labor. hoc sator aevi
665Iuppiter aeterni monet. Hannibali ecce senectus
intremit aut aegros simulat mentita timores,
ne finem longis tandem peperisse ruinis
sit noster titulus. certe iam dextera nobis
experta, et robur florentibus auximus annis.
670ne vero fabricate moras, sed currere sortem
hanc sinite ad veterum delenda opprobria cladum,
quam mihi servavere dei. sat gloria cauto
non vinci pulchra est Fabio, peperitque sedendo
nomina Cunctator. nobis nec Mago nec Hannon
675nec Giscone satus nec Hamilcare terga dedisset,
si segnes clauso traheremus proelia vallo.
Sidoniusne puer vix pubescente iuventa
Laurentes potuit populos et Troia adire
moenia flaventemque sacro cum gurgite Thybrim
680et potuit Latium longo depascere bello,
nos Libyae terris tramittere signa pigebit
et Tyrias agitare domos? secura pericli
litora lata patent, et opima pace quieta
stat tellus. timeat tandem Carthago timeri
685assueta et nobis, quamuis Oenotria nondum
Hannibale arva vacent, superesse intellegat arma.
illum ego, quem vosmet cauti consultaque vestra
in Latio fecere senem, cui tertia large
fundenti nostrum ducuntur lustra cruorem,
690illum ego ad incensas trepidantem et sera paventem
advertam patriae sedes. an Roma videbit
turpia Agenoreae muris vestigia dextrae,
Carthago immunis nostros secura labores
audiet interea et portis bellabit apertis?
695tum vero pulset nostras iterum improbus hostis
ariete Sidonio turres, si templa suorum
non ante audierit Rutulis crepitantia flammis."
Talibus accensi patres fatoque vocante
consulis annuerunt dictis, faustumque precati
700ut foret Ausoniae, tramittere bella dederunt.