0

Quāmvīs dīgrēssū vĕtĕrīs cōnfūsŭs ămīcī

laūdŏ tămēn, văcŭīs quōd sēdēm fīgĕrĕ Cūmīs

dēstĭnĕt ātque ūnūm cīvēm dōnārĕ Sĭbŷllaē.

iānŭă Bāiārum ēst ēt grātūm lītŭs ămoēnī

sēcēssūs. ĕgŏ vēl Prŏchўtām praēpōnŏ Sŭbūraē;5

nām quīd tām mĭsĕrūm, tām sōlūm vīdĭmŭs, ūt nōn

dētĕrĭūs crēdās hōrrēre īncēndĭă, lāpsūs

tēctōrum ādsĭdŭōs āc mīllĕ pĕrīcŭlă saēvaē

ūrbĭs ĕt Aūgūstō rĕcĭtāntēs mēnsĕ pŏētās?

sēd dūm tōtă dŏmūs raēdā cōmpōnĭtŭr ūnā,10

sūbstĭtĭt ād vĕtĕrēs ārcūs mădĭdāmquĕ Căpēnām.

hīc, ŭbĭ nōctūrnaē Nŭmă cōnstĭtŭēbăt ămīcaē

(nūnc sācrī fōntīs nĕmŭs ēt dēlūbră lŏcāntūr

Iūdaēīs, quōrūm cŏphĭnūs fēnūmquĕ sŭpēllēx;

ōmnĭs ĕnīm pŏpŭlō mērcēdēm pēndĕrĕ iūssāst15

ārbŏr ĕt ēiēctīs mēndīcāt sīlvă Cămēnīs),

īn vāllem Ēgĕrĭaē dēscēndĭmŭs ēt spēlūncās

dīssĭmĭlēs vērīs. quāntō praēsēntĭŭs ēssēt

nūmĕn ăquīs, vĭrĭdī sī mārgĭnĕ clūdĕrĕt ūndās

hērbă nĕc īngĕnŭūm vĭŏlārēnt mārmŏră tōfūm.20

hīc tūnc Ūmbrĭcĭūs "quāndo ārtĭbŭs" īnquĭt "hŏnēstīs

nūllŭs ĭn ūrbĕ lŏcūs, nūlla ēmŏlŭmēntă lăbōrūm,

rēs hŏdĭē mĭnŏr ēst hĕrĕ quām fŭĭt ātque ĕădēm crās

dētĕrĕt ēxĭgŭīs ălĭquīd, prōpōnĭmŭs īllūc

īrĕ, fătīgātās ŭbĭ Daēdălŭs ēxŭĭt ālās,25

dūm nŏvă cānĭtĭēs, dūm prīma ēt rēctă sĕnēctūs,

dūm sŭpĕrēst Lăchĕsī quōd tōrquĕăt ēt pĕdĭbūs mē

pōrtŏ mĕīs nūllō dēxtrām sŭbĕūntĕ băcīllō.

cēdāmūs pătrĭā. vīvānt Ārtōrĭŭs īstīc

ēt Cătŭlūs, mănĕānt quī nīgrum īn cāndĭdă vērtūnt,30

quīs făcĭle ēst aēdēm cōndūcĕrĕ, flūmĭnă, pōrtūs,

sīccāndam ēlŭvĭēm, pōrtāndum ād būstă cădāvēr,

ēt praēbērĕ căpūt dŏmĭnā vēnālĕ sŭb hāstā.

quōndam hī cōrnĭcĭnēs ēt mūnĭcĭpālĭs hărēnaē

pērpĕtŭī cŏmĭtēs nōtaēquĕ pĕr ōppĭdă būccaē35

mūnĕră nūnc ēdūnt ēt, vērsō pōllĭcĕ vūlgūs

cūm iŭbĕt, ōccīdūnt pŏpŭlārĭtĕr; īndĕ rĕvērsī

cōndūcūnt fŏrĭcās, ēt cūr nōn ōmnĭă? cūm sīnt

quālēs ēx hŭmĭlī māgna ād fāstīgĭă rērūm

ēxtōllīt quŏtĭēns vŏlŭīt Fōrtūnă iŏcārī.40

quīd Rōmaē făcĭām? mēntīrī nēscĭŏ; lībrūm,

sī mălŭs ēst, nĕquĕō laūdāre ēt pōscĕrĕ; mōtūs

āstrōrum īgnōrō; fūnūs prōmīttĕrĕ pātrīs

nēc vŏlŏ nēc pōssūm; rānārūm vīscĕră nūmquām

īnspēxī; fērre ād nūptām quaē mīttĭt ădūltēr,45

quaē māndāt, nōrūnt ălĭī; mē nēmŏ mĭnīstrō

fūr ĕrĭt, ātque ĭdĕō nūllī cŏmĕs ēxĕŏ tāmquām

māncŭs ĕt ēxtīnctaē cōrpūs nōn ūtĭlĕ dēxtraē.

quīs nūnc dīlĭgĭtūr nĭsĭ cōnscĭŭs ēt cuī fērvēns

aēstŭăt ōccūltīs ănĭmūs sēmpērquĕ tăcēndīs?50

nīl tĭbĭ sē dēbērĕ pŭtāt, nīl cōnfĕrĕt ūmquām,

pārtĭcĭpēm quī tē sēcrētī fēcĭt hŏnēstī.

cārŭs ĕrīt Vērrī quī Vērrēm tēmpŏrĕ quō vūlt

āccūsārĕ pŏtēst. tāntī tĭbĭ nōn sĭt ŏpācī

ōmnĭs hărēnă Tăgī quōdque īn mărĕ vōlvĭtŭr aūrūm,55

ūt sōmnō cărĕās pōnēndăquĕ praēmĭă sūmās

trīstĭs ĕt ā māgnō sēmpēr tĭmĕārĭs ămīcō.

quaē nūnc dīvĭtĭbūs gēns āccēptīssĭmă nōstrīs

ēt quōs praēcĭpŭē fŭgĭām, prŏpĕrābŏ fătērī,

nēc pŭdŏr ōbstābīt. nōn pōssūm fērrĕ, Quĭrītēs,60

Graēcam ūrbēm. quāmvīs quŏtă pōrtĭŏ faēcĭs Ăchaēī?

iām prīdēm Sўrŭs īn Tĭbĕrīm dēflūxĭt Ŏrōntēs

ēt līnguam ēt mōrēs ēt cūm tībīcĭnĕ chōrdās

ōblīquās nēc nōn gēntīlĭă tŷmpănă sēcūm

vēxĭt ĕt ād cīrcūm iūssās prōstārĕ pŭēllās.65

ītĕ, quĭbūs grāta ēst pīctā lŭpă bārbără mītrā.

rūstĭcŭs īllĕ tŭūs sūmīt trĕchĕdīpnă, Quĭrīnĕ,

ēt cērōmătĭcō fērt nīcētērĭă cōllō.

hīc āltā Sĭcўōne, āst hīc Ămўdōnĕ rĕlīctā,

hīc Āndro, īllĕ Sămō, | hīc Trāllĭbŭs aūt Ălăbāndīs,70

Ēsquĭlĭās dīctūmquĕ pĕtūnt ā vīmĭnĕ cōllēm,

vīscĕră māgnārūm dŏmŭūm dŏmĭnīquĕ fŭtūrī.

īngĕnĭūm vēlōx, aūdācĭă pērdĭtă, sērmŏ

prōmptŭs ĕt Īsaēō tōrrēntĭŏr. ēdĕ quĭd īllūm

ēssĕ pŭtēs. quēmvīs hŏmĭnēm sēcum āttŭlĭt ād nōs:75

grāmmătĭcūs, rhētōr, gĕŏmētrēs, pīctŏr, ălīptēs,

aūgūr, schoēnŏbătēs, mĕdĭcūs, măgŭs, ōmnĭă nōvīt

Graēcŭlŭs ēsŭrĭēns: īn caēlūm iūssĕrĭs ībīt.

īn sūmmā nōn Maūrŭs ĕrāt nĕquĕ Sārmătă nēc Thrāx

quī sūmpsīt pīnnās, mĕdĭīs sēd nātŭs Ăthēnīs.80

hōrum ĕgŏ nōn fŭgĭām cōnchŷlĭă? mē prĭŏr īllĕ

sīgnābīt fūltūsquĕ tŏrō mĕlĭōrĕ rĕcūmbēt,

ādvēctūs Rōmām quō prūna ēt cōttŏnă vēntō?

ūsque ădĕō nĭhĭl ēst quōd nōstra īnfāntĭă caēlūm

haūsĭt Ăvēntīnī bācā nūtrītă Săbīnā?85

quīd quŏd ădūlāndī gēns prūdēntīssĭmă laūdāt

sērmōnem īndōctī, făcĭēm dēfōrmĭs ămīcī,

ēt lōngum īnvălĭdī cōllūm cērvīcĭbŭs aēquāt

Hērcŭlĭs Āntaēūm prŏcŭl ā tēllūrĕ tĕnēntīs,

mīrātūr vōcem āngūstām, quā dētĕrĭūs nēc90

īllĕ sŏnāt quō mōrdētūr gāllīnă mărītō?

haēc ĕădēm lĭcĕt ēt nōbīs laūdārĕ, sĕd īllīs

crēdĭtŭr. ān mĕlĭōr cūm Thāĭdă sūstĭnĕt aūt cūm

ūxōrēm cōmoēdŭs ăgīt vēl Dōrĭdă nūllō

cūltām pāllĭŏlō? mŭlĭēr nēmpe īpsă vĭdētūr,95

nōn pērsōnă, lŏquī: văcŭa ēt plāna ōmnĭă dīcās

īnfrā vēntrĭcŭlum ēt tĕnŭī dīstāntĭă rīmā.

nēc tămĕn Āntĭŏchūs nĕc ĕrīt mīrābĭlĭs īllīc

aūt Strătŏclēs aūt cūm mōllī Dēmētrĭŭs Haēmō:

nātĭŏ cōmoēda ēst. rīdēs, māiōrĕ căchīnnō100

cōncŭtĭtūr; flēt, sī lăcrĭmās cōnspēxĭt ămīcī,

nēc dŏlĕt; īgnĭcŭlūm brūmaē sī tēmpŏrĕ pōscās,

āccĭpĭt ēndrŏmĭdēm; sī dīxĕrĭs "aēstŭŏ," sūdāt.

nōn sŭmŭs ērgŏ părēs: mĕlĭōr, quī sēmpĕr ĕt ōmnī

nōctĕ dĭēquĕ pŏtēst ălĭēnā sūmĕrĕ vūltūm105

ā făcĭē, iāctārĕ mănūs laūdārĕ părātūs,

sī bĕnĕ rūctāvīt, sī rēctūm mīnxĭt ămīcūs,

sī trūlla īnvērsō crĕpĭtūm dĕdĭt aūrĕă fūndō.

praētĕrĕā sānctūm nĭhĭl †aūt† āb īnguĭnĕ tūtūm,

nōn mātrōnă lărīs, nōn fīlĭă vīrgŏ, nĕc īpsĕ110

spōnsūs lēvĭs ădhūc, nōn fīlĭŭs āntĕ pŭdīcūs.

hōrūm sī nĭhĭl ēst, ăvĭām rĕsŭpīnăt ămīcī.

[scīrĕ vŏlūnt sēcrētă dŏmūs ātque īndĕ tĭmērī.]

ēt quŏnĭām coēpīt Graēcōrūm mēntĭŏ, trānsī

gŷmnăsĭa ātque aūdī făcĭnūs māiōrĭs ăbōllaē.115

Stōĭcŭs ōccīdīt Bărĕām dēlātŏr ămīcūm

dīscĭpŭlūmquĕ sĕnēx rīpā nūtrītŭs ĭn īllā

ād quām Gōrgŏnĕī dēlāpsa ēst pīnnă căbāllī.

nōn ēst Rōmānō cuīquām lŏcŭs hīc, ŭbĭ rēgnāt

Prōtŏgĕnēs ălĭquīs vēl Dīphĭlŭs aūt Hērmārchūs,120

quī gēntīs vĭtĭō nūmquām pārtītŭr ămīcūm,

sōlŭs hăbēt. nām cūm făcĭlēm stīllāvĭt ĭn aūrēm

ēxĭgŭūm dē nātūraē pătrĭaēquĕ vĕnēnō,

līmĭnĕ sūmmŏvĕōr, pĕrĭērūnt tēmpŏră lōngī

sērvĭtĭī; nūsquām mĭnŏr ēst iāctūră clĭēntīs.125

quōd pōrro ōffĭcĭūm, nē nōbīs blāndĭăr, aūt quōd

paūpĕrĭs hīc mĕrĭtūm, sī cūrēt nōctĕ tŏgātūs

cūrrĕrĕ, cūm praētōr līctōrem īmpēllăt ĕt īrĕ

praēcĭpĭtēm iŭbĕāt dūdūm vĭgĭlāntĭbŭs ōrbīs,

nē prĭŏr Ālbīnam ēt Mŏdĭām cōllēgă sălūtēt?130

dīvĭtĭs hīc sērvō clūdīt lătŭs īngĕnŭōrūm

fīlĭŭs; āltĕr ĕnīm quāntum īn lĕgĭōnĕ trĭbūnī

āccĭpĭūnt dōnāt Cālvīnaē vēl Cătĭēnaē,

ūt sĕmĕl aūt ĭtĕrūm sŭpĕr īllām pālpĭtĕt; āt tū,

cūm tĭbĭ vēstītī făcĭēs scōrtī plăcĕt, haērēs135

ēt dŭbĭtās āltā Chĭŏnēn dēdūcĕrĕ sēllā

dā tēstēm Rōmaē tām sānctūm quām fŭĭt hōspēs

nūmĭnĭs Īdaēī, prōcēdāt vēl Nŭmă vēl quī

sērvāvīt trĕpĭdām flāgrānti ēx aēdĕ Mĭnērvām:

prōtĭnŭs ād cēnsūm, dē mōrĭbŭs ūltĭmă fīēt140

quaēstĭŏ. "quōt pāscīt sērvōs? quōt pōssĭdĕt āgrī

iūgĕră? quām mūltā māgnāquĕ părōpsĭdĕ cēnāt?"

quāntūm quīsquĕ sŭā nūmmōrūm sērvăt ĭn ārcā,

tāntum hăbĕt ēt fĭdĕī. iūrēs lĭcĕt ēt Sămŏthrācūm

ēt nōstrōrum ārās, cōntēmnĕrĕ fūlmĭnă paūpēr145

crēdĭtŭr ātquĕ dĕōs dīs īgnōscēntĭbŭs īpsīs.

quīd quōd mātĕrĭām praēbēt caūsāsquĕ iŏcōrūm

ōmnĭbŭs hīc īdēm, sī foēda ēt scīssă lăcērnă,

sī tŏgă sōrdĭdŭla ēst ēt rūptā cālcĕŭs āltēr

pēllĕ pătēt, vēl sī cōnsūtō vūlnĕrĕ crāssūm150

ātquĕ rĕcēns līnum ōstēndīt nōn ūnă cĭcātrīx?

nīl hăbĕt īnfēlīx paūpērtās dūrĭŭs īn sē

quām quōd rīdĭcŭlōs hŏmĭnēs făcĭt. "ēxĕăt", īnquīt

"sī pŭdŏr ēst, ēt dē pūlvīnō sūrgăt ĕquēstrī,

cūiūs rēs lēgī nōn sūffĭcĭt, ēt sĕdĕānt hīc155

lēnōnūm pŭĕrī quōcūmque ēx fōrnĭcĕ nātī,

hīc plaūdāt nĭtĭdūs praēcōnīs fīlĭŭs īntēr

pīnnĭrăpī cūltōs iŭvĕnēs iŭvĕnēsquĕ lănīstaē."

sīc lĭbĭtūm vānō, quī nōs dīstīnxĭt, Ŏthōnī.

quīs gĕnĕr hīc plăcŭīt cēnsū mĭnŏr ātquĕ pŭēllaē160

sārcĭnŭlīs īmpār? quīs paūpēr scrībĭtŭr hērēs?

quāndo īn cōnsĭlĭo ēst aēdīlĭbŭs? āgmĭnĕ fāctō

dēbŭĕrānt ōlīm tĕnŭēs mīgrāssĕ Quĭrītēs.

haūt făcĭle ēmērgūnt quōrūm vīrtūtĭbŭs ōbstāt

rēs āngūstă dŏmī, sēd Rōmaē dūrĭŏr īllīs165

cōnātūs: māgno hōspĭtĭūm mĭsĕrābĭlĕ, māgnō

sērvōrūm vēntrēs, ēt frūgī cēnŭlă māgnō.

fīctĭlĭbūs cēnārĕ pŭdēt, quōd tūrpĕ nĕgābīs

trānslātūs sŭbĭto ād Mārsōs mēnsāmquĕ Săbēllām

cōntēntūsque īllīc Vĕnĕtō dūrōquĕ cŭcūllō.170

pārs māgna Ītălĭae ēst, sī vērum ādmīttĭmŭs, īn quā

nēmŏ tŏgām sūmīt nĭsĭ mōrtŭŭs. īpsă dĭērūm

fēstŏrŭm hērbōsō cŏlĭtūr sī quāndŏ thĕātrō

māiēstās tāndēmquĕ rĕdīt ād pūlpĭtă nōtūm

ēxŏdĭūm, cūm pērsōnaē pāllēntĭs hĭātūm175

īn grĕmĭō mātrīs fōrmīdāt rūstĭcŭs īnfāns,

aēquālēs hăbĭtūs īllīc sĭmĭlēsquĕ vĭdēbīs

ōrchēstram ēt pŏpŭlūm; clārī vēlāmĕn hŏnōrīs

sūffĭcĭūnt tŭnĭcaē sūmmīs aēdīlĭbŭs ālbaē.

hīc ūltrā vīrēs hăbĭtūs nĭtŏr, hīc ălĭquīd plūs180

quām sătĭs ēst īntērdum ălĭēnā sūmĭtŭr ārcā.

cōmmūne īd vĭtĭum ēst: hīc vīvĭmŭs āmbĭtĭōsā

paūpērtāte ōmnēs. quīd tē mŏrŏr? ōmnĭă Rōmaē

cūm prĕtĭō. quīd dās, ūt Cōssum ălĭquāndŏ sălūtēs,

ūt tē rēspĭcĭāt claūsō Vēiēntŏ lăbēllō?185

īllĕ mĕtīt bārbām, crīnem hīc dēpōnĭt ămātī;

plēnă dŏmūs lībīs vēnālĭbŭs: āccĭpe ĕt īstūd

fērmēntūm tĭbi hăbē. praēstārĕ trĭbūtă clĭēntēs

cōgĭmŭr ēt cūltīs aūgērĕ pĕcūlĭă sērvīs.

quīs tĭmĕt aūt tĭmŭīt gĕlĭdā Praēnēstĕ rŭīnām190

aūt pŏsĭtīs nĕmŏrōsa īntēr iŭgă Vōlsĭnĭīs aūt

sīmplĭcĭbūs Găbĭīs aūt prōnī Tībŭrĭs ārcĕ?

nōs ūrbēm cŏlĭmūs tĕnŭī tībīcĭnĕ fūltām

māgnā pārtĕ sŭī; nām sīc lābēntĭbŭs ōbstāt

vīlĭcŭs ēt, vĕtĕrīs rīmaē cūm tēxĭt hĭātūm,195

sēcūrōs pēndēntĕ iŭbēt dōrmīrĕ rŭīnā.

vīvēndum ēst īllīc, ŭbĭ nūlla īncēndĭă, nūllī

nōctĕ mĕtūs. iām pōscĭt ăquām, iām frīvŏlă trānsfērt

Ūcălĕgōn, tăbŭlātă tĭbī iām tērtĭă fūmānt:

tū nēscīs; nām sī grădĭbūs trĕpĭdātŭr ăb īmīs,200

ūltĭmŭs ārdēbīt quēm tēgŭlă sōlă tŭētūr

ā plŭvĭā, mōllēs ŭbĭ rēddūnt ōvă cŏlūmbaē.

lēctŭs ĕrāt Cōrdō Prŏcŭlā mĭnŏr, ūrcĕŏlī sēx

ōrnāmēntum ăbăcī, nēc nōn ēt pārvŭlŭs īnfrā

cānthărŭs ēt rĕcŭbāns sŭb ĕōdēm mārmŏrĕ Chīrōn,205

iāmquĕ vĕtūs Graēcōs sērvābāt cīstă lĭbēllōs

ēt dīvīna ŏpĭcī rōdēbānt cārmĭnă mūrēs.

nīl hăbŭīt Cōrdūs, quĭs ĕnīm nĕgăt? ēt tămĕn īllūd

pērdĭdĭt īnfēlīx tōtūm nĭhĭl. ūltĭmŭs aūtēm

aērūmnaē cŭmŭlūs, quōd nūdum ēt frūstă rŏgāntēm210

nēmŏ cĭbō, nēmo hōspĭtĭō tēctōquĕ iŭvābīt.

sī māgna Āstŭrĭcī cĕcĭdīt dŏmŭs, hōrrĭdă mātēr,

pūllātī prŏcĕrēs, dīffērt vădĭmōnĭă praētōr.

tūm gĕmĭmūs cāsūs ūrbīs, tūnc ōdĭmŭs īgnēm.

ārdĕt ădhūc, ēt iam āccūrrīt quī mārmŏră dōnēt,215

cōnfĕrăt īmpēnsās; hīc nūda ēt cāndĭdă sīgnă,

hīc ălĭquīd praēclārum Eūphrānŏrĭs ēt Pŏlўclītī,

haēc Ăsĭānōrūm vĕtĕra ōrnāmēntă dĕōrūm,

hīc lībrōs dăbĭt ēt fŏrŭlōs mĕdĭāmquĕ Mĭnērvām,

hīc mŏdĭum ārgēntī. mĕlĭōra āc plūră rĕpōnīt220

Pērsĭcŭs ōrbōrūm laūtīssĭmŭs ēt mĕrĭtō iām

sūspēctūs tāmquam īpsĕ sŭās īncēndĕrĭt aēdēs.

sī pŏtĕs āvēllī cīrcēnsĭbŭs, ōptĭmă Sōraē

aūt Fābrātĕrĭaē dŏmŭs aūt Frŭsĭnōnĕ părātūr

quāntī nūnc tĕnĕbrās ūnūm cōndūcĭs ĭn ānnūm.225

hōrtŭlŭs hīc pŭtĕūsquĕ brĕvīs nēc rēstĕ mŏvēndūs

īn tĕnŭīs plāntās făcĭlī dīffūndĭtŭr haūstū.

vīvĕ bĭdēntĭs ămāns ēt cūltī vīlĭcŭs hōrtī

ūnde ĕpŭlūm pōssīs cēntūm dărĕ Pŷthăgŏrēīs.

ēst ălĭquīd, quōcūmquĕ lŏcō, quōcūmquĕ rĕcēssū,230

ūnīūs sēsē dŏmĭnūm fēcīssĕ lăcērtaē.

plūrĭmŭs hīc aēgēr mŏrĭtūr vĭgĭlāndŏ (sĕd īpsūm

lānguōrēm pĕpĕrīt cĭbŭs īmpērfēctŭs ĕt haērēns

ārdēntī stŏmăchō); nām quaē mĕrĭtōrĭă sōmnūm

ādmīttūnt? māgnīs ŏpĭbūs dōrmītŭr ĭn ūrbĕ.235

īndĕ căpūt mōrbī. raēdārūm trānsĭtŭs ārtō

vīcōrum īn flēxu ēt stāntīs cōnvīcĭă māndraē

ērĭpĭēnt sōmnūm Drūsō vĭtŭlīsquĕ mărīnīs.

sī vŏcăt ōffĭcĭūm, tūrbā cēdēntĕ vĕhētūr

dīvĕs ĕt īngēntī cūrrēt sŭpĕr ōră Lĭbūrnā240

ātque ŏbĭtēr lĕgĕt aūt scrībēt vēl dōrmĭĕt īntūs;

nāmquĕ făcīt sōmnūm claūsā lēctīcă fĕnēstrā.

āntĕ tămēn vĕnĭēt: nōbīs prŏpĕrāntĭbŭs ōbstāt

ūndă prĭōr, māgnō pŏpŭlūs prĕmĭt āgmĭnĕ lūmbōs

quī sĕquĭtūr; fĕrĭt hīc cŭbĭtō, fĕrĭt āssĕrĕ dūrō245

āltĕr, ăt hīc tīgnūm căpĭti īncŭtĭt, īllĕ mĕtrētām.

pīnguĭă crūră lŭtō, plāntā mōx ūndĭquĕ māgnā

cālcŏr, ĕt īn dĭgĭtō clāvūs mĭhĭ mīlĭtĭs haērēt.

nōnnĕ vĭdēs quāntō cĕlĕbrētūr spōrtŭlă fūmō?

cēntūm cōnvīvaē, sĕquĭtūr sŭă quēmquĕ cŭlīnă.250

Cōrbŭlŏ vīx fērrēt tōt vāsa īngēntĭă, tōt rēs

īmpŏsĭtās căpĭtī, quās rēctō vērtĭcĕ pōrtāt

sērvŭlŭs īnfēlīx ēt cūrsū vēntĭlăt īgnēm.

scīndūntūr tŭnĭcaē sārtaē mŏdŏ, lōngă cŏrūscāt

sērrācō vĕnĭēnte ăbĭēs, ātque āltĕră pīnūm255

plaūstră vĕhūnt; nūtānt āltē pŏpŭlōquĕ mĭnāntūr.

nām sī prōcŭbŭīt quī sāxă Lĭgūstĭcă pōrtāt

āxĭs ĕt ēvērsūm fūdīt sŭpĕr āgmĭnă mōntēm,

quīd sŭpĕrēst dē cōrpŏrĭbūs? quīs mēmbră, quĭs ōssă

īnvĕnĭt? ōbtrītūm vūlgī pĕrĭt ōmnĕ cădāvēr260

mōre ănĭmaē. dŏmŭs īntĕrĕā sēcūră pătēllās

iām lăvăt ēt būccā fŏcŭlum ēxcĭtăt ēt sŏnăt ūnctīs

strīglĭbŭs ēt plēnō cōmpōnīt līntĕă gūtō.

haēc īntēr pŭĕrōs vărĭē prŏpĕrāntŭr, ăt īllĕ

iām sĕdĕt īn rīpā taētrūmquĕ nŏvīcĭŭs hōrrēt265

pōrthmĕă nēc spērāt caēnōsī gūrgĭtĭs ālnūm

īnfēlīx nĕc hăbēt quēm pōrrĭgăt ōrĕ trĭēntēm.

rēspĭcĕ nūnc ălĭa āc dīvērsă pĕrīcŭlă nōctīs:

quōd spătĭūm tēctīs sūblīmĭbŭs ūndĕ cĕrēbrūm

tēstă fĕrīt, quŏtĭēns rīmōsa ēt cūrtă fĕnēstrīs270

vāsă cădānt, quāntō pērcūssūm pōndĕrĕ sīgnēnt

ēt laēdānt sĭlĭcēm. pōssīs īgnāvŭs hăbērī

ēt sŭbĭtī cāsūs īmprōvĭdŭs, ād cēnām sī

īntēstātŭs ĕās: ădĕō tōt fātă, quŏt īllā

nōctĕ pătēnt vĭgĭlēs tē praētĕrĕūntĕ fĕnēstraē.275

ērgo ōptēs vōtūmquĕ fĕrās mĭsĕrābĭlĕ tēcūm,

ūt sīnt cōntēntaē pătŭlās dēfūndĕrĕ pēlvēs.

ēbrĭŭs āc pĕtŭlāns, quī nūllūm fōrtĕ cĕcīdīt,

dāt poēnās, nōctēm pătĭtūr lūgēntĭs ămīcūm

Pēlīdaē, cŭbăt īn făcĭēm, mōx deīndĕ sŭpīnūs:280

[ērgō nōn ălĭtēr pŏtĕrīt dōrmīrĕ; quĭbūsdām]

sōmnūm rīxă făcīt. sēd quāmvīs īmprŏbŭs ānnīs

ātquĕ mĕrō fērvēns căvĕt hūnc quēm cōccĭnă laēnă

vītārī iŭbĕt ēt cŏmĭtūm lōngīssĭmŭs ōrdŏ,

mūltūm praētĕrĕā flāmmārum ēt aēnĕă lāmpās.285

mē, quēm lūnă sŏlēt dēdūcĕrĕ vēl brĕvĕ lūmēn

cāndēlaē, cūiūs dīspēnso ēt tēmpĕrŏ fīlūm,

cōntēmnīt. mĭsĕraē cōgnōscĕ prŏhoēmĭă rīxaē,

sī rīxa ēst, ŭbĭ tū pūlsās, ĕgŏ vāpŭlŏ tāntūm.

stāt cōntrā stārīquĕ iŭbēt. pārērĕ nĕcēssēst;290

nām quĭd ăgās, cūm tē fŭrĭōsūs cōgăt ĕt īdēm

fōrtĭŏr? "ūndĕ vĕnīs" ēxclāmāt, "cūiŭs ăcētō,

cūiūs cōnchĕ tŭmēs? quīs tēcūm sēctĭlĕ pōrrūm

sūtŏr ĕt ēlīxī vērvēcīs lābră cŏmēdīt?

nīl mĭhĭ rēspōndēs? aūt dīc aūt āccĭpĕ cālcēm.295

ēde ŭbĭ cōnsīstās: īn quā tē quaērŏ prŏseūchā?"

dīcĕrĕ sī tēmptēs ălĭquīd tăcĭtūsvĕ rĕcēdās,

tāntūmdem ēst: fĕrĭūnt părĭtēr, vădĭmōnĭă deīndĕ

īrātī făcĭūnt. lībērtās paūpĕrĭs haēc ēst:

pūlsātūs rŏgăt ēt pūgnīs cōncīsŭs ădōrāt300

ūt lĭcĕāt paūcīs cūm dēntĭbŭs īndĕ rĕvērtī.

nēc tămĕn haēc tāntūm mĕtŭās; nām quī spŏlĭēt tē

nōn dērīt claūsīs dŏmĭbūs pōstquam ōmnĭs ŭbīquĕ

fīxă cătēnātaē sĭlŭīt cōmpāgŏ tăbērnaē.

īntērdum ēt fērrō sŭbĭtūs grāssātŏr ăgīt rēm:305

ārmātō quŏtĭēns tūtaē cūstōdĕ tĕnēntūr

ēt Pōmptīnă pălūs ēt Gāllīnārĭă pīnūs,

sīc īnde hūc ōmnēs tāmquam ād vīvārĭă cūrrūnt.

quā fōrnācĕ grăvēs, quā nōn īncūdĕ cătēnaē?

māxĭmŭs īn vīnclīs fērrī mŏdŭs. ūt tĭmĕās nē310

vōmēr dēfĭcĭāt, nē mārra ēt sārcŭlă dēsīnt.

fēlīcēs prŏăvōrum ătăvōs, fēlīcĭă dīcās

saēcŭlă quaē quōndām sūb rēgĭbŭs ātquĕ trĭbūnīs

vīdērūnt ūnō cōntēntām cārcĕrĕ Rōmām.

hīs ălĭās pŏtĕram ēt plūrīs sūbnēctĕrĕ caūsās,315

sēd iūmēntă vŏcānt ēt sōl īnclīnăt. ĕūndūmst;

nām mĭhĭ cōmmōtā iāmdūdūm mūlĭŏ vīrgā

ādnŭĭt. ērgŏ vălē nōstrī mĕmŏr, ēt quŏtĭēns tē

Rōmă tŭō rĕfĭcī prŏpĕrāntēm rēddĕt Ăquīnō,

mē quŏque ăd Hēlvīnām Cĕrĕrēm vēstrāmquĕ Dĭānām320

cōnvērte ā Cūmīs. sătŭrārum ĕgŏ, nī pŭdĕt īllās,

aūdītōr gĕlĭdōs vĕnĭām călĭgātŭs ĭn āgrōs."

Quamuis digressu veteris confusus amici

laudo tamen, vacuis quod sedem figere Cumis

destinet atque unum civem donare Sibyllae.

ianua Baiarum est et gratum litus amoeni

5secessus. ego vel Prochytam praepono Suburae;

nam quid tam miserum, tam solum vidimus, ut non

deterius credas horrere incendia, lapsus

tectorum adsiduos ac mille pericula saevae

urbis et Augusto recitantes mense poëtas?

10sed dum tota domus raeda componitur una,

substitit ad veteres arcus madidamque Capenam.

hic, ubi nocturnae Numa constituebat amicae

(nunc sacri fontis nemus et delubra locantur

Iudaeis, quorum cophinus fenumque supellex;

15omnis enim populo mercedem pendere iussast

arbor et eiectis mendicat silva Camenis),

in vallem Egeriae descendimus et speluncas

dissimiles veris. quanto praesentius esset

numen aquis, viridi si margine cluderet undas

20herba nec ingenuum violarent marmora tofum.

hic tunc Umbricius "quando artibus" inquit "honestis

nullus in urbe locus, nulla emolumenta laborum,

res hodie minor est here quam fuit atque eadem cras

deteret exiguis aliquid, proponimus illuc

25ire, fatigatas ubi Daedalus exuit alas,

dum nova canities, dum prima et recta senectus,

dum superest Lachesi quod torqueat et pedibus me

porto meis nullo dextram subeunte bacillo.

cedamus patria. vivant Artorius istic

30et Catulus, maneant qui nigrum in candida vertunt,

quis facile est aedem conducere, flumina, portus,

siccandam elvviem, portandum ad busta cadaver,

et praebere caput domina venale sub hasta.

quondam hi cornicines et municipalis harenae

35perpetui comites notaeque per oppida buccae

munera nunc edunt et, verso pollice vulgus

cum iubet, occidunt populariter; inde reversi

conducunt foricas, et cur non omnia? cum sint

quales ex humili magna ad fastigia rerum

40extollit quotiens volvit Fortuna iocari.

quid Romae faciam? mentiri nescio; librum,

si malus est, nequeo laudare et poscere; motus

astrorum ignoro; funus promittere patris

nec volo nec possum; ranarum viscera numquam

45inspexi; ferre ad nuptam quae mittit adulter,

quae mandat, norunt alii; me nemo ministro

fur erit, atque ideo nulli comes exeo tamquam

mancus et extinctae corpus non utile dextrae.

quis nunc diligitur nisi conscius et cui fervens

50aestuat occultis animus semperque tacendis?

nil tibi se debere putat, nil conferet umquam,

participem qui te secreti fecit honesti.

carus erit Verri qui Verrem tempore quo vult

accusare potest. tanti tibi non sit opaci

55omnis harena Tagi quodque in mare volvitur aurum,

ut somno careas ponendaque praemia sumas

tristis et a magno semper timearis amico.

quae nunc divitibus gens acceptissima nostris

et quos praecipue fugiam, properabo fateri,

60nec pudor obstabit. non possum ferre, Quirites,

Graecam urbem. quamuis quota portio faecis Achaei?

iam pridem Syrus in Tiberim defluxit Orontes

et linguam et mores et cum tibicine chordas

obliquas nec non gentilia tympana secum

65vexit et ad circum iussas prostare puellas.

ite, quibus grata est picta lupa barbara mitra.

rusticus ille tuus sumit trechedipna, Quirine,

et ceromatico fert niceteria collo.

hic alta Sicyone, ast hic Amydone relicta,

70hic Andro, ille Samo, | hic Trallibus aut Alabandis,

Esquilias dictumque petunt a vimine collem,

viscera magnarum domuum dominique futuri.

ingenium velox, audacia perdita, sermo

promptus et Isaeo torrentior. ede quid illum

75esse putes. quemuis hominem secum attulit ad nos:

grammaticus, rhetor, geometres, pictor, aliptes,

augur, schoenobates, medicus, magus, omnia novit

Graeculus esuriens: in caelum iusseris ibit.

in summa non Maurus erat neque Sarmata nec Thrax

80qui sumpsit pinnas, mediis sed natus Athenis.

horum ego non fugiam conchylia? me prior ille

signabit fultusque toro meliore recumbet,

advectus Romam quo pruna et cottona vento?

usque adeo nihil est quod nostra infantia caelum

85hausit Aventini baca nutrita Sabina?

quid quod adulandi gens prudentissima laudat

sermonem indocti, faciem deformis amici,

et longum invalidi collum cervicibus aequat

Herculis Antaeum procul a tellure tenentis,

90miratur vocem angustam, qua deterius nec

ille sonat quo mordetur gallina marito?

haec eadem licet et nobis laudare, sed illis

creditur. an melior cum Thaida sustinet aut cum

uxorem comoedus agit vel Dorida nullo

95cultam palliolo? mulier nempe ipsa videtur,

non persona, loqui: vacua et plana omnia dicas

infra ventriculum et tenui distantia rima.

nec tamen Antiochus nec erit mirabilis illic

aut Stratocles aut cum molli Demetrius Haemo:

100natio comoeda est. rides, maiore cachinno

concutitur; flet, si lacrimas conspexit amici,

nec dolet; igniculum brumae si tempore poscas,

accipit endromidem; si dixeris "aestuo," sudat.

non sumus ergo pares: melior, qui semper et omni

105nocte dieque potest aliena sumere vultum

a facie, iactare manus laudare paratus,

si bene ructavit, si rectum minxit amicus,

si trulla inverso crepitum dedit aurea fundo.

praeterea sanctum nihil †aut† ab inguine tutum,

110non matrona laris, non filia virgo, nec ipse

sponsus levis adhuc, non filius ante pudicus.

horum si nihil est, aviam resupinat amici.

[scire volunt secreta domus atque inde timeri.]

et quoniam coepit Graecorum mentio, transi

115gymnasia atque audi facinus maioris abollae.

Stoicus occidit Baream delator amicum

discipulumque senex ripa nutritus in illa

ad quam Gorgonei delapsa est pinna caballi.

non est Romano cuiquam locus hic, ubi regnat

120Protogenes aliquis vel Diphilus aut Hermarchus,

qui gentis vitio numquam partitur amicum,

solus habet. nam cum facilem stillavit in aurem

exiguum de naturae patriaeque veneno,

limine summoveor, perierunt tempora longi

125servitii; nusquam minor est iactura clientis.

quod porro officium, ne nobis blandiar, aut quod

pauperis hic meritum, si curet nocte togatus

currere, cum praetor lictorem impellat et ire

praecipitem iubeat dudum vigilantibus orbis,

130ne prior Albinam et Modiam collega salutet?

divitis hic servo cludit latus ingenuorum

filius; alter enim quantum in legione tribuni

accipiunt donat Calvinae vel Catienae,

ut semel aut iterum super illam palpitet; at tu,

135cum tibi vestiti facies scorti placet, haeres

et dubitas alta Chionen deducere sella

da testem Romae tam sanctum quam fuit hospes

numinis Idaei, procedat vel Numa vel qui

servavit trepidam flagranti ex aede Minervam:

140protinus ad censum, de moribus ultima fiet

quaestio. "quot pascit servos? quot possidet agri

iugera? quam multa magnaque paropside cenat?"

quantum quisque sua nummorum servat in arca,

tantum habet et fidei. iures licet et Samothracum

145et nostrorum aras, contemnere fulmina pauper

creditur atque deos dis ignoscentibus ipsis.

quid quod materiam praebet causasque iocorum

omnibus hic idem, si foeda et scissa lacerna,

si toga sordidula est et rupta calceus alter

150pelle patet, vel si consuto vulnere crassum

atque recens linum ostendit non una cicatrix?

nil habet infelix paupertas durius in se

quam quod ridiculos homines facit. "exeat", inquit

"si pudor est, et de pulvino surgat equestri,

155cuius res legi non sufficit, et sedeant hic

lenonum pueri quocumque ex fornice nati,

hic plaudat nitidus praeconis filius inter

pinnirapi cultos iuvenes iuvenesque lanistae."

sic libitum vano, qui nos distinxit, Othoni.

160quis gener hic placuit censu minor atque puellae

sarcinulis impar? quis pauper scribitur heres?

quando in consilio est aedilibus? agmine facto

debuerant olim tenues migrasse Quirites.

haut facile emergunt quorum virtutibus obstat

165res angusta domi, sed Romae durior illis

conatus: magno hospitium miserabile, magno

servorum ventres, et frugi cenula magno.

fictilibus cenare pudet, quod turpe negabis

translatus subito ad Marsos mensamque Sabellam

170contentusque illic Veneto duroque cucullo.

pars magna Italiae est, si verum admittimus, in qua

nemo togam sumit nisi mortuus. ipsa dierum

festorum herboso colitur si quando theatro

maiestas tandemque redit ad pulpita notum

175exodium, cum personae pallentis hiatum

in gremio matris formidat rusticus infans,

aequales habitus illic similesque videbis

orchestram et populum; clari velamen honoris

sufficiunt tunicae summis aedilibus albae.

180hic ultra vires habitus nitor, hic aliquid plus

quam satis est interdum aliena sumitur arca.

commune id vitium est: hic vivimus ambitiosa

paupertate omnes. quid te moror? omnia Romae

cum pretio. quid das, ut Cossum aliquando salutes,

185ut te respiciat clauso Veiento labello?

ille metit barbam, crinem hic deponit amati;

plena domus libis venalibus: accipe et istud

fermentum tibi habe. praestare tributa clientes

cogimur et cultis augere peculia servis.

190quis timet aut timuit gelida Praeneste ruinam

aut positis nemorosa inter iuga Volsiniis aut

simplicibus Gabiis aut proni Tiburis arce?

nos urbem colimus tenui tibicine fultam

magna parte sui; nam sic labentibus obstat

195vilicus et, veteris rimae cum texit hiatum,

securos pendente iubet dormire ruina.

vivendum est illic, ubi nulla incendia, nulli

nocte metus. iam poscit aquam, iam frivola transfert

Ucalegon, tabulata tibi iam tertia fumant:

200tu nescis; nam si gradibus trepidatur ab imis,

ultimus ardebit quem tegula sola tuetur

a pluvia, molles ubi reddunt ova columbae.

lectus erat Cordo Procula minor, urceoli sex

ornamentum abaci, nec non et parvulus infra

205cantharus et recubans sub eodem marmore Chiron,

iamque vetus Graecos servabat cista libellos

et divina opici rodebant carmina mures.

nil habuit Cordus, quis enim negat? et tamen illud

perdidit infelix totum nihil. ultimus autem

210aerumnae cumulus, quod nudum et frusta rogantem

nemo cibo, nemo hospitio tectoque iuvabit.

si magna Asturici cecidit domus, horrida mater,

pullati proceres, differt vadimonia praetor.

tum gemimus casus urbis, tunc odimus ignem.

215ardet adhuc, et iam accurrit qui marmora donet,

conferat impensas; hic nuda et candida signa,

hic aliquid praeclarum Euphranoris et Polycliti,

haec Asianorum vetera ornamenta deorum,

hic libros dabit et forulos mediamque Minervam,

220hic modium argenti. meliora ac plura reponit

Persicus orborum lautissimus et merito iam

suspectus tamquam ipse suas incenderit aedes.

si potes avelli circensibus, optima Sorae

aut Fabrateriae domus aut Frusinone paratur

225quanti nunc tenebras unum conducis in annum.

hortulus hic puteusque brevis nec reste movendus

in tenuis plantas facili diffunditur haustu.

vive bidentis amans et culti vilicus horti

unde epulum possis centum dare Pythagoreis.

230est aliquid, quocumque loco, quocumque recessu,

unius sese dominum fecisse lacertae.

plurimus hic aeger moritur vigilando (sed ipsum

languorem peperit cibus imperfectus et haerens

ardenti stomacho); nam quae meritoria somnum

235admittunt? magnis opibus dormitur in urbe.

inde caput morbi. raedarum transitus arto

vicorum in flexu et stantis convicia mandrae

eripient somnum Druso vitulisque marinis.

si vocat officium, turba cedente vehetur

240dives et ingenti curret super ora Liburna

atque obiter leget aut scribet vel dormiet intus;

namque facit somnum clausa lectica fenestra.

ante tamen veniet: nobis properantibus obstat

unda prior, magno populus premit agmine lumbos

245qui sequitur; ferit hic cubito, ferit assere duro

alter, at hic tignum capiti incutit, ille metretam.

pinguia crura luto, planta mox undique magna

calcor, et in digito clavus mihi militis haeret.

nonne vides quanto celebretur sportula fumo?

250centum convivae, sequitur sua quemque culina.

Corbulo vix ferret tot vasa ingentia, tot res

impositas capiti, quas recto vertice portat

servulus infelix et cursu ventilat ignem.

scinduntur tunicae sartae modo, longa coruscat

255serraco veniente abies, atque altera pinum

plaustra vehunt; nutant alte populoque minantur.

nam si procubuit qui saxa Ligustica portat

axis et eversum fudit super agmina montem,

quid superest de corporibus? quis membra, quis ossa

260invenit? obtritum vulgi perit omne cadaver

more animae. domus interea secura patellas

iam lavat et bucca foculum excitat et sonat unctis

striglibus et pleno componit lintea guto.

haec inter pueros varie properantur, at ille

265iam sedet in ripa taetrumque novicius horret

porthmea nec sperat caenosi gurgitis alnum

infelix nec habet quem porrigat ore trientem.

respice nunc alia ac diversa pericula noctis:

quod spatium tectis sublimibus unde cerebrum

270testa ferit, quotiens rimosa et curta fenestris

vasa cadant, quanto percussum pondere signent

et laedant silicem. possis ignavus haberi

et subiti casus improvidus, ad cenam si

intestatus eas: adeo tot fata, quot illa

275nocte patent vigiles te praetereunte fenestrae.

ergo optes votumque feras miserabile tecum,

ut sint contentae patulas defundere pelves.

ebrius ac petulans, qui nullum forte cecidit,

dat poenas, noctem patitur lugentis amicum

280Pelidae, cubat in faciem, mox deinde supinus:

[ergo non aliter poterit dormire; quibusdam]

somnum rixa facit. sed quamuis improbus annis

atque mero fervens cavet hunc quem coccina laena

vitari iubet et comitum longissimus ordo,

285multum praeterea flammarum et aenea lampas.

me, quem luna solet deducere vel breve lumen

candelae, cuius dispenso et tempero filum,

contemnit. miserae cognosce prohoemia rixae,

si rixa est, ubi tu pulsas, ego vapulo tantum.

290stat contra starique iubet. parere necessest;

nam quid agas, cum te furiosus cogat et idem

fortior? "unde venis" exclamat, "cuius aceto,

cuius conche tumes? quis tecum sectile porrum

sutor et elixi vervecis labra comedit?

295nil mihi respondes? aut dic aut accipe calcem.

ede ubi consistas: in qua te quaero proseucha?"

dicere si temptes aliquid tacitusve recedas,

tantumdem est: feriunt pariter, vadimonia deinde

irati faciunt. libertas pauperis haec est:

300pulsatus rogat et pugnis concisus adorat

ut liceat paucis cum dentibus inde reverti.

nec tamen haec tantum metuas; nam qui spoliet te

non derit clausis domibus postquam omnis ubique

fixa catenatae silvit compago tabernae.

305interdum et ferro subitus grassator agit rem:

armato quotiens tutae custode tenentur

et Pomptina palus et Gallinaria pinus,

sic inde huc omnes tamquam ad vivaria currunt.

qua fornace graves, qua non incude catenae?

310maximus in vinclis ferri modus. ut timeas ne

vomer deficiat, ne marra et sarcula desint.

felices proavorum atavos, felicia dicas

saecula quae quondam sub regibus atque tribunis

viderunt uno contentam carcere Romam.

315his alias poteram et pluris subnectere causas,

sed iumenta vocant et sol inclinat. eundumst;

nam mihi commota iamdudum mulio virga

adnuit. ergo vale nostri memor, et quotiens te

Roma tuo refici properantem reddet Aquino,

320me quoque ad Helvinam Cererem vestramque Dianam

converte a Cumis. saturarum ego, ni pudet illas,

auditor gelidos veniam caligatus in agros."