ARGUMENTUM

Mercator Siculus, quoi erant gemini filii,

Ei surrupto altero mors optigit.

Nomen surreptici illi indit qui domist

Avos paternus. Facit Menaechmum ex Sosicle.

5Et is germanum, postquam adolevit, quaeritat

Circum omnis oras. Post Epidamnum devenit:

Hic fuerat alitus ille surrepticius.

Menaechmum omnes civem credunt advenam

Eumque appellant meretrix, uxor et socer.

10I se cognoscunt fratres postremo invicem.

PERSONAE

PENICULUS PARASITUS

MENAECHMUS I ADULESCENS

MENAECHMUS II (SOSICLES) ADULESCENS

EROTIUM MERETRIX

CYLINDRUS COCUS

MESSENIO SERVUS

ANCILLA

MATRONA

SENEX

MEDICUS

SCAENA EPIDAMNI

PROLOGUS

Salutem primum iam a principio propitiam

mihi atque vobis, spectatores, nuntio.

Adporto vobis Plautum - lingua, non manu:

quaeso ut benignis accipiatis auribus.

5Nunc argumentum accipite atque animum advortite:

quam potero in verba conferam paucissima.

Atque hoc poetae faciunt in comoediis:

omnis res gestas esse Athenis autumant,

quo illud vobis Graecum videatur magis;

10ego nusquam dicam nisi ubi factum dicitur.

Atque adeo hoc argumentum graecissat, tamen

non atticissat, verum sicilicissat.

† huic argumento antelogium hoc fuit †;

nunc argumentum vobis demensum dabo,

15non modio neque trimodio, verum ipso horreo:

tantum ad narrandum argumentum adest benignitas.

Mercator quidam fuit Syracusis senex,

ei sunt nati filii gemini duo,

ita forma simili puerei uti mater sua

20non internosse posset quae mammam dabat,

neque mater ipsa quae illos pepererat,

(ut quidem ille dixit mihi qui pueros viderat:

ego illos non vidi, ne quis vostrum censeat).

Postquam iam pueri septuennes sunt, pater

25oneravit navim magnam multis mercibus;

imponit geminum alterum in navim pater,

Tarentum avexit secum ad mercatum simul,

illum reliquit alterum apud matrem domi.

Tarenti ludei forte erant quom illuc venit.

30Mortales multi, ut ad ludos, convenerant:

puer aberravit inter homines a patre.

Epidamniensis quidam ibi mercator fuit,

is puerum tollit avehitque Epidamnium.

Pater eius autem postquam puerum perdidit,

35animum despondit eaque is aegritudine

paucis diebus post Tarenti emortuost.

Postquam Syracusas de ea re rediit nuntius

ad avom puerorum, puerum surruptum alterum

patremque pueri Tarenti | esse emortuom,

40immutat nomen avos huic gemino alteri;

ita illum dilexit qui surruptust alterum:

illius nomen indit illi qui domi est,

Menaechmo, idem quod alteri nomen fuit:

et ipsus eodem est avo' vocatus nomine

45(propterea illius nomen memini facilius,

quia illum clamore vidi flagitarier).

Ne mox erretis, iam nunc praedico prius:

idem est ambobus nomen geminis fratribus.

Nunc in Epidamnum pedibus redeundum est mihi,

50ut hanc rem vobis examussim disputem.

Si quis quid vestrum Epidamnum curari sibi

velit, audacter imperato et dicito,

sed ita ut det unde curari id possit sibi.

Nam nisi qui argentum dederit, nugas egerit;

55qui dederit, magi' maiores nugas egerit.

Verum illuc redeo unde abii atque uno asto in loco.

Epidamniensis ill' quem dudum dixeram,

geminum illum puerum qui surrupuit alterum,

ei liberorum nisi divitiae nihil erat:

60adoptat illum puerum surrupticium

sibi filium eique uxorem dotatam dedit,

eumque heredem fecit quom ipse obiit diem.

Nam rus ut ibat forte, ut multum pluerat,

ingressus fluvium rapidum ab urbe hau longule,

65rapidus raptori pueri subduxit pedes

apstraxitque hominem in maxumam malam crucem.

Illi divitiae | evenerunt maxumae.

Is illic habitat geminus surrupticius.

Nunc ille geminus, qui Syracusis habet,

70hodie in Epidamnum venit cum servo suo

hunc quaeritatum geminum germanum suom.

Haec urbs Epidamnus est dum haec agitur fabula:

quando alia agetur aliud fiet oppidum;

sicut familiae quoque solent mutarier:

75modo hic habitat leno, modo adulescens, modo senex,

pauper, mendicus, rex, parasitus, hariolus

* * * * * * * * * * * *

ACTUS I

PENICULUS

PE. Iuventus nomen fecit peniculo mihi,

ideo quia mensam quando edo detergeo.

Homines captivos qui catenis vinciunt

80et qui fugitivis servis indunt compedis,

nimi' stulte faciunt mea quidem sententia.

Nam homini misero si ad malum accedit malum,

maior lubido est fugere et facere nequiter.

Nam se ex catenis eximunt aliquo modo.

85Tum compediti ei anum lima praeterunt

aut lapide excutiunt clavom. Nugae sunt eae.

Quem tu adservare recte ne aufugiat voles

esca atque potione vinciri decet.

Apud mensam plenam homini rostrum deliges;

90dum tu illi quod edit et quod potet praebeas,

suo arbitratu | ad fatim cottidie,

numquam edepol fugiet, tam etsi capital fecerit,

facile adservabis, dum eo vinclo vincies.

Ita istaec nimi' lenta vincla sunt escaria:

95quam magis extendas tanto astringunt artius.

Nam ego ad Menaechmum hunc ‹nunc› eo, quo iam diu

sum iudicatus; ultro eo ut me vinciat.

Nam illic homo homines non alit, verum educat

recreatque: nullus melius medicinam facit.

100Ita est adulescens; ipsus escae maxumae,

Cerialis cenas dat, ita mensas exstruit,

tantas struices concinnat patinarias:

standumst in lecto si quid de summo petas.

Sed mi intervallum iam hos dies multos fuit:

105domi domitus sum usque cum careis meis.

Nam neque edo neque emo nisi quod est carissumum.

Id quoque iam, cari qui instruontur deserunt.

Nunc ad eum inviso. Sed aperitur ostium.

Menaechmum eccum ipsum video, progreditur foras.

MENAECHMVS I PENICVLVS

110MEN. Ni mala, ni stulta sies, ni indomita inposque animi,

quod viro esse odio videas, tute tibi odio habeas.

Praeterhac si mihi tale post hunc diem

faxis, faxo foris vidua visas patrem.

Nam quotiens foras ire volo, me retines, revocas, rogitas,

115quo ego eam, quam rem agam, quid negoti geram,

quid petam, quid feram, quid foris egerim.

Portitorem domum duxi, ita omnem mihi

rem necesse eloqui est, quidquid egi atque ago.

Nimium ego te habui delicatam; nunc adeo ut facturus dicam.

120Quando ego tibi ancillas, penum,

lanam, aurum, vestem, purpuram bene praebeo nec quicquam eges,

malo cavebis si sapis, virum opservare desines.

Atque adeo, ne me nequiquam serves, ob eam industriam

hodie ducam scortum ad cenam atque aliquo condicam foras.

125PE. Illic homo se uxori simulat male loqui, loquitur mihi;

nam si foris cenat, profecto me, haud uxorem, ulciscitur.

MEN. Evax! iurgio hercle tandem uxorem abegi ab ianua.

Ubi sunt amatores mariti? dona quid cessant mihi

conferre omnes congratulantes quia pugnavi fortiter?

130hanc modo uxori intus pallam surrupui, ad scortum fero.

Sic hoc decet, dari facete verba custodi catae.

Hoc facinus pulchrumst, hoc probumst, hoc lepidumst, hoc factumst fabre:

meo malo a mala apstuli hoc, ad damnum deferetur.

Avorti praedam ab hostibus nostrum salute socium.

135PE. Heus adulescens! ecqua in istac pars inest praeda mihi?

MEN. Perii! in insidias deveni. PE. Immo in praesidium, ne time.

MEN. Quis homo est? PE. ego sum. MEN. O mea Commoditas, o mea Opportunitas,

salve. PE. Salve. MEN. Quid agis? PE. Teneo dextera genium meum.

MEN. Non potuisti magi' per tempus mi advenire quam advenis.

140PE. Ita ego soleo: commoditatis omnis articulos scio.

MEN. Vin tu facinus luculentum inspicere? PE. Quis id coxit coquos?

iam sciam, si quid titubatumst, ubi reliquias videro.

MEN. Dic mi, enumquam tu vidisti tabulam pictam in pariete

ubi aquila Catameitum raperet aut ubi Venus Adoneum?

145PE. Saepe. Sed quid istae picturae ad me attinent? MEN. Age me aspice.

Ecquid adsimulo similiter? PE. Qui istic est ornatus tuos?

MEN. Dic hominem lepidissumum esse me. PE. Ubi essuri sumus?

MEN. Dic modo hoc quod ego te iubeo. PE. Dico: homo lepidissume.

MEN. Ecquid audes de tuo istuc addere? PE. Atque hilarissume.

150MEN. Perge, perge - PE. Non pergo hercle nisi scio qua gratia.

Litigium tibi est cum uxore, eo mi aps te caveo cautius.

MEN. Clam uxorem ubi sepulcrum habeamus atque hunc comburamus diem.

PE. Age sane igitur, quando aequom oras, quam mox incendo rogum?

155dies quidem iam ad umbilicum est dimidiatus mortuos.

MEN. Te morare mihi quom obloquere. PE. Oculum ecfodito per solum

mihi, Menaechme, si ullum verbum faxo nisi quod iusseris.

MEN. Concede huc a foribus. PE. Fiat. MEN. Etiam concede huc. PE. Licet.

MEN. Etiam nunc concede audacter ab leonino cavo.

160PE. Eu edepol! ne tu, ut ego opinor, esses agitator probus.

MEN. Quidum? PE. Ne te uxor sequatur respectas identidem.

MEN. Sed quid ais? PE. Egone? id enim quod tu vis, id aio atque id nego.

MEN. Ecquid tu de odore possis, si quid forte olfeceris,

facere coniecturam *? *

165PE. * captum sit collegium.

MEN. Agedum odorare hanc quam ego habeo pallam. Quid olet? apstines?

PE. Summum olefactare oportet vestimentum muliebre,

nam ex istoc loco spurcatur nasum odore inlutili.

MEN. Olfacta igitur hinc, Penicule. Lepide ut fastidis! PE. Decet.

170MEN. Quid igitur? quid olet? responde. PE. Furtum, scortum, prandium.

Tibi fuant ...

MEN. Elocutu's, nam ... prandium.

Nunc ad amicam deferetur hanc meretricem Erotium.

Mihi, tibi atque illi iubebo iam apparari prandium. PE. Eu!

175MEN. Inde usque ad diurnam stellam crastinam potabimus.

PE. [Eu!]

expedite fabulatu's. Iam fores ferio? MEN. Feri.

Vel mane etiam. PE. Mille passum commoratu's cantharum.

MEN. Placide pulta. PE. Metuis, credo, ne fores Samiae sient.

180MEN. Mane, mane opsecro hercle: eapse eccam exit. Oh! solem vides

satin ut occaecatust prae huius corporis candoribus?

EROTIVM PENICVLVS MENAECHMVS I

ER. Anime mi, Menaechme, salve. PE. Quid ego? ER. Extra numerum es mihi.

PE. Idem istuc aliis adscriptivis fieri ad legionem solet.

185MEN. Ego istic mihi hodie apparari iussi apud te proelium.

ER. Hodie id fiet. MEN. In eo uterque proelio potabimus;

uter ibi melior bellator erit inventus cantharo,

tua est legio: adiudicato cum utro - hanc noctem sies.

Ut ego uxorem, mea voluptas, ubi te aspicio, odi male!

190ER. Interim nequis quin eiius aliquid indutus sies.

Quid hoc est? MEN. Induviae tuae atque uxoris exuviae, rosa.

ER. Superas facile ut superior sis mihi quam quisquam qui impetrant.

PE. Meretrix tantisper blanditur, dum illud quod rapiat videt;

195nam si amabas, iam oportebat nassum abreptum mordicus.

MEN. Sustine hoc, Penicule: exuvias facere quas vovi volo.

PE. Cedo; sed opsecro hercle, salta sic cum palla postea.

MEN. Ego saltabo? sanus hercle non es. PE. Egone an tu magis?

si non saltas, exue igitur. MEN. Nimio ego hanc periculo

200surrupui hodie. Meo quidem animo ab Hippolyta subcingulum haud

Hercules aeque magno umquam apstulit periculo.

Cape tibi hanc, quando una vivis meis morigera moribus.

ER. Hoc animo decet animatos esse amatores probos.

PE. Qui quidem ad mendicitatem se properent detrudere.

205MEN. Quattuor minis ego emi istanc anno uxori meae.

PE. Quattuor minae perierunt plane, ut ratio redditur.

MEN. Scin quid volo ego te accurare? ER. Scio, curabo quae voles.

MEN. Iube igitur tribu' nobis apud te prandium accurarier

atque aliquid scitamentorum de foro opsonarier,

210glandionidam suillam, laridum pernonidam,

aut sincipitamenta porcina aut aliquid ad eum modum,

madida quae mi adposita in mensam milvinam suggerant;

atque actutum. ER. Licet ecastor. MEN. Nos prodimus ad forum.

Iam hic nos erimus: dum coquetur, interim potabimus.

215ER. Quando vis veni, parata res erit. MEN. Propera modo.

Sequere tu. - PE. Ego hercle vero te et servabo et te sequar,

neque hodie ut te perdam meream deorum divitias mihi. -

ER. Evocate intus Cylindrum mihi coquom actutum foras.

EROTIVM CYLINDRVS

ER. Sportulam cape atque argentum. Eccos tris nummos habes.

220CY. Habeo. ER. Abi atque opsonium adfer; tribu' vide quod sit satis:

neque defiat neque supersit. CY. Quoiusmodi hic homines erunt?

ER. Ego et Menaechmus et parasitus eiius. CY. Iam isti sunt decem;

nam parasitus octo hominum munus facile fungitur.

ER. Elocuta sum convivas, ceterum cum. CY. Licet.

225Cocta sunt, iube ire accubitum. ER. Redi cito. CY. Iam ego hic ero. -

ACTVS II

MENAECHMVS II MESSENIO

MEN. Voluptas nullast navitis, Messenio,

maior meo animo quam quom ex alto procul

terram conspiciunt. MES. Maior, non dicam dolo,

quasi adveniens terram videas quae fuerit tua.

230Sed quaesso, quamobrem nunc Epidamnum venimus?

an quasi mare omnis circumimus insulas?

MEN. Fratrem quaesitum geminum germanum meum.

MES. Nam quid modi futurum est illum quaerere?

hic annus sextus est postquam ei rei operam damus.

235Histros, Hispanos, Massiliensis, Hilurios,

mare superum omne Graeciamque exoticam

orasque Italicas omnis, qua adgreditur mare,

sumu' circumuecti. Si acum, credo, quaereres,

acum invenisses, sei appareret, iam diu.

240Hominem inter vivos quaeritamus mortuom;

nam invenissemus iam diu, sei viveret.

MEN. Ergo istuc quaero certum qui faciat mihi,

quei sese deicat scire eum esse emortuom:

operam praeterea numquam sumam quaerere.

245verum aliter vivos numquam desistam exsequi.

Ego illum scio quam cordi sit carus meo.

MES. In scirpo nodum quaeris. Quin nos hinc domum

redimus nisi si historiam scripturi sumus?

MEN. Dictum facessas, datum edis, caveas malo.

250Molestus ne sis, non tuo hoc fiet modo. MES. Em!

illoc enim verbo esse me servom scio.

Non potuit paucis plura plane proloquei.

Verum tamen nequeo contineri quin loquar.

Audin, Menaechme? quom inspicio marsuppium,

255viaticati hercle admodum aestive sumus.

ne tu hercle, opinor, nisi domum revorteris,

ubi nihil habebis, geminum dum quaeris, gemes.

Nam ita est haec hominum natio: in Epidamnieis

voluptarii atque potatores maxumei;

260tum sycophantae et palpatores plurumei

in urbe hac habitant; tum meretrices mulieres

nusquam perhibentur blandiores gentium.

Propterea huic urbei nomen Epidamno inditumst,

quia nemo ferme huc sine damno devortitur.

265MEN. Ego istuc cavebo. Cedodum huc mihi marsuppium.

MES. Quid eo veis? MEN. Iam aps te metuo de verbis tuis.

MES. Quid metuis? MEN. Ne mihi damnum in Epidamno duis.

Tu magis amator mulierum es, Messenio,

ego autem homo iracundus, animi perditi,

270id utrumque, argentum quando habebo, cavero,

ne tu delinquas neve ego irascar tibi.

MES. Cape atque serva. Me lubente feceris.

CYLINDRVS MENAECHMVS II MESSENIO

CY. Bene opsonavi atque ex mea sententia,

bonum anteponam prandium pransoribus.

275Sed eccum Menaechmum video. Vae tergo meo!

prius iam convivae ambulant ante ostium

quam ego opsonatu redeo. Adibo atque adloquar.

Menaechme, salve. MEN. Di te amabunt quisquis es.

CY. Quisquis * * * quis ego sim?

280MEN. Non hercle vero. CY. Ubi convivae ceteri?

MEN. Quos tu convivas quaeris? CY. parasitum tuom.

MEN. Meum parasitum? CY. Certe hic insanust homo.

MES. Dixin tibi esse hic sycophantas plurumos?

* * *

285MEN. Quem tu parasitum quaeris, adulescens, meum?

CY. Peniculum. MES. Eccum in vidulo salvom fero.

CY. Menaechme, numero huc advenis ad prandium.

Nunc opsonatu redeo. MEN. Responde mihi,

adulescens: quibus hic pretieis porci veneunt

290sacres sinceri? CY. Nummeis. MEN. Nummum a me accipe:

iube te piari de mea pecunia.

Nam equidem insanum esse te certo scio,

qui mihi molestu's homini ignoto quisquis es.

CY. Cylindrus ego sum: non nosti nomen meum?

295MEN. Sei tu Cylindrus seu Coriendru's, perieris.

Ego te non novi neque novisse adeo volo.

CY. Est tibi Menaechmo nomen. MEN. Tantum, quod sciam,

pro sano loqueris quom me appellas nomine.

Sed ubi novisti me? CY. Ubi ego te noverim,

300qui amicam habes eram meam hanc Erotium?

MEN. Neque hercle ego habeo neque te quis homo sis scio.

CY. Non scis quis ego sim, qui tibi saepissume

cyathisso apud nos, quando potas? MES. Ei mihi,

quom nihil est qui illic homini dimminuam caput!

305MEN. Tun cyathissare mihi soles, qui ante hunc diem

Epidamnum numquam vidi neque veni? CY. Negas?

MEN. Nego hercle vero. CY. Non tu in illisce aedibus

habitas? MEN. Di illos homines qui illi habitant perduint!

CY. Insanit hicquidem, qui ipse male dicit sibi.

310Audin, Menaechme? MEN. Quid vis? CY. Si me consulas,

nummum illum quem mihi dudum pollicitu's dare

(nam tu quidem hercle certo non sanu's satis,

Menaechme, qui nunc ipsus male dicas tibi)

315iubeas, si sapias, porculum adferri tibi.

MES. Eu hercle hominem multum et odiosum mihi!

CY. Solet iocari saepe mecum illoc modo.

quam vis ridiculus est, ubi uxor non adest.

Quid ais tu? quid ais, inquam. Satin hoc quod vides

320tribu' vobis opsonatumst, an opsono amplius,

tibi et parasito et mulieri? MEN. Quas mulieres,

quos tu parasitos loquere? MES. Quod te urget scelus

qui huic sis molestus? CY. Quid tibi mecum est rei?

ego te non novi: cum hoc quem novi fabulor.

325MES. Non edepol tu homo sanus es, certo scio.

CY. Iam ergo haec madebunt faxo, nil morabitur.

Proin tu ne quo abeas longius ab aedibus.

Numquid vis? MEN. Ut eas maxumam malam crucem.

CY. Ire hercle meliust te - interim atque accumbere,

330dum ego haec appono ad Volcani violentiam.

Ibo intro et dicam te hic astare Erotio,

ut te hinc abducat potius quam hic astes foris. -

MEN. Iamne abiit? abiit. Edepol hau mendacia

tua verba experior esse. MES. Opservato modo:

335nam istic meretricem credo habitare mulierem,

ut quidem ille insanus dixit qui hinc abiit modo.

MEN. Sed miror qui ille noverit nomen meum.

MES. Minime hercle mirum. Morem hunc meretrices habent:

ad portum mittunt servolos, ancillulas;

340sei qua peregrina navis in portum advenit,

rogitant quoiatis sit, quid ei nomen siet,

postilla extemplo se adplicant, adglutinant:

si pellexerunt, perditum amittunt domum.

Nunc in istoc portu stat navis praedatoria,

345aps qua cavendum nobis sane censeo.

MEN. Mones quidem hercle recte. MES. Tum demum sciam

recte monuisse, si tu recte caveris.

MEN. Tacedum parumper, nam concrepuit ostium:

videamus qui hinc egreditur. MES. Hoc ponam interim.

350Adservatote haec sultis, navales pedes.

EROTIVM MENAECHMVS II MESSENIO

ER. Sine fores sic, abi, nolo operiri.

Intus para, cura, vide, quod opust fiat:

sternite lectos, incendite odores; munditia

355inlecebra animost amantium.

Amanti amoenitas malost, nobis lucrost.

Sed ubi ille est quem coquos ante aedis esse ait? atque eccum video,

qui mihi est usui et plurumum prodest.

Item hinc ultro fit, ut meret, potissumus nostrae domi ut sit;

360nunc eum adibo atque ultro adloquar.

Animule mi, mihi mira videntur

te hic stare foris, fores quoi pateant,

magi' quam domu' tua domu' quom haec tua sit.

Omne paratumst, ut iussisti

365atque ut voluisti, neque tibi

ulla morast intus.

Prandium, ut iussisti, hic curatumst: ubi lubet, ire licet accubitum.

MEN. Quicum haec mulier loquitur? ER. Equidem tecum. MEN. Quid mecum tibi

370fuit umquam aut nunc est negoti? ER. Quia pol te unum ex omnibus

Venu' me volvit magnuficare neque id haud inmerito tuo.

Nam ecastor solus benefactis tuis me florentem facis.

MEN. Certo haec mulier aut insana aut ebria est, Messenio,

quae hominem ignotum compellet me tam familiariter.

375MES. Dixin ego istaec heic solere fieri? folia nunc cadunt,

praeut si triduom hoc hic erimus: tum arbores in te cadent.

Nam ita sunt hic meretrices: omnes elecebrae argentariae.

Sed sine me dum hanc compellare. Heus mulier, tibi dico. ER. Quid est?

MES. Ubi tu hunc hominem novisti? ER. Ibidem ubi hic me iam diu,

380in Epidamno. MES. In Epidamno? qui huc in hanc urbem pedem

nisi hodie numquam intro tetulit? ER. Heia! delicias facis.

Mi Menaechme, quin, amabo, is intro? hic tibi erit rectius.

MEN. Haec quidem edepol recte appellat meo me mulier nomine.

Nimi' miror quid hoc sit negoti. MES. Obolvit marsuppium

385huic istuc quod habes. MEN. Atque edepol tu me monuisti probe.

Accipedum hoc. Iam scibo utrum haec me mage amet an marsuppium.

ER. Eamus intro, ut prandeamus. MEN. Bene vocas: tam gratiast.

ER. Qur igitur me tibi iussisti coquere dudum prandium?

MEN. Egon te iussi coquere? ER. Certo, tibi et parasito tuo.

390MEN. Quoi, malum, parasito? certo haec mulier non sanast satis.

ER. Peniculo. MEN. Quis iste est Peniculus? qui extergentur baxeae?

ER. Scilicet qui dudum tecum venit, quom pallam mihi

detulisti quam ab uxore tua surrupuisti. MEN. Quid est?

tibi pallam dedi quam uxori meae surrupui? sanan es?

395certe haec mulier cantherino ritu astans somniat.

ER. Qui lubet ludibrio habere me atque ire infitias mihi

facta quae sunt? MEN. Dic quid est id quod negem quod fecerim?

ER. Pallam te hodie mihi dedisse uxoris. MEN. Etiam nunc nego.

Egoquidem neque umquam uxorem habui neque habeo neque huc

400umquam, postquam natus sum, intra portam penetravi pedem.

Prandi in navi, inde huc sum egressus, te conveni. ER. Eccere,

perii misera! quam tu mihi nunc navem narras? MEN. Ligneam,

saepe tritam, saepe fixam, saepe excussam malleo;

quasi supellex pellionis, palus palo proxumust.

405ER. †Iam, amabo, desine† ludos facere atque i hac mecum semul.

MEN. Nescio quem, mulier, alium hominem, non me quaeritas.

ER. Non ego Te novi Menaechmum, Moscho prognatum patre,

qui Syracusis perhibere natus esse in Sicilia,

410ubi rex Agathocles regnator fuit et iterum Phintia,

tertium Liparo, qui in morte regnum Hieroni tradidit,

nunc Hiero est? MEN. Hau falsa, mulier, praedicas MES. Pro Iuppiter!

Num istaec mulier illinc venit quae te novit tam cate?

415MEN. Hercle opinor, pernegari non potest. MES. Ne feceris.

Periisti, si intrassis intra limen. MEN. Quin tu tace modo.

Bene res geritur. Adsentabor quidquid dicet mulieri,

si possum hospitium nancisci. Iam dudum, mulier, tibi

420non inprudens advorsabar: hunc metuebam ni meae

uxori renuntiaret de palla et de prandio.

Nunc, quando vis, eamus intro. ER. Etiam parasitum manes?

MEN. Neque ego illum maneo neque flocci facio neque, si venerit,

eum volo intromitti. ER. Ecastor haud invita fecero.

425Sed scin quid te amabo ut facias? MEN. Impera quid vis modo.

ER. Pallam illam quam dudum dederas, ad phrygionem ut deferas,

ut reconcinnetur atque ut opera addantur quae volo.

MEN. Hercle qui tu recte dicis: eadem ignorabitur,

ne uxor cognoscat te habere, si in via conspexerit.

430ER. Ergo mox auferto tecum, quando abibis. MEN. Maxume.

ER. Eamus intro. MEN. Iam sequar te. Hunc volo etiam conloqui.

Eho Messenio, accede huc. MES. Quid negoti est? †sussciri†.

MEN. Quid eo opust? MES. Opus est - MEN. Scio ut ne dicas. MES. Tanto nequior.

435MEN. Habeo praedam: tantum incepi operis. I quantum potes,

abduc istos in tabernam actutum devorsoriam.

Tum facito ante solem occasum ut venias advorsum mihi.

MES. Non tu istas meretrices novisti, ere. MEN. Tace, inquam *

mihi dolebit, non tibi, si quid ego stulte fecero.

440Mulier haec stulta atque inscita est; quantum perspexi modo,

est hic praeda nobis. MES. Perii! iamne abis? periit probe:

ducit lembum dierectum navis praedatoria.

Sed ego inscitus qui domino me postulem moderarier:

dicto me emit audientem, haud imperatorem sibi.

445Sequimini, ut, quod imperatum est, veniam advorsum temperi. -

ACTVS III

PENICVLVS

PE. Plus triginta annis natus sum, quom interea loci

numquam quicquam facinus feci peius neque scelestius

quam hodie, quom contionem mediam me immersi miser.

Ubi ego dum hieto, Menaechmus se supterduxit mihi

450atque abit ad amicam, credo, neque me volvit ducere.

Qui illum di omnes perduint quei primus hoc commentus est,

contionem habere, qui homines occupatos occupat!

non ad eam rem otiosos homines decuit deligi,

qui nisi adsint quom citentur, census capiat ilico?

455 * quam senatus * * * contionem *

* * *

adfatim est hominum in dies qui singulas escas edint,

quibu' negoti nihil est, qui essum neque vocantur neque vocant:

eos oportet contioni dare operam atque comitieis.

460Si id ita esset, non ego hodie perdidissem prandium,

quoi tam credo datum volvisse quam me video vivere.

Ibo: etiamnum reliquiarum spes animum oblectat meum.

Sed quid ego video? Menaechmus cum corona exit foras.

Sublatum est convivium, edepol venio advorsum temperi.

465Opservabo quid agat hominem. Post adibo atque adloquar.

MENAECHMVS II PENICVLVS

MEN. Potine ut quiescas? ego tibi hanc hodie probe

lepideque concinnatam referam temperi.

Non faxo eam esse dices: ita ignorabitur.

PE. Pallam ad phrygionem fert confecto prandio

470vinoque expoto, parasito excluso foras.

Non hercle is sum qui sum, ni hanc iniuriam

meque ultus pulchre fuero. Opserva quid dabo.

MEN. Pro di inmortales! quoi homini umquam uno die

475boni dedistis plus qui minu' speraverit?

prandi, potavi, scortum accubui, apstuli

hanc, quoiius heres numquam erit post hunc diem.

PE. Nequeo quae loquitur exaudire clanculum;

satur nunc loquitur de me et de parti mea?

480MEN. Ait hanc dedisse me sibi atque eam meae

uxori surrupuisse. Quoniam sentio

errare, extemplo, quasi res cum ea esset mihi,

coepi adsentari: mulier quidquid dixerat,

idem ego dicebam. Quid multis verbis opust?

485minore nusquam bene fui dispendio.

PE. Adibo ad hominem, nam turbare gestio.

MEN. Quis hic est qui advorsus it mihi? PE. Quid ais, homo

levior quam pluma, pessume et nequissume,

flagitium hominis, subdole ac minimi preti?

490quid de te merui qua me caussa perderes?

ut surrupuisti te mihi dudum de foro!

fecisti funus med apsenti prandio.

Qur ausu's facere, quoii ego aeque heres eram?

MEN. Adulescens, quaeso, quid tibi mecum est rei

495qui mihi male dicas homini ignoto insciens?

an tibi malam rem vis pro male dictis dari?

PE. Post eam quam edepol te dedisse intellego.

MEN. Responde, adulescens, quaeso, quid nomen tibist?

PE. Etiam derides quasi nomen non gnoveris?

500MEN. Non edepol ego te quod sciam umquam ante hunc diem

vidi neque gnovi; verum certo, quisquis es,

si aequom facias, mihi odiosus ne sies.

PE. Menaechme, vigila. MEN. Vigilo hercle equidem quod sciam.

PE. Non me novisti? MEN. Non negem si noverim.

505PE. Tuom parasitum non novisti? MEN. Non tibi

sanum est, adulescens, sinciput, intellego.

PE. Responde, surrupuistin uxori tuae

pallam istanc hodie ac dedisti Erotio?

MEN. Neque hercle ego uxorem habeo neque ego Erotio

510dedi nec pallam surrupui. PE. Satin sanus es?

occisast haec res. Non ego te indutum foras

exeire vidi pallam? MEN. Vae capiti tuo!

omnis cinaedos esse censes quia tu es?

515tun med indutum fuisse pallam praedicas?

PE. Ego hercle vero. MEN. Non tu abis quo dignus es?

aut te piari iube, homo insanissume.

PE. Numquam edepol quisquam me exorabit quin tuae

uxori rem omnem iam, uti sit gesta, eloquar;

520omnes in te istaec recident contumeliae:

faxo haud inultus prandium comederis. -

MEN. Quid hoc est negoti? satine, uti quemque conspicor,

ita me ludificant? sed concrepuit ostium.

ANCILLA MENAECHMVS

AN. Menaechme, amare ait te multum Erotium,

525†ut hoc una opera ad auruficem deferas†,

atque huc ut addas auri pondo unciam

iubeasque spinter novom reconcinnarier.

MEN. Et istuc et aliud si quid curari volet

me curaturum dicito, quidquid volet.

530AN. Scin quid hoc sit spinter? MEN. Nescio nisi aureum.

AN. Hoc est quod olim clanculum ex armario

te surrupuisse aiebas uxori tuae.

MEN. Numquam hercle factum est. AN. Non meministi, opsecro?

redde igitur spinter, si non meministi. MEN. Mane.

535Immo equidem memini. Nempe hoc est quod illi dedei.

Istuc: ubi illae armillae sunt quas una dedei?

AN. Numquam dedisti. MEN. Nam pol hoc unum dedei.

AN. Dicam curare? MEN. Dicito: curabitur.

540et palla et spinter faxo referantur simul.

AN. Amabo, mi Menaechme, inauris da mihi

faciendas pondo duom nummum, stalagmia,

ut te lubenter videam, quom ad nos veneris.

MEN. Fiat. Cedo aurum; ego manupretium dabo.

545AN. Da sodes aps te: poste reddidero tibi.

MEN. Immo cedo aps te: ego post tibi reddam duplex.

AN. Non habeo. MEN. At tu, quando habebis, tum dato.

AN. Numquid vis? - MEN. Haec me curaturum dicito -

ut quantum possint quique liceant veneant.

550Iamne introabiit? abiit, opervit fores.

Di me quidem omnes adiuvant, augent, amant.

Sed quid ego cesso, dum datur mi occasio

tempusque, abire ab his locis lenonieis?

propera, Menaechme, fer pedem, confer gradum.

555Demam hanc coronam atque abiciam ad laevam manum,

ut, si sequantur me, hac abiisse censeant.

Ibo et conveniam servom si potero meum,

ut haec, quae bona dant di mihi, ex me sciat. -

ACTVS IV

MA. Egone hic me patiar frustra in matrimonio,

560ubi vir compilet clanculum quidquid domist

atque ea ad amicam deferat? PE. Quin tu taces?

manufesto faxo iam opprimes: sequere hac modo.

Pallam ad phrygionem cum corona ebrius

ferebat hodie tibi quam surrupuit domo.

565Sed eccam coronam quam habuit. Num mentior?

em hac abiit, si vis persequi vestigiis.

Atque edepol eccum optume revortitur;

Sed pallam non fert. MA. Quid ego nunc cum illoc agam?

PE. Idem quod semper: male habeas; sic censeo.

570huc concedamus: ex insidieis aucupa.

MENAECHMVS I PENICVLVS MATRONA

MEN. Ut hoc utimur maxume more moro,

molesto atque multo atque uti quique sunt optumi

maxume morem habent hunc!

clientes sibi omnes volunt esse multos:

575bonine an mali sint, id hau quaeritant; res

magis quaeritur quam clientum fides

quoius modi clueat.

Si est pauper atque hau malus nequam habetur,

sin dives malust, is cliens frugi habetur.

580Qui nec leges neque aequom bonum usquam colunt,

sollicitos patronos habent.

Datum denegant quod datum est, litium pleni, rapaces

viri, fraudulenti,

qui aut faenore aut peiiuriis habent rem paratam,

mens est in quo *

585eis ubi dicitur dies, simul patronis dicitur,

quippe qui pro illis loquimur quae male fecerunt:

aut ad populum aut in iure aut ad iudicem rest.

Sicut me hodie nimi' sollicitum cliens quidam habuit neque quod volvi

agere aut quicum licitumst, ita med attinit, ita detinit.

590Apud aedilis pro eius factis plurumisque pessumisque

deixei caussam, condiciones tetuli tortas, confragosas:

aut plus aut minu' quam opus erat dicto dixeram controvorsiam, ut

sponsio fieret. Quid ill' qui praedem dedit?

Nec magis manufestum ego hominem umquam ullum teneri vidi:

595omnibus male factis testes tres aderant acerrumi.

Di illum omnes perdant, ita mihi

hunc hodie corrumpit diem,

meque adeo, qui hodie forum

umquam oculis inspexi meis.

Diem corrupi optumum:

iussi apparari prandium,

amica exspectat me, scio.

Ubi primum est licitum ilico

properavi abire de foro.

600Iratast, credo, nunc mihi;

placabit palla quam dedi,

quam hodie uxori apstuli atque detuli huic Erotio.

PE. Quid ais? MA. Viro me malo male nuptam. PE. Satin audis quae illic loquitur?

MA. Sati'. MEN. Si sapiam, hinc intro abeam, ubi m mi bene sit. PE. Mane: male erit potius.

MA. Ne illam ecastor faenerato apstulisti. PE. Sic datur.

605MA. Clanculum te istaec flagitia facere censebas pote?

MEN. Quid illuc est, uxor, negoti? MA. Men rogas? MEN. Vin hunc rogem?

MA. Aufer hinc palpationes. PE. Perge tu. MEN. Quid tu mihi

tristis es? MA. Te scire oportet. PE. Scit sed dissimulat malus.

MEN. Quid negotist? MA. Pallam - MEN. Pallam? MA. Quidam pallam - PE. Quid paves?

610MEN. Nil equidem paveo. PE. Nisi unum: palla pallorem incutit.

At tu ne clam me comesses prandium. Perge in virum.

MEN. Non taces? PE. Non hercle vero taceo. Nutat ne loquar.

MEN. Non hercle egoquidem usquam quicquam nuto neque nicto tibi.

MA. Ne ego ecastor mulier misera. MEN. Qui tu misera es? mi expedi.

615PE. Nihil hoc confidentius: quin quae vides ea pernegat.

MEN. Per Iovem deosque omnis adiuro, uxor (satin hoc est tibi?),

me isti non nutasse. PE. Credit iam tibi de "isti": illuc redi.

MEN. Quo ego redeam? PE. Equidem ad phrygionem censeo; et pallam refer.

MEN. Quae istaec palla est? PE. Taceo iam, quando haec rem non meminit suam.

620MEN. Numquis servorum deliquit? num ancillae aut servei tibi

responsant? eloquere. Inpune non erit. MA. Nugas agis.

MEN. Tristis admodum est. Non mihi istuc sati' placet - MA. Nugas agis.

MEN. Certe familiarium aliquoi irata es. MA. Nugas agis.

MEN. Num mihi es irata saltem? MA. Nunc tu non nugas agis.

625MEN. Non edepol deliqui quicquam. MA. Em rusum nunc nugas agis.

MEN. Dic, mea uxor, quid tibi aegre est? PE. Bellus blanditur tibi.

MEN. Potin ut mihi molestus ne sis? num te appello? MA. Aufer manum.

PE. Sic datur. Properato apsente me comesse prandium,

post ante aedis cum corona me derideto ebrius.

630MEN. Neque edepol ego prandi neque hodie huc intro tetuli pedem.

PE. Tun negas? MEN. Nego hercle vero. PE. Nihil hoc homine audacius.

Non ego te modo hic ante aedis cum corona florea

vidi astare? quom negabas mihi esse sanum sinciput

et negabas me novisse, peregrinum aibas esse te?

635MEN. Quin ut dudum divorti aps te, redeo nunc demum domum.

PE. Novi ego te. Non mihi censebas esse qui te ulciscerer.

Omnia hercle uxori dixi. MEN. Quid dixisti? PE. Nescio,

eam ipsus roga. MEN. Quid hoc est, uxor? quidnam hic narravit tibi?

quid id est? quid taces? quin dicis quid sit? MA. quasi tu nescias.

Palla mihi est domo surrupta. MEN. Palla surrupta est tibi?

640MA. Me rogas? MEN. Pol hau rogem te si sciam. PE. O hominem malum,

ut dissimulat! non potes celare: rem novit probe.

Omnia hercle ego edictavi. MEN. Quid id est? MA. Quando nil pudet

neque vis tua voluntate ipse profiteri, audi atque ades.

Et quid tristis sim et quid hic mihi dixerit faxo scias.

645Palla mihi est domo surrupta. MEN. Palla surruptast mihi?

PE. Viden ut te scelestus captat? huic surruptast, non tibi.

Nam profecto tibi surrupta si esset - salva non foret.

MEN. Nil mihi tecum est. Sed tu quid ais? MA. Palla, inquam, periit domo.

MEN. Quis eam surrupuit? MA. Pol istuc ille scit qui illam apstulit.

650MEN. Quis is homo est? MA. Menaechmus quidam. MEN. Edepol factum nequiter.

Quis is Menaechmust? MA. Tu istic, inquam. MEN. Egone? MA. Tu. MEN. Quis arguit?

MA. Egomet. PE. Et ego. Atque huic amicae detulisti Erotio.

MEN. Egon dedi? MA. Tu, tu istic, inquam. PE. Vin adferri noctuam,

quae "tu tu" usque dicat tibi? nam nos iam defessi sumus.

655MEN. Per Iovem deosque omnis adiuro, uxor satin hoc est tibi?,

non dedisse. PE. Immo hercle vero, nos non falsum dicere.

MEN. Sed ego illam non condonavi, sed sic utendam dedi.

MA. Equidem ecastor tuam nec chlamydem do foras nec pallium

quoiquam utendum. Mulierem aequom est vestimentum muliebre

660dare foras, virum virile. Quin refers pallam domum?

MEN. Ego faxo referetur. MA. Ex re tua, ut opinor, feceris;

nam domum numquam introibis nisi feres pallam simul.

Eo domum. PE. Quid mihi futurum est qui tibi hanc operam dedi?

MA. Opera reddetur, quando quid tibi erit surruptum domo. -

665PE. Id quidem edepol numquam erit, nam nihil est quod perdam domi.

Cum viro cum uxore, di vos perdant! properabo ad forum,

nam ex hac familia me plane excidisse intellego. -

MEN. Male mi uxor sese fecisse censet, quom exclusit foras;

quasi non habeam quo intromittar alium meliorem locum.

670Si tibi displiceo, patiundum: at placuero huic Erotio,

quae me non excludet ab se, sed apud se occludet domi.

Nunc ibo, orabo ut mihi pallam reddat quam dudum dedi;

aliam illi redimam meliorem. Heus! ecquis hic est ianitor?

aperite atque Erotium aliquis evocate ante ostium.

EROTIVM MENAECHMVS I

675ER. Quis hic me quaerit? MEN. Sibi inimicus magi' quam aetati tuae.

EV. Mi Menaechme, qur ante aedis astas? sequere intro. MEN. Mane.

Scin quid est quod ego ad te venio? ER. Scio, ut tibi ex me sit volup.

MEN. Immo edepol pallam illam, amabo te, quam tibi dudum dedi,

mihi eam redde. Uxor rescivit rem omnem, ut factum est, ordine.

680Ego tibi redimam bis tanta pluris pallam quam voles.

ER. Tibi dedi equidem illam, ad phrygionem ut ferres, paullo prius,

et illud spinter, ut ad auruficem ferres, ut fieret novom.

MEN. Mihi tu ut dederis pallam et spinter? numquam factum reperies.

Nam ego quidem postquam illam dudum tibi dedi, atque abii ad forum:

685nunc redeo, nunc te postillac video. EV. Video quam rem agis.

Quia commisi, ut me defrudes, ad eam rem adfectas viam.

MEN. Neque edepol te defrudandi caussa posco (quin tibi

dico uxorem rescivisse) - ER. Nec te ultro oravi ut dares:

tute ultro ad me detulisti, dedisti eam dono mihi;

690eandem nunc reposcis: patiar. Tibi habe, aufer, utere

vel tu vel tua uxor, vel etiam in loculos compingite.

Tu huc post hunc diem pedem intro non feres, ne frustra sis;

quando tu me bene merentem tibi habes despicatui,

nisi feres argentum, frustra me ductare non potes.

695Aliam posthac invenito quam habeas frustratui. -

MEN. Nimis iracunde hercle tandem. Heus tu, tibi dico, mane,

redi. Etiamne astas? etiam audes mea revorti gratia?

abiit intro, occlusit aedis. Nunc ego sum exclusissumus:

neque domi neque apud amicam mihi iam quicquam creditur.

700Ibo et consulam hanc rem amicos quid faciendum censeant. -

ACTVS V

MENAECHMVS II MATRONA

MEN. Nimi' stulte dudum feci quom marsuppium

Messenioni cum argento concredidi.

Immersit aliquo sese, credo, in ganeum.

MA. Provisam quam mox vir meus redeat domum.

705Sed eccum video. Salva sum, pallam refert.

MEN. Demiror ubi nunc ambulet Messenio.

MA. Adibo atque hominem accipiam quibu' dictis meret.

Non te pudet prodire in conspectum meum,

flagitium hominis, cum istoc ornatu? MEN. Quid est?

710quae te res agitat, mulier? MA. Etiamne, inpudens,

muttire verbum unum audes aut mecum loqui?

MEN. Quid tandem admisi in me ut loqui non audeam?

MA. Rogas me? hominis inpudentem audaciam!

MEN. Non tu scis, mulier, Hecubam quapropter canem

715Graii esse praedicabant? MA. Non equidem scio.

MEN. Quia idem faciebat Hecuba quod tu nunc facis:

omnia mala ingerebat quemquem aspexerat.

Itaque adeo iure coepta appellari est Canes.

MA. Non ego istaec flagitia possum perpeti.

720nam med aetatem viduam esse mavelim

quam istaec flagitia tua pati quae tu facis.

MEN. Quid id ad me, tu te nuptam possis perpeti

an sis abitura a tuo viro? an mos hic ita est

peregrino ut advenienti narrent fabulas?

725MA. Quas fabulas? non, inquam, patiar praeterhac,

quin vidua vivam quam tuos mores perferam.

MEN. Mea quidem hercle caussa vidua vivito

vel usque dum regnum optinebit Iuppiter.

MA. At mihi negabas dudum surrupuisse te,

730nunc eandem ante oculos adtines: non te pudet?

MEN. Eu hercle! mulier, multum et audax et mala's.

Tun tibi hanc surruptam dicere audes quam mihi

dedit alia mulier ut concinnandam darem?

MA. Ne istuc mecastor - iam patrem accersam meum

735atque ei narrabo tua flagitia quae facis.

I, Decio, quaere meum patrem, tecum simul

ut veniat ad me: ita rem | esse dicito.

Iam ego aperiam istaec tua flagitia. MEN. Sanan es?

quae mea flagitia? MA. Pallam | atque aurum meum

740domo suppilas tuae uxori | et tuae

degeris amicae. Satin haec recte fabulor?

MEN. Quaeso hercle, mulier, si scis, monstra quod bibam

tuam qui possim perpeti petulantiam.

Quem tu hominem ‹med› arbitrere nescio;

745ego te simitu novi cum Porthaone.

MA. Si me derides, at pol illum non potes,

patrem meum qui huc advenit. Quin respicis?

novistin tu illum? MEN. Novi cum Calcha simul:

eodem die illum vidi quo te ante hunc diem.

750MA. Negas novisse me? negas patrem meum?

MEN. Idem hercle dicam si avom vis adducere.

MA. Ecastor pariter hoc atque alias res soles.

SENEX MATRONA MENAECHMVS II

SE. Ut aetas mea est atque ut hoc usu' facto est

gradum proferam, progrediri properabo.

755Sed id quam mihi facile sit hau sum falsus.

Nam pernicitas deserit: consitus sum

senectute, onustum gero corpu', vires

reliquere: ut aetas mala est! mers mala ergost.

Nam res plurumas pessumas, quom advenit, ad-

760-fert, quas si autumem omnis, nimis longu' sermost.

Sed haec res mihi in pectore et corde curaest,

quidnam hoc sit negoti quod sic filia

repente expetit me, ut ad sese irem.

Nec quid id sit mihi certius facit, quid

velit. Quid me accersit?

Verum propemodum iam scio quid siet rei.

765Credo cum viro litigium natum esse aliquod.

Ita istaec solent, quae viros supservire

sibi postulant, dote fretae, feroces.

Et illi quoque haud apstinent saepe culpa.

Verum est modu' tamen, quoad pati uxorem oportet;

770nec pol filia umquam patrem accersit ad se

nisi aut quid commissi aut iurgi est caussa.

Sed id quidquid est iam sciam. Atque eccam eampse

ante aedis et eius tristem virum video. Id est quod suspicabar.

775Appellabo hanc. MA. Ibo advorsum. Salve multum, mi pater.

SE. Salva sis. Salven advenio? Salven accersi iubes?

quid tu tristis es? quid ille autem aps te iratus destitit?

nescioquid vos velitati estis inter vos duos.

Loquere, uter meruistis culpam, paucis, non longos logos.

780MA. Nusquam equidem quicquam deliqui: hoc primum te apsolvo, pater.

Verum vivere hic non possum neque durare ullo modo.

Proin tu me hinc abducas. SE. Quid istuc autem est? MA. Ludibrio, pater,

habeor. SE. Unde? MA. Ab illo quoi me mandavisti, meo viro.

SE. Ecce autem litigium! quotiens tandem edixi tibi

785ut caveres neuter ad me iretis cum querimonia?

MA. Qui ego istuc, mi pater, cavere possum? SE. Men interrogas?

MA. Nisi non vis. SE. Quotiens monstravi tibi viro ut morem geras,

quid ille faciat ne id opserves, quo eat, quid rerum gerat.

790MA. At enim ille hinc amat meretricem ex proxumo. SE. Sane sapit

atque ob istanc industriam etiam faxo amabit amplius.

MA. Atque ibi potat. SE. Tua quidem ille caussa potabit minus,

si illic sive alibi lubebit? quae haec, malum, inpudentiast?

una opera prohibere ad cenam ne promittat postules

795neu quemquam accipiat alienum apud se. Servirin tibi

postulas viros? dare una opera pensum postules,

inter ancillas sedere iubeas, lanam carere.

MA. Non equidem mihi te advocatum, pater, adduxi, sed viro.

Hinc stas, illim caussam dicis. SE. Si ille quid deliquerit,

800multo tanta illum accusabo quam te accusavi amplius.

Quando te auratam et vestitam bene habet, ancillas, penum

recte praehibet, melius sanam est, mulier, mentem sumere.

MA. At ille suppilat mihi aurum et pallas ex arcis domo,

me despoliat, mea ornamenta clam ad meretrices degerit.

805SE. Male facit, si istuc facit; si non facit, tu male facis

quae insontem insimules. MA. Quin etiam nunc habet pallam, pater,

et spinter, quod ad hanc detulerat, nunc, quia rescivi, refert.

SE. Iam ego ex hoc, ut factumst, scibo. Ibo ad hominem atque adloquar.

Dic mihi istuc, Menaechme, Quod vos dissertatis, ut sciam.

810Quid tu tristis es? quid illa autem irata aps te destitit?

MEN. Quisquis es, quidquid tibi nomen est, senex, summum Iovem

deosque do testis - SE. Qua de re aut quoius rei rerum omnium?

MEN. Me neque isti male fecisse mulieri quae me arguit

hanc domo ab se surrupuisse atque apstulisse - MA. Deierat?

815MEN. Si ego intra aedis huiius umquam ubi habitat penetravi pedem,

omnium hominum exopto ut fiam miserorum miserrumus.

SE. Sanun es qui istuc exoptes aut neges te umquam pedem

in eas aedis intulisse ubi habitas, insanissume?

820MEN. Tun, senex, ais habitare med in illisce aedibus?

SE. Tu negas? MEN. Nego hercle vero. SE. Immo hercle invere negas;

nisi quo nocte hac exmigrasti. Tu concede huc, filia.

Quid tu ais? num hinc exmigrastis? MA. Quem in locum aut ‹quam› ob rem, opsecro?

SE. Non edepol scio. MA. Profecto ludit te hic. Non tu tenes?

825SE. Iam vero, Menaechme, sati' iocatu's. Nunc hanc rem gere.

MEN. Quaeso, quid mihi tecum est? unde aut quis tu homo es? *

tibi aut ideo isti, quae mihi molestiaest quoquo modo?

MA. Viden tu illic oculos virere? ut viridis exoritur colos

830ex temporibus atque fronte, ut oculi scintillant, vide!

MEN. Quid mihi meliust quam, quando illi me insanire praedicant,

ego med adsimulem insanire, ut illos a me apsterream?

MA. Ut pandiculans oscitatur! quid nunc faciam, mi pater?

SE. Concede huc, mea nata, ab istoc quam potest longissume.

835MEN. Euhoe atque euhoe, Bromie, quo me in silvam venatum vocas?

audio, sed non abire possum ab his regionibus,

ita illa me ab laeva rabiosa femina adservat canes,

poste autem illinc hircus †alus†, qui saepe aetate in sua

perdidit civem innocentem falso testimonio.

840SE. Vae capiti tuo! MEN. Ecce, Apollo mihi ex oraclo imperat

ut ego illic oculos exuram lampadis ardentibus.

MA. Perii! mi pater, minatur mihi oculos exurere.

MEN. Ei mihi! insanire me aiunt, ultro quom ipsi insaniunt.

SE. Filia, heus! MA. Quid est? SE. Quid agimus? quid si ego huc servos cito?

845Ibo, abducam qui hunc hinc tollant et domi devinciant

priu' quam turbarum quid faciat amplius. MEN. Enim haereo;

ni occupo aliquid mihi consilium, hi domum me ad se auferent.

Pugnis me votas in huiius ore quicquam parcere,

nei a meis oculis apscedat in malam magnam crucem.

850Faciam quod iubes, Apollo. SE. Fuge domum quantum potest,

ne hic te optundat. MA. Fugio. Amabo, adserva istunc, mi pater,

ne quo hinc abeat. Sumne ego mulier misera quae illaec audio? -

MEN. Hau male illanc amovi; amoveam nunc hunc inpurissumum,

barbatum, tremulum Titanum, qui cluet Cygno patre.

855Ita mihi imperas ut ego huius membra atque ossa atque artua

comminuam illo scipione quem ipse habet. SE. Dabitur malum,

me quidem si attigeris aut si propius ad me accesseris.

MEN. Faciam quod iubes; securim capiam ancipitem atque hunc senem

osse fini dedolabo assulatim viscera.

860SE. Enim vero illud praecavendumst atque adcurandumst mihi;

sane ego illum metuo, ut minatur, ne quid male faxit mihi.

MEN. Multa mi imperas, Apollo: nunc equos iunctos iubes

capere me indomitos, ferocis, atque in currum inscendere,

ut ego hunc proteram leonem vetulum, olentem, edentulum.

865Iam astiti in currum, iam lora teneo, iam stimulum: in manust.

Agite equi, facitote sonitus ungularum appareat,

cursu celeri facite inflexa sit pedum pernicitas.

SE. Mihin equis iunctis minare? MEN. Ecce, Apollo, denvo

me iubes facere impetum in eum qui stat atque occidere.

870Sed quis hic est qui me capillo hinc de curru deripit?

imperium tuom demutat atque edictum Apollinis.

SE. Eu hercle morbum acrem ac durum! * * *

* * * di, vostram fidem!

vel hic qui insanit quam valuit paullo prius!

ei derepente tantus morbus incidit.

875Eibo atque accersam medicum iam quantum potest. -

MENAECHMVS II SENEX

MEN. Iamne isti abierunt, quaeso, ex conspectu meo,

qui me vi cogunt ut validus insaniam?

quid cesso abire ad navem dum salvo licet?

880vosque omnis quaeso, si senex revenerit,

ni me indicetis qua platea hinc aufugerim. -

SE. Lumbi sedendo, oculi spectando dolent,

manendo medicum dum se ex opere recipiat.

Odiosus tandem vix ab aegrotis venit,

885ait se obligasse crus fractum Aesculapio,

Apollini autem bracchium. Nunc cogito

utrum me dicam ducere medicum an fabrum.

Atque eccum incedit. Move formicinum gradum.

MEDICVS SENEX

MED. Quid esse illi morbi dixeras? narra, senex.

890Num larvatust aut cerritus? fac sciam.

Num eum veternus aut aqua intercus tenet?

SE. Quin ea te caussa duco ut id dicas mihi

atque illum ut sanum facias. MED. Perfacile id quidemst.

Sanum futurum, mea ego id promitto fide.

895SE. Magna cum cura ego illum curari volo.

MED. Quin suspirabo plus †sescenta† in dies:

ita ego ium cum cura magna curabo tibi.

SE. Atque eccum ipsum hominem. Opservemus quam rem agat.

MENAECHMVS I SENEX MEDICVS

MEN. Edepol ne hic dies pervorsus atque advorsus mi optigit.

900Quae me clam ratus sum facere, omnia ea fecit palam

parasitus qui me complevit flagiti et formidinis,

meus Ulixes, suo qui regi tantum concivit mali.

Quem ego hominem, si quidem vivo, vita evolvam sua -

sed ego stultus sum, qui illius esse dico quae meast:

905meo cibo et sumptu educatust. Anima privabo virum.

Condigne autem haec meretrix fecit, ut mos est meretricius:

quia rogo palla ut referatur rusum ad uxorem meam,

mihi se ait dedisse. Eu edepol! ne ego homo vivo miser.

SE. Audin quae loquitur? MED. Se miserum praedicat. SE. Adeas velim.

910MED. Salvos sis, Menaechme. Quaeso, qur apertas bracchium?

non tu scis quantum isti morbo nunc tuo facias mali?

MEN. Quin tu te suspendis? SE. Ecquid sentis? MED. Quidni sentiam?

non potest haec res ellebori iungere optinerier.

Sed quid ais, Menaechme? MEN. Quid vis? MED. Dic mihi hoc quod te rogo:

915album an atrum vinum potas? MEN. Quin tu is in malam crucem?

MED. Iam hercle occeptat insanire primulum. MEN. Quin me interrogas

purpureum panem an puniceum soleam ego esse an luteum?

soleamne esse avis squamossas, piscis pennatos? SE. Papae!

920audin tu ut deliramenta loquitur? quid cessas dare

potionis aliquid priu' quam percipit insania?

MED. Mane modo, etiam percontabor alia. SE. Occidi fabulans.

MED. Dic mihi hoc: solent tibi umquam oculi duri fieri?

MEN. Quid? tu me locustam censes esse, homo ignavissume?

925MED. Dic mihi: enumquam intestina tibi crepant, quod sentias?

MEN. Ubi satur sum, nulla crepitant; quando essurio, tum crepant.

MED. Hoc quidem edepol hau pro insano verbum respondit mihi.

Perdormiscin usque ad lucem? facilin tu dormis cubans?

930MEN. Perdormisco, si resolvi argentum quoi debeo -

qui te Iuppiter dique omnes, percontator, perduint!

MED. Nunc homo insanire occeptat: de illis verbis cave tibi.

935SE. Immo Nestor nunc quidem est de verbis, praeut dudum fuit;

nam dudum uxorem suam esse aiebat rabiosam canem.

MEN. Quid, ego? SE. Dixti insanus, inquam. MEN. Egone? SE. Tu istic, qui mihi

etiam me iunctis quadrigis minitatu's prosternere.

940Egomet haec te vidi facere, egomet haec ted arguo.

MEN. At ego te sacram coronam surrupuisse Iovi'scio,

et ob eam rem in carcerem ted esse compactum scio,

et postquam es emissus, caesum virgis sub furca scio;

tum patrem occidisse et matrem vendidisse etiam scio.

945Satin haec pro sano male dicta male dictis respondeo?

SE. Opsecro hercle, medice, propere quidquid facturu's face.

Non vides hominem insanire? MED. Scin quid facias optumum est?

ad me face uti deferatur. SE. Itane censes? MED. Quippini?

ibi meo arbitratu potero curare hominem. SE. Age ut lubet.

950MED. Elleborum potabis faxo aliquos viginti dies.

MEN. At ego te pendentem fodiam stimulis triginta dies.

MED. I, arcesse homines qui illunc ad me deferant. SE. Quot sunt satis?

MED. Proinde ut insanire video, quattuor, nihilo minus.

SE. Iam hic erunt. Adserva tu istunc, medice. MED. Immo ibo domum,

955ut parentur quibu' paratis opus est. Tu servos iube

hunc ad me ferant. SE. Iam ego illic Faxo erit. MED. Abeo. - SE. Vale. -

MEN. Abiit socerus, abit medicus. Nunc solus sum. Pro Iuppiter!

quid illuc est quod med hisce homines insanire praedicant?

nam equidem, postquam gnatus sum, numquam aegrotavi unum diem

960neque ego insanio neque pugnas neque ego litis coepio.

Salvos salvos alios video, novi ego homines, adloquor.

An illi perperam insanire me aiunt, ipsi insaniunt?

quid ego nunc faciam? domum ire cupio: uxor non sinit;

huc autem nemo intromittit. Nimi' proventum est nequiter.

965Hic ero usque; ad noctem saltem, credo, intromittar domum.

MESSENIO

MES. Spectamen bono servo id est, qui rem erilem

procurat, videt, conlocat cogitatque,

ut apsente ero rem eri diligenter

tutetur quam si ipse adsit aut rectius.

970Tergum quam gulam, crura quam ventrem oportet

potiora esse quoi cor modeste situmst.

Recordetur id, qui nihili sunt, quid eis preti

detur ab suis eris, ignavis, inprobis viris:

verbera, compedes,

975molae, [magna] lassitudo, fames, frigu' durum,

haec pretia sunt ignaviae.

Id ego male malum metuo: propterea bonum esse certumst potius

quam malum; nam magi' multo patior faciliu' verba: verbera ego odi,

nimioque edo lubentius molitum quam molitum praehibeo.

980Propterea eri imperium exsequor, bene et sedate servo id; atque id mihi prodest.

Alii sei ita ut in rem esse ducunt sint, ego ita ero ut me esse oportet;

metum id mihi adhibeam, culpam apstineam, ero ut omnibus in locis sim praesto:

servi qui quom culpa carent metuont i solent esse eris utibiles.

Nam illi qui nil metuont, postquam malum †promeritumque† ei metuont.

Metuam hau multum. Prope est quando †ceruso faciam† pretium exsolvet.

985‹Eo› ego exemplo servio, tergo ut in rem esse arbitror.

Postquam in tabernam vassa et servos conlocavi, ut iusserat,

ita venio advorsum. Nunc fores pultabo, adesse ut me sciat,

†neque utrum† ex hoc saltu damni salvom ut educam foras.

Sed metuo ne sero veniam depugnato proelio.

SENEX MENAECHMVS I MESSENIO

990SE. Per ego vobis deos atque homines dico ut imperium meum

sapienter habeatis curae, quae imperavi atque impero:

facite illic homo iam in medicinam ablatus sublimis siet,

nisi quidem vos vostra crura aut latera nihili penditis.

Cave quisquam quod illic minitetur vostrum flocci fecerit.

995Quid statis? quid dubitatis? iam sublimem raptum oportuit.

Ego ibo ad medicum: praesto ero illi, quom venietis. MEN. Occidi!

quid hoc est negoti? quid illisce homines ad me currunt, opsecro?

quid voltis vos? quid quaeritatis? quid me circumsistitis?

quo rapitis me? quo fertis me? perii, opsecro vostram fidem,

1000Epidamnienses, subuenite, cives! quin me mittitis?

MES. Pro di inmortales! opsecro, quid ego oculis aspicio meis?

erum meum indignissume nescioqui sublimem ferunt.

MEN. Ecquis suppetias mi audet ferre? MES. Ego, ere, audacissume.

O facinus indignum et malum, Epidamnii cives, erum

1005meum hic in pacato oppido luci deripier in via,

qui liber ad vos venerit!

mittite istunc. MEN. Opsecro te, quisquis es, operam mihi ut des

neu sinas in me insignite fieri tantam iniuriam.

MES. Immo et operam dabo et defendam et subuenibo sedulo.

1010Numquam te patiar perire, me perirest aequius.

Eripe oculum istic, ab umero qui tenet, ere, te opsecro.

Hisce ego iam sementem in ore faciam pugnosque opseram.

Maxumo hodie malo hercle vostro istunc fertis. Mittite.

MEN. Teneo ego huic oculum. MES. Face ut oculi locus in capite appareat.

1015Vos scelesti, vos rapaces, vos praedones! LO. Periimus!

opsecro hercle! MES. Mittite ergo. MEN. Quid me vobis tactiost?

pecte pugnis. MES. Agite abite, fugite hinc in malam crucem.

Em tibi etiam! quia postremus cedis, hoc praemi feres.

Nimi' bene ora commetavi atque ex mea sententia.

1020Edepol, ere, ne tibi suppetias temperi adveni modo.

MEN. At tibi di semper, adulescens, quisquis es, faciant bene.

Nam apsque ted esset, hodie numquam ad solem occasum viverem.

MES. Ergo edepol, si recte facias, ere, med emittas manu.

MEN. Liberem ego te? MES. Verum, quandoquidem, ere, te servavi. MEN. Quid est?

1025adulescens, erras. MES. Quid, erro? MEN. Per Iovem adiuro patrem,

med erum tuom non esse. MES. Non taces? MEN. Non mentior;

nec meu' servos numquam tale fecit quale tu mihi.

MES. Sic sine igitur, si tuom negas me isse, abire liberum.

MEN. Mea quidem hercle caussa liber esto atque ito quo voles.

1030MES. Nemp' iubes? MEN. Iubeo hercle, si quid imperi est in te mihi.

MES. Salve, mi patrone. "Quom tu liber es, Messenio,

gaudeo". Credo hercle vobis. Sed, patrone, te opsecro,

ne minus imperes mihi quam quom tuos servos fui.

Apud ted habitabo et quando ibis, una tecum ibo domum.

1035MEN. Minime. MES. Nunc ibo in tabernam, vassa atque argentum tibi

referam. Recte est opsignatum in vidulo marsuppium

cum viatico: id tibi iam huc adferam. MEN. Adfer strenve.

MES. Salvom tibi ita ut mihi dedisti reddibo. Hic me mane. -

MEN. Nimia mira mihi quidem hodie exorta sunt miris modis:

1040alii me negant eum esse qui sum atque excludunt foras;

etiam hic servom se meum esse aiebat quem ego emisi manu,

vel ille qui se petere argentum modo, qui servom se meum

esse aiebat, med erum suom, quem ego modo emisi manu]

is ait se mihi adlaturum cum argento marsuppium:

id si attulerit, dicam ut a me abeat liber quo volet,

1045ne tum, quando sanus factus sit, a me argentum petat.

Socer et medicus me insanire aiebant. Quid sit mira sunt.

Haec nihilo esse mihi videntur setius quam somnia.

Nunc ibo intro ad hanc meretricem, quamquam suscenset mihi,

si possum exorare ut pallam reddat quam referam domum. -

MENAECHMVS II MESSENIO

1050MEN. Men hodie usquam convenisse te, audax, audes dicere,

postquam advorsum mi imperavi ut huc venires? MES. Quin modo

erupui, homines qui ferebant te sublimem quattuor,

apud hasce aedis. Tu clamabas deum fidem atque hominum omnium,

quom ego accurro teque eripio vi, pugnando, ingratiis.

1055Ob eam rem, quia te servavi, me amisisti liberum.

Quom argentum dixi me petere et vasa, tu quantum potest

praecucurristi obviam, ut quae fecisti infitias eas.

MEN. Liberum ego te iussi abire? MES. Certo. MEN. Quin certissumumst

mepte potius fieri servom quam te umquam emittam manu.

MENAECHMVS I MESSENIO MENAECHMVS II

1060MEN.I. Si voltis per oculos iurare, nihilo hercle ea caussa magis

facietis ut ego hodie apstulerim pallam et spinter, pessumae.

MES. Pro di inmortales! quid ego video? MEN.II. Quid vides? MES. Speculum tuom.

MEN.II. Quid negoti est? MES. Tuast imago. Tam consimilest Quam potest.

MEN.II. Pol profecto haud est dissimilis, meam quom formam noscito.

1065MEN.I. O adulescens, salve, qui me servavisti, quisquis es.

MES. Adulescens, quaeso hercle eloquere tuom mihi nomen, nisi piget.

MEN.I. Non edepol ita promeruisti de me ut pigeat quae velis

opsequi. Mihi est Menaechmo nomen. MEN.II. Immo edepol mihi.

MEN.I. Siculus sum Syracusanus. MEN.II. Ea domus et patria est mihi.

1070MEN.I. Quid ego ex te audio? MEN.II. Hoc quod res est. MES. Novi equidem hunc: erus est meus.

Egoquidem huiius servos sum, sed med esse huiius credidi.

Ego hunc censebam ted esse, huic etiam exhibui negotium.

Quaeso ignoscas si quid stulte dixi atque inprudens tibi.

MEN.II. Delirare mihi videre: non commeministi semul

1075te hodie mecum exire ex navi? MES. Enim vero aequom postulas.

Tu erus es: tu servom quaere. Tu salveto: tu vale.

Hunc ego esse aio Menaechmum. MEN.I. At ego me. MEN.II. Quae haec fabulast?

Tu es Menaechmus? MEN.I. Me esse dico, Moscho prognatum patre.

MEN.II. Tun meo patre es prognatus? MEN.I. Immo equidem, adulescens, meo;

1080tuom tibi neque occupare neque praeripere postulo.

MES. Di inmortales, spem insperatam date mihi quam suspico!

nam, nisi me animus fallit, hi sunt geminei germanei duo.

Nam et patrem et patriam commemorant pariter quae fuerint sibi.

Sevocabo erum. Menaechme. MEN.I MEN.II. Quid vis? MES. Non ambos volo,

1085sed uter vostrorum est advectus mecum navi. MEN.I. Non ego.

MEN.II. At ego. MES. Te volo igitur. Huc concede. MEN.II. Concessi. Quid est?

MES. Illic homo aut sycophanta aut geminus est frater tuos.

Nam ego hominem hominis similiorem numquam vidi alterum.

Neque aqua aquae nec lacte est lactis, crede mi, usquam similius

1090quam hic tui est, tuque huiius autem; poste eandem patriam ac patrem

memorat. Meliust nos adire atque hunc percontarier.

MEN. Hercle qui tu me admonuisti recte et habeo gratiam.

Perge operam dare, opsecro hercle; liber esto, si invenis

hunc meum fratrem esse. MES. Spero. MEN.II. Et ego idem spero fore.

1095MES. Quid ais tu? Menaechmum, opinor, te vocari dixeras.

MEN.I. Ita vero. MES. Huic item Menaechmo nomen est. In Sicilia

te Syracusis natum esse dixisti: hic natust ibi.

Moschum tibi patrem fuisse dixti: huic itidem fuit.

Nunc operam potestis ambo mihi dare et vobis simul.

1100MEN.I. Promeruisti ut ne quid ores quod velis quin impetres.

Tam quasi me emeris argento, liber servibo tibi.

MES. Spes mihi est vos inventurum fratres germanos duos

geminos, una matre natos et patre uno uno die.

MEN.I. Mira memoras. Utinam ecficere quod pollicitu's possies.

1105MES. Possum. Sed nunc agite uterque id quod rogabo dicite.

MEN.I. Ubi lubet, roga: respondebo. Nil reticebo quod sciam.

MES. Est tibi nomen Menaechmo? MEN.I. Fateor. MES. Est itidem tibi?

MEN.II. Est. MES. Patrem fuisse Moschum tibi ais? MEN.I. Ita vero. MEN.II. Et mihi.

MES. Esne tu Syracusanus? MEN.I. Certo. MES. Quid tu? MEN.II. Quippini?

1110MES. Optume usque adhuc conveniunt signa. Porro operam date.

Quid longissume meministi, dic mihi in patria tua?

MEN.I. Cum patre ut abii Tarentum ad mercatum, postea

inter homines me deerrare a patre atque inde avehi.

MEN.II. Iuppiter supreme, serva me! MES. Quid clamas? quin taces?

1115quot eras annos gnatus quom te pater a patria | avehit?

MEN.I. Septuennis: nam tunc dentes mihi cadebant primulum.

Neque patrem numquam postilla vidi. MES. Quid? vos tum patri

filii quot eratis? MEN.I. Ut nunc maxume memini, duo.

MES. Uter eratis, tun an ille, maior? MEN.I. Aeque ambo pares.

1120MES. Qui id potest? MEN.I. Geminei ambo eramus. MEN.II. Di me servatum volunt.

MES. Si interpellas, ego tacebo. MEN.II. Potius taceo. MES. Dic mihi:

uno nomine ambo eratis? MEN.I. Minime. Nam mihi hoc erat,

quod nunc est, Menaechmo: illum tum vocabant Sosiclem.

MEN.II. Signa adgnovi, contineri quin complectar non queo.

1125Mi germane, gemine frater, salve. Ego sum Sosicles.

MEN.I. Quo modo igitur post Menaechmo nomen est factum tibi?

MEN.II. Postquam ad nos renuntiatum est te * * *

* * * et patrem esse mortuom,

avo' noster mutavit: quod tibi nomen est, fecit mihi.

1130MEN.I. Credo ita esse factum ut dicis. Sed mihi hoc responde. MEN.II. Roga.

MEN.I. Quid erat nomen nostrae matri? MEN.II. Teuximarchae. MEN.I. Convenit.

O salve, insperate, annis multis post quem conspicor.

MEN.II. Frater, et tu, quem ego multeis miserieis, laboribus

usque adhuc quaesivi quemque ego esse inventum gaudeo.

1135MES. Hoc erat quod haec te meretrix huius vocabat nomine:

hunc censebat te esse, credo, quom vocat te ad prandium.

MEN.I. Namque edepol iussi hic mihi hodie prandium appararier,

clam meam uxorem, quoi pallam surrupui dudum domo,

eam dedi huic. MEN.II. Hanc, dicis, frater, pallam quam ego habeo? MEN.I. ‹Haec east›.

1140Quo modo haec ad te pervenit? MEN.II. Meretrix huc ad prandium

me abduxit, me sibi dedisse aiebat. Prandi perbene,

potavi atque accubui scortum, pallam et aurum hoc ‹apstul›i.

MEN.I. Gaudeo edepol si quid propter me tibi evenit boni.

Nam illa quom te ad se vocabat, memet esse credidit.

1145MES. Numquid me morare quin ego liber, ut iusti, siem?

MEN.I. Optumum atque aequissumum orat, frater: fac caussa mea.

MEN.II. Liber esto. MEN.I. Quom tu es liber, gaudeo, Messenio.

1150MES. Sed meliorest opus auspicio, ut liber perpetuo siem.

MEN.II. Quoniam haec evenere, frater, nostra ex sententia,

in patriam redeamus ambo. MEN.I. Frater, faciam, ut tu voles.

Auctionem hic faciam et vendam quidquid est. Nunc interim

eamus intro, frater. MEN.II. Fiat. MES. Scitin quid ego vos rogo?

1155MEN.I. Quid? MES. Praeconium mi ut detis. MEN.II. Dabitur. MES. Ergo nunciam

vis conclamari auctionem? MEN.I. Fore quidem dieseptumi.

MES. Auctio fiet Menaechmi mane sane septumi.

Venibunt servi, supellex, fundi, aedes, omnia.

Venibunt quiqui licebunt, praesenti pecunia.

1160Venibit - uxor quoque etiam, si quis emptor venerit.

Vix credo tota auctione capiet quinquagesies.

Nunc, spectatores, valete et nobis clare plaudite.