FALTONIAE PROBAE - CENTO VIRGILIANUS


0

PRAEFATIO

Constantina deum venerans Christoque dicata

omnibus impensis devota mente paratis

numine divino multum Christoque iuvante

sacravi templum victricis virginis Agnes,

5templorum quod vincit opus terrenaque cuncta,

aurea quae rutilant summi fastigia tecti.

Nomen enim Christi celebratur sedibus istis,

Tartaream solus potuit qui vincere mortem

invectus caelo solusque inferre triumphum

10nomen Adae referens et corpus et omnia membra

a mortis tenebris et caeca nocte levata.

Dignum igitur munus martyr devotaque Christo

ex opibus nostris per saecula longa tenebis,

o felix virgo, memorandi nominis Agnes.

DICATIO

Romulidum ductor, clari lux altera solis,

eoa qui regna regis moderamine iusto,

spes orbis fratrisque decus: dignare Maronem

mutatum in melius divino agnoscere sensu,

5scribendum famulo qui iusseras. hic tibi mundi

principium formamque poli | hominemque creatum

expediet limo, | hic Christi proferet ortum,

insidias regis, magorum praemia, doctos

discipulos pelagique minas gressumque per aequor:

10hic fractum famulare iugum vitamque reductam

unius crucis auxilio reditumque sepultae

mortis et ascensum pariter sua regna petentis.

haec relegas servesque diu tradasque minori

Arcadio, haec ille suo generi; haec tua semper

15accipiat doceatque suos augusta propago.

CENTO VIRGILIANUS

Iam dudum temerasse duces pia foedera pacis,

regnandi miseros tenuit quos dira cupido,

diversasque neces, regum crudelia bella

cognatasque acies, pollutos caede parentum

5insignis clipeos nulloque ex hoste tropaea,

sanguine conspersos tulerat quos fama triumphos,

innumeris totiens viduatas civibus urbes,

confiteor, scripsi: satis est meminisse malorum:

nunc, deus omnipotens, sacrum, precor, accipe carmen

10aeternique tui septemplicis ora resolve

spiritus atque mei resera penetralia cordis,

arcana ut possim vatis Proba cuncta referre.

non nunc ambrosium cura est mihi quaerere nectar,

nec libet Aonio de vertice ducere Musas,

15non mihi saxa loqui vanus persuadeat error

laurigerosque sequi tripodas et inania vota

iurgantesque deos procerum victosque penates:

nullus enim labor est verbis extendere famam

atque hominum studiis parvam disquirere laudem:

20Castalio sed fonte madens imitata beatos

quae sitiens hausi sanctae libamina lucis

hinc canere incipiam. praesens, deus, erige mentem;

Uergilium cecinisse loquar pia munera Christi:

rem nulli obscuram repetens ab origine pergam,

25si qua fides animo, si vera infusa per artus

mens agitat molem et toto se corpore miscet

spiritus et quantum non noxia corpora tardant

terrenique hebetant artus moribundaque membra.

O pater, o | hominum rerumque aeterna potestas,

30da facilem cursum atque animis illabere nostris,

tuque ades inceptumque una decurre laborem,

nate, patris summi vigor et caelestis origo,

quem primi colimus meritosque novamus honores,

iam nova progenies, omnis quem credidit aetas.

35nam memini veterum volvens monumenta virorum

Musaeum ante omnes vestrum cecinisse per orbem

quae sint, quae fuerint, quae mox ventura trahantur.

† omnia et ipse tener mundi concreverit orbis.

felix, qui potuit rerum cognoscere causas,

40unde hominum pecudumque genus vitaeque volantum

et quae marmoreo fert monstra sub aequore pontus,

† et liquidi simul ignis et caeli mobilis umor.

haut aliter prima crescentis origine mundi

illuxisse dies aliumve habuisse tenorem

45crediderim. maior rerum mihi nascitur ordo,

si qua fidem tanto est operi latura vetustas.

namque (fatebor enim) levium spectacula rerum

semper equos atque arma virum pugnasque canebam

et studio incassum volvi exercere laborem.

50omnia temptanti potior sententia visa est

pandere res altas terra et caligine mersas.

inque dies aliquid iam dudum invadere magnum

mens agitat mihi nec placida contenta quiete est.

ore favete omnes laetasque advertite mentes,

55matres atque viri pueri innuptaeque puellae.

Principio caelum ac terras camposque liquentes

lucentemque globum lunae solisque labores

lumina, labentem caelo quae ducitis annum.

nam neque erant astrorum ignes nec lucidus aether,

60set nox atra polum bigis subuecta tenebat,

et chaos in praeceps tantum tendebat ad umbras,

quantus ad aetherium caeli suspectus Olympum.

tum pater omnipotens, rerum cui summa potestas,

aëra dimovit tenebrosum et dispulit umbras

65et medium luci atque umbris iam dividit orbem.

sidera cuncta notat tacito labentia caelo

intentos volvens oculos, qua parte calores

austrinos tulerit, quae terga obuerterit axi.

postquam cuncta videt caelo constare sereno

70omnipotens, stellis numeros et nomina fecit

temporibusque parem diversis quattuor annum

aestusque pluviasque et agentes frigora ventos.

atque haec ut certis possimus discere signis,

vere tument terrae et genitalia semina poscunt

75ac medio tostas aestu terit area fruges

et varios ponit fetus autumnus et atra

venit hiemps: teritur Sicyonia baca trapetis:

atque in se sua per vestigia volvitur annus.

tempore iam ex illo fecundis imbribus aether

80magnus alit magno commixtus corpore fetus.

et iam prima novo spargebat lumine terras

ducebatque diem stellis Aurora fugatis.

tum durare solum et discludere Nerea ponto

incipit et rerum paulatim sumere formas,

85et variae pelagi facies immania cete

aequora verrebant caudis aestumque secabant.

nec non et vasti circum gens umida ponti

iam sole infuso, iam rebus luce retectis

exultans rorem late dispergit amarum.

90postera iamque dies primo surgebat eoo.

fundit humus flores et frondes explicat omnes

sanguineisque inculta rubent aviaria bacis,

non rastris, hominum non ulli obnoxia curae.

tertia lux gelidam caelo dimoverat umbram.

95avia tum resonant avibus virgulta canoris

et liquidas corvi presso dant gutture voces

nec gemere aëria cessavit turtur ab ulmo.

quarto terra die variarum monstra ferarum

omnigenumque pecus nullo custode per herbam

100educit silvis subito mirabile visu.

tum demum movet arma leo, tum pessima tigris

squamosusque draco et fulva cervice leaena

saevire ac formae magnorum ululare luporum.

cetera pascuntur virides armenta per herbas,

105nec gregibus liquidi fontes nec gramina desunt.

iamque dies alterque dies processit, et omne

hoc virtutis opus divinae mentis et haustus

prospiciens genitor perfectis ordine rebus

expleri mentem nequit ardescitque tuendo

110terrasque tractusque maris caelumque profundum,

alituum pecudumque genus, secumque volutat,

qui mare, qui terras omni dicione tenerent,

neu segnes iaceant terrae. iuvat usque morari.

talia versanti subito sententia sedit,

115felicemque trahit limum fingitque premendo

pingue solum primis extemplo a mensibus anni.

iamque improviso tantae pietatis imago

procedit nova forma viri pulcherrima primum,

os umerosque deo similis, cui mentem animumque

120maior agit deus atque opera ad maiora remittit.

quaeritur huic alius; nec quisquam ex agmine tanto

audet adire virum sociusque in regna vocari.

haut mora continuo placidam per membra quietem

dat iuveni et dulci declinat lumina somno.

125atque illi medio in spatio iam noctis opacae

omnipotens genitor costas et viscera nudat.

harum unam iuveni laterum compagibus artis

eripuit subitoque oritur mirabile donum

(argumentum ingens) claraque in luce refulsit

130insignis facie | et pulchro pectore virgo,

iam matura viro, iam plenis nubilis annis.

olli somnum ingens rumpit pavor: ossaque et artus

coniugium vocat ac stupefactus numine pressit

excepitque manu dextramque amplexus inhaesit.

135His demum exactis torquet qui sidera mundi

infit: eo dicente premit placida aequora pontus

et tremefacta solo tellus, silet arduus aether:

'uivite felices interque nitentia culta

fortunatorum nemorum sedesque beatas.

140haec domus, haec patria est, requies ea certa laborum.

his ego nec metas rerum nec tempora pono:

imperium sine fine dedi, multosque per annos

non rastros patietur humus, non vinea falcem.

at genus immortale manet, nec tarda senectus

145debilitat vires animi mutatque vigorem.

vos contra quae dicam animis advertite vestris.

est in conspectu ramis felicibus arbos,

quam neque fas igni cuiquam nec sternere ferro,

religione sacra numquam concessa moveri.

150hac quicumque sacros decerpserit arbore fetus,

morte luet merita: nec me sententia vertit.

nec tibi tam prudens quisquam persuadeat auctor

commaculare manus (liceat te voce moneri),

femina, nec te ullius violentia vincat,

155si te digna manet divini gloria ruris.'

postquam cuncta pater, caeli cui sidera parent,

composuit, legesque dedit camposque nitentis

desuper ostentat, tantarum gloria rerum.

ecce autem primi sub limina solis et ortus

160devenere locos, ubi mollis amaracus illos

floribus et dulci aspirans complectitur umbra.

hic ver purpureum atque alienis mensibus aestas,

hic liquidi fontes, hic caeli tempore certo

dulcia mella premunt, hic candida populus antro

165imminet et lentae texunt umbracula vites.

invitant croceis halantes floribus horti

inter odoratum lauri nemus ipsaque tellus

omnia liberius nullo poscente ferebat.

fortunati ambo, si mens non laeva fuisset

170coniugis infandae: docuit post exitus ingens.

Iamque dies infanda aderat: per florea rura

ecce inimicus atrox immensis orbibus anguis

septem ingens gyros, septena volumina versans

nec visu facilis nec dictu affabilis ulli

175obliqua invidia ramo frondente pependit,

vipeream spirans animam, cui tristia bella

iraeque insidiaeque et crimina noxia cordi.

odit et ipse pater: tot sese vertit in ora

arrectisque horret squamis, et, ne quid inausum

180aut intemptatum scelerisve dolive relinquat,

sic prior aggreditur dictis seque obtulit ultro:

'dic' ait 'o virgo (lucis habitamus opacis

riparumque toros et prata recentia rivis

incolimus), quae tanta animis ignavia venit?

185strata iacent passim sua quaeque sub arbore poma,

pocula sunt fontes liquidi: caelestia dona

adtractare nefas: id rebus defuit unum.

quid prohibet causas penitus temptare latentes?

vana superstitio. rerum pars altera adempta est.

190quo vitam dedit aeternam? cur mortis adempta est

condicio? mea si non irrita dicta putaris,

auctor ego audendi sacrata resolvere iura.

tu coniunx, tibi fas animum temptare precando.

dux ego vester ero: tua si mihi certa voluntas,

195extruimusque toros dapibusque epulamur opimis.'

sic ait, et dicto citius, quod lege tenetur,

subiciunt epulis olim venerabile lignum

instituuntque dapes contactuque omnia foedant.

praecipue infelix pesti devota futurae

200mirataque novas frondes et non sua poma,

causa mali tanti, summo tenus attigit ore.

maius adorta nefas maioremque orsa furorem

heu misero coniunx aliena ex arbore germen

obicit atque animum subita dulcedine movit.

205continuo nova lux oculis effulsit; at illi

terrentur visu subito nec plura morati

corpora sub ramis obtentu frondis inumbrant:

consertum tegumen: nec spes opis ulla dabatur.

at non haec nullis hominum rerumque repertor

210observans oculis caedes et facta tyranni

praesensit: notumque furens quid femina posset.

continuo invadit: 'procul, o procul este profani

conclamat, caelum ac terras qui numine firmat.

atque illi longe gradientem ac dira frementem

215ut videre, metu versi retroque ruentes

diffugiunt silvasque et sicubi concava furtim

saxa petunt. piget incepti lucisque, neque auras

dispiciunt: taedet caeli convexa tueri.

Nec longum in medio tempus, cum creber ad auras

220visus adesse pedum sonitus genitorque per auras

hunc, ubi vix multa maestum cognovit in umbra

talibus alloquitur dictis atque increpat ultro:

'infelix, quae tanta animum dementia cepit?

quis furor iste novus? quo nunc, quo tenditis' inquit

225'regnorum immemores, quae mentem insania mutat?

dicite, quae lucis miseris tam dira cupido?

maturate fugam totoque absistite luco:

nec revocare gradum, si quando adversa vocarint,

est licitum; flammis ambit torrentibus amnis

230per medium stridens torquetque sonantia saxa

attollitque globos flammarum et sidera lambit.

ille sub haec: 'tua me, genitor, tua tristis imago

his posuere locis: merui nec deprecor', inquit

'omnipotens, sonitumque pedum vocemque tremesco

235conscius audacis facti: monitisque sinistris

femina fert tristis sucos tardumque saporem.

illa dolos dirumque nefas sub pectore versans

insontem infando indicio, moritura puella

dum furit, incautum crudeli morte peremit;

240suasit enim, scis ipse, neque est te fallere cuiquam.

ut vidi, ut perii, | ut me malus abstulit error,

contigimusque manu quod non sua seminat arbor.'

tum pater omnipotens solio sic infit ab alto:

'accipite ergo animis atque haec mea figite dicta:

245tuque prior, scelere ante alios immanior omnis,

quem nec longa dies pietas nec mitigat ulla,

hortator scelerum, coluber, mala gramina pastus

desidia latamque trahens inglorius alvum

cede locis, nullis hominum cogentibus, ipse,

250tenuis ubi argilla et dumosis calculus arvis.'

'at tibi pro scelere' exclamat, 'pro talibus ausis

omne aevum ferro teritur, primusque per artem

heu miserande puer, terram insectabere rastris

et sonitu terrebis aves: horrebit in arvis

255carduus et spinis surget paliurus acutis

lappaeque tribolique et fallax herba veneni.

at si triticeam in messem robustaque farra

exercebis humum, frustra spectabis acervum

concussaque famem in silvis solabere quercu.

260insuper his subeunt morbi tristisque senectus

et labor et durae rapit inclementia mortis.

haec tibi semper erunt, tuque, o saevissima coniunx,

non ignara mali, caput horum et causa malorum,

magna lues commissa tibi: heu perdita nescis

265nec quae te circum stent deinde pericula cernis.

nunc morere, ut merita es, tota quod mente petisti:

nec mea iam mutata loco sententia cedit.'

At iuvenem primum saevus circumstetit horror:

deriguere oculi, nec se celare tenebris

270amplius aut notas audire et reddere voces.

haut mora, festinant iussi rapidisque feruntur

passibus, et pariter gressi per opaca viarum

flentes et paribus curis vestigia figunt.

tum victum in silvis bacas lapidosaque corna

275dant rami et vulsis pascunt radicibus herbae.

Interea magnum sol circumuertitur annum:

matri longa decem tulerunt fastidia menses,

unde homines nati, durum genus. inde per artem

aut herbae campo apparent aut arbore frondes,

280inque novos soles audent se gramina tuto

credere: | et lentis uvam demittere ramis

instituunt udoque docent inolescere libro.

tum, gemini fratres adolent dum altaria taedis,

alter in alterius praelato invidit honore

285(horresco referens) consanguinitate propinquum

excipit incautum patriasque obtruncat ad aras

sanguine foedantem quos ipse sacraverat ignis.

tum genitor virus serpentibus addidit atris

mellaque decussit foliis ignemque removit

290praedarique lupos iussit pontumque moveri

et passim rivis currentia vina repressit.

mox et frumentis labor additus, ut mala culmos

tum laqueis captare feras et fallere visco

inventum, et duris urgens in rebus egestas

295movit agros, curis acuens mortalia corda,

deterior donec paulatim ac decolor aetas,

ferrea progenies, duris caput extulit arvis

et belli rabies et amor successit habendi.

Iustitia excedens terris vestigia fecit.

300nec longum in medio tempus: furor iraque mentem

praecipitant: gaudent perfusi sanguine fratrum.

condit opes alius defossoque incubat auro

nec doluit miserans inopem dextramque tetendit.

Tum pater omnipotens graviter commotus ab alto

305aethere se mittit: tellurem effundit in undas

diluvio miscens caelumque in Tartara solvit.

sternit agros, sternit sata laeta bovumque labores

diluit: implentur fossae et cava flumina crescunt:

et genus omne neci pecudum dedit omne ferarum.

310tum pietate gravem ac meritis (mirabile dictu),

qui fuit in terris et servantissimus aequi,

eripuit leto, tantis surgentibus undis,

ut genus unde novae stirpis revocetur haberet.

Dilvvio ex illo patribus dat iura vocatis

315omnipotens: magnis agitant sub legibus aevum.

quid memorem infandas caedes, quid facta tyranni

nesciaque humanis precibus mansuescere corda,

Aegyptum viresque orientis et ultima bella

magnanimosque duces totiusque ordine gentis,

320quo cursu deserta petiverit et tribus et gens

magna virum, meriti tanti non immemor umquam,

quique sacerdotes casti | altaria iuxta,

quique pii vates pro libertate ruebant,

qui bello exciti reges, quae litore rubro

325complerint campos acies, quibus arserit armis

rex, genus egregium, magno inflammante furore,

agmen agens equitum et florentis aere catervas?

cetera facta patrum pugnataque in ordine bella

praetereo atque aliis post me memoranda relinquo.

330Nunc ad te et tua magna, pater, consulta revertor.

maius opus moveo: vatum praedicta priorum

aggredior, quamuis angusti terminus aevi

accipiat, temptanda via est, qua me quoque possim

tollere humo et nomen fama tot ferre per annos,

335quod tua progenies caelo descendit ab alto,

attulit et nobis aliquando optantibus aetas.

auxilium adventumque dei, quom femina primum

virginis os habitumque gerens (mirabile dictu)

nec generis nostri puerum nec sanguinis edit,

340seraque terrifici cecinerunt omina vates

adventare virum populis terrisque superbum

semine ab aetherio, qui viribus occupet orbem.

Iamque aderat promissa dies, quo tempore primum

extulit os sacrum divinae stirpis origo

345missus in imperium, venitque in corpore virtus

mista deo: subiit cari genitoris imago.

haut mora, continuo caeli regione serena

stella facem ducens multa cum luce cucurrit.

agnovere deum proceres cunctisque repente

350muneribus cumulant et sanctum sidus adorant.

tum vero manifesta fides clarumque paternae

nomen erat virtutis: et ipsi agnoscere vultus

flagrantisque dei divini signa decoris.

protinus ad regem magno fervore ruentum

355fama volat magnisque acuit rumoribus iras

incenditque animum matrisque allabitur auris.

illa dolos dirumque nefas haut nescia rerum

praesensit motusque excepit prima futuros.

praescia venturi furtim mandarat alendum,

360dum curae ambiguae, dum mens exaestuat ira.

at rex sollicitus stirpem et genus omne futurum

praecipitare iubet subiectisque urere flammis,

multa movens, mittique viros, qui certa reportent

haut secus ac iussi faciunt rapidisque feruntur

365passibus et magnis urbem terroribus implent.

continuo auditae voces vagitus et ingens

infantumque animae flentes: ante ora parentum

corpora natorum sternuntur limine primo.

at mater gemitu non frustra exterrita tanto,

370ipsa sinu prae se portans, turbante tumultu,

infantem fugiens plena ad praesaepia reddit.

hic natum angusti subter fastigia tecti

nutribat teneris immulgens ubera labris.

hic tibi prima, puer, fundent cunabula flores,

375mixtaque ridenti passim cum baccare tellus

molli paulatim colocasia fundet acantho.

Et iam finis erat perfecto temporis orbe.

ut primum cessit furor et rabida ora quierunt,

ante annos animumque gerens caelestis origo

380per medias urbes graditur populosque propinquos.

illum omnis tectis agrisque effusa iuventus

attonitis inhians animis prospectat euntem,

turbaque miratur matrum: 'qui spiritus illi,

qui vultus vocisque sonus vel gressus eunti est!'

385Continuo vates (namque is certissimus auctor)

ut procul egelido secretum flumine vidit,

'tempus ait: deus, ecce, deus, cui maxima rerum

verborumque fides. tu nunc eris alter ab illo,

fortunate puer, caeli cui sidera parent.

390sic equidem ducebam animo rebarque futurum:

expectate venis, spes et solacia nostri'.

haec ubi dicta dedit, fluvio mersare salubri

accepit venientem ac mollibus extulit undis:

exultantque vada ac subito commota columba

395devolat et supra caput astitit. inde repente

radit iter liquidum celeris neque commovet alas.

huc omnis turba ad ripas effusa ruebat

certatim largos umeris infundere rores.

tum genitor natum dictis compellat amicis:

400'nate, meae vires, mea magna potentia solus

et praedulce decus magnum rediture parenti,

a te principium, tibi desinet. accipe, testor,

o mea progenies: qua sol utrumque recurrens

aspicit Oceanum, perfecto laetus honore

405omnia sub pedibus vertique regique videbis.

tu regere imperio populos, matresque virosque,

iam pridem resides animos desuetaque corda

ignarosque viae mecum miseratus inertes

aggredere et votis iam nunc adsuesce vocari'.

410dixerat: ille patris magni parere parabat

imperio, | instans operi regnisque futuris.

Heu pietas, heu prisca fides! quas dicere grates

incipiam, si parva licet componere magnis?

nec mihi iam patriam antiquam spes ulla videndi

415nec spes libertatis erat nec cura salutis.

hic mihi responsum primus dedit ille petenti,

concretam exemit labem purumque reliquit

aetherium sensum meque in mea regna remisit.

illum ego per flammas, agerem si Syrtibus exul,

420per varios casus, per mille sequentia tela,

quo res cumque cadent, unum pro nomine tanto

exequerer strueremque suis altaria donis.

huius in adventum tantarum in munera laudum

ipsi laetitia voces ad sidera iactant

425intonsi montes: respondent omnia valles.

Tempore non alio (magnum et memorabile nomen)

serpentis furiale malum meminisse necesse est.

ausus quin etiam (fama est obscurior annis)

compellare virum et veniendi poscere causas.

430hunc ubi tendentem adversum per gramina vidit,

substitit infremuitque feros dominumque potentem

saucius ac serpens adfatur voce superba:

'uerane te facies, verus mihi nuntius adfers?

qui genus? unde domo, qui nostra ad limina tendis?

435fare age, quid venias; nam te dare iura loquuntur.

aut quis te, iuvenum confidentissime, nostras

iussit adire domus pacique imponere morem?

non equidem invideo, miror magis: accipe porro,

quid dubitem et quae nunc animo sententia surgat.

440est domus alta: voca zephyros et labere pinnis

ardua tecta petens, ausus te credere caelo,

si modo quem memoras pater est, cui sidera parent'.

olli subridens sedato pectore fatur

haut vatum ignarus venturique inscius aevi:

445'dissimulare etiam sperasti, perfide serpens?

ne dubita; nam vera vides. opta ardua pinnis

astra sequi clausumque cava te condere terra.

quo periture ruis maioraque viribus audes?

cede deo, toto proiectus corpore terrae'.

450nec plura his: ille admirans venerabile donum

fronte premit terram et spumas agit ore cruentas

contentusque fuga caecis se immiscuit umbris.

Interea volitans magnas it fama per urbes.

convenere viri: mens omnibus una sequendi

455in quascumque velit pelago deducere terras.

multi praeterea, quos fama obscura recondit,

concurrunt fremitu denso stipantque frequentes

exultantque animis; medium nam plurima turba

hunc habet atque umeris extantem suspicit altis.

460postquam altos ventum in montes, aeterna potestas

iura dabat legesque viris, secreta parentis,

spemque dedit dubiae menti curasque resolvit.

conspicit ecce alios dextra laevaque frequentis.

quos ubi confertos audere in proelia vidit,

465incipit et dictis divinum aspirat amorem:

'discite iustitiam moniti, succurrite fessis

pro se quisque, viri, quae cuique est copia, laeti

communemque vocate deum. meliora sequamur

quoque vocat vertamus iter. via prima salutis

470intemerata fides et mens sibi conscia recti.

vobis parta quies perfecto temporis orbe.

nam qui divitiis soli incubuere repertis

nec partem posuere suis, dum vita maneret,

pulsatusve parens et fraus innexa clienti,

475tum, cum frigida mors anima seduxerit artus,

inclusi poenam expectant, quae maxima turba

infernisque cient tenebris veterumque malorum

supplicia expendunt. aliis sub gurgite vasto

infectum elvitur scelus aut exuritur igni.

480turbidus hic caeno vastaque voragine gurges

aestuat atque imo barathri | eructat harenam.

hinc exaudiri gemitus et saeva sonare

verbera, tum stridor ferri tractaeque catenae,

semper et obducta densantur nocte tenebrae.

485praeterea quae dicam animis advertite vestris.

non ego vos posthac caesis de more iuvencis

religione patrum truncis et robore nata

mortalive manu effigies et templa tueri

audiam: et haec repetens iterumque iterumque monebo:

490sed periisse semel satis est, natumque patremque

profuerit meminisse magis, si credere dignum est.

sed fugit interea, fugit irreparabile tempus,

flammarumque dies et vis inimica propinquat'.

adtonitis haesere animis: nec plura moratus

495hic aliud maius miseris mortalibus aegris

iudicium canit (et tristis denuntiat iras)

venturum excidio et vasta convulsa ruina

omnia tum pariter rutilo immiscerier igni

palantesque polo stellas caelique ruinam.

500tum vero tremefacta novos per pectora cunctis

insinuat pavor, et taciti ventura videbant.

Haec super adventu cum multa horrenda moneret,

ora puer prima signans intonsa iuventa,

dives opum, studiis florens ignobilis oti

505(quinque greges illi balantum, quina redibant

armenta, et dapibus mensas onerabat inemptis)

continuo | alacris palmas utrasque tetendit

et genua amplectens sic ore effatus amico est:

'o decus, o famae merito pars maxima nostrae,

510ad te confugio et supplex tua numina posco.

omnia praecepi atque animo mecum ante peregi.

eripe me his, invicte, malis. quid denique restat,

quidue sequens tantos possim superare labores?

accipe daque fidem: mihi iussa capessere fas est.'

515atque huic responsum paucis ita reddidit heros:

'o praestans animi iuvenis, absiste precando,

nec te paeniteat: nihil o tibi amice relictum.

hoc etiam his addam, tua si mihi certa voluntas:

disce, puer, contemnere opes et te quoque dignum

520finge deo, et quae sit poteris cognoscere virtus.

da dextram misero et fratrem ne desere frater.

si iungi hospitio properat, coniunge volentem.

casta pudicitiam servet domus. en age segnes

rumpe moras rebusque veni non asper egenis.

525dixerat haec. ille in verbo vestigia torsit

tristior, ora modis adtollens pallida miris,

multa gemens, seque ex oculis avertit et aufert.

Inde ubi prima fides pelago, tranquilla per alta

deducunt socii navis atque arte magistra

530hic alius latum funda transuerberat amnem

alta petens, pelagoque alius trahit umida lina.

postquam altum tenuere rates nec iam amplius ullae

occurrunt terrae, crebris micat ignibus aether,

eripiunt subito nubes caelumque diemque,

535consurgunt venti et fluctus ad sidera tollunt.

at sociis subita gelidus formidine sanguis

diriguit: cecidere animi cunctique repente

pontum aspectabant flentes (vox omnibus una)

spemque metumque inter dubii, seu vivere credant

540sive extrema pati, leti discrimine parvo,

qualia multa mari nautae patiuntur in alto.

ecce deus magno misceri murmure pontum

emissamque hiemem sensit, cui summa potestas.

par levibus ventis et fulminis ocior alis

545prona petit maria et pelago decurrit aperto:

nec longo distat cursu praeeunte carina.

agnoscunt longe regem dextramque potentem

nudati socii et magno clamore salutant.

postquam altos tetigit fluctus et ad aequora venit,

550id vero horrendum ac visu mirabile ferri:

subsidunt undae, remo ut luctamen abesset,

collectasque fugat nubes graditurque per aequor

iam medium necdum fluctu latera ardua tinxit.

at media socios incedens nave per ipsos

555ipse gubernaclo rector subit, ipse magister.

intremuit malus, gemuit sub pondere cumba,

vela cadunt, puppique deus consedit in alta:

et tandem laeti notae advertuntur harenae.

Tunc etiam tardi costas agitator aselli

560insedit nimbo effulgens: cui plurima circum

matres atque viri, pueri velamina nota

subiciunt funemque manu contingere gaudent.

iamque propinquabant portis templumque vetustum

antiqua e cedro centum sublime columnis

565ingreditur magna medius comitante caterva.

horrendum silvis hoc illis curia templum,

hae sacrae sedes, miro quod honore colebant.

namque sub ingenti lustrat dum singula templo,

horrescit visu subito insonuitque flagello

570significatque manu et magno simul intonat ore:

'quae scelerum facies, quaeve aera micantia cerno

Caesaris et nomen? quae mentem insania mutat?

hae nobis propriae sedes, hic tempore certo

perpetuis soliti patrum considere mensis.

575obstipuere animis gelidusque per ima cucurrit

ossa tremor, mensasque metu liquere priores.

Devexo interea propior fit Vesper Olympo.

tum victu revocant vires fusique per herbam

et dapibus mensas onerant et pocula ponunt.

580postquam prima quies epulis mensaeque remotae,

ipse inter primos genitori instaurat honores,

suspiciens caelum. tum facta silentia linguis.

dat manibus fruges dulcesque a fontibus undas

implevitque mero pateram ritusque sacrorum

585edocet immiscetque preces ac talia fatur:

'audite, o proceres,' ait 'et spes discite vestras.

nemo ex hoc numero mihi non donatus abibit,

promissisque patris vestra' inquit munera vobis

certa manent, pueri, et palmam movet ordine nemo.

590et lux cum primum terris se crastina reddet,

unus erit tantum | in me exitiumque meorum,

dum paci medium se offert de corpore nostro.

iamque dies, nisi fallor, adest. secludite curas.

mecum erit iste labor, nec me sententia fallit:

595unum pro multis dabitur caput.' haec ita fatus

conticuit seramque dedit per membra quietem.

Oceanum interea surgens Aurora reliquit.

iamque sacerdotes late loca questibus implent

cum populo patribus ferturque per agmina murmur.

600quod genus hoc hominum, quaeve hunc tam barbara morem

permittit patria? poenas cum sanguine poscunt

undique collecti et magno clamore secuntur

insontem, saevitque animis ignobile vulgus.

Sol medium caeli conscenderat igneus orbem,

605cum subito | acciri omnes, populusque patresque,

exposcunt farique iubent, quo sanguine cretus

quidue petat quidue ipse ferat. praeclara tuentis

facta viri mixtus dolor et stupor urguet inertis

(nescia mens hominum), certantque illudere capto.

610tum vero raptis concurrunt undique telis.

tollitur in caelum clamor cunctique repente

corripuere sacram effigiem manibusque cruentis

ingentem quercum decisis undique ramis

constituunt spirisque ligant ingentibus ipsum,

615tendebantque manus pedibus per mutua nexis

(triste ministerium), sequitur quos cetera pubes,

ausi omnes immane nefas ausoque potiti.

ille autem impavidus 'quo vincula nectitis?' inquit

'tantane vos generis tenuit fiducia vestri?

620post mihi non simili poena commissa luetis.'

talia perstabat memorans fixusque manebat.

Interea magno misceri murmure caelum

incipit et rebus nox abstulit atra colorem

impiaque aeternam timuerunt saecula noctem.

625terra tremit, fugere ferae et mortalia corda

per gentes humilis stravit pavor: inde repente

dat tellus gemitum et caelum tonat omne fragore.

extemplo commotae Erebi de sedibus imis

umbrae ibant tenues. tellus quoque et aequora ponti

630signa dabant: sistunt amnes terraeque dehiscunt.

quin ipsae stupuere domus atque intima Leti

Tartara et umbrosae penitus patuere cavernae.

sol quoque et exoriens (cuncti se scire fatentur)

tum caput obscura nitidum ferrugine texit.

635Diffugiunt comites et nocte teguntur opaca

multaque dura suo tristi cum corde volutant.

quid faciant? haerent infixi pectore vultus

verbaque, nec placidam membris dat cura quietem.

tum senior tales referebat pectore voces

640multa putans: 'ubi nunc nobis deus ille magister?

quem sequimur? quove ire iubes, ubi ponere sedes?

o dolor atque decus, tantarum gloria rerum!

iam iam nulla mora est: et nos rape in omnia tecum

(oramus) teque aspectu ne subtrahe nostro.

645Hos inter motus media inter talia verba

tertia lux gelidam caelo dimoverat umbram:

iamque pedem referens superas veniebat ad auras,

cum subito ante oculos ingenti mole sepulchrum,

corpus ubi exanime positum, (nec claustra nec ipsi

650custodes sufferre valent) avulsaque saxis

saxa vident, laxis laterum compagibus artis.

fit sonus: ingenti concussa est pondere tellus.

horror ubique animo, simul ipsa silentia terrent.

Ecce autem primi volucrum sub culmine cantus:

655ingreditur linquens antrum, spoliisque superbus

ibat ovans, pulsuque pedum tremit excita tellus,

vulneraque illa gerens foribus sese intulit altis.

atque hic ingentem comitum adfluxisse novorum

invenit admirans numerum cunctisque repente

660improvisus ait: 'coram, quem quaeritis, adsum.

vicit iter durum pietas et vivida virtus.

praecipites vigilate, viri; timor omnis abesto.

hi nostri reditus expectatique triumphi,

haec mea magna fides. o terque quaterque beati,

665quae vobis, quae digna, viri, pro laudibus istis

praemia posse rear solvi, quae dona parari?

accipite ergo animis: quae vos a stirpe parentum

prima tulit tellus, eadem vos ubere laeto

accipiet. revocate animum maestumque timorem

670mittite | et vosmet rebus servate secundis.

quod super est, laeti bene gestis ordine rebus

pacem orate manu, pacem laudate sedentes

magnanimi; pacis solum inviolabile pignus.'

et simul his dictis faciem ostendebat et ora,

675ora manusque ambas populataque pectora ferro:

immiscentque manus manibus gaudentque tuentes.

nec vidisse semel satis est: iuvat usque morari

et conferre gradum et dextrae coniungere dextram.

His demum exactis spirantes dimovet auras:

680aëra per tenerum caeloque invectus aperto

mortales visus medio in sermone reliquit:

atque illum solio stellantis regia caeli

accipit aeternumque tenet per saecula nomen.

ex illo celebratus honos, laetique minores

685servavere diem tot iam labentibus annis.

I decus, i, nostrum, tantarum gloria rerum,

et nos et tua dexter adi pede sacra secundo

annua, quae differre nefas. celebrate faventes

hunc, socii, morem sacrorum: hunc ipse teneto,

690o dulcis coniunx, et si pietate meremur,

hac casti maneant in religione nepotes.

PRAEFATIO

Cōnstāntīnă dĕūm vĕnĕrāns Chrīstōquĕ dĭcātă

ōmnĭbŭs īmpēnsīs dēvōtā mēntĕ părātīs

nūmĭnĕ dīvīnō mūltūm Chrīstōquĕ iŭvāntĕ

sācrāvī tēmplūm vīctrīcīs vīrgĭnĭs Āgnēs,

tēmplōrūm quōd vīncĭt ŏpūs tērrēnăquĕ cūnctă,5

aūrĕă quaē rŭtĭlānt sūmmī fāstīgĭă tēctī.

Nōmĕn ĕnīm Chrīstī cĕlĕbrātūr sēdĭbŭs īstīs,

Tārtărĕām sōlūs pŏtŭīt quī vīncĕrĕ mōrtēm

īnvēctūs caēlō sōlūsque īnfērrĕ trĭūmphūm

nōmĕn Ădaē rĕfĕrēns ēt cōrpŭs ĕt ōmnĭă mēmbră10

ā mōrtīs tĕnĕbrīs ēt caēcā nōctĕ lĕvātă.

Dīgnum ĭgĭtūr mūnūs mārtŷr dēvōtăquĕ Chrīstō

ēx ŏpĭbūs nōstrīs pēr saēcŭlă lōngă tĕnēbīs,

ō fēlīx vīrgō, mĕmŏrāndī nōmĭnĭs Āgnēs.

DICATIO

Rōmŭlĭdūm dūctōr, clārī lūx āltĕră sōlīs,

ēōā quī rēgnă rĕgīs mŏdĕrāmĭnĕ iūstō,

spēs ōrbīs frātrīsquĕ dĕcūs: dīgnārĕ Mărōnēm

mūtātum īn mĕlĭūs dīvīno āgnōscĕrĕ sēnsū,

scrībēndūm fămŭlō quī iūssĕrăs. hīc tĭbĭ mūndī5

prīncĭpĭūm fōrmāmquĕ pŏlī | hŏmĭnēmquĕ crĕātūm

ēxpĕdĭēt līmō, | hīc Chrīstī prōfĕrĕt ōrtūm,

īnsĭdĭās rēgīs, māgōrūm praēmĭă, dōctōs

dīscĭpŭlōs pĕlăgīquĕ mĭnās grēssūmquĕ pĕr aēquōr:

hīc frāctūm fămŭlārĕ iŭgūm vītāmquĕ rĕdūctām10

ūnīūs crŭcĭs aūxĭlĭō rĕdĭtūmquĕ sĕpūltaē

mōrtĭs ĕt āscēnsūm părĭtēr sŭă rēgnă pĕtēntīs.

haēc rĕlĕgās sērvēsquĕ dĭū trādāsquĕ mĭnōrī

Ārcădĭo, haēc īllē sūō gĕnĕri; haēc tŭă sēmpēr

āccĭpĭāt dŏcĕātquĕ sŭōs aūgūstă prŏpāgŏ.15

CENTO VIRGILIANUS

Iām dūdūm tĕmĕrāssĕ dŭcēs pĭă foēdĕră pācīs,

rēgnāndī mĭsĕrōs tĕnŭīt quōs dīră cŭpīdŏ,

dīvērsāsquĕ nĕcēs, rēgūm crūdēlĭă bēllă

cōgnātāsque ăcĭēs, pōllūtōs caēdĕ părēntūm

īnsīgnīs clĭpĕōs nūllōque ēx hōstĕ trŏpaēă,5

sānguĭnĕ cōnspērsōs tŭlĕrāt quōs fāmă trĭūmphōs,

īnnŭmĕrīs tŏtĭēns vĭdŭātās cīvĭbŭs ūrbēs,

cōnfĭtĕōr, scrīpsī: sătĭs ēst mĕmĭnīssĕ mălōrūm:

nūnc, dĕŭs ōmnĭpŏtēns, sācrūm, prĕcŏr, āccĭpĕ cārmēn

aētērnīquĕ tŭī sēptēmplĭcĭs ōră rĕsōlvĕ10

spīrĭtŭs ātquĕ mĕī rĕsĕrā pĕnĕtrālĭă cōrdīs,

ārcāna ūt pōssīm vātīs Prŏbă cūnctă rĕfērrĕ.

nōn nūnc āmbrŏsĭūm cūra ēst mĭhĭ quaērĕrĕ nēctār,

nēc lĭbĕt Āŏnĭō dē vērtĭcĕ dūcĕrĕ Mūsās,

nōn mĭhĭ sāxă lŏquī vānūs pērsuādĕăt ērrōr15

laūrĭgĕrōsquĕ sĕquī trĭpŏdās ĕt ĭnānĭă vōtă

iūrgāntēsquĕ dĕōs prŏcĕrūm vīctōsquĕ pĕnātēs:

nūllŭs ĕnīm lăbŏr ēst vērbīs ēxtēndĕrĕ fāmām

ātque hŏmĭnūm stŭdĭīs pārvām dīsquīrĕrĕ laūdēm:

Cāstălĭō sēd fōntĕ mădēns ĭmĭtātă bĕātōs20

quaē sĭtĭēns haūsī sānctaē lībāmĭnă lūcīs

hīnc cănĕre īncĭpĭām. praēsēns, dĕŭs, ērĭgĕ mēntēm;

Vērgĭlĭūm cĕcĭnīssĕ lŏquār pĭă mūnĕră Chrīstī:

rēm nūlli ōbscūrām rĕpĕtēns ăb ŏrīgĭnĕ pērgām,

sī quă fĭdēs ănĭmō, sī vēra īnfūsă pĕr ārtūs25

mēns ăgĭtāt mōlem ēt tōtō sē cōrpŏrĕ mīscēt

spīrĭtŭs ēt quāntūm nōn nōxĭă cōrpŏră tārdānt

tērrēnīque hĕbĕtānt ārtūs mŏrĭbūndăquĕ mēmbră.

Ō pătĕr, ō | hŏmĭnūm rērūmque aētērnă pŏtēstās,

dā făcĭlēm cūrsum ātque ănĭmīs īllābĕrĕ nōstrīs,30

tūque ădĕs īncēptūmque ūnā dēcūrrĕ lăbōrēm,

nātĕ, pătrīs sūmmī vĭgŏr ēt caēlēstĭs ŏrīgŏ,

quēm prīmī cŏlĭmūs mĕrĭtōsquĕ nŏvāmŭs hŏnōrēs,

iām nŏvă prōgĕnĭēs, ōmnīs quēm crēdĭdĭt aētās.

nām mĕmĭnī vĕtĕrūm vōlvēns mŏnŭmēntă vĭrōrūm35

Mūsaēum ānte ōmnēs vēstrūm cĕcĭnīssĕ pĕr ōrbēm

quaē sīnt, quaē fŭĕrīnt, quaē mōx vēntūră trăhāntūr.

† ōmnĭa ĕt īpsĕ tĕnēr mūndī cōncrēvĕrĭt ōrbīs.

fēlīx, quī pŏtŭīt rērūm cōgnōscĕrĕ caūsās,

ūnde hŏmĭnūm pĕcŭdūmquĕ gĕnūs vītaēquĕ vŏlāntūm40

ēt quaē mārmŏrĕō fērt mōnstră sŭb aēquŏrĕ pōntūs,

† ēt lĭquĭdī sĭmŭl īgnĭs ēt caēlī mōbĭlĭs ūmōr.

haūt ălĭtēr prīmā crēscēntĭs ŏrīgĭnĕ mūndī

īllūxīssĕ dĭēs ălĭūmve hăbŭīssĕ tĕnōrēm

crēdĭdĕrīm. māiōr rērūm mĭhĭ nāscĭtŭr ōrdŏ,45

sī quă fĭdēm tānto ēst ŏpĕrī lātūră vĕtūstās.

nāmquĕ (fătēbŏr ĕnīm) lĕvĭūm spēctācŭlă rērūm

sēmpĕr ĕquōs ātque ārmă vĭrūm pūgnāsquĕ cănēbām

ēt stŭdĭo īncāssūm vŏlŭi ēxērcērĕ lăbōrēm.

ōmnĭă tēmptāntī pŏtĭōr sēntēntĭă vīsa ēst50

pāndĕrĕ rēs āltās tērra ēt cālīgĭnĕ mērsās.

īnquĕ dĭēs ălĭquīd iām dūdum īnvādĕrĕ māgnūm

mēns ăgĭtāt mĭhĭ nēc plăcĭdā cōntēntă quĭēte ēst.

ōrĕ făvēte ōmnēs laētāsque ādvērtĭtĕ mēntēs,

mātrēs ātquĕ vĭrī pŭĕri īnnūptaēquĕ pŭēllaē.55

Prīncĭpĭō caēlum āc tērrās cāmpōsquĕ lĭquēntēs

lūcēntēmquĕ glŏbūm lūnaē sōlīsquĕ lăbōrēs

lūmĭnă, lābēntēm caēlō quaē dūcĭtĭs ānnūm.

nām nĕque ĕrānt āstrōrum īgnēs nēc lūcĭdŭs aēthēr,

sēt nōx ātră pŏlūm bīgīs sūbvēctă tĕnēbāt,60

ēt chăŏs īn praēcēps tāntūm tēndēbăt ăd ūmbrās,

quāntŭs ăd aēthĕrĭūm caēlī sūspēctŭs Ŏlŷmpūm.

tūm pătĕr ōmnĭpŏtēns, rērūm cuī sūmmă pŏtēstās,

āĕră dīmōvīt tĕnĕbrōsum ēt dīspŭlĭt ūmbrās

ēt mĕdĭūm lūci ātque ūmbrīs iām dīvĭdĭt ōrbēm.65

sīdĕră cūnctă nŏtāt tăcĭtō lābēntĭă caēlō

īntēntōs vōlvēns ŏcŭlōs, quā pārtĕ călōrēs

aūstrīnōs tŭlĕrīt, quaē tērga ŏbŭērtĕrĭt āxī.

pōstquām cūnctă vĭdēt caēlō cōnstārĕ sĕrēnō

ōmnĭpŏtēns, stēllīs nŭmĕrōs ēt nōmĭnă fēcīt70

tēmpŏrĭbūsquĕ părēm dīvērsīs quāttŭŏr ānnūm

aēstūsquē plŭvĭāsque ĕt ăgēntēs frīgŏră vēntōs.

ātque haēc ūt cērtīs pōssīmūs dīscĕrĕ sīgnīs,

vērĕ tŭmēnt tērrae ēt gĕnĭtālĭă sēmĭnă pōscūnt

āc mĕdĭō tōstās aēstū tĕrĭt ārĕă frūgēs75

ēt vărĭōs pōnīt fētūs aūtūmnŭs ĕt ātră

vēnĭt hĭēmps: tĕrĭtūr Sĭcўōnĭă bācă trăpētīs:

ātque īn sē sŭă pēr vēstīgĭă vōlvĭtŭr ānnūs.

tēmpŏrĕ iam ēx īllō fēcūndīs īmbrĭbŭs aēthēr

māgnŭs ălīt māgnō cōmmīxtūs cōrpŏrĕ fētūs.80

ēt iām prīmă nŏvō spārgēbāt lūmĭnĕ tērrās

dūcēbātquĕ dĭēm stēllīs Aūrōră fŭgātīs.

tūm dūrārĕ sŏlum ēt dīsclūdĕrĕ Nērĕă pōntō

īncĭpĭt ēt rērūm paūlātīm sūmĕrĕ fōrmās,

ēt vărĭaē pĕlăgī făcĭēs īmmānĭă cētē85

aēquŏră vērrēbānt caūdīs aēstūmquĕ sĕcābānt.

nēc nōn ēt vāstī cīrcūm gēns ūmĭdă pōntī

iām sōle īnfūsō, iām rēbūs lūcĕ rĕtēctīs

ēxūltāns rōrēm lātē dīspērgĭt ămārūm.

pōstĕră iāmquĕ dĭēs prīmō sūrgēbăt ĕōō.90

fūndĭt hŭmūs flōrēs ēt frōndēs ēxplĭcăt ōmnēs

sānguĭnĕīsque īncūltă rŭbēnt ăvĭārĭă bācīs,

nōn rāstrīs, hŏmĭnūm nōn ūlli ōbnōxĭă cūraē.

tērtĭă lūx gĕlĭdām caēlō dīmōvĕrăt ūmbrām.

āvĭă tūm rĕsŏnānt ăvĭbūs vīrgūltă cănōrīs95

ēt lĭquĭdās cōrvī prēssō dānt gūttŭrĕ vōcēs

nēc gĕmĕre āĕrĭā cēssāvīt tūrtŭr ăb ūlmō.

quārtō tērră dĭē vărĭārūm mōnstră fĕrārūm

ōmnĭgĕnūmquĕ pĕcūs nūllō cūstōdĕ pĕr hērbām

ēdūcīt sīlvīs sŭbĭtō mīrābĭlĕ vīsū.100

tūm dēmūm mŏvĕt ārmă lĕō, tūm pēssĭmă tīgrīs

squāmōsūsquĕ drăco ēt fūlvā cērvīcĕ lĕaēnă

saēvīre āc fōrmaē māgnōrum ŭlŭlārĕ lŭpōrūm.

cētĕră pāscūntūr vĭrĭdēs ārmēntă pĕr hērbās,

nēc grĕgĭbūs lĭquĭdī fōntēs nēc grāmĭnă dēsūnt.105

iāmquĕ dĭēs āltērquĕ dĭēs prōcēssĭt, ĕt ōmnĕ

hōc vīrtūtĭs ŏpūs dīvīnaē mēntĭs ĕt haūstūs

prōspĭcĭēns gĕnĭtōr pērfēctīs ōrdĭnĕ rēbūs

ēxplērī mēntēm nĕquĭt ārdēscītquĕ tŭēndō

tērrāsquē trāctūsquĕ mărīs caēlūmquĕ prŏfūndūm,110

ālĭtŭūm pĕcŭdūmquĕ gĕnūs, sēcūmquĕ vŏlūtāt,

quī mărĕ, quī tērrās ōmnī dĭcĭōnĕ tĕnērēnt,

neū sēgnēs iāceānt tērraē. iŭvăt ūsquĕ mŏrārī.

tālĭă vērsāntī sŭbĭtō sēntēntĭă sēdīt,

fēlīcēmquĕ trăhīt līmūm fīngītquĕ prĕmēndō115

pīnguĕ sŏlūm prīmīs ēxtēmplo ā mēnsĭbŭs ānnī.

iāmque īmprōvīsō tāntaē pĭĕtātĭs ĭmāgŏ

prōcēdīt nŏvă fōrmă vĭrī pūlchērrĭmă prīmūm,

ōs ŭmĕrōsquĕ dĕō sĭmĭlīs, cuī mēntem ănĭmūmquĕ

māiŏr ăgīt dĕŭs ātque ŏpĕra ād māiōră rĕmīttīt.120

quaērĭtŭr huīc ălĭūs; nēc quīsquam ēx āgmĭnĕ tāntō

aūdĕt ădīrĕ vĭrūm sŏcĭūsque īn rēgnă vŏcārī.

haūt mŏră cōntĭnŭō plăcĭdām pēr mēmbră quĭētēm

dāt iŭvĕni ēt dūlcī dēclīnāt lūmĭnă sōmnō.

ātque īllī mĕdĭo īn spătĭō iām nōctĭs ŏpācaē125

ōmnĭpŏtēns gĕnĭtōr cōstās ēt vīscĕră nūdāt.

hārum ūnām iŭvĕnī lătĕrūm cōmpāgĭbŭs ārtīs

ērĭpŭīt sŭbĭtōque ŏrĭtūr mīrābĭlĕ dōnūm

(ārgūmēntum īngēns) clārāque īn lūcĕ rĕfūlsīt

īnsīgnīs făcĭē | ēt pūlchrō pēctŏrĕ vīrgŏ,130

iām mātūră vĭrō, iām plēnīs nūbĭlĭs ānnīs.

ōllī sōmnum īngēns rūmpīt păvŏr: ōssăque ĕt ārtūs

cōniŭgĭūm vŏcăt āc stŭpĕfāctūs nūmĭnĕ prēssīt

ēxcēpītquĕ mănū dēxtrāmque āmplēxŭs ĭnhaēsīt.

Hīs dēmum ēxāctīs tōrquēt quī sīdĕră mūndī135

īnfĭt: ĕō dīcēntĕ prĕmīt plăcĭda aēquŏră pōntūs

ēt trĕmĕfāctă sŏlō tēllūs, sĭlĕt ārdŭŭs aēthēr:

'vīvĭtĕ fēlīcēs īntērquĕ nĭtēntĭă cūltă

fōrtūnātōrūm nĕmŏrūm sēdēsquĕ bĕātās.

haēc dŏmŭs, haēc pătrĭa ēst, rĕquĭēs ĕă cērtă lăbōrūm.140

hīs ĕgŏ nēc mētās rērūm nēc tēmpŏră pōnō:

īmpĕrĭūm sĭnĕ fīnĕ dĕdī, mūltōsquĕ pĕr ānnōs

nōn rāstrōs pătĭētŭr hŭmūs, nōn vīnĕă fālcēm.

āt gĕnŭs īmmōrtālĕ mănēt, nēc tārdă sĕnēctūs

dēbĭlĭtāt vīrēs ănĭmī mūtātquĕ vĭgōrēm.145

vōs cōntrā quaē dīcam ănĭmīs ādvērtĭtĕ vēstrīs.

ēst īn cōnspēctū rāmīs fēlīcĭbŭs ārbōs,

quām nĕquĕ fās īgnī cuīquām nēc stērnĕrĕ fērrō,

rēlĭgĭōnĕ săcrā nūmquām cōncēssă mŏvērī.

hāc quīcūmquĕ săcrōs dēcērpsĕrĭt ārbŏrĕ fētūs,150

mōrtĕ lŭēt mĕrĭtā: nēc mē sēntēntĭă vērtīt.

nēc tĭbĭ tām prūdēns quīsquām pērsuādĕăt aūctōr

cōmmăcŭlārĕ mănūs (lĭcĕāt tē vōcĕ mŏnērī),

fēmĭnă, nēc te ūlliūs vĭŏlēntĭă vīncāt,

sī tē dīgnă mănēt dīvīnī glōrĭă rūrīs.'155

pōstquām cūnctă pătēr, caēlī cuī sīdĕră pārēnt,

cōmpŏsŭīt, lēgēsquĕ dĕdīt cāmpōsquĕ nĭtēntīs

dēsŭpĕr ōstēntāt, tāntārūm glōrĭă rērūm.

ēcce aūtēm prīmī sūb līmĭnă sōlĭs ĕt ōrtūs

dēvēnērĕ lŏcōs, ŭbĭ mōllĭs ămārăcŭs īllōs160

flōrĭbŭs ēt dūlci āspīrāns cōmplēctĭtŭr ūmbrā.

hīc vēr pūrpŭrĕum ātque ălĭēnīs mēnsĭbŭs aēstās,

hīc lĭquĭdī fōntēs, hīc caēlī tēmpŏrĕ cērtō

dūlcĭă mēllă prĕmūnt, hīc cāndĭdă pōpŭlŭs āntrō

īmmĭnĕt ēt lēntaē tēxūnt ūmbrācŭlă vītēs.165

īnvītānt crŏcĕīs hālāntēs flōrĭbŭs hōrtī

īntĕr ŏdōrātūm laūrī nĕmŭs īpsăquĕ tēllūs

ōmnĭă lībĕrĭūs nūllō pōscēntĕ fĕrēbāt.

fōrtūnāti āmbō, sī mēns nōn laēvă fŭīssēt

cōniŭgĭs īnfāndaē: dŏcŭīt pōst ēxĭtŭs īngēns.170

Iāmquĕ dĭēs īnfānda ădĕrāt: pēr flōrĕă rūră

ēcce ĭnĭmīcŭs ătrōx īmmēnsīs ōrbĭbŭs ānguīs

sēptem īngēns gŷrōs, sēptēnă vŏlūmĭnă vērsāns

nēc vīsū făcĭlīs nēc dīctu āffābĭlĭs ūllī

ōblīqua īnvĭdĭā rāmō frōndēntĕ pĕpēndīt,175

vīpĕrĕām spīrāns ănĭmām, cuī trīstĭă bēllă

īraēque īnsĭdĭaēque ēt crīmĭnă nōxĭă cōrdī.

ōdĭt ĕt īpsĕ pătēr: tōt sēsē vērtĭt ĭn ōră

ārrēctīsque hōrrēt squāmīs, ēt, nē quĭd ĭnaūsūm

aūt īntēmptātūm scĕlĕrīsvĕ dŏlīvĕ rĕlīnquāt,180

sīc prĭŏr āggrĕdĭtūr dīctīs sēque ōbtŭlĭt ūltrō:

'dīc' ăĭt 'ō vīrgō (lūcīs hăbĭtāmŭs ŏpācīs

rīpārūmquĕ tŏrōs ēt prātă rĕcēntĭă rīvīs

īncŏlĭmūs), quaē tānta ănĭmīs īgnāvĭă vēnīt?

strātă iăcēnt pāssīm sŭă quaēquĕ sŭb ārbŏrĕ pōmă,185

pōcŭlă sūnt fōntēs lĭquĭdī: caēlēstĭă dōnă

ādtrāctārĕ nĕfās: īd rēbūs dēfŭĭt ūnūm.

quīd prŏhĭbēt caūsās pĕnĭtūs tēmptārĕ lătēntēs?

vānă sŭpērstĭtĭō. rērūm pārs āltĕra ădēmpta ēst.

quō vītām dĕdĭt aētērnām? cūr mōrtĭs ădēmpta ēst190

cōndĭcĭō? mĕă sī nōn īrrĭtă dīctă pŭtārīs,

aūctŏr ĕgo aūdēndī sācrātă rĕsōlvĕrĕ iūră.

tū cōniūnx, tĭbĭ fās ănĭmūm tēmptārĕ prĕcāndō.

dūx ĕgŏ vēstĕr ĕrō: tŭă sī mĭhĭ cērtă vŏlūntās,

ēxtrŭĭmūsquĕ tŏrōs dăpĭbūsque ĕpŭlāmŭr ŏpīmīs.'195

sīc ăĭt, ēt dīctō cĭtĭūs, quōd lēgĕ tĕnētūr,

sūbĭcĭūnt ĕpŭlīs ōlīm vĕnĕrābĭlĕ līgnūm

īnstĭtŭūntquĕ dăpēs cōntāctūque ōmnĭă foēdānt.

praēcĭpŭe īnfēlīx pēstī dēvōtă fŭtūraē

mīrātāquĕ nŏvās frōndēs ēt nōn sŭă pōmă,200

caūsă mălī tāntī, sūmmō tĕnŭs āttĭgĭt ōrĕ.

māiŭs ădōrtă nĕfās māiōrēmque ōrsă fŭrōrēm

heū mĭsĕrō cōniūnx ălĭēna ēx ārbŏrĕ gērmēn

ōbĭcĭt ātque ănĭmūm sŭbĭtā dūlcēdĭnĕ mōvīt.

cōntĭnŭō nŏvă lūx ŏcŭlīs ēffūlsĭt; ăt īllī205

tērrēntūr vīsū sŭbĭtō nēc plūră mŏrātī

cōrpŏră sūb rāmīs ōbtēntū frōndĭs ĭnūmbrānt:

cōnsērtūm tĕgŭmēn: nēc spēs ŏpĭs ūllă dăbātūr.

āt nōn haēc nūllīs hŏmĭnūm rērūmquĕ rĕpērtōr

ōbsērvāns ŏcŭlīs caēdēs ēt fāctă tўrānnī210

praēsēnsīt: nōtūmquĕ fŭrēns quīd fēmĭnă pōssēt.

cōntĭnŭo īnvādīt: 'prŏcŭl, ō prŏcŭl ēstĕ prŏfānī

cōnclāmāt, caēlum āc tērrās quī nūmĭnĕ fīrmāt.

ātque īllī lōngē grădĭēntem āc dīră frĕmēntēm

ūt vīdērĕ, mĕtū vērsī rētrōquĕ rŭēntēs215

dīffŭgĭūnt sīlvāsque ēt sīcŭbĭ cōncăvă fūrtīm

sāxă pĕtūnt. pĭgĕt īncēptī lūcīsquĕ, nĕque aūrās

dīspĭcĭūnt: taēdēt caēlī cōnvēxă tŭērī.

Nēc lōngum īn mĕdĭō tēmpūs, cūm crēbĕr ăd aūrās

vīsŭs ădēssĕ pĕdūm sŏnĭtūs gĕnĭtōrquĕ pĕr aūrās220

hūnc, ŭbĭ vīx mūltā maēstūm cōgnōvĭt ĭn ūmbrā

tālĭbŭs āllŏquĭtūr dīctīs ātque īncrĕpăt ūltrō:

'īnfēlīx, quaē tānta ănĭmūm dēmēntĭă cēpīt?

quīs fŭrŏr īstĕ nŏvūs? quō nūnc, quō tēndĭtĭs' īnquīt

'rēgnōrum īmmĕmŏrēs, quaē mēntem īnsānĭă mūtāt?225

dīcĭtĕ, quaē lūcīs mĭsĕrīs tām dīră cŭpīdŏ?

mātūrātĕ fŭgām tōtōque ābsīstĭtĕ lūcō:

nēc rĕvŏcārĕ grădūm, sī quāndo ādvērsă vŏcārīnt,

ēst lĭcĭtūm; flāmmīs āmbīt tōrrēntĭbŭs āmnīs

pēr mĕdĭūm strīdēns tōrquētquĕ sŏnāntĭă sāxă230

āttōllītquĕ glŏbōs flāmmārum ēt sīdĕră lāmbīt.

īllĕ sŭb haēc: 'tŭă mē, gĕnĭtōr, tŭă trīstĭs ĭmāgŏ

hīs pŏsŭērĕ lŏcīs: mĕrŭī nēc dēprĕcŏr', īnquīt

'ōmnĭpŏtēns, sŏnĭtūmquĕ pĕdūm vōcēmquĕ trĕmēscō

cōnscĭŭs aūdācīs fāctī: mŏnĭtīsquĕ sĭnīstrīs235

fēmĭnă fērt trīstīs sūcōs tārdūmquĕ săpōrēm.

īllă dŏlōs dīrūmquĕ nĕfās sūb pēctŏrĕ vērsāns

īnsōntem īnfāndo īndĭcĭō, mŏrĭtūră pŭēllă

dūm fŭrĭt, īncaūtūm crūdēlī mōrtĕ pĕrēmīt;

suāsĭt ĕnīm, scīs īpsĕ, nĕque ēst tē fāllĕrĕ cuīquām.240

ūt vīdi, ūt pĕrĭī, | ūt mē mălŭs ābstŭlĭt ērrōr,

cōntĭgĭmūsquĕ mănū quōd nōn sŭă sēmĭnăt ārbōr.'

tūm pătĕr ōmnĭpŏtēns sŏlĭō sīc īnfĭt ăb āltō:

'āccĭpĭte ērgo ănĭmīs ātque haēc mĕă fīgĭtĕ dīctă:

tūquĕ prĭōr, scĕlĕre ānte ălĭōs īmmānĭŏr ōmnīs,245

quēm nēc lōngă dĭēs pĭĕtās nēc mītĭgăt ūllă,

hōrtātōr scĕlĕrūm, cŏlŭbēr, mălă grāmĭnă pāstūs

dēsĭdĭā lātāmquĕ trăhēns īnglōrĭŭs ālvūm

cēdĕ lŏcīs, nūllīs hŏmĭnūm cōgēntĭbŭs, īpsĕ,

tēnuĭs ŭbi ārgīlla ēt dūmōsīs cālcŭlŭs ārvīs.'250

'āt tĭbĭ prō scĕlĕre' ēxclāmāt, 'prō tālĭbŭs aūsīs

ōmne aēvūm fērrō tĕrĭtūr, prīmūsquĕ pĕr ārtēm

heū mĭsĕrāndĕ pŭēr, tērram īnsēctābĕrĕ rāstrīs

ēt sŏnĭtū tērrēbĭs ăvēs: hōrrēbĭt ĭn ārvīs

cārdŭŭs ēt spīnīs sūrgēt pălĭūrŭs ăcūtīs255

lāppaēquē trĭbŏlīque ēt fāllāx hērbă vĕnēnī.

āt sī trītĭcĕam īn mēssēm rōbūstăquĕ fārră

ēxērcēbĭs hŭmūm, frūstrā spēctābĭs ăcērvūm

cōncūssāquĕ fămem īn sīlvīs sōlābĕrĕ quērcū.

īnsŭpĕr hīs sŭbĕūnt mōrbī trīstīsquĕ sĕnēctūs260

ēt lăbŏr ēt dūraē răpĭt īnclēmēntĭă mōrtīs.

haēc tĭbĭ sēmpĕr ĕrūnt, tūque, ō saēvīssĭmă cōniūnx,

nōn īgnāră mălī, căpŭt hōrum ēt caūsă mălōrūm,

māgnă lŭēs cōmmīssā tībi: heū pērdĭtă nēscīs

nēc quaē tē cīrcūm stēnt deīndĕ pĕrīcŭlă cērnīs.265

nūnc mŏrĕre, ūt mĕrĭta ēs, tōtā quōd mēntĕ pĕtīstī:

nēc mĕă iām mūtātă lŏcō sēntēntĭă cēdīt.'

Āt iŭvĕnēm prīmūm saēvūs cīrcūmstĕtĭt hōrrōr:

dērĭgŭēre ŏcŭlī, nēc sē cēlārĕ tĕnēbrīs

āmplĭŭs aūt nōtās aūdīre ēt rēddĕrĕ vōcēs.270

haūt mŏră, fēstīnānt iūssī răpĭdīsquĕ fĕrūntūr

pāssĭbŭs, ēt părĭtēr grēssī pĕr ŏpācă vĭārūm

flēntēs ēt părĭbūs cūrīs vēstīgĭă fīgūnt.

tūm vīctum īn sīlvīs bācās lăpĭdōsăquĕ cōrnă

dānt rāmi ēt vūlsīs pāscūnt rādīcĭbŭs hērbaē.275

Īntĕrĕā māgnūm sōl cīrcūmvērtĭtŭr ānnūm:

mātrī lōngă dĕcēm tŭlĕrūnt fāstīdĭă mēnsēs,

ūnde hŏmĭnēs nātī, dūrūm gĕnŭs. īndĕ pĕr ārtēm

aūt hērbaē cāmpo āppārēnt aūt ārbŏrĕ frōndēs,

īnquĕ nŏvōs sōlēs aūdēnt sē grāmĭnă tūtō280

crēdĕrĕ: | ēt lēntīs ūvām dēmīttĕrĕ rāmīs

īnstĭtŭūnt ūdōquĕ dŏcēnt ĭnŏlēscĕrĕ lībrō.

tūm, gĕmĭnī frātrēs ădŏlēnt dum āltārĭă taēdīs,

āltĕr ĭn āltĕrĭūs praēlāto īnvīdĭt hŏnōrĕ

(hōrrēscō rĕfĕrēns) cōnsānguĭnĭtātĕ prŏpīnquūm285

ēxcĭpĭt īncaūtūm pătrĭāsque ōbtrūncăt ăd ārās

sānguĭnĕ foēdāntēm quōs īpsĕ săcrāvĕrăt īgnīs.

tūm gĕnĭtōr vīrūs sērpēntĭbŭs āddĭdĭt ātrīs

mēllăquĕ dēcūssīt fŏlĭīs īgnēmquĕ rĕmōvīt

praēdārīquĕ lŭpōs iūssīt pōntūmquĕ mŏvērī290

ēt pāssīm rīvīs cūrrēntĭă vīnă rĕprēssīt.

mōx ēt frūmēntīs lăbŏr āddĭtŭs, ūt mălă cūlmōs

tūm lăquĕīs cāptārĕ fĕrās ēt fāllĕrĕ vīscō

īnvēntum, ēt dūrīs ūrgēns īn rēbŭs ĕgēstās

mōvĭt ăgrōs, cūrīs ăcŭēns mōrtālĭă cōrdă,295

dētĕrĭōr dōnēc paūlātim āc dēcŏlŏr aētās,

fērrĕă prōgĕnĭēs, dūrīs căpŭt ēxtŭlĭt ārvīs

ēt bēllī răbĭēs ĕt ămōr sūccēssĭt hăbēndī.

Iūstĭtĭa ēxcēdēns tērrīs vēstīgĭă fēcīt.

nēc lōngum īn mĕdĭō tēmpūs: fŭrŏr īrăquĕ mēntēm300

praēcĭpĭtānt: gaūdēnt pērfūsī sānguĭnĕ frātrūm.

cōndĭt ŏpēs ălĭūs dēfōssōque īncŭbăt aūrō

nēc dŏlŭīt mĭsĕrāns ĭnŏpēm dēxtrāmquĕ tĕtēndīt.

Tūm pătĕr ōmnĭpŏtēns grăvĭtēr cōmmōtŭs ăb āltō

aēthĕrĕ sē mīttīt: tēllūrem ēffūndĭt ĭn ūndās305

dīlŭvĭō mīscēns caēlūmque īn Tārtără sōlvīt.

stērnĭt ăgrōs, stērnīt sătă laētă bŏvūmquĕ lăbōrēs

dīlŭĭt: īmplēntūr fōssae ēt căvă flūmĭnă crēscūnt:

ēt gĕnŭs ōmnĕ nĕcī pĕcŭdūm dĕdĭt ōmnĕ fĕrārūm.

tūm pĭĕtātĕ grăvem āc mĕrĭtīs (mīrābĭlĕ dīctū),310

quī fŭĭt īn tērrīs ēt sērvāntīssĭmŭs aēquī,

ērĭpŭīt lētō, tāntīs sūrgēntĭbŭs ūndīs,

ūt gĕnŭs ūndĕ nŏvaē stīrpīs rĕvŏcētŭr hăbērēt.

Dīlŭvĭo ēx īllō pătrĭbūs dāt iūră vŏcātīs

ōmnĭpŏtēns: māgnīs ăgĭtānt sūb lēgĭbŭs aēvūm.315

quīd mĕmŏrem īnfāndās caēdēs, quīd fāctă tўrānnī

nēscĭăque hūmānīs prĕcĭbūs mānsuēscĕrĕ cōrdă,

Aēgŷptūm vīrēsque ŏrĭēntĭs ĕt ūltĭmă bēllă

māgnănĭmōsquĕ dŭcēs tōtīūsque ōrdĭnĕ gēntīs,

quō cūrsū dēsērtă pĕtīvĕrĭt ēt trĭbŭs ēt gēns320

māgnă vĭrūm, mĕrĭtī tāntī nōn īmmĕmŏr ūmquām,

quīquĕ săcērdōtēs cāstī | āltārĭă iūxtā,

quīquĕ pĭī vātēs prō lībērtātĕ rŭēbānt,

quī bēllo ēxcītī rēgēs, quaē lītŏrĕ rūbrō

cōmplērīnt cāmpōs ăcĭēs, quĭbŭs ārsĕrĭt ārmīs325

rēx, gĕnŭs ēgrĕgĭūm, māgno īnflāmmāntĕ fŭrōrĕ,

āgmĕn ăgēns ĕquĭtum ēt flōrēntīs aērĕ cătērvās?

cētĕră fāctă pătrūm pūgnātăque ĭn ōrdĭnĕ bēllă

praētĕrĕo ātque ălĭīs pōst mē mĕmŏrāndă rĕlīnquō.

Nūnc ād te ēt tŭă māgnă, pătēr, cōnsūltă rĕvērtōr.330

māiŭs ŏpūs mŏvĕō: vātūm praēdīctă prĭōrūm

āggrĕdĭōr, quāmvīs āngūstī tērmĭnŭs aēvī

āccĭpĭāt, tēmptāndă vĭa ēst, quā mē quŏquĕ pōssīm

tōllĕre hŭmo ēt nōmēn fāmā tōt fērrĕ pĕr ānnōs,

quōd tŭă prōgĕnĭēs caēlō dēscēndĭt ăb āltō,335

āttŭlĭt ēt nōbīs ălĭquāndo ōptāntĭbŭs aētās.

aūxĭlĭum ādvēntūmquĕ dĕī, quōm fēmĭnă prīmūm

vīrgĭnĭs ōs hăbĭtūmquĕ gĕrēns (mīrābĭlĕ dīctū)

nēc gĕnĕrīs nōstrī pŭĕrūm nēc sānguĭnĭs ēdīt,

sērăquĕ tērrĭfĭcī cĕcĭnērūnt ōmĭnă vātēs340

ādvēntārĕ vĭrūm pŏpŭlīs tērrīsquĕ sŭpērbūm

sēmĭne ăb aēthĕrĭō, quī vīrĭbŭs ōccŭpĕt ōrbēm.

Iāmque ădĕrāt prōmīssă dĭēs, quō tēmpŏrĕ prīmūm

ēxtŭlĭt ōs sācrūm dīvīnaē stīrpĭs ŏrīgŏ

mīssŭs ĭn īmpĕrĭūm, vēnītque īn cōrpŏrĕ vīrtūs345

mīstă dĕō: sŭbĭīt cārī gĕnĭtōrĭs ĭmāgŏ.

haūt mŏră, cōntĭnŭō caēlī rĕgĭōnĕ sĕrēnā

stēllă făcēm dūcēns mūltā cūm lūcĕ cŭcūrrīt.

āgnōvērĕ dĕūm prŏcĕrēs cūnctīsquĕ rĕpēntĕ

mūnĕrĭbūs cŭmŭlānt ēt sānctūm sīdŭs ădōrānt.350

tūm vērō mănĭfēstă fĭdēs clārūmquĕ pătērnaē

nōmĕn ĕrāt vīrtūtĭs: ĕt īpsi āgnōscĕrĕ vūltūs

flāgrāntīsquĕ dĕī dīvīnī sīgnă dĕcōrīs.

prōtĭnŭs ād rēgēm māgnō fērvōrĕ rŭēntūm

fāmă vŏlāt māgnīsque ăcŭīt rūmōrĭbŭs īrās355

īncēndītque ănĭmūm mātrīsque āllābĭtŭr aūrīs.

īllă dŏlōs dīrūmquĕ nĕfās haūt nēscĭă rērūm

praēsēnsīt mōtūsque ēxcēpīt prīmă fŭtūrōs.

praēscĭă vēntūrī fūrtīm māndārăt ălēndūm,

dūm cūrae āmbĭgŭaē, dūm mēns ēxaēstŭăt īrā.360

āt rēx sōllĭcĭtūs stīrpem ēt gĕnŭs ōmnĕ fŭtūrūm

praēcĭpĭtārĕ iŭbēt sūbiēctīsque ūrĕrĕ flāmmīs,

mūltă mŏvēns, mīttīquĕ vĭrōs, quī cērtă rĕpōrtēnt

haūt sĕcŭs āc iūssī făcĭūnt răpĭdīsquĕ fĕrūntūr

pāssĭbŭs ēt māgnīs ūrbēm tērrōrĭbŭs īmplēnt.365

cōntĭnŭo aūdītaē vōcēs vāgītŭs ĕt īngēns

īnfāntūmque ănĭmaē flēntēs: ānte ōră părēntūm

cōrpŏră nātōrūm stērnūntūr līmĭnĕ prīmō.

āt mātēr gĕmĭtū nōn frūstra ēxtērrĭtă tāntō,

īpsă sĭnū praē sē pōrtāns, tūrbāntĕ tŭmūltū,370

īnfāntēm fŭgĭēns plēna ād praēsaēpĭă rēddīt.

hīc nātum āngūstī sūbtēr fāstīgĭă tēctī

nūtrībāt tĕnĕrīs īmmūlgēns ūbĕră lābrīs.

hīc tĭbĭ prīmă, pŭēr, fūndēnt cūnābŭlă flōrēs,

mīxtăquĕ rīdēntī pāssīm cūm bāccărĕ tēllūs375

mōllī paūlātīm cŏlŏcāsĭă fūndĕt ăcānthō.

Ēt iām fīnĭs ĕrāt pērfēctō tēmpŏrĭs ōrbĕ.

ūt prīmūm cēssīt fŭrŏr ēt răbĭda ōră quĭērūnt,

ānte ānnōs ănĭmūmquĕ gĕrēns caēlēstĭs ŏrīgŏ

pēr mĕdĭās ūrbēs grădĭtūr pŏpŭlōsquĕ prŏpīnquōs.380

īllum ōmnīs tēctīs āgrīsque ēffūsă iŭvēntūs

āttŏnĭtīs ĭnhĭāns ănĭmīs prōspēctăt ĕūntēm,

tūrbăquĕ mīrātūr mātrūm: 'quī spīrĭtŭs īllī,

quī vūltūs vōcīsquĕ sŏnūs vēl grēssŭs ĕūnti ēst!'

Cōntĭnŭō vātēs (nāmque īs cērtīssĭmŭs aūctōr)385

ūt prŏcŭl ēgĕlĭdō sēcrētūm flūmĭnĕ vīdīt,

'tēmpŭs ăīt: dĕŭs, ēccĕ, dĕūs, cuī māxĭmă rērūm

vērbōrūmquĕ fĭdēs. tū nūnc ĕrĭs āltĕr ăb īllō,

fōrtūnātĕ pŭēr, caēlī cuī sīdĕră pārēnt.

sīc ĕquĭdēm dūcēbam ănĭmō rēbārquĕ fŭtūrūm:390

ēxpēctātĕ vĕnīs, spēs ēt sōlācĭă nōstrī'.

haēc ŭbĭ dīctă dĕdīt, flŭvĭō mērsārĕ sălūbrī

āccēpīt vĕnĭēntem āc mōllĭbŭs ēxtŭlĭt ūndīs:

ēxūltāntquĕ văda āc sŭbĭtō cōmmōtă cŏlūmbă

dēvŏlăt ēt sūprā căpŭt āstĭtĭt. īndĕ rĕpēntĕ395

rādĭt ĭtēr lĭquĭdūm cĕlĕrīs nĕquĕ cōmmŏvĕt ālās.

hūc ōmnīs tūrba ād rīpās ēffūsă rŭēbāt

cērtātīm lārgōs ŭmĕrīs īnfūndĕrĕ rōrēs.

tūm gĕnĭtōr nātūm dīctīs cōmpēllăt ămīcīs:

'nātĕ, mĕaē vīrēs, mĕă māgnă pŏtēntĭă sōlūs400

ēt praēdūlcĕ dĕcūs māgnūm rĕdĭtūrĕ părēntī,

ā tē prīncĭpĭūm, tĭbĭ dēsĭnĕt. āccĭpĕ, tēstōr,

ō mĕă prōgĕnĭēs: quā sōl ūtrūmquĕ rĕcūrrēns

āspĭcĭt Ōcĕănūm, pērfēctō laētŭs hŏnōrĕ

ōmnĭă sūb pĕdĭbūs vērtīquĕ rĕgīquĕ vĭdēbīs.405

tū rĕgĕre īmpĕrĭō pŏpŭlōs, mātrēsquĕ vĭrōsquĕ,

iām prīdēm rĕsĭdēs ănĭmōs dēsuētăquĕ cōrdă

īgnārōsquĕ vĭaē mēcūm mĭsĕrātŭs ĭnērtēs

āggrĕdĕre ēt vōtīs iām nūnc ādsuēscĕ vŏcārī'.

dīxĕrăt: īllĕ pătrīs māgnī pārērĕ părābāt410

īmpĕrĭō, | īnstāns ŏpĕrī rēgnīsquĕ fŭtūrīs.

Heū pĭĕtās, heū prīscă fĭdēs! quās dīcĕrĕ grātēs

īncĭpĭām, sī pārvă lĭcēt cōmpōnĕrĕ māgnīs?

nēc mĭhĭ iām pătrĭam āntīquām spēs ūllă vĭdēndī

nēc spēs lībērtātĭs ĕrāt nēc cūră sălūtīs.415

hīc mĭhĭ rēspōnsūm prīmūs dĕdĭt īllĕ pĕtēntī,

cōncrētam ēxēmīt lābēm pūrūmquĕ rĕlīquīt

aēthĕrĭūm sēnsūm mēque īn mĕă rēgnă rĕmīsīt.

īllum ĕgŏ pēr flāmmās, ăgĕrēm sī Sŷrtĭbŭs ēxūl,

pēr vărĭōs cāsūs, pēr mīllĕ sĕquēntĭă tēlă,420

quō rēs cūmquĕ cădēnt, ūnūm prō nōmĭnĕ tāntō

ēxĕquĕrēr strŭĕrēmquĕ sŭīs āltārĭă dōnīs.

hūiŭs ĭn ādvēntūm tāntārum īn mūnĕră laūdūm

īpsī laētĭtĭā vōcēs ād sīdĕră iāctānt

īntōnsī mōntēs: rēspōndēnt ōmnĭă vāllēs.425

Tēmpŏrĕ nōn ălĭō (māgnum ēt mĕmŏrābĭlĕ nōmēn)

sērpēntīs fŭrĭālĕ mălūm mĕmĭnīssĕ nĕcēsse ēst.

aūsūs quīn ĕtĭām (fāma ēst ōbscūrĭŏr ānnīs)

cōmpēllārĕ vĭrum ēt vĕnĭēndī pōscĕrĕ caūsās.

hūnc ŭbĭ tēndēntem ādvērsūm pēr grāmĭnă vīdīt,430

sūbstĭtĭt īnfrĕmŭītquĕ fĕrōs dŏmĭnūmquĕ pŏtēntēm

saūcĭŭs āc sērpēns ādfātūr vōcĕ sŭpērbā:

'vērănĕ tē făcĭēs, vērūs mĭhĭ nūntĭŭs ādfērs?

quī gĕnŭs? ūndĕ dŏmō, quī nōstra ād līmĭnă tēndīs?

fāre ăgĕ, quīd vĕnĭās; nām tē dărĕ iūră lŏquūntūr.435

aūt quīs tē, iŭvĕnūm cōnfīdēntīssĭmĕ, nōstrās

iūssĭt ădīrĕ dŏmūs pācīque īmpōnĕrĕ mōrēm?

nōn ĕquĭdem īnvĭdĕō, mīrōr măgĭs: āccĭpĕ pōrrŏ,

quīd dŭbĭtem ēt quaē nūnc ănĭmō sēntēntĭă sūrgāt.

ēst dŏmŭs āltă: vŏcā zĕphўrōs ēt lābĕrĕ pīnnīs440

ārdŭă tēctă pĕtēns, aūsūs tē crēdĕrĕ caēlō,

sī mŏdŏ quēm mĕmŏrās pătĕr ēst, cuī sīdĕră pārēnt'.

ōllī sūbrīdēns sēdātō pēctŏrĕ fātūr

haūt vātum īgnārūs vēntūrīque īnscĭŭs aēvī:

'dīssĭmŭlāre ĕtĭām spērāstī, pērfĭdĕ sērpēns?445

nē dŭbĭtā; nām vēră vĭdēs. ōpta ārdŭă pīnnīs

āstră sĕquī claūsūmquĕ căvā tē cōndĕrĕ tērrā.

quō pĕrĭtūrĕ rŭīs māiōrăquĕ vīrĭbŭs aūdēs?

cēdĕ dĕō, tōtō prōiēctūs cōrpŏrĕ tērraē'.

nēc plūra hīs: īlle ādmīrāns vĕnĕrābĭlĕ dōnūm450

frōntĕ prĕmīt tērram ēt spūmās ăgĭt ōrĕ crŭēntās

cōntēntūsquĕ fŭgā caēcīs se īmmīscŭĭt ūmbrīs.

Īntĕrĕā vŏlĭtāns māgnās īt fāmă pĕr ūrbēs.

cōnvēnērĕ vĭrī: mēns ōmnĭbŭs ūnă sĕquēndī

īn quāscūmquĕ vĕlīt pĕlăgō dēdūcĕrĕ tērrās.455

mūltī praētĕrĕā, quōs fāma ōbscūră rĕcōndīt,

cōncūrrūnt frĕmĭtū dēnsō stīpāntquĕ frĕquēntēs

ēxūltāntque ănĭmīs; mĕdĭūm nām plūrĭmă tūrbă

hūnc hăbĕt ātque ŭmĕrīs ēxtāntēm sūspĭcĭt āltīs.

pōstquam āltōs vēntum īn mōntēs, aētērnă pŏtēstās460

iūră dăbāt lēgēsquĕ vĭrīs, sēcrētă părēntīs,

spēmquĕ dĕdīt dŭbĭaē mēntī cūrāsquĕ rĕsōlvīt.

cōnspĭcĭt ēcce ălĭōs dēxtrā laēvāquĕ frĕquēntīs.

quōs ŭbĭ cōnfērtōs aūdēre īn proēlĭă vīdīt,

īncĭpĭt ēt dīctīs dīvīnum āspīrăt ămōrēm:465

'dīscĭtĕ iūstĭtĭām mŏnĭtī, sūccūrrĭtĕ fēssīs

prō sē quīsquĕ, vĭrī, quaē cuīque ēst cōpĭă, laētī

cōmmūnēmquĕ vŏcātĕ dĕūm. mĕlĭōră sĕquāmūr

quōquĕ vŏcāt vērtāmŭs ĭtēr. vĭă prīmă sălūtīs

īntĕmĕrātă fĭdēs ēt mēns sĭbĭ cōnscĭă rēctī.470

vōbīs pārtă quĭēs pērfēctō tēmpŏrĭs ōrbĕ.

nām quī dīvĭtĭīs sōli īncŭbŭērĕ rĕpērtīs

nēc pārtēm pŏsŭērĕ sŭīs, dūm vītă mănērēt,

pūlsātūsvĕ părēns ēt fraūs īnnēxă clĭēntī,

tūm, cūm frīgĭdă mōrs ănĭmā sēdūxĕrĭt ārtūs,475

īnclūsī poēnam ēxpēctānt, quaē māxĭmă tūrbă

īnfērnīsquĕ cĭēnt tĕnĕbrīs vĕtĕrūmquĕ mălōrūm

sūpplĭcĭa ēxpēndūnt. ălĭīs sūb gūrgĭtĕ vāstō

īnfēctum ēlŭĭtūr scĕlŭs aūt ēxūrĭtŭr īgnī.

tūrbĭdŭs hīc caēnō vāstāquĕ vŏrāgĭnĕ gūrgēs480

aēstŭăt ātque īmō bărăthrī | ērūctăt hărēnām.

hīnc ēxaūdīrī gĕmĭtūs ēt saēvă sŏnārĕ

vērbĕră, tūm strīdōr fērrī trāctaēquĕ cătēnaē,

sēmpĕr ĕt ōbdūctā dēnsāntūr nōctĕ tĕnēbraē.

praētĕrĕā quaē dīcam ănĭmīs ādvērtĭtĕ vēstrīs.485

nōn ĕgŏ vōs pōsthāc caēsīs dē mōrĕ iŭvēncīs

rēlĭgĭōnĕ pătrūm trūncīs ēt rōbŏrĕ nātā

mōrtālīvĕ mănu ēffĭgĭēs ēt tēmplă tŭērī

aūdĭam: ĕt haēc rĕpĕtēns ĭtĕrūmque ĭtĕrūmquĕ mŏnēbō:

sēd pĕrĭīssĕ sĕmēl sătĭs ēst, nātūmquĕ pătrēmquĕ490

prōfŭĕrīt mĕmĭnīssĕ măgīs, sī crēdĕrĕ dīgnum ēst.

sēd fŭgĭt īntĕrĕā, fŭgĭt īrrĕpărābĭlĕ tēmpūs,

flāmmārūmquĕ dĭēs ēt vīs ĭnĭmīcă prŏpīnquāt'.

ādtŏnĭtīs haēsēre ănĭmīs: nēc plūră mŏrātūs

hīc ălĭūd māiūs mĭsĕrīs mōrtālĭbŭs aēgrīs495

iūdĭcĭūm cănĭt (ēt trīstīs dēnūntĭăt īrās)

vēntūrum ēxcĭdĭo ēt vāstā cōnvūlsă rŭīnā

ōmnĭă tūm părĭtēr rŭtĭlo īmmīscērĭĕr īgnī

pālāntēsquĕ pŏlō stēllās caēlīquĕ rŭīnām.

tūm vērō trĕmĕfāctă nŏvōs pēr pēctŏră cūnctīs500

īnsĭnŭāt păvŏr, ēt tăcĭtī vēntūră vĭdēbānt.

Haēc sŭpĕr ādvēntū cūm mūlta hōrrēndă mŏnērēt,

ōră pŭēr prīmā sīgnāns īntōnsă iŭvēntā,

dīvĕs ŏpūm, stŭdĭīs flōrēns īgnōbĭlĭs ōtī

(quīnquĕ grĕgēs īllī bālāntūm, quīnă rĕdībānt505

ārmēnta, ēt dăpĭbūs mēnsās ŏnĕrābăt ĭnēmptīs)

cōntĭnŭō | ălăcrīs pālmās ūtrāsquĕ tĕtēndīt

ēt gĕnŭa āmplēctēns sīc ōre ēffātŭs ămīco ēst:

'ō dĕcŭs, ō fāmaē mĕrĭtō pārs māxĭmă nōstraē,

ād tē cōnfŭgĭo ēt sūpplēx tŭă nūmĭnă pōscō.510

ōmnĭă praēcēpi ātque ănĭmō mēcum āntĕ pĕrēgī.

ērĭpĕ me hīs, īnvīctĕ, mălīs. quīd dēnĭquĕ rēstāt,

quīdvĕ sĕquēns tāntōs pōssīm sŭpĕrārĕ lăbōrēs?

āccĭpĕ dāquĕ fĭdēm: mĭhĭ iūssă căpēssĕrĕ fās ēst.'

ātque huīc rēspōnsūm paūcīs ĭtă rēddĭdĭt hērōs:515

'ō praēstāns ănĭmī iŭvĕnīs, ābsīstĕ prĕcāndō,

nēc tē paēnĭtĕāt: nĭhĭl ō tĭbi ămīcĕ rĕlīctūm.

hōc ĕtĭam hīs āddām, tŭă sī mĭhĭ cērtă vŏlūntās:

dīscĕ, pŭēr, cōntēmnĕre ŏpēs ēt tē quŏquĕ dīgnūm

fīngĕ dĕo, ēt quaē sīt pŏtĕrīs cōgnōscĕrĕ vīrtūs.520

dā dēxtrām mĭsĕro ēt frātrēm nē dēsĕrĕ frātēr.

sī iūngi hōspĭtĭō prŏpĕrāt, cōniūngĕ vŏlēntēm.

cāstă pŭdīcĭtĭām sērvēt dŏmŭs. ēn ăgĕ sēgnēs

rūmpĕ mŏrās rēbūsquĕ vĕnī nōn āspĕr ĕgēnīs.

dīxĕrăt haēc. īlle īn vērbō vēstīgĭă tōrsīt525

trīstĭŏr, ōră mŏdīs ādtōllēns pāllĭdă mīrīs,

mūltă gĕmēns, sēque ēx ŏcŭlīs āvērtĭt ĕt aūfērt.

Īnde ŭbĭ prīmă fĭdēs pĕlăgō, trānquīllă pĕr āltă

dēdūcūnt sŏcĭī nāvīs ātque ārtĕ măgīstrā

hīc ălĭūs lātūm fūndā trānsvērbĕrăt āmnēm530

āltă pĕtēns, pĕlăgōque ălĭūs trăhĭt ūmĭdă līnă.

pōstquam āltūm tĕnŭērĕ rătēs nēc iam āmplĭŭs ūllaē

ōccūrrūnt tērraē, crēbrīs mĭcăt īgnĭbŭs aēthēr,

ērĭpĭūnt sŭbĭtō nūbēs caēlūmquĕ dĭēmquĕ,

cōnsūrgūnt vēnti ēt flūctūs ād sīdĕră tōllūnt.535

āt sŏcĭīs sŭbĭtā gĕlĭdūs fōrmīdĭnĕ sānguīs

dīrĭgŭīt: cĕcĭdēre ănĭmī cūnctīquĕ rĕpēntĕ

pōntum āspēctābānt flēntēs (vōx ōmnĭbŭs ūnă)

spēmquĕ mĕtūmque īntēr dŭbĭī, seū vīvĕrĕ crēdānt

sīve ēxtrēmă pătī, lētī dīscrīmĭnĕ pārvō,540

quālĭă mūltă mărī naūtaē pătĭūntŭr ĭn āltō.

ēccĕ dĕūs māgnō mīscērī mūrmŭrĕ pōntūm

ēmīssāmque hĭĕmēm sēnsīt, cuī sūmmă pŏtēstās.

pār lĕvĭbūs vēntīs ēt fūlmĭnĭs ōcĭŏr ālīs

prōnă pĕtīt mărĭa ēt pĕlăgō dēcūrrĭt ăpērtō:545

nēc lōngō dīstāt cūrsū praēeūntĕ cărīnā.

āgnōscūnt lōngē rēgēm dēxtrāmquĕ pŏtēntēm

nūdātī sŏcĭi ēt māgnō clāmōrĕ sălūtānt.

pōstquam āltōs tĕtĭgīt flūctūs ĕt ăd aēquŏră vēnīt,

īd vēro hōrrēndum āc vīsū mīrābĭlĕ fērrī:550

sūbsīdūnt ūndaē, rēmo ūt lūctāmĕn ăbēssēt,

cōllēctāsquĕ fŭgāt nūbēs grădĭtūrquĕ pĕr aēquōr

iām mĕdĭūm nēcdūm flūctū lătĕra ārdŭă tīnxīt.

āt mĕdĭā sŏcĭōs īncēdēns nāvĕ pĕr īpsōs

īpsĕ gŭbērnāclō rēctōr sŭbĭt, īpsĕ măgīstēr.555

īntrĕmŭīt mālūs, gĕmŭīt sūb pōndĕrĕ cūmbă,

vēlă cădūnt, pūppīquĕ dĕūs cōnsēdĭt ĭn āltā:

ēt tāndēm laētī nōtae ādvērtūntŭr hărēnaē.

Tūnc ĕtĭām tārdī cōstās ăgĭtātŏr ăsēllī

īnsēdīt nīmbo ēffūlgēns: cuī plūrĭmă cīrcūm560

mātrēs ātquĕ vĭrī, pŭĕrī vēlāmĭnă nōtă

sūbĭcĭūnt fūnēmquĕ mănū cōntīngĕrĕ gaūdēnt.

iāmquĕ prŏpīnquābānt pōrtīs tēmplūmquĕ vĕtūstūm

āntīqua ē cēdrō cēntūm sūblīmĕ cŏlūmnīs

īngrĕdĭtūr māgnā mĕdĭūs cŏmĭtāntĕ cătērvā.565

hōrrēndūm sīlvīs hōc īllīs cūrĭă tēmplūm,

haē sācraē sēdēs, mīrō quŏd hŏnōrĕ cŏlēbānt.

nāmquĕ sŭb īngēntī lūstrāt dūm sīngŭlă tēmplō,

hōrrēscīt vīsū sŭbĭto īnsŏnŭītquĕ flăgēllō

sīgnĭfĭcātquĕ mănu ēt māgnō sĭmŭl īntŏnăt ōrĕ:570

'quaē scĕlĕrūm făcĭēs, quaēve aēră mĭcāntĭă cērnō

Caēsărĭs ēt nōmēn? quaē mēntem īnsānĭă mūtāt?

haē nōbīs prŏprĭaē sēdēs, hīc tēmpŏrĕ cērtō

pērpĕtŭīs sŏlĭtī pātrūm cōnsīdĕrĕ mēnsīs.

ōbstĭpŭēre ănĭmīs gĕlĭdūsquĕ pĕr īmă cŭcūrrīt575

ōssă trĕmōr, mēnsāsquĕ mĕtū līquērĕ prĭōrēs.

Dēvēxo īntĕrĕā prŏpĭōr fīt Vēspĕr Ŏlŷmpō.

tūm vīctū rĕvŏcānt vīrēs fūsīquĕ pĕr hērbām

ēt dăpĭbūs mēnsās ŏnĕrānt ēt pōcŭlă pōnūnt.

pōstquām prīmă quĭēs ĕpŭlīs mēnsaēquĕ rĕmōtaē,580

īpse īntēr prīmōs gĕnĭtōri īnstaūrăt hŏnōrēs,

sūspĭcĭēns caēlūm. tūm fāctă sĭlēntĭă līnguīs.

dāt mănĭbūs frūgēs dūlcēsque ā fōntĭbŭs ūndās

īmplēvītquĕ mĕrō pătĕrām rītūsquĕ săcrōrūm

ēdŏcĕt īmmīscētquĕ prĕcēs āc tālĭă fātūr:585

'aūdīte, ō prŏcĕrēs,' ăĭt 'ēt spēs dīscĭtĕ vēstrās.

nēmo ēx hōc nŭmĕrō mĭhĭ nōn dōnātŭs ăbībīt,

prōmīssīsquĕ pătrīs vēstra' īnquīt mūnĕră vōbīs

cērtă mănēnt, pŭĕri, ēt pālmām mŏvĕt ōrdĭnĕ nēmŏ.

ēt lūx cūm prīmūm tērrīs sē crāstĭnă rēddēt,590

ūnŭs ĕrīt tāntūm | īn me ēxĭtĭūmquĕ mĕōrūm,

dūm pācī mĕdĭūm se ōffērt dē cōrpŏrĕ nōstrō.

iāmquĕ dĭēs, nĭsĭ fāllŏr, ădēst. sēclūdĭtĕ cūrās.

mēcum ĕrĭt īstĕ lăbōr, nēc mē sēntēntĭă fāllīt:

ūnūm prō mūltīs dăbĭtūr căpŭt.' haēc ĭtă fātūs595

cōntĭcŭīt sērāmquĕ dĕdīt pēr mēmbră quĭētēm.

Ōcĕănum īntĕrĕā sūrgēns Aūrōră rĕlīquīt.

iāmquĕ săcērdōtēs lātē lŏcă quēstĭbŭs īmplēnt

cūm pŏpŭlō pătrĭbūs fērtūrquĕ pĕr āgmĭnă mūrmūr.

quōd gĕnŭs hōc hŏmĭnūm, quaēve hūnc tām bārbără mōrēm600

pērmīttīt pătrĭā? poēnās cūm sānguĭnĕ pōscūnt

ūndĭquĕ cōllēcti ēt māgnō clāmōrĕ sĕcūntūr

īnsōntēm, saēvītque ănĭmīs īgnōbĭlĕ vūlgūs.

Sōl mĕdĭūm caēlī cōnscēndĕrăt īgnĕŭs ōrbēm,

cūm sŭbĭtō | āccīri ōmnēs, pŏpŭlūsquĕ pătrēsquĕ,605

ēxpōscūnt fārīquĕ iŭbēnt, quō sānguĭnĕ crētūs

quīdvĕ pĕtāt quīdve īpsĕ fĕrāt. praēclāră tŭēntīs

fāctă vĭrī mīxtūs dŏlŏr ēt stŭpŏr ūrguĕt ĭnērtīs

(nēscĭă mēns hŏmĭnūm), cērtāntque īllūdĕrĕ cāptō.

tūm vērō rāptīs cōncūrrūnt ūndĭquĕ tēlīs.610

tōllĭtŭr īn caēlūm clāmōr cūnctīquĕ rĕpēntĕ

cōrrĭpŭērĕ săcram ēffĭgĭēm mănĭbūsquĕ crŭēntīs

īngēntēm quērcūm dēcīsīs ūndĭquĕ rāmīs

cōnstĭtŭūnt spīrīsquĕ lĭgānt īngēntĭbŭs īpsūm,

tēndēbāntquĕ mănūs pĕdĭbūs pēr mūtŭă nēxīs615

(trīstĕ mĭnīstĕrĭūm), sĕquĭtūr quōs cētĕră pūbēs,

aūsi ōmnēs īmmānĕ nĕfās aūsōquĕ pŏtītī.

īlle aūtem īmpăvĭdūs 'quō vīncŭlă nēctĭtĭs?' īnquīt

'tāntănĕ vōs gĕnĕrīs tĕnŭīt fīdūcĭă vēstrī?

pōst mĭhĭ nōn sĭmĭlī poēnā cōmmīssă lŭētīs.'620

tālĭă pērstābāt mĕmŏrāns fīxūsquĕ mănēbāt.

Īntĕrĕā māgnō mīscērī mūrmŭrĕ caēlūm

īncĭpĭt ēt rēbūs nōx ābstŭlĭt ātră cŏlōrēm

īmpĭăque aētērnām tĭmŭērūnt saēcŭlă nōctēm.

tērră trĕmīt, fūgērĕ fĕrae ēt mōrtālĭă cōrdă625

pēr gēntēs hŭmĭlīs strāvīt păvŏr: īndĕ rĕpēntĕ

dāt tēllūs gĕmĭtum ēt caēlūm tŏnăt ōmnĕ frăgōrĕ.

ēxtēmplō cōmmōtae Ĕrĕbī dē sēdĭbŭs īmīs

ūmbrae ībānt tĕnŭēs. tēllūs quŏque ĕt aēquŏră pōntī

sīgnă dăbānt: sīstūnt āmnēs tērraēquĕ dĕhīscūnt.630

quīn īpsaē stŭpŭērĕ dŏmūs ātque īntĭmă Lētī

Tārtăra ĕt ūmbrōsaē pĕnĭtūs pătŭērĕ căvērnaē.

sōl quŏque ĕt ēxŏrĭēns (cūnctī sē scīrĕ fătēntūr)

tūm căpŭt ōbscūrā nĭtĭdūm fērrūgĭnĕ tēxīt.

Dīffŭgĭūnt cŏmĭtēs ēt nōctĕ tĕgūntŭr ŏpācā635

mūltăquĕ dūră sŭō trīstī cūm cōrdĕ vŏlūtānt.

quīd făcĭānt? haērēnt īnfīxī pēctŏrĕ vūltūs

vērbăquĕ, nēc plăcĭdām mēmbrīs dāt cūră quĭētēm.

tūm sĕnĭōr tālēs rĕfĕrēbāt pēctŏrĕ vōcēs

mūltă pŭtāns: 'ŭbĭ nūnc nōbīs dĕŭs īllĕ măgīstēr?640

quēm sĕquĭmūr? quōve īrĕ iŭbēs, ŭbĭ pōnĕrĕ sēdēs?

ō dŏlŏr ātquĕ dĕcūs, tāntārūm glōrĭă rērūm!

iām iām nūllă mŏra ēst: ēt nōs răpe ĭn ōmnĭă tēcūm

(ōrāmūs) tēque āspēctū nē sūbtrăhĕ nōstrō.

Hōs īntēr mōtūs mĕdĭa īntēr tālĭă vērbă645

tērtĭă lūx gĕlĭdām caēlō dīmōvĕrăt ūmbrām:

iāmquĕ pĕdēm rĕfĕrēns sŭpĕrās vĕnĭēbăt ăd aūrās,

cūm sŭbĭto ānte ŏcŭlōs īngēntī mōlĕ sĕpūlchrūm,

cōrpŭs ŭbi ēxănĭmē pŏsĭtūm, (nēc claūstră nĕc īpsī

cūstōdēs sūffērrĕ vălēnt) āvūlsăquĕ sāxīs650

sāxă vĭdēnt, lāxīs lătĕrūm cōmpāgĭbŭs ārtīs.

fīt sŏnŭs: īngēntī cōncūssa ēst pōndĕrĕ tēllūs.

hōrrŏr ŭbīque ănĭmō, sĭmŭl īpsă sĭlēntĭă tērrēnt.

Ēcce aūtēm prīmī vŏlŭcrūm sūb cūlmĭnĕ cāntūs:

īngrĕdĭtūr līnquēns āntrūm, spŏlĭīsquĕ sŭpērbūs655

ībăt ŏvāns, pūlsūquĕ pĕdūm trĕmĭt ēxcĭtă tēllūs,

vūlnĕrăque īllă gĕrēns fŏrĭbūs sēse īntŭlĭt āltīs.

ātque hīc īngēntēm cŏmĭtum ādflūxīssĕ nŏvōrūm

īnvĕnĭt ādmīrāns nŭmĕrūm cūnctīsquĕ rĕpēntĕ

īmprōvīsŭs ăīt: 'cōrām, quēm quaērĭtĭs, ādsūm.660

vīcĭt ĭtēr dūrūm pĭĕtās ēt vīvĭdă vīrtūs.

praēcĭpĭtēs vĭgĭlātĕ, vĭrī; tĭmŏr ōmnĭs ăbēstŏ.

hī nōstrī rĕdĭtūs ēxpēctātīquĕ trĭūmphī,

haēc mĕă māgnă fĭdēs. ō tērquĕ quătērquĕ bĕātī,

quaē vōbīs, quaē dīgnă, vĭrī, prō laūdĭbŭs īstīs665

praēmĭă pōssĕ rĕār sōlvī, quaē dōnă părārī?

āccĭpĭte ērgo ănĭmīs: quaē vōs ā stīrpĕ părēntūm

prīmă tŭlīt tēllūs, ĕădēm vōs ūbĕrĕ laētō

āccĭpĭēt. rĕvŏcāte ănĭmūm maēstūmquĕ tĭmōrēm

mīttĭtĕ | ēt vōsmēt rēbūs sērvātĕ sĕcūndīs.670

quōd sŭpĕr ēst, laētī bĕnĕ gēstīs ōrdĭnĕ rēbūs

pācem ōrātĕ mănū, pācēm laūdātĕ sĕdēntēs

māgnănĭmī; pācīs sōlum īnvĭŏlābĭlĕ pīgnūs.'

ēt sĭmŭl hīs dīctīs făcĭem ōstēndēbăt ĕt ōră,

ōră mănūsque āmbās pŏpŭlātăquĕ pēctŏră fērrō:675

īmmīscēntquĕ mănūs mănĭbūs gaūdēntquĕ tŭēntēs.

nēc vīdīssĕ sĕmēl sătĭs ēst: iŭvăt ūsquĕ mŏrārī

ēt cōnfērrĕ grădum ēt dēxtraē cōniūngĕrĕ dēxtrām.

Hīs dēmum ēxāctīs spīrāntēs dīmŏvĕt aūrās:

āĕră pēr tĕnĕrūm caēlōque īnvēctŭs ăpērtō680

mōrtālēs vīsūs mĕdĭo īn sērmōnĕ rĕlīquīt:

ātque īllūm sŏlĭō stēllāntīs rēgĭă caēlī

āccĭpĭt aētērnūmquĕ tĕnēt pēr saēcŭlă nōmēn.

ēx īllō cĕlĕbrātŭs hŏnōs, laētīquĕ mĭnōrēs

sērvāvērĕ dĭēm tōt iām lābēntĭbŭs ānnīs.685

Ī dĕcŭs, ī, nōstrūm, tāntārūm glōrĭă rērūm,

ēt nōs ēt tŭă dēxtĕr ădī pĕdĕ sācră sĕcūndō

ānnŭă, quaē dīffērrĕ nĕfās. cĕlĕbrātĕ făvēntēs

hūnc, sŏcĭī, mōrēm sācrōrum: hūnc īpsĕ tĕnētŏ,

ō dūlcīs cōniūnx, ēt sī pĭĕtātĕ mĕrēmūr,690

hāc cāstī mănĕānt īn rēlĭgĭōnĕ nĕpōtēs.