PRAEFATIO
Constantina deum venerans Christoque dicata
omnibus impensis devota mente paratis
numine divino multum Christoque iuvante
sacravi templum victricis virginis Agnes,
5templorum quod vincit opus terrenaque cuncta,
aurea quae rutilant summi fastigia tecti.
Nomen enim Christi celebratur sedibus istis,
Tartaream solus potuit qui vincere mortem
invectus caelo solusque inferre triumphum
10nomen Adae referens et corpus et omnia membra
a mortis tenebris et caeca nocte levata.
Dignum igitur munus martyr devotaque Christo
ex opibus nostris per saecula longa tenebis,
o felix virgo, memorandi nominis Agnes.
DICATIO
Romulidum ductor, clari lux altera solis,
eoa qui regna regis moderamine iusto,
spes orbis fratrisque decus: dignare Maronem
mutatum in melius divino agnoscere sensu,
5scribendum famulo qui iusseras. hic tibi mundi
principium formamque poli | hominemque creatum
expediet limo, | hic Christi proferet ortum,
insidias regis, magorum praemia, doctos
discipulos pelagique minas gressumque per aequor:
10hic fractum famulare iugum vitamque reductam
unius crucis auxilio reditumque sepultae
mortis et ascensum pariter sua regna petentis.
haec relegas servesque diu tradasque minori
Arcadio, haec ille suo generi; haec tua semper
15accipiat doceatque suos augusta propago.
CENTO VIRGILIANUS
Iam dudum temerasse duces pia foedera pacis,
regnandi miseros tenuit quos dira cupido,
diversasque neces, regum crudelia bella
cognatasque acies, pollutos caede parentum
5insignis clipeos nulloque ex hoste tropaea,
sanguine conspersos tulerat quos fama triumphos,
innumeris totiens viduatas civibus urbes,
confiteor, scripsi: satis est meminisse malorum:
nunc, deus omnipotens, sacrum, precor, accipe carmen
10aeternique tui septemplicis ora resolve
spiritus atque mei resera penetralia cordis,
arcana ut possim vatis Proba cuncta referre.
non nunc ambrosium cura est mihi quaerere nectar,
nec libet Aonio de vertice ducere Musas,
15non mihi saxa loqui vanus persuadeat error
laurigerosque sequi tripodas et inania vota
iurgantesque deos procerum victosque penates:
nullus enim labor est verbis extendere famam
atque hominum studiis parvam disquirere laudem:
20Castalio sed fonte madens imitata beatos
quae sitiens hausi sanctae libamina lucis
hinc canere incipiam. praesens, deus, erige mentem;
Uergilium cecinisse loquar pia munera Christi:
rem nulli obscuram repetens ab origine pergam,
25si qua fides animo, si vera infusa per artus
mens agitat molem et toto se corpore miscet
spiritus et quantum non noxia corpora tardant
terrenique hebetant artus moribundaque membra.
O pater, o | hominum rerumque aeterna potestas,
30da facilem cursum atque animis illabere nostris,
tuque ades inceptumque una decurre laborem,
nate, patris summi vigor et caelestis origo,
quem primi colimus meritosque novamus honores,
iam nova progenies, omnis quem credidit aetas.
35nam memini veterum volvens monumenta virorum
Musaeum ante omnes vestrum cecinisse per orbem
quae sint, quae fuerint, quae mox ventura trahantur.
† omnia et ipse tener mundi concreverit orbis.
felix, qui potuit rerum cognoscere causas,
40unde hominum pecudumque genus vitaeque volantum
et quae marmoreo fert monstra sub aequore pontus,
† et liquidi simul ignis et caeli mobilis umor.
haut aliter prima crescentis origine mundi
illuxisse dies aliumve habuisse tenorem
45crediderim. maior rerum mihi nascitur ordo,
si qua fidem tanto est operi latura vetustas.
namque (fatebor enim) levium spectacula rerum
semper equos atque arma virum pugnasque canebam
et studio incassum volvi exercere laborem.
50omnia temptanti potior sententia visa est
pandere res altas terra et caligine mersas.
inque dies aliquid iam dudum invadere magnum
mens agitat mihi nec placida contenta quiete est.
ore favete omnes laetasque advertite mentes,
55matres atque viri pueri innuptaeque puellae.
Principio caelum ac terras camposque liquentes
lucentemque globum lunae solisque labores
lumina, labentem caelo quae ducitis annum.
nam neque erant astrorum ignes nec lucidus aether,
60set nox atra polum bigis subuecta tenebat,
et chaos in praeceps tantum tendebat ad umbras,
quantus ad aetherium caeli suspectus Olympum.
tum pater omnipotens, rerum cui summa potestas,
aëra dimovit tenebrosum et dispulit umbras
65et medium luci atque umbris iam dividit orbem.
sidera cuncta notat tacito labentia caelo
intentos volvens oculos, qua parte calores
austrinos tulerit, quae terga obuerterit axi.
postquam cuncta videt caelo constare sereno
70omnipotens, stellis numeros et nomina fecit
temporibusque parem diversis quattuor annum
aestusque pluviasque et agentes frigora ventos.
atque haec ut certis possimus discere signis,
vere tument terrae et genitalia semina poscunt
75ac medio tostas aestu terit area fruges
et varios ponit fetus autumnus et atra
venit hiemps: teritur Sicyonia baca trapetis:
atque in se sua per vestigia volvitur annus.
tempore iam ex illo fecundis imbribus aether
80magnus alit magno commixtus corpore fetus.
et iam prima novo spargebat lumine terras
ducebatque diem stellis Aurora fugatis.
tum durare solum et discludere Nerea ponto
incipit et rerum paulatim sumere formas,
85et variae pelagi facies immania cete
aequora verrebant caudis aestumque secabant.
nec non et vasti circum gens umida ponti
iam sole infuso, iam rebus luce retectis
exultans rorem late dispergit amarum.
90postera iamque dies primo surgebat eoo.
fundit humus flores et frondes explicat omnes
sanguineisque inculta rubent aviaria bacis,
non rastris, hominum non ulli obnoxia curae.
tertia lux gelidam caelo dimoverat umbram.
95avia tum resonant avibus virgulta canoris
et liquidas corvi presso dant gutture voces
nec gemere aëria cessavit turtur ab ulmo.
quarto terra die variarum monstra ferarum
omnigenumque pecus nullo custode per herbam
100educit silvis subito mirabile visu.
tum demum movet arma leo, tum pessima tigris
squamosusque draco et fulva cervice leaena
saevire ac formae magnorum ululare luporum.
cetera pascuntur virides armenta per herbas,
105nec gregibus liquidi fontes nec gramina desunt.
iamque dies alterque dies processit, et omne
hoc virtutis opus divinae mentis et haustus
prospiciens genitor perfectis ordine rebus
expleri mentem nequit ardescitque tuendo
110terrasque tractusque maris caelumque profundum,
alituum pecudumque genus, secumque volutat,
qui mare, qui terras omni dicione tenerent,
neu segnes iaceant terrae. iuvat usque morari.
talia versanti subito sententia sedit,
115felicemque trahit limum fingitque premendo
pingue solum primis extemplo a mensibus anni.
iamque improviso tantae pietatis imago
procedit nova forma viri pulcherrima primum,
os umerosque deo similis, cui mentem animumque
120maior agit deus atque opera ad maiora remittit.
quaeritur huic alius; nec quisquam ex agmine tanto
audet adire virum sociusque in regna vocari.
haut mora continuo placidam per membra quietem
dat iuveni et dulci declinat lumina somno.
125atque illi medio in spatio iam noctis opacae
omnipotens genitor costas et viscera nudat.
harum unam iuveni laterum compagibus artis
eripuit subitoque oritur mirabile donum
(argumentum ingens) claraque in luce refulsit
130insignis facie | et pulchro pectore virgo,
iam matura viro, iam plenis nubilis annis.
olli somnum ingens rumpit pavor: ossaque et artus
coniugium vocat ac stupefactus numine pressit
excepitque manu dextramque amplexus inhaesit.
135His demum exactis torquet qui sidera mundi
infit: eo dicente premit placida aequora pontus
et tremefacta solo tellus, silet arduus aether:
'uivite felices interque nitentia culta
fortunatorum nemorum sedesque beatas.
140haec domus, haec patria est, requies ea certa laborum.
his ego nec metas rerum nec tempora pono:
imperium sine fine dedi, multosque per annos
non rastros patietur humus, non vinea falcem.
at genus immortale manet, nec tarda senectus
145debilitat vires animi mutatque vigorem.
vos contra quae dicam animis advertite vestris.
est in conspectu ramis felicibus arbos,
quam neque fas igni cuiquam nec sternere ferro,
religione sacra numquam concessa moveri.
150hac quicumque sacros decerpserit arbore fetus,
morte luet merita: nec me sententia vertit.
nec tibi tam prudens quisquam persuadeat auctor
commaculare manus (liceat te voce moneri),
femina, nec te ullius violentia vincat,
155si te digna manet divini gloria ruris.'
postquam cuncta pater, caeli cui sidera parent,
composuit, legesque dedit camposque nitentis
desuper ostentat, tantarum gloria rerum.
ecce autem primi sub limina solis et ortus
160devenere locos, ubi mollis amaracus illos
floribus et dulci aspirans complectitur umbra.
hic ver purpureum atque alienis mensibus aestas,
hic liquidi fontes, hic caeli tempore certo
dulcia mella premunt, hic candida populus antro
165imminet et lentae texunt umbracula vites.
invitant croceis halantes floribus horti
inter odoratum lauri nemus ipsaque tellus
omnia liberius nullo poscente ferebat.
fortunati ambo, si mens non laeva fuisset
170coniugis infandae: docuit post exitus ingens.
Iamque dies infanda aderat: per florea rura
ecce inimicus atrox immensis orbibus anguis
septem ingens gyros, septena volumina versans
nec visu facilis nec dictu affabilis ulli
175obliqua invidia ramo frondente pependit,
vipeream spirans animam, cui tristia bella
iraeque insidiaeque et crimina noxia cordi.
odit et ipse pater: tot sese vertit in ora
arrectisque horret squamis, et, ne quid inausum
180aut intemptatum scelerisve dolive relinquat,
sic prior aggreditur dictis seque obtulit ultro:
'dic' ait 'o virgo (lucis habitamus opacis
riparumque toros et prata recentia rivis
incolimus), quae tanta animis ignavia venit?
185strata iacent passim sua quaeque sub arbore poma,
pocula sunt fontes liquidi: caelestia dona
adtractare nefas: id rebus defuit unum.
quid prohibet causas penitus temptare latentes?
vana superstitio. rerum pars altera adempta est.
190quo vitam dedit aeternam? cur mortis adempta est
condicio? mea si non irrita dicta putaris,
auctor ego audendi sacrata resolvere iura.
tu coniunx, tibi fas animum temptare precando.
dux ego vester ero: tua si mihi certa voluntas,
195extruimusque toros dapibusque epulamur opimis.'
sic ait, et dicto citius, quod lege tenetur,
subiciunt epulis olim venerabile lignum
instituuntque dapes contactuque omnia foedant.
praecipue infelix pesti devota futurae
200mirataque novas frondes et non sua poma,
causa mali tanti, summo tenus attigit ore.
maius adorta nefas maioremque orsa furorem
heu misero coniunx aliena ex arbore germen
obicit atque animum subita dulcedine movit.
205continuo nova lux oculis effulsit; at illi
terrentur visu subito nec plura morati
corpora sub ramis obtentu frondis inumbrant:
consertum tegumen: nec spes opis ulla dabatur.
at non haec nullis hominum rerumque repertor
210observans oculis caedes et facta tyranni
praesensit: notumque furens quid femina posset.
continuo invadit: 'procul, o procul este profani
conclamat, caelum ac terras qui numine firmat.
atque illi longe gradientem ac dira frementem
215ut videre, metu versi retroque ruentes
diffugiunt silvasque et sicubi concava furtim
saxa petunt. piget incepti lucisque, neque auras
dispiciunt: taedet caeli convexa tueri.
Nec longum in medio tempus, cum creber ad auras
220visus adesse pedum sonitus genitorque per auras
hunc, ubi vix multa maestum cognovit in umbra
talibus alloquitur dictis atque increpat ultro:
'infelix, quae tanta animum dementia cepit?
quis furor iste novus? quo nunc, quo tenditis' inquit
225'regnorum immemores, quae mentem insania mutat?
dicite, quae lucis miseris tam dira cupido?
maturate fugam totoque absistite luco:
nec revocare gradum, si quando adversa vocarint,
est licitum; flammis ambit torrentibus amnis
230per medium stridens torquetque sonantia saxa
attollitque globos flammarum et sidera lambit.
ille sub haec: 'tua me, genitor, tua tristis imago
his posuere locis: merui nec deprecor', inquit
'omnipotens, sonitumque pedum vocemque tremesco
235conscius audacis facti: monitisque sinistris
femina fert tristis sucos tardumque saporem.
illa dolos dirumque nefas sub pectore versans
insontem infando indicio, moritura puella
dum furit, incautum crudeli morte peremit;
240suasit enim, scis ipse, neque est te fallere cuiquam.
ut vidi, ut perii, | ut me malus abstulit error,
contigimusque manu quod non sua seminat arbor.'
tum pater omnipotens solio sic infit ab alto:
'accipite ergo animis atque haec mea figite dicta:
245tuque prior, scelere ante alios immanior omnis,
quem nec longa dies pietas nec mitigat ulla,
hortator scelerum, coluber, mala gramina pastus
desidia latamque trahens inglorius alvum
cede locis, nullis hominum cogentibus, ipse,
250tenuis ubi argilla et dumosis calculus arvis.'
'at tibi pro scelere' exclamat, 'pro talibus ausis
omne aevum ferro teritur, primusque per artem
heu miserande puer, terram insectabere rastris
et sonitu terrebis aves: horrebit in arvis
255carduus et spinis surget paliurus acutis
lappaeque tribolique et fallax herba veneni.
at si triticeam in messem robustaque farra
exercebis humum, frustra spectabis acervum
concussaque famem in silvis solabere quercu.
260insuper his subeunt morbi tristisque senectus
et labor et durae rapit inclementia mortis.
haec tibi semper erunt, tuque, o saevissima coniunx,
non ignara mali, caput horum et causa malorum,
magna lues commissa tibi: heu perdita nescis
265nec quae te circum stent deinde pericula cernis.
nunc morere, ut merita es, tota quod mente petisti:
nec mea iam mutata loco sententia cedit.'
At iuvenem primum saevus circumstetit horror:
deriguere oculi, nec se celare tenebris
270amplius aut notas audire et reddere voces.
haut mora, festinant iussi rapidisque feruntur
passibus, et pariter gressi per opaca viarum
flentes et paribus curis vestigia figunt.
tum victum in silvis bacas lapidosaque corna
275dant rami et vulsis pascunt radicibus herbae.
Interea magnum sol circumuertitur annum:
matri longa decem tulerunt fastidia menses,
unde homines nati, durum genus. inde per artem
aut herbae campo apparent aut arbore frondes,
280inque novos soles audent se gramina tuto
credere: | et lentis uvam demittere ramis
instituunt udoque docent inolescere libro.
tum, gemini fratres adolent dum altaria taedis,
alter in alterius praelato invidit honore
285(horresco referens) consanguinitate propinquum
excipit incautum patriasque obtruncat ad aras
sanguine foedantem quos ipse sacraverat ignis.
tum genitor virus serpentibus addidit atris
mellaque decussit foliis ignemque removit
290praedarique lupos iussit pontumque moveri
et passim rivis currentia vina repressit.
mox et frumentis labor additus, ut mala culmos
tum laqueis captare feras et fallere visco
inventum, et duris urgens in rebus egestas
295movit agros, curis acuens mortalia corda,
deterior donec paulatim ac decolor aetas,
ferrea progenies, duris caput extulit arvis
et belli rabies et amor successit habendi.
Iustitia excedens terris vestigia fecit.
300nec longum in medio tempus: furor iraque mentem
praecipitant: gaudent perfusi sanguine fratrum.
condit opes alius defossoque incubat auro
nec doluit miserans inopem dextramque tetendit.
Tum pater omnipotens graviter commotus ab alto
305aethere se mittit: tellurem effundit in undas
diluvio miscens caelumque in Tartara solvit.
sternit agros, sternit sata laeta bovumque labores
diluit: implentur fossae et cava flumina crescunt:
et genus omne neci pecudum dedit omne ferarum.
310tum pietate gravem ac meritis (mirabile dictu),
qui fuit in terris et servantissimus aequi,
eripuit leto, tantis surgentibus undis,
ut genus unde novae stirpis revocetur haberet.
Dilvvio ex illo patribus dat iura vocatis
315omnipotens: magnis agitant sub legibus aevum.
quid memorem infandas caedes, quid facta tyranni
nesciaque humanis precibus mansuescere corda,
Aegyptum viresque orientis et ultima bella
magnanimosque duces totiusque ordine gentis,
320quo cursu deserta petiverit et tribus et gens
magna virum, meriti tanti non immemor umquam,
quique sacerdotes casti | altaria iuxta,
quique pii vates pro libertate ruebant,
qui bello exciti reges, quae litore rubro
325complerint campos acies, quibus arserit armis
rex, genus egregium, magno inflammante furore,
agmen agens equitum et florentis aere catervas?
cetera facta patrum pugnataque in ordine bella
praetereo atque aliis post me memoranda relinquo.
330Nunc ad te et tua magna, pater, consulta revertor.
maius opus moveo: vatum praedicta priorum
aggredior, quamuis angusti terminus aevi
accipiat, temptanda via est, qua me quoque possim
tollere humo et nomen fama tot ferre per annos,
335quod tua progenies caelo descendit ab alto,
attulit et nobis aliquando optantibus aetas.
auxilium adventumque dei, quom femina primum
virginis os habitumque gerens (mirabile dictu)
nec generis nostri puerum nec sanguinis edit,
340seraque terrifici cecinerunt omina vates
adventare virum populis terrisque superbum
semine ab aetherio, qui viribus occupet orbem.
Iamque aderat promissa dies, quo tempore primum
extulit os sacrum divinae stirpis origo
345missus in imperium, venitque in corpore virtus
mista deo: subiit cari genitoris imago.
haut mora, continuo caeli regione serena
stella facem ducens multa cum luce cucurrit.
agnovere deum proceres cunctisque repente
350muneribus cumulant et sanctum sidus adorant.
tum vero manifesta fides clarumque paternae
nomen erat virtutis: et ipsi agnoscere vultus
flagrantisque dei divini signa decoris.
protinus ad regem magno fervore ruentum
355fama volat magnisque acuit rumoribus iras
incenditque animum matrisque allabitur auris.
illa dolos dirumque nefas haut nescia rerum
praesensit motusque excepit prima futuros.
praescia venturi furtim mandarat alendum,
360dum curae ambiguae, dum mens exaestuat ira.
at rex sollicitus stirpem et genus omne futurum
praecipitare iubet subiectisque urere flammis,
multa movens, mittique viros, qui certa reportent
haut secus ac iussi faciunt rapidisque feruntur
365passibus et magnis urbem terroribus implent.
continuo auditae voces vagitus et ingens
infantumque animae flentes: ante ora parentum
corpora natorum sternuntur limine primo.
at mater gemitu non frustra exterrita tanto,
370ipsa sinu prae se portans, turbante tumultu,
infantem fugiens plena ad praesaepia reddit.
hic natum angusti subter fastigia tecti
nutribat teneris immulgens ubera labris.
hic tibi prima, puer, fundent cunabula flores,
375mixtaque ridenti passim cum baccare tellus
molli paulatim colocasia fundet acantho.
Et iam finis erat perfecto temporis orbe.
ut primum cessit furor et rabida ora quierunt,
ante annos animumque gerens caelestis origo
380per medias urbes graditur populosque propinquos.
illum omnis tectis agrisque effusa iuventus
attonitis inhians animis prospectat euntem,
turbaque miratur matrum: 'qui spiritus illi,
qui vultus vocisque sonus vel gressus eunti est!'
385Continuo vates (namque is certissimus auctor)
ut procul egelido secretum flumine vidit,
'tempus ait: deus, ecce, deus, cui maxima rerum
verborumque fides. tu nunc eris alter ab illo,
fortunate puer, caeli cui sidera parent.
390sic equidem ducebam animo rebarque futurum:
expectate venis, spes et solacia nostri'.
haec ubi dicta dedit, fluvio mersare salubri
accepit venientem ac mollibus extulit undis:
exultantque vada ac subito commota columba
395devolat et supra caput astitit. inde repente
radit iter liquidum celeris neque commovet alas.
huc omnis turba ad ripas effusa ruebat
certatim largos umeris infundere rores.
tum genitor natum dictis compellat amicis:
400'nate, meae vires, mea magna potentia solus
et praedulce decus magnum rediture parenti,
a te principium, tibi desinet. accipe, testor,
o mea progenies: qua sol utrumque recurrens
aspicit Oceanum, perfecto laetus honore
405omnia sub pedibus vertique regique videbis.
tu regere imperio populos, matresque virosque,
iam pridem resides animos desuetaque corda
ignarosque viae mecum miseratus inertes
aggredere et votis iam nunc adsuesce vocari'.
410dixerat: ille patris magni parere parabat
imperio, | instans operi regnisque futuris.
Heu pietas, heu prisca fides! quas dicere grates
incipiam, si parva licet componere magnis?
nec mihi iam patriam antiquam spes ulla videndi
415nec spes libertatis erat nec cura salutis.
hic mihi responsum primus dedit ille petenti,
concretam exemit labem purumque reliquit
aetherium sensum meque in mea regna remisit.
illum ego per flammas, agerem si Syrtibus exul,
420per varios casus, per mille sequentia tela,
quo res cumque cadent, unum pro nomine tanto
exequerer strueremque suis altaria donis.
huius in adventum tantarum in munera laudum
ipsi laetitia voces ad sidera iactant
425intonsi montes: respondent omnia valles.
Tempore non alio (magnum et memorabile nomen)
serpentis furiale malum meminisse necesse est.
ausus quin etiam (fama est obscurior annis)
compellare virum et veniendi poscere causas.
430hunc ubi tendentem adversum per gramina vidit,
substitit infremuitque feros dominumque potentem
saucius ac serpens adfatur voce superba:
'uerane te facies, verus mihi nuntius adfers?
qui genus? unde domo, qui nostra ad limina tendis?
435fare age, quid venias; nam te dare iura loquuntur.
aut quis te, iuvenum confidentissime, nostras
iussit adire domus pacique imponere morem?
non equidem invideo, miror magis: accipe porro,
quid dubitem et quae nunc animo sententia surgat.
440est domus alta: voca zephyros et labere pinnis
ardua tecta petens, ausus te credere caelo,
si modo quem memoras pater est, cui sidera parent'.
olli subridens sedato pectore fatur
haut vatum ignarus venturique inscius aevi:
445'dissimulare etiam sperasti, perfide serpens?
ne dubita; nam vera vides. opta ardua pinnis
astra sequi clausumque cava te condere terra.
quo periture ruis maioraque viribus audes?
cede deo, toto proiectus corpore terrae'.
450nec plura his: ille admirans venerabile donum
fronte premit terram et spumas agit ore cruentas
contentusque fuga caecis se immiscuit umbris.
Interea volitans magnas it fama per urbes.
convenere viri: mens omnibus una sequendi
455in quascumque velit pelago deducere terras.
multi praeterea, quos fama obscura recondit,
concurrunt fremitu denso stipantque frequentes
exultantque animis; medium nam plurima turba
hunc habet atque umeris extantem suspicit altis.
460postquam altos ventum in montes, aeterna potestas
iura dabat legesque viris, secreta parentis,
spemque dedit dubiae menti curasque resolvit.
conspicit ecce alios dextra laevaque frequentis.
quos ubi confertos audere in proelia vidit,
465incipit et dictis divinum aspirat amorem:
'discite iustitiam moniti, succurrite fessis
pro se quisque, viri, quae cuique est copia, laeti
communemque vocate deum. meliora sequamur
quoque vocat vertamus iter. via prima salutis
470intemerata fides et mens sibi conscia recti.
vobis parta quies perfecto temporis orbe.
nam qui divitiis soli incubuere repertis
nec partem posuere suis, dum vita maneret,
pulsatusve parens et fraus innexa clienti,
475tum, cum frigida mors anima seduxerit artus,
inclusi poenam expectant, quae maxima turba
infernisque cient tenebris veterumque malorum
supplicia expendunt. aliis sub gurgite vasto
infectum elvitur scelus aut exuritur igni.
480turbidus hic caeno vastaque voragine gurges
aestuat atque imo barathri | eructat harenam.
hinc exaudiri gemitus et saeva sonare
verbera, tum stridor ferri tractaeque catenae,
semper et obducta densantur nocte tenebrae.
485praeterea quae dicam animis advertite vestris.
non ego vos posthac caesis de more iuvencis
religione patrum truncis et robore nata
mortalive manu effigies et templa tueri
audiam: et haec repetens iterumque iterumque monebo:
490sed periisse semel satis est, natumque patremque
profuerit meminisse magis, si credere dignum est.
sed fugit interea, fugit irreparabile tempus,
flammarumque dies et vis inimica propinquat'.
adtonitis haesere animis: nec plura moratus
495hic aliud maius miseris mortalibus aegris
iudicium canit (et tristis denuntiat iras)
venturum excidio et vasta convulsa ruina
omnia tum pariter rutilo immiscerier igni
palantesque polo stellas caelique ruinam.
500tum vero tremefacta novos per pectora cunctis
insinuat pavor, et taciti ventura videbant.
Haec super adventu cum multa horrenda moneret,
ora puer prima signans intonsa iuventa,
dives opum, studiis florens ignobilis oti
505(quinque greges illi balantum, quina redibant
armenta, et dapibus mensas onerabat inemptis)
continuo | alacris palmas utrasque tetendit
et genua amplectens sic ore effatus amico est:
'o decus, o famae merito pars maxima nostrae,
510ad te confugio et supplex tua numina posco.
omnia praecepi atque animo mecum ante peregi.
eripe me his, invicte, malis. quid denique restat,
quidue sequens tantos possim superare labores?
accipe daque fidem: mihi iussa capessere fas est.'
515atque huic responsum paucis ita reddidit heros:
'o praestans animi iuvenis, absiste precando,
nec te paeniteat: nihil o tibi amice relictum.
hoc etiam his addam, tua si mihi certa voluntas:
disce, puer, contemnere opes et te quoque dignum
520finge deo, et quae sit poteris cognoscere virtus.
da dextram misero et fratrem ne desere frater.
si iungi hospitio properat, coniunge volentem.
casta pudicitiam servet domus. en age segnes
rumpe moras rebusque veni non asper egenis.
525dixerat haec. ille in verbo vestigia torsit
tristior, ora modis adtollens pallida miris,
multa gemens, seque ex oculis avertit et aufert.
Inde ubi prima fides pelago, tranquilla per alta
deducunt socii navis atque arte magistra
530hic alius latum funda transuerberat amnem
alta petens, pelagoque alius trahit umida lina.
postquam altum tenuere rates nec iam amplius ullae
occurrunt terrae, crebris micat ignibus aether,
eripiunt subito nubes caelumque diemque,
535consurgunt venti et fluctus ad sidera tollunt.
at sociis subita gelidus formidine sanguis
diriguit: cecidere animi cunctique repente
pontum aspectabant flentes (vox omnibus una)
spemque metumque inter dubii, seu vivere credant
540sive extrema pati, leti discrimine parvo,
qualia multa mari nautae patiuntur in alto.
ecce deus magno misceri murmure pontum
emissamque hiemem sensit, cui summa potestas.
par levibus ventis et fulminis ocior alis
545prona petit maria et pelago decurrit aperto:
nec longo distat cursu praeeunte carina.
agnoscunt longe regem dextramque potentem
nudati socii et magno clamore salutant.
postquam altos tetigit fluctus et ad aequora venit,
550id vero horrendum ac visu mirabile ferri:
subsidunt undae, remo ut luctamen abesset,
collectasque fugat nubes graditurque per aequor
iam medium necdum fluctu latera ardua tinxit.
at media socios incedens nave per ipsos
555ipse gubernaclo rector subit, ipse magister.
intremuit malus, gemuit sub pondere cumba,
vela cadunt, puppique deus consedit in alta:
et tandem laeti notae advertuntur harenae.
Tunc etiam tardi costas agitator aselli
560insedit nimbo effulgens: cui plurima circum
matres atque viri, pueri velamina nota
subiciunt funemque manu contingere gaudent.
iamque propinquabant portis templumque vetustum
antiqua e cedro centum sublime columnis
565ingreditur magna medius comitante caterva.
horrendum silvis hoc illis curia templum,
hae sacrae sedes, miro quod honore colebant.
namque sub ingenti lustrat dum singula templo,
horrescit visu subito insonuitque flagello
570significatque manu et magno simul intonat ore:
'quae scelerum facies, quaeve aera micantia cerno
Caesaris et nomen? quae mentem insania mutat?
hae nobis propriae sedes, hic tempore certo
perpetuis soliti patrum considere mensis.
575obstipuere animis gelidusque per ima cucurrit
ossa tremor, mensasque metu liquere priores.
Devexo interea propior fit Vesper Olympo.
tum victu revocant vires fusique per herbam
et dapibus mensas onerant et pocula ponunt.
580postquam prima quies epulis mensaeque remotae,
ipse inter primos genitori instaurat honores,
suspiciens caelum. tum facta silentia linguis.
dat manibus fruges dulcesque a fontibus undas
implevitque mero pateram ritusque sacrorum
585edocet immiscetque preces ac talia fatur:
'audite, o proceres,' ait 'et spes discite vestras.
nemo ex hoc numero mihi non donatus abibit,
promissisque patris vestra' inquit munera vobis
certa manent, pueri, et palmam movet ordine nemo.
590et lux cum primum terris se crastina reddet,
unus erit tantum | in me exitiumque meorum,
dum paci medium se offert de corpore nostro.
iamque dies, nisi fallor, adest. secludite curas.
mecum erit iste labor, nec me sententia fallit:
595unum pro multis dabitur caput.' haec ita fatus
conticuit seramque dedit per membra quietem.
Oceanum interea surgens Aurora reliquit.
iamque sacerdotes late loca questibus implent
cum populo patribus ferturque per agmina murmur.
600quod genus hoc hominum, quaeve hunc tam barbara morem
permittit patria? poenas cum sanguine poscunt
undique collecti et magno clamore secuntur
insontem, saevitque animis ignobile vulgus.
Sol medium caeli conscenderat igneus orbem,
605cum subito | acciri omnes, populusque patresque,
exposcunt farique iubent, quo sanguine cretus
quidue petat quidue ipse ferat. praeclara tuentis
facta viri mixtus dolor et stupor urguet inertis
(nescia mens hominum), certantque illudere capto.
610tum vero raptis concurrunt undique telis.
tollitur in caelum clamor cunctique repente
corripuere sacram effigiem manibusque cruentis
ingentem quercum decisis undique ramis
constituunt spirisque ligant ingentibus ipsum,
615tendebantque manus pedibus per mutua nexis
(triste ministerium), sequitur quos cetera pubes,
ausi omnes immane nefas ausoque potiti.
ille autem impavidus 'quo vincula nectitis?' inquit
'tantane vos generis tenuit fiducia vestri?
620post mihi non simili poena commissa luetis.'
talia perstabat memorans fixusque manebat.
Interea magno misceri murmure caelum
incipit et rebus nox abstulit atra colorem
impiaque aeternam timuerunt saecula noctem.
625terra tremit, fugere ferae et mortalia corda
per gentes humilis stravit pavor: inde repente
dat tellus gemitum et caelum tonat omne fragore.
extemplo commotae Erebi de sedibus imis
umbrae ibant tenues. tellus quoque et aequora ponti
630signa dabant: sistunt amnes terraeque dehiscunt.
quin ipsae stupuere domus atque intima Leti
Tartara et umbrosae penitus patuere cavernae.
sol quoque et exoriens (cuncti se scire fatentur)
tum caput obscura nitidum ferrugine texit.
635Diffugiunt comites et nocte teguntur opaca
multaque dura suo tristi cum corde volutant.
quid faciant? haerent infixi pectore vultus
verbaque, nec placidam membris dat cura quietem.
tum senior tales referebat pectore voces
640multa putans: 'ubi nunc nobis deus ille magister?
quem sequimur? quove ire iubes, ubi ponere sedes?
o dolor atque decus, tantarum gloria rerum!
iam iam nulla mora est: et nos rape in omnia tecum
(oramus) teque aspectu ne subtrahe nostro.
645Hos inter motus media inter talia verba
tertia lux gelidam caelo dimoverat umbram:
iamque pedem referens superas veniebat ad auras,
cum subito ante oculos ingenti mole sepulchrum,
corpus ubi exanime positum, (nec claustra nec ipsi
650custodes sufferre valent) avulsaque saxis
saxa vident, laxis laterum compagibus artis.
fit sonus: ingenti concussa est pondere tellus.
horror ubique animo, simul ipsa silentia terrent.
Ecce autem primi volucrum sub culmine cantus:
655ingreditur linquens antrum, spoliisque superbus
ibat ovans, pulsuque pedum tremit excita tellus,
vulneraque illa gerens foribus sese intulit altis.
atque hic ingentem comitum adfluxisse novorum
invenit admirans numerum cunctisque repente
660improvisus ait: 'coram, quem quaeritis, adsum.
vicit iter durum pietas et vivida virtus.
praecipites vigilate, viri; timor omnis abesto.
hi nostri reditus expectatique triumphi,
haec mea magna fides. o terque quaterque beati,
665quae vobis, quae digna, viri, pro laudibus istis
praemia posse rear solvi, quae dona parari?
accipite ergo animis: quae vos a stirpe parentum
prima tulit tellus, eadem vos ubere laeto
accipiet. revocate animum maestumque timorem
670mittite | et vosmet rebus servate secundis.
quod super est, laeti bene gestis ordine rebus
pacem orate manu, pacem laudate sedentes
magnanimi; pacis solum inviolabile pignus.'
et simul his dictis faciem ostendebat et ora,
675ora manusque ambas populataque pectora ferro:
immiscentque manus manibus gaudentque tuentes.
nec vidisse semel satis est: iuvat usque morari
et conferre gradum et dextrae coniungere dextram.
His demum exactis spirantes dimovet auras:
680aëra per tenerum caeloque invectus aperto
mortales visus medio in sermone reliquit:
atque illum solio stellantis regia caeli
accipit aeternumque tenet per saecula nomen.
ex illo celebratus honos, laetique minores
685servavere diem tot iam labentibus annis.
I decus, i, nostrum, tantarum gloria rerum,
et nos et tua dexter adi pede sacra secundo
annua, quae differre nefas. celebrate faventes
hunc, socii, morem sacrorum: hunc ipse teneto,
690o dulcis coniunx, et si pietate meremur,
hac casti maneant in religione nepotes.
PRAEFATIO
Cōnstāntīnă dĕūm vĕnĕrāns Chrīstōquĕ dĭcātă
ōmnĭbŭs īmpēnsīs dēvōtā mēntĕ părātīs
nūmĭnĕ dīvīnō mūltūm Chrīstōquĕ iŭvāntĕ
sācrāvī tēmplūm vīctrīcīs vīrgĭnĭs Āgnēs,
tēmplōrūm quōd vīncĭt ŏpūs tērrēnăquĕ cūnctă,5
aūrĕă quaē rŭtĭlānt sūmmī fāstīgĭă tēctī.
Nōmĕn ĕnīm Chrīstī cĕlĕbrātūr sēdĭbŭs īstīs,
Tārtărĕām sōlūs pŏtŭīt quī vīncĕrĕ mōrtēm
īnvēctūs caēlō sōlūsque īnfērrĕ trĭūmphūm
nōmĕn Ădaē rĕfĕrēns ēt cōrpŭs ĕt ōmnĭă mēmbră10
ā mōrtīs tĕnĕbrīs ēt caēcā nōctĕ lĕvātă.
Dīgnum ĭgĭtūr mūnūs mārtŷr dēvōtăquĕ Chrīstō
ēx ŏpĭbūs nōstrīs pēr saēcŭlă lōngă tĕnēbīs,
ō fēlīx vīrgō, mĕmŏrāndī nōmĭnĭs Āgnēs.
DICATIO
Rōmŭlĭdūm dūctōr, clārī lūx āltĕră sōlīs,
ēōā quī rēgnă rĕgīs mŏdĕrāmĭnĕ iūstō,
spēs ōrbīs frātrīsquĕ dĕcūs: dīgnārĕ Mărōnēm
mūtātum īn mĕlĭūs dīvīno āgnōscĕrĕ sēnsū,
scrībēndūm fămŭlō quī iūssĕrăs. hīc tĭbĭ mūndī5
prīncĭpĭūm fōrmāmquĕ pŏlī | hŏmĭnēmquĕ crĕātūm
ēxpĕdĭēt līmō, | hīc Chrīstī prōfĕrĕt ōrtūm,
īnsĭdĭās rēgīs, māgōrūm praēmĭă, dōctōs
dīscĭpŭlōs pĕlăgīquĕ mĭnās grēssūmquĕ pĕr aēquōr:
hīc frāctūm fămŭlārĕ iŭgūm vītāmquĕ rĕdūctām10
ūnīūs crŭcĭs aūxĭlĭō rĕdĭtūmquĕ sĕpūltaē
mōrtĭs ĕt āscēnsūm părĭtēr sŭă rēgnă pĕtēntīs.
haēc rĕlĕgās sērvēsquĕ dĭū trādāsquĕ mĭnōrī
Ārcădĭo, haēc īllē sūō gĕnĕri; haēc tŭă sēmpēr
āccĭpĭāt dŏcĕātquĕ sŭōs aūgūstă prŏpāgŏ.15
CENTO VIRGILIANUS
Iām dūdūm tĕmĕrāssĕ dŭcēs pĭă foēdĕră pācīs,
rēgnāndī mĭsĕrōs tĕnŭīt quōs dīră cŭpīdŏ,
dīvērsāsquĕ nĕcēs, rēgūm crūdēlĭă bēllă
cōgnātāsque ăcĭēs, pōllūtōs caēdĕ părēntūm
īnsīgnīs clĭpĕōs nūllōque ēx hōstĕ trŏpaēă,5
sānguĭnĕ cōnspērsōs tŭlĕrāt quōs fāmă trĭūmphōs,
īnnŭmĕrīs tŏtĭēns vĭdŭātās cīvĭbŭs ūrbēs,
cōnfĭtĕōr, scrīpsī: sătĭs ēst mĕmĭnīssĕ mălōrūm:
nūnc, dĕŭs ōmnĭpŏtēns, sācrūm, prĕcŏr, āccĭpĕ cārmēn
aētērnīquĕ tŭī sēptēmplĭcĭs ōră rĕsōlvĕ10
spīrĭtŭs ātquĕ mĕī rĕsĕrā pĕnĕtrālĭă cōrdīs,
ārcāna ūt pōssīm vātīs Prŏbă cūnctă rĕfērrĕ.
nōn nūnc āmbrŏsĭūm cūra ēst mĭhĭ quaērĕrĕ nēctār,
nēc lĭbĕt Āŏnĭō dē vērtĭcĕ dūcĕrĕ Mūsās,
nōn mĭhĭ sāxă lŏquī vānūs pērsuādĕăt ērrōr15
laūrĭgĕrōsquĕ sĕquī trĭpŏdās ĕt ĭnānĭă vōtă
iūrgāntēsquĕ dĕōs prŏcĕrūm vīctōsquĕ pĕnātēs:
nūllŭs ĕnīm lăbŏr ēst vērbīs ēxtēndĕrĕ fāmām
ātque hŏmĭnūm stŭdĭīs pārvām dīsquīrĕrĕ laūdēm:
Cāstălĭō sēd fōntĕ mădēns ĭmĭtātă bĕātōs20
quaē sĭtĭēns haūsī sānctaē lībāmĭnă lūcīs
hīnc cănĕre īncĭpĭām. praēsēns, dĕŭs, ērĭgĕ mēntēm;
Vērgĭlĭūm cĕcĭnīssĕ lŏquār pĭă mūnĕră Chrīstī:
rēm nūlli ōbscūrām rĕpĕtēns ăb ŏrīgĭnĕ pērgām,
sī quă fĭdēs ănĭmō, sī vēra īnfūsă pĕr ārtūs25
mēns ăgĭtāt mōlem ēt tōtō sē cōrpŏrĕ mīscēt
spīrĭtŭs ēt quāntūm nōn nōxĭă cōrpŏră tārdānt
tērrēnīque hĕbĕtānt ārtūs mŏrĭbūndăquĕ mēmbră.
Ō pătĕr, ō | hŏmĭnūm rērūmque aētērnă pŏtēstās,
dā făcĭlēm cūrsum ātque ănĭmīs īllābĕrĕ nōstrīs,30
tūque ădĕs īncēptūmque ūnā dēcūrrĕ lăbōrēm,
nātĕ, pătrīs sūmmī vĭgŏr ēt caēlēstĭs ŏrīgŏ,
quēm prīmī cŏlĭmūs mĕrĭtōsquĕ nŏvāmŭs hŏnōrēs,
iām nŏvă prōgĕnĭēs, ōmnīs quēm crēdĭdĭt aētās.
nām mĕmĭnī vĕtĕrūm vōlvēns mŏnŭmēntă vĭrōrūm35
Mūsaēum ānte ōmnēs vēstrūm cĕcĭnīssĕ pĕr ōrbēm
quaē sīnt, quaē fŭĕrīnt, quaē mōx vēntūră trăhāntūr.
† ōmnĭa ĕt īpsĕ tĕnēr mūndī cōncrēvĕrĭt ōrbīs.
fēlīx, quī pŏtŭīt rērūm cōgnōscĕrĕ caūsās,
ūnde hŏmĭnūm pĕcŭdūmquĕ gĕnūs vītaēquĕ vŏlāntūm40
ēt quaē mārmŏrĕō fērt mōnstră sŭb aēquŏrĕ pōntūs,
† ēt lĭquĭdī sĭmŭl īgnĭs ēt caēlī mōbĭlĭs ūmōr.
haūt ălĭtēr prīmā crēscēntĭs ŏrīgĭnĕ mūndī
īllūxīssĕ dĭēs ălĭūmve hăbŭīssĕ tĕnōrēm
crēdĭdĕrīm. māiōr rērūm mĭhĭ nāscĭtŭr ōrdŏ,45
sī quă fĭdēm tānto ēst ŏpĕrī lātūră vĕtūstās.
nāmquĕ (fătēbŏr ĕnīm) lĕvĭūm spēctācŭlă rērūm
sēmpĕr ĕquōs ātque ārmă vĭrūm pūgnāsquĕ cănēbām
ēt stŭdĭo īncāssūm vŏlŭi ēxērcērĕ lăbōrēm.
ōmnĭă tēmptāntī pŏtĭōr sēntēntĭă vīsa ēst50
pāndĕrĕ rēs āltās tērra ēt cālīgĭnĕ mērsās.
īnquĕ dĭēs ălĭquīd iām dūdum īnvādĕrĕ māgnūm
mēns ăgĭtāt mĭhĭ nēc plăcĭdā cōntēntă quĭēte ēst.
ōrĕ făvēte ōmnēs laētāsque ādvērtĭtĕ mēntēs,
mātrēs ātquĕ vĭrī pŭĕri īnnūptaēquĕ pŭēllaē.55
Prīncĭpĭō caēlum āc tērrās cāmpōsquĕ lĭquēntēs
lūcēntēmquĕ glŏbūm lūnaē sōlīsquĕ lăbōrēs
lūmĭnă, lābēntēm caēlō quaē dūcĭtĭs ānnūm.
nām nĕque ĕrānt āstrōrum īgnēs nēc lūcĭdŭs aēthēr,
sēt nōx ātră pŏlūm bīgīs sūbvēctă tĕnēbāt,60
ēt chăŏs īn praēcēps tāntūm tēndēbăt ăd ūmbrās,
quāntŭs ăd aēthĕrĭūm caēlī sūspēctŭs Ŏlŷmpūm.
tūm pătĕr ōmnĭpŏtēns, rērūm cuī sūmmă pŏtēstās,
āĕră dīmōvīt tĕnĕbrōsum ēt dīspŭlĭt ūmbrās
ēt mĕdĭūm lūci ātque ūmbrīs iām dīvĭdĭt ōrbēm.65
sīdĕră cūnctă nŏtāt tăcĭtō lābēntĭă caēlō
īntēntōs vōlvēns ŏcŭlōs, quā pārtĕ călōrēs
aūstrīnōs tŭlĕrīt, quaē tērga ŏbŭērtĕrĭt āxī.
pōstquām cūnctă vĭdēt caēlō cōnstārĕ sĕrēnō
ōmnĭpŏtēns, stēllīs nŭmĕrōs ēt nōmĭnă fēcīt70
tēmpŏrĭbūsquĕ părēm dīvērsīs quāttŭŏr ānnūm
aēstūsquē plŭvĭāsque ĕt ăgēntēs frīgŏră vēntōs.
ātque haēc ūt cērtīs pōssīmūs dīscĕrĕ sīgnīs,
vērĕ tŭmēnt tērrae ēt gĕnĭtālĭă sēmĭnă pōscūnt
āc mĕdĭō tōstās aēstū tĕrĭt ārĕă frūgēs75
ēt vărĭōs pōnīt fētūs aūtūmnŭs ĕt ātră
vēnĭt hĭēmps: tĕrĭtūr Sĭcўōnĭă bācă trăpētīs:
ātque īn sē sŭă pēr vēstīgĭă vōlvĭtŭr ānnūs.
tēmpŏrĕ iam ēx īllō fēcūndīs īmbrĭbŭs aēthēr
māgnŭs ălīt māgnō cōmmīxtūs cōrpŏrĕ fētūs.80
ēt iām prīmă nŏvō spārgēbāt lūmĭnĕ tērrās
dūcēbātquĕ dĭēm stēllīs Aūrōră fŭgātīs.
tūm dūrārĕ sŏlum ēt dīsclūdĕrĕ Nērĕă pōntō
īncĭpĭt ēt rērūm paūlātīm sūmĕrĕ fōrmās,
ēt vărĭaē pĕlăgī făcĭēs īmmānĭă cētē85
aēquŏră vērrēbānt caūdīs aēstūmquĕ sĕcābānt.
nēc nōn ēt vāstī cīrcūm gēns ūmĭdă pōntī
iām sōle īnfūsō, iām rēbūs lūcĕ rĕtēctīs
ēxūltāns rōrēm lātē dīspērgĭt ămārūm.
pōstĕră iāmquĕ dĭēs prīmō sūrgēbăt ĕōō.90
fūndĭt hŭmūs flōrēs ēt frōndēs ēxplĭcăt ōmnēs
sānguĭnĕīsque īncūltă rŭbēnt ăvĭārĭă bācīs,
nōn rāstrīs, hŏmĭnūm nōn ūlli ōbnōxĭă cūraē.
tērtĭă lūx gĕlĭdām caēlō dīmōvĕrăt ūmbrām.
āvĭă tūm rĕsŏnānt ăvĭbūs vīrgūltă cănōrīs95
ēt lĭquĭdās cōrvī prēssō dānt gūttŭrĕ vōcēs
nēc gĕmĕre āĕrĭā cēssāvīt tūrtŭr ăb ūlmō.
quārtō tērră dĭē vărĭārūm mōnstră fĕrārūm
ōmnĭgĕnūmquĕ pĕcūs nūllō cūstōdĕ pĕr hērbām
ēdūcīt sīlvīs sŭbĭtō mīrābĭlĕ vīsū.100
tūm dēmūm mŏvĕt ārmă lĕō, tūm pēssĭmă tīgrīs
squāmōsūsquĕ drăco ēt fūlvā cērvīcĕ lĕaēnă
saēvīre āc fōrmaē māgnōrum ŭlŭlārĕ lŭpōrūm.
cētĕră pāscūntūr vĭrĭdēs ārmēntă pĕr hērbās,
nēc grĕgĭbūs lĭquĭdī fōntēs nēc grāmĭnă dēsūnt.105
iāmquĕ dĭēs āltērquĕ dĭēs prōcēssĭt, ĕt ōmnĕ
hōc vīrtūtĭs ŏpūs dīvīnaē mēntĭs ĕt haūstūs
prōspĭcĭēns gĕnĭtōr pērfēctīs ōrdĭnĕ rēbūs
ēxplērī mēntēm nĕquĭt ārdēscītquĕ tŭēndō
tērrāsquē trāctūsquĕ mărīs caēlūmquĕ prŏfūndūm,110
ālĭtŭūm pĕcŭdūmquĕ gĕnūs, sēcūmquĕ vŏlūtāt,
quī mărĕ, quī tērrās ōmnī dĭcĭōnĕ tĕnērēnt,
neū sēgnēs iāceānt tērraē. iŭvăt ūsquĕ mŏrārī.
tālĭă vērsāntī sŭbĭtō sēntēntĭă sēdīt,
fēlīcēmquĕ trăhīt līmūm fīngītquĕ prĕmēndō115
pīnguĕ sŏlūm prīmīs ēxtēmplo ā mēnsĭbŭs ānnī.
iāmque īmprōvīsō tāntaē pĭĕtātĭs ĭmāgŏ
prōcēdīt nŏvă fōrmă vĭrī pūlchērrĭmă prīmūm,
ōs ŭmĕrōsquĕ dĕō sĭmĭlīs, cuī mēntem ănĭmūmquĕ
māiŏr ăgīt dĕŭs ātque ŏpĕra ād māiōră rĕmīttīt.120
quaērĭtŭr huīc ălĭūs; nēc quīsquam ēx āgmĭnĕ tāntō
aūdĕt ădīrĕ vĭrūm sŏcĭūsque īn rēgnă vŏcārī.
haūt mŏră cōntĭnŭō plăcĭdām pēr mēmbră quĭētēm
dāt iŭvĕni ēt dūlcī dēclīnāt lūmĭnă sōmnō.
ātque īllī mĕdĭo īn spătĭō iām nōctĭs ŏpācaē125
ōmnĭpŏtēns gĕnĭtōr cōstās ēt vīscĕră nūdāt.
hārum ūnām iŭvĕnī lătĕrūm cōmpāgĭbŭs ārtīs
ērĭpŭīt sŭbĭtōque ŏrĭtūr mīrābĭlĕ dōnūm
(ārgūmēntum īngēns) clārāque īn lūcĕ rĕfūlsīt
īnsīgnīs făcĭē | ēt pūlchrō pēctŏrĕ vīrgŏ,130
iām mātūră vĭrō, iām plēnīs nūbĭlĭs ānnīs.
ōllī sōmnum īngēns rūmpīt păvŏr: ōssăque ĕt ārtūs
cōniŭgĭūm vŏcăt āc stŭpĕfāctūs nūmĭnĕ prēssīt
ēxcēpītquĕ mănū dēxtrāmque āmplēxŭs ĭnhaēsīt.
Hīs dēmum ēxāctīs tōrquēt quī sīdĕră mūndī135
īnfĭt: ĕō dīcēntĕ prĕmīt plăcĭda aēquŏră pōntūs
ēt trĕmĕfāctă sŏlō tēllūs, sĭlĕt ārdŭŭs aēthēr:
'vīvĭtĕ fēlīcēs īntērquĕ nĭtēntĭă cūltă
fōrtūnātōrūm nĕmŏrūm sēdēsquĕ bĕātās.
haēc dŏmŭs, haēc pătrĭa ēst, rĕquĭēs ĕă cērtă lăbōrūm.140
hīs ĕgŏ nēc mētās rērūm nēc tēmpŏră pōnō:
īmpĕrĭūm sĭnĕ fīnĕ dĕdī, mūltōsquĕ pĕr ānnōs
nōn rāstrōs pătĭētŭr hŭmūs, nōn vīnĕă fālcēm.
āt gĕnŭs īmmōrtālĕ mănēt, nēc tārdă sĕnēctūs
dēbĭlĭtāt vīrēs ănĭmī mūtātquĕ vĭgōrēm.145
vōs cōntrā quaē dīcam ănĭmīs ādvērtĭtĕ vēstrīs.
ēst īn cōnspēctū rāmīs fēlīcĭbŭs ārbōs,
quām nĕquĕ fās īgnī cuīquām nēc stērnĕrĕ fērrō,
rēlĭgĭōnĕ săcrā nūmquām cōncēssă mŏvērī.
hāc quīcūmquĕ săcrōs dēcērpsĕrĭt ārbŏrĕ fētūs,150
mōrtĕ lŭēt mĕrĭtā: nēc mē sēntēntĭă vērtīt.
nēc tĭbĭ tām prūdēns quīsquām pērsuādĕăt aūctōr
cōmmăcŭlārĕ mănūs (lĭcĕāt tē vōcĕ mŏnērī),
fēmĭnă, nēc te ūlliūs vĭŏlēntĭă vīncāt,
sī tē dīgnă mănēt dīvīnī glōrĭă rūrīs.'155
pōstquām cūnctă pătēr, caēlī cuī sīdĕră pārēnt,
cōmpŏsŭīt, lēgēsquĕ dĕdīt cāmpōsquĕ nĭtēntīs
dēsŭpĕr ōstēntāt, tāntārūm glōrĭă rērūm.
ēcce aūtēm prīmī sūb līmĭnă sōlĭs ĕt ōrtūs
dēvēnērĕ lŏcōs, ŭbĭ mōllĭs ămārăcŭs īllōs160
flōrĭbŭs ēt dūlci āspīrāns cōmplēctĭtŭr ūmbrā.
hīc vēr pūrpŭrĕum ātque ălĭēnīs mēnsĭbŭs aēstās,
hīc lĭquĭdī fōntēs, hīc caēlī tēmpŏrĕ cērtō
dūlcĭă mēllă prĕmūnt, hīc cāndĭdă pōpŭlŭs āntrō
īmmĭnĕt ēt lēntaē tēxūnt ūmbrācŭlă vītēs.165
īnvītānt crŏcĕīs hālāntēs flōrĭbŭs hōrtī
īntĕr ŏdōrātūm laūrī nĕmŭs īpsăquĕ tēllūs
ōmnĭă lībĕrĭūs nūllō pōscēntĕ fĕrēbāt.
fōrtūnāti āmbō, sī mēns nōn laēvă fŭīssēt
cōniŭgĭs īnfāndaē: dŏcŭīt pōst ēxĭtŭs īngēns.170
Iāmquĕ dĭēs īnfānda ădĕrāt: pēr flōrĕă rūră
ēcce ĭnĭmīcŭs ătrōx īmmēnsīs ōrbĭbŭs ānguīs
sēptem īngēns gŷrōs, sēptēnă vŏlūmĭnă vērsāns
nēc vīsū făcĭlīs nēc dīctu āffābĭlĭs ūllī
ōblīqua īnvĭdĭā rāmō frōndēntĕ pĕpēndīt,175
vīpĕrĕām spīrāns ănĭmām, cuī trīstĭă bēllă
īraēque īnsĭdĭaēque ēt crīmĭnă nōxĭă cōrdī.
ōdĭt ĕt īpsĕ pătēr: tōt sēsē vērtĭt ĭn ōră
ārrēctīsque hōrrēt squāmīs, ēt, nē quĭd ĭnaūsūm
aūt īntēmptātūm scĕlĕrīsvĕ dŏlīvĕ rĕlīnquāt,180
sīc prĭŏr āggrĕdĭtūr dīctīs sēque ōbtŭlĭt ūltrō:
'dīc' ăĭt 'ō vīrgō (lūcīs hăbĭtāmŭs ŏpācīs
rīpārūmquĕ tŏrōs ēt prātă rĕcēntĭă rīvīs
īncŏlĭmūs), quaē tānta ănĭmīs īgnāvĭă vēnīt?
strātă iăcēnt pāssīm sŭă quaēquĕ sŭb ārbŏrĕ pōmă,185
pōcŭlă sūnt fōntēs lĭquĭdī: caēlēstĭă dōnă
ādtrāctārĕ nĕfās: īd rēbūs dēfŭĭt ūnūm.
quīd prŏhĭbēt caūsās pĕnĭtūs tēmptārĕ lătēntēs?
vānă sŭpērstĭtĭō. rērūm pārs āltĕra ădēmpta ēst.
quō vītām dĕdĭt aētērnām? cūr mōrtĭs ădēmpta ēst190
cōndĭcĭō? mĕă sī nōn īrrĭtă dīctă pŭtārīs,
aūctŏr ĕgo aūdēndī sācrātă rĕsōlvĕrĕ iūră.
tū cōniūnx, tĭbĭ fās ănĭmūm tēmptārĕ prĕcāndō.
dūx ĕgŏ vēstĕr ĕrō: tŭă sī mĭhĭ cērtă vŏlūntās,
ēxtrŭĭmūsquĕ tŏrōs dăpĭbūsque ĕpŭlāmŭr ŏpīmīs.'195
sīc ăĭt, ēt dīctō cĭtĭūs, quōd lēgĕ tĕnētūr,
sūbĭcĭūnt ĕpŭlīs ōlīm vĕnĕrābĭlĕ līgnūm
īnstĭtŭūntquĕ dăpēs cōntāctūque ōmnĭă foēdānt.
praēcĭpŭe īnfēlīx pēstī dēvōtă fŭtūraē
mīrātāquĕ nŏvās frōndēs ēt nōn sŭă pōmă,200
caūsă mălī tāntī, sūmmō tĕnŭs āttĭgĭt ōrĕ.
māiŭs ădōrtă nĕfās māiōrēmque ōrsă fŭrōrēm
heū mĭsĕrō cōniūnx ălĭēna ēx ārbŏrĕ gērmēn
ōbĭcĭt ātque ănĭmūm sŭbĭtā dūlcēdĭnĕ mōvīt.
cōntĭnŭō nŏvă lūx ŏcŭlīs ēffūlsĭt; ăt īllī205
tērrēntūr vīsū sŭbĭtō nēc plūră mŏrātī
cōrpŏră sūb rāmīs ōbtēntū frōndĭs ĭnūmbrānt:
cōnsērtūm tĕgŭmēn: nēc spēs ŏpĭs ūllă dăbātūr.
āt nōn haēc nūllīs hŏmĭnūm rērūmquĕ rĕpērtōr
ōbsērvāns ŏcŭlīs caēdēs ēt fāctă tўrānnī210
praēsēnsīt: nōtūmquĕ fŭrēns quīd fēmĭnă pōssēt.
cōntĭnŭo īnvādīt: 'prŏcŭl, ō prŏcŭl ēstĕ prŏfānī
cōnclāmāt, caēlum āc tērrās quī nūmĭnĕ fīrmāt.
ātque īllī lōngē grădĭēntem āc dīră frĕmēntēm
ūt vīdērĕ, mĕtū vērsī rētrōquĕ rŭēntēs215
dīffŭgĭūnt sīlvāsque ēt sīcŭbĭ cōncăvă fūrtīm
sāxă pĕtūnt. pĭgĕt īncēptī lūcīsquĕ, nĕque aūrās
dīspĭcĭūnt: taēdēt caēlī cōnvēxă tŭērī.
Nēc lōngum īn mĕdĭō tēmpūs, cūm crēbĕr ăd aūrās
vīsŭs ădēssĕ pĕdūm sŏnĭtūs gĕnĭtōrquĕ pĕr aūrās220
hūnc, ŭbĭ vīx mūltā maēstūm cōgnōvĭt ĭn ūmbrā
tālĭbŭs āllŏquĭtūr dīctīs ātque īncrĕpăt ūltrō:
'īnfēlīx, quaē tānta ănĭmūm dēmēntĭă cēpīt?
quīs fŭrŏr īstĕ nŏvūs? quō nūnc, quō tēndĭtĭs' īnquīt
'rēgnōrum īmmĕmŏrēs, quaē mēntem īnsānĭă mūtāt?225
dīcĭtĕ, quaē lūcīs mĭsĕrīs tām dīră cŭpīdŏ?
mātūrātĕ fŭgām tōtōque ābsīstĭtĕ lūcō:
nēc rĕvŏcārĕ grădūm, sī quāndo ādvērsă vŏcārīnt,
ēst lĭcĭtūm; flāmmīs āmbīt tōrrēntĭbŭs āmnīs
pēr mĕdĭūm strīdēns tōrquētquĕ sŏnāntĭă sāxă230
āttōllītquĕ glŏbōs flāmmārum ēt sīdĕră lāmbīt.
īllĕ sŭb haēc: 'tŭă mē, gĕnĭtōr, tŭă trīstĭs ĭmāgŏ
hīs pŏsŭērĕ lŏcīs: mĕrŭī nēc dēprĕcŏr', īnquīt
'ōmnĭpŏtēns, sŏnĭtūmquĕ pĕdūm vōcēmquĕ trĕmēscō
cōnscĭŭs aūdācīs fāctī: mŏnĭtīsquĕ sĭnīstrīs235
fēmĭnă fērt trīstīs sūcōs tārdūmquĕ săpōrēm.
īllă dŏlōs dīrūmquĕ nĕfās sūb pēctŏrĕ vērsāns
īnsōntem īnfāndo īndĭcĭō, mŏrĭtūră pŭēllă
dūm fŭrĭt, īncaūtūm crūdēlī mōrtĕ pĕrēmīt;
suāsĭt ĕnīm, scīs īpsĕ, nĕque ēst tē fāllĕrĕ cuīquām.240
ūt vīdi, ūt pĕrĭī, | ūt mē mălŭs ābstŭlĭt ērrōr,
cōntĭgĭmūsquĕ mănū quōd nōn sŭă sēmĭnăt ārbōr.'
tūm pătĕr ōmnĭpŏtēns sŏlĭō sīc īnfĭt ăb āltō:
'āccĭpĭte ērgo ănĭmīs ātque haēc mĕă fīgĭtĕ dīctă:
tūquĕ prĭōr, scĕlĕre ānte ălĭōs īmmānĭŏr ōmnīs,245
quēm nēc lōngă dĭēs pĭĕtās nēc mītĭgăt ūllă,
hōrtātōr scĕlĕrūm, cŏlŭbēr, mălă grāmĭnă pāstūs
dēsĭdĭā lātāmquĕ trăhēns īnglōrĭŭs ālvūm
cēdĕ lŏcīs, nūllīs hŏmĭnūm cōgēntĭbŭs, īpsĕ,
tēnuĭs ŭbi ārgīlla ēt dūmōsīs cālcŭlŭs ārvīs.'250
'āt tĭbĭ prō scĕlĕre' ēxclāmāt, 'prō tālĭbŭs aūsīs
ōmne aēvūm fērrō tĕrĭtūr, prīmūsquĕ pĕr ārtēm
heū mĭsĕrāndĕ pŭēr, tērram īnsēctābĕrĕ rāstrīs
ēt sŏnĭtū tērrēbĭs ăvēs: hōrrēbĭt ĭn ārvīs
cārdŭŭs ēt spīnīs sūrgēt pălĭūrŭs ăcūtīs255
lāppaēquē trĭbŏlīque ēt fāllāx hērbă vĕnēnī.
āt sī trītĭcĕam īn mēssēm rōbūstăquĕ fārră
ēxērcēbĭs hŭmūm, frūstrā spēctābĭs ăcērvūm
cōncūssāquĕ fămem īn sīlvīs sōlābĕrĕ quērcū.
īnsŭpĕr hīs sŭbĕūnt mōrbī trīstīsquĕ sĕnēctūs260
ēt lăbŏr ēt dūraē răpĭt īnclēmēntĭă mōrtīs.
haēc tĭbĭ sēmpĕr ĕrūnt, tūque, ō saēvīssĭmă cōniūnx,
nōn īgnāră mălī, căpŭt hōrum ēt caūsă mălōrūm,
māgnă lŭēs cōmmīssā tībi: heū pērdĭtă nēscīs
nēc quaē tē cīrcūm stēnt deīndĕ pĕrīcŭlă cērnīs.265
nūnc mŏrĕre, ūt mĕrĭta ēs, tōtā quōd mēntĕ pĕtīstī:
nēc mĕă iām mūtātă lŏcō sēntēntĭă cēdīt.'
Āt iŭvĕnēm prīmūm saēvūs cīrcūmstĕtĭt hōrrōr:
dērĭgŭēre ŏcŭlī, nēc sē cēlārĕ tĕnēbrīs
āmplĭŭs aūt nōtās aūdīre ēt rēddĕrĕ vōcēs.270
haūt mŏră, fēstīnānt iūssī răpĭdīsquĕ fĕrūntūr
pāssĭbŭs, ēt părĭtēr grēssī pĕr ŏpācă vĭārūm
flēntēs ēt părĭbūs cūrīs vēstīgĭă fīgūnt.
tūm vīctum īn sīlvīs bācās lăpĭdōsăquĕ cōrnă
dānt rāmi ēt vūlsīs pāscūnt rādīcĭbŭs hērbaē.275
Īntĕrĕā māgnūm sōl cīrcūmvērtĭtŭr ānnūm:
mātrī lōngă dĕcēm tŭlĕrūnt fāstīdĭă mēnsēs,
ūnde hŏmĭnēs nātī, dūrūm gĕnŭs. īndĕ pĕr ārtēm
aūt hērbaē cāmpo āppārēnt aūt ārbŏrĕ frōndēs,
īnquĕ nŏvōs sōlēs aūdēnt sē grāmĭnă tūtō280
crēdĕrĕ: | ēt lēntīs ūvām dēmīttĕrĕ rāmīs
īnstĭtŭūnt ūdōquĕ dŏcēnt ĭnŏlēscĕrĕ lībrō.
tūm, gĕmĭnī frātrēs ădŏlēnt dum āltārĭă taēdīs,
āltĕr ĭn āltĕrĭūs praēlāto īnvīdĭt hŏnōrĕ
(hōrrēscō rĕfĕrēns) cōnsānguĭnĭtātĕ prŏpīnquūm285
ēxcĭpĭt īncaūtūm pătrĭāsque ōbtrūncăt ăd ārās
sānguĭnĕ foēdāntēm quōs īpsĕ săcrāvĕrăt īgnīs.
tūm gĕnĭtōr vīrūs sērpēntĭbŭs āddĭdĭt ātrīs
mēllăquĕ dēcūssīt fŏlĭīs īgnēmquĕ rĕmōvīt
praēdārīquĕ lŭpōs iūssīt pōntūmquĕ mŏvērī290
ēt pāssīm rīvīs cūrrēntĭă vīnă rĕprēssīt.
mōx ēt frūmēntīs lăbŏr āddĭtŭs, ūt mălă cūlmōs
tūm lăquĕīs cāptārĕ fĕrās ēt fāllĕrĕ vīscō
īnvēntum, ēt dūrīs ūrgēns īn rēbŭs ĕgēstās
mōvĭt ăgrōs, cūrīs ăcŭēns mōrtālĭă cōrdă,295
dētĕrĭōr dōnēc paūlātim āc dēcŏlŏr aētās,
fērrĕă prōgĕnĭēs, dūrīs căpŭt ēxtŭlĭt ārvīs
ēt bēllī răbĭēs ĕt ămōr sūccēssĭt hăbēndī.
Iūstĭtĭa ēxcēdēns tērrīs vēstīgĭă fēcīt.
nēc lōngum īn mĕdĭō tēmpūs: fŭrŏr īrăquĕ mēntēm300
praēcĭpĭtānt: gaūdēnt pērfūsī sānguĭnĕ frātrūm.
cōndĭt ŏpēs ălĭūs dēfōssōque īncŭbăt aūrō
nēc dŏlŭīt mĭsĕrāns ĭnŏpēm dēxtrāmquĕ tĕtēndīt.
Tūm pătĕr ōmnĭpŏtēns grăvĭtēr cōmmōtŭs ăb āltō
aēthĕrĕ sē mīttīt: tēllūrem ēffūndĭt ĭn ūndās305
dīlŭvĭō mīscēns caēlūmque īn Tārtără sōlvīt.
stērnĭt ăgrōs, stērnīt sătă laētă bŏvūmquĕ lăbōrēs
dīlŭĭt: īmplēntūr fōssae ēt căvă flūmĭnă crēscūnt:
ēt gĕnŭs ōmnĕ nĕcī pĕcŭdūm dĕdĭt ōmnĕ fĕrārūm.
tūm pĭĕtātĕ grăvem āc mĕrĭtīs (mīrābĭlĕ dīctū),310
quī fŭĭt īn tērrīs ēt sērvāntīssĭmŭs aēquī,
ērĭpŭīt lētō, tāntīs sūrgēntĭbŭs ūndīs,
ūt gĕnŭs ūndĕ nŏvaē stīrpīs rĕvŏcētŭr hăbērēt.
Dīlŭvĭo ēx īllō pătrĭbūs dāt iūră vŏcātīs
ōmnĭpŏtēns: māgnīs ăgĭtānt sūb lēgĭbŭs aēvūm.315
quīd mĕmŏrem īnfāndās caēdēs, quīd fāctă tўrānnī
nēscĭăque hūmānīs prĕcĭbūs mānsuēscĕrĕ cōrdă,
Aēgŷptūm vīrēsque ŏrĭēntĭs ĕt ūltĭmă bēllă
māgnănĭmōsquĕ dŭcēs tōtīūsque ōrdĭnĕ gēntīs,
quō cūrsū dēsērtă pĕtīvĕrĭt ēt trĭbŭs ēt gēns320
māgnă vĭrūm, mĕrĭtī tāntī nōn īmmĕmŏr ūmquām,
quīquĕ săcērdōtēs cāstī | āltārĭă iūxtā,
quīquĕ pĭī vātēs prō lībērtātĕ rŭēbānt,
quī bēllo ēxcītī rēgēs, quaē lītŏrĕ rūbrō
cōmplērīnt cāmpōs ăcĭēs, quĭbŭs ārsĕrĭt ārmīs325
rēx, gĕnŭs ēgrĕgĭūm, māgno īnflāmmāntĕ fŭrōrĕ,
āgmĕn ăgēns ĕquĭtum ēt flōrēntīs aērĕ cătērvās?
cētĕră fāctă pătrūm pūgnātăque ĭn ōrdĭnĕ bēllă
praētĕrĕo ātque ălĭīs pōst mē mĕmŏrāndă rĕlīnquō.
Nūnc ād te ēt tŭă māgnă, pătēr, cōnsūltă rĕvērtōr.330
māiŭs ŏpūs mŏvĕō: vātūm praēdīctă prĭōrūm
āggrĕdĭōr, quāmvīs āngūstī tērmĭnŭs aēvī
āccĭpĭāt, tēmptāndă vĭa ēst, quā mē quŏquĕ pōssīm
tōllĕre hŭmo ēt nōmēn fāmā tōt fērrĕ pĕr ānnōs,
quōd tŭă prōgĕnĭēs caēlō dēscēndĭt ăb āltō,335
āttŭlĭt ēt nōbīs ălĭquāndo ōptāntĭbŭs aētās.
aūxĭlĭum ādvēntūmquĕ dĕī, quōm fēmĭnă prīmūm
vīrgĭnĭs ōs hăbĭtūmquĕ gĕrēns (mīrābĭlĕ dīctū)
nēc gĕnĕrīs nōstrī pŭĕrūm nēc sānguĭnĭs ēdīt,
sērăquĕ tērrĭfĭcī cĕcĭnērūnt ōmĭnă vātēs340
ādvēntārĕ vĭrūm pŏpŭlīs tērrīsquĕ sŭpērbūm
sēmĭne ăb aēthĕrĭō, quī vīrĭbŭs ōccŭpĕt ōrbēm.
Iāmque ădĕrāt prōmīssă dĭēs, quō tēmpŏrĕ prīmūm
ēxtŭlĭt ōs sācrūm dīvīnaē stīrpĭs ŏrīgŏ
mīssŭs ĭn īmpĕrĭūm, vēnītque īn cōrpŏrĕ vīrtūs345
mīstă dĕō: sŭbĭīt cārī gĕnĭtōrĭs ĭmāgŏ.
haūt mŏră, cōntĭnŭō caēlī rĕgĭōnĕ sĕrēnā
stēllă făcēm dūcēns mūltā cūm lūcĕ cŭcūrrīt.
āgnōvērĕ dĕūm prŏcĕrēs cūnctīsquĕ rĕpēntĕ
mūnĕrĭbūs cŭmŭlānt ēt sānctūm sīdŭs ădōrānt.350
tūm vērō mănĭfēstă fĭdēs clārūmquĕ pătērnaē
nōmĕn ĕrāt vīrtūtĭs: ĕt īpsi āgnōscĕrĕ vūltūs
flāgrāntīsquĕ dĕī dīvīnī sīgnă dĕcōrīs.
prōtĭnŭs ād rēgēm māgnō fērvōrĕ rŭēntūm
fāmă vŏlāt māgnīsque ăcŭīt rūmōrĭbŭs īrās355
īncēndītque ănĭmūm mātrīsque āllābĭtŭr aūrīs.
īllă dŏlōs dīrūmquĕ nĕfās haūt nēscĭă rērūm
praēsēnsīt mōtūsque ēxcēpīt prīmă fŭtūrōs.
praēscĭă vēntūrī fūrtīm māndārăt ălēndūm,
dūm cūrae āmbĭgŭaē, dūm mēns ēxaēstŭăt īrā.360
āt rēx sōllĭcĭtūs stīrpem ēt gĕnŭs ōmnĕ fŭtūrūm
praēcĭpĭtārĕ iŭbēt sūbiēctīsque ūrĕrĕ flāmmīs,
mūltă mŏvēns, mīttīquĕ vĭrōs, quī cērtă rĕpōrtēnt
haūt sĕcŭs āc iūssī făcĭūnt răpĭdīsquĕ fĕrūntūr
pāssĭbŭs ēt māgnīs ūrbēm tērrōrĭbŭs īmplēnt.365
cōntĭnŭo aūdītaē vōcēs vāgītŭs ĕt īngēns
īnfāntūmque ănĭmaē flēntēs: ānte ōră părēntūm
cōrpŏră nātōrūm stērnūntūr līmĭnĕ prīmō.
āt mātēr gĕmĭtū nōn frūstra ēxtērrĭtă tāntō,
īpsă sĭnū praē sē pōrtāns, tūrbāntĕ tŭmūltū,370
īnfāntēm fŭgĭēns plēna ād praēsaēpĭă rēddīt.
hīc nātum āngūstī sūbtēr fāstīgĭă tēctī
nūtrībāt tĕnĕrīs īmmūlgēns ūbĕră lābrīs.
hīc tĭbĭ prīmă, pŭēr, fūndēnt cūnābŭlă flōrēs,
mīxtăquĕ rīdēntī pāssīm cūm bāccărĕ tēllūs375
mōllī paūlātīm cŏlŏcāsĭă fūndĕt ăcānthō.
Ēt iām fīnĭs ĕrāt pērfēctō tēmpŏrĭs ōrbĕ.
ūt prīmūm cēssīt fŭrŏr ēt răbĭda ōră quĭērūnt,
ānte ānnōs ănĭmūmquĕ gĕrēns caēlēstĭs ŏrīgŏ
pēr mĕdĭās ūrbēs grădĭtūr pŏpŭlōsquĕ prŏpīnquōs.380
īllum ōmnīs tēctīs āgrīsque ēffūsă iŭvēntūs
āttŏnĭtīs ĭnhĭāns ănĭmīs prōspēctăt ĕūntēm,
tūrbăquĕ mīrātūr mātrūm: 'quī spīrĭtŭs īllī,
quī vūltūs vōcīsquĕ sŏnūs vēl grēssŭs ĕūnti ēst!'
Cōntĭnŭō vātēs (nāmque īs cērtīssĭmŭs aūctōr)385
ūt prŏcŭl ēgĕlĭdō sēcrētūm flūmĭnĕ vīdīt,
'tēmpŭs ăīt: dĕŭs, ēccĕ, dĕūs, cuī māxĭmă rērūm
vērbōrūmquĕ fĭdēs. tū nūnc ĕrĭs āltĕr ăb īllō,
fōrtūnātĕ pŭēr, caēlī cuī sīdĕră pārēnt.
sīc ĕquĭdēm dūcēbam ănĭmō rēbārquĕ fŭtūrūm:390
ēxpēctātĕ vĕnīs, spēs ēt sōlācĭă nōstrī'.
haēc ŭbĭ dīctă dĕdīt, flŭvĭō mērsārĕ sălūbrī
āccēpīt vĕnĭēntem āc mōllĭbŭs ēxtŭlĭt ūndīs:
ēxūltāntquĕ văda āc sŭbĭtō cōmmōtă cŏlūmbă
dēvŏlăt ēt sūprā căpŭt āstĭtĭt. īndĕ rĕpēntĕ395
rādĭt ĭtēr lĭquĭdūm cĕlĕrīs nĕquĕ cōmmŏvĕt ālās.
hūc ōmnīs tūrba ād rīpās ēffūsă rŭēbāt
cērtātīm lārgōs ŭmĕrīs īnfūndĕrĕ rōrēs.
tūm gĕnĭtōr nātūm dīctīs cōmpēllăt ămīcīs:
'nātĕ, mĕaē vīrēs, mĕă māgnă pŏtēntĭă sōlūs400
ēt praēdūlcĕ dĕcūs māgnūm rĕdĭtūrĕ părēntī,
ā tē prīncĭpĭūm, tĭbĭ dēsĭnĕt. āccĭpĕ, tēstōr,
ō mĕă prōgĕnĭēs: quā sōl ūtrūmquĕ rĕcūrrēns
āspĭcĭt Ōcĕănūm, pērfēctō laētŭs hŏnōrĕ
ōmnĭă sūb pĕdĭbūs vērtīquĕ rĕgīquĕ vĭdēbīs.405
tū rĕgĕre īmpĕrĭō pŏpŭlōs, mātrēsquĕ vĭrōsquĕ,
iām prīdēm rĕsĭdēs ănĭmōs dēsuētăquĕ cōrdă
īgnārōsquĕ vĭaē mēcūm mĭsĕrātŭs ĭnērtēs
āggrĕdĕre ēt vōtīs iām nūnc ādsuēscĕ vŏcārī'.
dīxĕrăt: īllĕ pătrīs māgnī pārērĕ părābāt410
īmpĕrĭō, | īnstāns ŏpĕrī rēgnīsquĕ fŭtūrīs.
Heū pĭĕtās, heū prīscă fĭdēs! quās dīcĕrĕ grātēs
īncĭpĭām, sī pārvă lĭcēt cōmpōnĕrĕ māgnīs?
nēc mĭhĭ iām pătrĭam āntīquām spēs ūllă vĭdēndī
nēc spēs lībērtātĭs ĕrāt nēc cūră sălūtīs.415
hīc mĭhĭ rēspōnsūm prīmūs dĕdĭt īllĕ pĕtēntī,
cōncrētam ēxēmīt lābēm pūrūmquĕ rĕlīquīt
aēthĕrĭūm sēnsūm mēque īn mĕă rēgnă rĕmīsīt.
īllum ĕgŏ pēr flāmmās, ăgĕrēm sī Sŷrtĭbŭs ēxūl,
pēr vărĭōs cāsūs, pēr mīllĕ sĕquēntĭă tēlă,420
quō rēs cūmquĕ cădēnt, ūnūm prō nōmĭnĕ tāntō
ēxĕquĕrēr strŭĕrēmquĕ sŭīs āltārĭă dōnīs.
hūiŭs ĭn ādvēntūm tāntārum īn mūnĕră laūdūm
īpsī laētĭtĭā vōcēs ād sīdĕră iāctānt
īntōnsī mōntēs: rēspōndēnt ōmnĭă vāllēs.425
Tēmpŏrĕ nōn ălĭō (māgnum ēt mĕmŏrābĭlĕ nōmēn)
sērpēntīs fŭrĭālĕ mălūm mĕmĭnīssĕ nĕcēsse ēst.
aūsūs quīn ĕtĭām (fāma ēst ōbscūrĭŏr ānnīs)
cōmpēllārĕ vĭrum ēt vĕnĭēndī pōscĕrĕ caūsās.
hūnc ŭbĭ tēndēntem ādvērsūm pēr grāmĭnă vīdīt,430
sūbstĭtĭt īnfrĕmŭītquĕ fĕrōs dŏmĭnūmquĕ pŏtēntēm
saūcĭŭs āc sērpēns ādfātūr vōcĕ sŭpērbā:
'vērănĕ tē făcĭēs, vērūs mĭhĭ nūntĭŭs ādfērs?
quī gĕnŭs? ūndĕ dŏmō, quī nōstra ād līmĭnă tēndīs?
fāre ăgĕ, quīd vĕnĭās; nām tē dărĕ iūră lŏquūntūr.435
aūt quīs tē, iŭvĕnūm cōnfīdēntīssĭmĕ, nōstrās
iūssĭt ădīrĕ dŏmūs pācīque īmpōnĕrĕ mōrēm?
nōn ĕquĭdem īnvĭdĕō, mīrōr măgĭs: āccĭpĕ pōrrŏ,
quīd dŭbĭtem ēt quaē nūnc ănĭmō sēntēntĭă sūrgāt.
ēst dŏmŭs āltă: vŏcā zĕphўrōs ēt lābĕrĕ pīnnīs440
ārdŭă tēctă pĕtēns, aūsūs tē crēdĕrĕ caēlō,
sī mŏdŏ quēm mĕmŏrās pătĕr ēst, cuī sīdĕră pārēnt'.
ōllī sūbrīdēns sēdātō pēctŏrĕ fātūr
haūt vātum īgnārūs vēntūrīque īnscĭŭs aēvī:
'dīssĭmŭlāre ĕtĭām spērāstī, pērfĭdĕ sērpēns?445
nē dŭbĭtā; nām vēră vĭdēs. ōpta ārdŭă pīnnīs
āstră sĕquī claūsūmquĕ căvā tē cōndĕrĕ tērrā.
quō pĕrĭtūrĕ rŭīs māiōrăquĕ vīrĭbŭs aūdēs?
cēdĕ dĕō, tōtō prōiēctūs cōrpŏrĕ tērraē'.
nēc plūra hīs: īlle ādmīrāns vĕnĕrābĭlĕ dōnūm450
frōntĕ prĕmīt tērram ēt spūmās ăgĭt ōrĕ crŭēntās
cōntēntūsquĕ fŭgā caēcīs se īmmīscŭĭt ūmbrīs.
Īntĕrĕā vŏlĭtāns māgnās īt fāmă pĕr ūrbēs.
cōnvēnērĕ vĭrī: mēns ōmnĭbŭs ūnă sĕquēndī
īn quāscūmquĕ vĕlīt pĕlăgō dēdūcĕrĕ tērrās.455
mūltī praētĕrĕā, quōs fāma ōbscūră rĕcōndīt,
cōncūrrūnt frĕmĭtū dēnsō stīpāntquĕ frĕquēntēs
ēxūltāntque ănĭmīs; mĕdĭūm nām plūrĭmă tūrbă
hūnc hăbĕt ātque ŭmĕrīs ēxtāntēm sūspĭcĭt āltīs.
pōstquam āltōs vēntum īn mōntēs, aētērnă pŏtēstās460
iūră dăbāt lēgēsquĕ vĭrīs, sēcrētă părēntīs,
spēmquĕ dĕdīt dŭbĭaē mēntī cūrāsquĕ rĕsōlvīt.
cōnspĭcĭt ēcce ălĭōs dēxtrā laēvāquĕ frĕquēntīs.
quōs ŭbĭ cōnfērtōs aūdēre īn proēlĭă vīdīt,
īncĭpĭt ēt dīctīs dīvīnum āspīrăt ămōrēm:465
'dīscĭtĕ iūstĭtĭām mŏnĭtī, sūccūrrĭtĕ fēssīs
prō sē quīsquĕ, vĭrī, quaē cuīque ēst cōpĭă, laētī
cōmmūnēmquĕ vŏcātĕ dĕūm. mĕlĭōră sĕquāmūr
quōquĕ vŏcāt vērtāmŭs ĭtēr. vĭă prīmă sălūtīs
īntĕmĕrātă fĭdēs ēt mēns sĭbĭ cōnscĭă rēctī.470
vōbīs pārtă quĭēs pērfēctō tēmpŏrĭs ōrbĕ.
nām quī dīvĭtĭīs sōli īncŭbŭērĕ rĕpērtīs
nēc pārtēm pŏsŭērĕ sŭīs, dūm vītă mănērēt,
pūlsātūsvĕ părēns ēt fraūs īnnēxă clĭēntī,
tūm, cūm frīgĭdă mōrs ănĭmā sēdūxĕrĭt ārtūs,475
īnclūsī poēnam ēxpēctānt, quaē māxĭmă tūrbă
īnfērnīsquĕ cĭēnt tĕnĕbrīs vĕtĕrūmquĕ mălōrūm
sūpplĭcĭa ēxpēndūnt. ălĭīs sūb gūrgĭtĕ vāstō
īnfēctum ēlŭĭtūr scĕlŭs aūt ēxūrĭtŭr īgnī.
tūrbĭdŭs hīc caēnō vāstāquĕ vŏrāgĭnĕ gūrgēs480
aēstŭăt ātque īmō bărăthrī | ērūctăt hărēnām.
hīnc ēxaūdīrī gĕmĭtūs ēt saēvă sŏnārĕ
vērbĕră, tūm strīdōr fērrī trāctaēquĕ cătēnaē,
sēmpĕr ĕt ōbdūctā dēnsāntūr nōctĕ tĕnēbraē.
praētĕrĕā quaē dīcam ănĭmīs ādvērtĭtĕ vēstrīs.485
nōn ĕgŏ vōs pōsthāc caēsīs dē mōrĕ iŭvēncīs
rēlĭgĭōnĕ pătrūm trūncīs ēt rōbŏrĕ nātā
mōrtālīvĕ mănu ēffĭgĭēs ēt tēmplă tŭērī
aūdĭam: ĕt haēc rĕpĕtēns ĭtĕrūmque ĭtĕrūmquĕ mŏnēbō:
sēd pĕrĭīssĕ sĕmēl sătĭs ēst, nātūmquĕ pătrēmquĕ490
prōfŭĕrīt mĕmĭnīssĕ măgīs, sī crēdĕrĕ dīgnum ēst.
sēd fŭgĭt īntĕrĕā, fŭgĭt īrrĕpărābĭlĕ tēmpūs,
flāmmārūmquĕ dĭēs ēt vīs ĭnĭmīcă prŏpīnquāt'.
ādtŏnĭtīs haēsēre ănĭmīs: nēc plūră mŏrātūs
hīc ălĭūd māiūs mĭsĕrīs mōrtālĭbŭs aēgrīs495
iūdĭcĭūm cănĭt (ēt trīstīs dēnūntĭăt īrās)
vēntūrum ēxcĭdĭo ēt vāstā cōnvūlsă rŭīnā
ōmnĭă tūm părĭtēr rŭtĭlo īmmīscērĭĕr īgnī
pālāntēsquĕ pŏlō stēllās caēlīquĕ rŭīnām.
tūm vērō trĕmĕfāctă nŏvōs pēr pēctŏră cūnctīs500
īnsĭnŭāt păvŏr, ēt tăcĭtī vēntūră vĭdēbānt.
Haēc sŭpĕr ādvēntū cūm mūlta hōrrēndă mŏnērēt,
ōră pŭēr prīmā sīgnāns īntōnsă iŭvēntā,
dīvĕs ŏpūm, stŭdĭīs flōrēns īgnōbĭlĭs ōtī
(quīnquĕ grĕgēs īllī bālāntūm, quīnă rĕdībānt505
ārmēnta, ēt dăpĭbūs mēnsās ŏnĕrābăt ĭnēmptīs)
cōntĭnŭō | ălăcrīs pālmās ūtrāsquĕ tĕtēndīt
ēt gĕnŭa āmplēctēns sīc ōre ēffātŭs ămīco ēst:
'ō dĕcŭs, ō fāmaē mĕrĭtō pārs māxĭmă nōstraē,
ād tē cōnfŭgĭo ēt sūpplēx tŭă nūmĭnă pōscō.510
ōmnĭă praēcēpi ātque ănĭmō mēcum āntĕ pĕrēgī.
ērĭpĕ me hīs, īnvīctĕ, mălīs. quīd dēnĭquĕ rēstāt,
quīdvĕ sĕquēns tāntōs pōssīm sŭpĕrārĕ lăbōrēs?
āccĭpĕ dāquĕ fĭdēm: mĭhĭ iūssă căpēssĕrĕ fās ēst.'
ātque huīc rēspōnsūm paūcīs ĭtă rēddĭdĭt hērōs:515
'ō praēstāns ănĭmī iŭvĕnīs, ābsīstĕ prĕcāndō,
nēc tē paēnĭtĕāt: nĭhĭl ō tĭbi ămīcĕ rĕlīctūm.
hōc ĕtĭam hīs āddām, tŭă sī mĭhĭ cērtă vŏlūntās:
dīscĕ, pŭēr, cōntēmnĕre ŏpēs ēt tē quŏquĕ dīgnūm
fīngĕ dĕo, ēt quaē sīt pŏtĕrīs cōgnōscĕrĕ vīrtūs.520
dā dēxtrām mĭsĕro ēt frātrēm nē dēsĕrĕ frātēr.
sī iūngi hōspĭtĭō prŏpĕrāt, cōniūngĕ vŏlēntēm.
cāstă pŭdīcĭtĭām sērvēt dŏmŭs. ēn ăgĕ sēgnēs
rūmpĕ mŏrās rēbūsquĕ vĕnī nōn āspĕr ĕgēnīs.
dīxĕrăt haēc. īlle īn vērbō vēstīgĭă tōrsīt525
trīstĭŏr, ōră mŏdīs ādtōllēns pāllĭdă mīrīs,
mūltă gĕmēns, sēque ēx ŏcŭlīs āvērtĭt ĕt aūfērt.
Īnde ŭbĭ prīmă fĭdēs pĕlăgō, trānquīllă pĕr āltă
dēdūcūnt sŏcĭī nāvīs ātque ārtĕ măgīstrā
hīc ălĭūs lātūm fūndā trānsvērbĕrăt āmnēm530
āltă pĕtēns, pĕlăgōque ălĭūs trăhĭt ūmĭdă līnă.
pōstquam āltūm tĕnŭērĕ rătēs nēc iam āmplĭŭs ūllaē
ōccūrrūnt tērraē, crēbrīs mĭcăt īgnĭbŭs aēthēr,
ērĭpĭūnt sŭbĭtō nūbēs caēlūmquĕ dĭēmquĕ,
cōnsūrgūnt vēnti ēt flūctūs ād sīdĕră tōllūnt.535
āt sŏcĭīs sŭbĭtā gĕlĭdūs fōrmīdĭnĕ sānguīs
dīrĭgŭīt: cĕcĭdēre ănĭmī cūnctīquĕ rĕpēntĕ
pōntum āspēctābānt flēntēs (vōx ōmnĭbŭs ūnă)
spēmquĕ mĕtūmque īntēr dŭbĭī, seū vīvĕrĕ crēdānt
sīve ēxtrēmă pătī, lētī dīscrīmĭnĕ pārvō,540
quālĭă mūltă mărī naūtaē pătĭūntŭr ĭn āltō.
ēccĕ dĕūs māgnō mīscērī mūrmŭrĕ pōntūm
ēmīssāmque hĭĕmēm sēnsīt, cuī sūmmă pŏtēstās.
pār lĕvĭbūs vēntīs ēt fūlmĭnĭs ōcĭŏr ālīs
prōnă pĕtīt mărĭa ēt pĕlăgō dēcūrrĭt ăpērtō:545
nēc lōngō dīstāt cūrsū praēeūntĕ cărīnā.
āgnōscūnt lōngē rēgēm dēxtrāmquĕ pŏtēntēm
nūdātī sŏcĭi ēt māgnō clāmōrĕ sălūtānt.
pōstquam āltōs tĕtĭgīt flūctūs ĕt ăd aēquŏră vēnīt,
īd vēro hōrrēndum āc vīsū mīrābĭlĕ fērrī:550
sūbsīdūnt ūndaē, rēmo ūt lūctāmĕn ăbēssēt,
cōllēctāsquĕ fŭgāt nūbēs grădĭtūrquĕ pĕr aēquōr
iām mĕdĭūm nēcdūm flūctū lătĕra ārdŭă tīnxīt.
āt mĕdĭā sŏcĭōs īncēdēns nāvĕ pĕr īpsōs
īpsĕ gŭbērnāclō rēctōr sŭbĭt, īpsĕ măgīstēr.555
īntrĕmŭīt mālūs, gĕmŭīt sūb pōndĕrĕ cūmbă,
vēlă cădūnt, pūppīquĕ dĕūs cōnsēdĭt ĭn āltā:
ēt tāndēm laētī nōtae ādvērtūntŭr hărēnaē.
Tūnc ĕtĭām tārdī cōstās ăgĭtātŏr ăsēllī
īnsēdīt nīmbo ēffūlgēns: cuī plūrĭmă cīrcūm560
mātrēs ātquĕ vĭrī, pŭĕrī vēlāmĭnă nōtă
sūbĭcĭūnt fūnēmquĕ mănū cōntīngĕrĕ gaūdēnt.
iāmquĕ prŏpīnquābānt pōrtīs tēmplūmquĕ vĕtūstūm
āntīqua ē cēdrō cēntūm sūblīmĕ cŏlūmnīs
īngrĕdĭtūr māgnā mĕdĭūs cŏmĭtāntĕ cătērvā.565
hōrrēndūm sīlvīs hōc īllīs cūrĭă tēmplūm,
haē sācraē sēdēs, mīrō quŏd hŏnōrĕ cŏlēbānt.
nāmquĕ sŭb īngēntī lūstrāt dūm sīngŭlă tēmplō,
hōrrēscīt vīsū sŭbĭto īnsŏnŭītquĕ flăgēllō
sīgnĭfĭcātquĕ mănu ēt māgnō sĭmŭl īntŏnăt ōrĕ:570
'quaē scĕlĕrūm făcĭēs, quaēve aēră mĭcāntĭă cērnō
Caēsărĭs ēt nōmēn? quaē mēntem īnsānĭă mūtāt?
haē nōbīs prŏprĭaē sēdēs, hīc tēmpŏrĕ cērtō
pērpĕtŭīs sŏlĭtī pātrūm cōnsīdĕrĕ mēnsīs.
ōbstĭpŭēre ănĭmīs gĕlĭdūsquĕ pĕr īmă cŭcūrrīt575
ōssă trĕmōr, mēnsāsquĕ mĕtū līquērĕ prĭōrēs.
Dēvēxo īntĕrĕā prŏpĭōr fīt Vēspĕr Ŏlŷmpō.
tūm vīctū rĕvŏcānt vīrēs fūsīquĕ pĕr hērbām
ēt dăpĭbūs mēnsās ŏnĕrānt ēt pōcŭlă pōnūnt.
pōstquām prīmă quĭēs ĕpŭlīs mēnsaēquĕ rĕmōtaē,580
īpse īntēr prīmōs gĕnĭtōri īnstaūrăt hŏnōrēs,
sūspĭcĭēns caēlūm. tūm fāctă sĭlēntĭă līnguīs.
dāt mănĭbūs frūgēs dūlcēsque ā fōntĭbŭs ūndās
īmplēvītquĕ mĕrō pătĕrām rītūsquĕ săcrōrūm
ēdŏcĕt īmmīscētquĕ prĕcēs āc tālĭă fātūr:585
'aūdīte, ō prŏcĕrēs,' ăĭt 'ēt spēs dīscĭtĕ vēstrās.
nēmo ēx hōc nŭmĕrō mĭhĭ nōn dōnātŭs ăbībīt,
prōmīssīsquĕ pătrīs vēstra' īnquīt mūnĕră vōbīs
cērtă mănēnt, pŭĕri, ēt pālmām mŏvĕt ōrdĭnĕ nēmŏ.
ēt lūx cūm prīmūm tērrīs sē crāstĭnă rēddēt,590
ūnŭs ĕrīt tāntūm | īn me ēxĭtĭūmquĕ mĕōrūm,
dūm pācī mĕdĭūm se ōffērt dē cōrpŏrĕ nōstrō.
iāmquĕ dĭēs, nĭsĭ fāllŏr, ădēst. sēclūdĭtĕ cūrās.
mēcum ĕrĭt īstĕ lăbōr, nēc mē sēntēntĭă fāllīt:
ūnūm prō mūltīs dăbĭtūr căpŭt.' haēc ĭtă fātūs595
cōntĭcŭīt sērāmquĕ dĕdīt pēr mēmbră quĭētēm.
Ōcĕănum īntĕrĕā sūrgēns Aūrōră rĕlīquīt.
iāmquĕ săcērdōtēs lātē lŏcă quēstĭbŭs īmplēnt
cūm pŏpŭlō pătrĭbūs fērtūrquĕ pĕr āgmĭnă mūrmūr.
quōd gĕnŭs hōc hŏmĭnūm, quaēve hūnc tām bārbără mōrēm600
pērmīttīt pătrĭā? poēnās cūm sānguĭnĕ pōscūnt
ūndĭquĕ cōllēcti ēt māgnō clāmōrĕ sĕcūntūr
īnsōntēm, saēvītque ănĭmīs īgnōbĭlĕ vūlgūs.
Sōl mĕdĭūm caēlī cōnscēndĕrăt īgnĕŭs ōrbēm,
cūm sŭbĭtō | āccīri ōmnēs, pŏpŭlūsquĕ pătrēsquĕ,605
ēxpōscūnt fārīquĕ iŭbēnt, quō sānguĭnĕ crētūs
quīdvĕ pĕtāt quīdve īpsĕ fĕrāt. praēclāră tŭēntīs
fāctă vĭrī mīxtūs dŏlŏr ēt stŭpŏr ūrguĕt ĭnērtīs
(nēscĭă mēns hŏmĭnūm), cērtāntque īllūdĕrĕ cāptō.
tūm vērō rāptīs cōncūrrūnt ūndĭquĕ tēlīs.610
tōllĭtŭr īn caēlūm clāmōr cūnctīquĕ rĕpēntĕ
cōrrĭpŭērĕ săcram ēffĭgĭēm mănĭbūsquĕ crŭēntīs
īngēntēm quērcūm dēcīsīs ūndĭquĕ rāmīs
cōnstĭtŭūnt spīrīsquĕ lĭgānt īngēntĭbŭs īpsūm,
tēndēbāntquĕ mănūs pĕdĭbūs pēr mūtŭă nēxīs615
(trīstĕ mĭnīstĕrĭūm), sĕquĭtūr quōs cētĕră pūbēs,
aūsi ōmnēs īmmānĕ nĕfās aūsōquĕ pŏtītī.
īlle aūtem īmpăvĭdūs 'quō vīncŭlă nēctĭtĭs?' īnquīt
'tāntănĕ vōs gĕnĕrīs tĕnŭīt fīdūcĭă vēstrī?
pōst mĭhĭ nōn sĭmĭlī poēnā cōmmīssă lŭētīs.'620
tālĭă pērstābāt mĕmŏrāns fīxūsquĕ mănēbāt.
Īntĕrĕā māgnō mīscērī mūrmŭrĕ caēlūm
īncĭpĭt ēt rēbūs nōx ābstŭlĭt ātră cŏlōrēm
īmpĭăque aētērnām tĭmŭērūnt saēcŭlă nōctēm.
tērră trĕmīt, fūgērĕ fĕrae ēt mōrtālĭă cōrdă625
pēr gēntēs hŭmĭlīs strāvīt păvŏr: īndĕ rĕpēntĕ
dāt tēllūs gĕmĭtum ēt caēlūm tŏnăt ōmnĕ frăgōrĕ.
ēxtēmplō cōmmōtae Ĕrĕbī dē sēdĭbŭs īmīs
ūmbrae ībānt tĕnŭēs. tēllūs quŏque ĕt aēquŏră pōntī
sīgnă dăbānt: sīstūnt āmnēs tērraēquĕ dĕhīscūnt.630
quīn īpsaē stŭpŭērĕ dŏmūs ātque īntĭmă Lētī
Tārtăra ĕt ūmbrōsaē pĕnĭtūs pătŭērĕ căvērnaē.
sōl quŏque ĕt ēxŏrĭēns (cūnctī sē scīrĕ fătēntūr)
tūm căpŭt ōbscūrā nĭtĭdūm fērrūgĭnĕ tēxīt.
Dīffŭgĭūnt cŏmĭtēs ēt nōctĕ tĕgūntŭr ŏpācā635
mūltăquĕ dūră sŭō trīstī cūm cōrdĕ vŏlūtānt.
quīd făcĭānt? haērēnt īnfīxī pēctŏrĕ vūltūs
vērbăquĕ, nēc plăcĭdām mēmbrīs dāt cūră quĭētēm.
tūm sĕnĭōr tālēs rĕfĕrēbāt pēctŏrĕ vōcēs
mūltă pŭtāns: 'ŭbĭ nūnc nōbīs dĕŭs īllĕ măgīstēr?640
quēm sĕquĭmūr? quōve īrĕ iŭbēs, ŭbĭ pōnĕrĕ sēdēs?
ō dŏlŏr ātquĕ dĕcūs, tāntārūm glōrĭă rērūm!
iām iām nūllă mŏra ēst: ēt nōs răpe ĭn ōmnĭă tēcūm
(ōrāmūs) tēque āspēctū nē sūbtrăhĕ nōstrō.
Hōs īntēr mōtūs mĕdĭa īntēr tālĭă vērbă645
tērtĭă lūx gĕlĭdām caēlō dīmōvĕrăt ūmbrām:
iāmquĕ pĕdēm rĕfĕrēns sŭpĕrās vĕnĭēbăt ăd aūrās,
cūm sŭbĭto ānte ŏcŭlōs īngēntī mōlĕ sĕpūlchrūm,
cōrpŭs ŭbi ēxănĭmē pŏsĭtūm, (nēc claūstră nĕc īpsī
cūstōdēs sūffērrĕ vălēnt) āvūlsăquĕ sāxīs650
sāxă vĭdēnt, lāxīs lătĕrūm cōmpāgĭbŭs ārtīs.
fīt sŏnŭs: īngēntī cōncūssa ēst pōndĕrĕ tēllūs.
hōrrŏr ŭbīque ănĭmō, sĭmŭl īpsă sĭlēntĭă tērrēnt.
Ēcce aūtēm prīmī vŏlŭcrūm sūb cūlmĭnĕ cāntūs:
īngrĕdĭtūr līnquēns āntrūm, spŏlĭīsquĕ sŭpērbūs655
ībăt ŏvāns, pūlsūquĕ pĕdūm trĕmĭt ēxcĭtă tēllūs,
vūlnĕrăque īllă gĕrēns fŏrĭbūs sēse īntŭlĭt āltīs.
ātque hīc īngēntēm cŏmĭtum ādflūxīssĕ nŏvōrūm
īnvĕnĭt ādmīrāns nŭmĕrūm cūnctīsquĕ rĕpēntĕ
īmprōvīsŭs ăīt: 'cōrām, quēm quaērĭtĭs, ādsūm.660
vīcĭt ĭtēr dūrūm pĭĕtās ēt vīvĭdă vīrtūs.
praēcĭpĭtēs vĭgĭlātĕ, vĭrī; tĭmŏr ōmnĭs ăbēstŏ.
hī nōstrī rĕdĭtūs ēxpēctātīquĕ trĭūmphī,
haēc mĕă māgnă fĭdēs. ō tērquĕ quătērquĕ bĕātī,
quaē vōbīs, quaē dīgnă, vĭrī, prō laūdĭbŭs īstīs665
praēmĭă pōssĕ rĕār sōlvī, quaē dōnă părārī?
āccĭpĭte ērgo ănĭmīs: quaē vōs ā stīrpĕ părēntūm
prīmă tŭlīt tēllūs, ĕădēm vōs ūbĕrĕ laētō
āccĭpĭēt. rĕvŏcāte ănĭmūm maēstūmquĕ tĭmōrēm
mīttĭtĕ | ēt vōsmēt rēbūs sērvātĕ sĕcūndīs.670
quōd sŭpĕr ēst, laētī bĕnĕ gēstīs ōrdĭnĕ rēbūs
pācem ōrātĕ mănū, pācēm laūdātĕ sĕdēntēs
māgnănĭmī; pācīs sōlum īnvĭŏlābĭlĕ pīgnūs.'
ēt sĭmŭl hīs dīctīs făcĭem ōstēndēbăt ĕt ōră,
ōră mănūsque āmbās pŏpŭlātăquĕ pēctŏră fērrō:675
īmmīscēntquĕ mănūs mănĭbūs gaūdēntquĕ tŭēntēs.
nēc vīdīssĕ sĕmēl sătĭs ēst: iŭvăt ūsquĕ mŏrārī
ēt cōnfērrĕ grădum ēt dēxtraē cōniūngĕrĕ dēxtrām.
Hīs dēmum ēxāctīs spīrāntēs dīmŏvĕt aūrās:
āĕră pēr tĕnĕrūm caēlōque īnvēctŭs ăpērtō680
mōrtālēs vīsūs mĕdĭo īn sērmōnĕ rĕlīquīt:
ātque īllūm sŏlĭō stēllāntīs rēgĭă caēlī
āccĭpĭt aētērnūmquĕ tĕnēt pēr saēcŭlă nōmēn.
ēx īllō cĕlĕbrātŭs hŏnōs, laētīquĕ mĭnōrēs
sērvāvērĕ dĭēm tōt iām lābēntĭbŭs ānnīs.685
Ī dĕcŭs, ī, nōstrūm, tāntārūm glōrĭă rērūm,
ēt nōs ēt tŭă dēxtĕr ădī pĕdĕ sācră sĕcūndō
ānnŭă, quaē dīffērrĕ nĕfās. cĕlĕbrātĕ făvēntēs
hūnc, sŏcĭī, mōrēm sācrōrum: hūnc īpsĕ tĕnētŏ,
ō dūlcīs cōniūnx, ēt sī pĭĕtātĕ mĕrēmūr,690
hāc cāstī mănĕānt īn rēlĭgĭōnĕ nĕpōtēs.