0

Sīc āltērnă dŭcēs bēllōrūm vūlnĕră pāssōs

īn Măcĕtūm tērrās mīscēns ādvērsă sĕcūndīs

sērvāvīt fōrtūnă părēs. Iām spārsĕrăt Haēmō

brūmă nĭvēs gĕlĭdōquĕ cădēns Ātlāntĭs Ŏlŷmpō,

īnstābātquĕ dĭēs quī dāt nŏvă nōmĭnă fāstīs5

quīquĕ cŏlīt prīmūs dūcēntēm tēmpŏră Iānūm.

Dūm tămĕn ēmĕrĭtī rĕmănēt pārs ūltĭmă iūrīs

cōnsŭl ŭtērquĕ văgōs bēllī pēr mūnĭă pātrēs

ēlĭcĭt Ēpīrūm. Pĕrĕgrīna āc sōrdĭdă sēdēs

Rōmānōs cēpīt prŏcĕrēs, sēcrētăquĕ rērūm10

hōspĕs ĭn ēxtērnīs aūdīvīt cūrĭă tēctīs.

Nām quīs cāstră vŏcēt tōt strīctās iūrĕ sĕcūrīs,

tōt fāscēs? Dŏcŭīt pŏpŭlōs vĕnĕrābĭlĭs ōrdŏ,

nōn Māgnī pārtēs, sēd Māgnum īn pārtĭbŭs ēssĕ.

Ūt prīmūm maēstūm tĕnŭērĕ sĭlēntĭă coētūm,15

Lēntŭlŭs ē cēlsā sūblīmīs sēdĕ prŏfātūr:

"Īndŏlĕ sī dīgnūm Lătĭā, sī sānguĭnĕ prīscō

rōbŭr ĭnēst ănĭmīs, nōn quā tēllūrĕ cŏāctī

quāmquĕ prŏcūl tēctīs cāptaē sĕdĕāmŭs ăb ūrbīs

cērnĭtĕ, sēd vēstraē făcĭēm cōgnōscĭtĕ tūrbaē20

cūnctăquĕ iūssūrī prīmum hōc dēcērnĭtĕ, pātrēs,

quōd rēgnīs pŏpŭlīsquĕ lĭquēt, nōs ēssĕ sĕnātūm.

Nām vĕl Hўpērbŏrĕaē plaūstrūm glăcĭālĕ sŭb Ūrsaē

vēl plăgă quā tōrrēns claūsūsquĕ văpōrĭbŭs āxīs

nēc pătĭtūr nōctēs nĕc ĭnīquōs crēscĕrĕ sōlēs,25

sī fōrtūnă fĕrāt, rērūm nōs sūmmă sĕquētūr

īmpĕrĭūmquĕ cŏmēs. Tārpēiā sēdĕ pĕrūstā

Gāllōrūm făcĭbūs Vĕĭōsque hăbĭtāntĕ Cămīllō

īllīc Rōmă fŭīt. Nōn ūmquām pērdĭdĭt ōrdŏ

mūtātō sŭă iūră sŏlō. Maērēntĭă tēctă30

Caēsăr hăbēt văcŭāsquĕ dŏmōs lēgēsquĕ sĭlēntīs

claūsăquĕ iūstĭtĭō trīstī fŏră; cūrĭă sōlōs

īllă vĭdēt pātrēs, plēnā quōs ūrbĕ fŭgāvīt.

Ōrdĭnĕ dē tāntō quīsquīs nōn ēxŭlăt, hīc ēst,

īgnārōs scĕlĕrūm lōngāque īn pācĕ quĭētōs35

bēllōrūm prīmūs spārsīt fŭrŏr; ōmnĭă rūrsūs

mēmbră lŏcō rĕdĕūnt. Ēn tōtīs vīrĭbŭs ōrbīs

Hēspĕrĭām pēnsānt sŭpĕrī: iăcĕt hōstĭs ĭn ūndīs

ōbrŭtŭs Īllўrĭcīs, Lĭbўaē squālēntĭbŭs ārvīs

Cūrĭŏ Caēsărĕī cĕcĭdīt pārs māgnă sĕnātūs.40

Tōllĭtĕ sīgnă, dŭcēs, fātōrum īmpēllĭtĕ cūrsūm,

spēm vēstrām praēstātĕ dĕīs, fōrtūnăquĕ tāntōs

dēt vōbīs ănĭmōs quāntōs fŭgĭēntĭbŭs hōstēm

caūsă dăbāt. nōstrum ēxhaūstō iūs claūdĭtŭr ānnō;

vōs quōrūm fīnēm nōn ēst sēnsūră pŏtēstās,45

cōnsŭlĭte īn mĕdĭūm, pātrēs, Māgnūmquĕ iŭbētē

ēssĕ dŭcēm." Laētō nōmēn clāmōrĕ sĕnātūs

ēxcĭpĭt ēt Māgnō fātūm pătrĭaēquĕ sŭūmquĕ

īmpŏsŭīt. tūnc īn rēgēs pŏpŭlōsquĕ mĕrēntīs

spārsŭs hŏnōr, pĕlăgīquĕ pŏtēns Phoēbēĭă dōnīs50

ēxōrnātă Rhŏdōs gĕlĭdīque īncūltă iŭvēntūs

Tāўgĕtī; fāmaē vĕtĕrēs laūdāntŭr Ăthēnaē,

Māssĭlĭaēquĕ sŭaē dōnātūr lībĕră Phōcīs.

Tūnc Sădălām fōrtēmquĕ Cŏtŷn fīdūmquĕ pĕr ārmă

Dēiŏtărum ēt gĕlĭdaē dŏmĭnūm Rhāscŷpŏlĭn ōraē55

cōllaūdānt Lĭbўāmquĕ iŭbēnt aūctōrĕ sĕnātū

scēptrĭfĕrō pārērĕ Iŭbaē. Prō trīstĭă fātă!

Ēt tĭbĭ, nōn fīdaē gēntīs dīgnīssĭmĕ rēgnō,

fōrtūnaē, Ptŏlĕmaēĕ, pŭdōr crīmēnquĕ dĕōrūm

cīngĕrĕ Pēllaēō prēssōs dĭădēmătĕ crīnīs60

pērmīssūm. Saēvum īn pŏpŭlōs, pŭĕr, āccĭpĭs ēnsēm

ātque ŭtĭnam īn pŏpŭlōs; dōnāta ēst rēgĭă Lāgī,

āccēssīt Māgnī iŭgŭlūs, rēgnūmquĕ sŏrōrī

ērēptum ēst sŏcĕrōquĕ nĕfās. Iām tūrbă sŏlūtō

ārmă pĕtīt coētū. Quaē cūm pŏpŭlīquĕ dŭcēsquĕ65

cāsĭbŭs īncērtīs ēt caēcā sōrtĕ părārēnt,

sōlŭs ĭn āncĭpĭtēs mĕtŭīt dēscēndĕrĕ Mārtīs

Āppĭŭs ēvēntūs fīnēmque ēxprōmĕrĕ rērūm

sōllĭcĭtāt sŭpĕrōs mūltōsque ōbdūctă pĕr ānnōs

Dēlphĭcă fātĭdĭcī rĕsĕrāt pĕnĕtrālĭă Phoēbī.70

Hēspĕrĭō tāntūm quāntūm sūmmōtŭs ĕōō

cārdĭnĕ Pārnāsōs gĕmĭnō pĕtĭt aēthĕră cōllĕ,

mōns Phoēbō Brŏmĭōquĕ săcēr, cuī nūmĭnĕ mīxtō

Dēlphĭcă Thēbānaē rĕfĕrūnt trĭĕtērĭcă Bācchaē.

Hōc sōlūm flūctū tērrās mērgēntĕ căcūmēn75

ēmĭnŭīt pōntōquĕ fŭīt dīscrīmĕn ĕt āstrīs.

Tū quŏquĕ vīx sūmmām sēdūctŭs ăb aēquŏrĕ rūpēm

ēxtŭlĕrās ūnōquĕ iŭgō, Pārnāssĕ, lătēbās.

Ūltŏr ĭbi ēxpūlsaē, prĕmĕrēt cūm vīscĕră pārtūs,

mātrĭs ădhūc rŭdĭbūs Paēān Pŷthōnă săgīttīs80

ēxplĭcŭīt, cūm rēgnă Thĕmīs trĭpŏdāsquĕ tĕnērēt.

Ūt vīdīt Paēān vāstōs tēllūrĭs hĭātūs

dīvīnām spīrārĕ fĭdēm vēntōsquĕ lŏquācēs

ēxhālārĕ sŏlūm, sācrīs sē cōndĭdĭt āntrīs

īncŭbŭītque ădўtō: vātēs ĭbĭ fāctŭs Ăpōllŏ.85

Quīs lătĕt hīc sŭpĕrūm? quōd nūmĕn ăb aēthĕrĕ prēssūm

dīgnātūr caēcās īnclūsum hăbĭtārĕ căvērnās?

Quīs tērrām caēlī pătĭtūr dĕŭs ōmnĭă cūrsūs

aētērnī sēcrētă tĕnēns mūndōquĕ fŭtūrī

cōnscĭŭs āc pŏpŭlīs sēsē prōfērrĕ părātūs90

cōntāctūmquĕ fĕrēns hŏmĭnīs māgnūsquĕ pŏtēnsquĕ,

sīvĕ cănīt fātūm, seū quōd iŭbĕt īllĕ cănēndō

fīt fātūm? Fōrsān tērrīs īnsērtă rĕgēndīs

āĕrĕ lībrātūm văcŭō quaē sūstĭnĕt ōrbēm,

tōtīūs pārs māgnă Iŏvīs Cīrrhaēă pĕr āntră95

ēxĭt ĕt aēthĕrĭō trăhĭtūr cōnēxă Tŏnāntī.

Hōc ŭbĭ vīrgĭnĕō cōncēptum ēst pēctŏrĕ nūmēn,

hūmānām fĕrĭēns ănĭmām sŏnăt ōrăquĕ vātīs

sōlvīt, ceū Sĭcŭlūs flāmmīs ūrgēntĭbŭs Aētnām

ūndăt ăpēx, Cāmpānă frĕmēns ceū sāxă văpōrāt100

cōndītūs Ĭnărīmēs aētērnā mōlĕ Tўphoēūs.

Hōc tămĕn ēxpŏsĭtūm cūnctīs nūllīquĕ nĕgātūm

nūmĕn ăb hūmānī sōlūm sē lābĕ fŭrōrīs

vīndĭcăt. Haūt īllīc tăcĭtō mălă vōtă sŭsūrrō

cōncĭpĭūnt; nām fīxă cănēns mūtāndăquĕ nūllī105

mōrtālēs ōptārĕ vĕtāt iūstīsquĕ bĕnīgnūs

saēpĕ dĕdīt sēdēm tōtās mūtāntĭbŭs ūrbēs,

ūt Tўrĭīs; dĕdĭt īllĕ mĭnās īmpēllĕrĕ bēllī,

ūt Sălămīnĭăcūm mĕmĭnīt mărĕ; sūstŭlĭt īrās,

tēllūrīs stĕrĭlīs mōnstrātō fīnĕ; rĕsōlvīt110

āĕră tābĭfĭcūm. Nōn ūllō saēcŭlă dōnō

nōstră cărēnt māiōrĕ dĕūm, quām Dēlphĭcă sēdēs

quōd sĭlŭīt, pōstquām rēgēs tĭmŭērĕ fŭtūră

ēt sŭpĕrōs vĕtŭērĕ lŏquī. Nēc vōcĕ nĕgātā

Cīrrhaēaē maērēnt vātēs tēmplīquĕ frŭūntūr115

iūstĭtĭō. Nām sī quă dĕūs sūb pēctŏră vēnīt,

nūmĭnĭs aūt poēna ēst mōrs īmmātūră rĕcēptī

aūt prĕtĭūm; quīppē stĭmŭlō flūctūquĕ fŭrōrīs

cōmpāgēs hūmānă lăbāt, pūlsūsquĕ dĕōrūm

cōncŭtĭūnt frăgĭlēs ănĭmās. Sīc tēmpŏrĕ lōngō120

īmmōtōs trĭpŏdās vāstaēquĕ sĭlēntĭă rūpīs

Āppĭŭs Hēspĕrĭī scrūtātŏr ăd ūltĭmă fātī

sōllĭcĭtāt. Iūssūs sēdēs lāxārĕ vĕrēndās

āntīstēs păvĭdāmquĕ dĕīs īmmīttĕrĕ vātēm

Cāstălĭōs cīrcūm lătĭcēs nĕmŏrūmquĕ rĕcēssūs125

Phēmōnoēn ērrōrĕ văgām cūrīsquĕ văcāntēm

cōrrĭpŭīt cōgītquĕ fŏrēs īrrūmpĕrĕ tēmplī.

Līmĭnĕ tērrĭfĭcō mĕtŭēns cōnsīstĕrĕ Phoēbās

ābstērrērĕ dŭcēm nōscēndi ārdōrĕ fŭtūră

cāssā fraūdĕ părāt: "Quīd spēs" ăĭt "īmprŏbă vērī130

tē, Rōmānĕ, trăhīt? Mūtō Pārnāsŏs hĭātū

cōntĭcŭīt prēssītquĕ dĕūm, seū spīrĭtŭs īstās

dēstĭtŭīt faūcēs mūndīque īn dēvĭă vērsūm

dūxĭt ĭtēr, seū, bārbărĭcā cūm lāmpădĕ Pŷthōn

ārsĭt, ĭn īmmēnsās cĭnĕrēs ăbĭērĕ căvērnās135

ēt Phoēbī tĕnŭērĕ vĭām, seū spōntĕ dĕōrūm

Cīrrhă sĭlēt fārīquĕ săt ēst ārcānă fŭtūrī

cārmĭnă lōngaēvaē vōbīs cōmmīssă Sĭbŷllaē,

seū Paeān sōlītūs tēmplīs ārcērĕ nŏcēntēs,

ōră quĭbūs sōlvāt, nōstrō nōn īnvĕnĭt aēvō."140

Vīrgĭnĕī pătŭērĕ dŏlī, fēcītquĕ nĕgātīs

nūmĭnĭbūs mĕtŭs īpsĕ fĭdēm. Tūm tōrtă prĭōrēs

strīngīt vīttă cŏmās, crīnēsque īn tērgă sŏlūtōs

cāndĭdă Phōcăĭcā cōmplēctĭtŭr īnfŭlă laūrō.

Haērēntēm dŭbĭāmquĕ prĕmēns īn tēmplă săcērdōs145

īmpŭlĭt. Īllă păvēns ădўtī pĕnĕtrālĕ rĕmōtī

fātĭdĭcūm prīmā tēmplōrum īn pārtĕ rĕsīstīt

ātquĕ dĕūm sĭmŭlāns sūb pēctŏrĕ fīctă quĭētō

vērbă rĕfērt, nūllō cōnfūsaē mūrmŭrĕ vōcīs

īnstīnctām sācrō mēntēm tēstātă fŭrōrĕ,150

haūd aēquē laēsūră dŭcēm, cuī fālsă cănēbāt,

quām trĭpŏdās Phoēbīquĕ fĭdēm. Nōn rūptă trĕmēntī

vērbă sŏnō nēc vōx āntrī cōmplērĕ căpācīs

sūffĭcĭēns spătĭūm nūllōque hōrrōrĕ cŏmārūm

ēxcūssaē laūrūs īmmōtăquĕ cūlmĭnă tēmplī155

sēcūrūmquĕ nĕmūs vĕrĭtām sē crēdĕrĕ Phoēbō

prōdĭdĕrānt. Sēnsīt trĭpŏdās cēssārĕ fŭrēnsquĕ

Āppĭŭs: "Ēt nōbīs mĕrĭtās dăbĭs, īmprŏbă, poēnās

ēt sŭpĕrīs, quōs fīngĭs" ăīt "nĭsĭ mērgĕrĭs āntrīs

dēque ōrbīs trĕpĭdī tāntō cōnsūltă tŭmūltū160

dēsĭnĭs īpsă lŏquī." Tāndēm cōntērrĭtă vīrgŏ

cōnfŭgĭt ād trĭpŏdās vāstīsque āddūctă căvērnīs

haēsĭt ĕt īnvītō cōncēpīt pēctŏrĕ nūmēn,

quōd nōn ēxhaūstaē pēr tōt iām saēcŭlă rūpīs

spīrĭtŭs īngēssīt vātī, tāndēmquĕ pŏtītūs165

pēctŏrĕ Cīrrhaēō nōn ūmquām plēnĭŏr ārtūs

Phoēbādōs īrrūpīt Paeān mēntēmquĕ prĭōrēm

ēxpŭlĭt ātque hŏmĭnēm tōtō sĭbĭ cēdĕrĕ iūssīt

pēctŏrĕ. Bācchātūr dēmēns ălĭēnă pĕr āntrūm

cōllă fĕrēns vīttāsquĕ dĕī Phoēbēăquĕ sērtă170

ērēctīs dīscūssă cŏmīs pĕr ĭnānĭă tēmplī

āncĭpĭtī cērvīcĕ rŏtāt spārgītquĕ văgāntī

ōbstāntīs trĭpŏdās māgnōque ēxaēstŭăt īgnĕ

īrātūm tē, Phoēbĕ, fĕrēns. Nēc vērbĕrĕ sōlō

ūtĕrĭs ēt stĭmŭlōs flāmmāsque īn vīscĕră mērgīs:175

āccĭpĭt ēt frēnōs, nēc tāntūm prōdĕrĕ vātī

quāntūm scīrĕ lĭcēt. vĕnĭt aētās ōmnĭs ĭn ūnām

cōngĕrĭēm, mĭsĕrūmquĕ prĕmūnt tōt saēcŭlă pēctūs.

Tāntă pătēt rērūm sĕrĭēs, ātque ōmnĕ fŭtūrūm

nītĭtŭr īn lūcēm, vōcēmquĕ pĕtēntĭă fātă180

lūctāntūr; nōn prīmă dĭēs, nōn ūltĭmă mūndī,

nōn mŏdŭs Ōcĕănī, nŭmĕrūs nōn dērăt hărēnaē.

Tālĭs ĭn Eūbŏĭcō vātēs Cūmānă rĕcēssū

īndīgnātă sŭūm mūltīs sērvīrĕ fŭrōrēm

gēntĭbŭs ēx tāntā fātōrūm strāgĕ sŭpērbā185

ēxcērpsīt Rōmānă mănū; sīc plēnă lăbōrāt

Phēmōnoē Phoēbō, dūm tē, cōnsūltŏr ŏpērtī

Cāstălĭā tēllūrĕ dĕī, vīx īnvĕnĭt, Āppī,

īntēr fātă dĭū quaērēns tām māgnă lătēntēm.

Spūmĕă tūnc prīmūm răbĭēs vēsānă pĕr ōră190

ēfflŭĭt ēt gĕmĭtūs nĕc ănhēlō clāră mĕātū

mūrmŭră; tūnc maēstūs vāstīs ŭlŭlātŭs ĭn āntrīs,

ēxtrēmaēquĕ sŏnānt dŏmĭtā iām vīrgĭnĕ vōcēs:

"Ēffŭgĭs īngēntīs tāntī dīscrīmĭnĭs ēxpērs

bēllōrūm, Rōmānĕ, mĭnās sōlūsquĕ quĭētēm195

Eūbŏĭcī vāstā lătĕrīs cōnvāllĕ tĕnēbīs."

Cētĕră sūbprēssīt faūcēsque ōbstrīnxĭt Ăpōllŏ.

Cūstōdēs trĭpŏdēs fātōrum ārcānăquĕ mūndī

tūquĕ pŏtēns vērī, Paēān, nūllūmquĕ fŭtūrī

ā sŭpĕrīs cēlātĕ dĭēm, sūprēmă rŭēntīs200

īmpĕrĭī caēsōsquĕ dŭcēs ēt fūnĕră rēgūm

ēt tŏt ĭn Hēspĕrĭō cōllāpsās sānguĭnĕ gēntīs

cūr ăpĕrīrĕ tĭmēs? ān nōndūm nūmĭnă tāntūm

dēcrēvērĕ nĕfās ĕt ădhūc dŭbĭtāntĭbŭs āstrīs

Pōmpēī dāmnārĕ căpūt tōt fātă tĕnēntūr?205

Vīndĭcĭs ān glădĭī făcĭnūs poēnāsquĕ fŭrōrūm

rēgnăque ăd ūltōrēs ĭtĕrūm rĕdĕūntĭă Brūtōs

ūt pĕrăgāt fōrtūnă tăcēs? Tūnc pēctŏrĕ vātīs

īmpāctaē cēssērĕ fŏrēs, ēxpūlsăquĕ tēmplīs

prōsĭlŭīt; pērstāt răbĭēs, nēc cūnctă lŏcūtaē,210

quēm nōn ēmīsīt, sŭpĕrēst dĕŭs. Īllă fĕrōcēs

tōrquĕt ădhūc ŏcŭlōs tōtōquĕ văgāntĭă caēlō

lūmĭnă, nūnc vūltū păvĭdō, nūnc tōrvă mĭnācī:

stāt nūmquām făcĭēs; rŭbŏr īgnĕŭs īnfĭcĭt ōră

līvēntēsquĕ gĕnās; nēc quī sŏlĕt ēssĕ tĭmēntī,215

tērrĭbĭlīs sēd pāllŏr ĭnēst; nēc fēssă quĭēscūnt

cōrdă, sĕd ūt tŭmĭdūs bŏrĕaē pōst flāmĭnă pōntūs

raūcă gĕmīt, sīc mūtă lĕvānt sūspīrĭă vātēm.

Dūmque ā lūcĕ săcrā quā vīdīt fātă rĕfērtūr

ād vūlgārĕ iŭbār, mĕdĭaē vēnērĕ tĕnēbraē:220

īmmīsīt Stўgĭām Paēān īn vīscĕră Lēthēn,

quaē răpĕrēt sēcrētă dĕūm. tūm pēctŏrĕ vērūm

fūgĭt, ĕt ād Phoēbī trĭpŏdās rĕdĭērĕ fŭtūră;

vīxquĕ rĕfēctă cădīt. Nēc tē vīcīnĭă lētī

tērrĭtăt āmbĭgŭīs frūstrātūm sōrtĭbŭs, Āppī;225

iūrĕ sĕd īncērtō mūndī sūbsīdĕrĕ rēgnūm

Chālcĭdŏs Eūbŏĭcaē vānā spē rāptĕ părābās.

Heū dēmēns! nūllūm bēllī sēntīrĕ frăgōrēm,

tōt mūndī cārvīssĕ mălīs, praēstārĕ dĕōrūm

ēxcēptā quīs Mōrtĕ pŏtēst? Sēcrētă tĕnēbīs230

lītŏrĭs Eūbŏĭcī, mĕmŏrāndō cōndĭtĕ būstō,

quā mărĭs āngūstāt faūcēs sāxōsă Cărŷstōs

ēt tŭmĭdīs īnfēstă cŏlīt quā nūmĭnă Rhāmnūs,

ārtātūs răpĭdō fērvēt quā gūrgĭtĕ pōntūs,

Eūrīpūsquĕ trăhīt cūrsūm mūtāntĭbŭs ūndīs235

Chālcĭdĭcās pūppēs ăd ĭnīquām clāssĭbŭs Aūlīn.

Īntĕrĕā dŏmĭtīs Caēsār rĕmĕābăt Hĭbērīs

vīctrīcēs ăquĭlās ălĭūm lātūrŭs ĭn ōrbēm,

cūm prŏpĕ fātōrūm tāntōs pēr prōspĕră cūrsūs

āvērtērĕ dĕī. Nūllō nām Mārtĕ sŭbāctūs240

īntrā cāstrōrūm tĭmŭīt tēntōrĭă dūctōr

pērdĕrĕ sūccēssūs scĕlĕrūm, cūm paēnĕ fĭdēlēs

pēr tōt bēllă mănūs sătĭātaē sānguĭnĕ tāndēm

dēstĭtŭērĕ dŭcēm, seū maēstō clāssĭcă paūlūm

īntērmīssă sŏnō claūsūsque ēt frīgĭdŭs ēnsīs245

ēxpŭlĕrāt bēllī fŭrĭās, seū, praēmĭă mīlēs

dūm māiōră pĕtīt, dāmnāt caūsāmquĕ dŭcēmquĕ

ēt scĕlĕre īmbūtōs ĕtĭāmnūm vēndĭtăt ēnsēs.

Haūd măgĭs ēxpērtūs dīscrīmĭnĕ Caēsăr ĭn ūllō,

quām nōn ē stăbĭlī, trĕmŭlō sēd cūlmĭnĕ cūnctă250

dēspĭcĕrēt stārētquĕ sŭpēr tĭtŭbāntĭă fūltūs.

Tōt rāptīs trūncūs mănĭbūs glădĭōquĕ rĕlīctūs

paēnĕ sŭō, quī tōt gēntīs īn bēllă trăhēbāt,

scīt nōn ēssĕ dŭcīs strīctōs, sēd mīlĭtĭs, ēnsēs.

Nōn păvĭdūm iām mūrmŭr ĕrāt, nēc pēctŏrĕ tēctō255

īră lătēns; nām quaē dŭbĭās cōnstrīngĕrĕ mēntēs

caūsă sŏlēt, dūm quīsquĕ păvēt, quĭbŭs īpsĕ tĭmōrīst,

sēquĕ pŭtāt sōlūm rēgnōrum ĭnĭūstă grăvārī,

haūt rĕtĭnēt. Quīppe īpsă mĕtūs ēxsōlvĕrăt aūdāx

tūrbă sŭōs: quīcquīd mūltīs pēccātŭr ĭnūltūmst.260

Ēffūdērĕ mĭnās: "Lĭcĕāt dīscēdĕrĕ, Caēsār,

ā răbĭē scĕlĕrūm. Quaērīs tērrāquĕ mărīquĕ

hīs fērrūm iŭgŭlīs, ănĭmāsque ēffūndĕrĕ vīlēs

quōlĭbĕt hōstĕ părās: pārtēm tĭbĭ Gāllĭă nōstrī

ērĭpŭīt, pārtēm dūrīs Hīspānĭă bēllīs,265

pārs iăcĕt Hēspĕrĭā; tōtōque ēxērcĭtŭs ōrbĕ

tē vīncēntĕ pĕrīt. Tērrīs fūdīssĕ crŭōrēm

quīd iŭvăt ārctōīs Rhŏdănō Rhēnōquĕ sŭbāctīs?

Tōt mĭhĭ prō bēllīs bēllūm cīvīlĕ dĕdīstī.

Cēpĭmŭs ēxpūlsō pătrĭaē cūm tēctă sĕnātū,270

quōs hŏmĭnūm vēl quōs lĭcŭīt spŏlĭārĕ dĕōrūm?

Īmŭs ĭn ōmnĕ nĕfās mănĭbūs fērrōquĕ nŏcēntēs,

paūpērtātĕ pĭī. Fīnīs quīs quaērĭtŭr ārmīs?

Quīd sătĭs ēst, sī Rōmă părum ēst? Iām rēspĭcĕ cānōs

īnvălĭdāsquĕ mănūs ĕt ĭnānīs cērnĕ lăcērtōs.275

Vsūs ābīt vītaē, bēllīs cōnsūmpsĭmŭs aēvūm.

Ād mōrtēm dīmīttĕ sĕnēs. Ēn īmprŏbă vōtă:

nōn dūrō lĭcĕāt mŏrĭēntĭă caēspĭtĕ mēmbră

pōnĕrĕ, nōn ănĭmā gălĕām fŭgĭēntĕ fĕrīrĕ

ātque ŏcŭlōs mōrtī claūsūrām quaērĕrĕ dēxtrām,280

cōniŭgĭs īllābī lăcrĭmīs, ūnīquĕ părātūm

scīrĕ rŏgūm. Lĭcĕāt mōrbīs fīnīrĕ sĕnēctām;

sīt praētēr glădĭōs ălĭquōd sūb Caēsărĕ fātūm.

Quīd vĕlŭt īgnārōs, ād quaē pōrtēntă părēmūr,

spē trăhĭs? ūsque ădĕō sōlī cīvīlĭbŭs ārmīs285

nēscīmūs, cūiūs scĕlĕrīs sīt māxĭmă mērcēs?

Nīl āctum ēst bēllīs, sī nōndūm cōmpĕrĭt īstās

ōmnĭă pōssĕ mănūs. Nēc fās nēc vīncŭlă iūrīs

hōc aūdērĕ vĕtānt. Rhēnī mĭhĭ Caēsăr ĭn ūndīs

dūx ĕrăt, hīc sŏcĭūs. Făcĭnūs quōs īnquĭnăt aēquāt.290

Āddĕ quŏd īngrātō mĕrĭtōrūm iūdĭcĕ vīrtūs

nōstră pĕrīt: quīdquīd gĕrĭmūs fōrtūnă vŏcātūr.

Nōs fātūm scĭăt ēssĕ sŭūm. Lĭcĕt ōmnĕ dĕōrūm

ōbsĕquĭūm spērēs, īrātō mīlĭtĕ, Caēsār,

pāx ĕrĭt." Haēc fātūs tōtīs dīscūrrĕrĕ cāstrīs295

coēpĕrăt īnfēstōquĕ dŭcēm dēpōscĕrĕ vūltū.

Sīc ĕăt, ō sŭpĕrī, quāndō pĭĕtāsquĕ fĭdēsquĕ

dēstĭtŭūnt mōrēsquĕ mălōs spērārĕ rĕlīctūmst:

fīnēm cīvīlī făcĭāt dīscōrdĭă bēllō.

Quēm nōn īllĕ dŭcēm pŏtŭīt tērrērĕ tŭmūltūs?300

Fātă sĕd īn praēcēps sŏlĭtūs dēmīttĕrĕ Caēsār

fōrtūnāmquĕ sŭām pēr sūmmă pĕrīcŭlă gaūdēns

ēxērcērĕ vĕnīt nēc, dūm dēsaēvĭăt īră,

ēxspēctāt; mĕdĭōs prŏpĕrāt tēmptārĕ fŭrōrēs.

Nōn īllīs ūrbēs spōliāndăquĕ tēmplă nĕgāssēt305

Tārpēiāmquĕ Iŏvīs sēdēm mātrēsquĕ sĕnātūs

pāssūrāsque īnfāndă nŭrūs. vūlt ōmnĭă cērtē

ā sē saēvă pĕtī, vūlt praēmĭă Mārtĭs ămārī,

mīlĭtĭs īndŏmĭtī tāntūm mēns sānă tĭmētūr.

Nōn pŭdĕt, heū, Caēsār, sōlī tĭbĭ bēllă plăcērĕ310

iām mănĭbūs dāmnātă sŭīs? hōs āntĕ pĭgēbīt

sānguĭnĭs? Hīs fērrī grăvĕ iūs ĕrĭt? Īpsĕ pĕr ōmnĕ

fāsquĕ nĕfāsquĕ rŭēs? Lāssāre ēt dīscĕ sĭne ārmīs

pōssĕ pătī, lĭcĕāt scĕlĕrūm tĭbĭ pōnĕrĕ fīnēm.

Saēvĕ, quĭd īnsĕquĕrīs? quīd iām nōlēntĭbŭs īnstās?315

Bēllūm tē cīvīlĕ fŭgīt. Stĕtĭt āggĕrĕ fūltī

caēspĭtĭs īntrĕpĭdūs vūltūm mērvītquĕ tĭmērī

nōn mĕtŭēns ātque haēc īrā dīctāntĕ prŏfātūr:

"Quī mŏdo ĭn ābsēntēm vūltū dēxtrāquĕ fŭrēbās,

mīlĕs, hăbēs nūdūm prōmptūmque ād vūlnĕră pēctūs.320

Hīc fŭgĕ, sī bēllī fīnīs plăcĕt ēnsĕ rĕlīctō.

Dētĕgĭt īmbēllēs ănĭmās nīl fōrtĭtĕr aūsă

sēdĭtĭō tāntūmquĕ fŭgām mĕdĭtātă iŭvēntūs

āc dŭcĭs īnvīctī rēbūs lāssātă sĕcūndīs.

Vādĭtĕ mēquĕ mĕīs ād bēllă rĕlīnquĭtĕ fātīs.325

Īnvĕnĭēnt haēc ārmă mănūs, vōbīsquĕ rĕpūlsīs

tōt rēddēt Fōrtūnă vĭrōs quōt tēlă văcābūnt.

Ānnĕ, fŭgām Māgnī tāntā cūm clāssĕ sĕquūntūr

Hēspĕrĭaē gēntēs, nōbīs vīctōrĭă tūrbām

nōn dăbĭt, īmpūlsī tāntūm quaē praēmĭă bēllī330

aūfĕrăt ēt vēstrī rāptā mērcēdĕ lăbōrīs

laūrĭfĕrōs nūllō cŏmĭtētūr vūlnĕrĕ cūrrūs?

Vōs dēspēctă, sĕnēs, ēxhaūstăquĕ sānguĭnĕ tūrbă

cērnētīs nōstrōs iām plēbs Rōmānă trĭūmphōs.

Caēsărĭs ān cūrsūs vēstraē sēntīrĕ pŭtātīs335

dāmnūm pōssĕ fŭgaē? vĕlŭtī sī cūnctă mĭnēntūr

flūmĭnă, quōs mīscēnt pĕlăgō, sūbdūcĕrĕ fōntēs,

nōn măgĭs āblātīs ūmquām dēscēndĕrĭt aēquōr,

quām nūnc crēscĭt, ăquīs. Ān vōs mōmēntă pŭtātīs

ūllă dĕdīssĕ mĭhī? nūmquām sīc cūră dĕōrūm340

sē prĕmĕt ūt vēstraē mōrtī vēstraēquĕ sălūtī

fātă văcēnt; prŏcĕrūm mōtūs haēc cūnctă sĕquūntūr.

Hūmānūm paūcīs vīvīt gĕnŭs. Ōrbĭs Hĭbērī

hōrrŏr ĕt ārctōī nōstrō sūb nōmĭnĕ mīlēs,

Pōmpĕĭō cērtē fŭgĕrēs dŭcĕ. Fōrtĭs ĭn ārmīs345

Caēsărĕīs Lābiēnŭs ĕrāt; nūnc trānsfŭgă vīlīs

cūm dŭcĕ praēlātō tērrās ātque aēquŏră lūstrāt.

Nēc mĕlĭōr mĭhĭ vēstră fĭdēs, sī bēllă nĕc hōstĕ

nēc dŭcĕ mē gĕrĭtīs. Quīsquīs mĕă sīgnă rĕlīnquēns

nōn Pōmpēiānīs trādīt sŭă pārtĭbŭs ārmă,350

hīc nūmquām vūlt ēssĕ mĕūs. Sūnt īstă prŏfēctō

cūraē cāstră dĕīs, quī mē cōmmīttĕrĕ tāntīs

nōn nĭsĭ mūtātō vŏlŭērūnt mīlĭtĕ bēllīs.

Heū, quāntūm Fōrtūna ŭmĕrīs iām pōndĕrĕ fēssīs

āmōlītŭr ŏnūs! Spērāntīs ōmnĭă dēxtrās355

ēxārmārĕ dătūr, quĭbŭs hīc nōn sūffĭcĭt ōrbīs.

Iām cērtē mĭhĭ bēllă gĕrām; dīscēdĭtĕ cāstrīs,

trādĭtĕ nōstră vĭrīs īgnāvī sīgnă Quĭrītēs.

Āt paūcōs, quĭbŭs haēc răbĭēs aūctōrĭbŭs ārsīt,

nōn Caēsār, sēd poēnă tĕnēt. Prōcūmbĭtĕ tērrā360

īnfīdūmquĕ căpūt fĕrĭēndăquĕ tēndĭtĕ cōllă.

Ēt tū, quō sōlō stābūnt iām rōbŏrĕ cāstră,

tīrŏ rŭdīs, spēctā poēnās ēt dīscĕ fĕrīrĕ,

dīscĕ mŏrī." Trĕmŭīt saēvā sūb vōcĕ mĭnāntīs

vūlgŭs ĭnērs ūnūmquĕ căpūt tām māgnă iŭvēntūs365

prīvātūm fāctūră tĭmēt, vĕlŭt ēnsĭbŭs īpsīs

īmpĕrĕt īnvītō mōtūrūs mīlĭtĕ fērrūm.

Īpsĕ păvēt, nē tēlă sĭbī dēxtraēquĕ nĕgēntūr

ād scĕlŭs hōc, Caēsār; vīcīt pătĭēntĭă saēvī

spēm dŭcĭs, ēt iŭgŭlōs, nōn tāntūm praēstĭtĭt ēnsīs.370

Nīl măgĭs ādsuētās scĕlĕrī quām pērdĕrĕ mēntīs

ātquĕ pĕrīrĕ tĕnēt. Tām dīrī foēdĕrĭs īctū

pārtă quĭēs, poēnāquĕ rĕdīt plācātă iŭvēntūs.

Brūndĭsĭūm dĕcĭmīs iŭbĕt hānc āttīngĕrĕ cāstrīs

ēt cūnctās rĕvŏcārĕ rătēs, quās āvĭŭs Hŷdrūs375

āntīquōsquĕ Tărās sēcrētăquĕ lītŏră Leūcaē,

quās rĕcĭpīt Sālpīnă pălūs ēt sūbdĭtă Sīpūs

mōntĭbŭs, Aūsŏnĭām quā tōrquēns frūgĭfĕr ōrām

Dēlmătĭcō bŏrĕaē Călăbrōque ōbnōxĭŭs aūstrō

Āpŭlŭs Ādrĭăcās ēxīt Gārgānŭs ĭn ūndās.380

Īpsĕ pĕtīt trĕpĭdām tūtūs sĭnĕ mīlĭtĕ Rōmām

iām dōctām sērvīrĕ tŏgaē pŏpŭlōquĕ prĕcāntī

scīlĭcĕt īndūlgēns sūmmūm dīctātŏr hŏnōrēm

cōntĭgĭt ēt laētōs fēcīt sē cōnsŭlĕ fāstōs.

Nāmque ōmnīs vōcēs, pēr quās iām tēmpŏrĕ tāntō385

mēntīmūr dŏmĭnīs, haēc prīmūm rēppĕrĭt aētās,

quā sĭbĭ nē fērrī iūs ūllūm Caēsăr ăbēssēt,

Aūsŏnĭās vŏlŭīt glădĭīs mīscērĕ sĕcūrēs.

Āddĭdĭt ēt fāscēs ăquĭlīs ēt nōmĕn ĭnānĕ

īmpĕrĭī răpĭēns sīgnāvīt tēmpŏră dīgnā390

maēstă nŏtā; nām quō mĕlĭūs Phārsālĭcŭs ānnūs

cōnsŭlĕ nōtŭs ĕrīt? fīngīt sōllēmnĭă Cāmpūs

ēt nōn ādmīssaē dĭrĭmīt sūffrāgĭă plēbīs

dēcāntātquĕ trĭbūs ēt vānā vērsăt ĭn ūrnā.

Nēc caēlūm sērvārĕ lĭcēt: tŏnăt aūgŭrĕ sūrdō,395

ēt laētaē iūrāntŭr ăvēs būbōnĕ sĭnīstrō.

Īndĕ pĕrīt prīmūm quōndām vĕnĕrāndă pŏtēstās

iūrĭs ĭnōps; cărĕāt tāntūm nē nōmĭnĕ tēmpūs,

mēnstrŭŭs īn fāstūs dīstīnguīt saēcŭlă cōnsūl.

Nēc nōn Īlĭăcaē nūmēn quōd praēsĭdĕt Ālbaē,400

haūd mĕrĭtūm Lătĭō sōllēmnĭă sācră sŭbāctō

vīdīt flāmmĭfĕrā cōnfēctās nōctĕ Lătīnās.

Īndĕ răpīt cūrsūs ēt quaē pĭgĕr Āpŭlŭs ārvă

dēsĕrŭīt rāstrīs ĕt ĭnērtī trādĭdĭt hērbaē,

ōcĭŏr ēt caēlī flāmmīs ēt tīgrĭdĕ fētā405

trānscūrrīt cūrvīquĕ tĕnēns Mīnōĭă tēctă

Brūndĭsĭī claūsās vēntīs brūmālĭbŭs ūndās

īnvĕnĭt ēt păvĭdās hībērnō sīdĕrĕ clāssēs.

Tūrpĕ dŭcī vīsūm, răpĭēndī tēmpŏră bēllī

īn sēgnēs ēxīssĕ mŏrās pōrtūquĕ tĕnērī,410

dūm pătĕāt tūtūm vēl nōn fēlīcĭbŭs aēquōr.

Ēxpērtēs ănĭmōs pĕlăgī sīc rōbŏrĕ cōmplēt:

"Fōrtĭŭs hībērnī flātūs caēlūmquĕ frĕtūmquĕ,

cūm cēpērĕ, tĕnēnt, quām quōs īncūmbĕrĕ cērtōs

pērfĭdă nūbĭfĕrī vĕtăt īncōnstāntĭă vērīs.415

Nēc mărĭs ānfrāctūs lūstrāndăquĕ lītŏră nōbīs,

sēd rēctī flūctūs sōlōque ăquĭlōnĕ sĕcāndī.

Hīc ŭtĭnām sūmmī cūrvēt cārchēsĭă mālī

īncūmbātquĕ fĕrēns ēt Grāia ād moēnĭă pērflēt,

nē Pōmpēiānī Phaēācum ē lītŏrĕ tōtō420

lānguĭdă iāctātīs cōmprēndānt cārbăsă rēmīs.

Rūmpĭtĕ quaē rĕtĭnēnt fēlīcēs vīncŭlă prōrās;

iāmdūdūm nūbēs ēt saēvās pērdĭmŭs ūndās."

Sīdĕră prīmă pŏlī Phoēbō lābēntĕ sŭb ūndās

ēxĭĕrānt, ēt lūnă sŭās iām fēcĕrăt ūmbrās,425

cūm părĭtēr sōlvērĕ rătīs tōtōsquĕ rŭdēntēs

lāxāvērĕ sĭnūs ēt flēxō nāvĭtă cōrnū

ōblīquāt laēvō pĕdĕ cārbăsă sūmmăquĕ pāndēns

sīpără vēlōrūm pĕrĭtūrās cōllĭgĭt aūrās.

Ūt prīmūm lĕvĭōr prōpēllĕrĕ līntĕă vēntūs430

īncĭpĭt ēxĭgŭūmquĕ tŭmēnt, mōx rēddĭtă mālō

īn mĕdĭām cĕcĭdērĕ rătēm, tērrāquĕ rĕlīctā

nōn vălĕt īpsă sĕquī pūppēs, quaē vēxĕrăt, aūră.

Aēquŏră lēntă iăcēnt, āltō tōrpōrĕ lĭgātaē

pīgrĭŭs īmmōtīs haēsērĕ pălūdĭbŭs ūndaē.435

Sīc stăt ĭnērs Scўthĭcās āstrīngēns Bōspŏrŭs ūndās,

cūm glăcĭē rĕtĭnēntĕ frĕtūm nōn īmpŭlĭt Hīstēr,

īmmēnsūmquĕ gĕlū tĕgĭtūr mărĕ; cōmprĭmĭt ūndă,

dēprēndīt quāscūmquĕ rătēs, nēc pērvĭă vēlīs

aēquŏră frāngĭt ĕquēs, flūctūquĕ lătēntĕ sŏnāntēm440

ōrbĭtă mīgrāntīs scīndīt Maēōtĭdă Bēssī.

Saēvă quĭēs pĕlăgī maēstōque īgnāvă prŏfūndō

stāgnă iăcēntĭs ăquaē, vĕlŭtī dēsērtă rĭgēntĕ

aēquŏră nātūrā cēssānt, pōntūsquĕ vĕtūstās

ōblītūs sērvārĕ vĭcēs nōn cōmmĕăt aēstū,445

nōn hōrrōrĕ trĕmīt, nōn sōlĭs ĭmāgĭnĕ vībrāt.

Cāsĭbŭs īnnŭmĕrīs fīxaē pătŭērĕ cărīnaē.

Īllīnc īnfēstaē clāssēs ĕt ĭnērtĭă tōnsīs

aēquŏră mōtūraē, grăvĭs hīnc lānguōrĕ prŏfūndī

ōbsēssīs vēntūră fămēs. Nŏvă vōtă tĭmōrī450

sūnt īnvēntă nŏvō, flūctūs nĭmĭāsquĕ prĕcārī

vēntōrūm vīrēs, dūm sē tōrpēntĭbŭs ūndă

ēxcŭtĭāt stāgnīs ēt sīt mărĕ. Nūbĭlă nūsquām

ūndārūmquĕ mĭnaē; caēlō lānguēntĕ frĕtōquĕ

naūfrăgĭī spēs ōmnĭs ăbīt. Sēd nōctĕ fŭgātā455

laēsūm nūbĕ dĭēs iŭbăr ēxtŭlĭt īmăquĕ sēnsīm

cōncūssīt pĕlăgī mōvītquĕ Cĕraūnĭă naūtīs.

Īndĕ răpī coēpērĕ rătēs ātque aēquŏră clāssēm

cūrvă sĕquī, quaē iām vēntō flūctūquĕ sĕcūndō

lāpsă Pălaēstīnās ūncīs cōnfīxĭt hărēnās.460

Prīmă dŭcēs vīdīt iūnctīs cōnsīstĕrĕ cāstrīs

tēllūs, quām vŏlŭcēr Gĕnŭsūs, quām mōllĭŏr Āpsūs

cīrcŭmĕūnt rīpīs. Āpsō gēstārĕ cărīnās

caūsă pălūs, lēnī quām fāllēns ēgĕrĭt ūndă,

āt Gĕnŭsūm nūnc sōlĕ nĭvēs, nūnc īmbrĕ sŏlūtaē465

praēcĭpĭtānt; neūtēr lōngō sē gūrgĭtĕ lāssāt,

sēd mĭnĭmūm tērraē vīcīnō lītŏrĕ nōvīt.

Hōc fōrtūnă lŏcō tāntaē dŭŏ nōmĭnă fāmaē

cōmpŏsŭīt mĭsĕrīquĕ fŭīt spēs īrrĭtă mūndī,

pōssĕ dŭcēs pārvā cāmpī stătĭōnĕ dĭrēmptōs470

ādmōtūm dāmnārĕ nĕfās; nām cērnĕrĕ vūltūs

ēt vōcēs aūdīrĕ dătūr, mūltōsquĕ pĕr ānnōs

dīlēctūs tĭbĭ, Māgnĕ, sŏcēr pōst pīgnŏră tāntă

sānguĭnĭs īnfaūstī, sŭbŏlēm mōrtēmquĕ nĕpōtūm,

tē nĭsĭ Nīlĭăcā prŏpĭūs nōn vīdĭt hărēnă.475

Caēsărĭs āttŏnĭtām mīscēnda ād proēlĭă mēntēm

fērrĕ mŏrās scĕlĕrūm pārtēs iūssērĕ rĕlīctaē.

Dūctŏr ĕrāt cūnctīs aūdāx Āntōnĭŭs ārmīs,

iām tūm cīvīlī mĕdĭtātūs Leūcădă bēllō.

Īllūm saēpĕ mĭnīs Caēsār prĕcĭbūsquĕ mŏrāntēm480

ēvŏcăt: "Ō mūndī tāntōrūm caūsă lăbōrūm,

quīd sŭpĕrōs ēt fātă tĕnēs? Sūnt cētĕră cūrsū

āctă mĕō, sūmmām rāptī pēr prōspĕră bēllī

tē pōscīt fōrtūnă mănūm. Nōn rūptă vădōsīs

Sŷrtĭbŭs īncērtō Lĭbўē nōs dīvĭdĭt aēstū.485

Nūmquĭd ĭnēxpērtō tŭă crēdĭmŭs ārmă prŏfūndō,

īnquĕ nŏvōs trăhĕrīs cāsūs? Īgnāvĕ, vĕnīrĕ

tē Caēsār, nōn īrĕ iŭbēt. Prĭŏr īpsĕ pĕr hōstēs

pērcūssī mĕdĭās ălĭēnī iūrĭs hărēnās:

tū mĕă cāstră tĭmēs? Pĕrĕūntĭă tēmpŏră fātī490

cōnquĕrŏr, īn vēntōs īmpēndō vōtă frĕtūmquĕ;

nē rĕtĭnē dŭbĭūm cŭpĭēntīs īrĕ pĕr aēquōr;

sī bĕnĕ nōtă mĭhi ēst, ād Caēsărĭs ārmă iŭvēntūs

naūfrăgĭō vēnīssĕ vŏlēt. Iām vōcĕ dŏlōrīs

ūtēndūm ēst: nōn ēx aēquŏ dĭvīsĭmŭs ōrbēm;495

Ēpīrūm Caēsārquĕ tĕnēt tōtūsquĕ sĕnātūs,

Aūsŏnĭām tū sōlŭs hăbēs." Hīs tērquĕ quătērquĕ

vōcĭbŭs ēxcītūm pōstquām cēssārĕ vĭdēbāt,

dūm sē dēssĕ dĕīs āc nōn sĭbĭ nūmĭnă crēdīt,

spōntĕ pĕr īncaūtās aūdēt tēmptārĕ lătēbrās,500

quōd iūssī tĭmŭērĕ frĕtūm tĕmĕrārĭă prōnō

ēxpērtūs cēssīssĕ dĕō flūctūsquĕ vĕrēndōs

clāssĭbŭs ēxĭgŭā spērāt sŭpĕrārĕ cărīnā.

Sōlvĕrăt ārmōrūm fēssās nōx lānguĭdă cūrās,

pārvă quĭēs mĭsĕrīs, īn quōrūm pēctŏră sōmnō505

dāt vīrēs fōrtūnă mĭnōr; iām cāstră sĭlēbānt,

tērtĭă iām vĭgĭlēs cōmmōvĕrăt hōră sĕcūndōs;

Caēsār sōllĭcĭtō pēr vāstă sĭlēntĭă grēssū

vīx fămŭlīs aūdēndă părāt, cūnctīsquĕ rĕlīctīs

sōlă plăcēt Fōrtūnă cŏmēs. Tēntōrĭă pōstquām510

ēgrēssūs vĭgĭlūm sōmnō cēdēntĭă mēmbră

trānsīlvīt, quēstūs tăcĭtē quōd fāllĕrĕ pōssēt,

lītŏră cūrvă lĕgīt prīmīsque īnvēnĭt ĭn ūndīs

rūpĭbŭs ēxēsīs haērēntēm fūnĕ cărīnām.

Rēctōrēm dŏmĭnūmquĕ rătīs sēcūră tĕnēbāt515

haūd prŏcŭl īndĕ dŏmūs, nōn ūllō rōbŏrĕ fūltă,

sēd stĕrĭlī iūncō cānnāque īntēxtă pălūstrī

ēt lătŭs īnvērsā nūdūm mūnītă phăsēlō.

Haēc Caēsār bīs tērquĕ mănū quāssāntĭă tēctūm

līmĭnă cōmmōvīt. Mōllī cōnsūrgĭt Ămŷclās,520

quēm dăbăt ālgă, tŏrō. "Quīsnām mĕă naūfrăgŭs" īnquīt

"tēctă pĕtīt? Aūt quēm nōstraē Fōrtūnă cŏēgīt

aūxĭlĭūm spērārĕ căsaē?" Sīc fātŭs ăb āltō

āggĕrĕ iām tĕpĭdaē sūblātō fūnĕ făvīllaē

scīntīllām tĕnŭēm cōmmōtōs pāvĭt ĭn īgnēs525

sēcūrūs bēllī; praēdām cīvīlĭbŭs ārmīs

scīt nōn ēssĕ căsās. Ō vītaē tūtă făcūltās

paūpĕrĭs āngūstīquĕ lărēs! ō mūnĕră nōndūm

īntēllēctă dĕūm! Quĭbŭs hōc cōntīngĕrĕ tēmplīs

aūt pŏtŭīt mūrīs nūllō trĕpĭdārĕ tŭmūltū530

Caēsărĕā pūlsāntĕ mănū? Tūnc pōstĕ rĕclūsō

dūx āīt: "Ēxspēctă vŏtīs māiōră mŏdēstīs

spēsquĕ tŭās lāxā, iŭvĕnīs: sī iūssă sĕcūtūs

mē vĕhĭs Hēspĕrĭām, nōn ūltrā cūnctă cărīnaē

dēbēbīs mănĭbūsque ĭnŏpēm dūxīssĕ sĕnēctām.535

Nē cēssā praēbērĕ dĕō tŭă fātă vŏlēntī

āngūstōs ŏpĭbūs sŭbĭtīs īmplērĕ pĕnātēs."

Sīc fātūr, quāmquām plēbēiō tēctŭs ămīctū,

īndŏcĭlīs prīvātă lŏquī. Tūm paūpĕr Ămŷclās:

"Mūltă quĭdēm prŏhĭbēnt nōctūrnō crēdĕrĕ pōntō;540

nām sōl nōn rŭtĭlās dēdūxĭt ĭn aēquŏră nūbēs

cōncōrdēsquĕ tŭlīt rădĭōs: nŏtŏn āltĕră Phoēbī,

āltĕră pārs bŏrĕān dīdūctā lūcĕ vŏcābāt.

Ōrbĕ quŏque ēxhaūstūs mĕdĭō lānguēnsquĕ rĕcēssīt

spēctāntīs ŏcŭlōs īnfīrmō lūmĭnĕ pāssūs;545

lūnăquĕ nōn grăcĭlī sūrrēxīt lūcĭdă cōrnū

aūt ōrbīs mĕdĭī pūrōs ēxēsă rĕcēssūs,

nēc dūxīt rēctō tĕnŭātă căcūmĭnă cōrnū

vēntōrūmquĕ nŏtā rŭbŭīt, tūm lūrĭdă pāllēns

ōră tŭlīt vūltū sūb nūbēm trīstĭs ĭtūrō.550

Sēd mĭhĭ nēc mōtūs nĕmŏrūm nēc lītŏrĭs īctūs

nēc plăcĕt, īncērtūs quī prōvŏcĕt aēquŏră, dēlphīn,

aūt sīccūm quōd mērgŭs ămāt, quōdque aūsă vŏlārĕ

ārdĕă sūblīmīs pīnnaē cōnfīsă nătāntī,

quōdquĕ căpūt spārgēns ūndīs, vĕlŭt ōccŭpĕt īmbrēm,555

īnstābīlī grēssŭ mĕtītūr lītŏră cōrnīx.

Sēd sī māgnārūm pōscūnt dīscrīmĭnă rērūm,

haūd dŭbĭtēm praēbērĕ mănūs: vēl lītŏră tāngām

iūssă, vĕl hōc pŏtĭūs pĕlăgūs flātūsquĕ nĕgābānt."

Haēc fātūr sōlvēnsquĕ rătēm dāt cārbăsă vēntīs,560

ād quōrūm mōtūs nōn sōlūm lāpsă pĕr āltūm

āĕră dīspērsōs trāxērĕ cădēntĭă sūlcōs

sīdĕră, sēd sūmmīs ĕtĭām quaē fīxă tĕnēntūr

āstră pŏlīs, sūnt vīsă quătī. Nĭgĕr īnfĭcĭt hōrrōr

tērgă mărīs, lōngō pēr mūltă vŏlūmĭnă trāctū565

aēstŭăt ūndă mĭnāx flātūsque īncērtă fŭtūrī

tūrbĭdă tēstāntūr cōncēptōs aēquŏră vēntōs.

Tūnc rēctōr trĕpĭdaē fātūr rătĭs: "Āspĭcĕ, saēvūm

quāntă părēt pĕlăgūs; zĕphўrōs īntēndăt ăn aūstrōs,

īncērtum ēst: pūppīm dŭbĭūs fĕrĭt ūndĭquĕ pōntūs.570

Nūbĭbŭs ēt caēlō nŏtŭs ēst; sī mūrmŭră pōntī

cōnsŭlĭmūs, cōrī vērrēnt mărĕ. gūrgĭtĕ tāntō

nēc rătĭs Hēspĕrĭās tāngēt nēc naūfrăgŭs ōrās.

Dēspērārĕ vĭam ēt vĕtĭtōs cōnvērtĕrĕ cūrsūs

sōlă sălūs. Lĭcĕāt vēxātā lītŏră pūppī575

prēndĕrĕ, nēc lōngē nĭmĭūm sīt prōxĭmă tēllūs."

Fīsūs cūnctă sĭbī cēssūră pĕrīcŭlă Caēsār

"Spērnĕ mĭnās" īnquīt "pĕlăgī vēntōquĕ fŭrēntī

trade sinum. Italiam si caelo auctore recusas,

me pete. Sola tibi causa est haec iusta timoris580

vēctōrēm nōn nōssĕ tŭūm, quēm nūmĭnă nūmquām

dēstĭtŭūnt, dē quō mălĕ tūnc Fōrtūnă mĕrētūr,

cūm pōst vōtă vĕnīt. mĕdĭās pērrūmpĕ prŏcēllās,

tūtēlā sēcūrĕ mĕā. caēli īstĕ frĕtīquĕ,

nōn pūppīs nōstraē, lăbŏr ēst: hānc Caēsărĕ prēssām585

ā flūctū dēfēndĕt ŏnūs. Nēc lōngă fŭrōrī

vēntōrūm saēvō dăbĭtūr mŏră: prōdĕrĭt ūndīs

īstă rătīs. Nē flēctĕ mănūm, fŭgĕ prōxĭmă vēlīs

lītŏră: tūnc Călăbrō pōrtū tē crēdĕ pŏtītūm,

cūm iām nōn pŏtĕrīt pūppī nōstraēquĕ sălūtī590

āltĕră tērră dărī. Quīd tāntā strāgĕ părētūr,

īgnōrās: quaērīt pĕlăgī caēlīquĕ tŭmūltū

quōd praēstēt fōrtūnă mĭhī." Nōn plūră lŏcūtō

āvūlsīt lăcĕrōs pērcūssā pūppĕ rŭdēntīs

tūrbŏ răpāx frăgĭlēmquĕ sŭpēr vŏlĭtāntĭă mālūm595

vēlă tŭlīt; sōnvīt vīctīs cōmpāgĭbŭs ālnūs.

Īndĕ rŭūnt tōtō cōncītă pĕrīcŭlă mūndō.

Prīmŭs ăb Ōcĕănō căpŭt ēxsĕrĭs Ātlāntēō,

Cōrĕ, mŏvēns aēstūs; iām tē tōllēntĕ fŭrēbāt

pōntŭs ĕt īn scŏpŭlōs tōtās ērēxĕrăt ūndās:600

ōccūrrīt gĕlĭdūs bŏrĕās pĕlăgūsquĕ rĕtūndīt,

ēt dŭbĭūm pēndēt, vēntō cuī cōncĭdăt, aēquōr.

Sēd Scўthĭcī vīcīt răbĭēs ăquĭlōnĭs ĕt ūndās

tōrsĭt ĕt ābstrūsās pĕnĭtūs vădă fēcĭt hărēnās.

Nēc pērfērt pōntūm bŏrĕās ād sāxă sŭūmquĕ605

īn flūctūs cōrī frāngīt mărĕ mōtăquĕ pōssūnt

aēquŏră sūbdūctīs ĕtĭām cōncūrrĕrĕ vēntīs.

Nōn eūrī cēssāssĕ mĭnās, nōn īmbrĭbŭs ātrūm

Aēŏlĭī iăcŭīssĕ nŏtūm sūb cārcĕrĕ sāxī

crēdĭdĕrīm, cūnctōs sŏlĭtā dē pārtĕ rŭēntīs610

dēfēndīssĕ sŭās vĭŏlēntō tūrbĭnĕ tērrās,

sīc pĕlăgūs mānsīssĕ lŏcō. Nām pārvă prŏcēllīs

aēquŏră rāptă fĕrūnt; Aēgēās trānsĭt ĭn ūndās

Tŷrrhēnūm, sŏnăt Īŏnĭō văgŭs Ādrĭă pōntō.

Ā quŏtĭēs frūstrā pūlsātōs aēquŏrĕ mōntīs615

ōbrŭĭt īllă dĭēs! Quām cēlsă căcūmĭnă pēssūm

tēllūs vīctă dĕdīt! Nōn īllō lītŏrĕ sūrgūnt

tām vălĭdī flūctūs ălĭōque ēx ōrbĕ vŏlūtī

ā māgnō vēnērĕ mărī, mūndūmquĕ cŏērcēns

mōnstrĭfĕrōs ăgĭt ūndă sĭnūs. Sīc rēctŏr Ŏlŷmpī620

cūspĭdĕ frātērnā lāssātum īn saēcŭlă fūlmēn

ādiūvīt, rēgnōque āccēssīt tērră sĕcūndō,

cūm mărĕ cōnvŏlŭīt gēntēs, cūm lītŏră Tēthŷs

nōlŭĭt ūllă pătī caēlō cōntēntă tĕnērī.

Tūnc quŏquĕ tāntă mărīs mōlēs crēvīssĕt ĭn āstră,625

nī sŭpĕrūm rēctōr prēssīssēt nūbĭbŭs ūndās.

Nōn caēlī nōx īllă fŭīt: lătĕt ōbsĭtŭs āēr

īnfērnaē pāllōrĕ dŏmūs nīmbīsquĕ grăvātūs

dēprĭmĭtūr, flūctūsque īn nūbĭbŭs āccĭpĭt īmbrēm.

Lūx ĕtĭām mĕtŭēndă pĕrīt, nēc fūlgŏră cūrrūnt630

clāră, sĕd ōbscūrūm nīmbōsūs dīssĭlĭt āēr.

Tūnc sŭpĕrūm cōnvēxă trĕmūnt, ātque ārdŭŭs āxīs

īnsŏnŭīt mōtāquĕ pŏlī cōmpāgĕ lăbōrāt.

Ēxtĭmŭīt nātūră chăōs; rūpīssĕ vĭdēntūr

cōncōrdēs ĕlĕmēntă mŏrās, rūrsūsquĕ rĕdīrĕ635

nōx mānēs mīxtūră dĕīs. Spēs ūnă sălūtīs

quōd tāntā mūndī nōndūm pĕrĭērĕ rŭīnā.

Quāntūm Leūcădĭō plăcĭdūs dē vērtĭcĕ pōntūs

dēspĭcĭtūr, tāntūm naūtaē vīdērĕ trĕmēntēs

flūctĭbŭs ē sūmmīs praēcēps mărĕ, cūmquĕ tŭmēntēs640

rūrsŭs hĭānt ūndaē, vīx ēmĭnĕt aēquŏrĕ mālūs.

Nūbĭlă tāngūntūr vēlīs ēt tērră cărīnā.

Nām pĕlăgūs, quā pārtĕ sĕdēt, nōn cēlăt hărēnās

ēxhaūstum īn cŭmŭlōs, ōmnīsque īn flūctĭbŭs ūndāst.

Ārtĭs ŏpēm vīcērĕ mĕtūs, nēscītquĕ măgīstēr645

quām frāngāt, cuī cēdăt ăquaē. Dīscōrdĭă pōntī

sūccūrrīt mĭsĕrīs, flūctūsque ēvērtĕrĕ pūppīm

nōn vălĕt īn flūctūm: vīctūm lătŭs ūndă rĕpēllēns

ērĭgĭt, ātque ōmnī sūrgīt rătĭs ārdŭă vēntō.

Nōn hŭmĭlēm Sāsōnă vădīs, nōn lītŏră cūrvaē650

Thēssălĭaē sāxōsă păvēnt ōraēquĕ mălīgnōs

Āmbrăcĭaē pōrtūs: scŏpŭlōsă Cĕraūnĭă naūtaē

sūmmă tĭmēnt. Crēdīt iām dīgnă pĕrīcŭlă Caēsār

fātīs ēssĕ sŭīs. "Tāntūsne ēvērtĕrĕ" dīxīt

"mē sŭpĕrīs lăbŏr ēst, pārvā quēm pūppĕ sĕdēntēm655

tām māgnō pĕtĭērĕ mărī? Sī glōrĭă lētī

ēst pĕlăgō dōnātă mĕī bēllīsquĕ nĕgāmūr,

īntrĕpĭdūs, quāmcūmquĕ dătīs mĭhĭ, nūmĭnă, mōrtēm

āccĭpĭām. Lĭcĕt īngēntēs ābrūpĕrĭt āctūs

fēstīnātă dĭēs fātīs, sāt māgnă pĕrēgī:660

ārctōās dŏmŭī gēntēs, ĭnĭmīcă sŭbēgī

ārmă mĕtū, vīdīt Māgnūm mĭhĭ Rōmă sĕcūndūm,

iūssā plēbĕ tŭlī fāscēs pēr bēllă nĕgātōs;

nūllă mĕīs ăbĕrīt tĭtŭlīs Rōmānă pŏtēstās:

nēscĭĕt hōc quīsquām, nĭsĭ tū, quaē sōlă mĕōrūm665

cōnscĭă vōtōrum ēs, mē, quāmvīs plēnŭs hŏnōrūm

ēt dīctātŏr ĕām Stўgĭās ēt cōnsŭl ăd ūmbrās,

prīvātūm, Fōrtūnă, mŏrī. Mĭhĭ fūnĕrĕ nūllō

ēst ŏpŭs, ō Sŭpĕrī; lăcĕrūm rĕtĭnētĕ cădāvēr

flūctĭbŭs īn mĕdĭīs, dēsīnt mĭhĭ būstă rŏgūsquĕ,670

dūm mĕtŭār sēmpēr tērrāque ēxspēctĕr ăb ōmnī."

Haēc fātūm dĕcĭmūs, dīctū mīrābĭlĕ, flūctūs

īnvălĭdā cūm pūppĕ lĕvāt nēc rūrsŭs ăb āltō

āggĕrĕ dēiēcīt pĕlăgī, sēd pērtŭlĭt ūndă,

scrūpōsīsque āngūstă văcānt ŭbĭ lītŏră sāxīs,675

īmpŏsŭīt tērraē. părĭtēr tōt rēgnă, tŏt ūrbēs

fōrtūnāmquĕ sŭām tāctā tēllūrĕ rĕcēpīt.

Sēd nōn tām rĕmĕāns Caēsār iām lūcĕ prŏpīnquā,

quām tăcĭtā sŭă cāstră fŭgā cŏmĭtēsquĕ fĕfēllīt.

Cīrcūmfūsă dŭcī flēvīt gĕmĭtūquĕ sŭōrūm680

ēt nōn īngrātīs īncēssīt tūrbă quĕrēllīs.

"Quō tē, dūrĕ, tŭlīt vīrtūs tĕmĕrārĭă, Caēsār?

aūt quaē nōs vīlēs ănĭmās īn fātă rĕlīnquēns

īnvītīs spārgēndă dăbās tŭă mēmbră prŏcēllīs?

Cūm tŏt ĭn hāc ănĭmā pŏpŭlōrūm vītă sălūsquĕ685

pēndĕăt ēt tāntūs căpŭt hōc sĭbĭ fēcĕrĭt ōrbīs,

saēvĭtĭa ēst vŏlŭīssĕ mŏrī. Nūllūsnĕ tŭōrūm

ēmērvīt cŏmĭtūm, fātīs nōn pōssĕ sŭpērstēs

ēssĕ tŭīs? Cūm tē răpĕrēt mărĕ, cōrpŏră sēgnīs

nōstră sŏpōr tĕnŭīt. Pŭdĕt heū! Tĭbĭ caūsă pĕtēndaē690

haēc fŭĭt Hēspĕrĭaē, vīsum ēst quōd mīttĕrĕ quēmquām

tām saēvō crūdēlĕ mărī? Sōrs ūltĭmă rērūm

īn dŭbĭōs cāsūs ēt prōnă pĕrīcŭlă mōrtīs

praēcĭpĭtārĕ sŏlēt: mūndī iām sūmmă tĕnēntēm

pērmīsīssĕ mărī tāntūm! quīd nūmĭnă lāssās?695

Sūffĭcĭt ād fātūm bēllī făvŏr īstĕ lăbōrquĕ

fōrtūnaē, quōd tē nōstrīs īmpēgĭt hărēnīs?

Hīne ūsūs plăcŭērĕ dĕūm, nōn rēctŏr ŭt ōrbīs

nēc dŏmĭnūs rērūm, sēd fēlīx naūfrăgŭs ēssēs?"

Tālĭă iāctāntīs dīscūssā nōctĕ sĕrēnūs700

ōpprēssīt cūm sōlĕ dĭēs, fēssūmquĕ tŭmēntēs

cōmpŏsŭīt pĕlăgūs vēntīs pătĭēntĭbŭs ūndās.

Nēc nōn Hēspĕrĭī lāssātūm flūctĭbŭs aēquōr

ūt vīdērĕ dŭcēs, pūrūmque īnsūrgĕrĕ caēlō

frāctūrūm pĕlăgūs bōreān, sōlvērĕ cărīnās705

quās vēntūs dōctaēquĕ părī mŏdĕrāmĭnĕ dēxtraē

pērmīxtās hăbŭērĕ dĭū, lātūmquĕ pĕr aēquōr,

ūt tērrēstrĕ, cŏīt cōnsērtīs pūppĭbŭs āgmēn.

Sēd nōx saēvă mŏdūm vēntī vēlīquĕ tĕnōrēm

ērĭpŭīt naūtīs ēxcūssītque ōrdĭnĕ pūppēs.710

Strŷmŏnă sīc gĕlĭdūm brūmā pēllēntĕ rĕlīnquūnt

pōtūraē tē, Nīlĕ, grŭēs prīmōquĕ vŏlātū

ēffīngūnt vărĭās cāsū mōnstrāntĕ fĭgūrās;

mōx ŭbĭ pērcūssīt tēnsās nŏtŭs āltĭŏr ālās,

cōnfūsōs tĕmĕre īmmīxtaē glŏmĕrāntŭr ĭn ōrbēs,715

ēt tūrbātă pĕrīt dīspērsīs līttĕră pīnnīs.

Cūm prīmūm rĕdĕūntĕ dĭē vĭŏlēntĭŏr āēr

pūppĭbŭs īncŭbŭīt Phoēbēō cōncĭtŭs ōrtū

praētĕrĕūnt frūstrā tēmptātī lītŏră Līssī

Nŷmphaēūmquĕ tĕnēnt; nūdās ăquĭlōnĭbŭs ūndās720

sūccēdēns bŏrĕaē iām pōrtūm fēcĕrăt aūstēr.

Vndĭquĕ cōllātīs īn rōbūr Caēsărĭs ārmīs

sūmmă vĭdēns dūrī Māgnūs dīscrīmĭnă Mārtīs

iām cāstrīs īnstārĕ sŭīs sēpōnĕrĕ tūtūm

cōniŭgĭī dēcrēvĭt ŏnūs Lēsbōquĕ rĕmōtām725

tē prŏcŭl ā saēvī strĕpĭtū, Cōrnēlĭă, bēllī

ōccŭlĕre. Heū quāntūm mēntēs dŏmĭnātŭr ĭn aēquās

iūstă Vĕnūs! dŭbĭūm trĕpĭdūmque ād proēlĭă, Māgnĕ,

tē quŏquĕ fēcĭt ămōr; quōd nōllēs stārĕ sŭb īctū

fōrtūnaē, quō mūndŭs ĕrāt Rōmānăquĕ fātă,730

cōniūnx sōlă fŭīt. Mēntēm iām vērbă părātām

dēstĭtŭūnt, blāndaēquĕ iŭvāt vēntūră trăhēntēm

īndūlgērĕ mŏraē, tēmpūs sūbdūcĕrĕ fātīs.

Nōctĕ sŭb ēxtrēmā pūlsō tōrpōrĕ quĭētīs,

dūm fŏvĕt āmplēxū grăvĭdūm Cōrnēlĭă cūrīs735

pēctŭs ĕt āvērsī pĕtĭt ōscŭlă grātă mărītī,

ūmēntīs mīrātă gĕnās pērcūssăquĕ caēcō

vūlnĕrĕ nōn aūdēt flēntēm dēprēndĕrĕ Māgnūm.

Īllĕ gĕmēns: "Nōn nūnc vītā mĭhĭ dūlcĭŏr" īnquīt

"cūm taēdēt vītaē, laētō sēd tēmpŏrĕ, cōniūnx,740

vēnīt maēstă dĭēs ēt quām nĭmĭūmquĕ părūmquĕ

dīstŭlĭmūs; iām tōtŭs ădēst īn proēlĭă Caēsār.

Cēdēndum ēst bēllīs; quōrūm tĭbĭ tūtă lătēbră

Lēsbŏs ĕrīt. Dēsīstĕ prĕcēs tēmptārĕ, nĕgāvī

iām mĭhĭ. Nōn lōngōs ā mē pătĭērĕ rĕcēssūs;745

praēcĭpĭtēs ădĕrūnt cāsūs; prŏpĕrāntĕ rŭīnā

sūmmă cădūnt. Sătĭs ēst aūdīssĕ pĕrīcŭlă Māgnī;

mēquĕ tŭūs dēcēpĭt ămōr, cīvīlĭă bēllă

sī spēctārĕ pŏtēs; nām mē iām Mārtĕ părātō

sēcūrōs cēpīssĕ pŭdēt cūm cōniŭgĕ sōmnōs750

ēquĕ tŭō, quătĭūnt mĭsĕrūm cūm clāssĭcă mūndūm,

sūrrēxīssĕ sĭnū. vĕrĕōr cīvīlĭbŭs ārmīs

Pōmpĕĭūm nūllō trīstēm cōmmīttĕrĕ dāmnō.

Tūtĭŏr īntĕrĕā pŏpŭlīs ēt tūtĭŏr ōmnī

rēgĕ lătē, pŏsĭtāmquĕ prŏcūl fōrtūnă mărītī755

nōn tōtā tē mōlĕ prĕmāt. Sī nūmĭnă nōstrās

īmpŭlĕrīnt ăcĭēs, mănĕāt pārs ōptĭmă Māgnī,

sītquĕ mĭhī, sī fātă prĕmānt vīctōrquĕ crŭēntūs,

quō fūgīssĕ vĕlīm." vīx tāntum īnfīrmă dŏlōrēm

cēpĭt, ĕt āttŏnĭtō cēssērūnt pēctŏrĕ sēnsūs.760

Tāndēm vōx maēstās pŏtŭīt prōfērrĕ quĕrēllās:

"Nīl mĭhĭ dē fātīs thălămī sŭpĕrīsquĕ rĕlīctūmst,

Māgnĕ, quĕrī: nōstrōs nōn rūmpīt fūnŭs ămōrēs

nēc dīrī fāx sūmmă rŏgī, sēd sōrtĕ frĕquēntī

plēbēiāquĕ nĭmīs cărĕō dīmīssă mărītō.765

Hōstĭs ăd ādvēntūm rūmpāmūs foēdĕră taēdaē,

plācēmūs sŏcĕrūm. Sīc ēst tĭbĭ cōgnĭtă, Māgnĕ,

nōstră fĭdēs? Crēdīsne ălĭquīd mĭhĭ tūtĭŭs ēssĕ

quām tĭbĭ? Nōn ōlīm cāsū pēndēmŭs ăb ūnō?

Fūlmĭnĭbūs mē, saēvĕ, iŭbēs tāntaēquĕ rŭīnaē770

ābsēntēm praēstārĕ căpūt? Sēcūră vĭdētūr

sōrs tĭbĭ, cūm făcĭās ĕtĭāmnūm vōtă, pĕrīssē?

Ūt nōlīm sērvīrĕ mălīs, sēd mōrtĕ părātā

tē sĕquăr ād mānēs: fĕrĭāt dūm maēstă rĕmōtās

fāmă prŏcūl tērrās, vīvām tĭbĭ nēmpĕ sŭpērstēs.775

Āddĕ quŏd ādsuēscīs fātīs tāntūmquĕ dŏlōrēm,

crūdēlīs, mē fērrĕ dŏcēs. Īgnōscĕ fătēntī:

pōssĕ pătī tĭmĕō. Quōd sī sūnt vōtă dĕīsquĕ

aūdĭŏr, ēvēntūs rērūm scĭĕt ūltĭmă cōniūnx.

Sōllĭcĭtām rūpēs iām tē vīctōrĕ tĕnēbūnt,780

ēt pūppīm, quaē fātă fĕrēt tām laētă, tĭmēbō.

Nēc sōlvēnt aūdītă mĕtūs mĭhĭ prōspĕră bēllă,

cūm văcŭīs prōiēctă lŏcīs ā Caēsărĕ pōssīm

vēl fŭgĭēntĕ căpī. Nōtēscēnt lītŏră clārī

nōmĭnĭs ēxĭlĭō, pŏsĭtāque ĭbĭ cōniŭgĕ Māgnī785

quīs Mўtĭlēnaēās pŏtĕrīt nēscīrĕ lătēbrās?

Hōc prĕcŏr ēxtrēmūm, sī nīl tĭbĭ vīctă rĕlīnquēnt

tūtĭŭs ārmă fŭgā, cūm tē cōmmīsĕrĭs ūndīs,

quōlĭbĕt īnfaūstām pŏtĭūs dēflēctĕ cărīnām:

lītŏrĭbūs quaērērĕ mĕīs." Sīc fātă rĕlīctīs790

ēxĭlŭīt strātīs āmēns tōrmēntăquĕ nūllă

vūlt dīffērrĕ mŏrā. nōn maēstī pēctŏră Māgnī

sūstĭnĕt āmplēxā dūlcī, nōn cōllă tĕnērĕ,

ēxtrēmūsquĕ pĕrīt tām lōngī frūctŭs ămōrīs.

Praēcĭpĭtāntquĕ sŭōs lūctūs, neūtērquĕ rĕcēdēns795

sūstĭnŭīt dīxīssĕ: "vălē"; vītāmquĕ pĕr ōmnēm

nūllă fŭīt tām maēstă dĭēs; nām cētĕră dāmnă

dūrātā iām mēntĕ mălīs fīrmāquĕ tŭlērūnt.

Lābĭtŭr īnfēlīx mănĭbūsque ēxcēptă sŭōrūm

fērtŭr ăd aēquŏrĕās āc sē prōstērnĭt hărēnās800

lītŏrăque īpsă tĕnēt tāndēmque īllātă cărīnaēst.

Nōn sīc īnfēlīx pătrĭām pōrtūsquĕ rĕlīquīt

Hēspĕrĭōs, saēvī prĕmĕrēnt cūm Caēsărĭs ārmă.

Fīdă cŏmēs Māgnī vādīt dŭcĕ sōlă rĕlīctō

Pōmpĕĭūmquĕ fŭgīt. Quaē nōx tĭbĭ prōxĭmă vēnīt805

īnsōmnīs! vĭdŭō tūm prīmūm frīgĭdă lēctō,

ātque īnsuētă quĭēs ūnī, nūdūmquĕ mărītō

nōn haērēntĕ lătūs. Sōmnō quām saēpĕ grăvātă

dēcēptīs văcŭūm mănĭbūs cōmplēxă cŭbīlēst

ātquĕ ŏblītă fŭgaē quaēsīvīt nōctĕ mărītūm!810

Nām quāmvīs flāmmā tăcĭtās ūrēntĕ mĕdūllās

nōn iŭvăt īn tōtō cōrpūs iāctārĕ cŭbīlī

sērvātūr pārs īllă tŏrī. Cărŭīssĕ tĭmēbāt

Pōmpēiō; sēd nōn Sŭpĕrī tām laētă părābānt:

īnstābāt, mĭsĕraē Māgnūm quaē rēddĕrĕt, hōră.815

Sic alterna duces bellorum vulnera passos

in Macetum terras miscens adversa secundis

servavit fortuna pares. Iam sparserat Haemo

bruma nives gelidoque cadens Atlantis Olympo,

5instabatque dies qui dat nova nomina fastis

quique colit primus ducentem tempora Ianum.

Dum tamen emeriti remanet pars ultima iuris

consul uterque vagos belli per munia patres

elicit Epirum. Peregrina ac sordida sedes

10Romanos cepit proceres, secretaque rerum

hospes in externis audivit curia tectis.

Nam quis castra vocet tot strictas iure securis,

tot fasces? Docuit populos venerabilis ordo,

non Magni partes, sed Magnum in partibus esse.

15Ut primum maestum tenuere silentia coetum,

Lentulus e celsa sublimis sede profatur:

"Indole si dignum Latia, si sanguine prisco

robur inest animis, non qua tellure coacti

quamque procul tectis captae sedeamus ab urbis

20cernite, sed vestrae faciem cognoscite turbae

cunctaque iussuri primum hoc decernite, patres,

quod regnis populisque liquet, nos esse senatum.

Nam vel Hyperboreae plaustrum glaciale sub Ursae

vel plaga qua torrens claususque vaporibus axis

25nec patitur noctes nec iniquos crescere soles,

si fortuna ferat, rerum nos summa sequetur

imperiumque comes. Tarpeia sede perusta

Gallorum facibus Veiosque habitante Camillo

illic Roma fuit. Non umquam perdidit ordo

30mutato sua iura solo. Maerentia tecta

Caesar habet vacuasque domos legesque silentis

clausaque iustitio tristi fora; curia solos

illa videt patres, plena quos urbe fugavit.

Ordine de tanto quisquis non exulat, hic est,

35ignaros scelerum longaque in pace quietos

bellorum primus sparsit furor; omnia rursus

membra loco redeunt. En totis viribus orbis

Hesperiam pensant superi: iacet hostis in undis

obrutus Illyricis, Libyae squalentibus arvis

40Curio Caesarei cecidit pars magna senatus.

Tollite signa, duces, fatorum impellite cursum,

spem vestram praestate deis, fortunaque tantos

det vobis animos quantos fugientibus hostem

causa dabat. nostrum exhausto ius clauditur anno;

45vos quorum finem non est sensura potestas,

consulite in medium, patres, Magnumque iubete

esse ducem." Laeto nomen clamore senatus

excipit et Magno fatum patriaeque suumque

imposuit. tunc in reges populosque merentis

50sparsus honor, pelagique potens Phoebeia donis

exornata Rhodos gelidique inculta iuventus

Taygeti; famae veteres laudantur Athenae,

Massiliaeque suae donatur libera Phocis.

Tunc Sadalam fortemque Cotyn fidumque per arma

55Deiotarum et gelidae dominum Rhascypolin orae

collaudant Libyamque iubent auctore senatu

sceptrifero parere Iubae. Pro tristia fata!

Et tibi, non fidae gentis dignissime regno,

fortunae, Ptolemaee, pudor crimenque deorum

60cingere Pellaeo pressos diademate crinis

permissum. Saevum in populos, puer, accipis ensem

(atque utinam in populos); donata est regia Lagi,

accessit Magni iugulus, regnumque sorori

ereptum est soceroque nefas. Iam turba soluto

65arma petit coetu. Quae cum populique ducesque

casibus incertis et caeca sorte pararent,

solus in ancipites metuit descendere Martis

Appius eventus finemque expromere rerum

sollicitat superos multosque obducta per annos

70Delphica fatidici reserat penetralia Phoebi.

Hesperio tantum quantum summotus eoo

cardine Parnasos gemino petit aethera colle,

mons Phoebo Bromioque sacer, cui numine mixto

Delphica Thebanae referunt trieterica Bacchae.

75Hoc solum fluctu terras mergente cacumen

eminuit pontoque fuit discrimen et astris.

Tu quoque vix summam seductus ab aequore rupem

extuleras unoque iugo, Parnasse, latebas.

Ultor ibi expulsae, premeret cum viscera partus,

80matris adhuc rudibus Paean Pythona sagittis

explicuit, cum regna Themis tripodasque teneret.

Ut vidit Paean vastos telluris hiatus

divinam spirare fidem ventosque loquaces

exhalare solum, sacris se condidit antris

85incubuitque adyto: vates ibi factus Apollo.

Quis latet hic superum? quod numen ab aethere pressum

dignatur caecas inclusum habitare cavernas?

Quis terram caeli patitur deus omnia cursus

aeterni secreta tenens mundoque futuri

90conscius ac populis sese proferre paratus

contactumque ferens hominis magnusque potensque,

sive canit fatum, seu quod iubet ille canendo

fit fatum? Forsan terris inserta regendis

aëre libratum vacuo quae sustinet orbem,

95totius pars magna Iovis Cirrhaea per antra

exit et aetherio trahitur conexa Tonanti.

Hoc ubi virgineo conceptum est pectore numen,

humanam feriens animam sonat oraque vatis

solvit, ceu Siculus flammis urgentibus Aetnam

100undat apex, Campana fremens ceu saxa vaporat

conditus Inarimes aeterna mole Typhoeus.

Hoc tamen expositum cunctis nullique negatum

numen ab humani solum se labe furoris

vindicat. Haut illic tacito mala vota susurro

105concipiunt; nam fixa canens mutandaque nulli

mortales optare vetat iustisque benignus

saepe dedit sedem totas mutantibus urbes,

ut Tyriis; dedit ille minas impellere belli,

ut Salaminiacum meminit mare; sustulit iras,

110telluris sterilis monstrato fine; resolvit

aëra tabificum. Non ullo saecula dono

nostra carent maiore deum, quam Delphica sedes

quod silvit, postquam reges timuere futura

et superos vetuere loqui. Nec voce negata

115Cirrhaeae maerent vates templique fruuntur

iustitio. Nam si qua deus sub pectora venit,

numinis aut poena est mors immatura recepti

aut pretium; quippe stimulo fluctuque furoris

compages humana labat, pulsusque deorum

120concutiunt fragiles animas. Sic tempore longo

immotos tripodas vastaeque silentia rupis

Appius Hesperii scrutator ad ultima fati

sollicitat. Iussus sedes laxare verendas

antistes pavidamque deis immittere vatem

125Castalios circum latices nemorumque recessus

Phemonoen errore vagam curisque vacantem

corripuit cogitque fores irrumpere templi.

Limine terrifico metuens consistere Phoebas

absterrere ducem noscendi ardore futura

130cassa fraude parat: "Quid spes" ait "improba veri

te, Romane, trahit? Muto Parnasos hiatu

conticuit pressitque deum, seu spiritus istas

destituit fauces mundique in devia versum

duxit iter, seu, barbarica cum lampade Python

135arsit, in immensas cineres abiere cavernas

et Phoebi tenuere viam, seu sponte deorum

Cirrha silet farique sat est arcana futuri

carmina longaevae vobis commissa Sibyllae,

seu Paean solitus templis arcere nocentes,

140ora quibus solvat, nostro non invenit aevo."

Virginei patuere doli, fecitque negatis

numinibus metus ipse fidem. Tum torta priores

stringit vitta comas, crinesque in terga solutos

candida Phocaica complectitur infula lauro.

145Haerentem dubiamque premens in templa sacerdos

impulit. Illa pavens adyti penetrale remoti

fatidicum prima templorum in parte resistit

atque deum simulans sub pectore ficta quieto

verba refert, nullo confusae murmure vocis

150instinctam sacro mentem testata furore,

haud aeque laesura ducem, cui falsa canebat,

quam tripodas Phoebique fidem. Non rupta trementi

verba sono nec vox antri complere capacis

sufficiens spatium nulloque horrore comarum

155excussae laurus immotaque culmina templi

securumque nemus veritam se credere Phoebo

prodiderant. Sensit tripodas cessare furensque

Appius: "Et nobis meritas dabis, improba, poenas

et superis, quos fingis" ait "nisi mergeris antris

160deque orbis trepidi tanto consulta tumultu

desinis ipsa loqui." Tandem conterrita virgo

confugit ad tripodas vastisque adducta cavernis

haesit et invito concepit pectore numen,

quod non exhaustae per tot iam saecula rupis

165spiritus ingessit vati, tandemque potitus

pectore Cirrhaeo non umquam plenior artus

Phoebados irrupit Paean mentemque priorem

expulit atque hominem toto sibi cedere iussit

pectore. Bacchatur demens aliena per antrum

170colla ferens vittasque dei Phoebeaque serta

erectis discussa comis per inania templi

ancipiti cervice rotat spargitque vaganti

obstantis tripodas magnoque exaestuat igne

iratum te, Phoebe, ferens. Nec verbere solo

175uteris et stimulos flammasque in viscera mergis:

accipit et frenos, nec tantum prodere vati

quantum scire licet. venit aetas omnis in unam

congeriem, miserumque premunt tot saecula pectus.

Tanta patet rerum series, atque omne futurum

180nititur in lucem, vocemque petentia fata

luctantur; non prima dies, non ultima mundi,

non modus Oceani, numerus non derat harenae.

Talis in Euboico vates Cumana recessu

indignata suum multis servire furorem

185gentibus ex tanta fatorum strage superba

excerpsit Romana manu; sic plena laborat

Phemonoe Phoebo, dum te, consultor operti

Castalia tellure dei, vix invenit, Appi,

inter fata diu quaerens tam magna latentem.

190Spumea tunc primum rabies vesana per ora

effluit et gemitus nec anhelo clara meatu

murmura; tunc maestus vastis ululatus in antris,

extremaeque sonant domita iam virgine voces:

"Effugis ingentis tanti discriminis expers

195bellorum, Romane, minas solusque quietem

Euboici vasta lateris convalle tenebis."

Cetera subpressit faucesque obstrinxit Apollo.

Custodes tripodes fatorum arcanaque mundi

tuque potens veri, Paean, nullumque futuri

200a superis celate diem, suprema ruentis

imperii caesosque duces et funera regum

et tot in Hesperio collapsas sanguine gentis

cur aperire times? an nondum numina tantum

decrevere nefas et adhuc dubitantibus astris

205Pompei damnare caput tot fata tenentur?

Vindicis an gladii facinus poenasque furorum

regnaque ad ultores iterum redeuntia Brutos

ut peragat fortuna taces? Tunc pectore vatis

impactae cessere fores, expulsaque templis

210prosilvit; perstat rabies, nec cuncta locutae,

quem non emisit, superest deus. Illa feroces

torquet adhuc oculos totoque vagantia caelo

lumina, nunc vultu pavido, nunc torva minaci:

stat numquam facies; rubor igneus inficit ora

215liventesque genas; nec qui solet esse timenti,

terribilis sed pallor inest; nec fessa quiescunt

corda, sed ut tumidus boreae post flamina pontus

rauca gemit, sic muta levant suspiria vatem.

Dumque a luce sacra qua vidit fata refertur

220ad vulgare iubar, mediae venere tenebrae:

immisit Stygiam Paean in viscera Lethen,

quae raperet secreta deum. tum pectore verum

fugit, et ad Phoebi tripodas rediere futura;

vixque refecta cadit. Nec te vicinia leti

225territat ambiguis frustratum sortibus, Appi;

iure sed incerto mundi subsidere regnum

Chalcidos Euboicae vana spe rapte parabas.

Heu demens! nullum belli sentire fragorem,

tot mundi carvisse malis, praestare deorum

230excepta quis Morte potest? Secreta tenebis

litoris Euboici, memorando condite busto,

qua maris angustat fauces saxosa Carystos

et tumidis infesta colit qua numina Rhamnus,

artatus rapido fervet qua gurgite pontus,

235Euripusque trahit cursum mutantibus undis

Chalcidicas puppes ad iniquam classibus Aulin.

Interea domitis Caesar remeabat Hiberis

victrices aquilas alium laturus in orbem,

cum prope fatorum tantos per prospera cursus

240avertere dei. Nullo nam Marte subactus

intra castrorum timuit tentoria ductor

perdere successus scelerum, cum paene fideles

per tot bella manus satiatae sanguine tandem

destituere ducem, seu maesto classica paulum

245intermissa sono claususque et frigidus ensis

expulerat belli furias, seu, praemia miles

dum maiora petit, damnat causamque ducemque

et scelere imbutos etiamnum venditat enses.

Haud magis expertus discrimine Caesar in ullo,

250quam non e stabili, tremulo sed culmine cuncta

despiceret staretque super titubantia fultus.

Tot raptis truncus manibus gladioque relictus

paene suo, qui tot gentis in bella trahebat,

scit non esse ducis strictos, sed militis, enses.

255Non pavidum iam murmur erat, nec pectore tecto

ira latens; nam quae dubias constringere mentes

causa solet, dum quisque pavet, quibus ipse timorist,

seque putat solum regnorum iniusta gravari,

haut retinet. Quippe ipsa metus exsolverat audax

260turba suos: quicquid multis peccatur inultumst.

Effudere minas: "Liceat discedere, Caesar,

a rabie scelerum. Quaeris terraque marique

his ferrum iugulis, animasque effundere viles

quolibet hoste paras: partem tibi Gallia nostri

265eripuit, partem duris Hispania bellis,

pars iacet Hesperia; totoque exercitus orbe

te vincente perit. Terris fudisse cruorem

quid iuvat arctois Rhodano Rhenoque subactis?

Tot mihi pro bellis bellum civile dedisti.

270Cepimus expulso patriae cum tecta senatu,

quos hominum vel quos licuit spoliare deorum?

Imus in omne nefas manibus ferroque nocentes,

paupertate pii. Finis quis quaeritur armis?

Quid satis est, si Roma parum est? Iam respice canos

275invalidasque manus et inanis cerne lacertos.

Usus abit vitae, bellis consumpsimus aevum.

Ad mortem dimitte senes. En improba vota:

non duro liceat morientia caespite membra

ponere, non anima galeam fugiente ferire

280atque oculos morti clausuram quaerere dextram,

coniugis illabi lacrimis, unique paratum

scire rogum. Liceat morbis finire senectam;

sit praeter gladios aliquod sub Caesare fatum.

Quid velut ignaros, ad quae portenta paremur,

285spe trahis? usque adeo soli civilibus armis

nescimus, cuius sceleris sit maxima merces?

Nil actum est bellis, si nondum comperit istas

omnia posse manus. Nec fas nec vincula iuris

hoc audere vetant. Rheni mihi Caesar in undis

290dux erat, hic socius. Facinus quos inquinat aequat.

Adde quod ingrato meritorum iudice virtus

nostra perit: quidquid gerimus fortuna vocatur.

Nos fatum sciat esse suum. Licet omne deorum

obsequium speres, irato milite, Caesar,

295pax erit." Haec fatus totis discurrere castris

coeperat infestoque ducem deposcere vultu.

Sic eat, o superi, quando pietasque fidesque

destituunt moresque malos sperare relictumst:

finem civili faciat discordia bello.

300Quem non ille ducem potuit terrere tumultus?

Fata sed in praeceps solitus demittere Caesar

fortunamque suam per summa pericula gaudens

exercere venit nec, dum desaeviat ira,

exspectat; medios properat temptare furores.

305Non illis urbes spoliandaque templa negasset

Tarpeiamque Iovis sedem matresque senatus

passurasque infanda nurus. vult omnia certe

a se saeva peti, vult praemia Martis amari,

militis indomiti tantum mens sana timetur.

310Non pudet, heu, Caesar, soli tibi bella placere

iam manibus damnata suis? hos ante pigebit

sanguinis? His ferri grave ius erit? Ipse per omne

fasque nefasque rues? Lassare et disce sine armis

posse pati, liceat scelerum tibi ponere finem.

315Saeve, quid insequeris? quid iam nolentibus instas?

Bellum te civile fugit. Stetit aggere fulti

caespitis intrepidus vultum meruitque timeri

non metuens atque haec ira dictante profatur:

"Qui modo in absentem vultu dextraque furebas,

320miles, habes nudum promptumque ad vulnera pectus.

Hic fuge, si belli finis placet ense relicto.

Detegit imbelles animas nil fortiter ausa

seditio tantumque fugam meditata iuventus

ac ducis invicti rebus lassata secundis.

325Vadite meque meis ad bella relinquite fatis.

Invenient haec arma manus, vobisque repulsis

tot reddet Fortuna viros quot tela vacabunt.

Anne, fugam Magni tanta cum classe sequuntur

Hesperiae gentes, nobis victoria turbam

330non dabit, impulsi tantum quae praemia belli

auferat et vestri rapta mercede laboris

lauriferos nullo comitetur vulnere currus?

Vos despecta, senes, exhaustaque sanguine turba

cernetis nostros iam plebs Romana triumphos.

335Caesaris an cursus vestrae sentire putatis

damnum posse fugae? veluti si cuncta minentur

flumina, quos miscent pelago, subducere fontes,

non magis ablatis umquam descenderit aequor,

quam nunc crescit, aquis. An vos momenta putatis

340ulla dedisse mihi? numquam sic cura deorum

se premet ut vestrae morti vestraeque saluti

fata vacent; procerum motus haec cuncta sequuntur.

Humanum paucis vivit genus. Orbis Hiberi

horror et arctoi nostro sub nomine miles,

345Pompeio certe fugeres duce. Fortis in armis

Caesareis Labienus erat; nunc transfuga vilis

cum duce praelato terras atque aequora lustrat.

Nec melior mihi vestra fides, si bella nec hoste

nec duce me geritis. Quisquis mea signa relinquens

350non Pompeianis tradit sua partibus arma,

hic numquam vult esse meus. Sunt ista profecto

curae castra deis, qui me committere tantis

non nisi mutato volverunt milite bellis.

Heu, quantum Fortuna umeris iam pondere fessis

355amolitur onus! Sperantis omnia dextras

exarmare datur, quibus hic non sufficit orbis.

Iam certe mihi bella geram; discedite castris,

tradite nostra viris ignavi signa Quirites.

At paucos, quibus haec rabies auctoribus arsit,

360non Caesar, sed poena tenet. Procumbite terra

infidumque caput feriendaque tendite colla.

Et tu, quo solo stabunt iam robore castra,

tiro rudis, specta poenas et disce ferire,

disce mori." Tremuit saeva sub voce minantis

365vulgus iners unumque caput tam magna iuventus

privatum factura timet, velut ensibus ipsis

imperet invito moturus milite ferrum.

Ipse pavet, ne tela sibi dextraeque negentur

ad scelus hoc, Caesar; vicit patientia saevi

370spem ducis, et iugulos, non tantum praestitit ensis.

Nil magis adsuetas sceleri quam perdere mentis

atque perire tenet. Tam diri foederis ictu

parta quies, poenaque redit placata iuventus.

Brundisium decimis iubet hanc attingere castris

375et cunctas revocare rates, quas avius Hydrus

antiquosque Taras secretaque litora Leucae,

quas recipit Salpina palus et subdita Sipus

montibus, Ausoniam qua torquens frugifer oram

Delmatico boreae Calabroque obnoxius austro

380Apulus Adriacas exit Garganus in undas.

Ipse petit trepidam tutus sine milite Romam

iam doctam servire togae populoque precanti

scilicet indulgens summum dictator honorem

contigit et laetos fecit se consule fastos.

385Namque omnis voces, per quas iam tempore tanto

mentimur dominis, haec primum repperit aetas,

qua sibi ne ferri ius ullum Caesar abesset,

Ausonias volvit gladiis miscere secures.

Addidit et fasces aquilis et nomen inane

390imperii rapiens signavit tempora digna

maesta nota; nam quo melius Pharsalicus annus

consule notus erit? fingit sollemnia Campus

et non admissae dirimit suffragia plebis

decantatque tribus et vana versat in urna.

395Nec caelum servare licet: tonat augure surdo,

et laetae iurantur aves bubone sinistro.

Inde perit primum quondam veneranda potestas

iuris inops; careat tantum ne nomine tempus,

menstruus in fastus distinguit saecula consul.

400Nec non Iliacae numen quod praesidet Albae,

haud meritum Latio sollemnia sacra subacto

vidit flammifera confectas nocte Latinas.

Inde rapit cursus et quae piger Apulus arva

deservit rastris et inerti tradidit herbae,

405ocior et caeli flammis et tigride feta

transcurrit curvique tenens Minoia tecta

Brundisii clausas ventis brumalibus undas

invenit et pavidas hiberno sidere classes.

Turpe duci visum, rapiendi tempora belli

410in segnes exisse moras portuque teneri,

dum pateat tutum vel non felicibus aequor.

Expertes animos pelagi sic robore complet:

"Fortius hiberni flatus caelumque fretumque,

cum cepere, tenent, quam quos incumbere certos

415perfida nubiferi vetat inconstantia veris.

Nec maris anfractus lustrandaque litora nobis,

sed recti fluctus soloque aquilone secandi.

Hic utinam summi curvet carchesia mali

incumbatque ferens et Graia ad moenia perflet,

420ne Pompeiani Phaeacum e litore toto

languida iactatis comprendant carbasa remis.

Rumpite quae retinent felices vincula proras;

iamdudum nubes et saevas perdimus undas."

Sidera prima poli Phoebo labente sub undas

425exierant, et luna suas iam fecerat umbras,

cum pariter solvere ratis totosque rudentes

laxavere sinus et flexo navita cornu

obliquat laevo pede carbasa summaque pandens

sipara velorum perituras colligit auras.

430Ut primum levior propellere lintea ventus

incipit exiguumque tument, mox reddita malo

in mediam cecidere ratem, terraque relicta

non valet ipsa sequi puppes, quae vexerat, aura.

Aequora lenta iacent, alto torpore ligatae

435pigrius immotis haesere paludibus undae.

Sic stat iners Scythicas astringens Bosporus undas,

cum glacie retinente fretum non impulit Hister,

immensumque gelu tegitur mare; comprimit unda,

deprendit quascumque rates, nec pervia velis

440aequora frangit eques, fluctuque latente sonantem

orbita migrantis scindit Maeotida Bessi.

Saeva quies pelagi maestoque ignava profundo

stagna iacentis aquae, veluti deserta rigente

aequora natura cessant, pontusque vetustas

445oblitus servare vices non commeat aestu,

non horrore tremit, non solis imagine vibrat.

Casibus innumeris fixae patuere carinae.

Illinc infestae classes et inertia tonsis

aequora moturae, gravis hinc languore profundi

450obsessis ventura fames. Nova vota timori

sunt inventa novo, fluctus nimiasque precari

ventorum vires, dum se torpentibus unda

excutiat stagnis et sit mare. Nubila nusquam

undarumque minae; caelo languente fretoque

455naufragii spes omnis abit. Sed nocte fugata

laesum nube dies iubar extulit imaque sensim

concussit pelagi movitque Ceraunia nautis.

Inde rapi coepere rates atque aequora classem

curva sequi, quae iam vento fluctuque secundo

460lapsa Palaestinas uncis confixit harenas.

Prima duces vidit iunctis consistere castris

tellus, quam volucer Genusus, quam mollior Apsus

circumeunt ripis. Apso gestare carinas

causa palus, leni quam fallens egerit unda,

465at Genusum nunc sole nives, nunc imbre solutae

praecipitant; neuter longo se gurgite lassat,

sed minimum terrae vicino litore novit.

Hoc fortuna loco tantae duo nomina famae

composuit miserique fuit spes irrita mundi,

470posse duces parva campi statione diremptos

admotum damnare nefas; nam cernere vultus

et voces audire datur, multosque per annos

dilectus tibi, Magne, socer post pignora tanta

sanguinis infausti, subolem mortemque nepotum,

475te nisi Niliaca propius non vidit harena.

Caesaris attonitam miscenda ad proelia mentem

ferre moras scelerum partes iussere relictae.

Ductor erat cunctis audax Antonius armis,

iam tum civili meditatus Leucada bello.

480Illum saepe minis Caesar precibusque morantem

evocat: "O mundi tantorum causa laborum,

quid superos et fata tenes? Sunt cetera cursu

acta meo, summam rapti per prospera belli

te poscit fortuna manum. Non rupta vadosis

485Syrtibus incerto Libye nos dividit aestu.

Numquid inexperto tua credimus arma profundo,

inque novos traheris casus? Ignave, venire

te Caesar, non ire iubet. Prior ipse per hostes

percussi medias alieni iuris harenas:

490tu mea castra times? Pereuntia tempora fati

conqueror, in ventos impendo vota fretumque;

ne retine dubium cupientis ire per aequor;

si bene nota mihi est, ad Caesaris arma iuventus

naufragio venisse volet. Iam voce doloris

495utendum est: non ex aequo divisimus orbem;

Epirum Caesarque tenet totusque senatus,

Ausoniam tu solus habes." His terque quaterque

vocibus excitum postquam cessare videbat,

dum se desse deis ac non sibi numina credit,

500sponte per incautas audet temptare latebras,

quod iussi timuere fretum temeraria prono

expertus cessisse deo fluctusque verendos

classibus exigua sperat superare carina.

Solverat armorum fessas nox languida curas,

505parva quies miseris, in quorum pectora somno

dat vires fortuna minor; iam castra silebant,

tertia iam vigiles commoverat hora secundos;

Caesar sollicito per vasta silentia gressu

vix famulis audenda parat, cunctisque relictis

510sola placet Fortuna comes. Tentoria postquam

egressus vigilum somno cedentia membra

transilvit, questus tacite quod fallere posset,

litora curva legit primisque invenit in undis

rupibus exesis haerentem fune carinam.

515Rectorem dominumque ratis secura tenebat

haud procul inde domus, non ullo robore fulta,

sed sterili iunco cannaque intexta palustri

et latus inversa nudum munita phaselo.

Haec Caesar bis terque manu quassantia tectum

520limina commovit. Molli consurgit Amyclas,

quem dabat alga, toro. "Quisnam mea naufragus" inquit

"tecta petit? Aut quem nostrae Fortuna coëgit

auxilium sperare casae?" Sic fatus ab alto

aggere iam tepidae sublato fune favillae

525scintillam tenuem commotos pavit in ignes

securus belli; praedam civilibus armis

scit non esse casas. O vitae tuta facultas

pauperis angustique lares! o munera nondum

intellecta deum! Quibus hoc contingere templis

530aut potuit muris nullo trepidare tumultu

Caesarea pulsante manu? Tunc poste recluso

dux ait: "Exspecta votis maiora modestis

spesque tuas laxa, iuvenis: si iussa secutus

me vehis Hesperiam, non ultra cuncta carinae

535debebis manibusque inopem duxisse senectam.

Ne cessa praebere deo tua fata volenti

angustos opibus subitis implere penates."

Sic fatur, quamquam plebeio tectus amictu,

indocilis privata loqui. Tum pauper Amyclas:

540"Multa quidem prohibent nocturno credere ponto;

nam sol non rutilas deduxit in aequora nubes

concordesque tulit radios: noton altera Phoebi,

altera pars borean diducta luce vocabat.

Orbe quoque exhaustus medio languensque recessit

545spectantis oculos infirmo lumine passus;

lunaque non gracili surrexit lucida cornu

aut orbis medii puros exesa recessus,

nec duxit recto tenuata cacumina cornu

ventorumque nota rubuit, tum lurida pallens

550ora tulit vultu sub nubem tristis ituro.

Sed mihi nec motus nemorum nec litoris ictus

nec placet, incertus qui provocet aequora, delphin,

aut siccum quod mergus amat, quodque ausa volare

ardea sublimis pinnae confisa natanti,

555quodque caput spargens undis, velut occupet imbrem,

instabili gressu metitur litora cornix.

Sed si magnarum poscunt discrimina rerum,

haud dubitem praebere manus: vel litora tangam

iussa, vel hoc potius pelagus flatusque negabant."

560Haec fatur solvensque ratem dat carbasa ventis,

ad quorum motus non solum lapsa per altum

aëra dispersos traxere cadentia sulcos

sidera, sed summis etiam quae fixa tenentur

astra polis, sunt visa quati. Niger inficit horror

565terga maris, longo per multa volumina tractu

aestuat unda minax flatusque incerta futuri

turbida testantur conceptos aequora ventos.

Tunc rector trepidae fatur ratis: "Aspice, saevum

quanta paret pelagus; zephyros intendat an austros,

570incertum est: puppim dubius ferit undique pontus.

Nubibus et caelo notus est; si murmura ponti

consulimus, cori verrent mare. gurgite tanto

nec ratis Hesperias tanget nec naufragus oras.

Desperare viam et vetitos convertere cursus

575sola salus. Liceat vexata litora puppi

prendere, nec longe nimium sit proxima tellus."

Fisus cuncta sibi cessura pericula Caesar

"Sperne minas" inquit "pelagi ventoque furenti

trade sinum. Italiam si caelo auctore recusas,

580me pete. Sola tibi causa est haec iusta timoris

vectorem non nosse tuum, quem numina numquam

destituunt, de quo male tunc Fortuna meretur,

cum post vota venit. medias perrumpe procellas,

tutela secure mea. caeli iste fretique,

585non puppis nostrae, labor est: hanc Caesare pressam

a fluctu defendet onus. Nec longa furori

ventorum saevo dabitur mora: proderit undis

ista ratis. Ne flecte manum, fuge proxima velis

litora: tunc Calabro portu te crede potitum,

590cum iam non poterit puppi nostraeque saluti

altera terra dari. Quid tanta strage paretur,

ignoras: quaerit pelagi caelique tumultu

quod praestet fortuna mihi." Non plura locuto

avulsit laceros percussa puppe rudentis

595turbo rapax fragilemque super volitantia malum

vela tulit; sonuit victis compagibus alnus.

Inde ruunt toto concita pericula mundo.

Primus ab Oceano caput exseris Atlanteo,

Core, movens aestus; iam te tollente furebat

600pontus et in scopulos totas erexerat undas:

occurrit gelidus boreas pelagusque retundit,

et dubium pendet, vento cui concidat, aequor.

Sed Scythici vicit rabies aquilonis et undas

torsit et abstrusas penitus vada fecit harenas.

605Nec perfert pontum boreas ad saxa suumque

in fluctus cori frangit mare motaque possunt

aequora subductis etiam concurrere ventis.

Non euri cessasse minas, non imbribus atrum

Aeolii iacuisse notum sub carcere saxi

610crediderim, cunctos solita de parte ruentis

defendisse suas violento turbine terras,

sic pelagus mansisse loco. Nam parva procellis

aequora rapta ferunt; Aegeas transit in undas

Tyrrhenum, sonat Ionio vagus Adria ponto.

615A quoties frustra pulsatos aequore montis

obruit illa dies! Quam celsa cacumina pessum

tellus victa dedit! Non illo litore surgunt

tam validi fluctus alioque ex orbe voluti

a magno venere mari, mundumque coërcens

620monstriferos agit unda sinus. Sic rector Olympi

cuspide fraterna lassatum in saecula fulmen

adiuvit, regnoque accessit terra secundo,

cum mare convolvit gentes, cum litora Tethys

noluit ulla pati caelo contenta teneri.

625Tunc quoque tanta maris moles crevisset in astra,

ni superum rector pressisset nubibus undas.

Non caeli nox illa fuit: latet obsitus aër

infernae pallore domus nimbisque gravatus

deprimitur, fluctusque in nubibus accipit imbrem.

630Lux etiam metuenda perit, nec fulgora currunt

clara, sed obscurum nimbosus dissilit aër.

Tunc superum convexa tremunt, atque arduus axis

insonuit motaque poli compage laborat.

Extimuit natura chaos; rupisse videntur

635concordes elementa moras, rursusque redire

nox manes mixtura deis. Spes una salutis

quod tanta mundi nondum periere ruina.

Quantum Leucadio placidus de vertice pontus

despicitur, tantum nautae videre trementes

640fluctibus e summis praeceps mare, cumque tumentes

rursus hiant undae, vix eminet aequore malus.

Nubila tanguntur velis et terra carina.

Nam pelagus, qua parte sedet, non celat harenas

exhaustum in cumulos, omnisque in fluctibus undast.

645Artis opem vicere metus, nescitque magister

quam frangat, cui cedat aquae. Discordia ponti

succurrit miseris, fluctusque evertere puppim

non valet in fluctum: victum latus unda repellens

erigit, atque omni surgit ratis ardua vento.

650Non humilem Sasona vadis, non litora curvae

Thessaliae saxosa pavent oraeque malignos

Ambraciae portus: scopulosa Ceraunia nautae

summa timent. Credit iam digna pericula Caesar

fatis esse suis. "Tantusne evertere" dixit

655"me superis labor est, parva quem puppe sedentem

tam magno petiere mari? Si gloria leti

est pelago donata mei bellisque negamur,

intrepidus, quamcumque datis mihi, numina, mortem

accipiam. Licet ingentes abruperit actus

660festinata dies fatis, sat magna peregi:

arctoas domui gentes, inimica subegi

arma metu, vidit Magnum mihi Roma secundum,

iussa plebe tuli fasces per bella negatos;

nulla meis aberit titulis Romana potestas:

665nesciet hoc quisquam, nisi tu, quae sola meorum

conscia votorum es, me, quamuis plenus honorum

et dictator eam Stygias et consul ad umbras,

privatum, Fortuna, mori. Mihi funere nullo

est opus, o Superi; lacerum retinete cadaver

670fluctibus in mediis, desint mihi busta rogusque,

dum metuar semper terraque exspecter ab omni."

Haec fatum decimus, dictu mirabile, fluctus

invalida cum puppe levat nec rursus ab alto

aggere deiecit pelagi, sed pertulit unda,

675scruposisque angusta vacant ubi litora saxis,

imposuit terrae. pariter tot regna, tot urbes

fortunamque suam tacta tellure recepit.

Sed non tam remeans Caesar iam luce propinqua,

quam tacita sua castra fuga comitesque fefellit.

680Circumfusa duci flevit gemituque suorum

et non ingratis incessit turba querellis.

"Quo te, dure, tulit virtus temeraria, Caesar?

aut quae nos viles animas in fata relinquens

invitis spargenda dabas tua membra procellis?

685Cum tot in hac anima populorum vita salusque

pendeat et tantus caput hoc sibi fecerit orbis,

saevitia est volvisse mori. Nullusne tuorum

emeruit comitum, fatis non posse superstes

esse tuis? Cum te raperet mare, corpora segnis

690nostra sopor tenuit. Pudet heu! Tibi causa petendae

haec fuit Hesperiae, visum est quod mittere quemquam

tam saevo crudele mari? Sors ultima rerum

in dubios casus et prona pericula mortis

praecipitare solet: mundi iam summa tenentem

695permisisse mari tantum! quid numina lassas?

Sufficit ad fatum belli favor iste laborque

fortunae, quod te nostris impegit harenis?

Hine usus placuere deum, non rector ut orbis

nec dominus rerum, sed felix naufragus esses?"

700Talia iactantis discussa nocte serenus

oppressit cum sole dies, fessumque tumentes

composuit pelagus ventis patientibus undas.

Nec non Hesperii lassatum fluctibus aequor

ut videre duces, purumque insurgere caelo

705fracturum pelagus borean, solvere carinas

quas ventus doctaeque pari moderamine dextrae

permixtas habuere diu, latumque per aequor,

ut terrestre, coit consertis puppibus agmen.

Sed nox saeva modum venti velique tenorem

710eripuit nautis excussitque ordine puppes.

Strymona sic gelidum bruma pellente relinquunt

poturae te, Nile, grues primoque volatu

effingunt varias casu monstrante figuras;

mox ubi percussit tensas notus altior alas,

715confusos temere immixtae glomerantur in orbes,

et turbata perit dispersis littera pinnis.

Cum primum redeunte die violentior aër

puppibus incubuit Phoebeo concitus ortu

praetereunt frustra temptati litora Lissi

720Nymphaeumque tenent; nudas aquilonibus undas

succedens boreae iam portum fecerat auster.

Undique collatis in robur Caesaris armis

summa videns duri Magnus discrimina Martis

iam castris instare suis seponere tutum

725coniugii decrevit onus Lesboque remotam

te procul a saevi strepitu, Cornelia, belli

occulere. Heu quantum mentes dominatur in aequas

iusta Venus! dubium trepidumque ad proelia, Magne,

te quoque fecit amor; quod nolles stare sub ictu

730fortunae, quo mundus erat Romanaque fata,

coniunx sola fuit. Mentem iam verba paratam

destituunt, blandaeque iuvat ventura trahentem

indulgere morae, tempus subducere fatis.

Nocte sub extrema pulso torpore quietis,

735dum fovet amplexu gravidum Cornelia curis

pectus et aversi petit oscula grata mariti,

umentis mirata genas percussaque caeco

vulnere non audet flentem deprendere Magnum.

Ille gemens: "Non nunc vita mihi dulcior" inquit

740"cum taedet vitae, laeto sed tempore, coniunx,

venit maesta dies et quam nimiumque parumque

distulimus; iam totus adest in proelia Caesar.

Cedendum est bellis; quorum tibi tuta latebra

Lesbos erit. Desiste preces temptare, negavi

745iam mihi. Non longos a me patiere recessus;

praecipites aderunt casus; properante ruina

summa cadunt. Satis est audisse pericula Magni;

meque tuus decepit amor, civilia bella

si spectare potes; nam me iam Marte parato

750securos cepisse pudet cum coniuge somnos

eque tuo, quatiunt miserum cum classica mundum,

surrexisse sinu. vereor civilibus armis

Pompeium nullo tristem committere damno.

Tutior interea populis et tutior omni

755rege late, positamque procul fortuna mariti

non tota te mole premat. Si numina nostras

impulerint acies, maneat pars optima Magni,

sitque mihi, si fata premant victorque cruentus,

quo fugisse velim." vix tantum infirma dolorem

760cepit, et attonito cesserunt pectore sensus.

Tandem vox maestas potuit proferre querellas:

"Nil mihi de fatis thalami superisque relictumst,

Magne, queri: nostros non rumpit funus amores

nec diri fax summa rogi, sed sorte frequenti

765plebeiaque nimis careo dimissa marito.

Hostis ad adventum rumpamus foedera taedae,

placemus socerum. Sic est tibi cognita, Magne,

nostra fides? Credisne aliquid mihi tutius esse

quam tibi? Non olim casu pendemus ab uno?

770Fulminibus me, saeve, iubes tantaeque ruinae

absentem praestare caput? Secura videtur

sors tibi, cum facias etiamnum vota, perisse?

Ut nolim servire malis, sed morte parata

te sequar ad manes: feriat dum maesta remotas

775fama procul terras, vivam tibi nempe superstes.

Adde quod adsuescis fatis tantumque dolorem,

crudelis, me ferre doces. Ignosce fatenti:

posse pati timeo. Quod si sunt vota deisque

audior, eventus rerum sciet ultima coniunx.

780Sollicitam rupes iam te victore tenebunt,

et puppim, quae fata feret tam laeta, timebo.

Nec solvent audita metus mihi prospera bella,

cum vacuis proiecta locis a Caesare possim

vel fugiente capi. Notescent litora clari

785nominis exilio, positaque ibi coniuge Magni

quis Mytilenaeas poterit nescire latebras?

Hoc precor extremum, si nil tibi victa relinquent

tutius arma fuga, cum te commiseris undis,

quolibet infaustam potius deflecte carinam:

790litoribus quaerere meis." Sic fata relictis

exilvit stratis amens tormentaque nulla

vult differre mora. non maesti pectora Magni

sustinet amplexa dulci, non colla tenere,

extremusque perit tam longi fructus amoris.

795Praecipitantque suos luctus, neuterque recedens

sustinuit dixisse: "vale"; vitamque per omnem

nulla fuit tam maesta dies; nam cetera damna

durata iam mente malis firmaque tulerunt.

Labitur infelix manibusque excepta suorum

800fertur ad aequoreas ac se prosternit harenas

litoraque ipsa tenet tandemque illata carinaest.

Non sic infelix patriam portusque reliquit

Hesperios, saevi premerent cum Caesaris arma.

Fida comes Magni vadit duce sola relicto

805Pompeiumque fugit. Quae nox tibi proxima venit

insomnis! viduo tum primum frigida lecto,

atque insueta quies uni, nudumque marito

non haerente latus. Somno quam saepe gravata

deceptis vacuum manibus complexa cubilest

810atque oblita fugae quaesivit nocte maritum!

Nam quamuis flamma tacitas urente medullas

non iuvat in toto corpus iactare cubili

servatur pars illa tori. Carvisse timebat

Pompeio; sed non Superi tam laeta parabant:

815instabat, miserae Magnum quae redderet, hora.