PETRONII ARBITRI - BELLUM CIVILE


0

Ōrbēm iām tōtūm vīctōr Rōmānŭs hăbēbāt

quā mărĕ, quā tērraē, quā sīdūs cūrrĭt ŭtrūmquĕ

nēc sătĭātŭs ĕrāt. Grăvĭdīs frĕtă pūlsă cărīnīs

iām pĕrăgēbāntūr; sī quīs sĭnŭs ābdĭtŭs ūltrā,

sī quă fŏrēt tēllūs, quaē fūlvūm mīttĕrĕt aūrūm,5

hōstĭs ĕrāt, fātīsque īn trīstĭă bēllă părātīs

quaērēbāntŭr ŏpēs. Nōn vūlgō nōtă plăcēbānt

gaūdĭă, nōn ūsū plēbēiō trītă vŏlūptās.

Aēs Ĕphўrēĭăcūm laūdābāt mīlĕs, ĭn īmā

quaēsītūs tēllūrĕ nĭtōr cērtāvĕrăt ōstrō,10

hīnc Nŭmĭdae āccĭĕrānt, īllīnc nŏvă vēllĕră Sērēs

ātque Ărăbūm pŏpŭlūs sŭă dēspŏlĭāvĕrăt ārvă.

Ēcce ălĭaē clādēs ēt laēsaē vūlnĕră pācīs.

Quaērĭtŭr īn sīlvīs aūrō fĕra, ĕt ūltĭmŭs Hāmmōn

Āfrōrum ēxcŭtĭtūr, nē dēsīt bēlŭă dēntĕ15

ād mōrtēs prĕtĭōsă; fămēs prĕmĭt ādvĕnă clāssēs,

tīgrĭs ĕt aūrātā grădĭēns vēctātŭr ĭn aūlā,

ūt bĭbăt hūmānūm pŏpŭlō plaūdēntĕ crŭōrēm.

Heū, pŭdĕt ēffārī pĕrĭtūrăquĕ prōdĕrĕ fātă!

Pērsārūm rītū mălĕ pūbēscēntĭbŭs ānnīs20

sūrrĭpŭērĕ vĭrōs, ēxsēctăquĕ vīscĕră fērrō

īn vĕnĕrēm frēgēre, ātque ūt fŭgă mōbĭlĭs aēvī

cīrcūmscrīptă mŏrā prŏpĕrāntēs dīffĕrăt ānnōs,

quaērīt sē nātūră nĕc īnvĕnĭt. Ōmnĭbŭs ērgō

scōrtă plăcēnt frāctīque ēnērvī cōrpŏrĕ grēssūs25

ēt lāxī crīnēs ēt tōt nŏvă nōmĭnă vēstīs

quaēquĕ vĭrūm quaērūnt. Ēcce Āfrīs ērŭtă tērrīs

cītrĕă mēnsă grĕgēs sērvōrum ōstrūmquĕ rĕnīdēns

pōnĭtŭr āc măcŭlīs ĭmĭtātūr vīlĭŭs aūrūm

quaē sēnsūm trăhăt. Hōc stĕrĭle āc mălĕ nōbĭlĕ līgnūm30

tūrbă sĕpūltă mĕrō cīrcūm vĕnĭt, ōmnĭăque ōrbīs

praēmĭă cōrrēptīs mīlēs văgŭs ēsŭrĭt ārmīs.

Īngĕnĭōsă gŭla ēst. Sĭcŭlō scărŭs aēquŏrĕ mērsūs

ād mēnsām vīvūs pērdūcĭtŭr, ātquĕ Lŭcrīnīs

ērŭtă lītŏrĭbūs vēndūnt cōnchŷlĭă cēnās35

ūt rĕnŏvēnt pēr dāmnă fămēm. Iām Phāsĭdŏs ūndă

ōrbāta ēst aŭĭbūs, mūtōque īn lītŏrĕ tāntūm

sōlaē dēsērtīs ādspīrānt frōndĭbŭs aūraē.

Nēc mĭnŏr īn Cāmpō fŭrŏr ēst ēmptīquĕ Quĭrītēs

ād praēdām strĕpĭtūmquĕ lŭcrī sūffrāgĭă vērtūnt.40

Vēnālīs pŏpŭlūs, vēnālīs cūrĭă pātrūm:

ēst făvŏr īn prĕtĭō. Sĕnĭbūs quŏquĕ lībĕră vīrtūs

ēxcĭdĕrāt, spārsīsque ŏpĭbūs cōnvērsă pŏtēstās

īpsăquĕ māiēstās aūrō cōrrūptă iăcēbāt.

Pēllĭtŭr ā pŏpŭlō vīctūs Cătŏ; trīstĭŏr īllēst45

quī vīcīt, fāscēsquĕ pŭdēt răpŭīssĕ Cătōnī.

Nāmque -hōc dēdĕcŏrīs pŏpŭlō mōrūmquĕ rŭīnā-

nōn hŏmŏ pūlsŭs ĕrāt, sĕd ĭn ūnō vīctă pŏtēstās

Rōmānūmquĕ dĕcūs. Quārē tām pērdĭtă Rōmă

īpsă sŭī mērcēs ĕrăt ēt sĭnĕ vīndĭcĕ praēdă.50

Praētĕrĕā gĕmĭnō dēprēnsām gūrgĭtĕ plēbēm

faēnŏrĭs īllŭvĭēs ūsūsque ēxēdĕrăt aērīs.

Nūlla ēst cērtă dŏmūs, nūllūm sĭnĕ pīgnŏrĕ cōrpūs,

sēd vĕlŭtī tābēs tăcĭtīs cōncēptă mĕdūllīs

īntrā mēmbră fŭrēns cūrīs lātrāntĭbŭs ērrāt.55

Ārmă plăcēnt mĭsĕrīs, dētrītăquĕ cōmmŏdă lūxū

vūlnĕrĭbūs rĕpărāntŭr. Ĭnōps aūdācĭă tūtāst.

Hōc mērsām caēnō Rōmām sōmnōquĕ iăcēntēm

quaē pŏtĕrānt ārtēs sānā rătĭōnĕ mŏvērĕ,

nī fŭrŏr ēt bēllūm fērrōque ēxcītă lĭbīdŏ?60

Trēs tŭlĕrāt Fōrtūnă dŭcēs, quōs ōbrŭĭt ōmnēs

ārmōrūm strŭĕ dīvērsā fērālĭs Ĕnŷō.

Crāssūm Pārthŭs hăbēt, Lĭbўcō iăcĕt aēquŏrĕ Māgnūs,

Iūlĭŭs īngrātām pērfūdīt sānguĭnĕ Rōmām,

ēt quăsĭ nōn pōssēt tōt tēllūs fērrĕ sĕpūlcră65

dīvīsīt cĭnĕrēs. Hōs glōrĭă rēddĭt hŏnōrēs.

Ēst lŏcŭs ēxcīsō pĕnĭtūs dēmērsŭs hĭātū

Pārthĕnŏpēn īntēr māgnaēquĕ Dĭcārchĭdŏs ārvă,

Cōcŷtī pērfūsŭs ăquā; nām spīrĭtŭs, ēxtrā

quī fŭrĭt ēffūsūs, fūnēstō spārgĭtŭr aēstū.70

Nōn haēc aūtūmnō tēllūs vĭrĕt aūt ălĭt hērbās

caēspĭtĕ laētŭs ăgēr, nōn vērnō pērsŏnă cāntū

mōllĭă dīscōrdī strĕpĭtū vīrgūltă lŏquūntūr

sēd chăŏs ēt nīgrō squālēntĭă pūmĭcĕ sāxă

gaūdēnt fērālī cīrcūm tŭmŭlātă cŭprēssū.75

Hās īntēr sēdēs Dītīs pătĕr ēxtŭlĭt ōră

būstōrūm flāmmīs ēt cānā spārsă făvīllā,

āc tālī vŏlŭcrēm Fōrtūnām vōcĕ lăcēssīt:

"Rērum hūmānārūm dīvīnārūmquĕ pŏtēstās

Fōrs, cuī nūllă plăcēt nĭmĭūm sēcūră pŏtēstās,80

quaē nŏvă sēmpĕr ămās ēt mōx pōssēssă rĕlīnquīs,

ēcquīd Rōmānō sēntīs tē pōndĕrĕ vīctām

nēc pōsse ūltĕrĭūs pĕrĭtūram ēxtōllĕrĕ mōlēm?

Īpsă sŭās vīrēs ōdīt Rōmānă iŭvēntūs

ēt quās strūxĭt ŏpēs, mălĕ sūstĭnĕt. Āspĭcĕ lātē85

lūxŭrĭām spŏlĭōrum ēt cēnsum īn dāmnă fŭrēntēm.

Aēdĭfĭcānt aūrō sēdēsque ād sīdĕră mīttūnt,

ēxpēllūntŭr ăquaē sāxīs, mărĕ nāscĭtŭr ārvīs,

ēt pērmūtātā rērūm stătĭōnĕ rĕbēllānt.

Ēn ĕtĭām mĕă rēgnă pĕtūnt. Pērfōssă dĕhīscīt90

mōlĭbŭs īnsānīs tēllūs, iām mōntĭbŭs haūstīs

āntră gĕmūnt, ēt dūm vānōs lăpĭs īnvĕnĭt ūsūs,

īnfērnī mānēs caēlūm spērārĕ fătēntūr.

Quāre ăgĕ, Fōrs, mūtā pācātum īn proēlĭă vūltūm,

Rōmānōsquĕ cĭe, āc nōstrīs dā fūnĕră rēgnīs.95

Iām prīdēm nūllō pērfūndĭmŭs ōră crŭōrĕ,

nēc mĕă Tīsĭphŏnē sĭtĭēntīs pērlŭĭt ārtūs

ēx quō Sūllānūs bĭbĭt ēnsĭs ĕt hōrrĭdă tēllūs

ēxtŭlĭt īn lūcēm nūtrītās sānguĭnĕ frūgēs."

Haēc ŭbĭ dīctă dĕdīt, dēxtraē cōniūngĕrĕ dēxtrām100

cōnātūs rūptō tēllūrēm sōlvĭt hĭātū.

Tūnc Fōrtūnă lĕvī dēfūdīt pēctŏrĕ vōcēs:

"Ō gĕnĭtōr, cuī Cōcŷtī pĕnĕtrālĭă pārēnt,

sī mŏdŏ vēră mĭhī fās ēst īmpūnĕ prŏfārī

vōtă tĭbī cēdēnt; nĕc ĕnīm mĭnŏr īră rĕbēllāt105

pēctŏre ĭn hōc lĕvĭōrque ēxūrīt flāmmă mĕdūllās.

Ōmnĭă, quaē trĭbŭī Rōmānīs ārcĭbŭs, ōdī

mūnĕrĭbūsquĕ mĕīs īrāscōr. Dēstrŭĕt īstās

īdēm, quī pŏsŭīt, mōlēs dĕŭs. Ēt mĭhĭ cōrdī

quīppĕ crĕmārĕ vĭrōs ēt sānguĭnĕ pāscĕrĕ lūxūm.110

Cērno ĕquĭdēm gĕmĭnā iām strātōs mōrtĕ Phĭlīppōs

Thēssălĭaēquĕ rŏgōs ēt fūnĕră gēntĭs Hĭbēraē.

Iām frăgŏr ārmōrūm trĕpĭdāntēs pērsŏnăt aūrēs.

Ēt Lĭbўaē cērnō tŭă, Nīlĕ gĕmēntĭă claūstră

Āctĭăcōsquĕ sĭnūs ĕt Ăpōllĭnĭs ārmă tĭmēntēs.115

Pānde, ăgĕ, tērrārūm sĭtĭēntĭă rēgnă tŭārūm

ātque ănĭmās āccērsĕ nŏvās. Vīx nāvĭtă Pōrthmeūs

sūffĭcĭēt sĭmŭlācră vĭrūm trādūcĕrĕ cūmbā;

clāsse ŏpŭs ēst. Tūque īngēntī sătĭārĕ rŭīnā

pāllĭdă Tīsĭphŏnē, cōncīsăquĕ vūlnĕră māndĕ.120

Ād Stўgĭōs mānēs lăcĕrātūs dūcĭtŭr ōrbīs".

Vīxdūm fīnĭĕrāt, cūm fūlgŭrĕ rūptă cŏrūscō

īntrĕmŭīt nūbēs ēlīsōsque ābscĭdĭt īgnēs.

Sūbsēdīt pătĕr ūmbrārūm, grĕmĭōquĕ rĕdūctō

tēllūrīs păvĭtāns frātērnōs pāllŭĭt īctūs.125

Cōntĭnŭō clādēs hŏmĭnūm vēntūrăquĕ dāmnă

aūspĭcĭīs pătŭērĕ dĕūm. Nāmque ōrĕ crŭēntō

dēfōrmīs Tītān vūltūm cālīgĭnĕ tēxīt:

cīvīlēs ăcĭēs iām tūm spīrārĕ pŭtārēs.

Pārte ălĭā plēnōs ēxtīnxīt Cŷnthĭă vūltūs130

ēt lūcēm scĕlĕrī sūbdūxīt. Rūptă tŏnābānt

vērtĭcĭbūs lāpsīs mōntīs iŭgă, nēc văgă pāssīm

flūmĭnă pēr nōtās ībānt mŏrĭēntĭă rīpās.

Ārmōrūm strĕpĭtū caēlūm fŭrĭt ēt tŭbă Mārtēm

sīdĕrĭbūs trĕmĕfāctă cĭēt, iāmque Aētnă vŏrātūr135

īgnĭbŭs īnsŏlĭtīs ĕt ĭn aēthĕră fūlmĭnă mīttīt.

Ēcce īntēr tŭmŭlōs ātque ōssă cărēntĭă būstīs

ūmbrārūm făcĭēs dīrō strīdōrĕ mĭnāntūr.

Fāx stēllīs cŏmĭtātă nŏvīs īncēndĭă dūcīt

sānguĭnĕōquĕ rĕcēns dēscēndīt Iūppĭtĕr īmbrĕ.140

Haēc ōstēntă brĕvī sōlvīt dĕŭs. Ēxŭĭt ōmnēs

quīppĕ mŏrās Caēsār, vīndīctaēque āctŭs ămōrĕ

Gāllĭcă prōiēcīt, cīvīlĭă sūstŭlĭt ārmă.

Ālpĭbŭs āĕrĭīs, ŭbĭ Grāiō nūmĭnĕ pūlsaē

dēscēndūnt rūpēs ēt sē pătĭūntŭr ădīrī,145

ēst lŏcŭs Hērcŭlĕīs ārīs săcĕr: hūnc nĭvĕ dūrā

claūdĭt hĭēmps cānōque ād sīdĕră vērtĭcĕ tōllīt.

Caēlum īllīnc cĕcĭdīssĕ pŭtēs: nōn sōlĭs ădūltī

mānsuēscīt rădĭīs, nōn vērnī tēmpŏrĭs aūrā,

sēd glăcĭē cōncrētă rĭgēnt hĭĕmīsquĕ prŭīnīs.150

Tōtūm fērrĕ pŏtēst ŭmĕrīs mĭnĭtāntĭbŭs ōrbēm.

Haēc ŭbĭ cālcāvīt Caēsār iŭgă mīlĭtĕ laētō

ōptāvītquĕ lŏcūm, sūmmō dē vērtĭcĕ mōntīs

Hēspĕrĭaē cāmpōs lātē prōspēxĭt, ĕt āmbās

īntēntāns cūm vōcĕ mănūs ād sīdĕră dīxīt:155

"Iūppĭtĕr ōmnĭpŏtēns, ēt tū, Sātūrnĭă tēllūs,

ārmīs laētă mĕīs ōlīmque ŏnĕrātă trĭūmphīs,

tēstŏr ăd hās ăcĭēs īnvītum ārcēssĕrĕ Mārtēm,

īnvītās mē fērrĕ mănūs. Sēd vūlnĕrĕ cōgōr,

pūlsŭs ăb ūrbĕ mĕā, dūm Rhēnūm sānguĭnĕ tīngō,160

dūm Gāllōs ĭtĕrūm Căpĭtōlĭă nōstră pĕtēntēs

Ālpĭbŭs ēxclūdō, vīncēndō cērtĭŏr ēxūl.

Sānguĭnĕ Gērmānō sēxāgīntāquĕ trĭūmphīs

ēssĕ nŏcēns coēpī. Quāmquām quōs glōrĭă tērrēt

aūt quī sūnt quī bēllă vĭdēnt? Mērcēdĭbŭs ēmptaē165

āc vīlēs ŏpĕraē, quōrum ēst mĕă Rōmă nŏvērcă.

Āt, rĕŏr, haūd īmpūnĕ, nĕc hānc sĭnĕ vīndĭcĕ dēxtrām

vīncĭĕt īgnāvūs. Vīctōrēs ītĕ fŭrēntēs,

ītĕ mĕī cŏmĭtēs, ēt caūsām dīcĭtĕ fērrō.

Nāmque ōmnēs ūnūm crīmēn vŏcăt, ōmnĭbŭs ūnă170

īmpēndēt clādēs. Rēddēnda ēst grātĭă vōbīs,

nōn sōlūs vīcī. Quārē, quĭă poēnă trŏpaēīs

īmmĭnĕt, ēt sōrdēs mĕrŭīt vīctōrĭă nōstră,

iūdĭcĕ Fōrtūnā cădăt ālĕă. Sūmĭtĕ bēllūm

ēt tēmptātĕ mănūs. Cērtē mĕă caūsă pĕrāctāst:175

īntēr tōt fōrtēs ārmātūs nēscĭŏ vīncī."

Haēc ŭbĭ pērsŏnŭīt, dē caēlō Dēlphĭcŭs ālēs

ōmĭnă laētă dĕdīt pĕpŭlītquĕ mĕātĭbŭs aūrās.

Nēc nōn hōrrēndī nĕmŏrīs dē pārtĕ sĭnīstrā

īnsŏlĭtaē vōcēs flāmmā sŏnŭērĕ sĕquēntī.180

Īpsĕ nĭtōr Phoēbī vūlgātō laētĭŏr ōrbĕ

crēvĭt, ĕt aūrātō praēcīnxīt fūlgŭrĕ vūltūs.

Fōrtĭŏr ōmĭnĭbūs mōvīt Māvōrtĭă sīgnă

Caēsăr, ĕt īnsŏlĭtōs grēssū prĭŏr ōccŭpăt aūsūs.

Prīmă quĭdēm glăcĭēs ēt cānā vīnctă prŭīnā185

nōn pūgnāvĭt hŭmūs mītīque hōrrōrĕ quĭēvīt.

Sēd pōstquām tūrmaē nīmbōs frēgērĕ lĭgātōs

ēt păvĭdūs quădrŭpēs ūndārūm vīncŭlă rūpīt,

īncālvērĕ nĭvēs. Mōx flūmĭnă mōntĭbŭs āltīs

ūndābānt mŏdŏ nātă, sĕd haēc quŏquĕ -iūssă pŭtārēs-190

stābānt, ēt vīnctā flūctūs stŭpŭērĕ rŭīnā,

ēt paūlo āntĕ lŭēs iām cōncīdēndă iăcēbāt.

Tūm vērō mălĕ fīdă prĭūs vēstīgĭă lūsīt

dēcēpītquĕ pĕdēs: părĭtēr tūrmaēquĕ vĭrīquĕ

ārmăquĕ cōngēstā strŭĕ dēplōrātă iăcēbānt.195

Ēcce ĕtĭām rĭgĭdō cōncūssaē flāmĭnĕ nūbēs

ēxŏnĕrābāntūr, nēc rūptī tūrbĭnĕ vēntī

dērānt, aūt tŭmĭdā cōnfrāctūm grāndĭnĕ caēlūm.

Īpsaē iām nūbēs rūptaē sŭpĕr ārmă cădēbānt,

ēt cōncrētă gĕlū pōntī vĕlŭt ūndă rŭēbāt.200

Vīcta ĕrăt īngēntī tēllūs nĭvĕ vīctăquĕ caēlī

sīdĕră, vīctă sŭīs haērēntĭă flūmĭnă rīpīs;

nōndūm Caēsăr ĕrāt; sēd māgnām nīxŭs ĭn hāstām

hōrrĭdă sēcūrīs frāngēbāt grēssĭbŭs ārvă,

quālīs Caūcăsĕā dēcūrrēns ārdŭŭs ārcĕ205

Āmphĭtryŏnīādēs, aūt tōrvō Iūppĭtĕr ōrĕ,

cūm sē vērtĭcĭbūs māgnī dēmīsĭt Ŏlŷmpī

ēt pĕrĭtūrōrūm dēiēcīt tēlă Gĭgāntūm.

Dūm Caēsār tŭmĭdās īrātūs dēprĭmĭt ārcēs,

īntĕrĕā vŏlŭcēr mōtīs cōntērrĭtă pīnnīs210

Fāmă vŏlāt sūmmīquĕ pĕtīt iŭgă cēlsă Pălātī,

ātque hōc Rōmānō tŏnĭtrū fĕrĭt ōmnĭă sīgnă:

iām clāssēs flŭĭtārĕ mărī tōtāsquĕ pĕr Ālpēs

fērvĕrĕ Gērmānō pērfūsās sānguĭnĕ tūrmās.

Ārmă, crŭōr, caēdēs, īncēndĭă tōtăquĕ bēllă215

ānte ŏcŭlōs vŏlĭtānt. Ērgō pūlsātă tŭmūltū

pēctŏră pērquĕ dŭās scīndūntūr tērrĭtă caūsās.

Huīc fŭgă pēr tērrās, īllī măgĭs ūndă prŏbātūr,

ēt pătrĭā pōntūs iām tūtĭŏr. Ēst măgĭs ārmă

quī tēmptārĕ vĕlīt fātīsquĕ iŭbēntĭbŭs ūtī.220

Quāntūm quīsquĕ tĭmēt, tāntūm fŭgĭt. Ōcĭŏr īpsĕ

hōs īntēr mōtūs pŏpŭlūs, mĭsĕrābĭlĕ vīsū,

quō mēns īctă iŭbēt, dēsērtā dūcĭtŭr ūrbĕ.

Gaūdēt Rōmă fŭgā, dēbēllātīquĕ Quĭrītēs

rūmōrīs sŏnĭtū maērēntĭă tēctă rĕlīnquūnt.225

Īllĕ mănū păvĭdā nātōs tĕnĕt, īllĕ pĕnātēs

ōccūltāt grĕmĭō, dēplōrātūmquĕ rĕlīnquīt

līmĕn, ĕt ābsēntēm vōtīs īntērfĭcĭt hōstēm.

Sūnt quī cōniŭgĭbūs maērēntĭă pēctŏră iūngānt

grāndaēvosquĕ pătrēs, ŏnĕrīsque īgnāră iŭvēntūs230

īd prō quō mĕtŭīt, tāntūm trăhĭt. Ōmnĭă sēcūm

hīc vĕhĭt īmprūdēns praēdāmque īn proēlĭă dūcīt.

Āc vĕlŭt ēx āltō cūm māgnŭs ĭnhōrrŭĭt aūstēr

ēt pūlsās ēvērtĭt ăquās, nōn ārmă mĭnīstrīs,

nōn rĕgŭmēn prōdēst, lĭgăt āltēr pōndĕră pīnūs,235

āltēr tūtă sĭnūs trānquīllăquĕ lītŏră quaērīt,

hīc dāt vēlă fŭgaē fōrtūnaēque ōmnĭă crēdīt.

Quīd tām pārvă quĕrōr? Gĕmĭnō cūm cōnsŭlĕ Māgnūs,

īllĕ trĕmōr Pōntī saēvīquĕ rĕpērtŏr Hўdāspīs

ēt pīrātārūm scŏpŭlūs, mŏdŏ quēm tĕr ŏvāntēm240

Iūppĭtĕr hōrrŭĕrāt, quēm frāctō gūrgĭtĕ Pōntūs

ēt vĕnĕrātŭs ĕrāt sūbmīssā Bōspŏrŏs ūndā

- prō pŭdŏr! - īmpĕrĭī dēsērtō nōmĭnĕ fūgīt,

ūt Fōrtūnă lĕvīs Māgnī quŏquĕ tērgă vĭdērēt.

Ērgō tāntă lŭēs dīvūm quŏquĕ nūmĭnă vīdīt,245

cōnsēnsītquĕ fŭgaē caēlī tĭmŏr. Ēccĕ pĕr ōrbēm

mītīs tūrbă dĕūm tērrās ēxōsă fŭrēntēs

dēsĕrĭt, ātque hŏmĭnūm dāmnātum āvērtĭtŭr āgmēn.

Pāx prīma ānte ălĭās nĭvĕōs pūlsātă lăcērtōs

ābscōndīt gălĕā vīctūm căpŭt, ātquĕ rĕlīctō250

ōrbĕ fŭgāx Dītīs pĕtĭt īmplācābĭlĕ rēgnūm.

Huīc cŏmĕs īt sūbmīssă Fĭdēs, ēt crīnĕ sŏlūtō

Iūstĭtĭa, āc maērēns lăcĕrā Cōncōrdĭă pāllā.

Āt cōntrā, sēdēs Ĕrĕbī quā rūptă dĕhīscīt

ēmērgīt lātē Dītīs chŏrŭs, hōrrĭda Ĕrīnŷs255

ēt Bēllōnă mĭnāx, făcĭbūsque ārmātă Mĕgaēră

Lētūmque, Īnsĭdĭaēque, ēt lūrĭdă Mōrtĭs ĭmāgŏ.

Quās īntēr Fŭrŏr, ābrūptīs ceū lībĕr hăbēnīs

sānguĭnĕūm lātē tōllīt căpŭt, ōrăquĕ mīllĕ

vūlnĕrĭbūs cōnfōssă crŭēntā cāssĭdĕ vēlāt;260

haērēt dētrītūs laēvaē Māvōrtĭŭs ūmbŏ

īnnŭmĕrābĭlĭbūs tēlīs grăvĭs, ātquĕ flăgrāntī

stīpĭtĕ dēxtră mĭnāx tērrīs īncēndĭă pōrtāt.

Sēntīt tērră dĕōs, mūtātăquĕ sīdĕră pōndūs

quaēsīvērĕ sŭūm; nāmque ōmnīs rēgĭă caēlī265

īn pārtēs dīdūctă rŭīt. Prīmūmquĕ Dĭōnē

Caēsărĭs āctă sŭī dūcīt, cŏmĕs āddĭtŭr īllī

Pāllăs, ĕt īngēntēm quătĭēns Māvōrtĭŭs hāstām.

Māgnūm cūm Phoēbō sŏrŏr ēt Cŷllēnĭă prōlēs

ēxcĭpĭt, āc tōtīs sĭmĭlīs Tīrŷnthĭŭs āctīs.270

Īntrĕmŭērĕ tŭbae, āc scīssō Dīscōrdĭă crīnĕ

ēxtŭlĭt ād sŭpĕrōs Stўgĭūm căpŭt. Hūiŭs ĭn ōrĕ

cōncrētūs sānguīs, cōntūsăquĕ lūmĭnă flēbānt,

stābānt aērātī scābrā rūbīgĭnĕ dēntēs,

tābō līnguă flŭēns, ōbsēssă drăcōnĭbŭs ōră,275

ātque īntēr tōrtō lăcĕrātām pēctŏrĕ vēstēm

sānguĭnĕām trĕmŭlā quătĭēbāt lāmpădă dēxtrā.

Haēc ūt Cōcŷtī tĕnĕbrās ēt Tārtără līquīt,

āltă pĕtīt grădĭēns iŭgă nōbĭlĭs Āppēnnīnī,

ūnde ōmnēs tērrās ātque ōmnĭă lītŏră pōssēt280

āspĭcĕre āc tōtō flŭĭtāntēs ōrbĕ cătērvās,

ātquĕ hăs ērūmpīt fŭrĭbūndō pēctŏrĕ vōcēs:

"Sūmĭtĕ nūnc gēntēs āccēnsīs mēntĭbŭs ārmă,

sūmĭte, ĕt īn mĕdĭās īmmīttĭtĕ lāmpădăs ūrbēs.

Vīncētūr quīcūmquĕ lătēt; nōn fēmĭnă cēssēt,285

nōn pŭĕr aūt aēvō iām dēsōlātă sĕnēctūs;

īpsă trĕmāt tēllūs lăcĕrātăquĕ tēctă rĕbēllēnt.

Tū lēgēm, Mārcēllĕ, tĕnē. Tū cōncŭtĕ plēbēm,

Cūrĭŏ. Tū fōrtēm nē sūpprĭmĕ, Lēntŭlĕ, Mārtēm.

Quīd pōrrō tū, dīvĕ, tŭīs cūnctārĭs ĭn ārmīs,290

nōn frāngīs pōrtās, nōn mūrīs ōppĭdă sōlvīs

thēsaūrōsquĕ răpīs? Nēscīs tū, Māgnĕ, tŭērī

Rōmānās ārcēs? Ĕpĭdāmnī moēnĭă quaērĕ

Thēssălĭcōsquĕ sĭnūs hūmānō sānguĭnĕ tīnguĕ."

Fāctum ēst īn tērrīs quīcquīd Dīscōrdĭă iūssīt.295

Orbem iam totum victor Romanus habebat

qua mare, qua terrae, qua sidus currit utrumque

nec satiatus erat. Gravidis freta pulsa carinis

iam peragebantur; si quis sinus abditus ultra,

5si qua foret tellus, quae fulvum mitteret aurum,

hostis erat, fatisque in tristia bella paratis

quaerebantur opes. Non vulgo nota placebant

gaudia, non usu plebeio trita voluptas.

Aes Ephyreiacum laudabat miles, in ima

10quaesitus tellure nitor certaverat ostro,

hinc Numidae accierant, illinc nova vellera Seres

atque Arabum populus sua despoliaverat arva.

Ecce aliae clades et laesae vulnera pacis.

Quaeritur in silvis auro fera, et ultimus Hammon

15Afrorum excutitur, ne desit belua dente

ad mortes pretiosa; fames premit advena classes,

tigris et aurata gradiens vectatur in aula,

ut bibat humanum populo plaudente cruorem.

Heu, pudet effari perituraque prodere fata!

20Persarum ritu male pubescentibus annis

surripuere viros, exsectaque viscera ferro

in venerem fregere, atque ut fuga mobilis aevi

circumscripta mora properantes differat annos,

quaerit se natura nec invenit. Omnibus ergo

25scorta placent fractique enervi corpore gressus

et laxi crines et tot nova nomina vestis

quaeque virum quaerunt. Ecce Afris eruta terris

citrea mensa greges servorum ostrumque renidens

ponitur ac maculis imitatur vilius aurum

30quae sensum trahat. Hoc sterile ac male nobile lignum

turba sepulta mero circum venit, omniaque orbis

praemia correptis miles vagus esurit armis.

Ingeniosa gula est. Siculo scarus aequore mersus

ad mensam vivus perducitur, atque Lucrinis

35eruta litoribus vendunt conchylia cenas

ut renovent per damna famem. Iam Phasidos unda

orbata est avibus, mutoque in litore tantum

solae desertis adspirant frondibus aurae.

Nec minor in Campo furor est emptique Quirites

40ad praedam strepitumque lucri suffragia vertunt.

Venalis populus, venalis curia patrum:

est favor in pretio. Senibus quoque libera virtus

exciderat, sparsisque opibus conversa potestas

ipsaque maiestas auro corrupta iacebat.

45Pellitur a populo victus Cato; tristior illest

qui vicit, fascesque pudet rapuisse Catoni.

Namque -hoc dedecoris populo morumque ruina-

non homo pulsus erat, sed in uno victa potestas

Romanumque decus. Quare tam perdita Roma

50ipsa sui merces erat et sine vindice praeda.

Praeterea gemino deprensam gurgite plebem

faenoris illuvies ususque exederat aeris.

Nulla est certa domus, nullum sine pignore corpus,

sed veluti tabes tacitis concepta medullis

55intra membra furens curis latrantibus errat.

Arma placent miseris, detritaque commoda luxu

vulneribus reparantur. Inops audacia tutast.

Hoc mersam caeno Romam somnoque iacentem

quae poterant artes sana ratione movere,

60ni furor et bellum ferroque excita libido?

Tres tulerat Fortuna duces, quos obruit omnes

armorum strue diversa feralis Enyo.

Crassum Parthus habet, Libyco iacet aequore Magnus,

Iulius ingratam perfudit sanguine Romam,

65et quasi non posset tot tellus ferre sepulcra

divisit cineres. Hos gloria reddit honores.

Est locus exciso penitus demersus hiatu

Parthenopen inter magnaeque Dicarchidos arva,

Cocyti perfusus aqua; nam spiritus, extra

70qui furit effusus, funesto spargitur aestu.

Non haec autumno tellus viret aut alit herbas

caespite laetus ager, non verno persona cantu

mollia discordi strepitu virgulta loquuntur

sed chaos et nigro squalentia pumice saxa

75gaudent ferali circum tumulata cupressu.

Has inter sedes Ditis pater extulit ora

bustorum flammis et cana sparsa favilla,

ac tali volucrem Fortunam voce lacessit:

"Rerum humanarum divinarumque potestas

80Fors, cui nulla placet nimium secura potestas,

quae nova semper amas et mox possessa relinquis,

ecquid Romano sentis te pondere victam

nec posse ulterius perituram extollere molem?

Ipsa suas vires odit Romana iuventus

85et quas struxit opes, male sustinet. Aspice late

luxuriam spoliorum et censum in damna furentem.

Aedificant auro sedesque ad sidera mittunt,

expelluntur aquae saxis, mare nascitur arvis,

et permutata rerum statione rebellant.

90En etiam mea regna petunt. Perfossa dehiscit

molibus insanis tellus, iam montibus haustis

antra gemunt, et dum vanos lapis invenit usus,

inferni manes caelum sperare fatentur.

Quare age, Fors, muta pacatum in proelia vultum,

95Romanosque cie, ac nostris da funera regnis.

Iam pridem nullo perfundimus ora cruore,

nec mea Tisiphone sitientis perluit artus

ex quo Sullanus bibit ensis et horrida tellus

extulit in lucem nutritas sanguine fruges."

100Haec ubi dicta dedit, dextrae coniungere dextram

conatus rupto tellurem solvit hiatu.

Tunc Fortuna levi defudit pectore voces:

"O genitor, cui Cocyti penetralia parent,

si modo vera mihi fas est impune profari

105vota tibi cedent; nec enim minor ira rebellat

pectore in hoc leviorque exurit flamma medullas.

Omnia, quae tribui Romanis arcibus, odi

muneribusque meis irascor. Destruet istas

idem, qui posuit, moles deus. Et mihi cordi

110quippe cremare viros et sanguine pascere luxum.

Cerno equidem gemina iam stratos morte Philippos

Thessaliaeque rogos et funera gentis Hiberae.

Iam fragor armorum trepidantes personat aures.

Et Libyae cerno tua, Nile gementia claustra

115Actiacosque sinus et Apollinis arma timentes.

Pande, age, terrarum sitientia regna tuarum

atque animas accerse novas. Vix navita Porthmeus

sufficiet simulacra virum traducere cumba;

classe opus est. Tuque ingenti satiare ruina

120pallida Tisiphone, concisaque vulnera mande.

Ad Stygios manes laceratus ducitur orbis".

Vixdum finierat, cum fulgure rupta corusco

intremuit nubes elisosque abscidit ignes.

Subsedit pater umbrarum, gremioque reducto

125telluris pavitans fraternos palluit ictus.

Continuo clades hominum venturaque damna

auspiciis patuere deum. Namque ore cruento

deformis Titan vultum caligine texit:

civiles acies iam tum spirare putares.

130Parte alia plenos extinxit Cynthia vultus

et lucem sceleri subduxit. Rupta tonabant

verticibus lapsis montis iuga, nec vaga passim

flumina per notas ibant morientia ripas.

Armorum strepitu caelum furit et tuba Martem

135sideribus tremefacta ciet, iamque Aetna voratur

ignibus insolitis et in aethera fulmina mittit.

Ecce inter tumulos atque ossa carentia bustis

umbrarum facies diro stridore minantur.

Fax stellis comitata novis incendia ducit

140sanguineoque recens descendit Iuppiter imbre.

Haec ostenta brevi solvit deus. Exuit omnes

quippe moras Caesar, vindictaeque actus amore

Gallica proiecit, civilia sustulit arma.

Alpibus aëriis, ubi Graio numine pulsae

145descendunt rupes et se patiuntur adiri,

est locus Herculeis aris sacer: hunc nive dura

claudit hiemps canoque ad sidera vertice tollit.

Caelum illinc cecidisse putes: non solis adulti

mansuescit radiis, non verni temporis aura,

150sed glacie concreta rigent hiemisque pruinis.

Totum ferre potest umeris minitantibus orbem.

Haec ubi calcavit Caesar iuga milite laeto

optavitque locum, summo de vertice montis

Hesperiae campos late prospexit, et ambas

155intentans cum voce manus ad sidera dixit:

"Iuppiter omnipotens, et tu, Saturnia tellus,

armis laeta meis olimque onerata triumphis,

testor ad has acies invitum arcessere Martem,

invitas me ferre manus. Sed vulnere cogor,

160pulsus ab urbe mea, dum Rhenum sanguine tingo,

dum Gallos iterum Capitolia nostra petentes

Alpibus excludo, vincendo certior exul.

Sanguine Germano sexagintaque triumphis

esse nocens coepi. Quamquam quos gloria terret

165aut qui sunt qui bella vident? Mercedibus emptae

ac viles operae, quorum est mea Roma noverca.

At, reor, haud impune, nec hanc sine vindice dextram

vinciet ignavus. Victores ite furentes,

ite mei comites, et causam dicite ferro.

170Namque omnes unum crimen vocat, omnibus una

impendet clades. Reddenda est gratia vobis,

non solus vici. Quare, quia poena tropaeis

imminet, et sordes meruit victoria nostra,

iudice Fortuna cadat alea. Sumite bellum

175et temptate manus. Certe mea causa peractast:

inter tot fortes armatus nescio vinci."

Haec ubi personuit, de caelo Delphicus ales

omina laeta dedit pepulitque meatibus auras.

Nec non horrendi nemoris de parte sinistra

180insolitae voces flamma sonuere sequenti.

Ipse nitor Phoebi vulgato laetior orbe

crevit, et aurato praecinxit fulgure vultus.

Fortior ominibus movit Mavortia signa

Caesar, et insolitos gressu prior occupat ausus.

185Prima quidem glacies et cana vincta pruina

non pugnavit humus mitique horrore quievit.

Sed postquam turmae nimbos fregere ligatos

et pavidus quadrupes undarum vincula rupit,

incalvere nives. Mox flumina montibus altis

190undabant modo nata, sed haec quoque -iussa putares-

stabant, et vincta fluctus stupuere ruina,

et paulo ante lues iam concidenda iacebat.

Tum vero male fida prius vestigia lusit

decepitque pedes: pariter turmaeque virique

195armaque congesta strue deplorata iacebant.

Ecce etiam rigido concussae flamine nubes

exonerabantur, nec rupti turbine venti

derant, aut tumida confractum grandine caelum.

Ipsae iam nubes ruptae super arma cadebant,

200et concreta gelu ponti velut unda ruebat.

Victa erat ingenti tellus nive victaque caeli

sidera, victa suis haerentia flumina ripis;

nondum Caesar erat; sed magnam nixus in hastam

horrida securis frangebat gressibus arva,

205qualis Caucasea decurrens arduus arce

Amphitryoniades, aut torvo Iuppiter ore,

cum se verticibus magni demisit Olympi

et periturorum deiecit tela Gigantum.

Dum Caesar tumidas iratus deprimit arces,

210interea volucer motis conterrita pinnis

Fama volat summique petit iuga celsa Palati,

atque hoc Romano tonitru ferit omnia signa:

iam classes fluitare mari totasque per Alpes

fervere Germano perfusas sanguine turmas.

215Arma, cruor, caedes, incendia totaque bella

ante oculos volitant. Ergo pulsata tumultu

pectora perque duas scinduntur territa causas.

Huic fuga per terras, illi magis unda probatur,

et patria pontus iam tutior. Est magis arma

220qui temptare velit fatisque iubentibus uti.

Quantum quisque timet, tantum fugit. Ocior ipse

hos inter motus populus, miserabile visu,

quo mens icta iubet, deserta ducitur urbe.

Gaudet Roma fuga, debellatique Quirites

225rumoris sonitu maerentia tecta relinquunt.

Ille manu pavida natos tenet, ille penates

occultat gremio, deploratumque relinquit

limen, et absentem votis interficit hostem.

Sunt qui coniugibus maerentia pectora iungant

230grandaevosque patres, onerisque ignara iuventus

id pro quo metuit, tantum trahit. Omnia secum

hic vehit imprudens praedamque in proelia ducit.

Ac velut ex alto cum magnus inhorruit auster

et pulsas evertit aquas, non arma ministris,

235non regumen prodest, ligat alter pondera pinus,

alter tuta sinus tranquillaque litora quaerit,

hic dat vela fugae fortunaeque omnia credit.

Quid tam parva queror? Gemino cum consule Magnus,

ille tremor Ponti saevique repertor Hydaspis

240et piratarum scopulus, modo quem ter ovantem

Iuppiter horruerat, quem fracto gurgite Pontus

et veneratus erat submissa Bosporos unda

- pro pudor! - imperii deserto nomine fugit,

ut Fortuna levis Magni quoque terga videret.

245Ergo tanta lues divum quoque numina vidit,

consensitque fugae caeli timor. Ecce per orbem

mitis turba deum terras exosa furentes

deserit, atque hominum damnatum avertitur agmen.

Pax prima ante alias niveos pulsata lacertos

250abscondit galea victum caput, atque relicto

orbe fugax Ditis petit implacabile regnum.

Huic comes it submissa Fides, et crine soluto

Iustitia, ac maerens lacera Concordia palla.

At contra, sedes Erebi qua rupta dehiscit

255emergit late Ditis chorus, horrida Erinys

et Bellona minax, facibusque armata Megaera

Letumque, Insidiaeque, et lurida Mortis imago.

Quas inter Furor, abruptis ceu liber habenis

sanguineum late tollit caput, oraque mille

260vulneribus confossa cruenta casside velat;

haeret detritus laevae Mavortius umbo

innumerabilibus telis gravis, atque flagranti

stipite dextra minax terris incendia portat.

Sentit terra deos, mutataque sidera pondus

265quaesivere suum; namque omnis regia caeli

in partes diducta ruit. Primumque Dione

Caesaris acta sui ducit, comes additur illi

Pallas, et ingentem quatiens Mavortius hastam.

Magnum cum Phoebo soror et Cyllenia proles

270excipit, ac totis similis Tirynthius actis.

Intremuere tubae, ac scisso Discordia crine

extulit ad superos Stygium caput. Huius in ore

concretus sanguis, contusaque lumina flebant,

stabant aerati scabra rubigine dentes,

275tabo lingua fluens, obsessa draconibus ora,

atque inter torto laceratam pectore vestem

sanguineam tremula quatiebat lampada dextra.

Haec ut Cocyti tenebras et Tartara liquit,

alta petit gradiens iuga nobilis Appennini,

280unde omnes terras atque omnia litora posset

aspicere ac toto fluitantes orbe catervas,

atque has erumpit furibundo pectore voces:

"Sumite nunc gentes accensis mentibus arma,

sumite, et in medias immittite lampadas urbes.

285Vincetur quicumque latet; non femina cesset,

non puer aut aevo iam desolata senectus;

ipsa tremat tellus lacerataque tecta rebellent.

Tu legem, Marcelle, tene. Tu concute plebem,

Curio. Tu fortem ne supprime, Lentule, Martem.

290Quid porro tu, dive, tuis cunctaris in armis,

non frangis portas, non muris oppida solvis

thesaurosque rapis? Nescis tu, Magne, tueri

Romanas arces? Epidamni moenia quaere

Thessalicosque sinus humano sanguine tingue."

295Factum est in terris quicquid Discordia iussit.