Ōrbēm iām tōtūm vīctōr Rōmānŭs hăbēbāt
quā mărĕ, quā tērraē, quā sīdūs cūrrĭt ŭtrūmquĕ
nēc sătĭātŭs ĕrāt. Grăvĭdīs frĕtă pūlsă cărīnīs
iām pĕrăgēbāntūr; sī quīs sĭnŭs ābdĭtŭs ūltrā,
sī quă fŏrēt tēllūs, quaē fūlvūm mīttĕrĕt aūrūm,5
hōstĭs ĕrāt, fātīsque īn trīstĭă bēllă părātīs
quaērēbāntŭr ŏpēs. Nōn vūlgō nōtă plăcēbānt
gaūdĭă, nōn ūsū plēbēiō trītă vŏlūptās.
Aēs Ĕphўrēĭăcūm laūdābāt mīlĕs, ĭn īmā
quaēsītūs tēllūrĕ nĭtōr cērtāvĕrăt ōstrō,10
hīnc Nŭmĭdae āccĭĕrānt, īllīnc nŏvă vēllĕră Sērēs
ātque Ărăbūm pŏpŭlūs sŭă dēspŏlĭāvĕrăt ārvă.
Ēcce ălĭaē clādēs ēt laēsaē vūlnĕră pācīs.
Quaērĭtŭr īn sīlvīs aūrō fĕra, ĕt ūltĭmŭs Hāmmōn
Āfrōrum ēxcŭtĭtūr, nē dēsīt bēlŭă dēntĕ15
ād mōrtēs prĕtĭōsă; fămēs prĕmĭt ādvĕnă clāssēs,
tīgrĭs ĕt aūrātā grădĭēns vēctātŭr ĭn aūlā,
ūt bĭbăt hūmānūm pŏpŭlō plaūdēntĕ crŭōrēm.
Heū, pŭdĕt ēffārī pĕrĭtūrăquĕ prōdĕrĕ fātă!
Pērsārūm rītū mălĕ pūbēscēntĭbŭs ānnīs20
sūrrĭpŭērĕ vĭrōs, ēxsēctăquĕ vīscĕră fērrō
īn vĕnĕrēm frēgēre, ātque ūt fŭgă mōbĭlĭs aēvī
cīrcūmscrīptă mŏrā prŏpĕrāntēs dīffĕrăt ānnōs,
quaērīt sē nātūră nĕc īnvĕnĭt. Ōmnĭbŭs ērgō
scōrtă plăcēnt frāctīque ēnērvī cōrpŏrĕ grēssūs25
ēt lāxī crīnēs ēt tōt nŏvă nōmĭnă vēstīs
quaēquĕ vĭrūm quaērūnt. Ēcce Āfrīs ērŭtă tērrīs
cītrĕă mēnsă grĕgēs sērvōrum ōstrūmquĕ rĕnīdēns
pōnĭtŭr āc măcŭlīs ĭmĭtātūr vīlĭŭs aūrūm
quaē sēnsūm trăhăt. Hōc stĕrĭle āc mălĕ nōbĭlĕ līgnūm30
tūrbă sĕpūltă mĕrō cīrcūm vĕnĭt, ōmnĭăque ōrbīs
praēmĭă cōrrēptīs mīlēs văgŭs ēsŭrĭt ārmīs.
Īngĕnĭōsă gŭla ēst. Sĭcŭlō scărŭs aēquŏrĕ mērsūs
ād mēnsām vīvūs pērdūcĭtŭr, ātquĕ Lŭcrīnīs
ērŭtă lītŏrĭbūs vēndūnt cōnchŷlĭă cēnās35
ūt rĕnŏvēnt pēr dāmnă fămēm. Iām Phāsĭdŏs ūndă
ōrbāta ēst aŭĭbūs, mūtōque īn lītŏrĕ tāntūm
sōlaē dēsērtīs ādspīrānt frōndĭbŭs aūraē.
Nēc mĭnŏr īn Cāmpō fŭrŏr ēst ēmptīquĕ Quĭrītēs
ād praēdām strĕpĭtūmquĕ lŭcrī sūffrāgĭă vērtūnt.40
Vēnālīs pŏpŭlūs, vēnālīs cūrĭă pātrūm:
ēst făvŏr īn prĕtĭō. Sĕnĭbūs quŏquĕ lībĕră vīrtūs
ēxcĭdĕrāt, spārsīsque ŏpĭbūs cōnvērsă pŏtēstās
īpsăquĕ māiēstās aūrō cōrrūptă iăcēbāt.
Pēllĭtŭr ā pŏpŭlō vīctūs Cătŏ; trīstĭŏr īllēst45
quī vīcīt, fāscēsquĕ pŭdēt răpŭīssĕ Cătōnī.
Nāmque -hōc dēdĕcŏrīs pŏpŭlō mōrūmquĕ rŭīnā-
nōn hŏmŏ pūlsŭs ĕrāt, sĕd ĭn ūnō vīctă pŏtēstās
Rōmānūmquĕ dĕcūs. Quārē tām pērdĭtă Rōmă
īpsă sŭī mērcēs ĕrăt ēt sĭnĕ vīndĭcĕ praēdă.50
Praētĕrĕā gĕmĭnō dēprēnsām gūrgĭtĕ plēbēm
faēnŏrĭs īllŭvĭēs ūsūsque ēxēdĕrăt aērīs.
Nūlla ēst cērtă dŏmūs, nūllūm sĭnĕ pīgnŏrĕ cōrpūs,
sēd vĕlŭtī tābēs tăcĭtīs cōncēptă mĕdūllīs
īntrā mēmbră fŭrēns cūrīs lātrāntĭbŭs ērrāt.55
Ārmă plăcēnt mĭsĕrīs, dētrītăquĕ cōmmŏdă lūxū
vūlnĕrĭbūs rĕpărāntŭr. Ĭnōps aūdācĭă tūtāst.
Hōc mērsām caēnō Rōmām sōmnōquĕ iăcēntēm
quaē pŏtĕrānt ārtēs sānā rătĭōnĕ mŏvērĕ,
nī fŭrŏr ēt bēllūm fērrōque ēxcītă lĭbīdŏ?60
Trēs tŭlĕrāt Fōrtūnă dŭcēs, quōs ōbrŭĭt ōmnēs
ārmōrūm strŭĕ dīvērsā fērālĭs Ĕnŷō.
Crāssūm Pārthŭs hăbēt, Lĭbўcō iăcĕt aēquŏrĕ Māgnūs,
Iūlĭŭs īngrātām pērfūdīt sānguĭnĕ Rōmām,
ēt quăsĭ nōn pōssēt tōt tēllūs fērrĕ sĕpūlcră65
dīvīsīt cĭnĕrēs. Hōs glōrĭă rēddĭt hŏnōrēs.
Ēst lŏcŭs ēxcīsō pĕnĭtūs dēmērsŭs hĭātū
Pārthĕnŏpēn īntēr māgnaēquĕ Dĭcārchĭdŏs ārvă,
Cōcŷtī pērfūsŭs ăquā; nām spīrĭtŭs, ēxtrā
quī fŭrĭt ēffūsūs, fūnēstō spārgĭtŭr aēstū.70
Nōn haēc aūtūmnō tēllūs vĭrĕt aūt ălĭt hērbās
caēspĭtĕ laētŭs ăgēr, nōn vērnō pērsŏnă cāntū
mōllĭă dīscōrdī strĕpĭtū vīrgūltă lŏquūntūr
sēd chăŏs ēt nīgrō squālēntĭă pūmĭcĕ sāxă
gaūdēnt fērālī cīrcūm tŭmŭlātă cŭprēssū.75
Hās īntēr sēdēs Dītīs pătĕr ēxtŭlĭt ōră
būstōrūm flāmmīs ēt cānā spārsă făvīllā,
āc tālī vŏlŭcrēm Fōrtūnām vōcĕ lăcēssīt:
"Rērum hūmānārūm dīvīnārūmquĕ pŏtēstās
Fōrs, cuī nūllă plăcēt nĭmĭūm sēcūră pŏtēstās,80
quaē nŏvă sēmpĕr ămās ēt mōx pōssēssă rĕlīnquīs,
ēcquīd Rōmānō sēntīs tē pōndĕrĕ vīctām
nēc pōsse ūltĕrĭūs pĕrĭtūram ēxtōllĕrĕ mōlēm?
Īpsă sŭās vīrēs ōdīt Rōmānă iŭvēntūs
ēt quās strūxĭt ŏpēs, mălĕ sūstĭnĕt. Āspĭcĕ lātē85
lūxŭrĭām spŏlĭōrum ēt cēnsum īn dāmnă fŭrēntēm.
Aēdĭfĭcānt aūrō sēdēsque ād sīdĕră mīttūnt,
ēxpēllūntŭr ăquaē sāxīs, mărĕ nāscĭtŭr ārvīs,
ēt pērmūtātā rērūm stătĭōnĕ rĕbēllānt.
Ēn ĕtĭām mĕă rēgnă pĕtūnt. Pērfōssă dĕhīscīt90
mōlĭbŭs īnsānīs tēllūs, iām mōntĭbŭs haūstīs
āntră gĕmūnt, ēt dūm vānōs lăpĭs īnvĕnĭt ūsūs,
īnfērnī mānēs caēlūm spērārĕ fătēntūr.
Quāre ăgĕ, Fōrs, mūtā pācātum īn proēlĭă vūltūm,
Rōmānōsquĕ cĭe, āc nōstrīs dā fūnĕră rēgnīs.95
Iām prīdēm nūllō pērfūndĭmŭs ōră crŭōrĕ,
nēc mĕă Tīsĭphŏnē sĭtĭēntīs pērlŭĭt ārtūs
ēx quō Sūllānūs bĭbĭt ēnsĭs ĕt hōrrĭdă tēllūs
ēxtŭlĭt īn lūcēm nūtrītās sānguĭnĕ frūgēs."
Haēc ŭbĭ dīctă dĕdīt, dēxtraē cōniūngĕrĕ dēxtrām100
cōnātūs rūptō tēllūrēm sōlvĭt hĭātū.
Tūnc Fōrtūnă lĕvī dēfūdīt pēctŏrĕ vōcēs:
"Ō gĕnĭtōr, cuī Cōcŷtī pĕnĕtrālĭă pārēnt,
sī mŏdŏ vēră mĭhī fās ēst īmpūnĕ prŏfārī
vōtă tĭbī cēdēnt; nĕc ĕnīm mĭnŏr īră rĕbēllāt105
pēctŏre ĭn hōc lĕvĭōrque ēxūrīt flāmmă mĕdūllās.
Ōmnĭă, quaē trĭbŭī Rōmānīs ārcĭbŭs, ōdī
mūnĕrĭbūsquĕ mĕīs īrāscōr. Dēstrŭĕt īstās
īdēm, quī pŏsŭīt, mōlēs dĕŭs. Ēt mĭhĭ cōrdī
quīppĕ crĕmārĕ vĭrōs ēt sānguĭnĕ pāscĕrĕ lūxūm.110
Cērno ĕquĭdēm gĕmĭnā iām strātōs mōrtĕ Phĭlīppōs
Thēssălĭaēquĕ rŏgōs ēt fūnĕră gēntĭs Hĭbēraē.
Iām frăgŏr ārmōrūm trĕpĭdāntēs pērsŏnăt aūrēs.
Ēt Lĭbўaē cērnō tŭă, Nīlĕ gĕmēntĭă claūstră
Āctĭăcōsquĕ sĭnūs ĕt Ăpōllĭnĭs ārmă tĭmēntēs.115
Pānde, ăgĕ, tērrārūm sĭtĭēntĭă rēgnă tŭārūm
ātque ănĭmās āccērsĕ nŏvās. Vīx nāvĭtă Pōrthmeūs
sūffĭcĭēt sĭmŭlācră vĭrūm trādūcĕrĕ cūmbā;
clāsse ŏpŭs ēst. Tūque īngēntī sătĭārĕ rŭīnā
pāllĭdă Tīsĭphŏnē, cōncīsăquĕ vūlnĕră māndĕ.120
Ād Stўgĭōs mānēs lăcĕrātūs dūcĭtŭr ōrbīs".
Vīxdūm fīnĭĕrāt, cūm fūlgŭrĕ rūptă cŏrūscō
īntrĕmŭīt nūbēs ēlīsōsque ābscĭdĭt īgnēs.
Sūbsēdīt pătĕr ūmbrārūm, grĕmĭōquĕ rĕdūctō
tēllūrīs păvĭtāns frātērnōs pāllŭĭt īctūs.125
Cōntĭnŭō clādēs hŏmĭnūm vēntūrăquĕ dāmnă
aūspĭcĭīs pătŭērĕ dĕūm. Nāmque ōrĕ crŭēntō
dēfōrmīs Tītān vūltūm cālīgĭnĕ tēxīt:
cīvīlēs ăcĭēs iām tūm spīrārĕ pŭtārēs.
Pārte ălĭā plēnōs ēxtīnxīt Cŷnthĭă vūltūs130
ēt lūcēm scĕlĕrī sūbdūxīt. Rūptă tŏnābānt
vērtĭcĭbūs lāpsīs mōntīs iŭgă, nēc văgă pāssīm
flūmĭnă pēr nōtās ībānt mŏrĭēntĭă rīpās.
Ārmōrūm strĕpĭtū caēlūm fŭrĭt ēt tŭbă Mārtēm
sīdĕrĭbūs trĕmĕfāctă cĭēt, iāmque Aētnă vŏrātūr135
īgnĭbŭs īnsŏlĭtīs ĕt ĭn aēthĕră fūlmĭnă mīttīt.
Ēcce īntēr tŭmŭlōs ātque ōssă cărēntĭă būstīs
ūmbrārūm făcĭēs dīrō strīdōrĕ mĭnāntūr.
Fāx stēllīs cŏmĭtātă nŏvīs īncēndĭă dūcīt
sānguĭnĕōquĕ rĕcēns dēscēndīt Iūppĭtĕr īmbrĕ.140
Haēc ōstēntă brĕvī sōlvīt dĕŭs. Ēxŭĭt ōmnēs
quīppĕ mŏrās Caēsār, vīndīctaēque āctŭs ămōrĕ
Gāllĭcă prōiēcīt, cīvīlĭă sūstŭlĭt ārmă.
Ālpĭbŭs āĕrĭīs, ŭbĭ Grāiō nūmĭnĕ pūlsaē
dēscēndūnt rūpēs ēt sē pătĭūntŭr ădīrī,145
ēst lŏcŭs Hērcŭlĕīs ārīs săcĕr: hūnc nĭvĕ dūrā
claūdĭt hĭēmps cānōque ād sīdĕră vērtĭcĕ tōllīt.
Caēlum īllīnc cĕcĭdīssĕ pŭtēs: nōn sōlĭs ădūltī
mānsuēscīt rădĭīs, nōn vērnī tēmpŏrĭs aūrā,
sēd glăcĭē cōncrētă rĭgēnt hĭĕmīsquĕ prŭīnīs.150
Tōtūm fērrĕ pŏtēst ŭmĕrīs mĭnĭtāntĭbŭs ōrbēm.
Haēc ŭbĭ cālcāvīt Caēsār iŭgă mīlĭtĕ laētō
ōptāvītquĕ lŏcūm, sūmmō dē vērtĭcĕ mōntīs
Hēspĕrĭaē cāmpōs lātē prōspēxĭt, ĕt āmbās
īntēntāns cūm vōcĕ mănūs ād sīdĕră dīxīt:155
"Iūppĭtĕr ōmnĭpŏtēns, ēt tū, Sātūrnĭă tēllūs,
ārmīs laētă mĕīs ōlīmque ŏnĕrātă trĭūmphīs,
tēstŏr ăd hās ăcĭēs īnvītum ārcēssĕrĕ Mārtēm,
īnvītās mē fērrĕ mănūs. Sēd vūlnĕrĕ cōgōr,
pūlsŭs ăb ūrbĕ mĕā, dūm Rhēnūm sānguĭnĕ tīngō,160
dūm Gāllōs ĭtĕrūm Căpĭtōlĭă nōstră pĕtēntēs
Ālpĭbŭs ēxclūdō, vīncēndō cērtĭŏr ēxūl.
Sānguĭnĕ Gērmānō sēxāgīntāquĕ trĭūmphīs
ēssĕ nŏcēns coēpī. Quāmquām quōs glōrĭă tērrēt
aūt quī sūnt quī bēllă vĭdēnt? Mērcēdĭbŭs ēmptaē165
āc vīlēs ŏpĕraē, quōrum ēst mĕă Rōmă nŏvērcă.
Āt, rĕŏr, haūd īmpūnĕ, nĕc hānc sĭnĕ vīndĭcĕ dēxtrām
vīncĭĕt īgnāvūs. Vīctōrēs ītĕ fŭrēntēs,
ītĕ mĕī cŏmĭtēs, ēt caūsām dīcĭtĕ fērrō.
Nāmque ōmnēs ūnūm crīmēn vŏcăt, ōmnĭbŭs ūnă170
īmpēndēt clādēs. Rēddēnda ēst grātĭă vōbīs,
nōn sōlūs vīcī. Quārē, quĭă poēnă trŏpaēīs
īmmĭnĕt, ēt sōrdēs mĕrŭīt vīctōrĭă nōstră,
iūdĭcĕ Fōrtūnā cădăt ālĕă. Sūmĭtĕ bēllūm
ēt tēmptātĕ mănūs. Cērtē mĕă caūsă pĕrāctāst:175
īntēr tōt fōrtēs ārmātūs nēscĭŏ vīncī."
Haēc ŭbĭ pērsŏnŭīt, dē caēlō Dēlphĭcŭs ālēs
ōmĭnă laētă dĕdīt pĕpŭlītquĕ mĕātĭbŭs aūrās.
Nēc nōn hōrrēndī nĕmŏrīs dē pārtĕ sĭnīstrā
īnsŏlĭtaē vōcēs flāmmā sŏnŭērĕ sĕquēntī.180
Īpsĕ nĭtōr Phoēbī vūlgātō laētĭŏr ōrbĕ
crēvĭt, ĕt aūrātō praēcīnxīt fūlgŭrĕ vūltūs.
Fōrtĭŏr ōmĭnĭbūs mōvīt Māvōrtĭă sīgnă
Caēsăr, ĕt īnsŏlĭtōs grēssū prĭŏr ōccŭpăt aūsūs.
Prīmă quĭdēm glăcĭēs ēt cānā vīnctă prŭīnā185
nōn pūgnāvĭt hŭmūs mītīque hōrrōrĕ quĭēvīt.
Sēd pōstquām tūrmaē nīmbōs frēgērĕ lĭgātōs
ēt păvĭdūs quădrŭpēs ūndārūm vīncŭlă rūpīt,
īncālvērĕ nĭvēs. Mōx flūmĭnă mōntĭbŭs āltīs
ūndābānt mŏdŏ nātă, sĕd haēc quŏquĕ -iūssă pŭtārēs-190
stābānt, ēt vīnctā flūctūs stŭpŭērĕ rŭīnā,
ēt paūlo āntĕ lŭēs iām cōncīdēndă iăcēbāt.
Tūm vērō mălĕ fīdă prĭūs vēstīgĭă lūsīt
dēcēpītquĕ pĕdēs: părĭtēr tūrmaēquĕ vĭrīquĕ
ārmăquĕ cōngēstā strŭĕ dēplōrātă iăcēbānt.195
Ēcce ĕtĭām rĭgĭdō cōncūssaē flāmĭnĕ nūbēs
ēxŏnĕrābāntūr, nēc rūptī tūrbĭnĕ vēntī
dērānt, aūt tŭmĭdā cōnfrāctūm grāndĭnĕ caēlūm.
Īpsaē iām nūbēs rūptaē sŭpĕr ārmă cădēbānt,
ēt cōncrētă gĕlū pōntī vĕlŭt ūndă rŭēbāt.200
Vīcta ĕrăt īngēntī tēllūs nĭvĕ vīctăquĕ caēlī
sīdĕră, vīctă sŭīs haērēntĭă flūmĭnă rīpīs;
nōndūm Caēsăr ĕrāt; sēd māgnām nīxŭs ĭn hāstām
hōrrĭdă sēcūrīs frāngēbāt grēssĭbŭs ārvă,
quālīs Caūcăsĕā dēcūrrēns ārdŭŭs ārcĕ205
Āmphĭtryŏnīādēs, aūt tōrvō Iūppĭtĕr ōrĕ,
cūm sē vērtĭcĭbūs māgnī dēmīsĭt Ŏlŷmpī
ēt pĕrĭtūrōrūm dēiēcīt tēlă Gĭgāntūm.
Dūm Caēsār tŭmĭdās īrātūs dēprĭmĭt ārcēs,
īntĕrĕā vŏlŭcēr mōtīs cōntērrĭtă pīnnīs210
Fāmă vŏlāt sūmmīquĕ pĕtīt iŭgă cēlsă Pălātī,
ātque hōc Rōmānō tŏnĭtrū fĕrĭt ōmnĭă sīgnă:
iām clāssēs flŭĭtārĕ mărī tōtāsquĕ pĕr Ālpēs
fērvĕrĕ Gērmānō pērfūsās sānguĭnĕ tūrmās.
Ārmă, crŭōr, caēdēs, īncēndĭă tōtăquĕ bēllă215
ānte ŏcŭlōs vŏlĭtānt. Ērgō pūlsātă tŭmūltū
pēctŏră pērquĕ dŭās scīndūntūr tērrĭtă caūsās.
Huīc fŭgă pēr tērrās, īllī măgĭs ūndă prŏbātūr,
ēt pătrĭā pōntūs iām tūtĭŏr. Ēst măgĭs ārmă
quī tēmptārĕ vĕlīt fātīsquĕ iŭbēntĭbŭs ūtī.220
Quāntūm quīsquĕ tĭmēt, tāntūm fŭgĭt. Ōcĭŏr īpsĕ
hōs īntēr mōtūs pŏpŭlūs, mĭsĕrābĭlĕ vīsū,
quō mēns īctă iŭbēt, dēsērtā dūcĭtŭr ūrbĕ.
Gaūdēt Rōmă fŭgā, dēbēllātīquĕ Quĭrītēs
rūmōrīs sŏnĭtū maērēntĭă tēctă rĕlīnquūnt.225
Īllĕ mănū păvĭdā nātōs tĕnĕt, īllĕ pĕnātēs
ōccūltāt grĕmĭō, dēplōrātūmquĕ rĕlīnquīt
līmĕn, ĕt ābsēntēm vōtīs īntērfĭcĭt hōstēm.
Sūnt quī cōniŭgĭbūs maērēntĭă pēctŏră iūngānt
grāndaēvosquĕ pătrēs, ŏnĕrīsque īgnāră iŭvēntūs230
īd prō quō mĕtŭīt, tāntūm trăhĭt. Ōmnĭă sēcūm
hīc vĕhĭt īmprūdēns praēdāmque īn proēlĭă dūcīt.
Āc vĕlŭt ēx āltō cūm māgnŭs ĭnhōrrŭĭt aūstēr
ēt pūlsās ēvērtĭt ăquās, nōn ārmă mĭnīstrīs,
nōn rĕgŭmēn prōdēst, lĭgăt āltēr pōndĕră pīnūs,235
āltēr tūtă sĭnūs trānquīllăquĕ lītŏră quaērīt,
hīc dāt vēlă fŭgaē fōrtūnaēque ōmnĭă crēdīt.
Quīd tām pārvă quĕrōr? Gĕmĭnō cūm cōnsŭlĕ Māgnūs,
īllĕ trĕmōr Pōntī saēvīquĕ rĕpērtŏr Hўdāspīs
ēt pīrātārūm scŏpŭlūs, mŏdŏ quēm tĕr ŏvāntēm240
Iūppĭtĕr hōrrŭĕrāt, quēm frāctō gūrgĭtĕ Pōntūs
ēt vĕnĕrātŭs ĕrāt sūbmīssā Bōspŏrŏs ūndā
- prō pŭdŏr! - īmpĕrĭī dēsērtō nōmĭnĕ fūgīt,
ūt Fōrtūnă lĕvīs Māgnī quŏquĕ tērgă vĭdērēt.
Ērgō tāntă lŭēs dīvūm quŏquĕ nūmĭnă vīdīt,245
cōnsēnsītquĕ fŭgaē caēlī tĭmŏr. Ēccĕ pĕr ōrbēm
mītīs tūrbă dĕūm tērrās ēxōsă fŭrēntēs
dēsĕrĭt, ātque hŏmĭnūm dāmnātum āvērtĭtŭr āgmēn.
Pāx prīma ānte ălĭās nĭvĕōs pūlsātă lăcērtōs
ābscōndīt gălĕā vīctūm căpŭt, ātquĕ rĕlīctō250
ōrbĕ fŭgāx Dītīs pĕtĭt īmplācābĭlĕ rēgnūm.
Huīc cŏmĕs īt sūbmīssă Fĭdēs, ēt crīnĕ sŏlūtō
Iūstĭtĭa, āc maērēns lăcĕrā Cōncōrdĭă pāllā.
Āt cōntrā, sēdēs Ĕrĕbī quā rūptă dĕhīscīt
ēmērgīt lātē Dītīs chŏrŭs, hōrrĭda Ĕrīnŷs255
ēt Bēllōnă mĭnāx, făcĭbūsque ārmātă Mĕgaēră
Lētūmque, Īnsĭdĭaēque, ēt lūrĭdă Mōrtĭs ĭmāgŏ.
Quās īntēr Fŭrŏr, ābrūptīs ceū lībĕr hăbēnīs
sānguĭnĕūm lātē tōllīt căpŭt, ōrăquĕ mīllĕ
vūlnĕrĭbūs cōnfōssă crŭēntā cāssĭdĕ vēlāt;260
haērēt dētrītūs laēvaē Māvōrtĭŭs ūmbŏ
īnnŭmĕrābĭlĭbūs tēlīs grăvĭs, ātquĕ flăgrāntī
stīpĭtĕ dēxtră mĭnāx tērrīs īncēndĭă pōrtāt.
Sēntīt tērră dĕōs, mūtātăquĕ sīdĕră pōndūs
quaēsīvērĕ sŭūm; nāmque ōmnīs rēgĭă caēlī265
īn pārtēs dīdūctă rŭīt. Prīmūmquĕ Dĭōnē
Caēsărĭs āctă sŭī dūcīt, cŏmĕs āddĭtŭr īllī
Pāllăs, ĕt īngēntēm quătĭēns Māvōrtĭŭs hāstām.
Māgnūm cūm Phoēbō sŏrŏr ēt Cŷllēnĭă prōlēs
ēxcĭpĭt, āc tōtīs sĭmĭlīs Tīrŷnthĭŭs āctīs.270
Īntrĕmŭērĕ tŭbae, āc scīssō Dīscōrdĭă crīnĕ
ēxtŭlĭt ād sŭpĕrōs Stўgĭūm căpŭt. Hūiŭs ĭn ōrĕ
cōncrētūs sānguīs, cōntūsăquĕ lūmĭnă flēbānt,
stābānt aērātī scābrā rūbīgĭnĕ dēntēs,
tābō līnguă flŭēns, ōbsēssă drăcōnĭbŭs ōră,275
ātque īntēr tōrtō lăcĕrātām pēctŏrĕ vēstēm
sānguĭnĕām trĕmŭlā quătĭēbāt lāmpădă dēxtrā.
Haēc ūt Cōcŷtī tĕnĕbrās ēt Tārtără līquīt,
āltă pĕtīt grădĭēns iŭgă nōbĭlĭs Āppēnnīnī,
ūnde ōmnēs tērrās ātque ōmnĭă lītŏră pōssēt280
āspĭcĕre āc tōtō flŭĭtāntēs ōrbĕ cătērvās,
ātquĕ hăs ērūmpīt fŭrĭbūndō pēctŏrĕ vōcēs:
"Sūmĭtĕ nūnc gēntēs āccēnsīs mēntĭbŭs ārmă,
sūmĭte, ĕt īn mĕdĭās īmmīttĭtĕ lāmpădăs ūrbēs.
Vīncētūr quīcūmquĕ lătēt; nōn fēmĭnă cēssēt,285
nōn pŭĕr aūt aēvō iām dēsōlātă sĕnēctūs;
īpsă trĕmāt tēllūs lăcĕrātăquĕ tēctă rĕbēllēnt.
Tū lēgēm, Mārcēllĕ, tĕnē. Tū cōncŭtĕ plēbēm,
Cūrĭŏ. Tū fōrtēm nē sūpprĭmĕ, Lēntŭlĕ, Mārtēm.
Quīd pōrrō tū, dīvĕ, tŭīs cūnctārĭs ĭn ārmīs,290
nōn frāngīs pōrtās, nōn mūrīs ōppĭdă sōlvīs
thēsaūrōsquĕ răpīs? Nēscīs tū, Māgnĕ, tŭērī
Rōmānās ārcēs? Ĕpĭdāmnī moēnĭă quaērĕ
Thēssălĭcōsquĕ sĭnūs hūmānō sānguĭnĕ tīnguĕ."
Fāctum ēst īn tērrīs quīcquīd Dīscōrdĭă iūssīt.295
Orbem iam totum victor Romanus habebat
qua mare, qua terrae, qua sidus currit utrumque
nec satiatus erat. Gravidis freta pulsa carinis
iam peragebantur; si quis sinus abditus ultra,
5si qua foret tellus, quae fulvum mitteret aurum,
hostis erat, fatisque in tristia bella paratis
quaerebantur opes. Non vulgo nota placebant
gaudia, non usu plebeio trita voluptas.
Aes Ephyreiacum laudabat miles, in ima
10quaesitus tellure nitor certaverat ostro,
hinc Numidae accierant, illinc nova vellera Seres
atque Arabum populus sua despoliaverat arva.
Ecce aliae clades et laesae vulnera pacis.
Quaeritur in silvis auro fera, et ultimus Hammon
15Afrorum excutitur, ne desit belua dente
ad mortes pretiosa; fames premit advena classes,
tigris et aurata gradiens vectatur in aula,
ut bibat humanum populo plaudente cruorem.
Heu, pudet effari perituraque prodere fata!
20Persarum ritu male pubescentibus annis
surripuere viros, exsectaque viscera ferro
in venerem fregere, atque ut fuga mobilis aevi
circumscripta mora properantes differat annos,
quaerit se natura nec invenit. Omnibus ergo
25scorta placent fractique enervi corpore gressus
et laxi crines et tot nova nomina vestis
quaeque virum quaerunt. Ecce Afris eruta terris
citrea mensa greges servorum ostrumque renidens
ponitur ac maculis imitatur vilius aurum
30quae sensum trahat. Hoc sterile ac male nobile lignum
turba sepulta mero circum venit, omniaque orbis
praemia correptis miles vagus esurit armis.
Ingeniosa gula est. Siculo scarus aequore mersus
ad mensam vivus perducitur, atque Lucrinis
35eruta litoribus vendunt conchylia cenas
ut renovent per damna famem. Iam Phasidos unda
orbata est avibus, mutoque in litore tantum
solae desertis adspirant frondibus aurae.
Nec minor in Campo furor est emptique Quirites
40ad praedam strepitumque lucri suffragia vertunt.
Venalis populus, venalis curia patrum:
est favor in pretio. Senibus quoque libera virtus
exciderat, sparsisque opibus conversa potestas
ipsaque maiestas auro corrupta iacebat.
45Pellitur a populo victus Cato; tristior illest
qui vicit, fascesque pudet rapuisse Catoni.
Namque -hoc dedecoris populo morumque ruina-
non homo pulsus erat, sed in uno victa potestas
Romanumque decus. Quare tam perdita Roma
50ipsa sui merces erat et sine vindice praeda.
Praeterea gemino deprensam gurgite plebem
faenoris illuvies ususque exederat aeris.
Nulla est certa domus, nullum sine pignore corpus,
sed veluti tabes tacitis concepta medullis
55intra membra furens curis latrantibus errat.
Arma placent miseris, detritaque commoda luxu
vulneribus reparantur. Inops audacia tutast.
Hoc mersam caeno Romam somnoque iacentem
quae poterant artes sana ratione movere,
60ni furor et bellum ferroque excita libido?
Tres tulerat Fortuna duces, quos obruit omnes
armorum strue diversa feralis Enyo.
Crassum Parthus habet, Libyco iacet aequore Magnus,
Iulius ingratam perfudit sanguine Romam,
65et quasi non posset tot tellus ferre sepulcra
divisit cineres. Hos gloria reddit honores.
Est locus exciso penitus demersus hiatu
Parthenopen inter magnaeque Dicarchidos arva,
Cocyti perfusus aqua; nam spiritus, extra
70qui furit effusus, funesto spargitur aestu.
Non haec autumno tellus viret aut alit herbas
caespite laetus ager, non verno persona cantu
mollia discordi strepitu virgulta loquuntur
sed chaos et nigro squalentia pumice saxa
75gaudent ferali circum tumulata cupressu.
Has inter sedes Ditis pater extulit ora
bustorum flammis et cana sparsa favilla,
ac tali volucrem Fortunam voce lacessit:
"Rerum humanarum divinarumque potestas
80Fors, cui nulla placet nimium secura potestas,
quae nova semper amas et mox possessa relinquis,
ecquid Romano sentis te pondere victam
nec posse ulterius perituram extollere molem?
Ipsa suas vires odit Romana iuventus
85et quas struxit opes, male sustinet. Aspice late
luxuriam spoliorum et censum in damna furentem.
Aedificant auro sedesque ad sidera mittunt,
expelluntur aquae saxis, mare nascitur arvis,
et permutata rerum statione rebellant.
90En etiam mea regna petunt. Perfossa dehiscit
molibus insanis tellus, iam montibus haustis
antra gemunt, et dum vanos lapis invenit usus,
inferni manes caelum sperare fatentur.
Quare age, Fors, muta pacatum in proelia vultum,
95Romanosque cie, ac nostris da funera regnis.
Iam pridem nullo perfundimus ora cruore,
nec mea Tisiphone sitientis perluit artus
ex quo Sullanus bibit ensis et horrida tellus
extulit in lucem nutritas sanguine fruges."
100Haec ubi dicta dedit, dextrae coniungere dextram
conatus rupto tellurem solvit hiatu.
Tunc Fortuna levi defudit pectore voces:
"O genitor, cui Cocyti penetralia parent,
si modo vera mihi fas est impune profari
105vota tibi cedent; nec enim minor ira rebellat
pectore in hoc leviorque exurit flamma medullas.
Omnia, quae tribui Romanis arcibus, odi
muneribusque meis irascor. Destruet istas
idem, qui posuit, moles deus. Et mihi cordi
110quippe cremare viros et sanguine pascere luxum.
Cerno equidem gemina iam stratos morte Philippos
Thessaliaeque rogos et funera gentis Hiberae.
Iam fragor armorum trepidantes personat aures.
Et Libyae cerno tua, Nile gementia claustra
115Actiacosque sinus et Apollinis arma timentes.
Pande, age, terrarum sitientia regna tuarum
atque animas accerse novas. Vix navita Porthmeus
sufficiet simulacra virum traducere cumba;
classe opus est. Tuque ingenti satiare ruina
120pallida Tisiphone, concisaque vulnera mande.
Ad Stygios manes laceratus ducitur orbis".
Vixdum finierat, cum fulgure rupta corusco
intremuit nubes elisosque abscidit ignes.
Subsedit pater umbrarum, gremioque reducto
125telluris pavitans fraternos palluit ictus.
Continuo clades hominum venturaque damna
auspiciis patuere deum. Namque ore cruento
deformis Titan vultum caligine texit:
civiles acies iam tum spirare putares.
130Parte alia plenos extinxit Cynthia vultus
et lucem sceleri subduxit. Rupta tonabant
verticibus lapsis montis iuga, nec vaga passim
flumina per notas ibant morientia ripas.
Armorum strepitu caelum furit et tuba Martem
135sideribus tremefacta ciet, iamque Aetna voratur
ignibus insolitis et in aethera fulmina mittit.
Ecce inter tumulos atque ossa carentia bustis
umbrarum facies diro stridore minantur.
Fax stellis comitata novis incendia ducit
140sanguineoque recens descendit Iuppiter imbre.
Haec ostenta brevi solvit deus. Exuit omnes
quippe moras Caesar, vindictaeque actus amore
Gallica proiecit, civilia sustulit arma.
Alpibus aëriis, ubi Graio numine pulsae
145descendunt rupes et se patiuntur adiri,
est locus Herculeis aris sacer: hunc nive dura
claudit hiemps canoque ad sidera vertice tollit.
Caelum illinc cecidisse putes: non solis adulti
mansuescit radiis, non verni temporis aura,
150sed glacie concreta rigent hiemisque pruinis.
Totum ferre potest umeris minitantibus orbem.
Haec ubi calcavit Caesar iuga milite laeto
optavitque locum, summo de vertice montis
Hesperiae campos late prospexit, et ambas
155intentans cum voce manus ad sidera dixit:
"Iuppiter omnipotens, et tu, Saturnia tellus,
armis laeta meis olimque onerata triumphis,
testor ad has acies invitum arcessere Martem,
invitas me ferre manus. Sed vulnere cogor,
160pulsus ab urbe mea, dum Rhenum sanguine tingo,
dum Gallos iterum Capitolia nostra petentes
Alpibus excludo, vincendo certior exul.
Sanguine Germano sexagintaque triumphis
esse nocens coepi. Quamquam quos gloria terret
165aut qui sunt qui bella vident? Mercedibus emptae
ac viles operae, quorum est mea Roma noverca.
At, reor, haud impune, nec hanc sine vindice dextram
vinciet ignavus. Victores ite furentes,
ite mei comites, et causam dicite ferro.
170Namque omnes unum crimen vocat, omnibus una
impendet clades. Reddenda est gratia vobis,
non solus vici. Quare, quia poena tropaeis
imminet, et sordes meruit victoria nostra,
iudice Fortuna cadat alea. Sumite bellum
175et temptate manus. Certe mea causa peractast:
inter tot fortes armatus nescio vinci."
Haec ubi personuit, de caelo Delphicus ales
omina laeta dedit pepulitque meatibus auras.
Nec non horrendi nemoris de parte sinistra
180insolitae voces flamma sonuere sequenti.
Ipse nitor Phoebi vulgato laetior orbe
crevit, et aurato praecinxit fulgure vultus.
Fortior ominibus movit Mavortia signa
Caesar, et insolitos gressu prior occupat ausus.
185Prima quidem glacies et cana vincta pruina
non pugnavit humus mitique horrore quievit.
Sed postquam turmae nimbos fregere ligatos
et pavidus quadrupes undarum vincula rupit,
incalvere nives. Mox flumina montibus altis
190undabant modo nata, sed haec quoque -iussa putares-
stabant, et vincta fluctus stupuere ruina,
et paulo ante lues iam concidenda iacebat.
Tum vero male fida prius vestigia lusit
decepitque pedes: pariter turmaeque virique
195armaque congesta strue deplorata iacebant.
Ecce etiam rigido concussae flamine nubes
exonerabantur, nec rupti turbine venti
derant, aut tumida confractum grandine caelum.
Ipsae iam nubes ruptae super arma cadebant,
200et concreta gelu ponti velut unda ruebat.
Victa erat ingenti tellus nive victaque caeli
sidera, victa suis haerentia flumina ripis;
nondum Caesar erat; sed magnam nixus in hastam
horrida securis frangebat gressibus arva,
205qualis Caucasea decurrens arduus arce
Amphitryoniades, aut torvo Iuppiter ore,
cum se verticibus magni demisit Olympi
et periturorum deiecit tela Gigantum.
Dum Caesar tumidas iratus deprimit arces,
210interea volucer motis conterrita pinnis
Fama volat summique petit iuga celsa Palati,
atque hoc Romano tonitru ferit omnia signa:
iam classes fluitare mari totasque per Alpes
fervere Germano perfusas sanguine turmas.
215Arma, cruor, caedes, incendia totaque bella
ante oculos volitant. Ergo pulsata tumultu
pectora perque duas scinduntur territa causas.
Huic fuga per terras, illi magis unda probatur,
et patria pontus iam tutior. Est magis arma
220qui temptare velit fatisque iubentibus uti.
Quantum quisque timet, tantum fugit. Ocior ipse
hos inter motus populus, miserabile visu,
quo mens icta iubet, deserta ducitur urbe.
Gaudet Roma fuga, debellatique Quirites
225rumoris sonitu maerentia tecta relinquunt.
Ille manu pavida natos tenet, ille penates
occultat gremio, deploratumque relinquit
limen, et absentem votis interficit hostem.
Sunt qui coniugibus maerentia pectora iungant
230grandaevosque patres, onerisque ignara iuventus
id pro quo metuit, tantum trahit. Omnia secum
hic vehit imprudens praedamque in proelia ducit.
Ac velut ex alto cum magnus inhorruit auster
et pulsas evertit aquas, non arma ministris,
235non regumen prodest, ligat alter pondera pinus,
alter tuta sinus tranquillaque litora quaerit,
hic dat vela fugae fortunaeque omnia credit.
Quid tam parva queror? Gemino cum consule Magnus,
ille tremor Ponti saevique repertor Hydaspis
240et piratarum scopulus, modo quem ter ovantem
Iuppiter horruerat, quem fracto gurgite Pontus
et veneratus erat submissa Bosporos unda
- pro pudor! - imperii deserto nomine fugit,
ut Fortuna levis Magni quoque terga videret.
245Ergo tanta lues divum quoque numina vidit,
consensitque fugae caeli timor. Ecce per orbem
mitis turba deum terras exosa furentes
deserit, atque hominum damnatum avertitur agmen.
Pax prima ante alias niveos pulsata lacertos
250abscondit galea victum caput, atque relicto
orbe fugax Ditis petit implacabile regnum.
Huic comes it submissa Fides, et crine soluto
Iustitia, ac maerens lacera Concordia palla.
At contra, sedes Erebi qua rupta dehiscit
255emergit late Ditis chorus, horrida Erinys
et Bellona minax, facibusque armata Megaera
Letumque, Insidiaeque, et lurida Mortis imago.
Quas inter Furor, abruptis ceu liber habenis
sanguineum late tollit caput, oraque mille
260vulneribus confossa cruenta casside velat;
haeret detritus laevae Mavortius umbo
innumerabilibus telis gravis, atque flagranti
stipite dextra minax terris incendia portat.
Sentit terra deos, mutataque sidera pondus
265quaesivere suum; namque omnis regia caeli
in partes diducta ruit. Primumque Dione
Caesaris acta sui ducit, comes additur illi
Pallas, et ingentem quatiens Mavortius hastam.
Magnum cum Phoebo soror et Cyllenia proles
270excipit, ac totis similis Tirynthius actis.
Intremuere tubae, ac scisso Discordia crine
extulit ad superos Stygium caput. Huius in ore
concretus sanguis, contusaque lumina flebant,
stabant aerati scabra rubigine dentes,
275tabo lingua fluens, obsessa draconibus ora,
atque inter torto laceratam pectore vestem
sanguineam tremula quatiebat lampada dextra.
Haec ut Cocyti tenebras et Tartara liquit,
alta petit gradiens iuga nobilis Appennini,
280unde omnes terras atque omnia litora posset
aspicere ac toto fluitantes orbe catervas,
atque has erumpit furibundo pectore voces:
"Sumite nunc gentes accensis mentibus arma,
sumite, et in medias immittite lampadas urbes.
285Vincetur quicumque latet; non femina cesset,
non puer aut aevo iam desolata senectus;
ipsa tremat tellus lacerataque tecta rebellent.
Tu legem, Marcelle, tene. Tu concute plebem,
Curio. Tu fortem ne supprime, Lentule, Martem.
290Quid porro tu, dive, tuis cunctaris in armis,
non frangis portas, non muris oppida solvis
thesaurosque rapis? Nescis tu, Magne, tueri
Romanas arces? Epidamni moenia quaere
Thessalicosque sinus humano sanguine tingue."
295Factum est in terris quicquid Discordia iussit.