PERSONAE

TANTALI VMBRA

FVRIA

ATREVS

SATELLES

THYESTES

TANTALVS

PLISTHENES TACITUS

NVNTIVS

CHORVS

SCAENA MYCENIS

TANTALI VMBRA

Quis inferorum sede ab infausta extrahit

avido fugaces ore captantem cibos?

Quis male deorum Tantalo visas domos

ostendit iterum? Peius inventum est siti

5arente in undis aliquid et peius fame

hiante semper? Sisyphi numquid lapis

gestandus umeris lubricus nostris venit

aut membra celeri differens cursu rota,

aut poena Tityi qui specu vasto patens

10vulneribus atras pascit effossis aves

et nocte reparans quidquid amisit die

plenum recenti pabulum monstro iacet?

In quod malum transcribor? O quisquis nova

supplicia functis durus umbrarum arbiter

15disponis, addi si quid ad poenas potest

quod ipse custos carceris diri horreat,

quod maestus Acheron paveat, ad cuius metum

nos quoque tremamus, quaere: iam nostra subit

e stirpe turba quae suum vincat genus

20ac me innocentem faciat et inausa audeat.

Regione quidquid impia cessat loci

complebo - numquam stante Pelopea domo

Minos vacabit. FURIA. Perge, detestabilis

umbra, et penates impios furiis age.

25Certetur omni scelere et alterna vice

stringatur ensis; nec sit irarum modus

pudorve, mentes caecus instiget furor,

rabies parentum duret et longum nefas

eat in nepotes; nec vacet cuiquam vetus

30odisse crimen: semper oriatur novum,

nec unum in uno, dumque punitur scelus,

crescat. Superbis fratribus regna excidant

repetantque profugos; dubia violentae domus

fortuna reges inter incertos labet:

35miser ex potente fiat, ex misero potens,

fluctuque regnum casus assiduo ferat.

Ob scelera pulsi, cum dabit patriam deus

in scelera redeant, sintque tam invisi omnibus

quam sibi; nihil sit ira quod vetitum putet:

40fratrem expavescat frater et gnatum parens

gnatusque patrem; liberi pereant male,

peius tamen nascantur; immineat viro

infesta coniunx: bella trans pontum vehant,

effusus omnis irriget terras cruor,

45supraque magnos gentium exultet duces

Libido victrix; impia stuprum in domo

levissimum sit facinus: et fas et fides

iusque omne pereat. Non sit a vestris malis

immune caelum - cur micant stellae polo

50flammaeque servant debitum mundo decus?

Nox alta fiat, excidat caelo dies.

Misce penates, odia caedes funera

accerse et imple Tantalo totam domum.

Ornetur altum columen et lauro fores

55laetae virescant, dignus adventu tuo

splendescat ignis - Thracium fiat nefas

maiore numero. Dextra cur patrui vacat?

[Nondum Thyestes liberos deflet suos?]

Ecquando tollet? Ignibus iam subditis

60spument aena, membra per partes eant

discerpta, patrios polluat sanguis focos,

epulae instruantur - non novi sceleris tibi

conviva venies. Liberum dedimus diem

tuamque ad istas solvimus mensas famem:

65ieiunia exple, mixtus in Bacchum cruor

spectante te potetur; inveni dapes

quas ipse fugeres - siste, quo praeceps ruis?

TA. Ad stagna et amnes et recedentes aquas

labrisque ab ipsis arboris plenae fugas.

70Abire in atrum carceris liceat mei

cubile, liceat, si parum videor miser,

mutare ripas: alveo medius tuo,

Phlegethon, relinquar igneo cinctus freto.

Quicumque poenas lege fatorum datas

75pati iuberis, quisquis exeso iaces

pavidus sub antro iamque venturi times

montis ruinam, quisquis avidorum feros

rictus leonum et dira Furiarum agmina

implicitus horres, quisquis immissas faces

80semiustus abigis, Tantali vocem excipe

properantis ad vos: credite experto mihi,

amate poenas. Quando continget mihi

effugere superos? FU. Ante perturba domum

inferque tecum proelia et ferri malum

85regibus amorem, concute insano ferum

pectus tumultu. TA. Me pati poenas decet,

non esse poenam. Mittor ut dirus vapor

tellure rupta vel gravem populis luem

sparsura pestis? Ducam in horrendum nefas

90avus nepotes? Magne divorum parens

nosterque (quamuis pudeat), ingenti licet

taxata poena lingua crucietur loquax,

nec hoc tacebo: moneo, ne sacra manus

violate caede neve furiali malo

95aspergite aras. Stabo et arcebo scelus.

Quid ora terres verbere et tortos ferox

minaris angues? Quid famem infixam intimis

agitas medullis? Flagrat incensum siti

cor et perustis flamma visceribus micat.

100Sequor. FU. Hunc, hunc furorem divide in totam domum.

Sic, sic ferantur et suum infensi invicem

sitiant cruorem. - Sentit introitus tuos

domus et nefando tota contactu horruit.

Actum est abunde. Gradere ad infernos specus

105amnemque notum; iam tuum maestae pedem

terrae gravantur: cernis ut fontis liquor

introrsus actus linquat, ut ripae vacent

ventusque raras igneus nubes ferat?

Pallescit omnis arbor ac nudus stetit

110fugiente pomo ramus, et qui fluctibus

illinc propinquis Isthmos atque illinc fremit

vicina gracili dividens terra vada,

longe remotos latus exaudit sonos.

Iam Lerna retro cessit et Phoronides

115latuere venae nec suas profert sacer

Alpheos undas et Cithaeronis iuga

stant parte nulla cana deposita nive

timentque veterem nobiles Argi sitim.

En ipse Titan dubitat an iubeat sequi

120cogatque habenis ire periturum diem.

CHORVS

Argos de superis si quis Achaicum

Pisaeasque domos curribus inclitas,

Isthmi si quis amat regna Corinthii,

125et portus geminos et mare dissidens,

si quis Taygeti conspicuas nives,

quas cum Sarmaticus tempore frigido

in summis Boreas composuit iugis,

aestas veliferis solvit Etesiis,

130quem tangit gelido flumine lucidus

Alpheos, stadio notus Olympico,

advertat placidum numen et arceat,

alternae scelerum ne redeant vices

nec succedat avo deterior nepos

135et maior placeat culpa minoribus.

Tandem lassa feros exuat impetus

sicci progenies impia Tantali.

Peccatum satis est; fas valuit nihil

aut commune nefas. Proditus occidit

140deceptor domini Myrtilus, et fide

vectus qua tulerat nobile reddidit

mutato pelagus nomine: notior

nulla est Ioniis fabula navibus.

Exceptus gladio parvulus impio

145dum currit patrium natus ad osculum,

immatura focis victima concidit

divisusque tua est, Tantale, dextera,

mensas ut strueres hospitibus deis.

Hos aeterna fames persequitur cibos,

150hos aeterna sitis; nec dapibus feris

decerni potuit poena decentior.

Stat lassus vacuo gutture Tantalus:

impendet capiti plurima noxio

Phineis avibus praeda fugacior;

155hinc illinc gravidis frondibus incubat

et curvata suis fetibus ac tremens

alludit patulis arbor hiatibus.

Haec, quamuis avidus nec patiens morae,

deceptus totiens tangere neglegit

160obliquatque oculos oraque comprimit

inclusisque famem dentibus alligat.

Sed tunc divitias omne nemus suas

demittit propius pomaque desuper

insultant foliis mitia languidis

165accenduntque famem, quae iubet irritas

exercere manus - has ubi protulit

et falli libuit, totus in arduum

autumnus rapitur silvaque mobilis.

Instat deinde sitis non levior fame;

170qua cum percalvit sanguis et igneis

exarsit facibus, stat miser obvios

fluctus ore petens, quos profugus latex

avertit sterili deficiens vado

conantemque sequi deserit; hic bibit

175altum de rapido gurgite pulverem.

ATREVS

Ignave, iners, enervis et (quod maximum

probrum tyranno rebus in summis reor)

inulte, post tot scelera, post fratris dolos

fasque omne ruptum questibus vanis agis

180iratus Atreus? Fremere iam totus tuis

debebat armis orbis et geminum mare

utrimque classes agere, iam flammis agros

lucere et urbes decuit ac strictum undique

micare ferrum. Tota sub nostro sonet

185Argolica tellus equite; non silvae tegant

hostem nec altis montium structae iugis

arces; relictis bellicum totus canat

populus Mycenis, quisquis invisum caput

tegit ac tuetur, clade funesta occidat.

190Haec ipsa pollens incliti Pelopis domus

ruat vel in me, dummodo in fratrem ruat.

Age, anime, fac quod nulla posteritas probet,

sed nulla taceat. Aliquod audendum est nefas

atrox, cruentum, tale quod frater meus

195suum esse mallet - scelera non ulcisceris,

nisi vincis. Et quid esse tam saevum potest

quod superet illum? Numquid abiectus iacet?

Numquid secundis patitur in rebus modum,

fessis quietem? Novi ego ingenium viri

200indocile: flecti non potest - frangi potest.

Proinde antequam se firmat aut vires parat,

petatur ultro, ne quiescentem petat.

Aut perdet aut peribit: in medio est scelus

positum occupanti. SATELLES. Fama te populi nihil

205adversa terret? AT. Maximum hoc regni bonum est,

quod facta domini cogitur populus sui

tam ferre quam laudare. SAT. Quos cogit metus

laudare, eosdem reddit inimicos metus.

At qui favoris gloriam veri petit,

210animo magis quam voce laudari volet.

AT. Laus vera et humili saepe contingit viro,

non nisi potenti falsa. Quod nolunt velint.

SAT. Rex velit honesta: nemo non eadem volet.

Ubicumque tantum honesta dominanti licent,

215precario regnatur. SAT. Ubi non est pudor

nec cura iuris sanctitas pietas fides,

instabile regnum est. AT. Sanctitas pietas fides

privata bona sunt; qua iuvat reges eant.

SAT. Nefas nocere vel malo fratri puta.

220AT. Fas est in illo quidquid in fratre est nefas.

Quid enim reliquit crimine intactum aut ubi

sceleri pepercit? Coniugem stupro abstulit

regnumque furto: specimen antiquum imperi

fraude est adeptus, fraude turbavit domum.

225Est Pelopis altis nobile in stabulis pecus,

arcanus aries, ductor opulenti gregis,

cuius per omne corpus effuso coma

dependet auro, cuius e tergo novi

aurata reges sceptra Tantalici gerunt;

230possessor huius regnat, hunc tantae domus

fortuna sequitur. Tuta seposita sacer

in parte carpit prata, quae cludit lapis

fatale saxeo pascuum muro tegens.

Hunc facinus ingens ausus assumpta in scelus

235consorte nostri perfidus thalami avehit.

Hinc omne cladis mutuae fluxit malum:

per regna trepidus exul erravi mea,

pars nulla nostri tuta ab insidiis vacat,

corrupta coniunx, imperi quassa est fides,

240domus aegra, dubius sanguis et certi nihil

nisi frater hostis. Quid stupes? Tandem incipe

animosque sume: Tantalum et Pelopem aspice;

ad haec manus exempla poscuntur meae. -

Profare, dirum qua caput mactem via.

245SAT. Ferro peremptus spiritum inimicum exspuat.

AT. De fine poenae loqueris; ego poenam volo.

Perimat tyrannus lenis: in regno meo

mors impetratur. SAT. Nulla te pietas movet?

AT. Excede, Pietas, si modo in nostra domo

250umquam fuisti. Dira Furiarum cohors

discorsque Erinys veniat et geminas faces

Megaera quatiens: non satis magno meum

ardet furore pectus, impleri iuvat

maiore monstro. SAT. Quid novi rabidus struis?

255AT. Nil quod doloris capiat assueti modum;

nullum relinquam facinus et nullum est satis.

SAT. Ferrum? AT. Parum Quid ignis? AT. Etiamnunc parum est.

SAT. Quonam ergo telo tantus utetur dolor?

AT. Ipso Thyeste. SAT. Maius hoc ira est malum.

260AT. Fateor. Tumultus pectora attonitus quatit

penitusque volvit; rapior et quo nescio,

sed rapior. - Imo mugit e fundo solum,

tonat dies serenus ac totis domus

ut fracta tectis crepuit et moti lares

265vertere vultum: fiat hoc, fiat nefas

quod, di, timetis. SAT. Facere quid tandem paras?

AT. Nescioquid animus maius et solito amplius

supraque fines moris humani tumet

instatque pigris manibus - haud quid sit scio,

270sed grande quiddam est. Ita sit. Hoc, anime, occupa

(dignum est Thyeste facinus et dignum Atreo,

quod uterque faciat): vidit infandas domus

Odrysia mensas - fateor, immane est scelus,

sed occupatum: maius hoc aliquid dolor

275inveniat. Animum Daulis inspira parens

sororque; causa est similis: assiste et manum

impelle nostram. Liberos avidus pater

gaudensque laceret et suos artus edat.

Bene est, abunde est: hic placet poenae modus

280tantisper. Ubinam est? Tam diu cur innocens

servatur Atreus? Tota iam ante oculos meos

imago caedis errat, ingesta orbitas

in ora patris - anime, quid rursus times

et ante rem subsidis? Audendum est, age:

285quod est in isto scelere praecipuum nefas,

hoc ipse faciet. SAT. Sed quibus captus dolis

nostros dabit perductus in laqueos pedem?

Inimica credit cuncta. AT. Non poterat capi,

nisi capere vellet. Regna nunc sperat mea:

290hac spe subibit gurgitis tumidi minas

dubiumque Libycae Syrtis intrabit fretum,

hac spe minanti fulmen occurret Iovi,

hac spe, quod esse maximum retur malum,

fratrem videbit. SAT. Quis fidem pacis dabit?

295Cui tanta credet? AT. Credula est spes improba.

Gnatis tamen mandata quae patruo ferant

dabimus: relictis exul hospitiis vagus

regno ut miserias mutet atque Argos regat

ex parte dominus. [Si nimis durus preces

300spernet Thyestes, liberos eius rudes

malisque fessos gravibus et faciles capi

prece commovebo.] Hinc vetus regni furor,

illinc egestas tristis ac durus labor

quamuis rigentem tot malis subigent virum.

305SAT. Iam tempus illi fecit aerumnas leves.

AT. Erras: malorum sensus accrescit die.

Leve est miserias ferre, perferre est grave.

SAT. Alios ministros consili tristis lege:

peiora iuvenes facile praecepta audiunt;

310in patre facient quidquid in patruo doces:

saepe in magistrum scelera redierunt sua.

AT. Ut nemo doceat fraudis et sceleris vias,

regnum docebit. Ne mali fiant times?

Nascuntur. Istud quod vocas saevum asperum,

315agique dure credis et nimium impie,

fortasse et illic agitur. Hanc fraudem scient

gnati parari? Tacita tam rudibus fides

non est in annis; detegent forsan dolos:

tacere multis discitur vitae malis.

320Ipsosne, per quos fallere alium cogitas,

falles? Ut ipsi crimine et culpa vacent.

Quid enim necesse est liberos sceleri meo

inserere? Per nos odia se nostra explicent. -

Male agis, recedis, anime: si parcis tuis,

325parces et illis. Consili Agamemnon mei

sciens minister fiat et fratri sciens

Menelaus adsit. Prolis incertae fides

ex hoc petatur scelere: si bella abnuunt

et gerere nolunt odia, si patruum vocant,

330pater est. Eatur. - Multa sed trepidus solet

detegere vultus, magna nolentem quoque

consilia produnt: nesciant quantae rei

fiant ministri. Nostra tu coepta occule.

Haud sum monendus: ista nostro in pectore

335fides timorque, sed magis claudet fides.

CHORVS

Tandem regia nobilis,

antiqui genus Inachi,

fratrum composuit minas.

Quis vos exagitat furor,

340alternis dare sanguinem

et sceptrum scelere aggredi?

Nescitis, cupidi arcium,

regnum quo iaceat loco.

Regem non faciunt opes,

345non vestis Tyriae color,

non frontis nota regia,

non auro nitidae trabes:

rex est qui posuit metus

et diri mala pectoris;

350quem non ambitio impotens

et numquam stabilis favor

vulgi praecipitis movet,

non quidquid fodit Occidens

aut unda Tagus aurea

355claro devehit alveo,

non quidquid Libycis terit

fervens area messibus,

quem non concutiet cadens

obliqui via fulminis,

360non Eurus rapiens mare

aut saevo rabidus freto

ventosi tumor Hadriae,

quem non lancea militis,

non strictus domuit chalybs,

365qui tuto positus loco

infra se videt omnia

occurritque suo libens

fato nec queritur mori.

Reges conveniant licet

370qui sparsos agitant Dahas,

qui rubri vada litoris

et gemmis mare lucidis

late sanguineum tenent,

aut qui Caspia fortibus

375recludunt iuga Sarmatis,

certet Danvvii vadum

audet qui pedes ingredi

et (quocumque loco iacent)

Seres vellere nobiles:

380mens regnum bona possidet.

Nil ullis opus est equis,

nil armis et inertibus

telis, quae procul ingerit

Parthus, cum simulat fugas,

385admotis nihil est opus

urbes sternere machinis

longe saxa rotantibus.

Rex est qui metuet nihil,

rex est qui cupiet nihil:

390hoc regnum sibi quisque dat.

Stet quicumque volet potens

aulae culmine lubrico:

me dulcis saturet quies;

obscuro positus loco

395leni perfruar otio,

nullis nota Quiritibus

aetas per tacitum fluat.

Sic cum transierint mei

nullo cum strepitu dies,

400plebeius moriar senex.

Illi mors gravis incubat

qui, notus nimis omnibus,

ignotus moritur sibi.

THYESTES

Optata patriae tecta et Argolicas opes

405miserisque summum ac maximum exulibus bonum,

tractum soli natalis et patrios deos

(si sunt tamen di) cerno, Cyclopum sacras

turres, labore maius humano decus,

celebrata iuveni stadia, per quae nobilis

410palmam paterno non semel curru tuli.

Occurret Argos, populus occurret frequens -

sed nempe et Atreus. Repete silvestres fugas

saltusque densos potius et mixtam feris

similemque vitam; clarus hic regni nitor

415fulgore non est quod oculos falso auferat:

cum quod datur spectabis, et dantem aspice.

modo inter illa, quae putant cuncti aspera,

fortis fui laetusque; nunc contra in metus

revolvor: animus haeret ac retro cupit

420corpus referre, moveo nolentem gradum.

TANTALVS

Pigro (quid hoc est?) genitor incessu stupet

vultumque versat seque in incerto tenet.

TH. Quid, anime, pendes, quidue consilium diu

tam facile torques? Rebus incertissimis,

425fratri atque regno, credis ac metuis mala

iam victa, iam mansueta et aerumnas fugis

bene collocatas? Esse iam miserum iuvat.

Reflecte gressum, dum licet, teque eripe.

TA. Quae causa cogit, genitor, a patria gradum

430referre visa? Cur bonis tantis sinum

subducis? Ira frater abiecta redit

partemque regni reddit et lacerae domus

componit artus teque restituit tibi.

TH. Causam timoris ipse quam ignoro exigis.

435Nihil timendum video, sed timeo tamen.

Placet ire, pigris membra sed genibus labant,

alioque quam quo nitor abductus feror.

Sic concitatam remige et velo ratem

aestus resistens remigi et velo refert.

440TA. Evince quidquid obstat et mentem impedit

reducemque quanta praemia exspectent vide.

Pater, potes regnare. TH. Cum possim mori.

TA. Summa est potestas - TH. Nulla, si cupias nihil.

TA. Gnatis relinques. TH. Non capit regnum duos.

445Miser esse mavult esse qui felix potest?

TH. Mihi crede, falsis magna nominibus placent,

frustra timentur dura. Dum excelsus steti,

numquam pavere destiti atque ipsum mei

ferrum timere lateris. O quantum bonum est

450obstare nulli, capere securas dapes

humi iacentem! Scelera non intrant casas,

tutusque mensa capitur angusta scyphus;

venenum in auro bibitur - expertus loquor:

malam bonae praeferre fortunam licet.

455Non vertice alti montis impositam domum

et imminentem civitas humilis tremit

nec fulget altis splendidum tectis ebur

somnosque non defendit excubitor meos;

non classibus piscamur et retro mare

460iacta fugamus mole, nec ventrem improbum

alimus tributo gentium; nullus mihi

ultra Getas metatur et Parthos ager;

non ture colimur nec meae excluso Iove

ornantur arae; nulla culminibus meis

465imposita nutat silva, nec fumant manu

succensa multa stagna, nec somno dies

Bacchoque nox iungenda pervigili datur:

sed non timemur, tuta sine telo est domus

rebusque parvis magna praestatur quies -

470immane regnum est posse sine regno pati.

TA. Nec abnuendum est, si dat imperium deus.

Nec appetendum est: frater ut regnes rogat.

TH. Rogat? Timendum est. Errat hic aliquis dolus.

TA. Redire pietas unde summota est solet,

475reparatque vires iustus amissas amor.

TH. Amat Thyesten frater? Aetherias prius

perfundet Arctos pontus et Siculi rapax

consistet aestus unda et Ionio seges

matura pelago surget et lucem dabit

480nox atra terris, ante cum flammis aquae,

cum morte vita, cum mari ventus fidem

foedusque iungent. TA. Quam tamen fraudem times?

TH. Omnem: timori quem meo statuam modum?

Tantum potest quantum odit. TA. In te quid potest?

485TH. Pro me nihil iam metuo: vos facitis mihi

Atrea timendum. TA. Decipi cautus times?

TH. Serum est cavendi tempus in mediis malis.

Eatur. Unum genitor hoc testor tamen:

ego vos sequor, non duco. TA. Respiciet deus

490bene cogitata. Perge non dubio gradu.

ATREVS

Plagis tenetur clausa dispositis fera:

et ipsum et una generis invisi indolem

iunctam parenti cerno. Iam tuto in loco

versantur odia. Venit in nostras manus

495tandem Thyestes, venit, et totus quidem.

vix tempero animo, vix dolor frenos capit.

Sic, cum feras vestigat et longo sagax

loro tenetur Umber ac presso vias

scrutatur ore, dum procul lento suem

500odore sentit, paret et tacito locum

rostro pererrat; praeda cum propior fuit,

cervice tota pugnat et gemitu vocat

dominum morantem seque retinenti eripit:

cum sperat ira sanguinem, nescit tegi -

505tamen tegatur. Aspice, ut multo gravis

squalore vultus obruat maestos coma,

quam foeda iaceat barba. Praestetur fides.

Fratrem iuvat videre. Complexus mihi

redde expetitos. Quidquid irarum fuit

510transierit; ex hoc sanguis ac pietas die

colantur, animis odia damnata excidant.

TH. Dilvere possem cuncta, nisi talis fores.

Sed fateor, Atreu, fateor, admisi omnia

quae credidisti. Pessimam causam meam

515hodierna pietas fecit. Est prorsus nocens

quicumque visus tam bono fratri est nocens.

Lacrimis agendum est: supplicem primus vides;

hae te precantur pedibus intactae manus:

ponatur omnis ira et ex animo tumor

520erasus abeat. Obsides fidei accipe

hos innocentes, frater. AT. A genibus manum

aufer meosque potius amplexus pete.

Vos quoque, senum praesidia, tot iuvenes, meo

pendete collo. Squalidam vestem exue,

525oculisque nostris parce, et ornatus cape

pares meis, laetusque fraterni imperi

capesse partem. Maior haec laus est mea,

fratri paternum reddere incolumi decus:

habere regnum casus est, virtus dare.

530TH. Di paria, frater, pretia pro tantis tibi

meritis rependant. Regiam capitis notam

squalor recusat noster et sceptrum manus

infausta refugit. Liceat in media mihi

latere turba. AT. Recipit hoc regnum duos.

535TH. Meum esse credo quidquid est, frater, tuum.

AT. Quis influentis dona fortunae abnuit?

TH. Expertus est quicumque quam facile effluant.

AT. Fratrem potiri gloria ingenti vetas?

TH. Tua iam peracta gloria est, restat mea:

540respuere certum est regna consilium mihi.

AT. Meam relinquam, nisi tuam partem accipis.

TH. Accipio: regni nomen impositi feram,

sed iura et arma servient mecum tibi.

AT. Imposita capiti vincla venerando gere;

545ego destinatas victimas superis dabo.

CHORVS

Credat hoc quisquam? Ferus ille et acer

nec potens mentis truculentus Atreus

fratris aspectu stupefactus haesit.

Nulla vis maior pietate vera est:

550iurgia externis inimica durant,

quos amor verus tenuit, tenebit.

Ira cum magnis agitata causis

gratiam rupit cecinitque bellum,

cum leves frenis sonuere turmae,

555fulsit hinc illinc agitatus ensis,

quem movet crebro furibundus ictu

sanguinem Mavors cupiens recentem -

opprimit ferrum manibusque iunctis

ducit ad pacem Pietas negantes.

560Otium tanto subitum e tumultu

quis deus fecit? Modo per Mycenas

arma civilis crepuere belli:

pallidae natos tenuere matres;

uxor armato timuit marito,

565cum manum invitus sequeretur ensis,

sordidus pacis vitio quietae;

ille labentes renovare muros,

hic situ quassas stabilire turres,

ferreis portas cohibere claustris

570ille certabat, pavidusque pinnis

anxiae noctis vigil incubabat:

peior est bello timor ipse belli.

Iam minae saevi cecidere ferri,

iam silet murmur grave classicorum,

575iam tacet stridor litui strepentis:

alta pax urbi revocata laetae est.

Sic, ubi ex alto tumuere fluctus

Bruttium Coro feriente pontum,

Scylla pulsatis resonat cavernis

580ac mare in portu timuere nautae

quod rapax haustum revomit Charybdis,

et ferus Cyclops metuit parentem

rupe ferventis residens in Aetnae,

ne superfusis violetur undis

585ignis aeternis resonans caminis,

et putat mergi sua posse pauper

regna Laertes Ithaca tremente:

si suae ventis cecidere vires,

mitius stagno pelagus recumbit;

590alta, quae navis timuit secare

hinc et hinc fusis speciosa velis,

strata ludenti patuere cumbae,

et vacat mersos numerare pisces

hic ubi ingenti modo sub procella

595Cyclades pontum timuere motae.

Nulla sors longa est: dolor ac voluptas

invicem cedunt; brevior voluptas.

Ima permutat levis hora summis.

Ille qui donat diadema fronti,

600quem genu nixae tremuere gentes,

cuius ad nutum posuere bella

Medus et Phoebi propioris Indus

et Dahae Parthis equitem minati,

anxius sceptrum tenet et moventes

605cuncta divinat metuitque casus

mobiles rerum dubiumque tempus.

Vos quibus rector maris atque terrae

ius dedit magnum necis atque vitae,

ponite inflatos tumidosque vultus:

610quidquid a vobis minor expavescit,

maior hoc vobis dominus minatur:

omne sub regno graviore regnum est.

Quem dies vidit veniens superbum,

hunc dies vidit fugiens iacentem.

615Nemo confidat nimium secundis,

nemo desperet meliora lassis:

miscet haec illis prohibetque Clotho

stare Fortunam, rotat omne fatum.

Nemo tam divos habuit faventes,

620crastinum ut posset sibi polliceri:

res deus nostras celeri citatas

turbine versat.

NVNTIVS

Quis me per auras turbo praecipitem vehet

atraque nube involvet, ut tantum nefas

625eripiat oculis? O domus Pelopi quoque

et Tantalo pudenda! CHO. Quid portas novi?

NUN. Quaenam ista regio est? Argos et Sparte, pios

sortita fratres, et maris gemini premens

fauces Corinthos, an feris Hister fugam

630praebens Alanis, an sub aeterna nive

Hyrcana tellus, an vagi passim Scythae?

Quis hic nefandi est conscius monstri locus?

CHO. Effare, et istud pande, quodcumque est, malum.

NUN. Si steterit animus, si metu corpus rigens

635remittet artus. Haeret in vultu trucis

imago facti. Ferte me insanae procul,

illo, procellae, ferte quo fertur dies

hinc raptus. CHO. Animos gravius incertos tenes.

Quid sit quod horres ede et auctorem indica:

640non quaero quis sit, sed uter. Effare ocius.

NUN. In arce summa Pelopiae pars est domus

conversa ad Austros, cuius extremum latus

aequale monti crescit atque urbem premit

et contumacem regibus populum suis

645habet sub ictu; fulget hic turbae capax

immane tectum, cuius auratas trabes

variis columnae nobiles maculis ferunt.

Post ista vulgo nota, quae populi colunt,

in multa dives spatia discedit domus.

650Arcana in imo regio secessu iacet,

alta vetustum valle compescens nemus,

penetrale regni, nulla qua laetos solet

praebere ramos arbor aut ferro coli,

sed taxus et cupressus et nigra ilice

655obscura nutat silva, quam supra eminens

despectat alte quercus et vincit nemus.

Hinc auspicari regna Tantalidae solent,

hinc petere lassis rebus ac dubiis opem.

Affixa inhaerent dona: vocales tubae

660fractique currus, spolia Myrtoi maris,

victaeque falsis axibus pendent rotae

et omne gentis facinus; hoc Phrygius loco

fixus tiaras Pelopis, hic praeda hostium

et de triumpho picta barbarico chlamys.

665Fons stat sub umbra tristis et nigra piger

haeret palude: talis est dirae Stygis

deformis unda quae facit caelo fidem.

Hinc nocte caeca gemere feralis deos

fama est, catenis lucus excussis sonat

670ululantque manes. Quidquid audire est metus

illic videtur: errat antiquis vetus

emissa bustis turba et insultant loco

maiora notis monstra; quin tota solet

micare silva flamma, et excelsae trabes

675ardent sine igne. Saepe latratu nemus

trino remugit, saepe simulacris domus

attonita magnis. Nec dies sedat metum:

nox propria luco est, et superstitio inferum

in luce media regnat. Hinc orantibus

680responsa dantur certa, cum ingenti sono

laxantur adyto fata et immugit specus

vocem deo solvente. Quo postquam furens

intravit Atreus liberos fratris trahens,

ornantur arae - quis queat digne eloqui?

685Post terga iuvenum nobiles revocat manus

et maesta vitta capita purpurea ligat;

non tura desunt, non sacer Bacchi liquor

tangensque salsa victimam culter mola.

Servatur omnis ordo, ne tantum nefas

690non rite fiat. CHO. Quis manum ferro admovet?

NUN. Ipse est sacerdos, ipse funesta prece

letale carmen ore violento canit.

Stat ipse ad aras, ipse devotos neci

contrectat et componit et ferro †admovet;

695attendit ipse: nulla pars sacri perit.

Lucus tremescit, tota succusso solo

nutavit aula, dubia quo pondus daret

ac fluctuanti similis; e laevo aethere

atrum cucurrit limitem sidus trahens.

700Libata in ignes vina mutato fluunt

cruenta Baccho, regium capiti decus

bis terque lapsum est, flevit in templis ebur.

Movere cunctos monstra, sed solus sibi

immotus Atreus constat, atque ultro deos

705terret minantes. Iamque dimissa mora

adsistit aris, torvum et obliquum intuens.

Ieiuna silvis qualis in Gangeticis

inter iuvencos tigris erravit duos,

utriusque praedae cupida quo primum ferat

710incerta morsus (flectit hoc rictus suos,

illo reflectit et famem dubiam tenet),

sic dirus Atreus capita devota impiae

speculatur irae. Quem prius mactet sibi

dubitat, secunda deinde quem caede immolet.

715Nec interest - sed dubitat et saevum scelus

iuvat ordinare. CHO. Quem tamen ferro occupat?

NUN. Primus locus (ne desse pietatem putes)

avo dicatur: Tantalus prima hostia est.

CHO. Quo iuvenis animo, quo tulit vultu necem?

720NUN. Stetit sui securus et non est preces

perire frustra passus; ast illi ferus

in vulnere ensem abscondit et penitus premens

iugulo manum commisit: educto stetit

ferro cadaver, cumque dubitasset diu

725hac parte an illa caderet, in patruum cadit.

Tunc ille ad aras Plisthenem saevus trahit

adicitque fratri; colla percussa amputat;

cervice caesa truncus in pronum ruit,

querulum cucurrit murmure incerto caput.

730CHO. Quid deinde gemina caede perfunctus facit?

Puerone parcit, an scelus sceleri ingerit?

NUN. Silva iubatus qualis Armenia leo

in caede multa victor armento incubat

(cruore rictus madidus et pulsa fame

735non ponit iras: hinc et hinc tauros premens

vitulis minatur dente iam lasso inpiger),

non aliter Atreus saevit atque ira tumet,

ferrumque gemina caede perfusum tenens,

oblitus in quem fureret, infesta manu

740exegit ultra corpus, ac pueri statim

pectore receptus ensis in tergo exstitit;

cadit ille et aras sanguine extinguens suo

per utrumque vulnus moritur. CHO. O saevum scelus!

NUN. Exhorruistis? Hactenus si stat nefas,

745pius est. CHO. An ultra maius aut atrocius

natura recipit? Sceleris hunc finem putas?

Gradus est. CHO. Quid ultra potuit? Obiecit feris

lanianda forsan corpora atque igne arcuit?

NUN. Utinam arcuisset! Ne tegat functos humus

750nec solvat ignis! Avibus epulandos licet

ferisque triste pabulum saevis trahat -

votum est sub hoc quod esse supplicium solet:

pater insepultos spectet! O nullo scelus

credibile in aevo quodque posteritas neget:

755erepta vivis exta pectoribus tremunt

spirantque venae corque adhuc pavidum salit;

at ille fibras tractat ac fata inspicit

et adhuc calentes viscerum venas notat.

Postquam hostiae placuere, securus vacat

760iam fratris epulis: ipse divisum secat

in membra corpus, amputat trunco tenus

umeros patentis et lacertorum moras,

denudat artus durus atque ossa amputat;

tantum ora servat et datas fidei manus.

765Haec veribus haerent viscera et lentis data

stillant caminis, illa flammatus latex

candente aeno iactat. Impositas dapes

transilvit ignis inque trepidantes focos

bis ter regestus et pati iussus moram

770invitus ardet. Stridet in veribus iecur;

nec facile dicas corpora an flammae gemant:

gemuere. Piceos ignis in fumos abit;

et ipse fumus, tristis ac nebula gravis,

non rectus exit, seque in excelsum levat:

775ipsos penates nube deformi obsidet.

O Phoebe patiens, fugeris retro licet

medioque raptum merseris caelo diem,

sero occidisti - lancinat gnatos pater

artusque mandit ore funesto suos;

780nitet fluente madidus unguento comam

gravisque vino; saepe praeclusae cibum

tenuere fauces - in malis unum hoc tuis

bonum est, Thyesta, quod mala ignoras tua.

Sed et hoc peribit. Verterit currus licet

785sibi ipse Titan obvium ducens iter

tenebrisque facinus obruat taetrum novis

nox missa ab ortu tempore alieno gravis,

tamen videndum est. Tota patefient mala.

CHORVS

Quo terrarum superumque potens,

790cuius ad ortus noctis opacae

decus omne fugit, quo vertis iter

medioque diem perdis Olympo?

Cur, Phoebe, tuos rapis aspectus?

Nondum serae nuntius horae

795nocturna vocat lumina Vesper;

nondum Hesperiae flexura rotae

iubet emeritos solvere currus;

nondum in noctem vergente die

tertia misit bucina signum:

800stupet ad subitae tempora cenae

nondum fessis bubus arator.

Quid te aetherio pepulit cursu?

Quae causa tuos limite certo

deiecit equos? numquid aperto carcere Ditis

805victi temptant bella Gigantes?

Numquid Tityos pectore fesso

renovat veteres saucius iras?

Num reiecto latus explicuit

monte Typhoeus? Numquid struitur

810via Phlegraeos alta per hostes

et Thessalicum Thressa premitur

Pelion Ossa?

Solitae mundi periere vices?

Nihil occasus, nihil ortus erit?

815Stupet Eoos assueta deo

tradere frenos

genetrix primae roscida lucis

perversa sui limina regni:

nescit fessos tinguere currus

820nec fumantes sudore iubas

mergere ponto.

Ipse insueto novus hospitio

Sol Auroram videt occiduus

tenebrasque iubet surgere nondum

825nocte parata:

non succedunt astra nec ullo

micat igne polus,

non Luna gravis digerit umbras.

Sed quidquid id est, utinam nox sit!

Trepidant, trepidant pectora magno

830percussa metu,

ne fatali cuncta ruina

quassata labent iterumque deos

hominesque premat deforme chaos,

iterum terras et mare cingens

835et vaga picti sidera mundi

natura tegat.

Non aeternae facis exortu

dux astrorum saecula ducens

dabit aestatis brumaeque notas,

840non Phoebeis obvia flammis

840demet nocti Luna timores

vincetque sui fratris habenas

curvo brevius limite currens.

Ibit in unum congesta sinum

turba deorum:

845hic qui sacris pervius astris

secat obliquo tramite zonas,

flectens longos signifer annos,

lapsa videbit sidera labens.

Hic qui nondum vere benigno

850reddit Zephyro vela tepenti

850Aries praeceps ibit in undas,

per quas pavidam vexerat Hellen.

Hic qui nitido Taurus cornu

praefert Hyadas, secum Geminos

trahet et curvi bracchia Cancri.

855Leo flammiferis aestibus ardens

iterum e caelo cadet Herculeus,

cadet in terras Virgo relictas

iustaeque cadent pondera Librae

secumque trahent Scorpion acrem.

860Et qui nervo tenet Haemonio

pinnata senex spicula Chiron,

rupto perdet spicula nervo.

Pigram referens hiemem gelidus

cadet Aegoceros

865frangesque tuam, quisquis es, urnam;

tecum excedent ultima caeli

sidera Pisces,

monstraque numquam perfusa mari

merget condens omnia gurges.

870Et qui medias dividit Ursas,

870fluminis instar lubricus Anguis

magnoque minor iuncta Draconi

frigida duro Cynosura gelu,

custosque sui tardus plaustri

iam non stabilis ruet Arctophylax.

875Nos e tanto visi populo

digni, premeret quos everso

cardine mundus?

In nos aetas ultima venit?

O nos dura sorte creatos,

880seu perdidimus solem miseri,

sive expulimus!

Abeant questus, discede timor:

vitae est avidus quisquis non vult

mundo secum pereunte mori.

ATREVS

885Aequalis astris gradior et cunctos super

altum superbo vertice attingens polum.

Nunc decora regni teneo, nunc solium patris.

Dimitto superos: summa votorum attigi.

Bene est, abunde est, iam sat est etiam mihi.

890Sed cur satis sit? Pergam et implebo patrem

funere suorum. Ne quid obstaret pudor,

dies recessit: perge dum caelum vacat.

utinam quidem tenere fugientes deos

possem, et coactos trahere, ut ultricem dapem

895omnes viderent - quod sat est, videat pater.

Etiam die nolente discutiam tibi

tenebras, miseriae sub quibus latitant tuae.

Nimis diu conviva securo iaces

hilarique vultu; iam satis mensis datum est

900satisque Baccho: sobrio tanta ad mala

opus est Thyeste. - Turba famularis, fores

templi relaxa, festa patefiat domus.

Libet videre, capita natorum intuens,

quos det colores, verba quae primus dolor

905effundat aut ut spiritu expulso stupens

corpus rigescat. Fructus hic operis mei est.

Miserum videre nolo, sed dum fit miser.

Aperta multa tecta conlucent face.

Resupinus ipse purpurae atque auro incubat,

910vino gravatum fulciens laeva caput.

Eructat. O me caelitum excelsissimum,

regumque regem! vota transcendi mea.

Satur est; capaci ducit argento merum -

ne parce potu: restat etiamnunc cruor

915tot hostiarum; veteris hunc Bacchi color

abscondet - hoc, hoc mensa cludatur scypho.

Mixtum suorum sanguinem genitor bibat:

meum bibisset. Ecce, iam cantus ciet

festasque voces, nec satis menti imperat.

THYESTES

920Pectora longis hebetata malis,

iam sollicitas ponite curas.

Fugiat maeror fugiatque pavor,

fugiat trepidi comes exilii

tristis egestas

925rebusque gravis pudor afflictis:

magis unde cadas quam quo refert.

Magnum, ex alto culmine lapsum

stabilem in plano figere gressum;

magnum, ingenti strage malorum

930pressum fracti pondera regni

non inflexa cervice pati,

nec degenerem victumque malis

rectum impositas ferre ruinas.

Sed iam saevi nubila fati

935pelle ac miseri temporis omnes

dimitte notas;

redeant vultus ad laeta boni,

veterem ex animo mitte Thyesten.

Proprium hoc miseros sequitur vitium,

numquam rebus credere laetis:

940redeat felix fortuna licet,

tamen afflictos gaudere piget.

Quid me revocas festumque vetas

celebrare diem, quid flere iubes,

nulla surgens dolor ex causa?

945Quis me prohibet flore decenti

vincire comam, prohibet, prohibet?

Vernae capiti fluxere rosae,

pingui madidus crinis amomo

inter subitos stetit horrores,

950imber vultu nolente cadit,

venit in medias voces gemitus.

Maeror lacrimas amat assuetas,

flendi miseris dira cupido est.

Libet infaustos mittere questus,

955libet et Tyrio saturas ostro

rumpere vestes, ululare libet.

Mittit luctus signa futuri

mens ante sui praesaga mali:

instat nautis fera tempestas,

960cum sine vento tranquilla tument.

Quos tibi luctus quosve tumultus

fingis, demens?

Credula praesta pectora fratri:

iam, quidquid id est, vel sine causa

965vel sero times.

Nolo infelix, sed vagus intra

terror oberrat, subitos fundunt

oculi fletus, nec causa subest.

Dolor an metus est? An habet lacrimas

Magna voluptas?

970AT. Festum diem, germane, consensu pari

celebremus: hic est, sceptra qui firmet mea

solidamque pacis alliget certae fidem.

TH. Satias dapis me nec minus Bacchi tenet.

Augere cumulus hic Voluptatem potest,

975si cum meis gaudere felici datur.

AT. Hic esse natos crede in amplexu patris.

Hic sunt eruntque; nulla pars prolis tuae

tibi subtrahetur. Ora quae exoptas dabo

totumque turba iam sua implebo patrem.

980Satiaberis, ne metve. Nunc mixti meis

iucunda mensae sacra iuvenilis colunt;

sed accientur. Poculum infuso cape

gentile Baccho. TH. Capio fraternae dapis

donum. Paternis vina libentur deis,

985tunc hauriantur - sed quid hoc? Nolunt manus

parere, crescit pondus et dextram gravat;

admotus ipsis Bacchus a labris fugit

circaque rictus ore decepto fluit,

et ipsa trepido mensa subsilvit solo.

990Vix lucet ignis; ipse quin aether gravis

inter diem noctemque desertus stupet.

Quid hoc? Magis magisque concussi labant

convexa caeli; spissior densis coit

caligo tenebris noxque se in noctem abdidit:

995fugit omne sidus. Quidquid est, fratri precor

natisque parcat, omnis in vile hoc caput

abeat procella. Redde iam gnatos mihi!

AT. Reddam, et tibi illos nullus eripiet dies.

TH. Quis hic tumultus viscera exagitat mea?

1000Quid tremuit intus? Sentio impatiens onus

meumque gemitu non meo pectus gemit.

Adeste, nati, genitor infelix vocat,

adeste. Visis fugiet hic vobis dolor -

unde obloquuntur? AT. Expedi amplexus, pater;

1005venere. Natos ecquid agnoscis tuos?

TH. Agnosco fratrem. Sustines tantum nefas

gestare, Tellus? Non ad infernam Styga

te nosque mergis rupta et ingenti via

ad chaos inane regna cum rege abripis?

1010Non tota ab imo tecta convellens solo

vertis Mycenas? Stare circa Tantalum

uterque iam debuimus: hinc compagibus

et hinc revulsis, si quid infra Tartara est

avosque nostros, hoc tuam immani sinu

1015demitte vallem, nosque defossos tege

Acheronte toto. Noxiae supra caput

animae vagentur nostrum et ardenti freto

Phlegethon harenas igneus totas agens

exilia supra nostra violentus fluat -

1020immota, tellus, pondus ignavum iaces?

Fugere superi. AT. Iam accipe hos potius libens

diu expetitos: nulla per fratrem est mora;

fruere, osculare, divide amplexus tribus.

TH. Hoc foedus? Haec est gratia, haec fratris fides?

1025Sic odia ponis? Non peto, incolumis pater

natos ut habeam; scelere quod salvo dari

odioque possit, frater hoc fratrem rogo:

sepelire liceat. Redde quod cernas statim

uri; nihil te genitor habiturus rogo,

1030sed perditurus. AT. Quidquid e natis tuis

superest habes, quodcumque non superest habes.

TH. Utrumne saevis pabulum alitibus iacent,

an beluis vorantur, an pascunt feras?

AT. Epulatus ipse es impia natos dape.

1035TH. Hoc est deos quod puduit, hoc egit diem

aversum in ortus. Quas miser voces dabo

questusque quos? Quae verba sufficient mihi?

Abscisa cerno capita et avulsas manus

et rupta fractis cruribus vestigia -

1040hoc est quod avidus capere non potuit pater.

Volvuntur intus viscera et clusum nefas

sine exitu luctatur et quaerit fugam:

da, frater, ensem (sanguinis multum mei

habet ille): ferro liberis detur via.

1045Negatur ensis? Pectora inliso sonent

contusa planctu - sustine, infelix, manum,

parcamus umbris. Tale quis vidit nefas?

Quis inhospitalis Caucasi rupem asperam

Heniochus habitans quisve Cecropiis metus

1050terris Procrustes? Genitor en natos premo

premorque natis - sceleris est aliquis modus!

AT. Sceleri modus debetur ubi facias scelus,

non ubi reponas. Hoc quoque exiguum est mihi:

ex vulnere ipso sanguinem calidum in tua

1055defundere ora debui, ut viventium

biberes cruorem - verba sunt irae data

dum propero. Ferro vulnera impresso dedi,

cecidi ad aras, caede votiva focos

placavi, et artus, corpora exanima amputans,

1060in parva carpsi frusta et haec ferventibus

demersi aenis; illa lentis ignibus

stillare iussi; membra nervosque abscidi

viventibus, gracilique traiectas veru

mugire fibras vidi et aggessi manu

1065mea ipse flammas - omnia haec melius pater

fecisse potuit, cecidit in cassum dolor:

scidit ore natos impio, sed nesciens,

sed nescientes. TH. Clausa litoribus vagis

audite maria, vos quoque audite hoc scelus,

1070quocumque, di, fugistis. Audite inferi,

audite terrae, Noxque Tartarea gravis

et atra nube, vocibus nostris vaca

(tibi sum relictus, sola tu miserum vides,

tu quoque sine astris), vota non faciam improba.

1075Pro me nihil precabor - et quid iam potest

pro me esse? Vobis vota prospicient mea.

Tu, summe caeli rector, aetheriae potens

dominator aulae, nubibus totum horridis

convolve mundum, bella ventorum undique

1080committe et omni parte violentum intona,

manuque non qua tecta et immeritas domos

telo petis minore, sed qua montium

tergemina moles cecidit et qui montibus

stabant pares Gigantes, hac arma expedi

1085ignesque torque. Vindica amissum diem,

iaculare flammas, lumen ereptum polo

fulminibus exple. Causa, ne dubites diu,

utriusque mala sit; si minus, mala sit mea:

me pete, trisulco flammeam telo facem

1090per pectus hoc transmitte - si gnatos pater

humare et igni tradere extremo volo,

ego sum cremandus. Si nihil superos movet

nullumque telis impios numen petit,

aeterna nox permaneat et tenebris tegat

1095immensa longis scelera. Nil, Titan, queror,

si perseveras. Nunc meas laudo manus,

nunc parta vera est palma. Perdideram scelus,

nisi sic doleres. Liberos nasci mihi

nunc credo, castis nunc fidem reddi toris.

1100TH. Quid liberi meruere? AT. Quod fuerant tui.

TH. Natos parenti - AT. Fateor, et, quod me iuvat,

certos. TH. Piorum praesides testor deos.

AT. Quid? Coniugales? TH. Scelere quis pensat scelus?

AT. Scio quid queraris: scelere praerepto doles;

1105nec quod nefandas hauseris angit dapes:

quod non pararis! Fuerat hic animus tibi

instruere similes inscio fratri cibos

et adiuvante liberos matre aggredi

similique leto sternere - hoc unum obstitit:

1110tuos putasti. TH. Vindices aderunt dei;

his puniendum vota te tradunt Mea.

AT. Te puniendum liberis trado tuis.