At regina gravi iamdudum saucia cura
volnus alit venis, et caeco carpitur igni.
Multa viri virtus animo, multusque recursat
gentis honos: haerent infixi pectore voltus,
5verbaque: nec placidam membris dat cura quietem.
Postera Phoebea lustrabat lampade terras,
humentemque Aurora polo dimoverat umbram,
cum sic unanimem alloquitur male sana sororem:
"Anna soror, quae me suspensam insomnia terrent?
10Quis novus hic nostris successit sedibus hospes?
Quem sese ore ferens! Quam forti pectore, et armis!
Credo equidem (nec vana fides) genus esse deorum.
Degeneres animos timor arguit. Heu quibus ille
iactatus fatis! Quae bella exhausta canebat!
15Si mihi non animo fixum immotumque sederet,
ne cui me vinclo vellem sociare iugali,
postquam primus amor deceptam morte fefellit;
si non pertaesum thalami taedaeque fuisset,
huic uni forsan potui succumbere culpae.
20Anna (fatebor enim) miseri post fata Sichaei
coniugis, et sparsos fraterna caede Penates,
solus hic inflexit sensus, animumque labantem
impulit: agnosco veteris vestigia flammae.
Sed mihi vel tellus optem prius ima dehiscat,
25vel pater omnipotens adigat me fulmine ad umbras,
pallentes umbras Erebi, noctemque profundam,
ante, pudor, quam te violem, aut tua iura resolvam.
Ille meos, primus qui me sibi iunxit, amores
abstulit, ille habeat secum, servetque sepulcro."
30Sic effata, sinum lacrimis implevit obortis.
Anna refert: "O luce magis dilecta sorori,
solane perpetua maerens carpere iuventa?
Nec dulces natos, Veneris nec praemia noris?
Id cinerem, aut manes credis curare sepultos?
35Esto, aegram nulli quondam flexere mariti,
non Libyae, non ante Tyro despectus Iarbas,
ductoresque alii, quos Africa terra triumphis
dives alit: placitone etiam pugnabis amori?
Nec venit in mentem quorum consederis arvis?
40Hinc Getulae urbes, genus insuperabile bello,
et Numidae infreni cingunt, et inhospita Syrtis:
hinc deserta siti regio, lateque furentes
Barcaei. Quid bella Tyro surgentia dicam,
germanique minas?
45Dis equidem auspicibus reor, et Iunone secunda
huc cursum Iliacas vento tenuisse carinas.
Quam tu urbem, soror, hanc cernes! Quae surgere regna
coniugio tali! Teucrum comitantibus armis,
Punica se quantis attollet gloria rebus!
50Tu modo posce deos veniam, sacrisque litatis
indulge hospitio, causasque innecte morandi,
dum pelago desaevit hiems, et aquosus Orion,
quassataeque rates, et non tractabile caelum."
His dictis incensum animum inflammavit amore,
55spemque dedit dubiae menti solvitque pudorem.
Principio delubra adeunt, pacemque per aras
exquirunt: mactant lectas de more bidentes
legiferae Cereri, Phoeboque, patrique Lyaeo:
Iunoni ante omnes, cui vincla iugalia curae.
60Ipsa tenens dextra pateram pulcherrima Dido
candentis vaccae media inter cornua fundit:
aut ante ora deum pingues spatiatur ad aras:
instauratque diem donis, pecudumque reclusis
pectoribus inhians spirantia consulit exta.
65Heu vatum ignarae mentes! Quid vota furentem,
quid delubra iuvant? Est mollis flamma medullas
interea, et tacitum vivit sub pectore volnus.
Uritur infelix Dido, totaque vagatur
urbe furens: qualis coniecta cerva sagitta,
70quam procul incautam nemora inter Cressia fixit
pastor agens telis, liquitque volatile ferrum
nescius: illa fuga silvas saltusque peragrat
Dictaeos: haeret lateri letalis arundo.
Nunc media Aeneam secum per moenia ducit,
75Sidoniasque ostentat opes, urbemque paratam.
Incipit effari, mediaque in voce resistit.
Nunc eadem labente die convivia quaerit,
Iliacosque iterum demens audire labores
exposcit, pendetque iterum narrantis ab ore.
80Post ubi digressi, lumenque obscura vicissim
luna premit, suadentque cadentia sidera somnos,
sola domo maeret vacua, stratisque relictis
incubat; illum absens absentem auditque videtque:
aut gremio Ascanium genitoris imagine capta
85detinet, infandum si fallere possit amorem.
Non coeptae assurgunt turres, non arma iuventus
exercet portusve, aut propugnacula bello
tuta parant: pendent opera interrupta, minaeque
murorum ingentes, aequataque machina caelo.
90Quam simul ac tali persensit peste teneri
cara Iovis coniunx, nec famam obstare furori,
talibus aggreditur Venerem Saturnia dictis:
"Egregiam vero laudem, et spolia ampla refertis
tuque puerque tuus; magnum et memorabile nomen,
95una dolo divom si foemina victa duorum est.
Nec me adeo fallit, veritam te moenia nostra,
suspectas habuisse domos Carthaginis altae.
Sed quis erit modus? Aut quo nunc certamine tanto,
quin potius pacem aeternam pactosque Hymenaeos
100exercemus? Habes, tota quod mente petisti;
ardet amans Dido, traxitque per ossa furorem.
Communem hunc ergo populum, paribusque regamus
auspiciis: liceat Phrygio servire marito,
dotalesque tuae Tyrios permittere dextrae."
105Olli (sensit enim simulata mente locutam,
quo regnum Italiae Libycas averteret oras)
sic contra est ingressa Venus: "Quis talia demens
abnuat? Aut tecum malit contendere bello?
Si modo, quod memoras, factum fortuna sequatur.
110Sed fatis incerta feror, si Iuppiter unam
esse velit Tyriis urbem Troiaque profectis,
miscerive probet populos, aut foedera iungi.
Tu coniunx, tibi fas animum tentare precando.
Perge; sequar." Tum sic excepit regia Iuno:
115"Mecum erit iste labor. Nunc qua ratione quod instat
confieri possit, paucis, adverte, docebo.
Venatum Aeneas, unaque miserrima Dido
in nemus ire parant, ubi primos crastinus ortus
extulerit Titan, radiisque retexerit orbem.
120His ego nigrantem comitata grandine nimbum,
dum trepidant alae, saltusque indagine cingunt,
desuper infundam, et tonitru caelum omne ciebo.
Diffugient comites, et nocte tegentur opaca.
Speluncam Dido dux et Troianus eandem
125devenient. Adero: et, tua si mihi certa voluntas,
connubio iungam stabili, propriamque dicabo.
Hic Hymenaeus erit." Non adversata petenti
annuit, atque dolis risit Cytherea repertis.
Oceanum interea surgens Aurora reliquit.
130It portis iubare exorto delecta iuventus:
retia rara, plagae, lato venabula ferro,
Massylique ruunt equites et odora canum vis.
Reginam thalamo cunctantem ad limina primi
Poenorum exspectant; ostroque insignis et auro
135stat sonipes, ac frena ferox spumantia mandit.
Tandem progreditur magna stipante caterva,
Sidoniam picto chlamydem circumdata limbo;
cui pharetra ex auro, crines nodantur in aurum,
aurea purpuream subnectit fibula vestem.
140Nec non et Phrygii comites, et laetus Iulus
incedunt. Ipse ante alios pulcherrimus omnes
infert se socium Aeneas, atque agmina iungit.
Qualis ubi hibernam Lyciam, Xanthique fluenta
deserit, ac Delum maternam invisit Apollo,
145instauratque choros, mistique altaria circum
Cretesque, Dryopesque fremunt, pictique Agathyrsi;
ipse iugis Cynthi graditur, mollique fluentem
fronde premit crinem fingens, atque implicat auro;
tela sonant humeris: haud illo segnior ibat
150Aeneas: tantum egregio decus enitet ore.
Postquam altos ventum in montes, atque invia lustra,
ecce ferae saxi deiectae vertice caprae
decurrere iugis: alia de parte patentes
transmittunt cursu campos, atque agmina cervi
155pulverulenta fuga glomerant, montesque relinquunt.
At puer Ascanius mediis in vallibus acri
gaudet equo; iamque hos cursu, iam praeterit illos;
spumantemque dari pecora inter inertia votis
optat aprum, aut fulvum descendere monte leonem.
160Interea magno misceri murmure caelum
incipit: insequitur commixta grandine nimbus.
et Tyrii comites passim, et Troiana iuventus,
Dardaniusque nepos Veneris, diversa per agros
tecta metu petiere: ruunt de montibus amnes.
165Speluncam Dido, dux et Troianus eandem
deveniunt, prima et Tellus, et pronuba Iuno
dant signum: fulsere ignes, et conscius aether
connubii, summoque ulularunt vertice Nymphae.
Ille dies primus leti, primusque malorum
170causa fuit. Neque enim specie famaque movetur,
nec iam furtivum Dido meditatur amorem:
coniugium vocat: hoc praetexit nomine culpam.
Extemplo Libyae magnas it fama per urbes:
fama, malum qua non aliud velocius ullum;
175mobilitate viget, viresque adquirit eundo.
Parva metu primo, mox sese attollit in auras,
ingrediturque solo, et caput inter nubila condit.
Illam terra parens, ira irritata deorum,
extremam (ut perhibent) Caeo, Enceladoque sororem
180progenuit, pedibus celerem, et pernicibus alis:
monstrum horrendum, ingens; cui, quot sunt corpore plumae,
tot vigiles oculi subter, (mirabile dictu)
tot linguae, totidem ora sonant, tot subrigit aures.
Nocte volat caeli medio terraeque per umbram
185stridens, nec dulci declinat lumina somno.
Luce sedet custos, aut summi culmine tecti,
turribus aut altis, et magnas territat urbes;
tam ficti pravique tenax, quam nuntia veri.
Haec tum multiplici populos sermone replebat
190gaudens, et pariter facta atque infecta canebat:
venisse Aeneam Troiano a sanguine cretum,
cui se pulchra viro dignetur iungere Dido:
nunc hiemem inter se luxu, quam longa, fovere
regnorum immemores, turpique cupidine captos.
195Haec passim dea foeda virum diffundit in ora.
Protinus ad regem cursus detorquet Iarbam,
incenditque animum dictis, atque aggerat iras.
Hic Ammone satus, rapta Garamantide nympha,
templa Iovi centum latis immania regnis,
200centum aras posuit, vigilemque sacraverat ignem,
excubias divom aeternas, pecudumque cruore
pingue solum, et variis florentia limina sertis.
Isque amens animi, et rumore accensus amaro
dicitur ante aras, media inter numina divom,
205multa Iovem manibus supplex orasse supinis:
"Iuppiter omnipotens, cui nunc Maurusia pictis
gens epulata toris Lenaeum libat honorem,
aspicis haec? An te, genitor, cum fulmina torques,
nequicquam horremus? Caecique in nubibus ignes
210terrificant animos, et inania murmura miscent?
Femina, quae nostris errans in finibus urbem
exiguam pretio posuit; cui litus arandum,
cuique loci leges dedimus, connubia nostra
reppulit, ac dominum Aenean in regna recepit.
215Et nunc ille Paris cum semiviro comitatu
Maeonia mentum mitra, crinemque madentem
subnixus, rapto potitur: nos munera templis
quippe tuis ferimus, famamque fovemus inanem."
Talibus orantem dictis, arasque tenentem
220audiit omnipotens, oculosque ad moenia torsit
regia, et oblitos famae melioris amantes.
Tunc sic Mercurium alloquitur, ac talia mandat:
"Vade, age, nate, voca Zephyros, et labere pennis:
Dardaniumque ducem, Tyria Carthagine qui nunc
225exspectat, fatisque datas non respicit urbes,
alloquere, et celeres defer mea dicta per auras.
Non illum nobis genitrix pulcherrima talem
promisit, Graiumque ideo bis vindicat armis;
sed fore qui gravidam imperiis, belloque frementem
230Italiam regeret, genus alto a sanguine Teucri
proderet, ac totum sub leges mitteret orbem.
Si nulla accendit tantarum gloria rerum,
nec super ipse sua molitur laude laborem,
Ascanioque pater Romanas invidet arces?
235Quid struit? Aut qua spe inimica in gente moratur?
Nec prolem Ausoniam, et Lavinia respicit arva?
Naviget: haec summa est; hic nostri nuntius esto."
Dixerat. Ille patris magni parere parabat
imperio; et primum pedibus talaria nectit
240aurea, quae sublimem alis, sive aequora supra,
seu terram, rapido pariter cum flamine portant:
tum virgam capit; hac animas ille evocat Orco
pallentes, alias sub tristia Tartara mittit;
dat somnos adimitque, et lumina morte resignat.
245Illa fretus agit ventos, et turbida tranat
nubila; iamque volans apicem, et latera ardua cernit
Atlantis duri, caelum qui vertice fulcit;
Atlantis, cinctum assidue cui nubibus atris
piniferum caput, et vento pulsatur et imbri;
250nix humeros infusa tegit; tum flumina mento
praecipitant senis, et glacie riget horrida barba.
Hic primum paribus nitens Cyllenius alis
constitit; hinc toto praeceps se corpore ad undas
misit, avi similis, quae circum litora, circum
255piscosos scopulos humilis volat aequora iuxta.
Haud aliter terras inter caelumque volabat,
litus arenosum Libyae, ventosque secabat
materno veniens ab avo Cyllenia proles.
Ut primum alatis tetigit magalia plantis,
260Aeneam fundantem arces, ac tecta novantem
conspicit; atque illi stellatus iaspide fulva
ensis erat, Tyrioque ardebat murice laena
demissa ex humeris; dives quae munera Dido
fecerat, et tenui telas discreverat auro.
265Continuo invadit: "Tu nunc Carthaginis altae
fundamenta locas, pulchramque uxoribus urbem
exstruis, heu regni, rerumque oblite tuarum!
Ipse deum tibi me claro demittit Olympo
regnator, caelum et terras qui numine torquet;
270ipse haec ferre iubet celeres mandata per auras.
Quid struis? Aut qua spe Libycis teris otia terris?
Si te nulla movet tantarum gloria rerum,
nec super ipse tua moliris laude laborem,
Ascanium surgentem, et spes heredis Iuli
275respice, cui regnum Italiae, Romanaque tellus
debentur." Tali Cyllenius ore locutus
mortales visus medio sermone reliquit;
et procul in tenuem ex oculis evanuit auram.
At vero Aeneas aspectu obmutuit amens.
280Arrectaeque horrore comae, et vox faucibus haesit.
Ardet abire fuga dulcesque relinquere terras,
attonitus tanto monitu, imperioque deorum.
Heu, quid agat? Quo nunc reginam ambire furentem
audeat affatu? Quae prima exordia sumat?
285Atque animum nunc huc celerem, nunc dividit illuc,
in partesque rapit varias, perque omnia versat.
Haec alternanti potior sententia visa est.
Mnesthea Sergestumque vocat fortemque Cloanthum:
classem aptent taciti, sociosque ad litora cogant,
290arma parent; et, quae sit rebus causa novandis,
dissimulent: sese interea, quando optima Dido
nesciat, et tantos rumpi non speret amores,
tentaturum aditus, et quae mollissima fandi
tempora, quis rebus dexter modus. Ocius omnes
295imperio laeti parent ac iussa facessunt.
At regina dolos (quis fallere possit amantem?)
praesensit, motusque excepit prima futuros,
omnia tuta timens. Eadem impia fama furenti
detulit armari classem cursumque parari.
300Sevit inops animi, totamque incensa per urbem
bacchatur: qualis commotis excita sacris
Thyas, ubi audito stimulant Trieterica Baccho
orgia, nocturnusque vocat clamore Cythaeron.
Tandem his Aeneam compellat vocibus ultro:
305"Dissimulare etiam sperasti, perfide, tantum
posse nefas? Tacitusque mea decedere terra?
Nec te noster amor, nec te data dextera quondam,
nec moritura tenet crudeli funere Dido?
Quin etiam hiberno moliris sidere classem,
310et mediis properas Aquilonibus ire per altum?
Crudelis! Quid, si non arva aliena, domosque
ignotas peteres, et Troia antiqua maneret:
Troia per undosum peteretur classibus aequor?
Mene fugis? Per ego has lacrimas, dextramque tuam te,
315(quando aliud mihi iam miserae nihil ipsa reliqui)
per conubia nostra, per inceptos Hymenaeos,
si bene quid de te merui, fuit aut tibi quicquam
dulce meum; miserere domus labentis, et istam,
oro, si quis adhuc precibus locus, exue mentem.
320Te propter Libycae gentes Nomadumque tyranni
odere; infensi Tyrii: te propter eundem
extinctus pudor, et, qua sola sidera adibam,
fama prior. Cui me moribundam deseris hospes?
Hoc solum nomen quoniam de coniuge restat.
325Quid moror? An mea Pygmalion dum moenia frater
destruat? Aut captam ducat Gaetulus Iarbas?
Saltem si qua mihi de te suscepta fuisset
ante fugam soboles; si quis mihi parvulus aula
luderet Aeneas, qui te tantum ore referret;
330non equidem omnino capta aut deserta viderer."
Dixerat. Ille Iovis monitis immota tenebat
lumina, et obnixus curam sub corde premebat.
Tandem pauca refert: "Ego te, quae plurima fando
enumerare vales, numquam, regina, negabo
335promeritam: neque me meminisse pigebit Elisae,
dum memor ipse mei, dum spiritus hos reget artus.
Pro re pauca loquar: nec ego hanc abscondere furto
speravi, ne finge, fugam: nec coniugis umquam
praetendi taedas, aut haec in foedera veni.
340Me si fata meis paterentur ducere vitam
auspiciis, et sponte meas componere curas,
urbem Troianam primum, dulcesque meorum
reliquias colerem, et Priami tecta alta manerent;
et recidiva manu posuissem Pergama victis.
345Sed nunc Italiam magnam Gryneus Apollo,
Italiam Lyciae iussere capessere fortes.
Hic amor, haec patria est. Si te Carthaginis arces
Phoenissam, Libycaeque aspectus detinet urbis,
quae tandem Ausonia Teucros considere terra
350invidia est? Et nos fas extera quaerere regna.
Me patris Anchisae, quotiens humentibus umbris
nox operit terras, quotiens astra ignea surgunt,
admonet in somnis, et turbida terret imago:
me puer Ascanius, capitisque iniuria cari,
355quem regno Hesperiae fraudo, et fatalibus arvis.
Nunc etiam interpres divom Iove missus ab ipso
(testor utrumque caput) celeres mandata per auras
detulit: ipse deum manifesto in lumine vidi
intrantem muros, vocemque his auribus hausi.
360Desine meque tuis incendere teque querelis:
Italiam non sponte sequor."
Talia dicentem iamdudum aversa tuetur,
huc illuc volvens oculos, totumque pererrat
luminibus tacitis; et sic accensa profatur:
365"Nec tibi diva parens, generis nec Dardanus auctor,
perfide; sed duris genuit te cautibus horrens
Caucasus, Hyrcanaeque admorunt ubera tigres.
Nam quid dissimulo? Aut quae me ad maiora reservo?
Num fletu ingemuit nostro? Num lumina flexit?
370Num lacrimas victus dedit? Aut miseratus amantem est?
Quae quibus anteferam? Iam iam nec maxima Iuno,
nec Saturnius haec oculis pater aspicit aequis.
Nusquam tuta fides. Eiectum litore, egentem
excepi, et regni demens in parte locavi:
375amissam classem, socios a morte reduxi.
Heu furiis incensa feror! Nunc augur Apollo,
nunc Lyciae sortes, nunc et Iove missus ab ipso
interpres divom fert horrida iussa per auras.
Scilicet is superis labor est; ea cura quietos
380sollicitat. Neque te teneo, neque dicta refello.
I, sequere Italiam ventis; pete regna per undas.
Spero equidem mediis (si quid pia numina possunt)
supplicia hausurum scopulis, et nomine Dido
saepe vocaturum. Sequar atris ignibus absens;
385et, cum frigida mors anima seduxerit artus,
omnibus umbra locis adero; dabis, improbe, poenas;
audiam; et haec manes veniet mihi fama sub imos."
His medium dictis sermonem abrumpit, et auras
aegra fugit, seque ex oculis avertit, et aufert,
390linquens multa metu cunctantem, et multa parantem
dicere. Suscipiunt famulae, collapsaque membra
marmoreo referunt thalamo, stratisque reponunt.
At pius Aeneas quamquam lenire dolentem
solando cupit, et dictis avertere curas,
395multa gemens, magnoque animum labefactus amore
iussa tamen divom exsequitur, classemque revisit.
Tum vero Teucri incumbunt, et litore celsas
deducunt toto naves; natat uncta carina:
frondentesque ferunt ramos, et robora silvis
400infabricata, fugae studio.
Migrantes cernas totaque ex urbe ruentes:
ac veluti ingentem formicae farris acervum
cum populant, hiemis memores, tectoque reponunt;
it nigrum campis agmen praedamque per herbas
405convectant calle angusto: pars grandia trudunt
obnixae frumenta humeris; pars agmina cogunt,
castigantque moras: opere omnis semita fervet.
Quis tibi nunc Dido cernenti talia sensus?
Quosve dabas gemitus? Cum litora fervere late
410prospiceres arce ex summa, totumque videres
misceri ante oculos tantis clamoribus aequor?
Improbe amor, quid non mortalia pectora cogis!
Ire iterum in lacrimas, iterum tentare precando
cogitur, et supplex animos submittere amori,
415ne quid inexpertum frustra moritura relinquat.
"Anna, vides toto properari litore circum;
undique convenere; vocat iam carbasus auras;
puppibus et laeti nautae imposuere coronas.
Hunc ego si potui tantum sperare dolorem,
420et perferre, soror, potero. Miserae hoc tamen unum
exsequere, Anna, mihi; solam nam perfidus ille
te colere, arcanos etiam tibi credere sensus;
sola viri molles aditus et tempora noras.
I, soror, atque hostem supplex affare superbum.
425Non ego cum Danais Troianam exscindere gentem
Aulide iuravi, classemve ad Pergama misi:
nec patris Anchisae cineres manesve revelli.
Cur mea dicta negat duras demittere in aures?
Quo ruit? Extremum hoc miserae det munus amanti:
430exspectet facilemque fugam ventosque ferentes.
Non iam coniugium antiquum, quod prodidit oro;
nec pulchro ut Latio careat regnumque relinquat:
tempus inane peto, requiem spatiumque furori;
dum mea me victam doceat fortuna dolere.
435Extremam hanc oro veniam, (miserere sororis)
quam mihi cum dederis, cumulatam morte relinquam."
Talibus orabat; talesque miserrima fletus
fertque refertque soror. Sed nullis ille movetur
fletibus, aut voces ullas tractabilis audit.
440Fata obstant, placidasque viri deus obstruit aures.
Ac velut annosam valido cum robore quercum
Alpini Boreae nunc hinc, nunc flatibus illinc
ervere inter se certant; it stridor, et alte
consternunt terram concusso stipite frondes:
445ipsa haeret scopulis, et quantum vertice ad auras
aetherias, tantum radice in Tartara tendit.
Haud secus assiduis hinc atque hinc vocibus heros
tunditur, et magno praesentit pectore curas:
mens immota manet, lacrimae volvuntur inanes.
450Tum vero infelix fatis exterrita Dido
mortem orat: taedet caeli convexa tueri.
Quo magis inceptum peragat, lucemque relinquat,
vidit, thuricremis cum dona imponeret aris,
(horrendum dictu) latices nigrescere sacros,
455fusaque in obscaenum se vertere vina cruorem.
Hoc visum nulli, non ipsi effata sorori.
Praeterea fuit in tectis de marmore templum
coniugis antiqui, miro quod honore colebat,
velleribus niveis, et festa fronde revinctum.
460Hinc exaudiri voces, et verba vocantis
visa viri, nox cum terras obscura teneret.
Solaque culminibus ferali carmine bubo
saepe queri, et longas in fletum ducere voces.
Multaque praeterea vatum praedicta priorum
465terribili monitu horrificant: agit ipse furentem
in somnis ferus Aeneas: semperque relinqui
sola sibi, semper longam incomitata videtur
ire viam, et Tyrios deserta quaerere terra.
Eumenidum veluti demens videt agmina Pentheus,
470et solem geminum, et duplices se ostendere Thebas:
aut Agamemnonius scaenis agitatus Orestes,
armatam facibus matrem et serpentibus atris
cum fugit, ultricesque sedent in limine Dirae.
Ergo ubi concepit furias evicta dolore,
475decrevitque mori, tempus secum ipsa modumque
exigit; et maestam dictis aggressa sororem,
consilium voltu tegit, ac spem fronte serenat.
"Inveni, germana, viam (gratare sorori)
quae mihi reddat eum, vel eo me solvat amantem.
480Oceani finem iuxta solemque cadentem
ultimus Aethiopum locus est ubi maximus Atlas
axem humero torquet stellis arentibus aptum.
Hinc mihi Massylae gentis monstrata sacerdos,
Hesperidum templi custos, epulasque draconi
485quae dabat et sacros servabat in arbore ramos,
spargens humida mella soporiferumque papaver.
Haec se carminibus promittit solvere mentes,
quas velit: ast alias duras immittere curas:
sistere aquam fluviis et vertere sidera retro:
490nocturnosque ciet Manes. Mugire videbis
sub pedibus terram, et descendere montibus ornos.
Testor, cara, deos, et te, germana, tuumque
dulce caput, magicas invitam accingier artes.
Tu secreta pyram tecto interiore sub auras
495erige, et arma viri, thalamo quae fixa reliquit
impius, exuviasque omnes, lectumque iugalem,
quo perii, super imponas: abolere nefandi
cuncta viri monumenta iubet monstratque sacerdos."
Haec effata silet: pallor simul occupat ora.
500Non tamen Anna novis praetexere funera sacris
germanam credit: nec tantos mente furores
concipit, aut graviora timet, quam morte Sichaei.
Ergo iussa parat.
At regina pyra penetrali in sede sub auras
505erecta ingenti, taedis atque ilice secta,
intenditque locum sertis et fronde coronat
funerea: super exuvias ensemque relictum
effigiemque toro locat, haud ignara futuri.
Stant arae circum: et crines effusa sacerdos
510tercentum tonat ore deos, Erebumque Chaosque,
tergeminamque Hecaten tria virginis ora Dianae.
Sparserat et latices simulatos fontis Averni:
falcibus et messae ad lunam quaeruntur ahenis
pubentes herbae, nigri cum lacte veneni.
515Quaeritur et nascentis equi de fronte revulsus,
et matri praereptus amor.
Ipsa mola, manibusque piis, altaria iuxta,
unum exuta pedem vinclis, in veste recincta
testatur moritura deos, et conscia fati
520sidera; tum, si quod non aequo foedere amantes
curae numen habet, iustumque, memorque precatur.
Nox erat, et placidum carpebant fessa soporem
corpora per terras silvaeque et saeva quierant
aequora: cum medio volvuntur sidera lapsu:
525cum tacet omnis ager, pecudes, pictaeque volucres;
quaeque lacus late liquidos, quaeque aspera dumis
rura tenent, somno positae sub nocte silenti
lenibant curas, et corda oblita laborum.
At non infelix animi Phoenissa, nec umquam
530solvitur in somnos, oculisve aut pectore noctem
accipit. Ingeminant curae, rursusque resurgens
saevit amor; magnoque irarum fluctuat aestu.
Sic adeo insistit, secumque ita corde volutat:
"En, quid agam? Rursusne procos irrisa priores
535experiar? Nomadumque petam conubia supplex,
quos ego sum totiens iam dedignata maritos?
Iliacas igitur classes atque ultima Teucrum
iussa sequar? Quia ne auxilio iuvat ante levatos?
Et bene apud memores veteris stat gratia facti?
540Quis me autem (fac velle) sinet? Ratibusque superbis
irrisam accipiet? Nescis, heu perdita, necdum
Laomedonteae sentis periuria gentis?
Quid tum? Sola fuga nautas comitabor ovantes?
An Tyriis, omnique manu stipata meorum
545insequar? Et quos Sidonia vix urbe revelli,
rursus agam pelago, et ventis dare vela iubebo?
Quin morere, ut merita es, ferroque averte dolorem.
Tu lacrimis evicta meis, tu prima furentem
his germana malis oneras atque obicis hosti.
550Non licuit thalami expertem sine crimine vitam
degere more ferae? Tales nec tangere curas?
Non servata fides cineri promissa Sichaeo."
Tantos illa suo rumpebat pectore questus.
Aeneas celsa in puppi, iam certus eundi,
555carpebat somnos, rebus iam rite paratis.
Huic se forma dei voltu redeuntis eodem
obtulit in somnis, rursusque ita visa monere est;
omnia Mercurio similis, vocemque coloremque,
et crines flavos et membra decora iuventae.
560"Nate dea, potes hoc sub casu ducere somnos?
Nec quae circumstent te deinde pericula cernis
demens? Nec Zephyros audis spirare secundos?
Illa dolos, dirumque nefas in pectore versat
certa mori, varioque irarum fluctuat aestu.
565Non fugis hinc praeceps, dum praecipitare potestas?
Iam mare turbari trabibus saevasque videbis
collucere faces, iam fervere litora flammis,
si te his attigerit terris aurora morantem.
Eia age, rumpe moras: varium et mutabile semper
570femina." Sic fatus, nocti se immiscuit atrae.
Tum vero Aeneas subitis exterritus umbris
corripit e somno corpus, sociosque fatigat.
"Praecipites vigilate viri, et considite transtris,
solvite vela citi. Deus aethere missus ab alto
575festinare fugam tortosque incidere funes
ecce iterum stimulat. Sequimur te, sancte deorum
quisquis es, imperioque iterum paremus ovantes.
Adsis, o placidusque iuves, et sidera caelo
dextra feras." Dixit; vaginaque eripit ensem
580fulmineum, strictoque ferit retinacula ferro.
Idem omnes simul ardor habet, rapiuntque, ruuntque:
litora deservere. latet sub classibus aequor.
Adnixi torquent spumas, et caerula verrunt.
Et iam prima novo spargebat lumine terras
585Tithoni croceum linquens Aurora cubile.
Regina e speculis ut primum albescere lucem
vidit, et aequatis classem procedere velis,
litoraque, et vacuos sensit sine remige portus;
terque quaterque manu pectus percussa decorum,
590flaventesque abscissa comas: "Proh Iuppiter! Ibit
hic, - ait -, et nostris illuserit advena regnis?
Non arma expedient, totaque ex urbe sequentur?
Diripientque rates alii navalibus? Ite,
ferte citi flammas, date tela, impellite remos.
595Quid loquor? Aut ubi sum? Quae mentem insania mutat?
Infelix Dido, nunc te facta impia tangunt?
Tum decuit, cum sceptra dabas. En dextra, fidesque!
Quem secum patrios aiunt portare Penates,
quem subiisse humeris confectum aetate parentem!
600Non potui abreptum divellere corpus, et undis
spargere? Non socios, non ipsum absumere ferro
Ascanium, patriisque epulandum apponere mensis?
Verum anceps pugnae fuerat fortuna. Fuisset:
quem metui moritura? Faces in castra tulissem,
605implessemque foros flammis, natumque patremque
cum genere exstinxem: memet super ipsa dedissem.
Sol, qui terrarum flammis opera omnia lustras;
tuque harum interpres curarum et conscia, Iuno,
nocturnisque Hecate triviis ululata per urbes,
610et Dirae ultrices, et di morientis Elisae,
accipite haec: meritumque malis advertite numen,
et nostras audite preces. Si tangere portus
infandum caput, ac terris adnare necessest:
et si fata Iovis poscunt; hic terminus haeret:
615at bello audacis populi vexatus, et armis,
finibus extorris, complexu avulsus Iuli,
auxilium imploret, videatque indigna suorum
funera: nec, cum se sub leges pacis iniquae
tradiderit, regno aut optata luce fruatur:
620sed cadat ante diem mediaque inhumatus arena.
Haec precor, hanc vocem extremam cum sanguine fundo.
Tum vos, o Tyrii, stirpem et genus omne futurum
exercete odiis, cinerique haec mittite nostro
munera: nullus amor populis, nec foedera sunto.
625Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor,
qui face Dardanios ferroque sequare colonos.
Nunc, olim, quocumque dabunt se tempore vires,
litora litoribus contraria, fluctibus undas
imprecor, arma armis: pugnent ipsique nepotes."
630Haec ait, et partes animum versabat in omnes,
invisam quaerens quam primum abrumpere lucem.
Tum breviter Barcen nutricem affata Sichaei,
(namque suam patria antiqua cinis ater habebat):
"Annam cara mihi nutrix huc siste sororem:
635dic, corpus properet fluviali spargere lympha,
et pecudes secum, et monstrata piacula ducat.
Sic veniat: tuque ipsa pia tege tempora vitta.
Sacra Iovi Stygio, quae rite incoepta paravi,
perficere est animus, finemque imponere curis,
640Dardaniique rogum capitis permittere flammae."
Sic ait: illa gradum studio celerabat anili.
At trepida, et coeptis immanibus effera Dido
sanguineam volvens aciem, maculisque trementes
interfusa genas, et pallida morte futura
645interiora domus irrumpit limina, et altos
conscendit furibunda rogos, ensemque recludit
Dardanium, non hos quaesitum munus in usus.
Hic postquam Iliacas vestes, notumque cubile
conspexit, paulum lacrimis et mente morata,
650incubuitque toro, dixitque novissima verba:
"Dulces exuviae, dum fata deusque sinebant,
accipite hanc animam, meque his exsolvite curis.
Vixi, et, quem dederat cursum fortuna, peregi;
et nunc magna mei sub terras ibit imago.
655Urbem praeclaram statui: mea moenia vidi:
ulta virum poenas inimico a fratre recepi.
Felix, heu nimium felix, si litora tantum
numquam Dardaniae tetigissent nostra carinae!"
Dixit, et os impressa toro: "Moriemur inultae?
660Sed moriamur, - ait -: sic, sic iuvat ire sub umbras.
Hauriat hunc oculis ignem crudelis ab alto
Dardanus, et nostrae secum ferat omina mortis."
Dixerat: atque illam media inter talia ferro
collapsam aspiciunt comites, ensemque cruore
665spumantem sparsasque manus. It clamor ad alta
atria: concussam bacchatur fama per urbem.
Lamentis gemituque et femineo | ululatu
tecta fremunt: resonat magnis plangoribus aether.
Non aliter quam si immissis ruat hostibus omnis
670Karthago, aut antiqua Tyros, flammaeque furentes
culmina perque hominum volvantur perque deorum.
Audiit exanimis, trepidoque exterrita cursu,
unguibus ora soror foedans et pectora pugnis,
per medios ruit, ac morientem nomine clamat:
675"Hoc illud, germana, fuit? Me fraude petebas?
Hoc rogus iste mihi, hoc ignes, araeque parabant?
Quid primum deserta querar? Comitemne sororem
sprevisti moriens? Eadem me ad fata vocasses:
idem ambas ferro dolor, atque eadem hora tulisset.
680His etiam struxi manibus, patriosque vocavi
voce deos, sic te ut posita, crudelis abessem?
Extinxit te meque, soror, populumque patresque
Sidonios, urbemque tuam. Date, volnera lymphis
abluam, et, extremus si quis super halitus errat,
685ore legam." Sic fata, gradus evaserat altos,
semianimemque sinu germanam amplexa fovebat
cum gemitu, atque atros siccabat veste cruores.
Illa graves oculos conata attollere, rursus
deficit: infixum stridet sub pectore volnus.
690Ter sese attollens cubitoque innixa levavit:
ter revoluta toro est, oculisque errantibus alto
quaesivit caelo lucem, ingemuitque reperta.
Tum Iuno omnipotens longum miserata dolorem
difficilesque obitus, Irim demisit Olympo,
695quae luctantem animam, nexosque resolveret artus.
Nam quia nec fato, merita nec morte peribat,
sed misera ante diem, subitoque accensa furore,
nondum illi flavum Proserpina vertice crinem
abstulerat, Stygioque caput damnaverat Orco.
700Ergo Iris croceis per caelum roscida pennis,
mille trahens varios adverso sole colores,
devolat, et supra caput astitit: "Hunc ego Diti
sacrum iussa fero, teque isto corpore solvo."
Sic ait; et dextra crinem secat: omnis et una
705dilapsus calor, atque in ventos vita recessit.
Āt rēgīnă grăvī iāmdūdūm saūcĭă cūrā
vōlnŭs ălīt vēnīs, ēt caēcō cārpĭtŭr īgnī.
Mūltă vĭrī vīrtūs ănĭmō, mūltūsquĕ rĕcūrsāt
gēntĭs hŏnōs: haērēnt īnfīxī pēctŏrĕ vōltūs,
vērbăquĕ: nēc plăcĭdām mēmbrīs dāt cūră quĭētēm.5
Pōstĕră Phoēbēā lūstrābāt lāmpădĕ tērrās,
hūmēntēmque Aūrōră pŏlō dīmōvĕrăt ūmbrām,
cūm sīc ūnănĭmem āllŏquĭtūr mălĕ sānă sŏrōrēm:
"Ānnă sŏrōr, quaē mē sūspēnsam īnsōmnĭă tērrēnt?
Quīs nŏvŭs hīc nōstrīs sūccēssīt sēdĭbŭs hōspēs?10
Quēm sēse ōrĕ fĕrēns! Quām fōrtī pēctŏre, ĕt ārmīs!
Crēdo ĕquĭdēm (nēc vānă fĭdēs) gĕnŭs ēssĕ dĕōrūm.
Dēgĕnĕrēs ănĭmōs tĭmŏr ārgŭĭt. Heū quĭbŭs īllĕ
iāctātūs fātīs! Quaē bēlla ēxhaūstă cănēbāt!
Sī mĭhĭ nōn ănĭmō fīxum īmmōtūmquĕ sĕdērēt,15
nē cuī mē vīnclō vēllēm sŏcĭārĕ iŭgālī,
pōstquām prīmŭs ămōr dēcēptām mōrtĕ fĕfēllīt;
sī nōn pērtaēsūm thălămī taēdaēquĕ fŭīssēt,
huīc ūnī fōrsān pŏtŭī sūccūmbĕrĕ cūlpaē.
Ānnă (fătēbŏr ĕnīm) mĭsĕrī pōst fātă Sĭchaēī20
cōniŭgĭs, ēt spārsōs frātērnā caēdĕ Pĕnātēs,
sōlŭs hĭc īnflēxīt sēnsūs, ănĭmūmquĕ lăbāntēm
īmpŭlĭt: āgnōscō vĕtĕrīs vēstīgĭă flāmmaē.
Sēd mĭhĭ vēl tēllūs ōptēm prĭŭs īmă dĕhīscāt,
vēl pătĕr ōmnĭpŏtēns ădĭgāt mē fūlmĭne ăd ūmbrās,25
pāllēntēs ūmbrās Ĕrĕbī, nōctēmquĕ prŏfūndām,
āntĕ, pŭdōr, quām tē vĭŏlem, aūt tŭă iūră rĕsōlvām.
Īllĕ mĕōs, prīmūs quī mē sĭbĭ iūnxĭt, ămōrēs
ābstŭlĭt, īlle hăbĕāt sēcūm, sērvētquĕ sĕpūlcrō."
Sīc ēffātă, sĭnūm lăcrĭmīs īmplēvĭt ŏbōrtīs.30
Ānnă rĕfērt: "Ō lūcĕ măgīs dīlēctă sŏrōrī,
sōlănĕ pērpĕtŭā maērēns cārpērĕ iŭvēntā?
Nēc dūlcēs nātōs, Vĕnĕrīs nēc praēmĭă nōrīs?
Īd cĭnĕrem, aūt mānēs crēdīs cūrārĕ sĕpūltōs?
Ēsto, aēgrām nūllī quōndām flēxērĕ mărītī,35
nōn Lĭbўaē, nōn āntĕ Tўrō dēspēctŭs Ĭārbās,
dūctōrēsque ălĭī, quōs Āfrĭcă tērră trĭūmphīs
dīvĕs ălīt: plăcĭtōne ĕtĭām pūgnābĭs ămōrī?
Nēc vĕnĭt īn mēntēm quōrūm cōnsēdĕrĭs ārvīs?
Hīnc Gētūlae ūrbēs, gĕnŭs īnsŭpĕrābĭlĕ bēllō,40
ēt Nŭmĭdae īnfrēnī cīngūnt, ĕt ĭnhōspĭtă Sŷrtīs:
hīnc dēsērtă sĭtī rĕgĭō, lātēquĕ fŭrēntēs
Bārcaēī. Quīd bēllă Tўrō sūrgēntĭă dīcām,
gērmānīquĕ mĭnās?
Dīs ĕquĭdem aūspĭcĭbūs rĕŏr, ēt Iūnōnĕ sĕcūndā45
hūc cūrsum Īlĭăcās vēntō tĕnŭīssĕ cărīnās.
Quām tu ūrbēm, sŏrŏr, hānc cērnēs! Quaē sūrgĕrĕ rēgnă
cōniŭgĭō tālī! Teūcrūm cŏmĭtāntĭbŭs ārmīs,
Pūnĭcă sē quāntīs āttōllēt glōrĭă rēbūs!
Tū mŏdŏ pōscĕ dĕōs vĕnĭām, sācrīsquĕ lĭtātīs50
īndūlge hōspĭtĭō, caūsāsque īnnēctĕ mŏrāndī,
dūm pĕlăgō dēsaēvĭt hĭēms, ĕt ăquōsŭs Ŏrīōn,
quāssātaēquĕ rătēs, ēt nōn trāctābĭlĕ caēlūm."
Hīs dīctīs īncēnsum ănĭmum īnflāmmāvĭt ămōrĕ,
spēmquĕ dĕdīt dŭbĭaē mēntī sōlvītquĕ pŭdōrēm.55
Prīncĭpĭō dēlūbra ădĕūnt, pācēmquĕ pĕr ārās
ēxquīrūnt: māctānt lēctās dē mōrĕ bĭdēntēs
lēgĭfĕraē Cĕrĕrī, Phoēbōquĕ, pătrīquĕ Lўaēō:
Iūnōni ānte ōmnēs, cuī vīnclă iŭgālĭă cūraē.
Īpsă tĕnēns dēxtrā pătĕrām pūlchērrĭmă Dīdō60
cāndēntīs vāccaē mĕdĭa īntēr cōrnŭă fūndīt:
aūt ānte ōră dĕūm pīnguēs spătĭātŭr ăd ārās:
īnstaūrātquĕ dĭēm dōnīs, pĕcŭdūmquĕ rĕclūsīs
pēctŏrĭbūs ĭnhĭāns spīrāntĭă cōnsŭlĭt ēxtă.
Heū vātum īgnāraē mēntēs! Quīd vōtă fŭrēntēm,65
quīd dēlūbră iŭvānt? Ēst mōllīs flāmmă mĕdūllās
īntĕrĕa, ēt tăcĭtūm vīvīt sūb pēctŏrĕ vōlnūs.
Ūrĭtŭr īnfēlīx Dīdō, tōtāquĕ văgātūr
ūrbĕ fŭrēns: quālīs cōniēctā cērvă săgīttā,
quām prŏcŭl īncaūtām nĕmŏra īntēr Crēssĭă fīxīt70
pāstŏr ăgēns tēlīs, līquītquĕ vŏlātĭlĕ fērrūm
nēscĭŭs: īllă fŭgā sīlvās sāltūsquĕ pĕrāgrāt
Dīctaēōs: haērēt lătĕrī lētālĭs ărūndō.
Nūnc mĕdĭa Aēnēām sēcūm pēr moēnĭă dūcīt,
Sīdŏnĭāsque ōstēntăt ŏpēs, ūrbēmquĕ părātām.75
Īncĭpĭt ēffārī, mĕdĭāque īn vōcĕ rĕsīstīt.
Nūnc ĕădēm lābēntĕ dĭē cōnvīvĭă quaērīt,
Īlĭăcōsque ĭtĕrūm dēmēns aūdīrĕ lăbōrēs
ēxpōscīt, pēndētque ĭtĕrūm nārrāntĭs ăb ōrĕ.
Pōst ŭbĭ dīgrēssī, lūmēnque ōbscūră vĭcīssīm80
lūnă prĕmīt, suādēntquĕ cădēntĭă sīdĕră sōmnōs,
sōlă dŏmō maērēt văcŭā, strātīsquĕ rĕlīctīs
īncŭbăt; īllum ābsēns ābsēntem aūdītquĕ vĭdētquĕ:
aūt grĕmĭo Āscănĭūm gĕnĭtōrĭs ĭmāgĭnĕ cāptā
dētĭnĕt, īnfāndūm sī fāllĕrĕ pōssĭt ămōrēm.85
Nōn coēptae āssūrgūnt tūrrēs, nōn ārmă iŭvēntūs
ēxērcēt pōrtūsve, aūt prōpūgnācŭlă bēllō
tūtă părānt: pēndēnt ŏpĕra īntērrūptă, mĭnaēquĕ
mūrōrum īngēntēs, aēquātăquĕ māchĭnă caēlō.
Quām sĭmŭl āc tālī pērsēnsīt pēstĕ tĕnērī90
cāră Iŏvīs cōniūnx, nēc fāmam ōbstārĕ fŭrōrī,
tālĭbŭs āggrĕdĭtūr Vĕnĕrēm Sātūrnĭă dīctīs:
"Ēgrĕgĭām vērō laūdem, ēt spŏlĭa āmplă rĕfērtīs
tūquĕ pŭērquĕ tŭūs; māgnum ēt mĕmŏrābĭlĕ nōmēn,
ūnă dŏlō dīvōm sī foēmĭnă vīctă dŭōrum ēst.95
Nēc me ădĕō fāllīt, vĕrĭtām tē moēnĭă nōstră,
sūspēctās hăbŭīssĕ dŏmōs Cārthāgĭnĭs āltaē.
Sēd quĭs ĕrīt mŏdŭs? Aūt quō nūnc cērtāmĭnĕ tāntō,
quīn pŏtĭūs pācem aētērnām pāctōsque Hўmĕnaēōs
ēxērcēmŭs? Hăbēs, tōtā quōd mēntĕ pĕtīstī;100
ārdĕt ămāns Dīdō, trāxītquĕ pĕr ōssă fŭrōrēm.
Cōmmūnem hūnc ērgō pŏpŭlūm, părĭbūsquĕ rĕgāmūs
aūspĭcĭīs: lĭcĕāt Phrўgĭō sērvīrĕ mărītō,
dōtālēsquĕ tŭaē Tўrĭōs pērmīttĕrĕ dēxtraē."
Ōllī (sēnsĭt ĕnīm sĭmŭlātā mēntĕ lŏcūtām,105
quō rēgnum Ītălĭaē Lĭbўcās āvērtĕrĕt ōrās)
sīc cōntra ēst īngrēssă Vĕnūs: "Quīs tālĭă dēmēns
ābnŭăt? Aūt tēcūm mālīt cōntēndĕrĕ bēllō?
Sī mŏdŏ, quōd mĕmŏrās, fāctūm fōrtūnă sĕquātūr.
Sēd fātīs īncērtă fĕrōr, sī Iūppĭtĕr ūnām110
ēssĕ vĕlīt Tўrĭīs ūrbēm Troīāquĕ prŏfēctīs,
mīscērīvĕ prŏbēt pŏpŭlōs, aūt foēdĕră iūngī.
Tū cōniūnx, tĭbĭ fās ănĭmūm tēntārĕ prĕcāndō.
Pērgĕ; sĕquār." Tūm sīc ēxcēpīt rēgĭă Iūnŏ:
"Mēcum ĕrĭt īstĕ lăbōr. Nūnc quā rătĭōnĕ quŏd īnstāt115
cōnfĭĕrī pōssīt, paūcīs, ādvērtĕ, dŏcēbō.
Vēnātum Aēnēās, ūnāquĕ mĭsērrĭmă Dīdō
īn nĕmŭs īrĕ părānt, ŭbĭ prīmōs crāstĭnŭs ōrtūs
ēxtŭlĕrīt Tītān, rădĭīsquĕ rĕtēxĕrĭt ōrbēm.
Hīs ĕgŏ nīgrāntēm cŏmĭtātā grāndĭnĕ nīmbūm,120
dūm trĕpĭdānt ālaē, sāltūsque īndāgĭnĕ cīngūnt,
dēsŭpĕr īnfūndam, ēt tŏnĭtrū caēlum ōmnĕ cĭēbō.
Dīffŭgĭēnt cŏmĭtēs, ēt nōctĕ tĕgēntŭr ŏpācā.
Spēlūncām Dīdō dūx ēt Trōiānŭs ĕāndēm
dēvĕnĭēnt. Ădĕro: ēt, tŭă sī mĭhĭ cērtă vŏlūntās,125
cōnnŭbĭō iūngām stăbĭlī, prŏprĭāmquĕ dĭcābō.
Hīc Hўmĕnaēŭs ĕrīt." Nōn ādvērsātă pĕtēntī
ānnŭĭt, ātquĕ dŏlīs rīsīt Cўthĕrēă rĕpērtīs.
Ōcĕănum īntĕrĕā sūrgēns Aūrōră rĕlīquīt.
Īt pōrtīs iŭbăre ēxōrtō dēlēctă iŭvēntūs:130
rētĭă rāră, plăgaē, lātō vēnābŭlă fērrō,
Māssŷlīquĕ rŭūnt ĕquĭtēs ĕt ŏdōră cănūm vīs.
Rēgīnām thălămō cūnctāntem ād līmĭnă prīmī
Poēnōrum ēxspēctānt; ōstrōque īnsīgnĭs ĕt aūrō
stāt sŏnĭpēs, āc frēnă fĕrōx spūmāntĭă māndīt.135
Tāndēm prōgrĕdĭtūr māgnā stīpāntĕ cătērvā,
Sīdŏnĭām pīctō chlămўdēm cīrcūmdătă līmbō;
cuī phărĕtra ēx aūrō, crīnēs nōdāntŭr ĭn aūrūm,
aūrĕă pūrpŭrĕām sūbnēctīt fībŭlă vēstēm.
Nēc nōn ēt Phrўgĭī cŏmĭtēs, ēt laētŭs Ĭūlūs140
īncēdūnt. Īpse ānte ălĭōs pūlchērrĭmŭs ōmnēs
īnfērt sē sŏcĭum Aēnēās, ātque āgmĭnă iūngīt.
Quālĭs ŭbi hībērnām Lўcĭām, Xānthīquĕ flŭēntā
dēsĕrĭt, āc Dēlūm mātērnam īnvīsĭt Ăpōllŏ,
īnstaūrātquĕ chŏrōs, mīstīque āltārĭă cīrcūm145
Crētēsquē, Drўŏpēsquĕ frĕmūnt, pīctīque Ăgăthŷrsī;
īpsĕ iŭgīs Cŷnthī grădĭtūr, mōllīquĕ flŭēntēm
frōndĕ prĕmīt crīnēm fīngēns, ātque īmplĭcăt aūrō;
tēlă sŏnānt hŭmĕrīs: haūd īllō sēgnĭŏr ībāt
Aēnēās: tāntum ēgrĕgĭō dĕcŭs ēnĭtĕt ōrĕ.150
Pōstquam āltōs vēntum īn mōntēs, ātque īnvĭă lūstră,
ēccĕ fĕraē sāxī dēiēctaē vērtĭcĕ cāpraē
dēcūrrērĕ iŭgīs: ălĭā dē pārtĕ pătēntēs
trānsmīttūnt cūrsū cāmpōs, ātque āgmĭnă cērvī
pūlvĕrŭlēntă fŭgā glŏmĕrānt, mōntēsquĕ rĕlīnquūnt.155
Āt pŭĕr Āscănĭūs mĕdĭīs īn vāllĭbŭs ācrī
gaūdĕt ĕquō; iāmque hōs cūrsū, iām praētĕrĭt īllōs;
spūmāntēmquĕ dărī pĕcŏra īntĕr ĭnērtĭă vōtīs
ōptăt ăprum, aūt fūlvūm dēscēndĕrĕ mōntĕ lĕōnēm.
Īntĕrĕā māgnō mīscērī mūrmŭrĕ caēlūm160
īncĭpĭt: īnsĕquĭtūr cōmmīxtā grāndĭnĕ nīmbūs.
ēt Tўrĭī cŏmĭtēs pāssim, ēt Trōiānă iŭvēntūs,
Dārdănĭūsquĕ nĕpōs Vĕnĕrīs, dīvērsă pĕr āgrōs
tēctă mĕtū pĕtĭērĕ: rŭūnt dē mōntĭbŭs āmnēs.
Spēlūncām Dīdō, dūx ēt Trōiānŭs ĕāndēm165
dēvĕnĭūnt, prīma ēt Tēllūs, ēt prōnŭbă Iūnō
dānt sīgnūm: fūlsēre īgnēs, ēt cōnscĭŭs aēthēr
cōnnŭbĭī, sūmmōque ŭlŭlārūnt vērtĭcĕ Nŷmphaē.
Īllĕ dĭēs prīmūs lētī, prīmūsquĕ mălōrūm
caūsă fŭīt. Nĕque ĕnīm spĕcĭē fāmāquĕ mŏvētūr,170
nēc iām fūrtīvūm Dīdō mĕdĭtātŭr ămōrēm:
cōniŭgĭūm vŏcăt: hōc praētēxīt nōmĭnĕ cūlpām.
Ēxtēmplō Lĭbўaē māgnās īt fāmă pĕr ūrbēs:
fāmă, mălūm quā nōn ălĭūd vēlōcĭŭs ūllūm;
mōbĭlĭtātĕ vĭgēt, vīrēsque ādquīrĭt ĕūndō.175
Pārvă mĕtū prīmō, mōx sēse āttōllĭt ĭn aūrās,
īngrĕdĭtūrquĕ sŏlo, ēt căpŭt īntēr nūbĭlă cōndīt.
Īllām tērră părēns, īra īrrītātă dĕōrūm,
ēxtrēmam (ūt pĕrhĭbēnt) Caēo, Ēncĕlădōquĕ sŏrōrēm
prōgĕnŭīt, pĕdĭbūs cĕlĕrem, ēt pērnīcĭbŭs ālīs:180
mōnstrum hōrrēndum, īngēns; cuī, quōt sūnt cōrpŏrĕ plūmaē,
tōt vĭgĭlēs ŏcŭlī sūbtēr, (mīrābĭlĕ dīctū)
tōt līnguaē, tŏtĭdem ōră sŏnānt, tōt sūbrĭgĭt aūrēs.
Nōctĕ vŏlāt caēlī mĕdĭō tērraēquĕ pĕr ūmbrām
strīdēns, nēc dūlcī dēclīnāt lūmĭnă sōmnō.185
Lūcĕ sĕdēt cūstōs, aūt sūmmī cūlmĭnĕ tēctī,
tūrrĭbŭs aūt āltīs, ēt māgnās tērrĭtăt ūrbēs;
tām fīctī prāvīquĕ tĕnāx, quām nūntĭă vērī.
Haēc tūm mūltĭplĭcī pŏpŭlōs sērmōnĕ rĕplēbāt
gaūdēns, ēt părĭtēr fācta ātque īnfēctă cănēbāt:190
vēnīsse Aēnēām Trōiāno ā sānguĭnĕ crētūm,
cuī sē pūlchră vĭrō dīgnētūr iūngĕrĕ Dīdō:
nūnc hĭĕmem īntēr sē lūxū, quām lōngă, fŏvērĕ
rēgnōrum īmmĕmŏrēs, tūrpīquĕ cŭpīdĭnĕ cāptōs.
Haēc pāssīm dĕă foēdă vĭrūm dīffūndĭt ĭn ōră.195
Prōtĭnŭs ād rēgēm cūrsūs dētōrquĕt Ĭārbām,
īncēndītque ănĭmūm dīctīs, ātque āggĕrăt īrās.
Hīc Āmmōnĕ sătūs, rāptā Gărămāntĭdĕ nŷmphā,
tēmplă Iŏvī cēntūm lātīs īmmānĭă rēgnīs,
cēntum ārās pŏsŭīt, vĭgĭlēmquĕ săcrāvĕrăt īgnēm,200
ēxcŭbĭās dīvom aētērnās, pĕcŭdūmquĕ crŭōrĕ
pīnguĕ sŏlum, ēt vărĭīs flōrēntĭă līmĭnă sērtīs.
Īsque āmēns ănĭmi, ēt rūmōre āccēnsŭs ămārō
dīcĭtŭr ānte ārās, mĕdĭa īntēr nūmĭnă dīvōm,
mūltă Iŏvēm mănĭbūs sūpplēx ōrāssĕ sŭpīnīs:205
"Iūppĭtĕr ōmnĭpŏtēns, cuī nūnc Maūrūsĭă pīctīs
gēns ĕpŭlātă tŏrīs Lēnaēūm lībăt hŏnōrēm,
āspĭcĭs haēc? Ān tē, gĕnĭtōr, cūm fūlmĭnă tōrquēs,
nēquīcquam hōrrēmūs? Caēcīque īn nūbĭbŭs īgnēs
tērrĭfĭcānt ănĭmōs, ĕt ĭnānĭă mūrmŭră mīscēnt?210
Fēmĭnă, quaē nōstrīs ērrāns īn fīnĭbŭs ūrbēm
ēxĭgŭām prĕtĭō pŏsŭīt; cuī lītŭs ărāndūm,
cuīquĕ lŏcī lēgēs dĕdĭmūs, cōnnūbĭă nōstră
rēppŭlĭt, āc dŏmĭnum Aēnēān īn rēgnă rĕcēpīt.
Ēt nūnc īllĕ Părīs cūm sēmĭvĭrō cŏmĭtātū215
Maēŏnĭā mēntūm mītrā, crīnēmquĕ mădēntēm
sūbnīxūs, rāptō pŏtĭtūr: nōs mūnĕră tēmplīs
quīppĕ tŭīs fĕrĭmūs, fāmāmquĕ fŏvēmŭs ĭnānēm."
Tālĭbŭs ōrāntēm dīctīs, ārāsquĕ tĕnēntēm
aūdĭĭt ōmnĭpŏtēns, ŏcŭlōsque ād moēnĭă tōrsīt220
rēgĭa, ĕt ōblītōs fāmaē mĕlĭōrĭs ămāntēs.
Tūnc sīc Mērcŭrĭum āllŏquĭtūr, āc tālĭă māndāt:
"Vāde, ăgĕ, nātĕ, vŏcā Zĕphўrōs, ēt lābĕrĕ pēnnīs:
Dārdănĭūmquĕ dŭcēm, Tўrĭā Cārthāgĭnĕ quī nūnc
ēxspēctāt, fātīsquĕ dătās nōn rēspĭcĭt ūrbēs,225
āllŏquĕre, ēt cĕlĕrēs dēfēr mĕă dīctă pĕr aūrās.
Nōn īllūm nōbīs gĕnĭtrīx pūlchērrĭmă tālēm
prōmīsīt, Grăĭūmque ĭdĕō bīs vīndĭcăt ārmīs;
sēd fŏrĕ quī grăvĭdam īmpĕrĭīs, bēllōquĕ frĕmēntēm
Ītălĭām rĕgĕrēt, gĕnŭs ālto ā sānguĭnĕ Teūcrī230
prōdĕrĕt, āc tōtūm sūb lēgēs mīttĕrĕt ōrbēm.
Sī nūlla āccēndīt tāntārūm glōrĭă rērūm,
nēc sŭpĕr īpsĕ sŭā mōlītūr laūdĕ lăbōrēm,
Āscănĭōquĕ pătēr Rōmānās īnvĭdĕt ārcēs?
Quīd strŭĭt? Aūt quā spē ĭnĭmīca īn gēntĕ mŏrātūr?235
Nēc prōlem Aūsŏnĭam, ēt Lāvīnĭă rēspĭcĭt ārvă?
Nāvĭgĕt: haēc sūmma ēst; hīc nōstrī nūntĭŭs ēstō."
Dīxĕrăt. Īllĕ pătrīs māgnī pārērĕ părābāt
īmpĕrĭo; ēt prīmūm pĕdĭbūs tālārĭă nēctīt
aūrĕă, quaē sūblīmem ālīs, sīve aēquŏră sūprā,240
seū tērrām, răpĭdō părĭtēr cūm flāmĭnĕ pōrtānt:
tūm vīrgām căpĭt; hāc ănĭmās īlle ēvŏcăt Ōrcō
pāllēntēs, ălĭās sūb trīstĭă Tārtără mīttīt;
dāt sōmnōs ădĭmītque, ēt lūmĭnă mōrtĕ rĕsīgnāt.
Īllā frētŭs ăgīt vēntōs, ēt tūrbĭdă trānāt245
nūbĭlă; iāmquĕ vŏlāns ăpĭcem, ēt lătĕra ārdŭă cērnīt
Ātlāntīs dūrī, caēlūm quī vērtĭcĕ fūlcīt;
Ātlāntīs, cīnctum āssĭdŭē cuī nūbĭbŭs ātrīs
pīnĭfĕrūm căpŭt, ēt vēntō pūlsātŭr ĕt īmbrī;
nīx hŭmĕrōs īnfūsă tĕgīt; tūm flūmĭnă mēntō250
praēcĭpĭtānt sĕnĭs, ēt glăcĭē rĭgĕt hōrrĭdă bārbă.
Hīc prīmūm părĭbūs nītēns Cŷllēnĭŭs ālīs
cōnstĭtĭt; hīnc tōtō praēcēps sē cōrpŏre ăd ūndās
mīsĭt, ăvī sĭmĭlīs, quaē cīrcūm lītŏră, cīrcūm
pīscōsōs scŏpŭlōs hŭmĭlīs vŏlăt aēquŏră iūxtā.255
Haūd ălĭtēr tērrās īntēr caēlūmquĕ vŏlābāt,
lītŭs ărēnōsūm Lĭbўaē, vēntōsquĕ sĕcābāt
mātērnō vĕnĭēns ăb ăvō Cŷllēnĭă prōlēs.
Ūt prīmum ālātīs tĕtĭgīt māgālĭă plāntīs,
Aēnēām fūndāntem ārcēs, āc tēctă nŏvāntēm260
cōnspĭcĭt; ātque īllī stēllātūs iāspĭdĕ fūlvā
ēnsĭs ĕrāt, Tўrĭōque ārdēbāt mūrĭcĕ laēnă
dēmīssa ēx hŭmĕrīs; dīvēs quaē mūnĕră Dīdō
fēcĕrăt, ēt tĕnŭī tēlās dīscrēvĕrăt aūrō.
Cōntĭnŭo īnvādīt: "Tū nūnc Cārthāgĭnĭs āltaē265
fūndāmēntă lŏcās, pūlchrāmque ūxōrĭbŭs ūrbēm
ēxstrŭĭs, heū rēgnī, rērūmque ōblītĕ tŭārūm!
Īpsĕ dĕūm tĭbĭ mē clārō dēmīttĭt Ŏlŷmpō
rēgnātōr, caēlum ēt tērrās quī nūmĭnĕ tōrquēt;
īpse haēc fērrĕ iŭbēt cĕlĕrēs māndātă pĕr aūrās.270
Quīd strŭĭs? Aūt quā spē Lĭbўcīs tĕrĭs ōtĭă tērrīs?
Sī tē nūllă mŏvēt tāntārūm glōrĭă rērūm,
nēc sŭpĕr īpsĕ tŭā mōlīrīs laūdĕ lăbōrēm,
Āscănĭūm sūrgēntem, ēt spēs hērēdĭs Ĭūlī
rēspĭcĕ, cuī rēgnum Ītălĭaē, Rōmānăquĕ tēllūs275
dēbēntūr." Tālī Cŷllēnĭŭs ōrĕ lŏcūtūs
mōrtālēs vīsūs mĕdĭō sērmōnĕ rĕlīquīt;
ēt prŏcŭl īn tĕnŭem ēx ŏcŭlīs ēvānŭĭt aūrām.
Āt vēro Aēnēās āspēctu ōbmūtŭĭt āmēns.
Ārrēctaēque hōrrōrĕ cŏmae, ēt vōx faūcĭbŭs haēsīt.280
Ārdĕt ăbīrĕ fŭgā dūlcēsquĕ rĕlīnquĕrĕ tērrās,
āttŏnĭtūs tāntō mŏnĭtu, īmpĕrĭōquĕ dĕōrūm.
Heū, quĭd ăgāt? Quō nūnc rēgīnam āmbīrĕ fŭrēntēm
aūdĕăt āffātū? Quaē prīma ēxōrdĭă sūmāt?
Ātque ănĭmūm nūnc hūc cĕlĕrēm, nūnc dīvĭdĭt īllūc,285
īn pārtēsquĕ răpīt vărĭās, pērque ōmnĭă vērsāt.
Haēc āltērnāntī pŏtĭōr sēntēntĭă vīsa ēst.
Mnēsthĕă Sērgēstūmquĕ vŏcāt fōrtēmquĕ Clŏānthūm:
clāssem āptēnt tăcĭtī, sŏcĭōsque ād lītŏră cōgānt,
ārmă părēnt; ēt, quaē sīt rēbūs caūsă nŏvāndīs,290
dīssĭmŭlēnt: sēse īntĕrĕā, quāndo ōptĭmă Dīdō
nēscĭăt, ēt tāntōs rūmpī nōn spērĕt ămōrēs,
tēntātūrum ădĭtūs, ēt quaē mōllīssĭmă fāndī
tēmpŏră, quīs rēbūs dēxtēr mŏdŭs. Ōcĭŭs ōmnēs
īmpĕrĭō laētī pārēnt āc iūssă făcēssūnt.295
Āt rēgīnă dŏlōs (quīs fāllĕrĕ pōssĭt ămāntēm?)
praēsēnsīt, mōtūsque ēxcēpīt prīmă fŭtūrōs,
ōmnĭă tūtă tĭmēns. Ĕădem īmpĭă fāmă fŭrēntī
dētŭlĭt ārmārī clāssēm cūrsūmquĕ părārī.
Sēvĭt ĭnōps ănĭmī, tōtāmque īncēnsă pĕr ūrbēm300
bācchātūr: quālīs cōmmōtīs ēxcĭtă sācrīs
Thŷăs, ŭbi aūdītō stĭmŭlānt Trĭĕtērĭcă Bācchō
ōrgĭă, nōctūrnūsquĕ vŏcāt clāmōrĕ Cўthaērōn.
Tāndem hīs Aēnēām cōmpēllāt vōcĭbŭs ūltrō:
"Dīssĭmŭlāre ĕtĭām spērāstī, pērfĭdĕ, tāntūm305
pōssĕ nĕfās? Tăcĭtūsquĕ mĕā dēcēdĕrĕ tērrā?
Nēc tē nōstĕr ămōr, nēc tē dătă dēxtĕră quōndām,
nēc mŏrĭtūră tĕnēt crūdēlī fūnĕrĕ Dīdō?
Quīn ĕtĭam hībērnō mōlīrīs sīdĕrĕ clāssēm,
ēt mĕdĭīs prŏpĕrās Ăquĭlōnĭbŭs īrĕ pĕr āltūm?310
Crūdēlīs! Quīd, sī nōn ārva ălĭēnă, dŏmōsquĕ
īgnōtās pĕtĕrēs, ēt Troīa āntīquă mănērēt:
Troīă pĕr ūndōsūm pĕtĕrētūr clāssĭbŭs aēquōr?
Mēnĕ fŭgīs? Pĕr ĕgo hās lăcrĭmās, dēxtrāmquĕ tŭām tē,
(quāndo ălĭūd mĭhĭ iām mĭsĕraē nĭhĭl īpsă rĕlīquī)315
pēr cōnūbĭă nōstră, pĕr īncēptōs Hўmĕnaēōs,
sī bĕnĕ quīd dē tē mērvī, fŭĭt aūt tĭbĭ quīcquām
dūlcĕ mĕūm; mĭsĕrērĕ dŏmūs lābēntĭs, ĕt īstām,
ōrō, sī quĭs ădhūc prĕcĭbūs lŏcŭs, ēxŭĕ mēntēm.
Tē prōptēr Lĭbўcaē gēntēs Nŏmădūmquĕ tўrānnī320
ōdēre; īnfēnsī Tўrĭī: tē prōptĕr ĕūndēm
ēxtīnctūs pŭdŏr, ēt, quā sōlā sīdĕra ădībām,
fāmă prĭōr. Cuī mē mŏrĭbūndām dēsĕrĭs hōspēs?
Hōc sōlūm nōmēn quŏnĭām dē cōniŭgĕ rēstāt.
Quīd mŏrŏr? Ān mĕă Pŷgmāliōn dūm moēnĭă frātēr325
dēstrŭăt? Aūt cāptām dūcāt Gaētūlŭs Ĭārbās?
Sāltēm sī quă mĭhī dē tē sūscēptă fŭīssēt
āntĕ fŭgām sŏbŏlēs; sī quīs mĭhĭ pārvŭlŭs aūlā
lūdĕrĕt Aēnēās, quī tē tāntum ōrĕ rĕfērrēt;
nōn ĕquĭdem ōmnīnō cāpta aūt dēsērtă vĭdērēr."330
Dīxĕrăt. Īllĕ Iŏvīs mŏnĭtīs īmmōtă tĕnēbāt
lūmĭna, ĕt ōbnīxūs cūrām sūb cōrdĕ prĕmēbāt.
Tāndēm paūcă rĕfērt: "Ĕgŏ tē, quaē plūrĭmă fāndō
ēnŭmĕrārĕ vălēs, nūmquām, rēgīnă, nĕgābō
prōmĕrĭtām: nĕquĕ mē mĕmĭnīssĕ pĭgēbĭt Ĕlīsaē,335
dūm mĕmŏr īpsĕ mĕī, dūm spīrĭtŭs hōs rĕgĕt ārtūs.
Prō rē paūcă lŏquār: nĕc ĕgo hānc ābscōndĕrĕ fūrtō
spērāvī, nē fīngĕ, fŭgām: nēc cōniŭgĭs ūmquām
praētēndī taēdās, aūt haēc īn foēdĕră vēnī.
Mē sī fātă mĕīs pătĕrēntūr dūcĕrĕ vītām340
aūspĭcĭīs, ēt spōntĕ mĕās cōmpōnĕrĕ cūrās,
ūrbēm Trōiānām prīmūm, dūlcēsquĕ mĕōrūm
rēlĭquĭās cŏlĕrem, ēt Prĭămī tēcta āltă mănērēnt;
ēt rĕcĭdīvă mănū pŏsŭīssēm Pērgămă vīctīs.
Sēd nūnc Ītălĭām māgnām Grŷnēŭs Ăpōllŏ,345
Ītălĭām Lўcĭaē iūssērĕ căpēssĕrĕ fōrtēs.
Hīc ămŏr, haēc pătrĭa ēst. Sī tē Cārthāgĭnĭs ārcēs
Phoēnīssām, Lĭbўcaēque āspēctūs dētĭnĕt ūrbīs,
quaē tāndem Aūsŏnĭā Teūcrōs cōnsīdĕrĕ tērrā
īnvĭdĭa ēst? Ēt nōs fās ēxtĕră quaērĕrĕ rēgnă.350
Mē pătrĭs Ānchīsaē, quŏtĭēns hūmēntĭbŭs ūmbrīs
nōx ŏpĕrīt tērrās, quŏtĭēns āstra īgnĕă sūrgūnt,
ādmŏnĕt īn sōmnīs, ēt tūrbĭdă tērrĕt ĭmāgŏ:
mē pŭĕr Āscănĭūs, căpĭtīsque īniūrĭă cārī,
quēm rēgno Hēspĕrĭaē fraūdo, ēt fātālĭbŭs ārvīs.355
Nūnc ĕtĭam īntērprēs dīvōm Iŏvĕ mīssŭs ăb īpsō
(tēstŏr ŭtrūmquĕ căpūt) cĕlĕrēs māndātă pĕr aūrās
dētŭlĭt: īpsĕ dĕūm mănĭfēsto īn lūmĭnĕ vīdī
īntrāntēm mūrōs, vōcēmque hīs aūrĭbŭs haūsī.
Dēsĭnĕ mēquĕ tŭīs īncēndĕrĕ tēquĕ quĕrēlīs:360
Ītălĭām nōn spōntĕ sĕquōr."
Tālĭă dīcēntēm iāmdūdum āvērsă tŭētūr,
hūc īllūc vōlvēns ŏcŭlōs, tōtūmquĕ pĕrērrāt
lūmĭnĭbūs tăcĭtīs; ēt sīc āccēnsă prŏfātūr:
"Nēc tĭbĭ dīvă părēns, gĕnĕrīs nēc Dārdănŭs aūctōr,365
pērfĭdĕ; sēd dūrīs gĕnŭīt tē caūtĭbŭs hōrrēns
Caūcăsŭs, Hŷrcānaēque ādmōrūnt ūbĕră tīgrēs.
Nām quīd dīssĭmŭlo? Aūt quaē me ād māiōră rĕsērvō?
Nūm flētu īngĕmŭīt nōstrō? Nūm lūmĭnă flēxīt?
Nūm lăcrĭmās vīctūs dĕdĭt? Aūt mĭsĕrātŭs ămāntem ēst?370
Quaē quĭbŭs āntĕfĕrām? Iām iām nēc māxĭmă Iūnŏ,
nēc Sātūrnĭŭs haēc ŏcŭlīs pătĕr āspĭcĭt aēquīs.
Nūsquām tūtă fĭdēs. Ēiēctūm lītŏre, ĕgēntēm
ēxcēpi, ēt rēgnī dēmēns īn pārtĕ lŏcāvī:
āmīssām clāssēm, sŏcĭōs ā mōrtĕ rĕdūxī.375
Heū fŭrĭīs īncēnsă fĕrōr! Nūnc aūgŭr Ăpōllŏ,
nūnc Lўcĭaē sōrtēs, nūnc ēt Iŏvĕ mīssŭs ăb īpsō
īntērprēs dīvōm fērt hōrrĭdă iūssă pĕr aūrās.
Scīlĭcĕt īs sŭpĕrīs lăbŏr ēst; ĕă cūră quĭētōs
sōllĭcĭtāt. Nĕquĕ tē tĕnĕō, nĕquĕ dīctă rĕfēllō.380
Ī, sĕquĕre Ītălĭām vēntīs; pĕtĕ rēgnă pĕr ūndās.
Spero equidem mediis (si quid pia numina possunt)
sūpplĭcĭa haūsūrūm scŏpŭlīs, ēt nōmĭnĕ Dīdō
saēpĕ vŏcātūrūm. Sĕquăr ātrīs īgnĭbŭs ābsēns;
ēt, cūm frīgĭdă mōrs ănĭmā sēdūxĕrĭt ārtūs,385
ōmnĭbŭs ūmbră lŏcīs ădĕrō; dăbĭs, īmprŏbĕ, poēnās;
aūdĭam; ĕt haēc mānēs vĕnĭēt mĭhĭ fāmă sŭb īmōs."
Hīs mĕdĭūm dīctīs sērmōnem ābrūmpĭt, ĕt aūrās
aēgră fŭgīt, sēque ēx ŏcŭlīs āvērtĭt, ĕt aūfērt,
līnquēns mūltă mĕtū cūnctāntem, ēt mūltă părāntēm390
dīcĕrĕ. Sūscĭpĭūnt fămŭlaē, cōllāpsăquĕ mēmbră
mārmŏrĕō rĕfĕrūnt thălămō, strātīsquĕ rĕpōnūnt.
Āt pĭŭs Aēnēās quāmquām lēnīrĕ dŏlēntēm
sōlāndō cŭpĭt, ēt dīctīs āvērtĕrĕ cūrās,
mūltă gĕmēns, māgnōque ănĭmūm lăbĕfāctŭs ămōrĕ395
iūssă tămēn dīvom ēxsĕquĭtūr, clāssēmquĕ rĕvīsīt.
Tūm vērō Teūcri īncūmbūnt, ēt lītŏrĕ cēlsās
dēdūcūnt tōtō nāvēs; nătăt ūnctă cărīnă:
frōndēntēsquĕ fĕrūnt rāmōs, ēt rōbŏră sīlvīs
īnfăbrĭcātă, fŭgaē stŭdĭō.400
Mīgrāntēs cērnās tōtāque ēx ūrbĕ rŭēntēs:
āc vĕlŭti īngēntēm fōrmīcaē fārrĭs ăcērvūm
cūm pŏpŭlānt, hĭĕmīs mĕmŏrēs, tēctōquĕ rĕpōnūnt;
īt nīgrūm cāmpīs āgmēn praēdāmquĕ pĕr hērbās
cōnvēctānt cālle āngūstō: pārs grāndĭă trūdūnt405
ōbnīxaē frūmēnta hŭmĕrīs; pārs āgmĭnă cōgūnt,
cāstīgāntquĕ mŏrās: ŏpĕre ōmnīs sēmĭtă fērvēt.
Quīs tĭbĭ nūnc Dīdō cērnēntī tālĭă sēnsūs?
Quōsvĕ dăbās gĕmĭtūs? Cūm lītŏră fērvĕrĕ lātē
prōspĭcĕrēs ārce ēx sūmmā, tōtūmquĕ vĭdērēs410
mīscēri ānte ŏcŭlōs tāntīs clāmōrĭbŭs aēquōr?
Īmprŏbe ămōr, quīd nōn mōrtālĭă pēctŏră cōgīs!
Īre ĭtĕrum īn lăcrĭmās, ĭtĕrūm tēntārĕ prĕcāndō
cōgĭtŭr, ēt sūpplēx ănĭmōs sūbmīttĕre ămōrī,
nē quĭd ĭnēxpērtūm frūstrā mŏrĭtūră rĕlīnquāt.415
"Ānnă, vĭdēs tōtō prŏpĕrārī lītŏrĕ cīrcūm;
ūndĭquĕ cōnvēnērĕ; vŏcāt iām cārbăsŭs aūrās;
pūppĭbŭs ēt laētī naūtae īmpŏsŭērĕ cŏrōnās.
Hūnc ĕgŏ sī pŏtŭī tāntūm spērārĕ dŏlōrēm,
ēt pērfērrĕ, sŏrōr, pŏtĕrō. Mĭsĕrae hōc tămĕn ūnūm420
ēxsĕquĕre, Ānnă, mĭhī; sōlām nām pērfĭdŭs īllĕ
tē cŏlĕre, ārcānōs ĕtĭām tĭbĭ crēdĕrĕ sēnsūs;
sōlă vĭrī mōllēs ădĭtūs ēt tēmpŏră nōrās.
Ī, sŏrŏr, ātque hōstēm sūpplēx āffārĕ sŭpērbūm.
Nōn ĕgŏ cūm Dănăīs Trōiānam ēxscīndĕrĕ gēntēm425
Aūlĭdĕ iūrāvī, clāssēmve ād Pērgămă mīsī:
nēc pătrĭs Ānchīsaē cĭnĕrēs mānēsvĕ rĕvēllī.
Cūr mĕă dīctă nĕgāt dūrās dēmīttĕre ĭn aūrēs?
Quō rŭĭt? Ēxtrēmum hōc mĭsĕraē dēt mūnŭs ămāntī:
ēxspēctēt făcĭlēmquĕ fŭgām vēntōsquĕ fĕrēntēs.430
Nōn iām cōniŭgĭum āntīquūm, quōd prōdĭdĭt ōrō;
nēc pūlchro ūt Lătĭō cărĕāt rēgnūmquĕ rĕlīnquāt:
tēmpŭs ĭnānĕ pĕtō, rĕquĭēm spătĭūmquĕ fŭrōrī;
dūm mĕă mē vīctām dŏcĕāt fōrtūnă dŏlērĕ.
Ēxtrēmam hānc ōrō vĕnĭām, (mĭsĕrērĕ sŏrōrīs)435
quām mĭhĭ cūm dĕdĕrīs, cŭmŭlātām mōrtĕ rĕlīnquām."
Tālĭbŭs ōrābāt; tālēsquĕ mĭsērrĭmă flētūs
fērtquĕ rĕfērtquĕ sŏrōr. Sēd nūllīs īllĕ mŏvētūr
flētĭbŭs, aūt vōcēs ūllās trāctābĭlĭs aūdīt.
Fāta ōbstānt, plăcĭdāsquĕ vĭrī dĕŭs ōbstrŭĭt aūrēs.440
Āc vĕlŭt ānnōsām vălĭdō cūm rōbŏrĕ quērcūm
Ālpīnī Bŏrĕaē nūnc hīnc, nūnc flātĭbŭs īllīnc
ērŭĕre īntēr sē cērtānt; īt strīdŏr, ĕt āltē
cōnstērnūnt tērrām cōncūssō stīpĭtĕ frōndēs:
īpsa haērēt scŏpŭlīs, ēt quāntūm vērtĭce ăd aūrās445
aēthĕrĭās, tāntūm rādīce īn Tārtără tēndīt.
Haūd sĕcŭs āssĭdŭīs hīnc ātque hīnc vōcĭbŭs hērōs
tūndĭtŭr, ēt māgnō praēsēntīt pēctŏrĕ cūrās:
mēns īmmōtă mănēt, lăcrĭmaē vōlvūntŭr ĭnānēs.
Tūm vēro īnfēlīx fātīs ēxtērrĭtă Dīdō450
mōrtem ōrāt: taēdēt caēlī cōnvēxă tŭērī.
Quō măgĭs īncēptūm pĕrăgāt, lūcēmquĕ rĕlīnquāt,
vīdīt, thūrĭcrĕmīs cūm dōna īmpōnĕrĕt ārīs,
(hōrrēndūm dīctū) lătĭcēs nīgrēscĕrĕ sācrōs,
fūsăque ĭn ōbscaēnūm sē vērtĕrĕ vīnă crŭōrēm.455
Hōc vīsūm nūllī, nōn īpsi ēffātă sŏrōrī.
Praētĕrĕā fŭĭt īn tēctīs dē mārmŏrĕ tēmplūm
cōniŭgĭs āntīquī, mīrō quŏd hŏnōrĕ cŏlēbāt,
vēllĕrĭbūs nĭvĕīs, ēt fēstā frōndĕ rĕvīnctūm.
Hīnc ēxaūdīrī vōcēs, ēt vērbă vŏcāntīs460
vīsă vĭrī, nōx cūm tērrās ōbscūră tĕnērēt.
Sōlăquĕ cūlmĭnĭbūs fērālī cārmĭnĕ būbō
saēpĕ quĕri, ēt lōngās īn flētūm dūcĕrĕ vōcēs.
Mūltăquĕ praētĕrĕā vātūm praēdīctă prĭōrūm
tērrĭbĭlī mŏnĭtu hōrrĭfĭcānt: ăgĭt īpsĕ fŭrēntēm465
īn sōmnīs fĕrŭs Aēnēās: sēmpērquĕ rĕlīnquī
sōlă sĭbī, sēmpēr lōngam īncŏmĭtātă vĭdētūr
īrĕ vĭam, ēt Tўrĭōs dēsērtā quaērĕrĕ tērrā.
Eūmĕnĭdūm vĕlŭtī dēmēns vĭdĕt āgmĭnă Pēntheūs,
ēt sōlēm gĕmĭnum, ēt dŭplĭcēs se ōstēndĕrĕ Thēbās:470
aūt Ăgămēmnŏnĭūs scaēnīs ăgĭtātŭs Ŏrēstēs,
ārmātām făcĭbūs mātrem ēt sērpēntĭbŭs ātrīs
cūm fŭgĭt, ūltrīcēsquĕ sĕdēnt īn līmĭnĕ Dīraē.
Ērgo ŭbĭ cōncēpīt fŭrĭās ēvīctă dŏlōrĕ,
dēcrēvītquĕ mŏrī, tēmpūs sēcum īpsă mŏdūmquĕ475
ēxĭgĭt; ēt maēstām dīctīs āggrēssă sŏrōrēm,
cōnsĭlĭūm vōltū tĕgĭt, āc spēm frōntĕ sĕrēnāt.
"Īnvēnī, gērmānă, vĭām (grātārĕ sŏrōrī)
quaē mĭhĭ rēddăt ĕūm, vĕl ĕō mē sōlvăt ămāntēm.
Ōcĕănī fīnēm iūxtā sōlēmquĕ cădēntēm480
ūltĭmŭs Aēthĭŏpūm lŏcŭs ēst ŭbĭ māxĭmŭs Ātlās
āxem hŭmĕrō tōrquēt stēllīs ārēntĭbŭs āptūm.
Hīnc mĭhĭ Māssŷlaē gēntīs mōnstrātă săcērdōs,
Hēspĕrĭdūm tēmplī cūstōs, ĕpŭlāsquĕ drăcōnī
quaē dăbăt ēt sācrōs sērvābăt ĭn ārbŏrĕ rāmōs,485
spārgēns hūmĭdă mēllă sŏpōrĭfĕrūmquĕ păpāvēr.
Haēc sē cārmĭnĭbūs prōmīttīt sōlvĕrĕ mēntēs,
quās vĕlĭt: āst ălĭās dūrās īmmīttĕrĕ cūrās:
sīstĕre ăquām flŭvĭīs ēt vērtĕrĕ sīdĕră rētrō:
nōctūrnōsquĕ cĭēt Mānēs. Mūgīrĕ vĭdēbīs490
sūb pĕdĭbūs tērram, ēt dēscēndĕrĕ mōntĭbŭs ōrnōs.
Tēstōr, cāră, dĕōs, ēt tē, gērmānă, tŭūmquĕ
dūlcĕ căpūt, măgĭcās īnvītam āccīngĭĕr ārtēs.
Tū sēcrētă pўrām tēcto īntĕrĭōrĕ sŭb aūrās
ērĭge, ĕt ārmă vĭrī, thălămō quaē fīxă rĕlīquīt495
īmpĭŭs, ēxŭvĭāsque ōmnēs, lēctūmquĕ iŭgālēm,
quō pĕrĭī, sŭpĕr īmpōnās: ăbŏlērĕ nĕfāndī
cūnctă vĭrī mŏnŭmēntă iŭbēt mōnstrātquĕ săcērdōs."
Haēc ēffātă sĭlēt: pāllōr sĭmŭl ōccŭpăt ōră.
Nōn tămĕn Ānnă nŏvīs praētēxĕrĕ fūnĕră sācrīs500
gērmānām crēdīt: nēc tāntōs mēntĕ fŭrōrēs
cōncĭpĭt, aūt grăvĭōră tĭmēt, quām mōrtĕ Sĭchaēī.
Ērgō iūssă părāt.
Āt rēgīnă pўrā pĕnĕtrāli īn sēdĕ sŭb aūrās
ērēcta īngēntī, taēdīs ātque īlĭcĕ sēctā,505
īntēndītquĕ lŏcūm sērtīs ēt frōndĕ cŏrōnāt
fūnĕrĕā: sŭpĕr ēxŭvĭās ēnsēmquĕ rĕlīctūm
ēffĭgĭēmquĕ tŏrō lŏcăt, haūd īgnāră fŭtūrī.
Stānt āraē cīrcum: ēt crīnēs ēffūsă săcērdōs
tērcēntūm tŏnăt ōrĕ dĕōs, Ĕrĕbūmquĕ Chăōsquĕ,510
tērgĕmĭnāmque Hĕcătēn trĭă vīrgĭnĭs ōră Dĭānaē.
Spārsĕrăt ēt lătĭcēs sĭmŭlātōs fōntĭs Ăvērnī:
fālcĭbŭs ēt mēssae ād lūnām quaērūntŭr ăhēnīs
pūbēntēs hērbaē, nīgrī cūm lāctĕ vĕnēnī.
Quaērĭtŭr ēt nāscēntĭs ĕquī dē frōntĕ rĕvūlsūs,515
ēt mātrī praērēptŭs ămōr.
Īpsă mŏlā, mănĭbūsquĕ pĭīs, āltārĭă iūxtā,
ūnum ēxūtă pĕdēm vīnclīs, īn vēstĕ rĕcīnctă
tēstātūr mŏrĭtūră dĕōs, ēt cōnscĭă fātī
sīdĕră; tūm, sī quōd nōn aēquō foēdĕre ămāntēs520
cūraē nūmĕn hăbēt, iūstūmquĕ, mĕmōrquĕ prĕcātūr.
Nōx ĕrăt, ēt plăcĭdūm cārpēbānt fēssă sŏpōrēm
cōrpŏră pēr tērrās sīlvaēque ēt saēvă quĭērānt
aēquŏră: cūm mĕdĭō vōlvūntūr sīdĕră lāpsū:
cūm tăcĕt ōmnĭs ăgēr, pĕcŭdēs, pīctaēquĕ vŏlūcrēs;525
quaēquĕ lăcūs lātē lĭquĭdōs, quaēque āspĕră dūmīs
rūră tĕnēnt, sōmnō pŏsĭtaē sūb nōctĕ sĭlēntī
lēnībānt cūrās, ēt cōrda ōblītă lăbōrūm.
Āt nōn īnfēlīx ănĭmī Phoēnīssă, nĕc ūmquām
sōlvĭtŭr īn sōmnōs, ŏcŭlīsve aūt pēctŏrĕ nōctēm530
āccĭpĭt. Īngĕmĭnānt cūraē, rūrsūsquĕ rĕsūrgēns
saēvĭt ămōr; māgnōque īrārūm flūctŭăt aēstū.
Sīc ădĕo īnsīstīt, sēcūmque ĭtă cōrdĕ vŏlūtāt:
"Ēn, quĭd ăgām? Rūrsūsnĕ prŏcōs īrrīsă prĭōrēs
ēxpĕrĭār? Nŏmădūmquĕ pĕtām cōnūbĭă sūpplēx,535
quōs ĕgŏ sūm tŏtĭēns iām dēdīgnātă mărītōs?
Īlĭăcās ĭgĭtūr clāssēs ātque ūltĭmă Teūcrūm
iūssă sĕquār? Quĭă ne aūxĭlĭō iŭvăt āntĕ lĕvātōs?
Ēt bĕne ăpūd mĕmŏrēs vĕtĕrīs stāt grātĭă fāctī?
Quīs me aūtēm (fāc vēllĕ) sĭnēt? Rătĭbūsquĕ sŭpērbīs540
īrrīsam āccĭpĭēt? Nēscīs, heū pērdĭtă, nēcdūm
Lāŏmĕdōntēaē sēntīs pēriūrĭă gēntīs?
Quīd tūm? Sōlă fŭgā naūtās cŏmĭtābŏr ŏvāntēs?
Ān Tўrĭīs, ōmnīquĕ mănū stīpātă mĕōrūm
īnsĕquăr? Ēt quōs Sīdŏnĭā vīx ūrbĕ rĕvēllī,545
rūrsŭs ăgām pĕlăgo, ēt vēntīs dărĕ vēlă iŭbēbō?
Quīn mŏrĕre, ūt mĕrĭta ēs, fērrōque āvērtĕ dŏlōrēm.
Tū lăcrĭmīs ēvīctă mĕīs, tū prīmă fŭrēntēm
hīs gērmānă mălīs ŏnĕrās ātque ōbĭcĭs hōstī.
Nōn lĭcŭīt thălămi ēxpērtēm sĭnĕ crīmĭnĕ vītām550
dēgĕrĕ mōrĕ fĕraē? Tālēs nēc tāngĕrĕ cūrās?
Nōn sērvātă fĭdēs cĭnĕrī prōmīssă Sĭchaēō."
Tāntōs īllă sŭō rūmpēbāt pēctŏrĕ quēstūs.
Aēnēās cēlsa īn pūppī, iām cērtŭs ĕūndī,
cārpēbāt sōmnōs, rēbūs iām rītĕ părātīs.555
Huīc sē fōrmă dĕī vōltū rĕdĕūntĭs ĕōdēm
ōbtŭlĭt īn sōmnīs, rūrsūsque ĭtă vīsă mŏnēre ēst;
ōmnĭă Mērcŭrĭō sĭmĭlīs, vōcēmquĕ cŏlōrēmque,
ēt crīnēs flāvōs ēt mēmbră dĕcōră iŭvēntaē.
"Nātĕ dĕā, pŏtĕs hōc sūb cāsū dūcĕrĕ sōmnōs?560
Nēc quaē cīrcūmstēnt tē deīndĕ pĕrīcŭlă cērnīs
dēmēns? Nēc Zĕphўrōs aūdīs spīrārĕ sĕcūndōs?
Īllă dŏlōs, dīrūmquĕ nĕfās īn pēctŏrĕ vērsāt
cērtă mŏrī, vărĭōque īrārūm flūctŭăt aēstū.
Nōn fŭgĭs hīnc praēcēps, dūm praēcĭpĭtārĕ pŏtēstās?565
Iām mărĕ tūrbārī trăbĭbūs saēvāsquĕ vĭdēbīs
cōllūcērĕ făcēs, iām fērvĕrĕ lītŏră flāmmīs,
sī te hīs āttĭgĕrīt tērrīs aūrōră mŏrāntēm.
Ēia ăgĕ, rūmpĕ mŏrās: vărĭum ēt mūtābĭlĕ sēmpēr
fēmĭnă." Sīc fātūs, nōctī se īmmīscŭĭt ātraē.570
Tūm vēro Aēnēās sŭbĭtīs ēxtērrĭtŭs ūmbrīs
cōrrĭpĭt ē sōmnō cōrpūs, sŏcĭōsquĕ fătīgāt.
"Praēcĭpĭtēs vĭgĭlātĕ vĭri, ēt cōnsīdĭtĕ trānstrīs,
sōlvĭtĕ vēlă cĭtī. Dĕŭs aēthĕrĕ mīssŭs ăb āltō
fēstīnārĕ fŭgām tōrtōsque īncīdĕrĕ fūnēs575
ēcce ĭtĕrūm stĭmŭlāt. Sĕquĭmūr tē, sānctĕ dĕōrūm
quīsquĭs ĕs, īmpĕrĭōque ĭtĕrūm pārēmŭs ŏvāntēs.
Ādsīs, ō plăcĭdūsquĕ iŭvēs, ēt sīdĕră caēlō
dēxtră fĕrās." Dīxīt; vāgīnāque ērĭpĭt ēnsēm
fūlmīneūm, strīctōquĕ fĕrīt rĕtĭnācŭlă fērrō.580
Īdem ōmnēs sĭmŭl ārdŏr hăbēt, răpĭūntquĕ, rŭūntquĕ:
lītŏră dēsĕrŭērĕ. lătēt sūb clāssĭbŭs aēquōr.
Ādnīxī tōrquēnt spūmās, ēt caērŭlă vērrūnt.
Ēt iām prīmă nŏvō spārgēbāt lūmĭnĕ tērrās
Tīthōnī crŏcĕūm līnquēns Aūrōră cŭbīlĕ.585
Rēgīna ē spĕcŭlīs ūt prīmum ālbēscĕrĕ lūcēm
vīdĭt, ĕt aēquātīs clāssēm prōcēdĕrĕ vēlīs,
lītŏrăque, ēt văcŭōs sēnsīt sĭnĕ rēmĭgĕ pōrtūs;
tērquĕ quătērquĕ mănū pēctūs pērcūssă dĕcōrūm,
flāvēntēsque ābscīssă cŏmās: "Prōh Iūppĭtĕr! Ībīt590
hīc, - ăĭt -, ēt nōstrīs īllūsĕrĭt ādvĕnă rēgnīs?
Nōn ārma ēxpĕdĭēnt, tōtāque ēx ūrbĕ sĕquēntūr?
Dīrĭpĭēntquĕ rătēs ălĭī nāvālĭbŭs? Ītĕ,
fērtĕ cĭtī flāmmās, dătĕ tēla, īmpēllĭtĕ rēmōs.
Quīd lŏquŏr? Aūt ŭbĭ sūm? Quaē mēntem īnsānĭă mūtāt?595
Īnfēlīx Dīdō, nūnc tē fācta īmpĭă tāngūnt?
Tūm dĕcŭīt, cūm scēptră dăbās. Ēn dēxtră, fĭdēsquĕ!
Quēm sēcūm pătrĭōs ăĭūnt pōrtārĕ Pĕnātēs,
quēm sŭbĭīsse hŭmĕrīs cōnfēctum aētātĕ părēntēm!
Nōn pŏtŭi ābrēptūm dīvēllĕrĕ cōrpŭs, ĕt ūndīs600
spārgĕrĕ? Nōn sŏcĭōs, nōn īpsum ābsūmĕrĕ fērrō
Āscănĭūm, pătrĭīsque ĕpŭlāndum āppōnĕrĕ mēnsīs?
Vērum āncēps pūgnaē fŭĕrāt fōrtūnă. Fŭīssēt:
quēm mĕtŭī mŏrĭtūră? Făcēs īn cāstră tŭlīssēm,
īmplēssēmquĕ fŏrōs flāmmīs, nātūmquĕ pătrēmquĕ605
cūm gĕnĕre ēxstīnxēm: mēmēt sŭpĕr īpsă dĕdīssēm.
Sōl, quī tērrārūm flāmmīs ŏpĕra ōmnĭă lūstrās;
tūque hārum īntērprēs cūrārum ēt cōnscĭă, Iūnŏ,
nōctūrnīsque Hĕcătē trĭvĭīs ŭlŭlātă pĕr ūrbēs,
ēt Dīrae ūltrīcēs, ēt dī mŏrĭēntĭs Ĕlīsaē,610
āccĭpĭte haēc: mĕrĭtūmquĕ mălīs ādvērtĭtĕ nūmēn,
ēt nōstrās aūdītĕ prĕcēs. Sī tāngĕrĕ pōrtūs
īnfāndūm căpŭt, āc tērrīs ādnārĕ nĕcēssēst:
ēt sī fātă Iŏvīs pōscūnt; hīc tērmĭnŭs haērēt:
āt bēllo aūdācīs pŏpŭlī vēxātŭs, ĕt ārmīs,615
fīnĭbŭs ēxtōrrīs, cōmplēxu āvūlsŭs Ĭūlī,
aūxĭlĭum īmplōrēt, vĭdĕātque īndīgnă sŭōrūm
fūnĕră: nēc, cūm sē sūb lēgēs pācĭs ĭnīquaē
trādĭdĕrīt, rēgno aūt ōptātā lūcĕ frŭātūr:
sēd cădăt āntĕ dĭēm mĕdĭāque ĭnhŭmātŭs ărēnā.620
Haēc prĕcŏr, hānc vōcem ēxtrēmām cūm sānguĭnĕ fūndō.
Tūm vōs, ō Tўrĭī, stīrpem ēt gĕnŭs ōmnĕ fŭtūrūm
ēxērcēte ŏdĭīs, cĭnĕrīque haēc mīttĭtĕ nōstrō
mūnĕră: nūllŭs ămōr pŏpŭlīs, nēc foēdĕră sūntō.
Ēxŏrĭāre ălĭquīs nōstrīs ēx ōssĭbŭs ūltōr,625
quī făcĕ Dārdănĭōs fērrōquĕ sĕquārĕ cŏlōnōs.
Nūnc, ōlīm, quōcūmquĕ dăbūnt sē tēmpŏrĕ vīrēs,
lītŏră lītŏrĭbūs cōntrārĭă, flūctĭbŭs ūndās
īmprĕcŏr, ārma ārmīs: pūgnēnt īpsīquĕ nĕpōtēs."
Haēc ăĭt, ēt pārtēs ănĭmūm vērsābăt ĭn ōmnēs,630
īnvīsām quaērēns quām prīmum ābrūmpĕrĕ lūcēm.
Tūm brĕvĭtēr Bārcēn nūtrīcem āffātă Sĭchaēī,
(nāmquĕ sŭām pătrĭa āntīquā cĭnĭs ātĕr hăbēbāt):
"Ānnām cāră mĭhī nūtrīx hūc sīstĕ sŏrōrēm:
dīc, cōrpūs prŏpĕrēt flŭvĭālī spārgĕrĕ lŷmphā,635
ēt pĕcŭdēs sēcum, ēt mōnstrātă pĭācŭlă dūcāt.
Sīc vĕnĭāt: tūque īpsă pĭā tĕgĕ tēmpŏră vīttā.
Sācră Iŏvī Stўgĭō, quaē rīte īncoēptă părāvī,
pērfĭcĕre ēst ănĭmūs, fīnēmque īmpōnĕrĕ cūrīs,
Dārdănĭīquĕ rŏgūm căpĭtīs pērmīttĕrĕ flāmmaē."640
Sīc ăĭt: īllă grădūm stŭdĭō cĕlĕrābăt ănīlī.
Āt trĕpĭda, ēt coēptīs īmmānĭbŭs ēffĕră Dīdō
sānguĭnĕām vōlvēns ăcĭēm, măcŭlīsquĕ trĕmēntēs
īntērfūsă gĕnās, ēt pāllĭdă mōrtĕ fŭtūrā
īntĕrĭōră dŏmūs īrrūmpīt līmĭna, ĕt āltōs645
cōnscēndīt fŭrĭbūndă rŏgōs, ēnsēmquĕ rĕclūdīt
Dārdănĭūm, nōn hōs quaēsītūm mūnŭs ĭn ūsūs.
Hīc pōstquam Īlĭăcās vēstēs, nōtūmquĕ cŭbīlĕ
cōnspēxīt, paūlūm lăcrĭmīs ēt mēntĕ mŏrātă,
īncŭbŭītquĕ tŏrō, dīxītquĕ nŏvīssĭmă vērbă:650
"Dūlcēs ēxŭvĭaē, dūm fātă dĕūsquĕ sĭnēbānt,
āccĭpĭte hānc ănĭmām, mēque hīs ēxsōlvĭtĕ cūrīs.
Vīxi, ēt, quēm dĕdĕrāt cūrsūm fōrtūnă, pĕrēgī;
ēt nūnc māgnă mĕī sūb tērrās ībĭt ĭmāgŏ.
Ūrbēm praēclārām stătŭī: mĕă moēnĭă vīdī:655
ūltă vĭrūm poēnās ĭnĭmīco ā frātrĕ rĕcēpī.
Fēlīx, heū nĭmĭūm fēlīx, sī lītŏră tāntūm
nūmquām Dārdănĭaē tĕtĭgīssēnt nōstră cărīnaē!"
Dīxĭt, ĕt ōs īmprēssă tŏrō: "Mŏrĭēmŭr ĭnūltaē?
Sēd mŏrĭāmŭr, - ăīt -: sīc, sīc iŭvăt īrĕ sŭb ūmbrās.660
Haūrĭăt hūnc ŏcŭlīs īgnēm crūdēlĭs ăb āltō
Dārdănŭs, ēt nōstraē sēcūm fĕrăt ōmĭnă mōrtīs."
Dīxĕrăt: ātque īllām mĕdĭa īntēr tālĭă fērrō
cōllāpsam āspĭcĭūnt cŏmĭtēs, ēnsēmquĕ crŭōrĕ
spūmāntēm spārsāsquĕ mănūs. Īt clāmŏr ăd āltă665
ātrĭă: cōncūssām bācchātūr fāmă pĕr ūrbēm.
Lāmēntīs gĕmĭtūque ēt fēmĭnĕō | ŭlŭlātū
tēctă frĕmūnt: rĕsŏnāt māgnīs plāngōrĭbŭs aēthēr.
Nōn ălĭtēr quām si īmmīssīs rŭăt hōstĭbŭs ōmnīs
Kārthāgo, aūt āntīquă Tўrōs, flāmmaēquĕ fŭrēntēs670
cūlmĭnă pērque hŏmĭnūm vōlvāntūr pērquĕ dĕōrūm.
Aūdĭĭt ēxănĭmīs, trĕpĭdōque ēxtērrĭtă cūrsū,
ūnguĭbŭs ōră sŏrōr foēdāns ēt pēctŏră pūgnīs,
pēr mĕdĭōs rŭĭt, āc mŏrĭēntēm nōmĭnĕ clāmāt:
"Hōc īllūd, gērmānă, fŭīt? Mē fraūdĕ pĕtēbās?675
Hōc rŏgŭs īstĕ mĭhi, hōc īgnēs, āraēquĕ părābānt?
Quīd prīmūm dēsērtă quĕrār? Cŏmĭtēmnĕ sŏrōrēm
sprēvīstī mŏrĭēns? Ĕădēm me ād fātă vŏcāssēs:
īdem āmbās fērrō dŏlŏr, ātque ĕădem hōră tŭlīssēt.
Hīs ĕtĭām strūxī mănĭbūs, pătrĭōsquĕ vŏcāvī680
vōcĕ dĕōs, sīc te ūt pŏsĭtā, crūdēlĭs ăbēssēm?
Ēxtīnxīt tē mēquĕ, sŏrōr, pŏpŭlūmquĕ pătrēsquĕ
Sīdŏnĭōs, ūrbēmquĕ tŭām. Dătĕ, vōlnĕră lŷmphīs
āblŭam, ĕt, ēxtrēmūs sī quīs sŭpĕr hālĭtŭs ērrāt,
ōrĕ lĕgām." Sīc fātă, grădūs ēvāsĕrăt āltōs,685
sēmiănĭmēmquĕ sĭnū gērmānam āmplēxă fŏvēbāt
cūm gĕmĭtu, ātque ātrōs sīccābāt vēstĕ crŭōrēs.
Īllă grăvēs ŏcŭlōs cōnāta āttōllĕrĕ, rūrsūs
dēfĭcĭt: īnfīxūm strīdēt sūb pēctŏrĕ vōlnūs.
Tēr sēse āttōllēns cŭbĭtōque īnnīxă lĕvāvīt:690
tēr rĕvŏlūtă tŏro ēst, ŏcŭlīsque ērrāntĭbŭs āltō
quaēsīvīt caēlō lūcem, īngĕmŭītquĕ rĕpērtā.
Tūm Iūno ōmnĭpŏtēns lōngūm mĭsĕrātă dŏlōrēm
dīffĭcĭlēsque ŏbĭtūs, Īrīm dēmīsĭt Ŏlŷmpō,
quaē lūctāntem ănĭmām, nēxōsquĕ rĕsōlvĕrĕt ārtūs.695
Nām quĭă nēc fātō, mĕrĭtā nēc mōrtĕ pĕrībāt,
sēd mĭsĕra āntĕ dĭēm, sŭbĭtōque āccēnsă fŭrōrĕ,
nōndum īllī flāvūm Prōsērpĭnă vērtĭcĕ crīnēm
ābstŭlĕrāt, Stўgĭōquĕ căpūt dāmnāvĕrăt Ōrcō.
Ērgo Īrīs crŏcĕīs pēr caēlūm rōscĭdă pēnnīs,700
mīllĕ trăhēns vărĭōs ādvērsō sōlĕ cŏlōrēs,
dēvŏlăt, ēt sūprā căpŭt āstĭtĭt: "Hūnc ĕgŏ Dītī
sācrūm iūssă fĕrō, tēque īstō cōrpŏrĕ sōlvō."
Sīc ăĭt; ēt dēxtrā crīnēm sĕcăt: ōmnĭs ĕt ūnā
dīlāpsūs călŏr, ātque īn vēntōs vītă rĕcēssīt.705