0

Plūrĭmă sūnt, Fūscīne, ēt fāmā dīgnă sĭnīstrā

ēt nĭtĭdīs măcŭlam haēsūrām fīgēntĭă rēbūs,

quaē mōnstrānt īpsī pŭĕrīs trādūntquĕ părēntēs.

sī dāmnōsă sĕnēm iŭvăt ālĕă, lūdĭt ĕt hērēs

būllātūs pārvōque ĕădēm mŏvĕt ārmă frĭtīllō.5

nēc mĕlĭūs dē sē cuīquām spērārĕ prŏpīnquō

cōncēdēt iŭvĕnīs, quī rādĕrĕ tūbĕră tērraē,

bōlētūm cōndīre ĕt ĕōdēm iūrĕ nătāntīs

mērgĕrĕ fīcĕdŭlās dĭdĭcīt nĕbŭlōnĕ părēntĕ

ēt cānā mōnstrāntĕ gŭlā. cūm sēptĭmŭs ānnūs10

trānsĭĕrīt pŭĕrūm, nōndum ōmnī dēntĕ rĕnātō,

bārbātōs lĭcĕt ādmŏvĕās mīlle īndĕ măgīstrōs,

hīnc tŏtĭdēm, cŭpĭēt laūtō cēnārĕ părātū

sēmpĕr ĕt ā māgnā nōn dēgĕnĕrārĕ cŭlīnā.

mītem ănĭmum ēt mōrēs mŏdĭcīs ērrōrĭbŭs aēquōs15

praēcĭpĭt ātque ănĭmās sērvōrum ēt cōrpŏră nōstră

mātĕrĭā cōnstārĕ pŭtāt părĭbūsque ĕlĕmēntīs,

ān saēvīrĕ dŏcēt Rŭtĭlūs, quī gaūdĕt ăcērbō

plāgārūm strĕpĭtu ēt nūllām Sīrēnă flăgēllīs

cōmpărăt, Āntĭphătēs trĕpĭdī lărĭs āc Pŏlўphēmūs,20

tūnc fēlīx, quŏtĭēns ălĭquīs tōrtōrĕ vŏcātō

ūrĭtŭr ārdēntī dŭŏ prōptēr līntĕă fērrō?

quīd suādēt iŭvĕnī laētūs strīdōrĕ cătēnaē,

quēm mīre ādfĭcĭūnt īnscrīpta, ērgāstŭlă, cārcēr?

rūstĭcŭs ēxspēctās ūt nōn sĭt ădūltĕră Lārgaē25

fīlĭă, quaē nūmquām mātērnōs dīcĕrĕ moēchōs

tām cĭtŏ nēc tāntō pŏtĕrīt cōntēxĕrĕ cūrsū

ūt nōn tēr dĕcĭēns rēspīrēt? cōnscĭă mātrī

vīrgŏ fŭīt, cērās nūnc hāc dīctāntĕ pŭsīllās

īmplĕt ĕt ād moēchūm dăt ĕīsdēm fērrĕ cĭnaēdīs.30

sīc nātūră iŭbēt: vēlōcĭŭs ēt cĭtĭūs nōs

cōrrūmpūnt vĭtĭōrum ēxēmplă dŏmēstĭcă, māgnīs

cūm sŭbĕānt ănĭmōs aūctōrĭbŭs. ūnŭs ĕt āltēr

fōrsĭtăn haēc spērnānt iŭvĕnēs, quĭbŭs ārtĕ bĕnīgnā

ēt mĕlĭōrĕ lŭtō fīnxīt praēcōrdĭă Tītān,35

sēd rĕlĭquōs fŭgĭēndă pătrūm vēstīgĭă dūcūnt

ēt mōnstrātă dĭū vĕtĕrīs trăhĭt ōrbĭtă cūlpaē.

ābstĭnĕās ĭgĭtūr dāmnāndīs. hūiŭs ĕnīm vēl

ūnă pŏtēns rătĭo ēst, nē crīmĭnă nōstră sĕquāntūr

ēx nōbīs gĕnĭtī, quŏnĭām dŏcĭlēs ĭmĭtāndīs40

tūrpĭbŭs āc prāvīs ōmnēs sŭmŭs, ēt Cătĭlīnām

quōcūmque īn pŏpŭlō vĭdĕās, quōcūmquĕ sŭb āxĕ,

sēd nēc Brūtŭs ĕrīt Brūtī nĕc ăvūncŭlŭs ūsquām.

nīl dīctū foēdūm vīsūque haēc līmĭnă tāngāt

īntrā quaē pătĕr ēst. prŏcŭl, ā prŏcŭl īndĕ pŭēllaē45

lēnōnum ēt cāntūs pērnōctāntīs părăsītī.

māxĭmă dēbētūr pŭĕrō rĕvĕrēntĭă, sī quīd

tūrpĕ părās, nēc tū pŭĕrī cōntēmpsĕrĭs ānnōs,

sēd pēccātūrō | ōbstēt tĭbĭ fīlĭŭs īnfāns.

nām sī quīd dīgnūm cēnsōrīs fēcĕrĭt īrā50

quāndōque ēt sĭmĭlēm tĭbĭ sē nōn cōrpŏrĕ tāntūm

nēc vūltū dĕdĕrīt, mōrūm quŏquĕ fīlĭŭs ēt quī

ōmnĭă dētĕrĭūs tŭă pēr vēstīgĭă pēccēt,

cōrrĭpĭēs nīmīrum ēt cāstīgābĭs ăcērbō

clāmōre āc pōst haēc tăbŭlās mūtārĕ părābīs.55

ūndĕ tĭbī frōntēm lībērtātēmquĕ părēntīs,

cūm făcĭās pēiōră sĕnēx văcŭūmquĕ cĕrēbrō

iām prīdēm căpŭt hōc vēntōsă cŭcūrbĭtă quaērāt?

hōspĭtĕ vēntūrō cēssābīt nēmŏ tŭōrūm.

"vērrĕ păvīmēntūm, nĭtĭdās ōstēndĕ cŏlūmnās,60

ārĭdă cūm tōtā dēscēndăt ărānĕă tēlā,

hīc lēve ārgēntūm, vāsa āspĕră tērgĕăt āltēr"

vōx dŏmĭnī fŭrĭt īnstāntīs vīrgāmquĕ tĕnēntīs.

ērgŏ mĭsēr trĕpĭdās, nē stērcŏrĕ foēdă cănīnō

ātrĭă dīsplĭcĕānt ŏcŭlīs vĕnĭēntĭs ămīcī,65

nē pērfūsă lŭtō sīt pōrtĭcŭs, ēt tămĕn ūnō

sēmŏdĭō scŏbĭs haēc ēmēndāt sērvŭlŭs ūnūs:

īllūd nōn ăgĭtās, ūt sānctām fīlĭŭs ōmnī

āspĭcĭāt sĭnĕ lābĕ dŏmūm vĭtĭōquĕ cărēntēm?

grātum ēst quōd pătrĭaē cīvēm pŏpŭlōquĕ dĕdīstī,70

sī făcĭs ūt pătrĭaē sĭt ĭdōnĕŭs, ūtĭlĭs āgrīs,

ūtĭlĭs ēt bēllōrum ēt pācīs rēbŭs ăgēndīs.

plūrĭmum ĕnim īntĕrĕrīt quĭbŭs ārtĭbŭs ēt quĭbŭs hūnc tū

mōrĭbŭs īnstĭtŭās. sērpēntĕ cĭcōnĭă pūllōs

nūtrĭt ĕt īnvēntā pēr dēvĭă rūră lăcērtā:75

īlli ĕădēm sūmptīs quaērūnt ănĭmālĭă pīnnīs.

vūltūr iūmēnto ēt cănĭbūs crŭcĭbūsquĕ rĕlīctīs

ād fētūs prŏpĕrāt pārtēmquĕ cădāvĕrĭs ādfērt:

hīc ēst ērgŏ cĭbūs māgnī quŏquĕ vūltŭrĭs ēt sē

pāscēntīs, prŏprĭā cūm iām făcĭt ārbŏrĕ nīdōs.80

sēd lĕpŏrem aūt căprĕām fămŭlaē Iŏvĭs ēt gĕnĕrōsaē

īn sāltū vēnāntŭr ăvēs, hīnc praēdă cŭbīlī

pōnĭtŭr: īnde aūtēm cūm sē mātūră lĕvāvīt

prōgĕnĭēs stĭmŭlāntĕ fămē fēstīnăt ăd īllām

quām prīmūm praēdām rūptō gūstāvĕrăt ōvō.85

aēdĭfĭcātŏr ĕrāt Caētrōnĭŭs ēt mŏdŏ cūrvō

lītŏrĕ Cāĭĕtaē, sūmmā nūnc Tībŭrĭs ārcĕ,

nūnc Praēnēstīnīs īn mōntĭbŭs āltă părābāt

cūlmĭnă vīllārūm Graēcīs lōngēquĕ pĕtītīs

mārmŏrĭbūs vīncēns Fōrtūnae ātque Hērcŭlĭs aēdēm,90

ūt spădŏ vīncēbāt Căpĭtōlĭă nōstră Pŏsīdēs.

dūm sīc ērgo hăbĭtāt Caētrōnĭŭs, īmmĭnŭīt rēm,

frēgĭt ŏpēs, nēc pārvă tămēn mēnsūră rĕlīctaē

pārtĭs ĕrāt. tōtam hānc tūrbāvīt fīlĭŭs āmēns,

dūm mĕlĭōrĕ nŏvās āttōllīt mārmŏrĕ vīllās.95

quīdām sōrtītī mĕtŭēntēm sābbătă pātrēm

nīl praētēr nūbēs ēt caēlī nūmĕn ădōrānt,

nēc dīstārĕ pŭtānt hūmānā cārnĕ sŭīllām,

quā pătĕr ābstĭnŭīt, mōx ēt praēpūtĭă pōnūnt;

Rōmānās aūtēm sŏlĭtī cōntēmnĕrĕ lēgēs100

Iūdăĭcum ēdīscūnt ēt sērvānt āc mĕtŭūnt iūs,

trādĭdĭt ārcānō quōdcūmquĕ vŏlūmĭnĕ Moŷsēs:

nōn mōnstrārĕ vĭās ĕădēm nĭsĭ sācră cŏlēntī,

quaēsītum ād fōntēm sōlōs dēdūcĕrĕ vērpōs.

sēd pătĕr īn caūsā, cuī sēptĭmă quaēquĕ fŭīt lūx105

īgnāva ēt pārtēm vītaē nōn āttĭgĭt ūllām.

spōntĕ tămēn iŭvĕnēs ĭmĭtāntūr cētĕră, sōlām

īnvītī quŏque ăvārĭtĭam ēxērcērĕ iŭbēntūr.

fāllĭt ĕnīm vĭtĭūm spĕcĭē vīrtūtĭs ĕt ūmbrā,

cūm sīt trīste hăbĭtū vūltūque ēt vēstĕ sĕvērūm,110

nēc dŭbĭē tāmquām frūgī laūdētŭr ăvārūs,

tāmquām pārcŭs hŏmo ēt rērūm tūtēlă sŭārūm

cērtă măgīs quām sī fōrtūnās sērvĕt ĕāsdēm

Hēspĕrĭdūm sērpēns aūt Pōntĭcŭs. āddĕ quŏd hūnc dē

quō lŏquŏr ēgrĕgĭūm pŏpŭlūs pŭtăt ādquīrēndī115

ārtĭfĭcēm; quīppe hīs crēscūnt pătrĭmōnĭă fābrīs

[sēd crēscūnt quōcūmquĕ mŏdō māiōrăquĕ fīūnt]

īncūde ādsĭdŭā sēmpērque ārdēntĕ cămīnō.

[ēt pătĕr ērgo ănĭmī fēlīcēs crēdĭt ăvārōs]

quī mīrātŭr ŏpēs, quī nūlla ēxēmplă bĕātī120

paūpĕrĭs ēssĕ pŭtāt, iŭvĕnēs hōrtātŭr ŭt īllā

īrĕ vĭā pērgānt ĕt ĕīdem īncūmbĕrĕ sēctaē.

sūnt quaēdām vĭtĭōrum ĕlĕmēnta, hīs prōtĭnŭs īllōs

īmbŭĭt ēt cōgīt mĭnĭmās ēdīscĕrĕ sōrdēs;

mōx ādquīrēndī dŏcĕt īnsătĭābĭlĕ vōtūm.125

sērvōrūm vēntrēs mŏdĭō cāstīgăt ĭnīquō

īpsĕ quŏque ēsŭrĭēns, nĕque ĕnim ōmnĭă sūstĭnĕt ūmquām

mūcĭdă caērŭlĕī pānīs cōnsūmĕrĕ frūstă,

hēstērnūm sŏlĭtūs mĕdĭō sērvārĕ mĭnūtāl

Sēptēmbrī nēc nōn dīffērre īn tēmpŏră cēnaē130

āltĕrĭūs cōnchem aēstīvām cūm pārtĕ lăcērtī

sīgnātām vēl dīmĭdĭō pūtrīquĕ sĭlūrō

fīlăquĕ sēctīvī nŭmĕrāta īnclūdĕrĕ pōrrī.

īnvītātŭs ăd haēc ălĭquīs dē pōntĕ nĕgābīt.

sēd quō dīvĭtĭās haēc pēr tōrmēntă cŏāctās,135

cūm fŭrŏr haūt dŭbĭūs, cūm sīt mănĭfēstă phrĕnēsīs,

ūt lŏcŭplēs mŏrĭārĭs, ĕgēntīs vīvĕrĕ fātō?

īntĕrĕā, plēnō cūm tūrgēt sāccŭlŭs ōrĕ,

crēscĭt ămōr nūmmī quāntum īpsă pĕcūnĭă crēvīt,

ēt mĭnŭs hānc ōptāt quī nōn hăbĕt. ērgŏ părātūr140

āltĕră vīllă tĭbī, cūm rūs nōn sūffĭcĭt ūnūm

ēt prōfērrĕ lĭbēt fīnīs māiōrquĕ vĭdētūr

ēt mĕlĭōr vīcīnă sĕgēs; mērcārĭs ĕt hānc ēt

ārbūsta ēt dēnsā mōntēm quī cānĕt ŏlīvā.

quōrūm sī prĕtĭō dŏmĭnūs nōn vīncĭtŭr ūllō,145

nōctĕ bŏvēs mācrī lāssōquĕ fămēlĭcă cōllō

iūmēnta ād vĭrĭdīs hūiūs mīttēntŭr ărīstās

nēc prĭŭs īndĕ dŏmūm quām tōtă nŏvālĭă saēvōs

īn vēntrēs ăbĕānt, ūt crēdās fālcĭbŭs āctūm.

dīcĕrĕ vīx pōssīs quām mūltī tālĭă plōrēnt150

ēt quōt vēnālēs īniūrĭă fēcĕrĭt āgrōs.

sēd quī sērmōnēs, quām foēdē būcĭnă fāmaē!

"quīd nŏcĕt haēc?" īnquīt "tŭnĭcām mĭhĭ mālŏ lŭpīnī

quām sī mē tōtō laūdēt vīcīnĭă pāgō

ēxĭgŭī rūrīs paūcīssĭmă fārră sĕcāntēm."155

scīlĭcĕt ēt mōrbīs ēt dēbĭlĭtātĕ cărēbīs

ēt lūctum ēt cūram ēffŭgĭēs, ēt tēmpŏră vītaē

lōngă tĭbī pōsthāc fātō mĕlĭōrĕ dăbūntūr,

sī tāntūm cūltī sōlūs pōssēdĕrĭs āgrī

quāntūm sūb Tătĭō pŏpŭlūs Rōmānŭs ărābāt.160

mōx ĕtĭām frāctīs aētāte āc Pūnĭcă pāssīs

proēlĭă vēl Pŷrrhum īmmānēm glădĭōsquĕ Mŏlōssōs

tāndēm prō mūltīs vīx iūgĕră bīnă dăbāntūr

vūlnĕrĭbūs; mērcēs haēc sānguĭnĭs ātquĕ lăbōrīs

nūllī vīsa ūmquām mĕrĭtīs mĭnŏr aūt īngrātaē165

cūrtă fĭdēs pătrĭaē. sătŭrābāt glēbŭlă tālīs

pātrem īpsūm tūrbāmquĕ căsaē, quā fētă iăcēbāt

ūxŏr ĕt īnfāntēs lūdēbānt quāttŭŏr, ūnūs

vērnŭlă, trēs dŏmĭnī; sēd māgnīs frātrĭbŭs hōrūm

ā scrŏbĕ vēl sūlcō rĕdĕūntĭbŭs āltĕră cēnă170

āmplĭŏr ēt grāndēs fūmābānt pūltĭbŭs ōllaē.

nūnc mŏdŭs hīc āgrī nōstrō nōn sūffĭcĭt hōrtō.

īndĕ fĕrē scĕlĕrūm caūsaē, nēc plūră vĕnēnă

mīscŭĭt aūt fērrō grāssātūr saēpĭŭs ūllūm

hūmānaē mēntīs vĭtĭūm quām saēvă cŭpīdŏ175

īmmŏdĭcī cēnsūs. nām dīvēs quī fĭĕrī vūlt,

ēt cĭtŏ vūlt fĭĕrī; sēd quaē rĕvĕrēntĭă lēgūm,

quīs mĕtŭs aūt pŭdŏr ēst ūmquām prŏpĕrāntĭs ăvārī?

"vīvĭtĕ cōntēntī căsŭlīs ēt cōllĭbŭs īstīs,

ō pŭĕrī," Mārsūs dīcēbăt ĕt Hērnĭcŭs ōlīm180

Vēstīnūsquĕ sĕnēx, "pānēm quaērāmŭs ărātrō,

quī sătĭs ēst mēnsīs: laūdānt hōc nūmĭnă rūrīs,

quōrum ŏpe ĕt aūxĭlĭō grātaē pōst mūnŭs ărīstaē

cōntīngūnt hŏmĭnī vĕtĕrīs fāstīdĭă quērcūs.

nīl vĕtĭtūm fēcīssĕ vŏlēt, quēm nōn pŭdĕt āltō185

pēr glăcĭēm pērōnĕ tĕgī, quī sūmmŏvĕt eūrōs

pēllĭbŭs īnvērsīs: pĕrĕgrīna īgnōtăquĕ nōbīs

ād scĕlŭs ātquĕ nĕfās, quaēcūmque ēst, pūrpŭră dūcīt."

haēc īllī vĕtĕrēs praēcēptă mĭnōrĭbŭs; āt nūnc

pōst fīnem aūtūmnī mĕdĭā dē nōctĕ sŭpīnūm190

clāmōsūs iŭvĕnēm pătĕr ēxcĭtăt: "āccĭpĕ cērās,

scrībĕ, pŭēr, vĭgĭlā, caūsās ăgĕ, pērlĕgĕ rūbrās

māiōrūm lēgēs; aūt vītēm pōscĕ lĭbēllō,

sēd căpŭt īntāctūm būxō nārīsquĕ pĭlōsās

ādnŏtĕt ēt grāndēs mīrētūr Laēlĭŭs ālās;195

dīrŭĕ Maūrōrum āttĕgĭās, cāstēllă Brĭgāntūm,

ūt lŏcŭplētem ăquĭlām tĭbĭ sēxāgēsĭmŭs ānnūs

ādfĕrăt; aūt, lōngōs cāstrōrūm fērrĕ lăbōrēs

sī pĭgĕt ēt trĕpĭdūm sōlvūnt tĭbĭ cōrnŭă vēntrēm

cūm lĭtŭīs aūdītă, părēs quōd vēndĕrĕ pōssīs200

plūrīs dīmĭdĭō, nēc tē fāstīdĭă mērcīs

ūllīūs sŭbĕānt āblēgāndaē Tĭbĕrim ūltrā,

neū crēdās pōnēndum ălĭquīd dīscrīmĭnĭs īntēr

ūnguēnta ēt cŏrĭūm: lūcrī bŏnŭs ēst ŏdŏr ēx rē

quālĭbĕt. īllă tŭō sēntēntĭă sēmpĕr ĭn ōrĕ205

vērsētūr dīs ātque īpsō Iŏvĕ dīgnă pŏētă:

"ūnde hăbĕās quaērīt nēmō, sĕd ŏpōrtĕt hăbērĕ.""

[hōc mōnstrānt vĕtŭlaē pŭĕrīs rēpēntĭbŭs āssaē,

hōc dīscūnt ōmnēs ānte ālpha ēt bētă pŭēllaē.]

tālĭbŭs īnstāntēm mŏnĭtīs quēmcūmquĕ părēntēm210

sīc pōssem ādfārī: "dīc, ō vānīssĭmĕ, quīs tē

fēstīnārĕ iŭbēt? mĕlĭōrēm praēstŏ măgīstrō

dīscĭpŭlūm. sēcūrŭs ăbī: vīncērĭs, ŭt Āiāx

praētĕrĭīt Tĕlămōnem, ūt Pēlĕă vīcĭt Ăchīllēs

pārcēndum ēst tĕnĕrīs; nōndum īmplēvērĕ mĕdūllās215

mātūraē mălă nēquĭtĭaē. cūm pēctĕrĕ bārbām

coēpĕrĭt ēt lōngaē mūcrōnem ādmīttĕrĕ cūltrī,

fālsŭs ĕrīt tēstīs, vēndēt pēriūrĭă sūmmā

ēxĭgŭa ēt Cĕrĕrīs tāngēns ārāmquĕ pĕdēmquĕ.

ēlātām iām crēdĕ nŭrūm, sī līmĭnă vēstră220

mōrtĭfĕrā cūm dōtĕ sŭbīt. quĭbŭs īllă prĕmētūr

pēr sōmnūm dĭgĭtīs! nām quaē tērrāquĕ mărīquĕ

ādquīrēndă pŭtās brĕvĭōr vĭă cōnfĕrĕt īllī;

nūllŭs ĕnīm māgnī scĕlĕrīs lăbŏr. "haēc ĕgŏ nūmquām

māndāvī" dīcēs ōlīm "nēc tālĭă suāsī."225

mēntīs caūsă mălaē tămĕn ēst ĕt ŏrīgŏ pĕnēs tē.

nām quīsquīs māgnī cēnsūs praēcēpĭt ămōrēm

ēt laēvō mŏnĭtū pŭĕrōs prōdūcĭt ăvārōs

[ēt quī pēr fraūdēs pătrĭmōnĭă cōndŭplĭcārī]

dāt lībērtātem ēt tōtās ēffūndĭt hăbēnās230

cūrrĭcŭlō; quēm sī rĕvŏcēs, sūbsīstĕrĕ nēscīt

ēt tē cōntēmptō răpĭtūr mētīsquĕ rĕlīctīs.

nēmŏ sătīs crēdīt tāntūm dēlīnquĕrĕ quāntūm

pērmīttās: ădĕo īndūlgēnt sĭbĭ lātĭŭs īpsī.

cūm dīcīs iŭvĕnī stūltūm quī dōnĕt ămīcō,235

quī paūpērtātēm lĕvĕt āttōllātquĕ prŏpīnquī,

ēt spŏlĭārĕ dŏcēs ēt cīrcūmscrībĕre ĕt ōmnī

crīmĭnĕ dīvĭtĭās ādquīrĕrĕ, quārum ămŏr īn tē

quāntŭs ĕrāt pătrĭaē Dĕcĭōrum īn pēctŏrĕ, quāntūm

dīlēxīt Thēbās, sī Graēcĭă vēră, Mĕnoēceūs,240

īn quōrūm sūlcīs lĕgĭōnēs dēntĭbŭs ānguīs

cūm clĭpĕīs nāscūntŭr ĕt hōrrĭdă bēllă căpēssūnt

cōntĭnŭō, tāmquam ēt tŭbĭcēn sūrrēxĕrĭt ūnā.

ērgo īgnēm, cūiūs scīntīllās īpsĕ dĕdīstī,

flāgrāntēm lāte ēt răpĭēntēm cūnctă vĭdēbīs.245

nēc tĭbĭ pārcētūr mĭsĕrō, trĕpĭdūmquĕ măgīstrūm

īn căvĕā māgnō frĕmĭtū lĕŏ tōllĕt ălūmnūs.

nōtă măthēmătĭcīs gĕnĕsīs tŭă, sēd grăvĕ tārdās

ēxspēctārĕ cŏlūs: mŏrĭērīs stāmĭnĕ nōndūm

ābrūptō. iām nūnc ōbstās ēt vōtă mŏrārīs,250

iām tōrquēt iŭvĕnēm lōnga ēt cērvīnă sĕnēctūs.

ōcĭŭs Ārchĭgĕnēn quaēre ātque ĕmĕ quōd Mĭthrĭdātēs

cōmpŏsŭīt: sī vīs ălĭām dēcērpĕrĕ fīcūm

ātque ălĭās trāctārĕ rŏsās, mĕdĭcāmĕn hăbēndūmst,

sōrbēre āntĕ cĭbūm quōd dēbĕăt ēt pătĕr ēt rēx."255

mōnstrŏ vŏlūptātem ēgrĕgĭām, cuī nūllă thĕātră,

nūlla aēquārĕ quĕās praētōrīs pūlpĭtă laūtī,

sī spēctēs quāntō căpĭtīs dīscrīmĭnĕ cōnstēnt

īncrēmēntă dŏmūs, aērātā mūltŭs ĭn ārcā

fīscŭs ĕt ād vĭgĭlēm pōnēndī Cāstŏră nūmmī,260

ēx quō Mārs Ūltōr gălĕām quŏquĕ pērdĭdĭt ēt rēs

nōn pŏtŭīt sērvārĕ sŭās. ērgo ōmnĭă Flōraē

ēt Cĕrĕrīs lĭcĕt ēt Cўbĕlēs aūlaēă rĕlīnquās:

tāntō māiōrēs hūmānă nĕgōtĭă lūdī.

ān măgĭs ōblēctānt ănĭmūm iāctātă pĕtaūrō265

cōrpŏră quīquĕ sŏlēt rēctūm dēscēndĕrĕ fūnēm

quām tū, Cōrўcĭā sēmpēr quī pūppĕ mŏrārīs

ātque hăbĭtās, cōrō sēmpēr tōllēndŭs ĕt aūstrō,

pērdĭtŭs †āc vīlīs† sāccī mērcātŏr ŏlēntīs,

quī gaūdēs pīngue āntīquaē dē lītŏrĕ Crētaē270

pāssum ēt mūnĭcĭpēs Iŏvĭs ādvēxīssĕ lăgōnās?

hīc tămĕn āncĭpĭtī fīgēns vēstīgĭă plāntā

vīctum īllā mērcēdĕ părāt, brūmāmquĕ fămēmquĕ

īllā rēstĕ căvēt: tū prōptēr mīllĕ tălēntă

ēt cēntūm vīllās tĕmĕrārĭŭs. āspĭcĕ pōrtūs275

ēt plēnūm māgnīs trăbĭbūs mărĕ: plūs hŏmĭnum ēst iām

īn pĕlăgō. vĕnĭēt clāssīs quōcūmquĕ vŏcārīt

spēs lūcrī, nēc Cārpăthĭūm Gaētūlăquĕ tāntūm

aēquŏră trānsĭlĭēt, sēd lōngē Cālpĕ rĕlīctā

aūdĭĕt Hērcŭlĕō strīdēntēm gūrgĭtĕ sōlēm.280

grānde ŏpĕraē prĕtĭum ēst, ūt tēnsō fōllĕ rĕvērtī

īndĕ dŏmūm pōssīs tŭmĭdāquĕ sŭpērbŭs ălūtā,

Ōcĕănī mōnstra ēt iŭvĕnēs vīdīssĕ mărīnōs.

nōn ūnūs mēntēs ăgĭtāt fŭrŏr. īllĕ sŏrōrīs

īn mănĭbūs vūltu Eūmĕnĭdūm tērrētŭr ĕt īgnī,285

hīc bŏvĕ pērcūssō mūgīre Ăgămēmnŏnă crēdīt

aūt Ĭthăcūm. pārcāt tŭnĭcīs lĭcĕt ātquĕ lăcērnīs,

cūrātōrĭs ĕgēt quī nāvēm mērcĭbŭs īmplēt

ād sūmmūm lătŭs ēt tăbŭlā dīstīnguĭtŭr ūndă,

cūm sīt caūsă mălī tānti ēt dīscrīmĭnĭs hūiūs290

cōncīsum ārgēntum īn tĭtŭlōs făcĭēsquĕ mĭnūtās.

ōccūrrūnt nūbēs ēt fūlgŭră: "sōlvĭtĕ fūnēm"

frūmēntī dŏmĭnūs clāmāt pĭpĕrīsvĕ cŏēmptī,

"nīl cŏlŏr hīc caēlī, nīl fāscĭă nīgră mĭnātūr;

aēstīvōm tŏnăt." īnfēlīx hāc fōrsĭtăn īpsā295

nōctĕ cădēt frāctīs trăbĭbūs flūctūquĕ prĕmētūr

ōbrŭtŭs ēt zōnām laēvā mōrsūquĕ tĕnēbīt.

sēd cūiūs vōtīs mŏdŏ nōn sūffēcĕrăt aūrūm

quōd Tăgŭs ēt rŭtĭlā vōlvīt Pāctōlŭs hărēnā,

frīgĭdă sūffĭcĭēnt vēlāntēs īnguĭnă pānnī300

ēxĭgŭūsquĕ cĭbūs, mērsā rătĕ naūfrăgŭs āssēm

dūm rŏgăt ēt pīctā sē tēmpēstātĕ tŭētūr.

tāntīs pārtă mălīs cūrā māiōrĕ mĕtūquĕ

sērvāntūr: mĭsĕra ēst māgnī cūstōdĭă cēnsūs.

dīspŏsĭtīs praēdīvĕs ămīs vĭgĭlārĕ cŏhōrtēm305

sērvōrūm nōctū Lĭcĭnūs iŭbĕt, āttŏnĭtūs prō

ēlēctrō sīgnīsquĕ sŭīs Phrўgĭāquĕ cŏlūmnā

ātque ĕbŏre ēt lātā tēstūdĭnĕ. dōlĭă nūdī

nōn ārdēnt Cўnĭcī; sī frēgĕrĭs, āltĕră fīēt

crās dŏmŭs ātque ĕădēm plūmbō cōmmīssă mănēbīt.310

sēnsĭt Ălēxāndēr, tēstā cūm vīdĭt ĭn īllā

māgnum hăbĭtātōrēm, quāntō fēlīcĭŏr hīc quī

nīl cŭpĕrēt quām quī tōtūm sĭbĭ pōscĕrĕt ōrbēm

pāssūrūs gēstīs aēquāndă pĕrīcŭlă rēbūs.

nūllūm nūmĕn hăbēs, sī sīt prūdēntĭă: nōs tē,315

nōs făcĭmūs, Fōrtūnă, dĕām. mēnsūră tămēn quaē

sūffĭcĭāt cēnsūs, sī quīs mē cōnsŭlăt, ēdām:

īn quāntūm sĭtĭs ātquĕ fămēs ēt frīgŏră pōscūnt,

quāntum, Ĕpĭcūrĕ, tĭbī pārvīs sūffēcĭt ĭn hōrtīs,

quāntūm Sōcrătĭcī cēpērūnt āntĕ pĕnātēs;320

nūmquam ălĭūd nātūra, ălĭūd săpĭēntĭă dīcīt.

ācrĭbŭs ēxēmplīs vĭdĕōr tē clūdĕrĕ? mīscē

ērgo ălĭquīd nōstrīs dē mōrĭbŭs, ēffĭcĕ sūmmām

bīs sēptem ōrdĭnĭbūs quām lēx dīgnātŭr Ŏthōnīs.

haēc quŏquĕ sī rūgām trăhĭt ēxtēndītquĕ lăbēllūm,325

sūmĕ dŭōs ĕquĭtēs, fāc tērtĭă quādrīngēntă.

sī nōndum īmplēvī grĕmĭūm, sī pāndĭtŭr ūltrā,

nēc Croēsī fōrtūna ūmquām nēc Pērsĭcă rēgnă

sūffĭcĭēnt ănĭmō nēc dīvĭtĭaē Nārcīssī,

īndūlsīt Caēsār cuī Claūdĭŭs ōmnĭă, cūiūs330

pārŭĭt īmpĕrĭīs ūxōrem ōccīdĕrĕ iūssūs.

Plurima sunt, Fuscine, et fama digna sinistra

et nitidis maculam haesuram figentia rebus,

quae monstrant ipsi pueris traduntque parentes.

si damnosa senem iuvat alea, ludit et heres

5bullatus parvoque eadem movet arma fritillo.

nec melius de se cuiquam sperare propinquo

concedet iuvenis, qui radere tubera terrae,

boletum condire et eodem iure natantis

mergere ficedulas didicit nebulone parente

10et cana monstrante gula. cum septimus annus

transierit puerum, nondum omni dente renato,

barbatos licet admoveas mille inde magistros,

hinc totidem, cupiet lauto cenare paratu

semper et a magna non degenerare culina.

15mitem animum et mores modicis erroribus aequos

praecipit atque animas servorum et corpora nostra

materia constare putat paribusque elementis,

an saevire docet Rutilus, qui gaudet acerbo

plagarum strepitu et nullam Sirena flagellis

20comparat, Antiphates trepidi laris ac Polyphemus,

tunc felix, quotiens aliquis tortore vocato

uritur ardenti duo propter lintea ferro?

quid suadet iuveni laetus stridore catenae,

quem mire adficiunt inscripta, ergastula, carcer?

25rusticus exspectas ut non sit adultera Largae

filia, quae numquam maternos dicere moechos

tam cito nec tanto poterit contexere cursu

ut non ter deciens respiret? conscia matri

virgo fuit, ceras nunc hac dictante pusillas

30implet et ad moechum dat eisdem ferre cinaedis.

sic natura iubet: velocius et citius nos

corrumpunt vitiorum exempla domestica, magnis

cum subeant animos auctoribus. unus et alter

forsitan haec spernant iuvenes, quibus arte benigna

35et meliore luto finxit praecordia Titan,

sed reliquos fugienda patrum vestigia ducunt

et monstrata diu veteris trahit orbita culpae.

abstineas igitur damnandis. huius enim vel

una potens ratio est, ne crimina nostra sequantur

40ex nobis geniti, quoniam dociles imitandis

turpibus ac pravis omnes sumus, et Catilinam

quocumque in populo videas, quocumque sub axe,

sed nec Brutus erit Bruti nec avunculus usquam.

nil dictu foedum visuque haec limina tangat

45intra quae pater est. procul, a procul inde puellae

lenonum et cantus pernoctantis parasiti.

maxima debetur puero reverentia, si quid

turpe paras, nec tu pueri contempseris annos,

sed peccaturo | obstet tibi filius infans.

50nam si quid dignum censoris fecerit ira

quandoque et similem tibi se non corpore tantum

nec vultu dederit, morum quoque filius et qui

omnia deterius tua per vestigia peccet,

corripies nimirum et castigabis acerbo

55clamore ac post haec tabulas mutare parabis.

unde tibi frontem libertatemque parentis,

cum facias peiora senex vacuumque cerebro

iam pridem caput hoc ventosa cucurbita quaerat?

hospite venturo cessabit nemo tuorum.

60"verre pavimentum, nitidas ostende columnas,

arida cum tota descendat aranea tela,

hic leve argentum, vasa aspera tergeat alter"

vox domini furit instantis virgamque tenentis.

ergo miser trepidas, ne stercore foeda canino

65atria displiceant oculis venientis amici,

ne perfusa luto sit porticus, et tamen uno

semodio scobis haec emendat servulus unus:

illud non agitas, ut sanctam filius omni

aspiciat sine labe domum vitioque carentem?

70gratum est quod patriae civem populoque dedisti,

si facis ut patriae sit idoneus, utilis agris,

utilis et bellorum et pacis rebus agendis.

plurimum enim intererit quibus artibus et quibus hunc tu

moribus instituas. serpente ciconia pullos

75nutrit et inventa per devia rura lacerta:

illi eadem sumptis quaerunt animalia pinnis.

vultur iumento et canibus crucibusque relictis

ad fetus properat partemque cadaveris adfert:

hic est ergo cibus magni quoque vulturis et se

80pascentis, propria cum iam facit arbore nidos.

sed leporem aut capream famulae Iovis et generosae

in saltu venantur aves, hinc praeda cubili

ponitur: inde autem cum se matura levavit

progenies stimulante fame festinat ad illam

85quam primum praedam rupto gustaverat ovo.

aedificator erat Caetronius et modo curvo

litore Caietae, summa nunc Tiburis arce,

nunc Praenestinis in montibus alta parabat

culmina villarum Graecis longeque petitis

90marmoribus vincens Fortunae atque Herculis aedem,

ut spado vincebat Capitolia nostra Posides.

dum sic ergo habitat Caetronius, imminuit rem,

fregit opes, nec parva tamen mensura relictae

partis erat. totam hanc turbavit filius amens,

95dum meliore novas attollit marmore villas.

quidam sortiti metuentem sabbata patrem

nil praeter nubes et caeli numen adorant,

nec distare putant humana carne suillam,

qua pater abstinuit, mox et praeputia ponunt;

100Romanas autem soliti contemnere leges

Iudaicum ediscunt et servant ac metuunt ius,

tradidit arcano quodcumque volumine Moyses:

non monstrare vias eadem nisi sacra colenti,

quaesitum ad fontem solos deducere verpos.

105sed pater in causa, cui septima quaeque fuit lux

ignava et partem vitae non attigit ullam.

sponte tamen iuvenes imitantur cetera, solam

inviti quoque avaritiam exercere iubentur.

fallit enim vitium specie virtutis et umbra,

110cum sit triste habitu vultuque et veste severum,

nec dubie tamquam frugi laudetur avarus,

tamquam parcus homo et rerum tutela suarum

certa magis quam si fortunas servet easdem

Hesperidum serpens aut Ponticus. adde quod hunc de

115quo loquor egregium populus putat adquirendi

artificem; quippe his crescunt patrimonia fabris

[sed crescunt quocumque modo maioraque fiunt]

incude adsidua semperque ardente camino.

[et pater ergo animi felices credit avaros]

120qui miratur opes, qui nulla exempla beati

pauperis esse putat, iuvenes hortatur ut illa

ire via pergant et eidem incumbere sectae.

sunt quaedam vitiorum elementa, his protinus illos

imbuit et cogit minimas ediscere sordes;

125mox adquirendi docet insatiabile votum.

servorum ventres modio castigat iniquo

ipse quoque esuriens, neque enim omnia sustinet umquam

mucida caerulei panis consumere frusta,

hesternum solitus medio servare minutal

130Septembri nec non differre in tempora cenae

alterius conchem aestivam cum parte lacerti

signatam vel dimidio putrique siluro

filaque sectivi numerata includere porri.

invitatus ad haec aliquis de ponte negabit.

135sed quo divitias haec per tormenta coactas,

cum furor haut dubius, cum sit manifesta phrenesis,

ut locuples moriaris, egentis vivere fato?

interea, pleno cum turget sacculus ore,

crescit amor nummi quantum ipsa pecunia crevit,

140et minus hanc optat qui non habet. ergo paratur

altera villa tibi, cum rus non sufficit unum

et proferre libet finis maiorque videtur

et melior vicina seges; mercaris et hanc et

arbusta et densa montem qui canet oliva.

145quorum si pretio dominus non vincitur ullo,

nocte boves macri lassoque famelica collo

iumenta ad viridis huius mittentur aristas

nec prius inde domum quam tota novalia saevos

in ventres abeant, ut credas falcibus actum.

150dicere vix possis quam multi talia plorent

et quot venales iniuria fecerit agros.

sed qui sermones, quam foede bucina famae!

"quid nocet haec?" inquit "tunicam mihi malo lupini

quam si me toto laudet vicinia pago

155exigui ruris paucissima farra secantem."

scilicet et morbis et debilitate carebis

et luctum et curam effugies, et tempora vitae

longa tibi posthac fato meliore dabuntur,

si tantum culti solus possederis agri

160quantum sub Tatio populus Romanus arabat.

mox etiam fractis aetate ac Punica passis

proelia vel Pyrrhum immanem gladiosque Molossos

tandem pro multis vix iugera bina dabantur

vulneribus; merces haec sanguinis atque laboris

165nulli visa umquam meritis minor aut ingratae

curta fides patriae. saturabat glebula talis

patrem ipsum turbamque casae, qua feta iacebat

uxor et infantes ludebant quattuor, unus

vernula, tres domini; sed magnis fratribus horum

170a scrobe vel sulco redeuntibus altera cena

amplior et grandes fumabant pultibus ollae.

nunc modus hic agri nostro non sufficit horto.

inde fere scelerum causae, nec plura venena

miscuit aut ferro grassatur saepius ullum

175humanae mentis vitium quam saeva cupido

immodici census. nam dives qui fieri vult,

et cito vult fieri; sed quae reverentia legum,

quis metus aut pudor est umquam properantis avari?

"vivite contenti casulis et collibus istis,

180o pueri," Marsus dicebat et Hernicus olim

Vestinusque senex, "panem quaeramus aratro,

qui satis est mensis: laudant hoc numina ruris,

quorum ope et auxilio gratae post munus aristae

contingunt homini veteris fastidia quercus.

185nil vetitum fecisse volet, quem non pudet alto

per glaciem perone tegi, qui summovet euros

pellibus inversis: peregrina ignotaque nobis

ad scelus atque nefas, quaecumque est, purpura ducit."

haec illi veteres praecepta minoribus; at nunc

190post finem autumni media de nocte supinum

clamosus iuvenem pater excitat: "accipe ceras,

scribe, puer, vigila, causas age, perlege rubras

maiorum leges; aut vitem posce libello,

sed caput intactum buxo narisque pilosas

195adnotet et grandes miretur Laelius alas;

dirue Maurorum attegias, castella Brigantum,

ut locupletem aquilam tibi sexagesimus annus

adferat; aut, longos castrorum ferre labores

si piget et trepidum solvunt tibi cornua ventrem

200cum lituis audita, pares quod vendere possis

pluris dimidio, nec te fastidia mercis

ullius subeant ablegandae Tiberim ultra,

neu credas ponendum aliquid discriminis inter

unguenta et corium: lucri bonus est odor ex re

205qualibet. illa tuo sententia semper in ore

versetur dis atque ipso Iove digna poëta:

"unde habeas quaerit nemo, sed oportet habere.""

[hoc monstrant vetulae pueris repentibus assae,

hoc discunt omnes ante alpha et beta puellae.]

210talibus instantem monitis quemcumque parentem

sic possem adfari: "dic, o vanissime, quis te

festinare iubet? meliorem praesto magistro

discipulum. securus abi: vinceris, ut Aiax

praeteriit Telamonem, ut Pelea vicit Achilles

215parcendum est teneris; nondum implevere medullas

maturae mala nequitiae. cum pectere barbam

coeperit et longae mucronem admittere cultri,

falsus erit testis, vendet periuria summa

exigua et Cereris tangens aramque pedemque.

220elatam iam crede nurum, si limina vestra

mortifera cum dote subit. quibus illa premetur

per somnum digitis! nam quae terraque marique

adquirenda putas brevior via conferet illi;

nullus enim magni sceleris labor. "haec ego numquam

225mandavi" dices olim "nec talia suasi."

mentis causa malae tamen est et origo penes te.

nam quisquis magni census praecepit amorem

et laevo monitu pueros producit avaros

[et qui per fraudes patrimonia conduplicari]

230dat libertatem et totas effundit habenas

curriculo; quem si revoces, subsistere nescit

et te contempto rapitur metisque relictis.

nemo satis credit tantum delinquere quantum

permittas: adeo indulgent sibi latius ipsi.

235cum dicis iuveni stultum qui donet amico,

qui paupertatem levet attollatque propinqui,

et spoliare doces et circumscribere et omni

crimine divitias adquirere, quarum amor in te

quantus erat patriae Deciorum in pectore, quantum

240dilexit Thebas, si Graecia vera, Menoeceus,

in quorum sulcis legiones dentibus anguis

cum clipeis nascuntur et horrida bella capessunt

continuo, tamquam et tubicen surrexerit una.

ergo ignem, cuius scintillas ipse dedisti,

245flagrantem late et rapientem cuncta videbis.

nec tibi parcetur misero, trepidumque magistrum

in cavea magno fremitu leo tollet alumnus.

nota mathematicis genesis tua, sed grave tardas

exspectare colus: morieris stamine nondum

250abrupto. iam nunc obstas et vota moraris,

iam torquet iuvenem longa et cervina senectus.

ocius Archigenen quaere atque eme quod Mithridates

composuit: si vis aliam decerpere ficum

atque alias tractare rosas, medicamen habendumst,

255sorbere ante cibum quod debeat et pater et rex."

monstro voluptatem egregiam, cui nulla theatra,

nulla aequare queas praetoris pulpita lauti,

si spectes quanto capitis discrimine constent

incrementa domus, aerata multus in arca

260fiscus et ad vigilem ponendi Castora nummi,

ex quo Mars Ultor galeam quoque perdidit et res

non potuit servare suas. ergo omnia Florae

et Cereris licet et Cybeles aulaea relinquas:

tanto maiores humana negotia ludi.

265an magis oblectant animum iactata petauro

corpora quique solet rectum descendere funem

quam tu, Corycia semper qui puppe moraris

atque habitas, coro semper tollendus et austro,

perditus †ac vilis† sacci mercator olentis,

270qui gaudes pingue antiquae de litore Cretae

passum et municipes Iovis advexisse lagonas?

hic tamen ancipiti figens vestigia planta

victum illa mercede parat, brumamque famemque

illa reste cavet: tu propter mille talenta

275et centum villas temerarius. aspice portus

et plenum magnis trabibus mare: plus hominum est iam

in pelago. veniet classis quocumque vocarit

spes lucri, nec Carpathium Gaetulaque tantum

aequora transiliet, sed longe Calpe relicta

280audiet Herculeo stridentem gurgite solem.

grande operae pretium est, ut tenso folle reverti

inde domum possis tumidaque superbus aluta,

Oceani monstra et iuvenes vidisse marinos.

non unus mentes agitat furor. ille sororis

285in manibus vultu Eumenidum terretur et igni,

hic bove percusso mugire Agamemnona credit

aut Ithacum. parcat tunicis licet atque lacernis,

curatoris eget qui navem mercibus implet

ad summum latus et tabula distinguitur unda,

290cum sit causa mali tanti et discriminis huius

concisum argentum in titulos faciesque minutas.

occurrunt nubes et fulgura: "solvite funem"

frumenti dominus clamat piperisve coëmpti,

"nil color hic caeli, nil fascia nigra minatur;

295aestivom tonat." infelix hac forsitan ipsa

nocte cadet fractis trabibus fluctuque premetur

obrutus et zonam laeva morsuque tenebit.

sed cuius votis modo non suffecerat aurum

quod Tagus et rutila volvit Pactolus harena,

300frigida sufficient velantes inguina panni

exiguusque cibus, mersa rate naufragus assem

dum rogat et picta se tempestate tuetur.

tantis parta malis cura maiore metuque

servantur: misera est magni custodia census.

305dispositis praedives amis vigilare cohortem

servorum noctu Licinus iubet, attonitus pro

electro signisque suis Phrygiaque columna

atque ebore et lata testudine. dolia nudi

non ardent Cynici; si fregeris, altera fiet

310cras domus atque eadem plumbo commissa manebit.

sensit Alexander, testa cum vidit in illa

magnum habitatorem, quanto felicior hic qui

nil cuperet quam qui totum sibi posceret orbem

passurus gestis aequanda pericula rebus.

315nullum numen habes, si sit prudentia: nos te,

nos facimus, Fortuna, deam. mensura tamen quae

sufficiat census, si quis me consulat, edam:

in quantum sitis atque fames et frigora poscunt,

quantum, Epicure, tibi parvis suffecit in hortis,

320quantum Socratici ceperunt ante penates;

numquam aliud natura, aliud sapientia dicit.

acribus exemplis videor te cludere? misce

ergo aliquid nostris de moribus, effice summam

bis septem ordinibus quam lex dignatur Othonis.

325haec quoque si rugam trahit extenditque labellum,

sume duos equites, fac tertia quadringenta.

si nondum implevi gremium, si panditur ultra,

nec Croesi fortuna umquam nec Persica regna

sufficient animo nec divitiae Narcissi,

330indulsit Caesar cui Claudius omnia, cuius

parvit imperiis uxorem occidere iussus.