1

Velocem potius reditum mirabere, lector,

tam cito Romuleis posse carere bonis.

Quid longum toto Romam venerantibus aevo?

Nil umquam longum est quod sine fine placet.

5O quantum et quotiens possum numerare beatos

nasci felici qui meruere solo!

Qui Romanorum procerum generosa propago

ingenitum cumulant urbis honore decus!

Semina virtutum demissa et tradita caelo

10non potuere aliis dignius esse locis.

Felices etiam qui proxima munera primis

sortiti Latias obtinuere domos!

Religiosa patet peregrinae Curia laudi,

nec putat externos quos decet esse suos;

15ordinis imperio collegarumque fruuntur

et partem Genii quem venerantur habent:

quale per aetherios mundani verticis axes

concilium summi credimus esse dei.

At mea dilectis fortuna revellitur oris,

20indigenamque suum Gallica rura vocant.

Illa quidem longis nimium deformia bellis,

sed quam grata minus, tam miseranda magis.

Securos levius crimen contemnere cives:

privatam repetunt publica damna fidem.

25Praesentes lacrimas tectis debemus avitis:

prodest admonitus saepe dolore labor.

Nec fas ulterius longas nescire ruinas

quas mora suspensae multiplicavit opis:

iam tempus laceris post saeva incendia fundis

30vel pastorales aedificare casas.

Ipsi quin etiam fontes si mittere vocem

ipsaque si possent arbuta nostra loqui,

cessantem iustis poterant urgere querelis

et desideriis addere vela meis.

35Iam iam laxatis carae complexibus urbis

vincimur et serum vix toleramus iter.

Electum pelagus, quoniam terrena viarum

plana madent fluviis, cautibus alta rigent.

Postquam Tuscus ager postquamque Aurelius agger,

40perpessus Geticas ense vel igne manus,

non silvas domibus, non flumina ponte coërcet,

incerto satius credere vela mari.

Crebra relinquendis infigimus oscula portis:

inviti superant limina sacra pedes.

45Oramus veniam lacrimis et laude litamus,

in quantum fletus currere verba sinit:

"exaudi, regina tui pulcherrima mundi,

inter sidereos Roma recepta polos,

exaudi, genetrix hominum genetrixque deorum,

50non procul a caelo per tua templa sumus:

te canimus semperque, sinent dum fata, canemus:

sospes nemo potest immemor esse tui.

Obruerint citius scelerata oblivia solem,

quam tuus ex nostro corde recedat honos.

55Nam solis radiis aequalia munera tendis,

qua circumfusus fluctuat Oceanus.

Volvitur ipse tibi, qui continet omnia, Phoebus

eque tuis ortos in tua condit equos.

Te non flammigeris Libye tardavit harenis,

60non armata suo reppulit Ursa gelu:

quantum vitalis natura tetendit in axes,

tantum virtuti pervia terra tuae.

Fecisti patriam diversis gentibus unam:

profuit iniustis te dominante capi.

65Dumque offers victis proprii consortia iuris,

urbem fecisti quod prius orbis erat.

"Auctores generis Venerem Martemque fatemur,

Aeneadum matrem Romulidumque patrem:

mitigat armatas victrix clementia vires,

70convenit in mores nomen utrumque tuos:

hinc tibi certandi bona parcendique voluptas:

quos timuit superat, quos superavit amat.

Inventrix oleae colitur vinique repertor

et qui primus humo pressit aratra puer;

75aras Paeoniam meruit medicina per artem,

factus et Alcides nobilitate deus:

tu quoque, legiferis mundum complexa triumphis,

foedere communi vivere cuncta facis.

Te, dea, te celebrat Romanus ubique recessus

80pacificoque gerit libera colla iugo.

Omnia perpetuo quae servant sidera motu,

nullum viderunt pulchrius imperium.

Quid simile Assyriis conectere contigit armis?

Medi finitimos condomuere suos;

85magni Parthorum reges Macetumque tyranni

mutua per varias iura dedere vices.

Nec tibi nascenti plures animaeque manusque,

sed plus consilii iudiciique fuit.

Iustis bellorum causis nec pace superba

90nobilis ad summas gloria venit opes.

Quod regnas minus est quam quod regnare mereris:

excedis factis grandia fata tuis.

Percensere labor densis decora alta tropaeis

ut si quis stellas pernumerare velit;

95confunduntque vagos delubra micantia visus:

ipsos crediderim sic habitare deos.

Quid loquar aërio pendentes fornice rivos,

qua vix imbriferas tolleret Iris aquas?

Hos potius dicas crevisse in sidera montes;

100tale giganteum Graecia laudet opus.

Intercepta tuis conduntur flumina muris;

consumunt totos celsa lavacra lacus.

Nec minus et propriis celebrantur roscida venis

totaque nativo moenia fonte sonant.

105Frigidus aestivas hinc temperat halitus auras,

innocuamque levat purior unda sitim.

Nempe tibi subitus calidarum gurges aquarum

rupit Tarpeias hoste premente vias.

Si foret aeternus, casum fortasse putarem:

110auxilio fluxit, qui rediturus erat.

Quid loquar inclusas inter laquearia silvas,

vernula qua vario carmine ludit avis?

Vere tuo numquam mulceri desinit annus;

deliciasque tuas victa tuetur hiemps.

115"Erige crinales lauros seniumque sacrati

verticis in virides, Roma, refinge comas.

Aurea turrigero radient diademata cono,

perpetuosque ignes aureus umbo vomat!

Abscondat tristem deleta iniuria casum:

120contemptus solidet vulnera clausa dolor.

Aduersis sollemne tuis sperare secunda:

exemplo caeli ditia damna subis.

Astrorum flammae renovant occasibus ortus;

lunam finiri cernis, ut incipiat.

125victoris Brenni non distulit Allia poenam;

Samnis servitio foedera saeva luit;

post multas Pyrrhum clades superata fugasti;

flevit successus Hannibal ipse suos:

quae mergi nequeunt nisu maiore resurgunt

130exsiliuntque imis altius acta vadis;

utque novas vires fax inclinata resumit,

clarior ex humili sorte superna petis.

Porrige victuras Romana in saecula leges,

solaque fatales non vereare colos,

135quamuis sedecies denis et mille peractis

annus praeterea iam tibi nonus eat.

Quae restant nullis obnoxia tempora metis,

dum stabunt terrae, dum polus astra feret!

Illud te reparat quod cetera regna resolvit:

140ordo renascendi est crescere posse malis.

"Ergo age, sacrilegae tandem cadat hostia gentis:

submittant trepidi perfida colla Getae.

Ditia pacatae dent vectigalia terrae:

impleat augustos barbara praeda sinus.

145Aeternum tibi Rhenus aret, tibi Nilus inundet,

altricemque suam fertilis orbis alat.

Quin et fecundas tibi conferat Africa messes,

sole suo dives, sed magis imbre tuo.

Interea et Latiis consurgant horrea sulcis,

150pinguiaque Hesperio nectare prela fluant.

Ipse triumphali redimitus harundine Thybris

Romuleis famulas usibus aptet aquas;

atque opulenta tibi placidis commercia ripis

devehat hinc ruris, subuehat inde maris.

155"Pande, precor, gemino placatum Castore pontum;

temperet aequoream dux Cytherea viam,

si non displicui, regerem cum iura Quirini,

si colui sanctos consulvique patres;

nam quod nulla meum strinxerunt crimina ferrum,

160non sit praefecti gloria, sed populi.

Sive datur patriis vitam componere terris,

sive oculis umquam restituere meis,

fortunatus agam votoque beatior omni,

semper digneris si meminisse mei."

165His dictis iter arripimus: comitantur amici

dicere non possunt lumina sicca "vale."

Iamque aliis Romam redeuntibus haeret eunti

Rufius, Albini gloria viva patris;

qui Volusi antiquo derivat stemmate nomen

170et reges Rutulos teste Marone refert.

Huius facundae commissa palatia linguae:

primaevus meruit principis ore loqui.

Rexerat ante puer populos pro consule Poenos;

aequalis Tyriis terror amorque fuit.

175Sedula promisit summos instantia fasces:

si fas est meritis fidere, consul erit.

Invitum tristis tandem remeare coëgi:

corpore divisos mens tamen una tenet.

Tum demum ad naves gradior, qua fronte bicorni

180dividuus Tiberis dexteriora secat.

Laevus inaccessis fluvius vitatur harenis

hospitis Aeneae gloria sola manet.

Et iam nocturnis spatium laxaverat horis

Phoebus Chelarum pallidiore polo.

185Cunctamur temptare salum portuque sedemus,

nec piget oppositis otia ferre moris,

occidua infido dum saevit gurgite Plias

dumque procellosi temporis ira calet.

Respectare iuvat vicinam saepius urbem

190et montes visu deficiente sequi,

quaque duces oculi grata regione fruuntur,

dum se, quod cupiunt, cernere posse putant.

Nec locus ille mihi cognoscitur indice fumo,

qui dominas arces et caput orbis habet

195(quamquam signa levis fumi commendat Homerus,

dilecto quotiens surgit in astra solo);

sed caeli plaga candidior tractusque serenus

signat septenis culmina clara iugis.

Illic perpetui soles atque ipse videtur

200quem sibi Roma facit purior esse dies.

Saepius attonitae resonant Circensibus aures;

nuntiat accensus plena theatra favor:

pulsato notae redduntur ab aethere voces,

vel quia perveniunt vel quia fingit amor.

205Explorata fides pelagi ter quinque diebus,

dum melior lunae se daret aura novae.

Tum discessurus studiis urbique remitto

Palladium, generis spemque decusque mei.

Facundus iuvenis Gallorum nuper ab arvis

210missus Romani discere iura Fori.

Ille meae secum dulcissima vincula curae,

filius affectu, stirpe propinquus, habet:

cuius Aremoricas pater Exsuperantius oras

nunc postliminium pacis amare docet;

215leges restituit libertatemque reducit

et servos famulis non sinit esse suis.

Solvimus Aurorae dubio, quo tempore primum

agnosci patitur redditus arva color.

Progredimur parvis per litora proxima cymbis,

220quorum perfugio crebra pateret humus.

Aestivos penetrent oneraria carbasa fluctus:

tutior autumnus mobilitate fugae.

Alsia praelegitur tellus, Pyrgique recedunt

nunc villae grandes, oppida parva prius.

225Iam Caeretanos demonstrat navita fines:

aevo deposuit nomen Agylla vetus.

Stringimus hinc effractum et fluctu et tempore Castrum:

index semiruti porta vetusta loci.

Praesidet, exigui formatus imagine saxi,

230qui pastorali cornua fronte gerit:

multa licet priscum nomen deleverit aetas,

hoc Invi castrum fama fuisse putat,

seu Pan Tyrrhenis mutavit Maenala silvis

sive sinus patrios incola Faunus init;

235dum renovat largo mortalia semina fetu,

fingitur in venerem pronior esse deus.

Ad Centumcellas forti defleximus Austro:

tranquilla puppes in statione sedent.

Molibus aequoreum concluditur amphitheatrum,

240angustosque aditus insula facta tegit;

attollit geminas turres bifidoque meatu

faucibus artatis pandit utrumque latus.

Nec posuisse satis laxo navalia portu;

ne vaga vel tutas ventilet aura rates,

245interior medias sinus invitatus in aedes

instabilem fixis aëra nescit aquis;

qualis in Euboicis captiva natatibus unda

sustinet alterno bracchia lenta sinu.

Nosse iuvat tauri dictas de nomine thermas;

250nec mora difficilis milibus ire tribus.

Non illic gustu latices vitiantur amaro

lymphave fumifico sulphure tincta calet:

purus odor mollisque sapor dubitare lavantem

cogit qua melius parte petantur aquae.

255Credere si dignum famae, flagrantia taurus

investigato fonte lavacra dedit,

ut solet excussis pugnam praeludere glaebis,

stipite cum rigido cornua prona terit:

sive deus, faciem mentitus et ora iuvenci,

260noluit ardentis dona latere soli;

qualis Agenorei rapturus gaudia furti

per freta virgineum sollicitavit onus.

Ardua non solos deceant miracula Graios!

Auctorem pecudem fons Heliconis habet:

265elicitas simili credamus origine lymphas,

Musarum ut latices ungula fodit equi.

Haec quoque Pieriis spiracula comparat antris

carmine Messallae nobilitatus ager;

intrantemque capit discedentemque moratur

270postibus affixum dulce poëma sacris.

Hic est qui primo seriem de consule ducit,

usque ad Publicolas si redeamus avos;

hic et praefecti nutu praetoria rexit.

Sed menti et linguae gloria maior inest.

275Hic docuit qualem poscat facundia sedem:

ut bonus esse velit, quisque disertus erit.

Roscida puniceo fulsere crepuscula caelo:

pandimus obliquo lintea flexa sinu.

Paulisper litus fugimus Munione vadosum:

280suspecto trepidant ostia parva salo.

Inde Graviscarum fastigia rara videmus,

quas premit aestivae saepe paludis odor;

sed nemorosa viret densis vicinia lucis,

pineaque extremis fluctuat umbra fretis.

285Cernimus antiquas nullo custode ruinas

et desolatae moenia foeda Cosae.

Ridiculam cladis pudet inter seria causam

promere, sed risum dissimulare piget.

Dicuntur cives quondam migrare coacti

290muribus infestos deseruisse Lares!

Credere malverim Pygmaeae damna cohortis

et coniuratos in sua bella grues.

Haud procul hinc petitur signatus ab Hercule portus:

vergentem sequitur mollior aura diem.

295Inter castrorum vestigia sermo retexit

Sardoam Lepido praecipitante fugam;

litore namque Cosae cognatos depulit hostes

virtutem Catuli Roma secuta ducis.

Ille tamen Lepidus peior civilibus armis

300qui gessit sociis impia bella tribus,

qui libertatem Mutinensi Marte receptam

obruit auxiliis urbe pavente novis.

Insidias paci moliri tertius ausus

tristibus excepit congrua fata reis.

305Quartus, Caesareo dum vult irrepere regno,

incesti poenam solvit adulterii.

Nunc quoque - sed melius de nostris fama queretur:

iudex posteritas semina dira notet.

Nominibus certos credam decurrere mores?

310Moribus an potius nomina certa dari?

Quicquid id est, mirus Latiis annalibus ordo,

quod Lepidum totiens reccidit ense malum.

Necdum discussis pelago permittimur umbris:

natus vicino vertice ventus adest.

315Tenditur in medias mons Argentarius undas

ancipitique iugo caerula curva premit;

transuersos colles bis ternis milibus artat;

circuitu ponti ter duodena patet:

qualis per geminos fluctus Ephyreius Isthmos

320Ionias bimari litore findit aquas.

Vix circumuehimur sparsae dispendia rupis,

nec sinvosa gravi cura labore caret:

mutantur totiens vario spiramina flexu:

quae modo profuerant vela repente nocent.

325Eminus Igilii silvosa cacumina miror,

quam fraudare nefas laudis honore suae.

Haec proprios nuper tutata est insula saltus,

sive loci ingenio seu domini genio,

gurgite cum modico victricibus obstitit armis

330tamquam longinquo dissociata mari:

haec multos lacera suscepit ab urbe fugatos,

hic fessis posito certa timore salus.

Plurima terreno populaverat aequora bello

contra naturam classe timendus eques:

335unum mira fides vario discrimine portum

tam prope Romanis, tam procul esse Getis.

Tangimus Umbronem; non est ignobile flumen,

quod tuto trepidas excipit ore rates:

tam facilis pronis semper patet alveus undis,

340in pontum quotiens saeva procella ruit.

Hic ego tranquillae volvi succedere ripae;

sed nautas avidos longius ire sequor.

Sic festinantem ventusque diesque reliquit:

nec proferre pedem nec revocare licet.

345Litorea noctis requiem metamur harena:

dat vespertinos myrtea silva focos:

parvula subiectis facimus tentoria remis:

transuersus subito culmine contus erat.

Lux aderat: tonsis progressi stare videmur,

350sed cursum prorae terra relicta probat.

Occurrit Chalybum memorabilis Ilva metallis,

qua nihil uberius Norica glaeba tulit;

non Biturix largo potior strictura camino,

nec quae Sardonico caespite massa fluit.

355Plus confert populis ferri fecunda creatrix

quam Tartessiaci glarea fulva Tagi.

Materies vitiis aurum letale parandis:

auri caecus amor ducit in omne nefas:

aurea legitimas expugnant munera taedas,

360virgineosque sinus aureus imber emit:

auro victa fides munitas decipit urbes:

auri flagitiis ambitus ipse furit.

At contra ferro squalentia rura coluntur;

ferro vivendi prima reperta via est:

365saecula semideum, ferrati nescia Martis,

ferro crudeles sustinuere feras:

humanis manibus non sufficit usus inermis,

si non sint aliae ferrea tela manus.

His mecum pigri solabar taedia venti,

370dum resonat variis vile celeuma modis.

Lassatum cohibet vicina Faleria cursum,

quamquam vix medium Phoebus haberet iter.

Et tum forte hilares per compita rustica pagi

mulcebant sacris pectora fessa iocis:

375illo quippe die tandem revocatus Osiris

excitat in fruges germina laeta novas.

Egressi villam petimus lucoque vagamur:

stagna placent septo deliciosa vado.

Ludere lascivos intra vivaria pisces

380gurgitis inclusi laxior unda sinit.

Sed male pensavit requiem stationis amoenae

hospite conductor durior Antiphate!

Namque loci querulus curam Iudaeus agebat,

humanis animal dissociale cibis:

385vexatos frutices, pulsatas imputat algas,

damnaque libatae grandia clamat aquae.

Reddimus obscaenae convicia debita genti

quae genitale caput propudiosa metit:

radix stultitiae, cui frigida sabbata cordi,

390sed cor frigidius religione sua.

Septima quaeque dies turpi damnata veterno,

tamquam lassati mollis imago dei.

Cetera mendacis deliramenta catastae

nec puerum in somnis credere posse reor.

395Atque utinam numquam Iudaea subacta fuisset

Pompeii bellis imperiisque Titi!

Latius excisae pestis contagia serpunt,

victoresque suos natio victa premit.

Aduersus surgit Boreas; sed nos quoque remis

400surgere certamus, dum tegit astra dies.

Proxima securum reserat Populonia litus,

qua naturalem ducit in arva sinum.

Non illic positas extollit in aethera moles

lumine nocturno conspicienda Pharos;

405sed speculam validae rupis sortita vetustas,

qua fluctus domitos arduus urget apex,

castellum geminos hominum fundavit in usus,

praesidium terris iudiciumque fretis.

Agnosci nequeunt aevi monumenta prioris:

410grandia consumpsit moenia tempus edax.

Sola manent interceptis vestigia muris:

ruderibus latis tecta sepulta iacent.

Non indignemur mortalia corpora solvi:

cernimus exemplis oppida posse mori.

415Laetior hic nostras crebrescit fama per aures:

consilium Romam paene redire fuit.

Hic praefecturam sacrae cognoscimus urbis

delatam meritis, dulcis amice, tuis.

Optarem verum complecti carmine nomen,

420sed quosdam refugit regula dura pedes.

Cognomen versu veniet, carissime Rufi:

illo te dudum pagina nostra canit.

Festa dies pridemque meos dignata Penates

poste coronato vota secunda colat:

425exornent virides communia gaudia rami:

provecta est animae portio magna meae.

Sic mihi, sic potius, placeat geminata potestas:

per quem malveram, rursus honore fruor.

Currere curamus velis Aquilone reverso,

430cum primum roseo fulsit Eous equo.

Incipit obscuros ostendere Corsica montes,

nubiferumque caput concolor umbra levat:

sic dubitanda solet gracili vanescere cornu

defessisque oculis luna reperta latet.

435Haec ponti brevitas auxit mendacia famae:

armentale ferunt quippe natasse pecus,

tempore Cyrnaeas quo primum venit in oras

forte secuta vagum femina Corsa bovem.

Processu pelagi iam se Capraria tollit;

440squalet lucifugis insula plena viris.

Ipsi se monachos Graio cognomine dicunt,

quod soli nullo vivere teste volunt.

Munera Fortunae metuunt, dum damna verentur:

quisquam sponte miser, ne miser esse queat?

445Quaenam perversi rabies tam stulta cerebri,

dum mala formides, nec bona posse pati?

Sive suas repetunt factorum ergastula poenas,

tristia seu nigro viscera felle tument,

sic nimiae bilis morbum adsignavit Homerus

450Bellerophonteis sollicitudinibus:

nam iuveni offenso saevi post tela doloris

dicitur humanum displicuisse genus.

In Volaterranum, vero Vada nomine, tractum

ingressus dubii tramitis alta lego:

455despectat prorae custos clavumque sequentem

dirigit et puppim voce monente regit.

Incertas gemina discriminat, arbore fauces

defixasque offert limes uterque sudes:

illis proceras mos est adnectere lauros

460conspicuas ramis et fruticante coma,

ut praebente algam densi symplegade limi

servet inoffensas semita clara notas.

Illic me rapidus consistere Corus adegit,

qualis silvarum frangere lustra solet.

465Vix tuti domibus saevos toleravimus imbres:

Albini patuit proxima villa mei.

Namque meus, quem Roma meo subiunxit honori,

per quem iura meae continuata togae.

Non exspectatos pensavit laudibus annos;

470vitae flore puer, sed gravitate senex.

Mutua germanos iunxit reverentia mores,

et favor alternis crevit amicitiis.

Praetulit ille meas, cum vincere posset, habenas;

at decessoris maior amore fuit.

475Subiectas villae vacat adspectare salinas;

namque hoc censetur nomine salsa palus,

qua mare terrenis declive canalibus intrat

multifidosque lacus parvula fossa rigat.

Ast ubi flagrantes admovit Sirius ignes,

480cum pallent herbae, cum sitit omnis ager,

tum cataractarum claustris excluditur aequor,

ut fixos latices torrida duret humus.

Concipiunt acrem nativa coagula Phoebum,

et gravis aestivo crusta calore coit;

485haud aliter quam cum glacie riget horridus Hister

grandiaque adstricto flumine plaustra vehit.

Rimetur solitus naturae expendere causas

inque pari dispar fomite quaerat opus:

vincta fluenta gelu concepto sole liquescunt,

490et rursus liquidae sole gelantur aquae.

O, quam saepe malis generatur origo bonorum!

Tempestas dulcem fecit amara moram;

Victorinus enim, nostrae pars maxima mentis,

congressu explevit mutua vota suo.

495Errantem Tuscis considere compulit agris

et colere externos capta Tolosa Lares.

Nec tantum duris nituit sapientia rebus:

pectore non alio prosperiora tulit.

Conscius Oceanus virtutum, conscia Thule

500et quaecumque ferox arva Britannus arat,

qua praefectorum vicibus frenata potestas

perpetuum magni faenus amoris habet.

Extremum pars illa quidem discedit in orbem,

sed tamquam media rector in urbe fuit.

505Plus palmae est illos inter volvisse placere,

inter quos minor est displicuisse pudor.

Illustris nuper sacrae Comes additus aulae

contempsit summos ruris amore gradus. -

Hunc ego complexus ventorum adversa fefelli,

510dum videor patriae iam mihi parte frui.

Lutea protulerat sudos Aurora iugales:

antemnas tendi litoris aura iubet.

Inconcussa vehit tranquillus aplustria flatus;

mollia securo vela rudente tremunt.

515Adsurgit ponti medio circumflua Gorgon

inter Pisanum Cyrnaicumque latus.

Aversor scopulos, damni monumenta recentis;

perditus hic vivo funere civis erat.

Noster enim nuper iuvenis maioribus amplis,

520nec censu inferior coniugiove minor,

impulsus furiis homines terrasque reliquit

et turpem latebram credulus exsul adit.

Infelix putat illuvie caelestia pasci

seque premit laesis saevior ipse deis.

525Num, rogo, deterior Circaeis secta venenis?

Tunc mutabantur corpora, nunc animi.

Inde Triturritam petimus: sic villa vocatur,

quae iacet expulsis insula paene fretis.

Namque manu iunctis procedit in aequora saxis,

530quique domum posuit condidit ante solum.

Contiguum stupui portum, quem fama frequentat

Pisarum emporio divitiisque maris.

Mira loci facies: pelago pulsantur aperto

inque omnes ventos litora nuda patent;

535non ullus tegitur per bracchia tuta recessus,

Aeolias possit qui prohibere minas;

sed procera suo praetexitur alga profundo

molliter offensae non nocitura rati,

et tamen insanas cedendo interligat undas;

540nec sinit ex alto grande volumen agi.

Tempora navigii clarus reparaverat Eurus;

sed mihi Protadium visere cura fuit:

quem qui forte velit certis cognoscere signis,

virtutis specimen corde videre putet:

545nec magis efficiet similem pictura colore

quam quae de meritis mixta figura venit.

Adspicienda procul certo prudentia vultu,

formaque iustitiae suspicienda micat.

Sit fortasse minus, si laudet Gallia civem:

550testis Roma sui praesulis esse potest.

Substituit patriis mediocres Umbria sedes:

virtus fortunam fecit utramque parem.

Mens invicta viri pro magnis parva tuetur,

pro parvis animo magna fuere suo.

555Exiguus regum victores caespes habebat,

et Cincinnatos iugera pauca dabant.

Haec etiam nobis non inferiora feruntur

vomere Serrani Fabriciique foco.

Puppibus ergo meis fida in statione locatis

560ipse vehor Pisas qua solet ire pedes.

Praebet equos, offert etiam carpenta tribunus,

ex commilitio carus et ipse mihi,

officiis regerem cum regia tecta magister

armigerasque pii principis excubias.

565Alpheae veterem contemplor originis urbem,

quam cingunt geminis Arnus et Ausur aquis;

conum pyramidis coëflumina ducunt:

intratur modico frons patefacta solo;

sed proprium retinet communi in gurgite nomen,

570et pontum solus scilicet Arnus adit.

Ante diu quam Troiugenas fortuna Penates

Laurentinorum regibus insereret,

Elide deductas suscepit Etruria Pisas,

nominis iudicio testificata genus.

575Hic oblata mihi sancti genitoris imago,

Pisani proprio quam posuere foro.

Laudibus amissi cogor lacrimare parentis:

fluxerunt madidis gaudia maesta genis.

Namque pater quondam Tyrrhenis praefuit arvis,

580fascibus et senis credita iura dedit.

Narrabat, memini, multos emensus honores

Tuscorum regimen plus placuisse sibi;

nam neque opum curam, quamuis sit magna, sacrarum

nec ius quaesturae grata fuisse magis;

585ipsam, si fas est, postponere praefecturam

pronior in Tuscos non dubitabat amor.

Nec fallebatur, tam carus et ipse probatis:

aeternas grates mutua cura canit;

constantemque sibi pariter mitemque fuisse

590insinuant natis qui meminere senes.

Ipsum me gradibus non degenerasse parentis

gaudent, et duplici sedulitate fovent.

Haec eadem, cum Flaminiae regionibus irem,

splendoris patrii saepe reperta fides:

595famam Lachanii veneratur numinis instar

inter terrigenas Lydia tota suos.

Grata bonis priscos retinet provincia mores

dignaque rectores semper habere bonos,

qualis nunc Decius, Lucilli nobile pignus,

600per Coryti populos arva beata regit.

Nec mirum, magni si redditus indole nati

felix tam simili posteritate pater.

Huius vulnificis satira ludente Camenis

nec Turnus potior nec Ivvenalis erit.

605Restituit veterem censoria lima pudorem;

dumque malos carpit, praecipit esse bonos.

Non olim sacri iustissimus arbiter auri

circumsistentes reppulit Harpyias? -

Harpyias, quarum discerpitur unguibus orbis,

610quae pede glutineo quod tetigere trahunt,

quae luscum faciunt Argum, quae Lyncea caecum,

inter custodes publica furta volant;

sed non Lucillum Briareia praeda fefellit,

totque simul manibus restitit una manus.

615Iamque Triturritam Pisaca ex urbe reversus

aptabam nitido pendula vela Noto,

cum subitis tectus nimbis insorduit aether;

sparserunt radios nubila rupta vagos.

Substitimus. Quis enim sub tempestate maligna

620insanituris audeat ire fretis?

Otia vicinis terimus navalia silvis,

sectandisque iuvat membra movere feris.

Instrumenta parat venandi villicus hospes

atque olidum doctas nosse cubile canes.

625Funditur insidiis et rara fraude plagarum

terribilisque cadit fulmine dentis aper,

quem Meleagrei vereantur adire lacerti,

qui laxet nodos Amphitryoniadae.

Tum responsuros persultat bucina colles,

630fitque reportando carmine praeda levis.

Interea madidis non desinit Africus alis

continuos picea nube negare dies.

Iam matutinis Hyades occasibus udae:

iam latet hiberno conditus imbre Lepus,

635exiguum radiis sed magnis fluctibus astrum,

quo madidam nullus navita linquit humum

namque procelloso subiungitur Oarioni

aestiferumque Canem roscida praeda fugit.

Vidimus excitis pontum flavescere harenis

640atque eructato vertice rura tegi;

qualiter Oceanus mediis infunditur agris,

destituenda vago cum premit arva salo,

sive alio refluus nostro colliditur orbe

sive corusca suis sidera pascit aquis.

Vēlōcēm pŏtĭūs rĕdĭtūm mīrābĕrĕ, lēctōr,

tām cĭtŏ Rōmŭlĕīs ‖ pōssĕ cărērĕ bŏnīs.

Quīd lōngūm tōtō Rōmām vĕnĕrāntĭbŭs aēvō?

Nīl ūmquām lōngum ēst ‖ quōd sĭnĕ fīnĕ plăcēt.

Ō quāntum ēt quŏtĭēns pōssūm nŭmĕrārĕ bĕātōs5

nāscī fēlīcī ‖ quī mĕrŭērĕ sŏlō!

Quī Rōmānōrūm prŏcĕrūm gĕnĕrōsă prŏpāgŏ

īngĕnĭtūm cŭmŭlānt ‖ ūrbĭs hŏnōrĕ dĕcūs!

Sēmĭnă vīrtūtūm dēmīssa ēt trādĭtă caēlō

nōn pŏtŭēre ălĭīs ‖ dīgnĭŭs ēssĕ lŏcīs.10

Fēlīcēs ĕtĭām quī prōxĭmă mūnĕră prīmīs

sōrtītī Lătĭās ‖ ōbtĭnŭērĕ dŏmōs!

Rēlĭgĭōsă pătēt pĕrĕgrīnaē Cūrĭă laūdī,

nēc pŭtăt ēxtērnōs ‖ quōs dĕcĕt ēssĕ sŭōs;

ōrdĭnĭs īmpĕrĭō cōllēgārūmquĕ frŭūntūr15

ēt pārtēm Gĕnĭī ‖ quēm vĕnĕrāntŭr hăbēnt:

quālĕ pĕr aēthĕrĭōs mūndānī vērtĭcĭs āxēs

cōncĭlĭūm sūmmī ‖ crēdĭmŭs ēssĕ dĕī.

Āt mĕă dīlēctīs fōrtūnă rĕvēllĭtŭr ōrīs,

īndĭgĕnāmquĕ sŭūm ‖ Gāllĭcă rūră vŏcānt.20

Īllă quĭdēm lōngīs nĭmĭūm dēfōrmĭă bēllīs,

sēd quām grātă mĭnūs, ‖ tām mĭsĕrāndă măgīs.

Sēcūrōs lĕvĭūs crīmēn cōntēmnĕrĕ cīvēs:

prīvātām rĕpĕtūnt ‖ pūblĭcă dāmnă fĭdēm.

Praēsēntēs lăcrĭmās tēctīs dēbēmŭs ăvītīs:25

prōdēst ādmŏnĭtūs ‖ saēpĕ dŏlōrĕ lăbōr.

Nēc fās ūltĕrĭūs lōngās nēscīrĕ rŭīnās

quās mŏră sūspēnsaē ‖ mūltĭplĭcāvĭt ŏpīs:

iām tēmpūs lăcĕrīs pōst saēva īncēndĭă fūndīs

vēl pāstōrālēs ‖ aēdĭfĭcārĕ căsās.30

Īpsī quīn ĕtĭām fōntēs sī mīttĕrĕ vōcēm

īpsăquĕ sī pōssēnt ‖ ārbŭtă nōstră lŏquī,

cēssāntēm iūstīs pŏtĕrānt ūrgērĕ quĕrēlīs

ēt dēsīdĕrĭīs ‖ āddĕrĕ vēlă mĕīs.

Iām iām lāxātīs cāraē cōmplēxĭbŭs ūrbīs35

vīncĭmŭr ēt sērūm ‖ vīx tŏlĕrāmŭs ĭtēr.

Ēlēctūm pĕlăgūs, quŏnĭām tērrēnă vĭārūm

plānă mădēnt flŭvĭīs, ‖ caūtĭbŭs āltă rĭgēnt.

Pōstquām Tūscŭs ăgēr pōstquāmque Aūrēlĭŭs āggēr,

pērpēssūs Gĕtĭcās ‖ ēnsĕ vĕl īgnĕ mănūs,40

nōn sīlvās dŏmĭbūs, nōn flūmĭnă pōntĕ cŏērcēt,

īncērtō sătĭūs ‖ crēdĕrĕ vēlă mărī.

Crēbră rĕlīnquēndīs īnfīgĭmŭs ōscŭlă pōrtīs:

īnvītī sŭpĕrānt ‖ līmĭnă sācră pĕdēs.

Ōrāmūs vĕnĭām lăcrĭmīs ēt laūdĕ lĭtāmūs,45

īn quāntūm flētūs ‖ cūrrĕrĕ vērbă sĭnīt:

"ēxaūdī, rēgīnă tŭī pūlchērrĭmă mūndī,

īntēr sīdĕrĕōs ‖ Rōmă rĕcēptă pŏlōs,

ēxaūdī, gĕnĕtrīx hŏmĭnūm gĕnĕtrīxquĕ dĕōrūm,

nōn prŏcŭl ā caēlō ‖ pēr tŭă tēmplă sŭmūs:50

tē cănĭmūs sēmpērquĕ, sĭnēnt dūm fātă, cănēmūs:

sōspēs nēmŏ pŏtēst ‖ īmmĕmŏr ēssĕ tŭī.

Ōbrŭĕrīnt cĭtĭūs scĕlĕrāta ōblīvĭă sōlēm,

quām tŭŭs ēx nōstrō ‖ cōrdĕ rĕcēdăt hŏnōs.

Nām sōlīs rădĭīs aēquālĭă mūnĕră tēndīs,55

quā cīrcūmfūsūs ‖ flūctŭăt Ōcĕănūs.

Vōlvĭtŭr īpsĕ tĭbī, quī cōntĭnĕt ōmnĭă, Phoēbūs

ēquĕ tŭīs ōrtōs ‖ īn tŭă cōndĭt ĕquōs.

Tē nōn flāmmĭgĕrīs Lĭbўē tārdāvĭt hărēnīs,

nōn ārmātă sŭō ‖ rēppŭlĭt Ūrsă gĕlū:60

quāntūm vītālīs nātūră tĕtēndĭt ĭn āxēs,

tāntūm vīrtūtī ‖ pērvĭă tērră tŭaē.

Fēcīstī pătrĭām dīvērsīs gēntĭbŭs ūnām:

prōfŭĭt īniūstīs ‖ tē dŏmĭnāntĕ căpī.

Dūmque ōffērs vīctīs prŏprĭī cōnsōrtĭă iūrīs,65

ūrbēm fēcīstī ‖ quōd prĭŭs ōrbĭs ĕrāt.

"Aūctōrēs gĕnĕrīs Vĕnĕrēm Mārtēmquĕ fătēmūr,

Aēnĕădūm mātrēm ‖ Rōmŭlĭdūmquĕ pătrēm:

mītĭgăt ārmātās vīctrīx clēmēntĭă vīrēs,

cōnvĕnĭt īn mōrēs ‖ nōmĕn ŭtrūmquĕ tŭōs:70

hīnc tĭbĭ cērtāndī bŏnă pārcēndīquĕ vŏlūptās:

quōs tĭmŭīt sŭpĕrāt, ‖ quōs sŭpĕrāvĭt ămāt.

Īnvēntrīx ŏlĕaē cŏlĭtūr vīnīquĕ rĕpērtōr

ēt quī prīmŭs hŭmō ‖ prēssĭt ărātră pŭēr;

ārās Paēŏnĭām mĕrŭīt mĕdĭcīnă pĕr ārtēm,75

fāctŭs ĕt Ālcīdēs ‖ nōbĭlĭtātĕ dĕūs:

tū quŏquĕ, lēgĭfĕrīs mūndūm cōmplēxă trĭūmphīs,

foēdĕrĕ cōmmūnī ‖ vīvĕrĕ cūnctă făcīs.

Tē, dĕă, tē cĕlĕbrāt Rōmānŭs ŭbīquĕ rĕcēssūs

pācĭfĭcōquĕ gĕrīt ‖ lībĕră cōllă iŭgō.80

Ōmnĭă pērpĕtŭō quaē sērvānt sīdĕră mōtū,

nūllūm vīdērūnt ‖ pūlchrĭŭs īmpĕrĭūm.

Quīd sĭmĭle Āssўrĭīs cōnēctĕrĕ cōntĭgĭt ārmīs?

Mēdī fīnĭtĭmōs ‖ cōndŏmŭērĕ sŭōs;

māgnī Pārthōrūm rēgēs Măcĕtūmquĕ tўrānnī85

mūtŭă pēr vărĭās ‖ iūră dĕdērĕ vĭcēs.

Nēc tĭbĭ nāscēntī plūrēs ănĭmaēquĕ mănūsquĕ,

sēd plūs cōnsĭlĭī ‖ iūdĭcĭīquĕ fŭīt.

Iūstīs bēllōrūm caūsīs nēc pācĕ sŭpērbā

nōbĭlĭs ād sūmmās ‖ glōrĭă vēnĭt ŏpēs.90

Quōd rēgnās mĭnŭs ēst quām quōd rēgnārĕ mĕrērīs:

ēxcēdīs fāctīs ‖ grāndĭă fātă tŭīs.

Pērcēnsērĕ lăbōr dēnsīs dĕcŏra āltă trŏpaēīs

ūt sī quīs stēllās ‖ pērnŭmĕrārĕ vĕlīt;

cōnfūndūntquĕ văgōs dēlūbră mĭcāntĭă vīsūs:95

īpsōs crēdĭdĕrīm ‖ sīc hăbĭtārĕ dĕōs.

Quīd lŏquăr āĕrĭō pēndēntēs fōrnĭcĕ rīvōs,

quā vīx īmbrĭfĕrās ‖ tōllĕrĕt Īrĭs ăquās?

Hōs pŏtĭūs dīcās crēvīsse īn sīdĕră mōntēs;

tālĕ gĭgāntēūm ‖ Graēcĭă laūdĕt ŏpūs.100

Īntērcēptă tŭīs cōndūntūr flūmĭnă mūrīs;

cōnsūmūnt tōtōs ‖ cēlsă lăvācră lăcūs.

Nēc mĭnŭs ēt prŏprĭīs cĕlĕbrāntūr rōscĭdă vēnīs

tōtăquĕ nātīvō ‖ moēnĭă fōntĕ sŏnānt.

Frīgĭdŭs aēstīvās hīnc tēmpĕrăt hālĭtŭs aūrās,105

īnnŏcŭāmquĕ lĕvāt ‖ pūrĭŏr ūndă sĭtīm.

Nēmpĕ tĭbī sŭbĭtūs călĭdārūm gūrgĕs ăquārūm

rūpīt Tārpēiās ‖ hōstĕ prĕmēntĕ vĭās.

Sī fŏrĕt aētērnūs, cāsūm fōrtāssĕ pŭtārēm:

aūxĭlĭō flūxīt, ‖ quī rĕdĭtūrŭs ĕrāt.110

Quīd lŏquăr īnclūsās īntēr lăquĕārĭă sīlvās,

vērnŭlă quā vărĭō ‖ cārmĭnĕ lūdĭt ăvīs?

Vērĕ tŭō nūmquām mūlcērī dēsĭnĭt ānnūs;

dēlĭcĭāsquĕ tŭās ‖ vīctă tŭētŭr hĭēmps.

"Ērĭgĕ crīnālēs laūrōs sĕnĭūmquĕ săcrātī115

vērtĭcĭs īn vĭrĭdēs, ‖ Rōmă, rĕfīngĕ cŏmās.

Aūrĕă tūrrĭgĕrō rădĭēnt dĭădēmătă cōnō,

pērpĕtŭōsque īgnēs ‖ aūrĕŭs ūmbŏ vŏmāt!

Ābscōndāt trīstēm dēlēta īniūrĭă cāsūm:

cōntēmptūs sŏlĭdēt ‖ vūlnĕră claūsă dŏlōr.120

Ādvērsīs sōllēmnĕ tŭīs spērārĕ sĕcūndă:

ēxēmplō caēlī ‖ dītĭă dāmnă sŭbīs.

Āstrōrūm flāmmaē rĕnŏvānt ōccāsĭbŭs ōrtūs;

lūnām fīnīrī ‖ cērnĭs, ŭt īncĭpĭāt.

vīctōrīs Brēnnī nōn dīstŭlĭt Āllĭă poēnām;125

Sāmnīs sērvĭtĭō ‖ foēdĕră saēvă lŭīt;

pōst mūltās Pŷrrhūm clādēs sŭpĕrātă fŭgāstī;

flēvīt sūccēssūs ‖ Hānnĭbăl īpsĕ sŭōs:

quaē mērgī nĕquĕūnt nīsū māiōrĕ rĕsūrgūnt

ēxsĭlĭūntque īmīs ‖ āltĭŭs āctă vădīs;130

ūtquĕ nŏvās vīrēs fāx īnclīnātă rĕsūmīt,

clārĭŏr ēx hŭmĭlī ‖ sōrtĕ sŭpērnă pĕtīs.

Pōrrĭgĕ vīctūrās Rōmāna īn saēcŭlă lēgēs,

sōlăquĕ fātālēs ‖ nōn vĕrĕārĕ cŏlōs,

quāmvīs sēdĕcĭēs dēnīs ēt mīllĕ pĕrāctīs135

ānnūs praētĕrĕā ‖ iām tĭbĭ nōnŭs ĕāt.

Quaē rēstānt nūllīs ōbnōxĭă tēmpŏră mētīs,

dūm stābūnt tērraē, ‖ dūm pŏlŭs āstră fĕrēt!

Īllūd tē rĕpărāt quōd cētĕră rēgnă rĕsōlvīt:

ōrdŏ rĕnāscēndi ēst ‖ crēscĕrĕ pōssĕ mălīs.140

"Ērgo ăgĕ, sācrĭlĕgaē tāndēm cădăt hōstĭă gēntīs:

sūbmīttānt trĕpĭdī ‖ pērfĭdă cōllă Gĕtaē.

Dītĭă pācātaē dēnt vēctīgālĭă tērraē:

īmplĕăt aūgūstōs ‖ bārbără praēdă sĭnūs.

Aētērnūm tĭbĭ Rhēnŭs ărēt, tĭbĭ Nīlŭs ĭnūndēt,145

āltrīcēmquĕ sŭām ‖ fērtĭlĭs ōrbĭs ălāt.

Quīn ēt fēcūndās tĭbĭ cōnfĕrăt Āfrĭcă mēssēs,

sōlĕ sŭō dīvēs, ‖ sēd măgĭs īmbrĕ tŭō.

Īntĕrĕa ēt Lătĭīs cōnsūrgānt hōrrĕă sūlcīs,

pīnguĭăque Hēspĕrĭō ‖ nēctărĕ prēlă flŭānt.150

Īpsĕ trĭūmphālī rĕdĭmītŭs hărūndĭnĕ Thŷbrīs

Rōmŭlĕīs fămŭlās ‖ ūsĭbŭs āptĕt ăquās;

ātque ŏpŭlēntă tĭbī plăcĭdīs cōmmērcĭă rīpīs

dēvĕhăt hīnc rūrīs, ‖ sūbvĕhăt īndĕ mărīs.

"Pāndĕ, prĕcōr, gĕmĭnō plācātūm Cāstŏrĕ pōntūm;155

tēmpĕrĕt aēquŏrĕām ‖ dūx Cўthĕrēă vĭām,

sī nōn dīsplĭcŭī, rĕgĕrēm cūm iūră Quĭrīnī,

sī cŏlŭī sānctōs ‖ cōnsŭlŭīquĕ pătrēs;

nām quōd nūllă mĕūm strīnxērūnt crīmĭnă fērrūm,

nōn sīt praēfēctī ‖ glōrĭă, sēd pŏpŭlī.160

Sīvĕ dătūr pătrĭīs vītām cōmpōnĕrĕ tērrīs,

sīve ŏcŭlīs ūmquām ‖ rēstĭtŭērĕ mĕīs,

fōrtūnātŭs ăgām vōtōquĕ bĕātĭŏr ōmnī,

sēmpēr dīgnērīs ‖ sī mĕmĭnīssĕ mĕī."

Hīs dīctīs ĭtĕr ārrĭpĭmūs: cŏmĭtāntŭr ămīcī165

dīcĕrĕ nōn pōssūnt ‖ lūmĭnă sīccă "vălē."

Iāmque ălĭīs Rōmām rĕdĕūntĭbŭs haērĕt ĕūntī

Rūfĭŭs, Ālbīnī ‖ glōrĭă vīvă pătrīs;

quī Vŏlŭsi āntīquō dērīvāt stēmmătĕ nōmēn

ēt rēgēs Rŭtŭlōs ‖ tēstĕ Mărōnĕ rĕfērt.170

Hūiūs fācūndaē cōmmīssă pălātĭă līnguaē:

prīmaēvūs mĕrŭīt ‖ prīncĭpĭs ōrĕ lŏquī.

Rēxĕrăt āntĕ pŭēr pŏpŭlōs prō cōnsŭlĕ Poēnōs;

aēquālīs Tўrĭīs ‖ tērrŏr ămōrquĕ fŭīt.

Sēdŭlă prōmīsīt sūmmōs īnstāntĭă fāscēs:175

sī fās ēst mĕrĭtīs ‖ fīdĕrĕ, cōnsŭl ĕrīt.

Īnvītūm trīstīs tāndēm rĕmĕārĕ cŏēgī:

cōrpŏrĕ dīvīsōs ‖ mēns tămĕn ūnă tĕnēt.

Tūm dēmum ād nāvēs grădĭōr, quā frōntĕ bĭcōrnī

dīvĭdŭūs Tĭbĕrīs ‖ dēxtĕrĭōră sĕcāt.180

Laēvŭs ĭnāccēssīs flŭvĭūs vītātŭr hărēnīs

hōspĭtĭs Aēnēaē ‖ glōrĭă sōlă mănēt.

Ēt iām nōctūrnīs spătĭūm lāxāvĕrăt hōrīs

Phoēbūs Chēlārūm ‖ pāllĭdĭōrĕ pŏlō.

Cūnctāmūr tēmptārĕ sălūm pōrtūquĕ sĕdēmūs,185

nēc pĭgĕt ōppŏsĭtīs ‖ ōtĭă fērrĕ mŏrīs,

ōccĭdŭa īnfīdō dūm saēvīt gūrgĭtĕ Plīās

dūmquĕ prŏcēllōsī ‖ tēmpŏrĭs īră călēt.

Rēspēctārĕ iŭvāt vīcīnām saēpĭŭs ūrbēm

ēt mōntēs vīsū ‖ dēfĭcĭēntĕ sĕquī,190

quāquĕ dŭcēs ŏcŭlī grātā rĕgĭōnĕ frŭūntūr,

dūm sē, quōd cŭpĭūnt, ‖ cērnĕrĕ pōssĕ pŭtānt.

Nēc lŏcŭs īllĕ mĭhī cōgnōscĭtŭr īndĭcĕ fūmō,

quī dŏmĭnās ārcēs ‖ ēt căpŭt ōrbĭs hăbēt

(quāmquām sīgnă lĕvīs fūmī cōmmēndăt Hŏmērūs,195

dīlēctō quŏtĭēns ‖ sūrgĭt ĭn āstră sŏlō);

sēd caēlī plăgă cāndĭdĭōr trāctūsquĕ sĕrēnūs

sīgnāt sēptēnīs ‖ cūlmĭnă clāră iŭgīs.

Īllīc pērpĕtŭī sōlēs ātque īpsĕ vĭdētūr

quēm sĭbĭ Rōmă făcīt ‖ pūrĭŏr ēssĕ dĭēs.200

Saēpĭŭs āttŏnĭtaē rĕsŏnānt Cīrcēnsĭbŭs aūrēs;

nūntĭăt āccēnsūs ‖ plēnă thĕātră făvōr:

pūlsātō nōtaē rēddūntŭr ăb aēthĕrĕ vōcēs,

vēl quĭă pērvĕnĭūnt ‖ vēl quĭă fīngĭt ămōr.

Ēxplōrātă fĭdēs pĕlăgī tēr quīnquĕ dĭēbūs,205

dūm mĕlĭōr lūnaē ‖ sē dărĕt aūră nŏvaē.

Tūm dīscēssūrūs stŭdĭīs ūrbīquĕ rĕmīttō

Pāllădĭūm, gĕnĕrīs ‖ spēmquĕ dĕcūsquĕ mĕī.

Fācūndūs iŭvĕnīs Gāllōrūm nūpĕr ăb ārvīs

mīssūs Rōmānī ‖ dīscĕrĕ iūră Fŏrī.210

Īllĕ mĕaē sēcūm dūlcīssĭmă vīncŭlă cūraē,

fīlĭŭs āffēctū, ‖ stīrpĕ prŏpīnquŭs, hăbēt:

cūiŭs Ărēmŏrĭcās pătĕr Ēxsŭpĕrāntĭŭs ōrās

nūnc pōstlīmĭnĭūm ‖ pācĭs ămārĕ dŏcēt;

lēgēs rēstĭtŭīt lībērtātēmquĕ rĕdūcīt215

ēt sērvōs fămŭlīs ‖ nōn sĭnĭt ēssĕ sŭīs.

Sōlvĭmŭs Aūrōraē dŭbĭō, quō tēmpŏrĕ prīmūm

āgnōscī pătĭtūr ‖ rēddĭtŭs ārvă cŏlōr.

Prōgrĕdĭmūr pārvīs pēr lītŏră prōxĭmă cŷmbīs,

quōrūm pērfŭgĭō ‖ crēbră pătērĕt hŭmūs.220

Aēstīvōs pĕnĕtrēnt ŏnĕrārĭă cārbăsă flūctūs:

tūtĭŏr aūtūmnūs ‖ mōbĭlĭtātĕ fŭgaē.

Ālsĭă praēlĕgĭtūr tēllūs, Pŷrgīquĕ rĕcēdūnt

nūnc vīllaē grāndēs, ‖ ōppĭdă pārvă prĭūs.

Iām Caērētānōs dēmōnstrāt nāvĭtă fīnēs:225

aēvō dēpŏsŭīt ‖ nōmĕn Ăgŷllă vĕtūs.

Strīngĭmŭs hīnc ēffrāctum ēt flūctu ēt tēmpŏrĕ Cāstrūm:

īndēx sēmĭrŭtī ‖ pōrtă vĕtūstă lŏcī.

Praēsĭdĕt, ēxĭgŭī fōrmātŭs ĭmāgĭnĕ sāxī,

quī pāstōrālī ‖ cōrnŭă frōntĕ gĕrīt:230

mūltă lĭcēt prīscūm nōmēn dēlēvĕrĭt aētās,

hōc Ĭnŭī cāstrūm ‖ fāmă fŭīssĕ pŭtāt,

seū Pān Tŷrrhēnīs mūtāvīt Maēnălă sīlvīs

sīvĕ sĭnūs pătrĭōs ‖ īncŏlă Faūnŭs ĭnīt;

dūm rĕnŏvāt lārgō mōrtālĭă sēmĭnă fētū,235

fīngĭtŭr īn vĕnĕrēm ‖ prōnĭŏr ēssĕ dĕūs.

Ād Cēntūmcēllās fōrtī dēflēxĭmŭs Aūstrō:

trānquīllā pūppēs ‖ īn stătĭōnĕ sĕdēnt.

Mōlĭbŭs aēquŏrĕūm cōnclūdĭtŭr āmphĭthĕātrūm,

āngūstōsque ădĭtūs ‖ īnsŭlă fāctă tĕgīt;240

āttōllīt gĕmĭnās tūrrēs bĭfĭdōquĕ mĕātū

faūcĭbŭs ārtātīs ‖ pāndĭt ŭtrūmquĕ lătūs.

Nēc pŏsŭīssĕ sătīs lāxō nāvālĭă pōrtū;

nē văgă vēl tūtās ‖ vēntĭlĕt aūră rătēs,

īntĕrĭōr mĕdĭās sĭnŭs īnvītātŭs ĭn aēdēs245

īnstăbĭlēm fīxīs ‖ āĕră nēscĭt ăquīs;

quālĭs ĭn Eūbŏĭcīs cāptīvă nătātĭbŭs ūndă

sūstĭnĕt āltērnō ‖ brācchĭă lēntă sĭnū.

Nōssĕ iŭvāt taūrī dīctās dē nōmĭnĕ thērmās;

nēc mŏră dīffĭcĭlīs ‖ mīlĭbŭs īrĕ trĭbūs.250

Nōn īllīc gūstū lătĭcēs vĭtĭāntŭr ămārō

lŷmphăvĕ fūmĭfĭcō ‖ sūlphŭrĕ tīnctă călēt:

pūrŭs ŏdōr mōllīsquĕ săpōr dŭbĭtārĕ lăvāntēm

cōgīt quā mĕlĭūs ‖ pārtĕ pĕtāntŭr ăquaē.

Crēdĕrĕ sī dīgnūm fāmaē, flāgrāntĭă taūrūs255

īnvēstīgātō ‖ fōntĕ lăvācră dĕdīt,

ūt sŏlĕt ēxcūssīs pūgnām praēlūdĕrĕ glaēbīs,

stīpĭtĕ cūm rĭgĭdō ‖ cōrnŭă prōnă tĕrīt:

sīvĕ dĕūs, făcĭēm mēntītŭs ĕt ōră iŭvēncī,

nōlŭĭt ārdēntīs ‖ dōnă lătērĕ sŏlī;260

quālĭs Ăgēnŏrĕī rāptūrūs gaūdĭă fūrtī

pēr frĕtă vīrgĭnĕūm ‖ sōllĭcĭtāvĭt ŏnūs.

Ārdŭă nōn sōlōs dĕcĕānt mīrācŭlă Grāiōs!

Aūctōrēm pĕcŭdēm ‖ fōns Hĕlĭcōnĭs hăbēt:

ēlĭcĭtās sĭmĭlī crēdāmŭs ŏrīgĭnĕ lŷmphās,265

Mūsārum ūt lătĭcēs ‖ ūngŭlă fōdĭt ĕquī.

Haēc quŏquĕ Pīĕrĭīs spīrācŭlă cōmpărăt āntrīs

cārmĭnĕ Mēssāllaē ‖ nōbĭlĭtātŭs ăgēr;

īntrāntēmquĕ căpīt dīscēdēntēmquĕ mŏrātūr

pōstĭbŭs āffīxūm ‖ dūlcĕ pŏēmă săcrīs.270

Hīc ēst quī prīmō sĕrĭēm dē cōnsŭlĕ dūcīt,

ūsque ād Pūblĭcŏlās ‖ sī rĕdĕāmŭs ăvōs;

hīc ēt praēfēctī nūtū praētōrĭă rēxīt.

Sēd mēnti ēt līnguaē ‖ glōrĭă māiŏr ĭnēst.

Hīc dŏcŭīt quālēm pōscāt fācūndĭă sēdēm:275

ūt bŏnŭs ēssĕ vĕlīt, ‖ quīsquĕ dĭsērtŭs ĕrīt.

Rōscĭdă pūnĭcĕō fūlsērĕ crĕpūscŭlă caēlō:

pāndĭmŭs ōblīquō ‖ līntĕă flēxă sĭnū.

Paūlīspēr lītūs fŭgĭmūs Mŭnĭōnĕ vădōsūm:

sūspēctō trĕpĭdānt ‖ ōstĭă pārvă sălō.280

Īndĕ Grăvīscārūm fāstīgĭă rāră vĭdēmūs,

quās prĕmĭt aēstīvaē ‖ saēpĕ pălūdĭs ŏdōr;

sēd nĕmŏrōsă vĭrēt dēnsīs vīcīnĭă lūcīs,

pīnĕăque ēxtrēmīs ‖ flūctŭăt ūmbră frĕtīs.

Cērnĭmŭs āntīquās nūllō cūstōdĕ rŭīnās285

ēt dēsōlātaē ‖ moēnĭă foēdă Cŏsaē.

Rīdĭcŭlām clādīs pŭdĕt īntēr sērĭă caūsām

prōmĕrĕ, sēd rīsūm ‖ dīssĭmŭlārĕ pĭgēt.

Dīcūntūr cīvēs quōndām mīgrārĕ cŏāctī

mūrĭbŭs īnfēstōs ‖ dēsĕrŭīssĕ Lărēs!290

Crēdĕrĕ mālŭĕrīm Pŷgmaēaē dāmnă cŏhōrtīs

ēt cōniūrātōs ‖ īn sŭă bēllă grŭēs.

Haūd prŏcŭl hīnc pĕtĭtūr sīgnātŭs ăb Hērcŭlĕ pōrtūs:

vērgēntēm sĕquĭtūr ‖ mōllĭŏr aūră dĭēm.

Īntēr cāstrōrūm vēstīgĭă sērmŏ rĕtēxīt295

Sārdōām Lĕpĭdō ‖ praēcĭpĭtāntĕ fŭgām;

lītŏrĕ nāmquĕ Cŏsaē cōgnātōs dēpŭlĭt hōstēs

vīrtūtēm Cătŭlī ‖ Rōmă sĕcūtă dŭcīs.

Īllĕ tămēn Lĕpĭdūs pēiōr cīvīlĭbŭs ārmīs

quī gēssīt sŏcĭīs ‖ īmpĭă bēllă trĭbūs,300

quī lībērtātēm Mŭtĭnēnsī Mārtĕ rĕcēptām

ōbrŭĭt aūxĭlĭīs ‖ ūrbĕ păvēntĕ nŏvīs.

Īnsĭdĭās pācī mōlīrī tērtĭŭs aūsūs

trīstĭbŭs ēxcēpīt ‖ cōngrŭă fātă rĕīs.

Quārtūs, Caēsărĕō dūm vūlt īrrēpĕrĕ rēgnō,305

īncēstī poēnām ‖ sōlvĭt ădūltĕrĭī.

Nūnc quŏquĕ - sēd mĕlĭūs dē nōstrīs fāmă quĕrētūr:

iūdēx pōstĕrĭtās ‖ sēmĭnă dīră nŏtēt.

Nōmĭnĭbūs cērtōs crēdām dēcūrrĕrĕ mōrēs?

Mōrĭbŭs ān pŏtĭūs ‖ nōmĭnă cērtă dărī?310

Quīcquĭd ĭd ēst, mīrūs Lătĭīs ānnālĭbŭs ōrdŏ,

quōd Lĕpĭdūm tŏtĭēns ‖ rēccĭdĭt ēnsĕ mălūm.

Nēcdūm dīscūssīs pĕlăgō pērmīttĭmŭr ūmbrīs:

nātūs vīcīnō ‖ vērtĭcĕ vēntŭs ădēst.

Tēndĭtŭr īn mĕdĭās mōns Ārgēntārĭŭs ūndās315

āncĭpĭtīquĕ iŭgō ‖ caērŭlă cūrvă prĕmīt;

trānsvērsōs cōllēs bīs tērnīs mīlĭbŭs ārtāt;

cīrcŭĭtū pōntī ‖ tēr dŭŏdēnă pătēt:

quālīs pēr gĕmĭnōs flūctūs Ĕphўrēĭŭs Īsthmōs

Īŏnĭās bĭmărī ‖ lītŏrĕ fīndĭt ăquās.320

Vīx cīrcūmvĕhĭmūr spārsaē dīspēndĭă rūpīs,

nēc sĭnŭōsă grăvī ‖ cūră lăbōrĕ cărēt:

mūtāntūr tŏtĭēns vărĭō spīrāmĭnă flēxū:

quaē mŏdŏ prōfŭĕrānt ‖ vēlă rĕpēntĕ nŏcēnt.

Ēmĭnŭs Īgĭlĭī sīlvōsă căcūmĭnă mīrōr,325

quām fraūdārĕ nĕfās ‖ laūdĭs hŏnōrĕ sŭaē.

Haēc prŏprĭōs nūpēr tūtāta ēst īnsŭlă sāltūs,

sīvĕ lŏci īngĕnĭō ‖ seū dŏmĭnī gĕnĭō,

gūrgĭtĕ cūm mŏdĭcō vīctrīcĭbŭs ōbstĭtĭt ārmīs

tāmquām lōngīnquō ‖ dīssŏcĭātă mărī:330

haēc mūltōs lăcĕrā sūscēpĭt ăb ūrbĕ fŭgātōs,

hīc fēssīs pŏsĭtō ‖ cērtă tĭmōrĕ sălūs.

Plūrĭmă tērrēnō pŏpŭlāvĕrăt aēquŏră bēllō

cōntrā nātūrām ‖ clāssĕ tĭmēndŭs ĕquēs:

ūnūm mīră fĭdēs vărĭō dīscrīmĭnĕ pōrtūm335

tām prŏpĕ Rōmānīs, ‖ tām prŏcŭl ēssĕ Gĕtīs.

Tāngĭmŭs Ūmbrōnēm; nōn ēst īgnōbĭlĕ flūmēn,

quōd tūtō trĕpĭdās ‖ ēxcĭpĭt ōrĕ rătēs:

tām făcĭlīs prōnīs sēmpēr pătĕt ālvĕŭs ūndīs,

īn pōntūm quŏtĭēns ‖ saēvă prŏcēllă rŭīt.340

Hīc ĕgŏ trānquīllaē vŏlŭī sūccēdĕrĕ rīpaē;

sēd naūtās ăvĭdōs ‖ lōngĭŭs īrĕ sĕquōr.

Sīc fēstīnāntēm vēntūsquĕ dĭēsquĕ rĕlīquīt:

nēc prōfērrĕ pĕdēm ‖ nēc rĕvŏcārĕ lĭcēt.

Lītŏrĕā nōctīs rĕquĭēm mētāmŭr hărēnā:345

dāt vēspērtīnōs ‖ mŷrtĕă sīlvă fŏcōs:

pārvŭlă sūbiēctīs făcĭmūs tēntōrĭă rēmīs:

trānsvērsūs sŭbĭtō ‖ cūlmĭnĕ cōntŭs ĕrāt.

Lūx ădĕrāt: tōnsīs prōgrēssī stārĕ vĭdēmūr,

sēd cūrsūm prōraē ‖ tērră rĕlīctă prŏbāt.350

Ōccūrrīt Chălўbūm mĕmŏrābĭlĭs Īlvă mĕtāllīs,

quā nĭhĭl ūbĕrĭūs ‖ Nōrĭcă glaēbă tŭlīt;

nōn Bĭtŭrīx lārgō pŏtĭōr strīctūră cămīnō,

nēc quaē Sārdŏnĭcō ‖ caēspĭtĕ māssă flŭīt.

Plūs cōnfērt pŏpŭlīs fērrī fēcūndă crĕātrīx355

quām Tārtēssĭăcī ‖ glārĕă fūlvă Tăgī.

Mātĕrĭēs vĭtĭīs aūrūm lētālĕ părāndīs:

aūrī caēcŭs ămōr ‖ dūcĭt ĭn ōmnĕ nĕfās:

aūrĕă lēgĭtĭmās ēxpūgnānt mūnĕră taēdās,

vīrgĭnĕōsquĕ sĭnūs ‖ aūrĕŭs īmbĕr ĕmīt:360

aūrō vīctă fĭdēs mūnītās dēcĭpĭt ūrbēs:

aūrī flāgĭtĭīs ‖ āmbĭtŭs īpsĕ fŭrīt.

Āt cōntrā fērrō squālēntĭă rūră cŏlūntūr;

fērrō vīvēndī ‖ prīmă rĕpērtă vĭa ēst:

saēcŭlă sēmĭdĕūm, fērrātī nēscĭă Mārtīs,365

fērrō crūdēlēs ‖ sūstĭnŭērĕ fĕrās:

hūmānīs mănĭbūs nōn sūffĭcĭt ūsŭs ĭnērmīs,

sī nōn sīnt ălĭaē ‖ fērrĕă tēlă mănūs.

Hīs mēcūm pīgrī sōlābār taēdĭă vēntī,

dūm rĕsŏnāt vărĭīs ‖ vīlĕ cĕleūmă mŏdīs.370

Lāssātūm cŏhĭbēt vīcīnă Fălērĭă cūrsūm,

quāmquām vīx mĕdĭūm ‖ Phoēbŭs hăbērĕt ĭtēr.

Ēt tūm fōrte hĭlărēs pēr cōmpĭtă rūstĭcă pāgī

mūlcēbānt sācrīs ‖ pēctŏră fēssă iŏcīs:

īllō quīppĕ dĭē tāndēm rĕvŏcātŭs Ŏsīrīs375

ēxcĭtăt īn frūgēs ‖ gērmĭnă laētă nŏvās.

Ēgrēssī vīllām pĕtĭmūs lūcōquĕ văgāmūr:

stāgnă plăcēnt sēptō ‖ dēlĭcĭōsă vădō.

Lūdĕrĕ lāscīvōs īntrā vīvārĭă pīscēs

gūrgĭtĭs īnclūsī ‖ lāxĭŏr ūndă sĭnīt.380

Sēd mălĕ pēnsāvīt rĕquĭēm stătĭōnĭs ămoēnaē

hōspĭtĕ cōndūctōr ‖ dūrĭŏr Āntĭphătĕ!

Nāmquĕ lŏcī quĕrŭlūs cūrām Iūdaēŭs ăgēbāt,

hūmānīs ănĭmāl ‖ dīssŏcĭālĕ cĭbīs:

vēxātōs frŭtĭcēs, pūlsātās īmpŭtăt ālgās,385

dāmnăquĕ lībātaē ‖ grāndĭă clāmăt ăquaē.

Rēddĭmŭs ōbscaēnaē cōnvīcĭă dēbĭtă gēntī

quaē gĕnĭtālĕ căpūt ‖ prōpŭdĭōsă mĕtīt:

rādīx stūltĭtĭaē, cuī frīgĭdă sābbătă cōrdī,

sēd cōr frīgĭdĭūs ‖ rēlĭgĭōnĕ sŭā.390

Sēptĭmă quaēquĕ dĭēs tūrpī dāmnātă vĕtērnō,

tāmquām lāssātī ‖ mōllĭs ĭmāgŏ dĕī.

Cētĕră mēndācīs dēlīrāmēntă cătāstaē

nēc pŭĕrum īn sōmnīs ‖ crēdĕrĕ pōssĕ rĕōr.

Ātque ŭtĭnām nūmquām Iūdaēă sŭbāctă fŭīssēt395

Pōmpēiī bēllīs ‖ īmpĕrĭīsquĕ Tĭtī!

Lātĭŭs ēxcīsaē pēstīs cōntāgĭă sērpūnt,

vīctōrēsquĕ sŭōs ‖ nātĭŏ vīctă prĕmīt.

Ādvērsūs sūrgīt Bŏrĕās; sēd nōs quŏquĕ rēmīs

sūrgĕrĕ cērtāmūs, ‖ dūm tĕgĭt āstră dĭēs.400

Prōxĭmă sēcūrūm rĕsĕrāt Pŏpŭlōnĭă lītūs,

quā nātūrālēm ‖ dūcĭt ĭn ārvă sĭnūm.

Nōn īllīc pŏsĭtās ēxtōllĭt ĭn aēthĕră mōlēs

lūmĭnĕ nōctūrnō ‖ cōnspĭcĭēndă Phărōs;

sēd spĕcŭlām vălĭdaē rūpīs sōrtītă vĕtūstās,405

quā flūctūs dŏmĭtōs ‖ ārdŭŭs ūrgĕt ăpēx,

cāstēllūm gĕmĭnōs hŏmĭnūm fūndāvĭt ĭn ūsūs,

praēsĭdĭūm tērrīs ‖ iūdĭcĭūmquĕ frĕtīs.

Āgnōscī nĕquĕūnt aēvī mŏnŭmēntă prĭōrīs:

grāndĭă cōnsūmpsīt ‖ moēnĭă tēmpŭs ĕdāx.410

Sōlă mănēnt īntērcēptīs vēstīgĭă mūrīs:

rūdĕrĭbūs lātīs ‖ tēctă sĕpūltă iăcēnt.

Nōn īndīgnēmūr mōrtālĭă cōrpŏră sōlvī:

cērnĭmŭs ēxēmplīs ‖ ōppĭdă pōssĕ mŏrī.

Laētĭŏr hīc nōstrās crēbrēscīt fāmă pĕr aūrēs:415

cōnsĭlĭūm Rōmām ‖ paēnĕ rĕdīrĕ fŭīt.

Hīc praēfēctūrām sācraē cōgnōscĭmŭs ūrbīs

dēlātām mĕrĭtīs, ‖ dūlcĭs ămīcĕ, tŭīs.

Ōptārēm vērūm cōmplēctī cārmĭnĕ nōmēn,

sēd quōsdām rĕfŭgīt ‖ rēgŭlă dūră pĕdēs.420

Cōgnōmēn vērsū vĕnĭēt, cārīssĭmĕ Rūfī:

īllō tē dūdūm ‖ pāgĭnă nōstră cănīt.

Fēstă dĭēs prīdēmquĕ mĕōs dīgnātă Pĕnātēs

pōstĕ cŏrōnātō ‖ vōtă sĕcūndă cŏlāt:

ēxōrnēnt vĭrĭdēs cōmmūnĭă gaūdĭă rāmī:425

prōvēcta ēst ănĭmaē ‖ pōrtĭŏ māgnă mĕaē.

Sīc mĭhĭ, sīc pŏtĭūs, plăcĕāt gĕmĭnātă pŏtēstās:

pēr quēm mālŭĕrām, ‖ rūrsŭs hŏnōrĕ frŭōr.

Cūrrĕrĕ cūrāmūs vēlīs Ăquĭlōnĕ rĕvērsō,

cūm prīmūm rŏsĕō ‖ fūlsĭt Ĕōŭs ĕquō.430

Īncĭpĭt ōbscūrōs ōstēndĕrĕ Cōrsĭcă mōntēs,

nūbĭfĕrūmquĕ căpūt ‖ cōncŏlŏr ūmbră lĕvāt:

sīc dŭbĭtāndă sŏlēt grăcĭlī vānēscĕrĕ cōrnū

dēfēssīsque ŏcŭlīs ‖ lūnă rĕpērtă lătēt.

Haēc pōntī brĕvĭtās aūxīt mēndācĭă fāmaē:435

ārmēntālĕ fĕrūnt ‖ quīppĕ nătāssĕ pĕcūs,

tēmpŏrĕ Cŷrnaēās quō prīmūm vēnĭt ĭn ōrās

fōrtĕ sĕcūtă văgūm ‖ fēmĭnă Cōrsă bŏvēm.

Prōcēssū pĕlăgī iām sē Cāprārĭă tōllīt;

squālēt lūcĭfŭgīs ‖ īnsŭlă plēnă vĭrīs.440

Īpsī sē mŏnăchōs Grāiō cōgnōmĭnĕ dīcūnt,

quōd sōlī nūllō ‖ vīvĕrĕ tēstĕ vŏlūnt.

Mūnĕră Fōrtūnaē mĕtŭūnt, dūm dāmnă vĕrēntūr:

quīsquām spōntĕ mĭsēr, ‖ nē mĭsĕr ēssĕ quĕāt?

Quaēnām pērvērsī răbĭēs tām stūltă cĕrēbrī,445

dūm mălă fōrmīdēs, ‖ nēc bŏnă pōssĕ pătī?

Sīvĕ sŭās rĕpĕtūnt fāctōrum ērgāstŭlă poēnās,

trīstĭă seū nīgrō ‖ vīscĕră fēllĕ tŭmēnt,

sīc nĭmĭaē bīlīs mōrbum ādsīgnāvĭt Hŏmērūs

Bēllĕrŏphōntēīs ‖ sōllĭcĭtūdĭnĭbūs:450

nām iŭvĕni ōffēnsō saēvī pōst tēlă dŏlōrīs

dīcĭtŭr hūmānūm ‖ dīsplĭcŭīssĕ gĕnūs.

Īn Vŏlătērrānūm, vērō Vădă nōmĭnĕ, trāctūm

īngrēssūs dŭbĭī ‖ trāmĭtĭs āltă lĕgō:

dēspēctāt prōraē cūstōs clāvūmquĕ sĕquēntēm455

dīrĭgĭt ēt pūppīm ‖ vōcĕ mŏnēntĕ rĕgīt.

Īncērtās gĕmĭnā dīscrīmĭnăt, ārbŏrĕ faūcēs

dēfīxāsque ōffērt ‖ līmĕs ŭtērquĕ sŭdēs:

īllīs prōcērās mōs ēst ādnēctĕrĕ laūrōs

cōnspĭcŭās rāmīs ‖ ēt frŭtĭcāntĕ cŏmā,460

ūt praēbēnte ālgām dēnsī sŷmplēgădĕ līmī

sērvĕt ĭnōffēnsās ‖ sēmĭtă clāră nŏtās.

Īllīc mē răpĭdūs cōnsīstĕrĕ Cōrŭs ădēgīt,

quālīs sīlvārūm ‖ frāngĕrĕ lūstră sŏlēt.

Vīx tūtī dŏmĭbūs saēvōs tŏlĕrāvĭmŭs īmbrēs:465

Ālbīnī pătŭīt ‖ prōxĭmă vīllă mĕī.

Nāmquĕ mĕūs, quēm Rōmă mĕō sūbiūnxĭt hŏnōrī,

pēr quēm iūră mĕaē ‖ cōntĭnŭātă tŏgaē.

Nōn ēxspēctātōs pēnsāvīt laūdĭbŭs ānnōs;

vītaē flōrĕ pŭēr, ‖ sēd grăvĭtātĕ sĕnēx.470

Mūtŭă gērmānōs iūnxīt rĕvĕrēntĭă mōrēs,

ēt făvŏr āltērnīs ‖ crēvĭt ămīcĭtĭīs.

Praētŭlĭt īllĕ mĕās, cūm vīncĕrĕ pōssĕt, hăbēnās;

āt dēcēssōrīs ‖ māiŏr ămōrĕ fŭīt.

Sūbiēctās vīllaē văcăt ādspēctārĕ sălīnās;475

nāmque hōc cēnsētūr ‖ nōmĭnĕ sālsă pălūs,

quā mărĕ tērrēnīs dēclīvĕ cănālĭbŭs īntrāt

mūltĭfĭdōsquĕ lăcūs ‖ pārvŭlă fōssă rĭgāt.

Āst ŭbĭ flāgrāntēs ādmōvīt Sīrĭŭs īgnēs,

cūm pāllēnt hērbaē, ‖ cūm sĭtĭt ōmnĭs ăgēr,480

tūm cătărāctārūm claūstrīs ēxclūdĭtŭr aēquōr,

ūt fīxōs lătĭcēs ‖ tōrrĭdă dūrĕt hŭmūs.

Cōncĭpĭūnt ācrēm nātīvă cŏāgŭlă Phoēbūm,

ēt grăvĭs aēstīvō ‖ crūstă călōrĕ cŏīt;

haūd ălĭtēr quām cūm glăcĭē rĭgĕt hōrrĭdŭs Hīstēr485

grāndĭăque ādstrīctō ‖ flūmĭnĕ plaūstră vĕhīt.

Rīmētūr sŏlĭtūs nātūrae ēxpēndĕrĕ caūsās

īnquĕ părī dīspār ‖ fōmĭtĕ quaērăt ŏpūs:

vīnctă flŭēntă gĕlū cōncēptō sōlĕ lĭquēscūnt,

ēt rūrsūs lĭquĭdaē ‖ sōlĕ gĕlāntŭr ăquaē.490

Ō, quām saēpĕ mălīs gĕnĕrātŭr ŏrīgŏ bŏnōrūm!

Tēmpēstās dūlcēm ‖ fēcĭt ămāră mŏrām;

Vīctōrīnŭs ĕnīm, nōstraē pārs māxĭmă mēntīs,

cōngrēssu ēxplēvīt ‖ mūtŭă vōtă sŭō.

Ērrāntēm Tūscīs cōnsīdĕrĕ cōmpŭlĭt āgrīs495

ēt cŏlĕre ēxtērnōs ‖ cāptă Tŏlōsă Lărēs.

Nēc tāntūm dūrīs nĭtŭīt săpĭēntĭă rēbūs:

pēctŏrĕ nōn ălĭō ‖ prōspĕrĭōră tŭlīt.

Cōnscĭŭs Ōcĕănūs vīrtūtūm, cōnscĭă Thūlē

ēt quaēcūmquĕ fĕrōx ‖ ārvă Brĭtānnŭs ărāt,500

quā praēfēctōrūm vĭcĭbūs frēnātă pŏtēstās

pērpĕtŭūm māgnī ‖ faēnŭs ămōrĭs hăbēt.

Ēxtrēmūm pārs īllă quĭdēm dīscēdĭt ĭn ōrbēm,

sēd tāmquām mĕdĭā ‖ rēctŏr ĭn ūrbĕ fŭīt.

Plūs pālmae ēst īllōs īntēr vŏlŭīssĕ plăcērĕ,505

īntēr quōs mĭnŏr ēst ‖ dīsplĭcŭīssĕ pŭdōr.

Īllūstrīs nūpēr sācraē Cŏmĕs āddĭtŭs aūlaē

cōntēmpsīt sūmmōs ‖ rūrĭs ămōrĕ grădūs. -

Hūnc ĕgŏ cōmplēxūs vēntōrum ādvērsă fĕfēllī,

dūm vĭdĕōr pătrĭaē ‖ iām mĭhĭ pārtĕ frŭī.510

Lūtĕă prōtŭlĕrāt sūdōs Aūrōră iŭgālēs:

āntēmnās tēndī ‖ lītŏrĭs aūră iŭbēt.

Īncōncūssă vĕhīt trānquīllŭs ăplūstrĭă flātūs;

mōllĭă sēcūrō ‖ vēlă rŭdēntĕ trĕmūnt.

Ādsūrgīt pōntī mĕdĭō cīrcūmflŭă Gōrgōn515

īntēr Pīsānūm ‖ Cŷrnăĭcūmquĕ lătūs.

Āvērsōr scŏpŭlōs, dāmnī mŏnŭmēntă rĕcēntīs;

pērdĭtŭs hīc vīvō ‖ fūnĕrĕ cīvĭs ĕrāt.

Nōstĕr ĕnīm nūpēr iŭvĕnīs māiōrĭbŭs āmplīs,

nēc cēnsu īnfĕrĭōr ‖ cōniŭgĭōvĕ mĭnōr,520

īmpūlsūs fŭrĭīs hŏmĭnēs tērrāsquĕ rĕlīquīt

ēt tūrpēm lătĕbrām ‖ crēdŭlŭs ēxsŭl ădīt.

Īnfēlīx pŭtăt īllŭvĭē caēlēstĭă pāscī

sēquĕ prĕmīt laēsīs ‖ saēvĭŏr īpsĕ dĕīs.

Nūm, rŏgŏ, dētĕrĭōr Cīrcaēīs sēctă vĕnēnīs?525

Tūnc mūtābāntūr ‖ cōrpŏră, nūnc ănĭmī.

Īndĕ Trĭtūrrītām pĕtĭmūs: sīc vīllă vŏcātūr,

quaē iăcĕt ēxpūlsīs ‖ īnsŭlă paēnĕ frĕtīs.

Nāmquĕ mănū iūnctīs prōcēdĭt ĭn aēquŏră sāxīs,

quīquĕ dŏmūm pŏsŭīt ‖ cōndĭdĭt āntĕ sŏlūm.530

Cōntĭgŭūm stŭpŭī pōrtūm, quēm fāmă frĕquēntāt

Pīsārum ēmpŏrĭō ‖ dīvĭtĭīsquĕ mărīs.

Mīră lŏcī făcĭēs: pĕlăgō pūlsāntŭr ăpērtō

īnque ōmnēs vēntōs ‖ lītŏră nūdă pătēnt;

nōn ūllūs tĕgĭtūr pēr brācchĭă tūtă rĕcēssūs,535

Aēŏlĭās pōssīt ‖ quī prŏhĭbērĕ mĭnās;

sēd prōcēră sŭō praētēxĭtŭr ālgă prŏfūndō

mōllĭtĕr ōffēnsaē ‖ nōn nŏcĭtūră rătī,

ēt tămĕn īnsānās cēdēndo īntērlĭgăt ūndās;

nēc sĭnĭt ēx āltō ‖ grāndĕ vŏlūmĕn ăgī.540

Tēmpŏră nāvĭgĭī clārūs rĕpărāvĕrăt Eūrūs;

sēd mĭhĭ Prōtădĭūm ‖ vīsĕrĕ cūră fŭīt:

quēm quī fōrtĕ vĕlīt cērtīs cōgnōscĕrĕ sīgnīs,

vīrtūtīs spĕcĭmēn ‖ cōrdĕ vĭdērĕ pŭtēt:

nēc măgĭs ēffĭcĭēt sĭmĭlēm pīctūră cŏlōrĕ545

quām quaē dē mĕrĭtīs ‖ mīxtă fĭgūră vĕnīt.

Ādspĭcĭēndă prŏcūl cērtō prūdēntĭă vūltū,

fōrmăquĕ iūstĭtĭaē ‖ sūspĭcĭēndă mĭcāt.

Sīt fōrtāssĕ mĭnūs, sī laūdēt Gāllĭă cīvēm:

tēstīs Rōmă sŭī ‖ praēsŭlĭs ēssĕ pŏtēst.550

Sūbstĭtŭīt pătrĭīs mĕdĭōcrēs Ūmbrĭă sēdēs:

vīrtūs fōrtūnām ‖ fēcĭt ŭtrāmquĕ părēm.

Mēns īnvīctă vĭrī prō māgnīs pārvă tŭētūr,

prō pārvīs ănĭmō ‖ māgnă fŭērĕ sŭō.

Ēxĭgŭūs rēgūm vīctōrēs caēspĕs hăbēbāt,555

ēt Cīncīnnātōs ‖ iūgĕră paūcă dăbānt.

Haēc ĕtĭām nōbīs nōn īnfĕrĭōră fĕrūntūr

vōmĕrĕ Sērrānī ‖ Fābrĭcĭīquĕ fŏcō.

Pūppĭbŭs ērgŏ mĕīs fīda īn stătĭōnĕ lŏcātīs

īpsĕ vĕhōr Pīsās ‖ quā sŏlĕt īrĕ pĕdēs.560

Praēbĕt ĕquōs, ōffērt ĕtĭām cārpēntă trĭbūnūs,

ēx cōmmīlĭtĭō ‖ cārŭs ĕt īpsĕ mĭhĭ,

ōffĭcĭīs rĕgĕrēm cūm rēgĭă tēctă măgīstēr

ārmĭgĕrāsquĕ pĭī ‖ prīncĭpĭs ēxcŭbĭās.

Ālphēaē vĕtĕrēm cōntēmplŏr ŏrīgĭnĭs ūrbēm,565

quām cīngūnt gĕmĭnīs ‖ Ārnŭs ĕt Aūsŭr ăquīs;

cōnūm pŷrămĭdīs cŏĕūntĭă flūmĭnă dūcūnt:

īntrātūr mŏdĭcō ‖ frōns pătĕfāctă sŏlō;

sēd prŏprĭūm rĕtĭnēt cōmmūni īn gūrgĭtĕ nōmēn,

ēt pōntūm sōlūs ‖ scīlĭcĕt Ārnŭs ădīt.570

Āntĕ dĭū quām Trōiŭgĕnās fōrtūnă Pĕnātēs

Laūrēntīnōrūm ‖ rēgĭbŭs īnsĕrĕrēt,

Ēlĭdĕ dēdūctās sūscēpĭt Ĕtrūrĭă Pīsās,

nōmĭnĭs iūdĭcĭō ‖ tēstĭfĭcātă gĕnūs.

Hīc ōblātă mĭhī sānctī gĕnĭtōrĭs ĭmāgŏ,575

Pīsānī prŏprĭō ‖ quām pŏsŭērĕ fŏrō.

Laūdĭbŭs āmīssī cōgōr lăcrĭmārĕ părēntīs:

flūxērūnt mădĭdīs ‖ gaūdĭă maēstă gĕnīs.

Nāmquĕ pătēr quōndām Tŷrrhēnīs praēfŭĭt ārvīs,

fāscĭbŭs ēt sēnīs ‖ crēdĭtă iūră dĕdīt.580

Nārrābāt, mĕmĭnī, mūltōs ēmēnsŭs hŏnōrēs

Tūscōrūm rĕgĭmēn ‖ plūs plăcŭīssĕ sĭbĭ;

nām nĕque ŏpūm cūrām, quāmvīs sīt māgnă, săcrārūm

nēc iūs quaēstūraē ‖ grātă fŭīssĕ măgīs;

īpsām, sī fās ēst, pōstpōnĕrĕ praēfēctūrām585

prōnĭŏr īn Tūscōs ‖ nōn dŭbĭtābăt ămōr.

Nēc fāllēbātūr, tām cārŭs ĕt īpsĕ prŏbātīs:

aētērnās grātēs ‖ mūtŭă cūră cănīt;

cōnstāntēmquĕ sĭbī părĭtēr mītēmquĕ fŭīssĕ

īnsĭnŭānt nātīs ‖ quī mĕmĭnērĕ sĕnēs.590

Īpsūm mē grădĭbūs nōn dēgĕnĕrāssĕ părēntīs

gaūdēnt, ēt dŭplĭcī ‖ sēdŭlĭtātĕ fŏvēnt.

Haēc ĕădēm, cūm Flāmĭnĭaē rĕgĭōnĭbŭs īrēm,

splēndōrīs pătrĭī ‖ saēpĕ rĕpērtă fĭdēs:

fāmām Lāchănĭī vĕnĕrātūr nūmĭnĭs īnstār595

īntēr tērrĭgĕnās ‖ Lŷdĭă tōtă sŭōs.

Grātă bŏnīs prīscōs rĕtĭnēt prōvīncĭă mōrēs

dīgnăquĕ rēctōrēs ‖ sēmpĕr hăbērĕ bŏnōs,

quālīs nūnc Dĕcĭūs, Lūcīllī nōbĭlĕ pīgnūs,

pēr Cŏrўtī pŏpŭlōs ‖ ārvă bĕātă rĕgīt.600

Nēc mīrūm, māgnī sī rēddĭtŭs īndŏlĕ nātī

fēlīx tām sĭmĭlī ‖ pōstĕrĭtātĕ pătēr.

Hūiūs vūlnĭfĭcīs sătĭrā lūdēntĕ Cămēnīs

nēc Tūrnūs pŏtĭōr ‖ nēc Iŭvĕnālĭs ĕrīt.

Rēstĭtŭīt vĕtĕrēm cēnsōrĭă līmă pŭdōrēm;605

dūmquĕ mălōs cārpīt, ‖ praēcĭpĭt ēssĕ bŏnōs.

Nōn ōlīm sācrī iūstīssĭmŭs ārbĭtĕr aūrī

cīrcūmsīstēntēs ‖ rēppŭlĭt Hārpўĭās? -

Hārpўĭās, quārūm dīscērpĭtŭr ūnguĭbŭs ōrbīs,

quaē pĕdĕ glūtĭnĕō ‖ quōd tĕtĭgērĕ trăhūnt,610

quaē lūscūm făcĭūnt Ārgūm, quaē Lŷncĕă caēcūm,

īntēr cūstōdēs ‖ pūblĭcă fūrtă vŏlānt;

sēd nōn Lūcīllūm Brĭărēĭă praēdă fĕfēllīt,

tōtquĕ sĭmūl mănĭbūs ‖ rēstĭtĭt ūnă mănūs.

Iāmquĕ Trĭtūrrītām Pīsāca ēx ūrbĕ rĕvērsūs615

āptābām nĭtĭdō ‖ pēndŭlă vēlă Nŏtō,

cūm sŭbĭtīs tēctūs nīmbīs īnsōrdŭĭt aēthēr;

spārsērūnt rădĭōs ‖ nūbĭlă rūptă văgōs.

Sūbstĭtĭmūs. Quĭs ĕnīm sūb tēmpēstātĕ mălīgnā

īnsānītūrīs ‖ aūdĕăt īrĕ frĕtīs?620

Ōtĭă vīcīnīs tĕrĭmūs nāvālĭă sīlvīs,

sēctāndīsquĕ iŭvāt ‖ mēmbră mŏvērĕ fĕrīs.

Īnstrūmēntă părāt vēnāndī vīllĭcŭs hōspēs

ātque ŏlĭdūm dōctās ‖ nōssĕ cŭbīlĕ cănēs.

Fūndĭtŭr īnsĭdĭīs ēt rārā fraūdĕ plăgārūm625

tērrĭbĭlīsquĕ cădīt ‖ fūlmĭnĕ dēntĭs ăpēr,

quēm Mĕlĕāgrēī vĕrĕāntŭr ădīrĕ lăcērtī,

quī lāxēt nōdōs ‖ Āmphĭtrўōnĭădaē.

Tūm rēspōnsūrōs pērsūltāt būcĭnă cōllēs,

fītquĕ rĕpōrtāndō ‖ cārmĭnĕ praēdă lĕvīs.630

Īntĕrĕā mădĭdīs nōn dēsĭnĭt Āfrĭcŭs ālīs

cōntĭnŭōs pĭcĕā ‖ nūbĕ nĕgārĕ dĭēs.

Iām mātūtīnīs Hўădēs ōccāsĭbŭs ūdaē:

iām lătĕt hībērnō ‖ cōndĭtŭs īmbrĕ Lĕpūs,

ēxĭgŭūm rădĭīs sēd māgnīs flūctĭbŭs āstrūm,635

quō mădĭdām nūllūs ‖ nāvĭtă līnquĭt hŭmūm

nāmquĕ prŏcēllōsō sūbiūngĭtŭr Ōărĭōnī

aēstĭfĕrūmquĕ Cănēm ‖ rōscĭdă praēdă fŭgīt.

Vīdĭmŭs ēxcītīs pōntūm flāvēscĕre hărēnīs

ātque ērūctātō ‖ vērtĭcĕ rūră tĕgī;640

quālĭtĕr Ōcĕănūs mĕdĭīs īnfūndĭtŭr āgrīs,

dēstĭtŭēndă văgō ‖ cūm prĕmĭt ārvă sălō,

sīve ălĭō rĕflŭūs nōstrō cōllīdĭtŭr ōrbĕ

sīvĕ cŏrūscă sŭīs ‖ sīdĕră pāscĭt ăquīs.